junior

elkom in de nieuwe editie van het Huygensbulletin, nummer drie al- weer. Het is inmiddels 1698 en de Republiek heeft veel meegemaakt. WOok in het leven van de familie Huygens is van alles gebeurd en het was zeker niet altijd even leuk. Kijk je mee terug? We hebben een paar gebeur- tenissen door de jaren heen verzameld. Veel leesplezier! In dit nummer o.a.: Toelichting • Een jaar vol rampen In de vorige Huygensbulletins heb je van alles kunnen lezen over vader en zoon Huygens, hun wereld en hun tijd, tot het jaar 1672. In dit derde bulletin zijn we inmid- • Constantijn overleden dels in 1698 aangekomen. Wat is er allemaal in de Republiek en met vader en zoon Huygens gebeurd? Tussen alle artikelen door vind je steeds toevoegingen uit onze • Nederlandse prins tijd, te herkennen als gekleurde memoblaadjes. Koning van Engeland Achterin vind je een ‘doe-het-zelf’-katern, met extra info en doe-opdrachten.

Buitenlands nieuws Terugblik: 1672 Het volk redeloos, het land reddeloos en de regering radeloos

Van onze verslaggever, 31 januari 1673 3 Willem Wissing, Willem Detail

Het is inmiddels januari 1673 en Johan . Sommige mensen we hebben een rampzalig jaar ach- willen juist weer een stadhouder. ter de rug. En eigenlijk is de ellen- Dat zou volgens hen de zoon van de nog steeds niet voorbij. stadhouder Willem II, Willem III, moeten zijn. houdt Koning Lodewijk XIV (de veer- dit tegen, omdat Willem III de tiende) van Frankrijk wil het liefst neef is van de Engelse koning. Hij koning worden van heel Europa is bang dat Engeland meer macht Wist je dat… en dus trekt hij met zijn leger op krijgt door Willem III. Door deze … de bisschop van Keulen, Bernhard richting ons land. Ook bisschoppen ruzie wordt ons land opgedeeld in van Keulen en Münster in Duits- twee ‘kampen’: aan de ene kant van Galen, het oosten van ons land land willen meer macht en vallen de aanhangers van Willem III, de aanviel met kanonnen en mortieren? ons land aan. En alsof dat niet nog Orangisten (prinsgezinden), en Hij werd door zijn aanvallen ook wel genoeg is, wil de koning van Enge- aan de andere kant de aanhangers ‘Bommenberend’ genoemd. Ze zeg- land, Karel II, ook oorlog. Van alle van de regering van Johan de Witt. gen dat Groningse huisvrouwen alle kanten worden we bedreigd. Uiteindelijk wordt Willem zoals u kanonskogels opvingen in hun schort, weet weer stadhouder (zie verder- Begin april verklaren zowel Frank- op in dit bulletin). zodat deze direct weer afgevuurd rijk als Engeland ons land de oor- konden worden op de vijand. log. De Republiek heeft geen sterk Door ons zwakke leger kunnen de leger en ook geen stadhouder. De Fransen snel gebieden veroveren. macht ligt helemaal bij de Staten- Ondertussen voeren we ook oorlog Generaal, die wordt geleid door op zee. Lees verder op de volgende pagina >

junior 1 Binnenlands nieuws

> Een klein lichtpuntje: heeft de leiding over Moord op de de Nederlandse vloot. Samen met verzet hij zich op zee heel goed tegen de vijanden. gebroeders De Witt Zij zorgen ervoor dat Frankrijk en Engeland ons land niet vanaf zee kunnen aanvallen. Waarschuwing: De volgende tekst is niet voor lezers met een zwakke maag.

