DOCSLIB.ORG

Księstwa Rzeczpospolitej Państwo Magnackie Jako Region Polityczny

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Księstwa Rzeczpospolitej Państwo Magnackie Jako Region Polityczny 1 INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 238 2 GEOGRAPHICAL STUDIES No. 238 THE DUCHIES OF THE POLISH-LITHUANIAN COMMONWEALTH THE MAGNATE LORDSHIP AS A POLITICAL REGION 3 INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 238 Mariusz Kowalski KSIĘSTWA RZECZPOSPOLITEJ PAŃSTWO MAGNACKIE JAKO REGION POLITYCZNY WARSZAWA 2013 4 KOMITET REDAKCYJNY REDAKTOR: Grzegorz Węcławowicz CZŁONKOWIE: Jerzy Grzeszczak, Barbara Krawczyk, Jan Matuszkiewicz, Jerzy J. Parysek RADA REDAKCYJNA Bolesław Domański, Adam Kotarba, Jan Łoboda, Andrzej Richling, Jan S. Kowalski, Andrzej Lisowski, Eamonn Judge, Lydia Coudroy RECENZENCI TOMU Urszula Augustyniak, Marek Sobczyński ADRES REDAKCJI PRAC GEOGRAFICZNYCH IGiPZ PAN ul. Twarda 51/55, 00–818 Warszawa Zgłoszenie pracy do druku jest jednoznaczne z wyrażeniem zgody na opublikowanie w wersji papierowej i elektronicznej Opracowanie redakcyjne i techniczne: Ewa Jankowska Zdjęcie na okładce: fragment mapy Magni Ducatus Lithuaniae... (wydanie z 1613 r.) © Copyright by Instytut Geografi i i Przestrzennego Zagospodarowania PAN im. Stanisława Leszczyckiego, Warszawa 2013 PL ISSN 0373-6547 ISBN 978-83-61590-27-9 Łamanie wykonano w IGiPZ PAN Druk i oprawa: Drukarnia Klimiuk ul. Zwierzyniecka 8A, 00-719 Warszawa 5 SPIS TREŚCI 1. Wstęp ...............................................................................................................................9 2. Perspektywa badawcza ..............................................................................................13 2.1. Badania geografi czno-polityczne i ich historyczna perspektywa .................13 2.2. Region polityczny jako element krajobrazu polityczno–geografi cznego ....25 2.3. Cel, założenia i hipotezy badawcze ...................................................................37 3. Tradycje polityczno-administracyjnej terytorializacji w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim przed Unią Lubelską .............................................49 3.1. Rozbicie dzielnicowe Polski ...............................................................................49 3.2. Nowy status księstw piastowskich ....................................................................51 3.3. Nowe księstwa lenne w Królestwie Polskim ...................................................55 3.4. Władztwa duchowne ..........................................................................................56 3.5. Terytoria wielkich miast królewskich...............................................................59 3.6. Ruś Czerwona ......................................................................................................61 3.7. Przejawy wzrostu statusu polskich możnowładców ......................................68 3.8. Przywileje polskiej szlachty ...............................................................................75 3.9. Ustrój terytorialny Litwy i Rusi .........................................................................79 3.10. Książęta a kniaziowie ......................................................................................86 3.11. Nowe księstwa i hrabstwa w ramach Wielkiego Księstwa Litewskiego ....89 4. System władzy publicznej Rzeczpospolitej Obojga Narodów ...........................95 4.1. Rzeczpospolita Obojga Narodów jako nowa przestrzeń polityczna ...........95 4.2. Władze centralne Rzeczpospolitej ................................................................. 100 4.3. Hetman ..............................................................................................................104 4.4. Zarząd terytorialny .......................................................................................... 108 4.5. Urząd starosty grodowego .............................................................................. 111 4.6. Urzędy i godności ziemskie ............................................................................ 112 4.7. Osłabienie władzy centralnej ..........................................................................113 4.8. Państwa magnackie jako ośrodki władzy ......................................................120 4.9. Próby reform administracji publicznej Rzeczpospolitej w XVIII w. .........124 5. Państwa magnackie w systemie politycznym Rzeczpospolitej Obojga Narodów ........................................................................................................................ 129 5.1. Status prawno-ustrojowy szlachcica i jego posiadłości ...............................129 5.2. Księstwa alodialne............................................................................................ 133 5.3. Ordynacje ..........................................................................................................162 5.4. Książęta litewsko-ruscy a książęta lenni Rzeczpospolitej ...........................179 5.5. Księstwa duchowne ......................................................................................... 182 5.6. Hrabstwa i państwa ..........................................................................................183 5.7. Inne formy państw magnackich .....................................................................188 6 5.8. Złożoność państw magnackich ...................................................................... 190 5.9. Związki dynastyczne magnatów .....................................................................193 5.10. Starania magnatów o wzmocnienie instytucjonalnych i terytorialnych podstaw władzy ....................................................................................................... 