Cfare Studion Ekonomia Politike Nderkombetare?
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
EKONOMIA POLITIKE NDERKOMBETARE HYRJE Kam zgjedhur te trajtoj temen Ekonomia Politike Nderkombetare,per rendesine qe paraqet larmishmeria e lidhjeve ekonomike-politike midis vendeve. Ekonomia politike nderkombetare tregon mardheniet ekonomiko-politike qe vendosin shtetet midis tyre,te mirat apo arritjet qe derivojne prej ketyre raporteve,por edhe problematikat qe mbartin. Ne ditet e sotme roli i ekonomise politike nderkombetare si promotor i zhvillimit eshte i padiskutueshem. Nder vendet qe po perpiqen te arrijne standartet ekonomiko-politike eshte dhe Shqiperia pas nenshkrimit te Marreveshjes se Stabilizim Asocimit, antaresimit ne NATO dhe aplikimin e statusit te vendit kandidat per ne Bashkimin Evropian.Interes per ekonomine politike nderkombetare paraqet perpjekja per zhdukjen e diferencave Veri-Jug per sa i perket zhvillimit joproporcional ne favor te veriut, me ane te politikave te vecanta ekonomike.Globalizimi eshte nje tjeter risi ne ekonomine politike nderkombetare dhe si e tille ze nje vend te vecante.Ceshtje tjeter eshte rrjedha historike e marrdhenieve politike nderkombetare, si kane evoluar ato ne vite, cfare specifikash kane patur, si jane trajtuar nga aktore te ndryshem. Ne studim tregohet pikat kryesore te Ekonomise Politike Nderkombetare. Gjithashtu nje analize e thelle i eshte bere Ekonomise Politike Nderkombetare si pjese e politikave nderkombetare. Eshete trajtuar gjithashtu dhe debatet bashkohore mbi ekonomine politike nderkombetare, mbi stabilitetin ekonomik-hegjemonik te SHBA, zhvillimin dhe nenzhvillimin ne boten e III-te deri tek Globalizimi Ekonomik. Nje paraqitje e shkurter i eshte bere dhe ekonomise politike ne shqiperi dhe impaktit qe ka ekonomia e jashtme ne politiken ekonomike shqiptare. Po cfare eshte Politka Ekonomike Nderkombetare? Ekonomia politike nderkombetare studion zhvillimin historik te ekonomise politike nderkombetare,ekonomine prej merkantilizmit deri te periudha e post Breton –Vudit. Humultimet e perbashketa te temave teorike dhe historike perfshijne liberalizmin,tregtine e lire,menyrat e prodhimit dhe motivacioni i kapitalisteve koncepti i klasave dhe rizbulimi i imperializmit,te ariturat te shoqerise dhe koncepti i politikes ekonomike globale.Ky modul eshte i drejtuar nga gjetja e interaksionit ne mes politikes nderkombetare dhe ekonomise nderkombetare.Ekonomia politike nderkombetare i inkuadron studimet ne debate per disa probleme kyce te politikave te zhvillimit. PUNOI: Gerald DEMO -1- EKONOMIA POLITIKE NDERKOMBETARE KAPITULLI I 1. CFARE STUDION EKONOMIA POLITIKE NDERKOMBETARE? 1.1 Cfare eshte ekonomia politike nderkombetare? Ne disa aspekte kryesore,jeta jone eshte ekonomi politike. Per te mbijetuar,ne kemi nevoje per te mirat baze te cilat i sigurojme ne treg.Funksionimi i nje tregu modern eshte i bazuar ne rregullat politike.Rregullat politike perbejne kornizenbrenda se ciles tregu mund te operoje. Ne te njejten kohe,forca ekonomike eshte nje baze e rendesishme e fuqise politike.Neqoftese ekonomia ka te beje me perndjekjen e pasurise dhe te fuqise,midis te dyjave egzistojne gershetime komplekse.Pikerisht keto gershetime ne kontekstin nderkombetar perbejne berthamen e ekonomise politike nderkombetare. 