Bu Kitaba Sığmayan Daha Neler Var!

Bu kitaba sığmayan Ç daha neler var! A L G I

E Ğ İ T M

ru jisini ğ e do

Sana en uygun çalışmaç, hedefin stratean ile

Karekodu okut, bu kitapla se old rle. y ilgili EBA içeriklerine ulaş! B A

ramını Ğ L A M

zel prog Hedefine uygun sana ö çalışmaanla plplanl a

nu anlatımlarınırularpratik çö yap. Ko izle, so zerek

r 12 le Denemehedefine yaklaştığınısınavlarıyla ne kadar gö .

neri sist

Akıllı ö eminin sunduğu içerikler eksiklerini gider.

BU DERS KİTABI MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞINCA ÜCRETSİZ OLARAK VERİLMİŞTİR. PARA İLE SATILAMAZ.

Bandrol Uygulamasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin Beşinci Maddesinin İkinci Fıkrası Çerçevesinde Bandrol Taşıması Zorunlu Değildir. 2 ORTAÖĞRETİM Güzel Sanatlar Lisesi

ÇALGI EĞİTİMİ BAĞLAMA 12 Ders Kitabı

Yazarlar Ebru AVCI Gülşen YILMAZ Şeniz ÇİÇEKÇİOĞLU Yusuf ÖZCANLI DEVLET KİTAPLARI ……………………., 2021

1 MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI ...... : 7010 YARDIMCI VE KAYNAK KİTAPLAR DİZİSİ ...... : 1163

Her hakk› sakl›d›r ve Millî E¤itim Bakanl›¤›na aittir. Kitab›n metin, soru ve ﬂekilleri k›smen de olsa hiçbir surette al›n›p yay›mlanamaz.

Editör Dr. Deniz GÜNEŞ

Dil Uzmanı Dr. Şenol KORKMAZ

Program Geliştirme Uzmanı M. Hilmi AKBULUT

Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı Nevzat AKBABA

Rehberlik Uzmanı Sultan GÜL AHÇI

Görsel Tasarım Uzmanı Fatma Feyza EROĞLU

ISBN 978-975-11-4951-0

Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun 16.05.2019 gün ve 9668504 sayılı yazısı ile eğitim aracı olarak kabul edilmiş.

2 Mehmet Âkif ERSOY 3 GENÇLøöE HøTABE

Ey Türk gençli÷i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kÕymetli hazinendir. østikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahlarÕn olacaktÕr. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düúersen, vazifeye atÕlmak için, içinde bulunaca÷Õn vaziyetin imkân ve úeraitini düúünmeyeceksin! Bu imkân ve úerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. østiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düúmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiú bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanÕn bütün kaleleri zapt edilmiú, bütün tersanelerine girilmiú, bütün ordularÕ da÷ÕtÕlmÕú ve memleketin her köúesi bilfiil iúgal edilmiú olabilir. Bütün bu úeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hÕyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri úahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düúmüú olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdÕ! øúte, bu ahval ve úerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktÕr. Muhtaç oldu÷un kudret, damarlarÕndaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk

4 MUSTAFA KEMAL ATATÜRK

5 6 7 İÇİNDEKİLER

KİTABIN TANITIMI...... 9

1. YÖRESEL ÜSLUP (TAVIR) ÇALIŞMALARI 1. ÜNİTE (AZERİ YÖRESİ)...... 11

1.1. Azeri Yöresi Üslubu (Tavrı) ...... 12 1.1.1. Azeri Yöresi Üslubunun Tezene Vuruşu ve Porte Üzerindeki Yeri ...... 13 1.1.2. Sol/Sağ Elin Bütün Parmaklarını Kullanma ...... 16 1.1.3. Bağlamanın Yörelere Göre Değişik Çalış Biçimleri İle İcrası ...... 17 1.1.4. Azeri Yöresi Üslubunda Yazılmış Deşifre Alıştırmaları ...... 21 1.1.5. Bağlamanın Üst ve Alt Tel Grubundaki Perde Yerleri ...... 24 1.1.6. Azeri Yöresi Üslubunda Oluşan Değişik Tartımların Tezene Vuruşları ...... 27 1.1.7. Azeri Üslubunun/Tavrının Doğru Tezene Vuruşları ve Yöre Üslubuna Göre İcrası ...30 1.1.8. Halk Ezgileri, Egzersiz ve Etütlerin Amaca Uygun İcrası ...... 37 1.1.9. Sağ ve Sol El Koordinasyonu Geliştirecek Alıştırmalar...... 42 Ölçme ve Değerlendirme ...... 45

2. ÜNİTE 2. YÖRESEL ÜSLUP (TAVIR) ÇALIŞMALARI (SİLİFKE ÜSLUBU)...... 47

2.1. Silifke Üslubu (Tavrı) ...... 48 2.1.1. Silifke Üslubunu/Tavrını Oluşturan En Temel Tezene Vuruşu ve Porte Üzerindeki Yeri..49 2.1.2. Sol/Sağ Elin Bütün Parmaklarını Kullanma ...... 52 2.1.3. Bağlamanın Yörelere Göre Değişik Çalış Biçimleri İle İcrası ...... 54 2.1.4. Silifke Üslubunda Yazılmış Deşifre Alıştırmaları ...... 60 2.1.5. Bağlamanın Üst ve Alt Tel Grubundaki Perde Yerleri ...... 62 2.1.6. Silifke Üslubunda Oluşan Değişik Tartımların Tezene Vuruşları ...... 66 2.1.7. Silifke Tavrının Doğru Tezene Vuruşları ve Yöre Üslubuna Göre İcrası ...... 70 2.1.8. Halk Ezgileri, Egzersiz ve Etütlerin Amaca Uygun İcrası ...... 72 2.1.9. Sağ ve Sol El Koordinasyonu Geliştirecek Alıştırmalar ...... 80 Ölçme ve Değerlendirme ...... 83

AZERBAYCAN YÖRESİ DAĞARCIK ...... 85 SİLİFKE ÜSLUBU DAĞARCIK ...... 86 SÖZLÜK...... 87 KAYNAKÇA...... 89 GENEL AĞ KAYNAKÇASI ...... 89 HALK EZGILERI KAYNAKÇASI...... 90 GÖRSEL KAYNAKÇA...... 91

8 KİTABIN TANITIMI

KİTABIN TANITIMI...... 9

Ünite numarasını gösterir. Ünite adını gösterir.

Ünitede yer alan bölüm başlıklarını ve sırasını gösterir.

Karekod: Kitaba, ünitelere ya da ilgili videolara dijital ortamda ulaşmayı sağlayan bölümdür.

Alt konu başlıklarını belirtir.

Etkinlik: Konuların pekiştirilmesi amacıyla hazırlan- mış etüt, egzerisiz ve türküleri içeren çalışmalardır. Alıştırmalar başlığının altında gösterilen etüt ve egzersizler türkülere hazırlık amacıyla yazılmıştır. Alıştırmalar kitap genelinde değil, ünitelerdeki kaza- nımların içerisinde kendi aralarında sıralanmıştır.