200 5.11. Państwa magnackie w oczach współczesnych ............................................215 5.12. Organizacja państwa magnackiego na przykładzie Ordynacji Zamojskiej 4 i księstw Radziwiłłów birżańskich ........................................................................ 224 5.13. Cechy państwa magnackiego ....................................................................... 244 6. Tradycje państw magnackich po rozbiorach ..................................................... 251 6.1. Nowe położenie państw magnackich ............................................................ 251 6.2. Szczególny status arystokracji i jej dóbr w czasach zaborów ..................... 255 6.3. Status arystokracji i ich posiadłości w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim ..................................................................................................................... 256 6.4. Polska arystokracja w Galicji ..........................................................................263 6.5. Posiadłości arystokratyczne o szczególnym statusie w zaborze pruskim .264 6.6. Terytoria miejskie ............................................................................................ 270 6.7. Relikty państw magnackich po upadku systemu monarchicznego ........... 271 7. Wpływ terytorializacji władzy czasów Rzeczpospolitej na dzisiejsze środowisko geografi czne i życie społeczne ............................................................. 277 7.1. Sfera społeczno-gospodarcza i polityczna .................................................... 277 7.2. Sfera kultury ..................................................................................................... 282 7.3. Sfera religii ........................................................................................................ 286 7.4. Granice administracyjne .................................................................................293 7.5. Krajobraz wiejski i naturalny ..........................................................................295 7.6. Ciągłość arystokratycznych tradycji ..............................................................295 8. Miejsce państw magnackich w krajobrazie polityczno-geografi cznym nowożytnej Europy ...................................................................................................... 301 8.1. Strefy polityczno-ustrojowe nowożytnej Europy .........................................301 8.2. Rzeczpospolita – szczególny przypadek ...................................................... 306 8.3. Uwarunkowania rozwoju Europy Środkowo-Wschodniej .........................313 8.4. Uwarunkowania geopolityczne ....................................................................317 9. Wnioski ...................................................................................................................... 323 10. Zakończenie ............................................................................................................ 337 Literatura ................................................................................................................. 340 Inne źródła (źródła historyczne, opracowania statystyczne, bazy danych, słowniki, encyklopedie, opracowania kartografi czne) ...................................... 381 Th e Duchies of the Polish-Lithuanian Commonwealth. Th e magnate lordship as a political region – summary ................................................................................ 385 7 Motto: Żył pewnego razu książę, który chciał poślubić księżniczkę. Pragnął jednak, aby była to prawdziwa księżniczka. Hans Christian Andersen (tłum. M.K.) 8 9 1. WSTĘP W latach dwudziestych XIX w. rody arystokratyczne Hohenzollernów i Radziwiłłów stanęły przed wspólnym dylematem dotyczącym planów małżeństwa pomiędzy synem króla Prus, królewiczem Wilhelmem,
Load more

Recommended publications
  • Arkadiusz Czwołek, Piórem I Buławą. Działalność
    186 Recenzje i omówienia [186] nych indeksów nie zostały sporządzone z należytą starannością. Niestety dość często zapomina się o tym, że są to niezwykle istotne partie każdej publikacji źródłowej, sta- nowiące swego rodzaju klucz do jej poprawnego zrozumienia i mające bezdyskusyjny wpływ na jej późniejsze funkcjonowanie w nauce. Paweł A. Jeziorski (Toruń) http://dx.doi.org/10.15762/ZH.2016.11 Arkadiusz Czwołek, Piórem i buławą. Działalność polityczna Lwa Sapie- hy, kanclerza litewskiego, wojewody wileńskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, ss. 748, ISBN 978-83- -231-2956-1. Lew Sapieha to postać, która odcisnęła trwałe i wyraźne piętno na historii Rzecz- pospolitej Obojga Narodów. Będąc kanclerzem wielkim litewskim, wojewodą wi- leńską, a nawet hetmanem wielkim litewskim, miał ogromny wpływ na politykę ze- wnętrzną i wewnętrzną państwa. Dziwić zatem musi to, że jego osoba przez tak wiele lat nie doczekała się solidnego opracowania naukowego. Ten niekorzystny dla polskiej historiografii stan rzeczy postanowił zmienić Arkadiusz Czwołek, poświęcając L. Sa- pieże swoją dysertację, którą po obronie wydał drukiem. „Jednym z głównych celów tej publikacji jest dokładne prześledzenie kariery Lwa Sapiehy oraz zrekonstruowanie jego aktywności na forum publicznym” (s. 9). Tym jednym, jedynym zdaniem autor na pierwszej stronie Wstępu wyjaśnił czytelniko- wi główne założenie pracy. Trudno nie zauważyć, że jak na książkę naukową, liczącą w dodatku ponad 700 stron, takie ukazanie celu wydaje się daleko niewystarczające. Arkadiusz Czwołek nie rozwinął swojej myśli, nie postawił pytań, na które chciały odpowiedzieć, nie wymienił problemów badawczych, z którymi pragnął się zmierzyć. Z zacytowanego zdania wynika, że planował tylko skrupulatnie prześledzić i zrekon- struować dochodzenie L.