1.2 Objekti i ekonomise politike nderkombetare Ekonomia politike nderkombetare e zhvendos vemendjen mbi ceshtje te pasurise dhe varferise.1Disa studjues mbeshtesin se ekonomia politike nderkombetare eshte disiplina me e pergjithshme,dhe prandaj mardheniet nderkombetare duhet te konsiderohen nje dege e saj,te tjere mbeshtesin qe mardheniet nderkombetare dhe ekonomia politike nderkombetare jane te dyja dege te nje disipline me te gjere Studimet nderkombetare. Instucionalizimi i kesaj disipline ka ndodhur ne fillim te shekullit te njezete dhe mendohej se do te kontriubuonte ne promovimin e nje bote me paqesore.Presidenti Sharl De Gol i konsideronte ceshtjet ekonomike “gjera te cmendurish”dhe politike e ulet me te cilat merreshin vetem mendjet mediokre,ndersa teoriciene si ai mereshin me politike te larte e cila kishte te bente me ceshtje me te rendesishme se ceshtjet e luftes dhe paqes.Ne vitet pesedhjete dhe gjashtedhjete te shek.XIX shume studiues rane ne keqkuptimin e ndarjes se ekonomise dhe politikes.Per shume kohe ne fushen e mardhenieve nderkombetare ekonomia dhe politika konsideroheshin komplet te izoluara nga njera tjetra, por duke nisur nga vitet shtatedhjete ky dallim i paster midis politikes dhe ekonomise filloi te vihej ne diskutim.Kete e vuri ne dukje kriza qe SHBA-te po perjetonin nga perfshirja e thelle ne luften e Vietnamit(1961-1973).Ne kohet e krizes ekonomike zakonisht delme qarte qe politika dhe ekonomia jane te lidhura ngushte.Lidhja midis politikes dhe ekonomise u vertetua dhe nga 1 Relazioni Internazionali.Una Edizione A Cura di Maria Weber. Robert Jackson, Georg Sorensen. PUNOI: Gerald DEMO -2- EKONOMIA POLITIKE NDERKOMBETARE procesi i dekolonizimit i cili kishte futur ne sistemin nderkombetar nje grup te ri te shteteve politikisht te dobet dhe ekonomikisht te varfer.Se fundmi edhe fundi i luftes se ftohte kontriuboi per te nenvizuar lidhjen midis politikes dhe ekonomise.Pas vitit 1989vendet e evropes lindore dhe ish-Bashkimi Sovjetikfilluan te riintegrohen ne sistemin nderkombetar, krijuar nga “perendimi”dhe ne kuadrin e ketij procesi ato kundershtonin qofte integrimin politik qe do te thoshte te beje pjese ne organizatat e ndryshme lindore,si dhe ne integrimin ekonomik qe do te thoshte lidhje me te forta te nderpavarsise ekonomike me ekonomite e perparuara te Evropes perendimore,te Amerikes qendrore dhe te Japonise.Ne thelb midis politikes dhe ekonomise egziston nje raport kompleks qe duhet interpretuar.Ky raport eshte pikerisht lenda e studimit te ekonomise politike nderkombetare. 1.3 Lindja dhe zhvillimi i Ekonomise Politike Nderkombetare Ndersa te menduarit "ekonomike" ne kuptim te gjere tashme mund te gjenden ne antikitet dhe ne mesjetes.2 Ekonomia politike ne kuptimin modern filloi te marre forme gjate periudhes te ndarjes se politikes nga etika. (Ne kohen e Machiavellit), fillimisht duke vene objektiv rritjen e pushtetit ekonomik te princit, pastaj te Shteteve Anetare, si nje kusht politik dhe ushtarak. Merkantilistet konsideronin thelbesore per kete qellim, nje bilanc pozitiv te bilancit tregtar. Ne France, pas deshtimit te politikave te merkantilizmit Colbert, François