20 augustus 1672 - Van uw verslag- gehangen. Het razende volk sneed Wist je dat… gever ter plaatse, Canny Baal. verschillende delen van het li- chaam af. Pas tegen de avond ging … Cornelis de Witt later door ieder- Een afschuwelijke gebeurtenis mid- iedereen weg en kon de familie den in Den Haag… Cornelis de ban de broers de lijken weghalen. een zwart gemaakt werd? Zo had hij Witt was beschuldigd van landver- Uw verslaggeefster is er nog dagen zogenaamd ruzie met Michiel de Ruyter raad en werd veroordeeld tot ver- beroerd van geweest. en zou hij helemaal niet moedig geweest banning. Johan kwam zijn broer zijn tijdens de aanvallen op de oorlogs- uit de gevangenis halen, maar op vloot van Engeland en Frankrijk. Hoewel het moment dat de broers het ge- niemand dit kon bewijzen, werd iedereen bouw wilden verlaten, werden zij meegesleurd door een woedende kwaad op De Witt. menigte. Uw verslaggeefster zag Wist je dat… het allemaal van een afstandje ge- beuren en schrok ontzettend van … het Haags Historisch Museum de agressieve mensen. De broers in Den Haag een vinger en tong werden flink geslagen, het bestuur van Den Haag kon de woedende van de gebroeders De Witt menigte niet stoppen. Cornelis en heeft? Ze zitten in een doosje zijn broer Johan bezweken al snel met glas ervoor, je kunt ze in het en overleden. museum gaan bekijken.

De lijken werden naar de wipgalg op het Groene Zoodje gesleurd en ondersteboven aan de voeten op- - op de gebroe De moord Frits, Pieter Haags Historisch ca. 1672, De Witt, ders Museum

12 juni 20 juni Vandaag is het Franse leger ons Zie je wel, die domme boeren Uit het land binnengevallen. Ze zijn over vluchten nu al allemaal weg. Wat de Rijn gekomen. Kom maar op! een chaos in ons land. We hebben dagboek niet genoeg te eten, nauwelijks 18 juni wapens, onze paarden hebben Misschien hebben we een beetje onvoldoende hooi en om ons van een te vroeg gejuicht. We zijn met veel heen vallen de steden en dorpen te weinig soldaten. De bij bosjes neer. De regenten en soldaat: van de steden hebben nu boeren het volk hebben steeds ruzie. De opgetrommeld om ons te helpen. regering doet niets om Frankrijk Uw verslaggever kreeg een uniek Die lompe boeren kunnen alleen tegen te houden. Ze hebben de dagboek uit 1672 in handen, van maar een hooivork vasthouden, Fransen veel te lang te vriend wil- een soldaat uit het leger van de Re- wat weten die nu van vechten. Dat len houden. Ze zijn liever Frans publiek. Leest en leeft u mee! wordt helemaal niks. dan Prins. Hadden we maar een stadhouder, die zou ons wel red- den. Wij willen Willem III!

2 Binnenlands nieuws

29 juni onder water laten lopen. Wel 30 20 september Eindelijk. Er zit schot in de zaak. centimeter water ligt er over de Hier in het westen is alles vrij Vandaag is er een grote oproer weilanden. De boeren zijn bang rustig. Er wordt alleen in het geweest in Dordrecht. Ze willen dat hun gewassen verloren gaan. noorden van ons land nog ge- de regering dwingen om Willem Toch is dit de beste verdediging, vochten. De soldaten van de III tot stadhouder te maken. On- want het water is te ondiep om Duitse keizer en de keurvorst van der dwang heeft de regering een over te varen en doordat de slo- Brandenburg, die ons land steu- verklaring moeten ondertekenen. ten nu onzichtbaar zijn, kunnen nen, zijn op weg. Met hun hulp Ik heb gehoord dat Cornelis de de Fransen ons ook niet lopend zullen de Fransen snel in de pan Witt ook zijn handtekening heeft aanvallen. gehakt worden. gezet, maar hij heeft er stiekem Jammer genoeg zijn , Gel- ‘V.C.’ (vi coactus) bij gezet, dat derland en Overijssel inmiddels 2 januari 1673 betekent ‘onder dwang’. Hij heeft in handen van de vijand. We heb- Door het ijs konden de Fransen het weer moeten doorstrepen, ben nu eigenlijk geen Republiek vandaag zo over de waterlinie goed zo. meer, want drie van de zeven wandelen. Ze hebben overal ge- gewesten zijn bezet. Gelukkig zijn plunderd en gemoord! 9 juli de veroveringen nu gestopt. We We hebben een stadhouder! Leve zijn nu van plan de gebieden weer Noot van de redactie: Willem III, redder des vader- Hier houdt het dagboek van de soldaat terug te pakken. op. We denken dat hij tijdens de plun- lands. Johan de Witt zal nu wel dertocht van de Fransen is gesneuveld snel ontslag nemen. 20 augustus of door het ijs is gezakt. Helaas heeft hij Vandaag is er iets heel ergs ge- dus niet meegemaakt dat we op 19 fe- 15 augustus beurd. Cornelis en Johan de Witt bruari 1674 vrede met Engeland konden Ik kon even niet schrijven, ik heb zijn vermoord door een woe- tekenen, er vanaf april en mei dat jaar hard moeten vechten. Nu zitten vrede met Münster en Keulen is en dat dende menigte. Onze stadhouder de Hollandse Oorlog met Frankrijk in we veilig achter de Hollandse gaat de moordenaars geloof ik 1678 eindelijk voorbij is. Waterlinie. We hebben de pol- niet straffen. Hopelijk bedenkt ders tussen , Mui- hij zich, want zoiets beestachtigs den, Gorinchem en Dordrecht moet toch niet zomaar kunnen.