    [Show full text]
  • Artyku³y Y- Go 0– 27 Rzed- Lstwo Egen- Płacić Rzynaj- Genealo- Mie Pilnego W Świetle Ch I Domowych Dtym Nigdy Od Żad- I Napisał Na Jego , [W:] M
    artyku³y Stefan Dmitruk (Białystok) Geneza rodu Chodkiewiczów Początki rodu Chodkiewiczów są trudne do ustalenia. Dzieje przodków Grzegorza Chodkiewicza (ok. 1520–1572) sięgają przynaj- mniej początków XV w. Genealogia Chodkiewiczów stanowiła przed- miot licznych dyskusji wśród historyków. Przyjmuje się, że genealo- giczne hipotezy o pochodzeniu Chodkiewiczów dzielą się na legen- darne i naukowe. Prekursorem wywodów mitycznych stał się żyjący w latach 1520– 1584 Augustyn Rotundus. W swym dziele Rozmowy Polaka z Li- twinem pisał, że Chodkiewiczowie to ród litewski wywodzący się od „Chocka”1. Podwaliny pod legendę chodkiewiczowską położył Maciej Stryjkowski (ok. 1547 – ok. 1593). Między 1575 a 1579 r. przeby- wał on na dworze kniazia Jerzego III Słuckiego2 i napisał na jego polecenie pracę O początkach, wywodach, dzielnościach... W świetle jego ustaleń w 1306 r. do księcia Gedymina miało przybyć poselstwo od chana zawołżańskiego3. Poseł tatarski zaproponował pojedynek wojowników – Tatara i Litwina. W przypadku wygranej poddanego litewskiego państwo Gedymina (ok. 1275–1341) przestałoby płacić 1 A. Rotundus, Rozmowy Polaka z Litwinem, Kraków 1890, s. 47. 2 J. Radziszewska, Maciej Stryjkowski i jego dzieło, [w:] M. Stryjkowski, O początkach, wywodach, dzielnościach, sprawach rycerskich i domowych sławnego narodu litewskiego, żemodzkiego i ruskiego, przedtym nigdy od żad- nego ani kuszone, ani opisane, z natchnienia Bożego a uprzejmie pilnego doświadczenia, opr. J. Radziszewska, Warszawa 1978, s. 8, 10. 3 M. Stryjkowski, O początkach..., s. 239–242. 27 haracz. Na dworze książęcym przebywali Żmudzini. Spośród nich do walki o honor Litwy stanął Borejko. Żmudzinowi udało się pokonać Tatara w pojedynku, przez co zwolnił swoją ojczyznę od płacenia da- niny chanowi. Gedymin nagrodził dzielnego wojownika nadając mu Kazyłkiszki, Zblanów, Sochałów oraz odstąpił mu w dzierżawę Stki- wiłowicz i Słonim.