Uygulama: Bir konunun öğren- cilere aşamalı olarak öğretildiği bölümdür. Bu bölümde öğren- ciden yapması beklenilen her türlü alıştırma ve etkinlik de yer almaktadır.

9 Hazırlık Çalışmaları: Bu bölüm işlenecek konu ile ilgili, öğrencinin hazırbulunuşluk düzeyini ölçmek, önbilgilerini harekete geçirmek ama- cıyla hazırlanmış soru alıştırma ve etkinlikleri içerir.

Bu bölüm işlenecek konu adlarını gösterir.

Okuma Metni: Mü- zik alanında katkılar sağlamış değerlerimizi tanıtmaya yönelik bö- lümdür.

Ölçme ve Değerlendirme: Öğrencilerin ünite ile ilgili öğren- diklerinin ölçüldüğü, içerisinde ölçüt ve akran değerlen- dirme, öz değerlendirme, dereceli puanlama anahtarı gibi formların bulunduğu bölümlerdir.

10 1. ÜNITE YÖRESEL ÜSLUP (TAVIR) ÇALIŞMALARI (AZERİ YÖRESİ)

Kavramlar Ünite Konuları

Azerbaycan 1.1. Azeri Yöresi Üslubu (Tavrı) Makamat Renk Tar Regs Mugam

11 1. YÖRESEL ÜSLUP (TAVIR) ÇALIŞMALARI (AZERİ YÖRESİ)

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

Azeri Yöresi’nin; • Konumu ve coğrafi özellikleri hakkında araştırma yapınız. • Müzikal yapısı ve kullanılan çalgıları hakkında araştırma yapınız. • Folklorik özellikleri hakkında araştırma yapınız. Elde ettiğiniz bilgi- Görsel 1. Azerbaycan yöresel leri sınıf panosunda sergileyiniz. Bulabildiğiniz video ve ses kayıt- kıyafetler larının sunumunu sınıfınızda yapınız.

1.1. Azeri Yöresi Üslubu (Tavrı) Azerbaycan (Azeri) müziği; zengin halk müziği makamları ve çalgı- lama hususunda geniş repertuvara sahip, ülkemiz müzik kültürüne de tesiri olmuş bir müzik türüdür. Bilhassa Kuzeydoğu Anadolu âşık Görsel 2. Tar müziğinde bu türün özellikleri melodik ve ritmik anlamda karşımıza çıkar. Kars, Ardahan, Iğdır gibi illerimiz başta olmak üzere Erzu- rum’un doğusunda da Azeri müziğinin ritmik dokusuna rastlanır. Göç yolları ve konargöçerlik müessesesi de ele alınırsa İran-Tebriz’den Kerkük’e kadar uzanan geniş bir coğrafyada bu müziğin varlığı düşü- nülebilir. Azeri müzik kültüründe sözlü geleneğin önemi büyüktür. Bu Görsel 3. Mugam Üçlüsü anlamda da Anadolu âşık müziği ile büyük benzerlikler taşır. Müzik ile söz bütünlüğü ele alındığında; dil, lehçe ve ağız özelliklerinin çal- gılamadaki tavır kadar önemli olduğu görülür. Bu bağlamda Azer- baycan halkının Türk soyundan geldiğini, Azerbaycan müziğinin de Türk müziğinin bir kolu olarak görülmesi gerektiğini ifade eden Nur- saç Doğanışık “Azeri Ağzına ve Musikisine Genel Bakış” adlı bitirme çalışmasında şu bilgilere yer vermiştir: “… Diğer bir deyişle bu üslup Türkçede, Azeri lehçesinin konuşul- Görsel 4. Azerbaycan müzik duğu bölgelerde görülmektedir. Azerbaycan’ın büyük kültür mer- aletleri kezleri kuzeyde Bakü, güneyde Tebriz, ikinci derecede Kerkük Hamedan, Erbil, Zencan, Urmiye, Gence ve Nahçıvan’da Azeri müziği yaygın olarak icra edilmektedir.” (Doğanışık 1987). Ülkemizde Azerbaycan müziğini ve “Tar” çalgısını tanıtan akade- misyen, besteci ve derlemeci Şenel Önaldı ve bu alanda çalışmalar yapan öğrencisi Serhat Turunç’a göre Azerbaycan halk müziği üç başlık altında toplanır: • Anonim halk müziği • Âşık müziği • Mugam/destgâh müziği 12 Görsel 5. Azerbaycan yöresel kıyafetler Üç ana müzik grubunun da zengin alt türleri, biçimleri ve çeşitlerine rastlandığını ifade eden Turunç, anonim halk müziğini: “mahnı” ve “regs müziği” olarak iki alt başlığa ayırır: “Mahnılar, Azerbaycan müzik hayatı içerisinde anonim halk müziği ürünlerinin büyük bir kıs- mını oluşturan vokal-enstrümantal ezgilerdir. Bedii-estetik gücü ve çabuk kavranılması nede- niyle Azerbaycan halk müziğinin en yaygın türlerinin başında gelen mahnılar; profesyonel müzik hayatı içerisinde genellikle tar, kamança, balaban, garmon, kanun, ut, saz, nağara, goşa nağara gibi çalgıların tamamı veya bir kısmından oluşan halk çalgıları topluluklarının eşliği ile icra edilir. Bu toplulukların içerisinde kimi zaman piyano veya başka Avrupa çalgıları da yer alabilmektedir. Regs (raks, dans) müziği ise Azerbaycan enstrümantal müziğinin önemli bir kısmını oluşturan oyunlu ezgilere verilen isimdir. Genellikle oldukça kıvrak melodilere sahip olan ve icrası iyi bir teknik gerektiren regs müziklerinde garmon, klarnet, zurna, balaban, tütek, tulum, tar, kamança, nağara, goşa nağara gibi çalgılar kullanılır. Azerbaycan halk müzi- ğinin en önemli ve sofistike kolu mugam/destgâhlardır. “Mugam”, perdeleri belirli işlevlere sahip bir ses dizisine (megam) bağlı olarak ve belirli melodik kurallar çerçevesinde yapılan emprovizasyona dayalı bir müzik türüdür. Mugam/destgâhlar genellikle tar, kamança ve hanende üçlüsü tarafından icra edilir. Hanende, aynı zamanda “gaval” (veya def) adı verilen vurmalı bir çalgıyla mugam/destgâhın ritmik bölümlerine eşlik eder.” (Turunç 2011: 59-62). Azeri müziği melodik zenginliğinin yanı sıra, ritmik yapısı bakımından da çok geniş ve çeşitli- liğe sahiptir. Ritmik icrada kullanılan enstrümanlar, bunların kullanım şekilleri, tempo ve Görsel 2. Tar karakter açısından icrada görülen farklılıklar vb. özellikler tüm bu zenginliğin birikimidir. Genel- likle 3 zamanlı yapının temel alındığı ancak zaman zaman 2 ve 4 zamanlı usul yapılarının da kullanıldığı görülür. Sıklıkla görülen usuller 12/8’lik ve 6/8’liktir. Bunların yanı sıra 3/8’lik, 3/4'lük ve 6/4’lük usuller de karşımıza çıkar.