Quesnay u be nje mbeshtetes i prioritet te bujqesise, duke ndertuar nje sistem te vertet ekonomik. U afirmuan per rreth nje shekull, te ashtuquajturat ekonomi politike klasike (eksponentet kryesore: Adam Smith, David Ricardo dhe Karl Marx), se i kushtuan vemendje rritjes se produktivitetit te industrise, se identifikuar ne kohen e nevojshme per te prodhuar mallra. Ne tremujorin e fundit te shekullit te nentembedhjeteeshte zhvilluar dhe perhapur gjithnje e me shumeekonomia neo-klasike, karakterizohet nga perdorimi i dobishmerise dhe te ashtuquajturat individualizem metodologjik. Vlera e prones qe eshte rikthyer ne dobine e saj rrjedh nga konsumi ndersa per maksimizimin e kesaj dobie u konsiderua si udhezuese parimi i sjelljes individuale. Fokusimi mbi individualitetin nuk pengoi qe ti kushtohej vemendje mireqenjes se te gjithe komunitetit, per te cilet ishte i nevojshem veprimi i lire i privative duke minimizuar rolin e shtetit. Qendrimi neoklasik qendron ne themel te mikroekonomise qe studion sjelljen e agjenteveindividuale ekonomike. 2Kerkim ne google, klikim tek ekonomia politike nderkombetare, historiku. PUNOI: Gerald DEMO -3- EKONOMIA POLITIKE NDERKOMBETARE Ne dekaden qendrore te shekullit njezet, pas Depresionit te Madh te 1929, John Maynard Keynes bere publik ne rastin e ekonomise, veçanerisht ne menyre te plote per te siguruar punesim. Kjo u pasua me vemendje te madhe ne ekonomine Agregate (produkti kombetar, sasia totale e konsumit dhe te investimeve, etj.), Disa ekonomiste kane propozuar per bashkimin e dy metodave duke i dhene jete te ashtu quajturit sinteze neoklasike. Me vone Milton Frideman dhe disa te tjere kane riformuluar disa principe te shkolles neoklasike. Duke ripropozuar kundershtimin e nderhyrjes se shtetit ne ekonomi. Keshtu ka filluar nje proces i fillimit te shkolleve te ndryshme te mendimit per te cilet kane kontribuar si zhvillimi i instrumentave analitike. 1.4 Ekonomia politike si shkence sociale Biblioteka e Shkolles Ekonomike te Londres ne RobbinsSia Lionel i perkushtuar ndaj komercializmit qe François Quesnay ka kerkuar ne drejtim te politikes, pjeserisht ka sukses. Ne mesin e Klasicizmit, Smith dhe Ricardo, pasi shqyrtuan proceset e prodhimit dhe shperndarjen e te ardhurave, diskutuan pershtatshmerine e politikes fiskale per te nxitur zhvillimin ekonomik. Marx terhoqi nga analizat e tij te programit politik te partise komuniste tepareduke u nisur nga fundi I shek 19 u tentua te parandalohej nje ndarje ndermjet ekonomise dhe politikes. Leon Wabros propozoi nje dallim ndermjet ekonomise politike, ekonomise politike sociale dhe ekonomise politike te aplikuar. Ne 1890, John Neville Keyens propozoi ndarjen midis ekonomise positive dhe ekonomise normative. Ne te njejtat vite, Alfred Marshall filloi te perdori termen ekomomi me alternativen ekonomi politike. Ne shek 20, zhvillimi i matamatikes dhe fizikes i dhane nje status edhe ekonomise si shkence. Sipas Herbert Simon, Friedman ka tentuar te transformoje ne vyrtyt mungesen e themeleve empirike te teorise ekonomike neoklasike. Hipoteza e realisteve thekson qe kerkimet empirike shpesh here pergenjeshtrojne teorine. Ne menyre te vecante sipas Simon, teoria neoklasike ndahet nga shkencat e tjera sociale