    [Show full text]
  • The Issue Regarding
    ZAPISKI HISTORYCZNE — TOM LXXIX — ROK 2014 Zeszyt 4 http://dx.doi.org/10.15762/ZH.2014.16 TOMASZ KEMPA (Toruń) THE ISSUE REGARDING “THE REFORM OF THE UNION” OF LUBLIN IN LITHUANIAN POLICY IN THE PERIOD OF THREE INTERREGNA FOLLOWING THE DEATH OF KING SIGISMUND AUGUSTUS (1572–1588) Key words: the Union of Lublin, particularism, interregnum, the Grand Duchy of Lithua- nia, the Polish-Lithuanian Commonwealth In 1569 a new Polish-Lithuanian union was concluded in Lublin; the union strengthened the political, economic and cultural relationship between the Polish Crown and the Grand Duchy of Lithuania. Both states were united in Krewo in 1385. Nevertheless, until 1569, the union was mostly personal – based on the sta- ble rule of the Jagiellons. In Lublin it was converted into a closer federation of the two countries (both of which kept their names and territory) united from that moment on not only by one monarch elected by both Poles and Lithuanians, but also by one common noble parliament, common foreign policy and defence, the same monetary system (with distinct state treasuries) and similar administrative structures1. Th us, in Polish historiography the Union of Lublin is referred to as the real union to emphasise the fact of there being a variety of real bonds connecting the two states and nations2. On the other hand, the circumstances of the conclusion of the new union in- fl uenced the divergent attitudes of the Poles and Lithuanians and aff ected the rela- tions between the nations, which is refl ected even in present times. Th at is why the circumstances and the fi nal outcome of the negotiations in Lublin should be re- called here since they determined the policy carried out by the Lithuanians during the interregna and following the death of the last Jagiellon on the Polish-Lithua- nian throne.
    [Show full text]
  • Bitwa Pod Chocimiem, Józef Brandt, 1867 R
    Śmierć Stanisława Żółkiewskiego w bitwie pod Cecorą, Walery Eljasz-Radzikowski BIT WA POD CHOCIMIEM 2 września – 9 października 1621 r. W relacjach Polski z Turcją cały wiek XVI upłynął pod znakiem pokoju. Plany rozpoczęcia wojny z Turcją snuł co prawda Stefan Batory, jednak król zdawał sobie sprawę z tego, że szansę powodzenia może stworzyć jedynie zbrojny sojusz głównych europejskich potęg. Zaczepną politykę wobec Turcji próbował kontynuować po śmierci Batorego kanclerz i hetman wielki koronny Jan Zamoyski. Zakładając, że ewentualna przyszła wojna powinna się toczyć na ziemiach mołdawskich, hetman starał się ugrunto- wać polskie wpływy w Mołdawii. W ślad Zamoyskiego szły magnackie rody z Ukrainy, mające w Hospodarstwie Mołdawskim rozliczne interesy, wzmocnione nierzadko związkami rodzinnymi z samymi hospodarami. Niezależnie od planów polityków w stosunkach Polski i Turcji występowały stale dwa punkty zapalne: kozackie rajdy łupieskie na wybrzeża Morza Czarnego – „chadzki morskie po dobro tureckie” i tatarskie najazdy na południowo-wschodnie ziemie Rzeczypospolitej. Sytuacja zaostrzała się od początku XVII wieku. Polskie wyprawy na Mołdawię, mające na celu osadzenie na tronie przychylnego hospodara, powtarzały się w 1600 r., 1612 r. i w 1615 r. Turcja uznawała te wyprawy za mieszanie się w jej wewnętrzne sprawy, jako że już od początku XVI wieku Mołdawia była uznawana za część Imperium Osmańskiego. Równie wielkie oburzenie wywoływało tolerowanie przez Rzeczpospolitą kozackich rajdów. Kozacy zaporoscy na lekkich łodziach „czajkach” zabierających ok. 60 ludzi spływali w dół Dniepru, omijali turec- ką twierdzę w Oczakowie i wypływali na Morze Czarne, gdzie rabowali statki handlowe, nadmorskie wsie, miasteczka i porty. Niejednokrotnie atakowali z powodzeniem wojenne galery tureckie. W 1606 r. napadli Warnę, w 1614 r.