1.1.1. Azeri Üslubunun/Tavrının Tezene Vuruşu ve Porte Üzerindeki Yeri

1. Uygulama

Azeri Üslubunun/Tavrının tezene vuruşu aşağıdaki gibi gösterilir.

2. Uygulama

Azeri Üslubunun/Tavrının tezene vuruşu porte üzerinde aşağıdaki gibi gösterilir.

13 Etkinlik

1. ve 2. alıştırma, Azeri üslubu tezene vuruşlarını ve tartımlarını pekiştirmeniz amacıyla verilmiştir. Ezgilerin tezene vuruşlarını ve parmak numaralarını yazınız ve bağlamanızda uygulayınız.

1 ALIŞTIRMA

14 2 ALIŞTIRMA

15 1.1.2. Sol/Sağ Elin Bütün Parmaklarını Kullanma

Etkinlik

1 ve 2. alıştırma, sol/sağ elinizin bütün parmaklarını kullanmanız için verilmiştir. Ezgileri Azeri üslubu tezene tavrına uygun çalınız.

1 ALIŞTIRMA

2 ALIŞTIRMA

16 1.1.3. Bağlamanın Yörelere Göre Değişik Çalış Biçimleri ile İcrası

Etkinlik

1 ve 2. alıştırmada verilen halk ezgileri, yöreye özgü tezene tavırlarının bağlamaya uygulanışı ve değişik çalış biçimlerini örnekleme amacıyla yazılmıştır. Ezgileri çalarken Azeri üslubuna göre yazılmış tezene vuruşlarına ve parmak numaralarına uymaya özen gösteriniz.

ALIŞTIRMA

1 Halk Ezgisi

17 18 ALIŞTIRMA

2 Halk Ezgisi

19 20 1.1.4. Azeri Üslubu/Tavrında Yazılmış Deşifre Alıştırmaları

Etkinlik

1 ve 3 arasında yer alan alıştırmalarda, Azeri üslubuna uygun ezgiler verilmiştir. Bu ezgileri deşifre ediniz, tezene vuruşları, parmak ve tel numaralarını yazarak bağlamanızla çalınız.

1 ALIŞTIRMA

21 2 ALIŞTIRMA

3 ALIŞTIRMA

22 Etkinlik

Verilen halk ezgisinin; • Deşifresini yapınız, tezene vuruşlarını, tel ve parmak numaralarını yazınız, • Hangi halk türküsü olduğunu ortaya çıkarttığınız ezgiden hareketle tespit ediniz, • Künye bilgilerini TRT Türk Halk Müziği Nota Arşivi’nden edinerek boş bırakılan yerlere yazınız.

23 1.1.5. Bağlamanın Üst Ve Alt Tel Grubundaki Perde Yerleri

Etkinlik

1 ve 3 arasında yer alan alıştırmalar, Azeri üslubu tezene tavrını bağlamadaki üst ve alt tel grubundaki perdelerde uygulamanız için verilmiştir. Yazılan tezene vuruşları, tel ve parmak numaralarına uyarak çalınız.

1 ALIŞTIRMA

24 2 ALIŞTIRMA

25 3 ALIŞTIRMA

Görsel 6. Azerbaycan sazlarından bazı örnekler 26 1.1.6. Azeri Üslubu/Tavrında Oluşan Değişik Tartımların Tezene Vuruşları

Etkinlik

1 ve 3 arasında yer alan alıştırmalarda Azeri üslubunda oluşan değişik tartımların yer aldığı ezgiler bulunmaktadır. Ezgilerdeki tartımların tezene vuruşlarını yazınız ve çalınız.

1 ALIŞTIRMA

27 2 ALIŞTIRMA

3 ALIŞTIRMA

28 Okuma Metni

ÜZEYİR HACIBEYLİ (1885-1948)

Azerbaycanlı besteci, bilim insanı, yazar, tercüman ve orkestra şefidir. Üzeyir Hacıbeyli, bütün doğu âleminde operanın ilk yaratı- cısıdır. Üzeyir Hacıbeyli (Üzeyir Hacıbeyov), 1885 yılının eylül ayında Karabağ bölgesinin Şuşa iline bağlı Ağcabedi (Akçabedi) köyünde dünyaya gelmiştir. Doğumundan kısa bir süre sonra aile- Görsel 7: Üzeyir Hacıbeyli siyle birlikte Ağcabedi’den Şuşa’ya taşınan Hacıbeyli, ilköğrenimini burada tamamlamıştır. Daha sonra 1899 yılından itibaren Tiflis yakınlarındaki Gori Öğretmen Okuluna (Gori Seminaryası) devam etmiştir. Gori Öğretmen Okulu o dönemde Azerbaycan aydınlarının yetişmesinde önemli bir yere sahiptir. Bu okul, Hacıbeyli’nin gelecekteki sanat kariyerine olumlu katkıları bakımından önemli bir misyona sahiptir.

Bazı gazete ve dergilerde yazılar yazan ve gazetecilik yönü de bulunan Üzeyir Hacıbeyli, 1905 ve 1920 yılları arasında kültür seviyesi bakımından büyük bir ilerleme kaydeden Azer- baycan’da Doğu dünyasının ilk opera eseri olan “Leyla ve Mecnun”u besteleyen kişidir. Bir yandan gazetecilik faaliyetlerini yürüten Hacıbeyli musiki alanında da kendisini yetiştirmeye çalışarak yeni opera ve operetler bestelemiştir. 1909 yılında “Şeyh Senan” operasıyla “Er ve Arvad” müzikli komedisini, 1910 yılında “Rüstem ve Söhrab” operasını ve “O Olmasın Bu Olsun” müzikli komedisini, 1912’de “Şah Abbas ve Hurşidbanu” ile yine aynı yıl tamamlanan “Aslı ve Kerem” operaları ve 1913 yılında “Arşın Mal Alan” müzikli komedisi sanatçının imza- sını taşıyan eserlerdir. 1915 yılında ise “Leyla ve Harun” operası Hacıbeyli tarafından Azer- baycan sanatına kazandırılmıştır.

Üzeyir Hacıbeyli; çarlık, bağımsız Azerbaycan ve Sovyet Dönemlerinde de eserler kaleme almış olmakla birlikte onun en başarılı eserlerini verdiği dönemler, çarlık baskısının azaldığı 1905 sonrası ile bağımsız Azerbaycan dönemleridir. İlk eserlerini opera ve operet türünde veren sanatçı, bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti yıllarında gazete yazarlığıyla edebî faali- yetlerine devam etmiştir. Gazetelerde yazılar yazarak bağımsız devletin temellerini güçlen- dirmeye çalışmıştır. Bu dönemde Azerbaycan Marşı ile Azerbaycan Millî Marşı’nı bestelemiştir. Bu çalışmalarıyla bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti’ne büyük hizmetleri olan Üzeyir Hacıbeyli 23 Kasım 1948 tarihinde Bakü’de vefat etmiştir.