Wist je dat … Bekendmaking … koningin Wilhelmina in 1918 een beeld van Johan de Witt in Den Haag 16 november 1677 heeft onthuld? Zo werden de broers in ere hersteld en kregen zij erkenning Huwelijk stadhouder Willem III van Oranje en de Engelse prinses Mary Stuart II voor wat zij voor het land hebben ge- daan. Het stond eigenlijk ook symbool Beide echtlieden waren al voor het huwelijk door voor een verzoening tussen de Oranjes familiebanden met elkaar verbonden en de gebroeders De Witt. (de vader van Mary, Jacobus II, is de broer van Willems moeder, Mary Stuart I), maar nu dus ook door het huwelijk.

De huwelijksceremonie heeft inmiddels op 4 november plaatsgevonden in Londen, thuisstad van de prinses.

Het paar heeft besloten in de Republiek te gaan wonen.

junior 3 Binnenlands nieuws Christiaan: Uitvinder in het land van de vijand

Zoals u misschien weet, verklaart de Franse koning Lodewijk XIV in 1672 de oorlog aan de Nederlanden.

Voor Christiaan Huygens een gek- ke situatie: als Hollander is hij in Parijs in dienst van de Franse ko- ning, eigenlijk de vijand van zijn eigen land. En daarbij werken zijn vader en broer voor de tegenstan- der van de Franse koning: stadhou- der Willem III.

In 1666 had Zonnekoning Lodewijk

XIV Christiaan gevraagd om we- – Versailles 1666 Henry des Sciences voor, Academie - Colbert stelt Testelin tenschappelijk directeur te worden van de Académie Royale des Sci- boek over de klok zelfs tijdens deze de Nederlanden eerst geen pro- ences, die de koning wilde oprich- oorlog op aan de Franse koning. bleem was voor Christiaans verblijf ten. Door een heel goed salaris kon In 1681 wordt Christiaan ziek. Hij in Parijs, word Frankrijk steeds Christiaan zich alleen maar met gaat terug naar zijn vader in Den minder tolerant. Protestanten en zijn onderzoek bezighouden. Haag, wat hij wel vaker deed als buitenlanders zijn steeds minder hij ziek was. gewenst. De oorlog met de Nederlanden brengt Christiaans plek aan de Nadat hij weer beter is geworden, academie niet in gevaar. Christi- keert Christiaan niet meer terug aan draagt zijn wetenschappelijke naar Parijs. Hoewel de oorlog met