    [Show full text]
  • Pamięć O Heroicznych Czynach I Cnotach Rycerskich Sławnych Obrońców Ojczyzny Utrwalona W Kazaniach Funeralnych Fabiana Birkowskiego OP
    Napis XXV 2019 37 doi: 10.18318/napis.2019.1.3 Pamięć o heroicznych czynach i cnotach rycerskich sławnych obrońców ojczyzny utrwalona w kazaniach funeralnych Fabiana Birkowskiego OP Michał Kuran orcid: 0000-0002-0378-2453 (Uniwersytet Łódzki) Będą drudzy twym kościam grób zacny budować I twarz twoję w miedzi lać, i w marmurze kować, Między któremi snadź też miejsce będą miały Rymy moje – na łasce bogiń aby trwały1. Literacki pomnik, jaki wystawił Jan Kochanowski dwudziestotrzyletniemu Janowi Baptyście Tęczyńskiemu (1539/1540–1563) w Pamiątce wszytkiemi cnotami hojnie obdarzonemu Janowi Baptyście, hrabi na Tęczynie2, to przykład spersonalizowanych zmagań z zapomnieniem o ludziach, którzy byli – bądź mogli stać się – bohaterami swoich czasów3. Jak wiadomo, podobnie w Muzie Kochanowski podkreślał rolę bogiń sztuki, będących źródłem natchnienia dla poety-epika, który wziął na siebie misję zachowania w zbiorowej pamięci heroicznych czynów i zdarzeń ważnych dla danej społeczności, mając na myśli dzieła Homera i Wergiliusza oraz dokonania Agamemnona i Hektora, Turna, Kamilli, Lausa i Palanta4. Kochanowski podkreślił 1 J. Kochanowski, Pamiątka wszytkiemi cnotami hojnie obdarzonemu Janowi Baptyście, hrabi na Tęczynie, bełskiemu wojewodzie i lubelskiemu staroście, w: idem, Poematy okolicznościowe, oprac. R. Krzywy, War- szawa 2018, „Biblioteka Dawnej Literatury Popularnej i Okolicznościowej”, t. 37, s. 117, w. 5–8. 2 Zob. R. Krzywy, Sztuka wyborów i dar inwencji. Studium o strukturze gatunkowej poematów Jana Ko- chanowskiego, Warszawa 2008, s. 196–200. 3 Szczegółową analizę utworu przedstawił Roman Krzywy (ibidem, s. 245–246). 4 Zob. M. Wichowa, „Jako pamięć o przeszłości i dobrą sławę o sobie czynić”. Staropolscy autorzy o upły- wie czasu, pielęgnowaniu tradycji i kreowaniu własnego wizerunku dla potomnych, od Galla Anonima do Benedykta Chmielowskiego, „Literaturoznawstwo” 2014/2015, nr 8/9, s.
    [Show full text]
  • Litewsko-Polskie Związki W Pieśni Nowej Kalijopy Sarmackiej. Zamknięcie Sporu Aleksandra Brücknera Z Karolem Estreicherem O
    http://rcin.org.pl Pamiętnik Literacki CVIII, 2017, z. 3, PL ISSN 0031-0514 DOI: 10.18318/pl.2017.3.10 JAN OKOŃ Wyższa Szkoła Europejska im. ks. Józefa Tischnera, Kraków LITEWSKO-POLSKIE ZWIĄZKI W „PIEŚNI NOWEJ KALIJOPY SARMACKIEJ” ZAMKNIĘCIE SPORU ALEKSANDRA BRÜCKNERA Z KAROLEM ESTREICHEREM O AUTORSTWO* Na europejskim szlaku W tomie 18 słownika biograficznego Biographie universelle, ancienne et moderne, wydawanym w początkach w. XIX w Paryżu pod egidą Stowarzyszenia Literatów i Uczonych (Société de Gens de Lettres et de Savants) ukazała się informacja o ta- jemniczym poecie polskim z w. XVII, Chryzostomie Golniewskim. On to, jak czyta- my w biogramie, „w języku swego kraju” („dans la langue de son pays”) napisał poemat („un poème”) o zwycięstwie pod Kircholmem, „które Chodkiewicz, najsław- niejszy spośród polskich wodzów, odniósł nad Szwedami, dowodzonymi przez Karola Sudermańskiego, późniejszego króla Szwecji”. Tak brzmiała owa informacja, konkretna i z pewnością oparta na autopsji: uwzględniała miejsce i czas druku (Wilno 1605), a nawet format (4o) 1. O samym autorze zresztą nic więcej nie napi- sano i nie ulega wątpliwości, że całe hasło, tylko na pozór biograficzne, znalazło się w słowniku jedynie z uwagi na ów przedstawiony tak pokrótce poemat. Biographie universelle była kontynuatorką wielkich oświeceniowych encyklo- pedii, w tym Wielkiej encyklopedii francuskiej Denisa Diderota i Jeana d’Alemberta, w szczególności jednak naśladowczynią wielkiego niemieckiego leksykonu Johan- na Heinricha Zedlera z lat 1731–1754 (Grosses vollständiges Universal-Lexicon), zespołowego dzieła uczonych, które aż w 64 tomach zbierało po raz pierwszy bio- grafie osób z całego świata, tyle że osób żyjących. W odróżnieniu od owych leksy- konów, Biographie universelle stawała się jeszcze bardziej „uniwersalna”, gdyż uwzględniała nie tylko osoby żyjące, ale i historyczne.