Üzeyir Hacıbeyli’nin doğduğu 18 Eylül günü Azerbaycan’da Müzik Günü olarak kutlanmak- tadır. (Fatih Keskin, Üzeyir Hacıbeyli’nin “Er ve Arvad”, “O Olmasın Bu Olsun” ve “Arşın Mal Alan” İsimli Piyeslerinin İncelenmesi adlı çalışmadan kitap komisyonu tarafından derlenmiştir.)

29 1.1.7. Azeri Üslubunun/Tavrının Doğru Tezene Vuruşları ve Yöre Üslubuna Göre İcrası

Etkinlik

1 ve 4 arasında yer alan halk ezgileri Azeri tavrının bağlamada doğru tezene vuruşları ve yöre üslubuna göre çalınmasına örnek olarak verilmiştir. • Ezgileri bağlamanızla çalarken tezene vuruşlarına ve parmak numaralarına dikkat ediniz. • Bağlamanızla çaldığınız ezgileri kaydediniz, öğretmeniniz ve arkadaşlarınızla paylaşınız.

ALIŞTIRMA

1 Halk Ezgisi

30 31 ALIŞTIRMA

2 Halk Ezgisi

32 ALIŞTIRMA

3 Halk Ezgisi

33 ALIŞTIRMA

4 Halk Ezgisi

34 35 36 1.1.8. Halk Ezgileri, Egzersiz ve Etütlerin Amaca Uygun İcrası

Etkinlik

1 ve 5 arasında yer alan alıştırmalardaki halk ezgileri, egzersiz ve etütler Azeri tavrının pekiştirilmesi ve yorum yapma becerinizin geliştirilmesine yöneliktir. • Yazılan etüt ve egzersizler örnek olarak verilen halk ezgilerine hazırlık niteliğindedir. • Etüt, egzersiz ve halk ezgisi sıralamasına uygun olarak çalışınız. • Yorumlarınızı öğretmeniniz ve arkadaşlarınızla paylaşınız.

ALIŞTIRMA

1 Karabağ Oyun Havası Türküsü Egzersizi

ALIŞTIRMA

2 Karabağ Oyun Havası Türküsü Etüdü

37 ALIŞTIRMA

3 Halk Ezgisi

38 ALIŞTIRMA

4 Arakçı’nın Mendedir Ceyran Türküsü Etüdü

5 ALIŞTIRMA Halk Ezgisi

39 Okuma Metni

AZERBAYCAN MÜZİK KÜLTÜRÜ

Azerbaycan halk müziği sanatının kökleri çok eski devirlere dayanmaktadır. Düğün oyunları olan “yallı”ların bundan 5000 yıl önce var olduğuna inanılmaktadır. Bakü’nün yakınlarındaki Gobustan arazisindeki arkeologlar tarafından bulunan taş üstü resimleri ve Nahçivan’daki “Gemi Kaya” dağının üstündeki şekiller bunun kanıtıdır. Bu konudaki önemli delillerden biri de meşhur kahramanlık destanı “Kitab- i Dede Korkut” dur. Azeri müziği medeniyetinin birçok özelliği Nizami, Nesimi, Fuzuli, Vakıf ve diğer Azeri klasiklerinin eserlerinde geniş bir biçimde kendini göstermektedir. Urmiyyeli Safuyiddin ve Meragalı Abdulkadir’in müzik kitaplarında; konuları iş, destan, toplum, kahramanlık, aşk olan maniler ve oyun ezgileri halkın hafızasında derin izler bırakmış ve kendi güzelliğini asırlar boyu saklamıştır. Bu işte âşıklar, sanatçılar ve halk müziğinin diğer icracıları büyük rol oynamıştır. Bu sanatçı- lara örnek olarak Âşık Elesker, Âşık Mirza Bayramoğlu ve okuyucular (Hanende) ise Cabbar Karyağdıoğlu, Seyid Şuşinski, Sadık Esatoğlu, Şirin Hoca, Gurban Pirimoğlu vb. sayılabilir. Azerbaycan müziği tarih, teknik, çalınış ve söyleniş bakı- mından halk ve klasik müzik olarak ikiye ayrılır.

Görsel 8. Aşık Sazı 1- Azerbaycan Halk Müziği Azerbaycan halk müziği “makamat” ve “renk” denilen iki temel formdan oluşur. Makamat; bir ezgideki seyire göre çeşitli karar perdeleri üzerine oluşturulan yeni ses dizileridir. Bu diziler bazı kişiler tarafından “şifahi” şekilde icra edilirler. Renk ise; makamat’a göre oluşturulan çeşitli ezgiler arasında sadece sazlarla çalınan ve oyun karakteri taşıyan melodiler- dir. Azeri halk müziğinde olan ezgiler “mahnı” adını alır. Uzun hava türünde okunup çalınan ezgilere “mugammat”’denir. Aşağı yukarı her ezgi başında ya da arasında sözlü ve taksimli kısımlar yer alır. Azeri müziği ezgi yapısı olarak genellikle inici-çıkıcıdır. Türkü icra edilirken, Azeri müziğinin kendine has vurguları, çarpma- ları ve gırtlak nağmeleri icra eden sanatçı tarafından yöresine uygun olarak uyarlanır. Azeri lehçesinin, kendine has belirli vurgularının olması nota halinde aynen yazılamamasına Görsel 9. Azerbaycan yöresel sebep olmaktadır. çalgısı “Tar”

40 2. Azerbaycan Klasik Müziği Azerbaycan'daki "klasik müzik"; besteler, operalar, operetler, baleler, senfoniler, kantatlar, koro eserleri, fantaziler ve üvetürlerden vb. oluşmaktadır. Azerbaycan'daki klasik müzik yaşadığımız asrın başında ölmez eserler bırakan, büyük bestekâr Üzeyir Hacıbeyli'nin konu- sunu Fuzuli’den aldığı "Leyla ile Mecnun Operası (1908)" ve bunu takip eden "Arşın Malalan Opereti (1913)" ile başlar. Günümüzde de Azerbaycan'da çağdaş batı müziği formlarına uygun yeni müzik eserleri yapılmaktadır. Bu eserler de "çağdaş" müzik bünyesinde düşünülebilir. Azeri müziğinde halk sazları olarak; tar, kemançe, balaban, gaval (tütek), zurna, def, nağara, koşa nağara başta gelir. Azeri müziğinde bu sazların güzelliği, orijinalliği ortaya çıkarmaktadır. Azerbaycan halk müziğinin icrasında ve özellikle de tarda koma sesler kulla- nılmaktadır. Türk halk müziğinin ana çalgısı olan bağlamadaki si bemol iki sesi (ve bunun gibi diğer sesler) tarda re bemol iki sesine denk gelmektedir. Özellikle Azeri halk türküleri ve mugamların çoğunda bu perde kullanılmaktadır. Bu gibi eserler bağlamadaki si bemol iki perdesi kullanılarak belirtilir. Azeri müziğinin ses sistemi nazari olarak ifade edilirken bu sesler notaya yazılmaz. Fakat İcra sırasında çalgı çalan veya okuyan kişi bu perdelerden faydalanarak icrasını tamamlar.