Oranjes weer aan de macht: machtigste man van het land. De chaos van 1672 in ons land heeft er- voor gezorgd dat het volk om een vaderland gered! sterke leider schreeuwt. Men gaat weer achter de Oranjes staan. Wil- lem III is pas 21 jaar oud als hij tot Na jarenlang zon- stadhouder wordt benoemd. Hij der stadhouder te wordt gezien als ‘redder des vader- hebben gezeten, lands’. krijgt de Republiek der Nederlanden, Constantijn Huygens, de secretaris zoals u weet, in 1672 van zowel opa Frederik Hendrik weer een lid van de als vader Willem II, is hiermee dol- Oranjefamilie aan gelukkig. Nog blijer wordt hij als het roer. zijn zoon Constantijn Junior be- noemt wordt tot secretaris van de Willem III, zoon van nieuwe stadhouder. Eindelijk stapt de veel te vroeg over- één van zijn kinderen in zijn voet- leden Willem II, wordt sporen. als stadhouder dan de

Romeyn de Hooghe - Wilhelm Henrick prins van Oranje en van Nassou, 1672, Atlas van Stolk Rotterdam

4 Binnenlands nieuws Overlijden Constantijn sr.

Van uw verslaggever, 7 april 1687

Op 4 april trok ‘s avonds een stoet van veertien rouw- koetsen verlicht door fakkels door Den Haag. In de Grote Kerk werd een groot man begraven die leefde van 1596 tot een week geleden: Constantijn Huygens. Hij werd negentig (!) jaar oud. Er werden veel ge- dichten voorgedragen op zijn begrafenis. Veel lof was daarin voor Constantijns werk voor de Oran- jes en voor zijn dichtkunst. We geven u één van de mooiste slotzinnen: “De doot mag zich op ’t lijk van Konstantyn beroemen, geen winter dooft de lent van

zijne korenbloemen.” Velen voorspelden op zijn be- en Christiaan, Bob Alberts Constantijn cartoon grafenis dat Constantijn Huygens’ naam nog lang zal voortleven. Wist je dat …

… zoon Christiaan zich na de dood van zijn vader als wees Propagandacampagne kleedde en zich ook zo liet schil- deren? Zo bedroefd was hij nu hij helpt Willem III bij de verove- allebei zijn ouders had verloren. ring van de Engelse troon In 1688 herinnert de Republiek Vervolgens gaat Willem III op 11 zich het Rampjaar van 1672 nog november 1688 met een enorme heel goed als een nieuw rampjaar vloot van schepen en mannen op dreigt: Frankrijk en Engeland wil- weg naar Engeland. Constantijn len ons land opnieuw aanvallen. jr., de zoon van Constantijn, reist Dit mag niet gebeuren en daarom met hem mee als zijn secretaris. bedenkt stadhouder Willem III Onderweg worden in allerlei talen Wist je dat… een plan: wat als hij de troon van nog meer pamfletten gedrukt. Door Engeland kan bemachtigen? deze propagandacampagne ver- … zowel Constantijn als Christiaan loopt de ‘verovering’ van Engeland In Engeland is er op dat moment door Willem III heel makkelijk jarenlang veel contact hebben on- een katholieke koning, Jacobus (men noemt dit ook wel de Glorious derhouden met Engelse collega’s? II. Het Engelse Parlement bestaat Revolution). Willem III bestijgt de Dit enorme netwerk komt bij de bijna alleen maar uit protestantse troon en wordt koning van Enge- ‘verovering’ van de Engelse troon leden. Willem III is de schoonzoon land. Het gevaar van oorlog met de maar al te goed van pas. van Jacobus II en protestants. Dit Engelsen is geweken. werkt allemaal in zijn voordeel om kans te maken op de Engelse troon. Daarom zoekt hij een manier om zichzelf in Engeland op te hemelen en Jacobus II zwart te maken. Hij laat allemaal pamfletten (posters, declarations) maken die hij ver- spreidt door trouwe aanhangers in dat land. Het drukken van de pam- fletten gebeurt natuurlijk allemaal in het geheim, want hij weet nog helemaal niet hoe de Engelsen zul-