    [Show full text]
  • Polish Battles and Campaigns in 13Th–19Th Centuries
    POLISH BATTLES AND CAMPAIGNS IN 13TH–19TH CENTURIES WOJSKOWE CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ IM. PŁK. DYPL. MARIANA PORWITA 2016 POLISH BATTLES AND CAMPAIGNS IN 13TH–19TH CENTURIES WOJSKOWE CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ IM. PŁK. DYPL. MARIANA PORWITA 2016 Scientific editors: Ph. D. Grzegorz Jasiński, Prof. Wojciech Włodarkiewicz Reviewers: Ph. D. hab. Marek Dutkiewicz, Ph. D. hab. Halina Łach Scientific Council: Prof. Piotr Matusak – chairman Prof. Tadeusz Panecki – vice-chairman Prof. Adam Dobroński Ph. D. Janusz Gmitruk Prof. Danuta Kisielewicz Prof. Antoni Komorowski Col. Prof. Dariusz S. Kozerawski Prof. Mirosław Nagielski Prof. Zbigniew Pilarczyk Ph. D. hab. Dariusz Radziwiłłowicz Prof. Waldemar Rezmer Ph. D. hab. Aleksandra Skrabacz Prof. Wojciech Włodarkiewicz Prof. Lech Wyszczelski Sketch maps: Jan Rutkowski Design and layout: Janusz Świnarski Front cover: Battle against Theutonic Knights, XVI century drawing from Marcin Bielski’s Kronika Polski Translation: Summalinguæ © Copyright by Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej im. płk. dypl. Mariana Porwita, 2016 © Copyright by Stowarzyszenie Historyków Wojskowości, 2016 ISBN 978-83-65409-12-6 Publisher: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej im. płk. dypl. Mariana Porwita Stowarzyszenie Historyków Wojskowości Contents 7 Introduction Karol Olejnik 9 The Mongol Invasion of Poland in 1241 and the battle of Legnica Karol Olejnik 17 ‘The Great War’ of 1409–1410 and the Battle of Grunwald Zbigniew Grabowski 29 The Battle of Ukmergė, the 1st of September 1435 Marek Plewczyński 41 The
    [Show full text]
  • Marriage, Inheritance, and Family Discord: French Elite and the Transformation of the Polish Szlachta
    Blackburn: Marriage, Inheritance, and Family Discord 2 WORLD HISTORY REVIEW / Summer 2004 MARRIAGE, INHERITANCE, AND FAmily DISCORD: FRENCH ELITE AND THE TRANSFORMATION OF THE POLISH SZLACHTA by Christopher Blackburn [M. Damon to M. Wisdom] As to philosophy, you should know that our present age is one of enlightenment. Along with English frock coats, philosophy has come into vogue. In the boudoirs of the most fashionable ladies, right next to embroidery hoops and face powder you will find volumes of M. Rousseau, the philosophical works of Voltaire, and other writings of that sort. —Ignacy Krasicki (1776) Several important themes permeate Monsieur Damon’s instruc- tions to his aristocratic pupil. Most significant is not that Poland was a part of the general European Enlightenment, but that Polish enlight- ened thought resided primarily within “fashionable” elite circles and was ultimately based on the writings of the French philosophes. The wholesale acceptance of French culture brought a clear and conscious change to the szlachta’s traditionally Sarmatian character, while at the same time the szlachta family was unconsciously transformed by the more subtle Western notions of kinship and affective individual- ism, a process that culminated with the reign of the last enlightened despot—Napoleon Bonaparte.2 The mentalité of the Polish nobility was recast in the eighteenth century as its membership embraced selectively certain aspects of both the Enlightenment and ancien régime France. The piecemeal acceptance of these ideas by the traditionally Sarmatian nobility led to the evolution of an ideology resembling Enlightened Sarmatianism—one that embraced formal education, individualism, and Western appearance, which coexisted with agrarianism, anti-urbanism, and devotion to the Church.3 Once again the szlachta displayed its paradoxical nature by Produced by The Berkeley Electronic Press, 2003 1 World History Review, Vol.