(Kitap komisyonu tarafından, Yavuz Şen’in, “Azerbaycan’ın Müzik Yapısı ve Ses Sistemi Üzerine Bir Araştırma” adlı makalesinden derlenmiştir.)

Görsel 10. Azerbaycan müzik aletleri

41 1.1.9. Sağ ve Sol El Koordinasyonu Geliştirecek Alıştırmalar

Etkinlik

1 ve 3 arasında yer alan alıştırmalar bağlamada sağ ve sol el koordinasyonunuzu geliştirme- niz ve Azeri tavrını pekiştirmeniz için yazılmıştır. Yazılan tezene vuruşu, parmak ve tel numa- ralarına dikkat ederek çalınız.

1 ALIŞTIRMA

42 2 ALIŞTIRMA

Görsel 11. Azerbaycan Halk Dansı 43 ALIŞTIRMA

3 Halk Ezgisi

44 ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU

Adı- Soyadı Sınıfı Numarası YÖNERGE: Bu form, kendinizi değerlendirmeniz amacıyla hazırlanmıştır. “Azeri Üslubu (Tavrı)” ile ilgili kazanımlarınızı en doğru şekilde yansıtan seçeneğe (X) işareti koyunuz. İyi DEĞERLENDİRİLECEK TUTUM VE ayıf Orta Z Kabul Kabul DAVRANIŞLAR edilebilir 4 3 2 1

1 Azeri üslubunun tezene vuruşunu bağlama üzerinde uygularım.

2 Azeri üslubunun tezene vuruşunu porte üzerinde yazarım.

Azeri üslubunu icra ederken sol/sağ elimin bütün parmaklarını 3 doğru kullanırım. Öğrendiğim diğer ezgi ve Azeri üslubu ezgilerini karşılaştırarak, 4 bağlamanın her yörede değişik çalış biçimleri ile icra edildiğini kavradım, farkına vardım.

5 Verilen alıştırmaları deşifre ederim ve bağlamamla çalarım.

Azeri üslubunda oluşan değişik tartımların tezene vuruşlarını 6 porte üzerinde yazarım ve çalgım üzerinde uygularım.

7 Bağlamadaki üst ve alt tel grubundaki perde yerlerini tanırım.

Azeri üslubuna/tavrına uygun özgün ezgiler yazarım ve bu ezgileri 8 bağlamam ile çalarım. Azeri üslubuna özgü halk ezgilerini, egzersiz ve etütleri yöreye 9 uygun tezene vuruşları ve tavrıyla çalarım.

10 Verilen alıştırmalarda sağ ve sol el koordinasyonum Azeri tavrına uygun ve doğrudur.

Çalışmalarım sırasında en iyi yaptığım şeyler ve diğer yorumlarım: ......

Öz, akran ve grup değerlendirme formlarının sonuçları öznel olduğundan öğrencilere, bu değerlendirmelerin sonuçlarına göre not verilmemelidir. (Uygulama formu, öğrencinin gelişimini takip etmek için arşivde saklanabilir.)

45 DERECELİ PUANLAMA ANAHTARI

Adı- Soyadı Sınıfı Numarası YÖNERGE: Aşağıdaki tablo, öğrencinizi değerlendirmeniz için hazırlanmıştır. Öğrencinizin “Azeri Üslubu (Tavrı)” ünitesindeki bilgi ve becerisini en doğru şekilde ifade eden seçeneğin altına ( X ) işareti koyunuz. ayıf iyi İyi

GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR Çok Orta Kabul Kabul edilebilir Çok z Çok

5 4 3 2 1 Azeri üslubunun tezene vuruşunu bağlama üzerinde 1 gösterir.

Azeri üslubunun tezene vuruşunu porte üzerinde yazabilir. (Bu 2 değerlendirmeyi yaparken öğrenciden porte üzerinde yazmasını isteyiniz ve kontrol ediniz.

3 Sol/sağ el bütün parmaklarını doğru kullanır. Azeri üslubunda oluşan değişik tartımların tezene vuruşlarını porte üzerinde gösterir ve bağlamasıyla çalar. 4 (Bu değerlendirmeyi yaparken öğrenciden porte üzerinde yazmasını isteyiniz ve kontrol ediniz.) Tezene, tartım ve bağlama çalış biçimlerinin yörelere göre 5 değişiklik gösterdiğini bilir ve bağlamada uygular. 6 Verilen alıştırmaları deşifre eder ve bağlamasıyla çalar. Bağlamanın üst ve alt tel grubundaki perde yerlerini 7 alıştırma ve etütlerde uygular. Azeri üslubu örnek alıştırmaları yöre tavrına uygun tezene 8 vuruşu ile çalar, ezgiler yazar. Azeri üslubu halk ezgilerini, egzersiz ve etütleri kazandırılmak 9 istenen (yöresel üslup/tavır) amaca uygun çalar. Bağlama icrası sırasında sağ ve sol el koordinasyonu Azeri tavrına 10 uygun ve doğrudur. TOPLAM

Eğer bu ölçekten 100 üzerinden 70 aldıysanız bu öğrenme için başarınız DEĞERLENDİRME yeterli düzeyde demektir. 69 veya altı puan almışsanız ilgili önceki öğrenmeleri tekrar ediniz.

Bu ölçekten alınabilecek en yüksek puan 50, en düşük puan 10’dur. PUANLAMA ANAHTARI Hesaplama: (Alınan Not)= (Öğrencinin Aldığı Puan) X 100 ÷ (Alınabilecek En Yüksek Puan) şeklinde yapılır. Örnek: (Alınan not) = 40 x 100 ÷ 50 = 80

46 2. ÜNİTE YÖRESEL ÜSLUP (TAVIR) ÇALIŞMALARI (SİLİFKE ÜSLUBU)

Kavramlar Ünite Konuları

Sallama 2.1. Silifke Üslubu (Tavrı) Mengi Kaşık oyunu

47 2. YÖRESEL ÜSLUP (TAVIR) ÇALIŞMALARI

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

Silifke üslubunun yaygın olduğu bölgenin; • Konumu ve coğrafi özellikleri hakkında araştırma yapınız. • Müzikal yapısı ve kullanılan çalgıları hakkında araştırma yapı- nız. • Folklorik özellikleri hakkında araştırma yapınız. Elde ettiğiniz Görsel 12. Silifke Halk Dansları bilgileri sınıf panosunda sergileyiniz. Bulabildiğiniz video ve ses Kıyafeti kayıtlarının sunumunu sınıfınızda yapınız.