len reageren. Bibliotheek Den Haag Koninklijke 1688, Pamflet,

junior 5 Wetenschap

15 juli 1695 Wist je dat…

… de graven van vader en zoon Genie overleden nog steeds te zien zijn in de Grote Kerk? Al een eeuw nadat zij begra- Onlangs bereikte ons het verdrietige nieuws dat Nederlands misschien ven waren, was men vergeten waar wel meest briljante wetenschapper van deze eeuw, Christiaan Huygens, ze precies lagen. De graven zijn pas is overleden. opnieuw ontdekt: ze zijn te vinden in de kooromgang van de kerk, tussen De laatste maanden was hij veel ziek. Hij werd erg zwak toen hij niet twee pilaren in. meer wilde eten, hij was namelijk bang om vergiftigd te worden. Omdat hij zijn buitenverblijf Hofwijck in het begin van het jaar te koud vond, woonde hij een tijdje in bij mejuffrouw van Dorsten in Den Haag. Waar- schijnlijk voelde hij aan dat het niet goed ging: hij maakte dit voorjaar zijn testament, waarin hij al zijn papieren nalaat aan de Universiteit Wist je dat… van Leiden. Niet snel daarna ging zijn gezondheid hard achteruit en stierf hij op 8 juli, op 66-jarige leeftijd. … Christiaans laatste jaren nogal eenzaam zijn? Hij heeft Er wordt gezegd dat Christiaan naast zijn vader zal worden begraven, in een zwakke gezondheid en mist de Grote Kerk te Den Haag. zijn broer, zijn beste vriend, die veel in het buitenland is met Willem III… Den Haag, december 1698

Schokkend: Wist je dat…

… Christiaan aan het eind van zijn bestaat er buiten- leven steeds meer geïnteresseerd is in de belangrijke Engelse weten- schapper, Isaac Newton? Newton aards leven? was natuurkundige, filosoof, theoloog, Onlangs kwam een boek uit van de beroemde wetenschapper Christiaan wiskundige, sterrenkundige en alche- Huygens, getiteld Cosmotheoros. Huygens is al een tijdje dood, het boek mist. Hij deed jarenlang onderzoek is dus pas na zijn dood verschenen. naar zwaartekracht en ontwikkelde de Zwaartekrachtwet. Insteek: alle In dit boek vertelt Huygens over een aantal schokkende ideeën. Hij materie trekt elkaar aan, maar hoe denkt dat er op andere planeten in het heelal heel goed leven mogelijk is, ja zelfs dat er misschien levende wezens rondlopen. Huygens denkt sterk dat gebeurt heeft te maken met zelfs dat zij misschien niet eens in eenvoudige hutjes wonen, maar mooi- afstand en massa. Hoe verder weg, ere gebouwen hebben dan wij: “Dog waarom zullen wy gelooven, dat de hoe minder aantrekkingskracht, hoe Dwaalstarrelingen juist hutten, en geen groote en heerlijke huizen, bou- zwaarder, hoe groter de aantrekkings- wen, als om dat wy niet konnen nalaten te denken, dat onze dingen bo- kracht. Dit bleek een wet te zijn die ven alle andere schoon en volmaakt zijn?” geldt voor de hele natuur. Uw verslaggever durft er haast niet aan te denken hoe deze wezens er uit zouden zien…

Meer zien over Newton en zwaartekracht? Kijk dan naar:

• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clippopup/20110601_zwaartekracht01 • http://www.schooltv.nl/beeldbank/clippopup/20090623_newton01