    [Show full text]
  • CENZURA W DAWNEJ POLSCE Między Prasą Drukarską a Stosem
    Paulina Buchwald-Pelcowa CENZURA W DAWNEJ POLSCE Między prasą drukarską a stosem WYDAWNICTWO Ф NAUKA-DYDAKTYKA-PRAKTYKA CENZURA W DAWNEJ POLSCE Polish Librarians Association пП Ш А € ^ Paulina Buchwald-Pelcowa THE CENSORSHIP IN ANCIENT POLAND Between the printing and the stake WYDAWNICTWO SBP Warsaw 1997 Л \ Komitet Redakcyjny serii wydawniczej < <NAUKA—DYDAKTYKA— PRARTYKA> > Marcin DRZEWIECKI (przewodniczący). Stanisław CZAJF\A. Zofia GACA- DĄBROWShlA, Janusz ^i4P4ŚCłIV, Danuta F\ONIECZNA, Krzysztof iVlIGON. Mieczysław MUR4SZKIEWICZ, Janusz NOWICKI (sekretarz). Wanda PIiNDLOWA. Maria PRÓCHNICłvĄ. Barbara STEFANIAK. Hanna TADEUSIEWICZ. Zbigniew ŻMIGRODZKI. Redakcja techniczna i korekta Anna LIS Ksie^żka wydana staraniem Stow ar^zenia Bibliotekarz Polskich przy finan- ^ wsparciu Instytutu Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych j Uniwersytetu Warszawskiego © Copyright by Stowarzyszenie BibHotekarzy Polskich ISBN 83-85778-80-2 CIP — Biblioteka Narodowa Buchwakl-Pelcowa Paulina Cenzura w dawnej Polsce: między prasą drukarską a stosem / Paulina Buchwald- Peicowa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. - Warszawa: W^daw. SBP. 1997. - (Nauka, Dydaktyka, Praktyka: t. 24) Wydawnictwo SBP. Warszawa 1997. Wydanie I. Ark. wyd. 19.6Л A\rk. druk. 18,25 Skład i łamanie Ryszard LIPNICKI Druk i oprawa: W'arszawska Drukarnia Naukowa, ul. Śniadeckich 8, 0()-()56 W'arszaw’a, tel. 628-87-77 W ST ĘP ............................................................................................................ 13 I. EDYim-1 INGERENCJE KRÓLEWSKIE ..............................................25
    [Show full text]
  • The Triumphant Genealogical Awareness of the Nobility In
    LITHUANIAN HISTORICAL STUDIES 22 2018 ISSN 1392-2343 PP. 29–49 THE TRIUMPHANT GENEALOGICAL AWARENESS OF THE NOBILITY IN THE GRAND DUCHY OF LITHUANIA IN THE 17TH AND 18TH CENTURIES Agnė Railaitė-Bardė (Lithuanian Institute of History) ABSTRACT This article attempts to show how the manifestation of ancestors was expressed in the genealogical awareness of the nobility in the Grand Duchy of Lithuania, using publications to mark special occasions in the 17th and 18th centuries, genealogical trees and diagrams. The research seeks to establish what effect the exaltation of various battles had on the genealogical memory of the nobility in the Grand Duchy, bearing in mind the context of its involvement in one of the most famous battles it ever fought. The genealogical sources mentioned were examined in order to ascertain which battles and what memories of the commanders who fought in them were important to the genealogical awareness of the nobility, and why this memory was selective, for some battles and notable heroes from these battles are remembered and glorified, while others are simply forgotten. Memories of which battles were important to the genealogical presentation of certain families, how was it expressed, and in what period were the ancestors who participated in these battles remembered? The first part of the study presents the memory of ancestors as soldiers, and the ways this memory was expressed. The second part focuses on an- cestors who distinguished themselves in specific battles, and which family members who participated in battles are remembered and honoured, in this way distinguishing them from other ancestors. KEYWORDS: Grand Duchy of Lithuania; nobility; genealogical awareness; militaristic; heraldry.