2.1. Silifke Üslubu (Tavrı) Türk halk müziğinde yer alan bir diğer üslup da Silifke Üslu- bu’dur. Silifke doğuda Erdemli, batıda Mut ve Gülnar ilçeleri; kuzeyde Karaman ili, güneyde Akdeniz ile çevrilidir. Toros Dağla- rının eteğinde, Göksu Irmağı’nın iki yakasında kurulmuş bulunan Görsel 13. Silifke Halk Dansları Kıyafeti Silifke; Güneydoğu Anadolu, Doğu ve Batı Akdeniz ile İç ve Batı Anadolu’yu birbirine bağlayan Devlet karayolu ağının kavşak noktasında olup il merkezi Mersin’e 80 km mesafededir. Silifke, müzik kültürü bakımından, coğrafi komşuluğun da etkisi ile Konya ve Orta Anadolu müzik kültürleriyle benzerlik göstermektedir. Oyun havası, “sallama” ve “mengi” türünde ezgilere sıklıkla rastlanır. Üslup (tavır) konusunun coğrafi özelliklerle iç içe olduğunun en başat örneği olan Silifke yöresi ve ezgileri bağlama ile icra edilirken “Silifke Tezenesi” veya “Silifke Tavrı” denilen özel bir Görsel 14. Silifke Halk Dansları tezene vuruşu ile çalınır. Kıyafeti Tavır; geleneksel icranın tüm özelliklerini ihtiva eden bir beceri bütünüdür. Özellikle bağlama icrası sırasında ezgide yöreye ait olan tüm unsurlar gösterilmelidir. Tavrın aktarılmasında, elin bağlama gövdesindeki duruşu; tezeneyi tutuş, perdelere basış, tellere vuruş gibi tüm beceriler önem arz eder. Bu anlamda bağ- lama çalan kişi, yöreye ait ezgileri icra ederken bu becerilere sahip olmalıdır. Tavır yöresel çalış yanında söyleyiş biçimini de ifade eder. Terim anlamı bakımından her ne kadar çalış ve söyleyişi bünye- Görsel 15. Uzuncaburç Olba sinde barındırsa da söyleyiş tavrını barındırmak için çoğunlukla Antik Kenti “ağız” terimi kullanılır. Türk halk müziği terminolojisinde tavır

48 sözcüğü genelde çalgının/çalgıların yöresel çalım özelliklerini, özelde ise tezene vuruşunu, yay çekmeyi/sürtmeyi, tokmak veya çubuk vurmayı, üfleme biçimlerini ortaya koyar. Yöre- leri birbirinden ayıran özellikler de tavır teriminin kapsamında yer alır. Ezgilerin usul/ritim karakterleri, melodik örgü biçimleri, sözel özellikleri hep yöresel tavrı belirleyen öğeler arasındadır (Duygulu 2014: 419-420). Tavrı belirleyen anlatımlarından biri de yöreye özgü halk oyunlarıdır. Silifke, kaşık oyunla- rının yoğun olarak oynandığı yörelerden biridir ve Mersin ilinin müzik yönünden merkezi durumundadır. Silifke tezenesinin şekillenmesi yöre oyun havalarının ritmik karakterine bağlı olarak gelişmiştir. Çalınacak ezginin oyun kaynaklı olması ve oyunlardaki ritmik yapı bağlama icrasındaki tezene vuruşlarına yansımıştır. Oyun havaları genellikle 2, 4 ve 9 zamanlı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bağlama icrasında kullanılan ve yöre tavrını oluşturan Silifke Tezenesi iki şekilde gösteril- mektedir.

* Yukarıdaki yazı kitap komisyonu tarafından hazırlanmıştır.

2.1.1. Silifke Üslubunu/Tavrını Oluşturan En Temel Tezene Vuruşu ve Porte Üzerindeki Yeri

1. Uygulama

Silifke üslubunun iki temel tartımı ve tezene vuruşu aşağıdaki gibi gösterilir.

2. Uygulama

Silifke üslubunun/tavrının tezene vuruşu porte üzerinde aşağıdaki gibi gösterilir.

49 Etkinlik

Aşağıdaki alıştırma silifke üslubunun/tavrının tezene vuruşlarını pekiştirmeniz için yazıl- mıştır. Ezginin tezene vuruşlarını yazınız ve öğrendiğiniz tartımlardan hangisine/hangilerine uyduğunu belirtiniz ve bağlamanızla çalınız.

50 Etkinlik

Aşağıda ayrılan bölüme öğrendiğiniz silifke tavrına ait temel tartımı kullanarak ezgi/ezgiler yazınız.

51 2.1.2. Sol/Sağ Elin Bütün Parmaklarını Kullanma

Etkinlik

1 ve 4 arasında yer alan alıştırmalar sol/sağ elinizin bütün parmaklarını kullanmanız için yazılmıştır. Verilen örnekleri deşifre ediniz ve çalınız.

1 ALIŞTIRMA

2 ALIŞTIRMA

52 3 ALIŞTIRMA

4 ALIŞTIRMA

53 2.1.3. Bağlamanın Yörelere Göre Değişik Çalış Biçimleri İle İcrası

Etkinlik

1 ve 4 arasında yer alan alıştırmalardaki eserler, bağlamanın her yörede değişik çalış biçimleri ile icra edildiğine örnek olarak verilmiştir. Eserlerin tezene vuruşları ve parmak numaralarına özen göstererek çalınız.

1 ALIŞTIRMA

54 2 ALIŞTIRMA

3 ALIŞTIRMA

55 ALIŞTIRMA

4 Halk Ezgisi

56 Görsel 16. Silifke Halk Dansı 57 5 ALIŞTIRMA

ALIŞTIRMA

6 Halk Ezgisi

58 59 2.1.4. Silifke Üslubunda Yazılmış Deşifre Alıştırmaları

Etkinlik

1 ve 4 arasında yer alan alıştırmaları deşifre ediniz; tezene vuruşları, parmak numaraları ve tel numaralarını yazınız. Bağlamanızla çalarken metronom değerini, yavaştan hızlıya doğru kademeli olarak yükseltiniz.

1 ALIŞTIRMA

2 ALIŞTIRMA

60 3 ALIŞTIRMA

4 ALIŞTIRMA

61 2.1.5. Bağlamanın Üst ve Alt Tel Grubundaki Perde Yerleri

Etkinlik

1 ve 4 arasında yer alan alıştırmalar, Silifke tezene tavrını, bağlamadaki üst ve alt tel grubundaki perdelerde uygulamanız için verilmiştir. Yazılan tezene vuruşları, tel ve parmak numaralarına dikkat ederek bağlamanızla çalınız.