6 Wetenschap

21 maart 2013 Constantijn 21 maart 2013 en Christiaan in de 21e eeuw Huygens Vader en zoon Huygens zijn inmid- dels al ruim 3 eeuwen dood. Toch zijn ze nog steeds heel belangrijk voor onze tijd. Christiaan staat aan de basis van nogal wat apparaten op Titan die we vandaag de dag gebruiken. Zonder de toverlantaarn kenden we de fotografie of de beamer mis- schien niet. Dankzij zijn verbete- ring van het slingeruurwerk komen wij nu op tijd op school of werk. Zonder zijn koetsvering zouden we misschien nu nog steeds schokkend met hoofdpijn in een auto zitten. Als Christiaan Huygens in de toekomst had kunnen kijken, dan was hij heel blij geweest met de ruimtevaart in onze tijd. Er is Vader Constantijn heeft ons prach- zelfs een ruimtesonde naar hem vernoemd. Deze sonde werd vast- tige gedichten en muziek nagela- gekoppeld aan ruimtesonde Cassini en op missie gestuurd naar ten. Hij was erg goed in netwerken Titan, maan van Saturnus. Christiaan was in 1665 de ontdekker en kende ontzettend veel mensen van deze maan. Na de lancering in 1997 landde de ‘Huygens’ uit- door heel Europa. Sommige men- eindelijk op 14 januari 2005 op Titan en stuurde prachtige foto’s sen in de politiek zouden hier nog via de Cassini naar de aarde terug. Waarom een missie naar Ti- iets van kunnen opsteken. tan? Titan lijkt in sommige opzichten een beetje op de aarde, en men hoopt een beter beeld te krijgen hoe het leven op aarde heeft Kortom: vader en zoon Huygens kunnen ontstaan. leefden lang geleden, maar zijn nog lang niet vergeten. Daar heb- ben ze zelf wel voor gezorgd. Advertentie Van 25 april tot en met 28 augustus 2013 www.huygenstentoonstelling.nl te zien in de Grote Kerk in Den Haag: Constantijn & Christiaan Huygens een gouden erfenis

Ontmoet vader en zoon en beleef de Gouden Eeuw in deze Meer zien over Newton en zwaartekracht? Kijk dan naar: spectaculaire tentoonstelling vol unieke voorwerpen en kunstobjecten, film, spellen, schaalmodellen en meer. • http://www.schooltv.nl/beeldbank/clippopup/20110601_zwaartekracht01 Tot ziens in Den Haag! • http://www.schooltv.nl/beeldbank/clippopup/20090623_newton01

junior 7 Opdrachten

Dit derde ‘Huygensbulletin’ bevat weer veel informatie. De vragen en opdrachten in dit deel helpen je bij het doorlezen van de krant of om je misschien te richten op een paar onderwerpen.

Een paar losse vragen… test snel of je de antwoorden weet! Quick Quiz Check je antwoorden op www.huygenstentoonstelling.nl 1. Welke Willem werd wel als ‘redder des vaderlands’ gezien?

2. In 1665 ontdekte Christiaan de maan Titan. Een paar jaar geleden kwamen Huygens en Titan nog een keer samen. Hoe?

3. Welke ‘verovering’ maakte Constantijn helaas niet meer mee omdat hij toen al was overleden?

Stel…. Dagboek

De ruimtewezens die Christiaan In het bulletin heb je kunnen lezen uit het dagboek van een soldaat. noemde in zijn boek, bestonden Kies een persoon uit, die leefde in de 17de eeuw. Dat mag een onbe- echt. Hoe zouden ze er uit zien? kend iemand zijn (een bakker bijvoorbeeld, of een bedelaar), of juist Teken, knip, plak of klei jouw een bekend persoon (wat dacht je van Willem III?). idee. Christiaan had het ook over hun huizen. Hoe zien die er uit, Schrijf een stukje van zijn/ haar dagboek. denk je? Let daarbij op de volgende punten:

• Kies een periode uit het leven van die persoon waarin een belangrijke gebeurtenis centraal staat.

• Beschrijf minstens vijf dagen

• Hoe liep het af met die persoon?

Een greep uit de gebruikte bronnen: http://www.haagsetijden.nl • http://www.dwc.knaw.nl/biografie/christiaan-huygensweb/biografie/ • Strengholt, L. Contstanter: Het leven van Constantijn Huygens. Amsterdam: Querido, 1987 • Andriesse, C.D. Titan kan niet slapen: Een biografie van Chris- tiaan Huygens. Amsterdam/Antwerpen: Contact, 1993 • Huygens, Constantijn. Mijn leven verteld aan mijn kinderen. Bezorgd door Frans Blom Amsterdam: Prometheus/Bert Bakker, 2003.

Mogelijk gemaakt dankzij het

8