    [Show full text]
  • Miscellanea Historico-Archivistica Tom 22
    Miscellanea Historico-Archivistica, t. XXII ISSN 0860–1054 Jarosław Zawadzki (Archiwum Główne Akt Dawnych, Warszawa) PRÓBA UTWORZENIA GDAŃSKIEJ FAKTORII HANDLOWEJ W WIELKIM KSIĘSTWIE LITEWSKIM W XVII WIEKU Dnia 27 X 1629 r. Janusz Kiszka, wojewoda połocki, starosta parnawski i bol- nicki podarował swej żonie Krystynie z Druckich Sokolińskich dobra Czaśniki z folwarkiem Smolany, w województwie połockim1. Już trzy dni później, 30 paź- dziernika, Kiszczyna zawarła z mieszczaninem gdańskim Abrahamem Jona- szewiczem umowę na sprzedaż tych dóbr. Zachowały się trzy dokumenty do tej niezwykłej transakcji: oświadczenia zainteresowanych stron oraz brulion listu polecającego, prawdopodobnie Janusza Kiszki, dla Jonaszewicza i swego sługi rękodajnego, Jana Romaszewicza, który miał negocjować dalsze warunki umo- wy. Jak napisał Jonaszewicz, będąc zesłany od ich mościów panów obywatelów miasta gdańskiego na upatrzenie majętności z puszczami i portem do spławów wodnych, których oni sobie nabyć życzą, uznał Czaśniki za spełniające te kryteria. Zawarł więc z Kiszkami umowę, na mocy której gdańszczanie wypłacić mieli im w uzgodnionym miejscu na zamku wileńskim, przy aktach grodzkich w cztery tygodnie „po gromnicach” 1630 r. 145 tys. złp. a osobliwie samej — — pani wojewodziny na pierścień zupełnie 10 tysięcy złotych polskich. W tym samym czasie miał przekazać Kiszkom po „cugu woźników przednich” od obywateli gdańskich, za co Kiszkowie mieli ustąpić tę majętność zgodnie z przekazanym mu inwentarzem. Warowali sobie przy tym — — pan wojewoda i z jej miłością to postanowienie wyżej wyrażone ze mną uczyniwszy, iż ich mość panowie obywatele miasta gdańskiego za przybyciem swym dla objęcia tej majętności sobie od ich mościów przedanej względem uczynienia sobie od ich mościów tak dobrej i zacnej majętności z chęci swej przyjaciel- skiej dobrą poprawkę ich mościom uczynić będą chcieli.
    [Show full text]
  • Bibliografia Pracowników Za Rok 2005
    Bibliografia pracowników za rok 2005 ADAMCZYK Jacek 1. 30 not rec.: Acta Poloniae Historica 2005 vol. 91-92. 2. Sekretarz Red. czasopisma: Przegląd Historyczny T. 96: 2005 z. 1-3. 3. Streszczenie: W: La femme dans la société médiévale et moderne. (Actes du colloque de Nieborów 6-8 juin 2002). Ed. Perrine Mane, Françoise Piponnier, Małgorzata Wilska, Marta Piber-Zbieranowska. Varsovie 2005 Institut d’Histoire Académie Polonaise des Sciences (ss. 242) s. 237-241. W streszczeniu wykorzystano komunikat z konferencji nieborowskiej, opublikowany w: Mazowieckie Studia Humanistyczne 2003 nr 1/2 s. 261-264, stąd zawiera ono wzmiankę o referacie Hanny Zaremskiej, zaprezentowanym na konferecji, a niepublikowanym w tej książce. ARTYMOWSKI Stefan 1. „Żołnierz Wolności” patrzy na Praską Wiosnę. Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej 2003 nr 8/9. 2. Współautor: Zrzeszenie Studentów Polskich w latach sześćdziesiątych. Między stołówką, klubem i „transmisją do mas”. Teka Historyka. Materiały Studenckiego Koła Naukowego Historyków 2004 z. 24. Wspólnie z: Grudnik Bartłomiej, Jung Martin, Kula Marcin, Łuczak Aleksandra, Mazan Kazimierz, Tomaszewski Paweł, Wróbel Adam, Ziątek Michał. 3. Współoprac. indeksu: W: Księga świadectw. Skazani na karę śmierci w czasach stalinowskich i ich losy. Pod red. Krzysztofa Madeja, Jana Żaryna i Jacka Żurka. Warszawa 2003 Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Relacje i Wspomnienia. T. 5. Wspólnie z: Madej Anna. 4. Oprac. indeksu: W: Kula Marcin: Krótki raport o użytkowaniu historii. Warszawa 2004 Wydawn. Naukowe PWN. 5. Graficzne opracowanie wyników badań: W: Kamińska Krystyna: Samorządy lokalne wobec wdrażania obowiązku edukacyjnego sześciolatków. Warszawa 2004 Instytut Spraw Publicznych. Ekspertyzy, Rekomendacje, Raporty z Badań. BAŃBOR Jan 1. Zwalczanie Solidarności i opozycji demokratycznej w latach osiemdziesiątych XX wieku przez komunistyczne służby specjalne na przykładzie współpracy SB i wschodnioniemieckiej Stasi.
    [Show full text]