1 ALIŞTIRMA

62 2 ALIŞTIRMA

63 3 ALIŞTIRMA

64 4 ALIŞTIRMA

65 2.1.6. Silifke Üslubunda Oluşan Değişik Tartımların Tezene Vuruşları

Etkinlik

1 ve 5 arasında yer alan alıştırmalarda Silifke üslubunda oluşan değişik tartımların yer aldığı ezgiler bulunmaktadır. Ezgilerdeki tartımların tezene vuruşlarını yazınız ve çalınız.

1 ALIŞTIRMA

2 ALIŞTIRMA

66 3 ALIŞTIRMA

4 ALIŞTIRMA

67 5 ALIŞTIRMA

68 Okuma Metni

FOLKLOR NEDIR?

Folklor; Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nde:” a. (fo’lklor, l ince okunur) Halk bilimi: “Hep, folklor, sanatın, ilmin, kültürün kendisidir, ortaya attık.” -F. R. Atay.” şeklinde açıklanmıştır ve karış- tırılan tanımlar içerisinde halk dilinde halk oyunları tanımı ile belirtilmiştir. Yani folklor keli- mesini, bizler halk oyunlarından bahsederken “ folklor oynuyorum, folklor gösterisi yapıldı” gibi kullanıyoruz. Bu yanlış bir ifadedir. Çünkü halk bilimi oynanmaz, gösterisi de yapılmaz. Çünkü halk bilimi yani folklor araştırılabilen, incelenebilen, hakkında tezler yazılabilen geniş alanlı bir bilimdir. Folklor, bir milletin hayatında var olan gelenek ve göreneklerin, dili yardı- mıyla hafızasında sakladığı edebiyat ve müziğinin, daha geniş anlamıyla manevî kültür ürün- lerinin toplamıdır. Dinî ve sıhrî inanmalar, beşikten mezara kadar olan hayat, halk destanları, halk türküleri, oyunları, bilmeceler, atasözleri ve deyimler, halk hekimliği hep folklorun konuları olduğuna göre, folklor için “halk hayatının ve kültürünün ilmi” diyebiliriz. Folklor halka ait olan her şeyi içine alır. Halkın malı olmuş, edebiyat ürünleri, halk destan- ları, menkıbeleri, masalları, türküleri, manileri, fıkraları, darb-ı meselleri, temsilî sözler, tekerlemeler, hayat ve tabiatın çeşitli olaylarına ait inanç ve hurafeler v.b. folklorun alanına girer. Folklor diğer bilimlerle iç içedir. Folklorcu her bilgi şubesine başvurur ve gerekirse saha araştırmalarını diğer bilimlerle paylaşır. Dolayısıyla folkloru diğer bilimlerden ayrı düşünemeyiz. Folklorun yazılı ve sözlü olmak üzere iki ana kaynağı vardır. Bunlardan halk şairlerinin şiir- leri, türküleri, manileri, büyü ve halk ilaçları formüllerinin bulunduğu cönk ve dergiler. Âşık Garip, Kerem, Köroğlu gibi halk hikâyelerinin yazma ve Seyahatname, Surname, Şehrengiz gibi basılmış ana yazılı kitaplar gibi. Sözlü kaynaklar da; halk arasından kişiler olabileceği gibi törenler, oyun ve eğlenceler, düğünler, ayinler de olabilir. Folklor ile ilgili çalışmalar halk masallarının toplanıp yayınlanması ile 18. yüzyılın sonlarında Avrupa’da başlamıştır. Türki- ye’de ise kırık dökük çalışmalarla 300 yılı aşmasına rağmen henüz 100 yıla yakın bir geçmişi vardır. Seyfettin Bey, Sezai Âsaf Bey, Ferruh Arsunar, Ahmet Kudsi Tecer, Halil Bedi Yönet- ken, Muzaffer Sarısözen, Bela Bartok gibi önemli isimler folklor araştırması yapsa da konu- ların bir iş halinde uygulanması Dr. Rız Nur’un Milli Eğitim Bakanı bulunduğu 1920 yılında başlamıştır. Bakanlığın Kültür Dairesi halk müziğinin söz ve ezgi derlemesini de genel top- lama ve araştırmalar arasında yapmıştır. Türkiye’de ilk musîki derleme ile folklor araştırma- larını yapanlar Seyfettin ve Sezai Âsaf kardeşlerdir.1925’te Batı Anadolu’da yaptıkları derlemeleri ve çıkardıkları neticeleri özlü bir şekilde Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Yurdu- muz Nağmeleri adı altında bastırılmıştır. Folklor araştırılma bakımından sürekliliğini koruyan ve kültürümüzün tüm öğelerini içinde barındıran ve her zaman yeni ve çalışkan zihinlere ihtiyacı olan başlı başına bir bilimdir. Mehmet ÖZBEK

Bu yazı Mehmet Özbek’in Folklor Ve Türkülerimiz kitabından 13-30. sayfalarından derlenerek yazılmıştır.

69 2.1.7. Silifke Tavrının Doğru Tezene Vuruşları ve Yöre Üslubuna Göre İcrası

Etkinlik

1 ve 3 arasında yer alan alıştırmalar, Silifke tavrına örnek olarak verilmiştir. Ezgileri çalınız ve dijital ortamda kaydediniz. Kayıtlarınızı öğretmen ve arkadaşlarınızla paylaşarak yöre üslubu bakımından değerlendiriniz.

1 ALIŞTIRMA

2 ALIŞTIRMA

70 3 ALIŞTIRMA

71 2.1.8. Halk Ezgileri, Egzersiz ve Etütlerin Amaca Uygun İcrası

Etkinlik

1 ve 8 arasında yer alan alıştırmalardaki halk ezgileri, egzersiz ve etütler, Silifke tavrı- nın pekiştirilmesi amacıyla verilmiştir. Eserleri çalarken tezene vuruşu, parmak ve tel numaralarına dikkat ediniz.

ALIŞTIRMA

1 A Kızım Sana Türküsü Egzersizi

ALIŞTIRMA

2 Halk Ezgisi

72 ALIŞTIRMA

3 Bahçaya Gel Göreyim Türküsü Egzersizi

ALIŞTIRMA

4 Bahçaya Gel Göreyim Türküsü Etüdü

73 5 ALIŞTIRMA Halk Ezgisi

74 ALIŞTIRMA

6 İndim Geldim Silifke’den Buraya Türküsü Egzersizi

ALIŞTIRMA

7 İndim Geldim Silifke’den Buraya Türküsü Egzersizi

ALIŞTIRMA

8 Halk Ezgisi

75 76 Okuma Metni SİLİFKE YÖRESİ KÜLTÜREL DEĞERLERİMİZ

Coğrafi yapısı ile daha İlkçağda insanların dik- katini çeken yörede, İ.Ö. VII. yy’da şimdiki Taşu- cu’nun olduğu yerde İonlar Holmi adıyla bir koloni kurmuşlardır. Büyük İskender’in komu- tanlarından ve Suriye Krallığı’nın kurucusu Selefkos Nikator (İ.Ö. 312 - 281) Holmi şehrinin bu zayıf durumunu fırsat bilerek kolayca ele geçirmiş; halkını da kıyıdaki Holmi’den 12 km içeriye, bugünkü Silifke’nin bulunduğu yere nak- ledip yerleştirerek “Selefkos’un Şehri” anlamına gelen Seleukia kentini (İ.Ö. 300) kurmuştur. Bu, Selefkos’un kendi adına kurduğu 9 şehirden biri olup, varlığını ve yaşamını günümüze kadar sür- dürebilmiş tek Seleukia şehridir. Seleukia, Hele- nistik dönemde Selefkoslar ve Ptolomeos (Mısır) Krallıkları arasında sıkça el değiştirmiştir. İ.Ö. I. Görsel 17. Adam Kayalar (Erdemli İlçesi yy’da Romalıların yönetimine giren kent bu Şeytan Deresi Kanyonu) dönemde kale eteklerinden ovaya doğru yayıl- mış, Roma İmparatorluğu’nun 395 yılında ikiye bölünmesinden sonra Bizans yönetimine girmiştir. Bizanslıların elinde iken 13. yy’da Sel- çuklular’ın; 14. yy’da Karamanoğulları’nın yönetimine girmiş; 1471 yılında Gedik Ahmet Paşa tarafından Osmanlı topraklarına katılmıştır. Başlangıçta Seleukia olan adı zamanla değişerek Silifke’ye dönüşmüştür. Osmanlılar döneminde bazen sancak, bazen vilayet merkezi olmuş- tur. Kurtuluş Savaşı’ndan sonra İÇ-EL ili merkezi (1924 - 1933) olan Silifke, 1933’ten sonra İçel ilinin bir ilçesi durumuna getirilmiştir. Günümüzde Silifke, müziğinin yanı sıra tarihi merkezleriyle de dikkat çekici bir ilçemizdir. Yörenin en önemli kültür merkezleri; Silifke Kalesi, Silifke Müzesi, Atatürk Evi Müzesi, Taş

Görsel 18. Mersin Kızkalesi 77 köprü, Roma Tapınağı, Mozaikli Alan,Ala- addin Camisi, Reşadiye Camisi, Tevekkül Sultan Türbesi, Karadedeli Tarihî Kalıntı- ları, Karakabaklı, Sinekkale, Susanoğlu (Corasium), Korkusuz Kral Anıtmezarı (Mezgit Kale), Tekkadın Örenyeri, Narlı- kuyu (Porto Calamie), Poimenios Hamamı Ve Üç Güzeller Mozayiği, Zeus Tapınağı Ve Kilise, Cennet Çöküğü, Cehen- nem Çukuru, Astım - Dilek Mağarası, Adamkayalar, Cambazlı Kilisesi, Aya Tekla Yeraltı Kilisesi (Meryemlik), Taşucu Görsel 19. Mersin Kalesi (Holmi), Liman Kalesi, Boğsak Adası (Nesulion), Tokmar Kalesi (Castellum Novum), Kilikya Afrodisiası, Kıbrıs Barış Harekâtı Şehitleri Hatıra Ormanı, Frede- rik Barbarossa Anıtı, Demircili (Imbrio- gon) ve Anıtmezarları’dır. Ayrıca Uzuncaburç’taki (Diocaesarea) bazı kalıntılar bulunmaktadır. Bu kalıntılar; Sütunlu Cadde, Tören Kapısı, Zeus Tapı- nağı, Şans Tapınağı (Tychaeum), Tiyatro, Helenistik Anıtmezar, Helenistik Yüksek Kule, Kiliseler, Nekropol, Ura (Olba) ve Jüpiter Tapınağı’dır. Görsel 20. Meryem Ana Kilisesi (Cennet Çöküğü’nde) Silifke Yöresi’nin geleneksel kıyafetlerine bakıldığında; erkek kıyafetlerinde üste giyilen giysiye gömlek denmektedir. Yine erkek kıya- fetlerinden olan şalvar, yün kahverengi kumaştan dokunmaktadır. Gömleğin üzerine giyilen giysiye yörede cepken, başa taktıkları parçaya dolak ayaklarına giydiği ayakkabıya da yemeni adı verilmektedir. Kadın kıyafetleri; üste giyilen gömlek, şalvar, üçetek, öncek,

Görsel 21. Silifke Halk Oyunları Kıyafetleri 78 kuşak ve cepkendir. Başa fes ve baş süslemeleri takılmakta, başa giyilen kepin (fes) üzerine yazma örtülmekte, yazmanın üzerine ise alnın üst kısmına gelecek şekilde turuncu, yeşil renk- lerde krep bağlanmaktadır. Yörenin en meşhur yemekleri ise; batırık, arabaşı, topalak, kulak çorbası, keşkek, sıkma ve oklava çekmesidir.

Görsel 22. Silifke Yöresel Yemekleri (batırık, yüzük çorbası, keşkek, arabaşı)

Silifke Yöresi’ne ait kültürel değerlerimiz burada anlatıldığı kadar sınırlı olmamakla birlikte yeni araştırmalara açık geniş bir sahayı kaplar. Yöre müziğini anlamak ve yorumlamak için yöreye ait kültürel değerleri okumak, görmek ve hatta yerinde dinlemek gereklidir. Özellikle bağlama çalanların yöre tavrını daha iyi kavraması için yöreyi gezmesi, folklorik ögeleri yerinde görmesi ve tecrübe edinmesi faydalı olacaktır.

79 2.1.9. Sağ ve Sol El Koordinasyonu Geliştirecek Alıştırmalar

Etkinlik

1 ve 3 arasında yer alan alıştırmalar, Silifke tavrı icrasında sağ ve sol el koordinasyonun geliştiril- mesi amacıyla yazılmıştır. Alıştırmaları tezene vuruşu, parmak ve tel numaralarına dikkat ederek bağlamanızla çalınız. İcranızı kaydediniz ve dinleyiniz.

1 ALIŞTIRMA

2 ALIŞTIRMA

80 ALIŞTIRMA

3 Halk Ezgisi

81 82 ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU

Adı- Soyadı Sınıfı Numarası YÖNERGE: Bu form, kendinizi değerlendirmeniz amacıyla hazırlanmıştır. “Silifke Üslubu (Tavrı)” ile ilgili kazanımlarınızı en doğru şekilde yansıtan seçeneğe (X) işareti koyunuz. İyi DEĞERLENDİRİLECEK TUTUM VE ayıf Orta Z Kabul Kabul

DAVRANIŞLAR edilebilir 4 3 2 1

1 Silifke üslubunun tezene vuruşunu bağlama üzerinde uygularım.

2 Silifke üslubunun tezene vuruşunu porte üzerinde yazarım.

Silifke üslubunu icra ederken sol/sağ elimin bütün parmaklarını 3 doğru kullanırım. Öğrendiğim diğer ezgi ve Silifke üslubu ezgilerini karşılaştırarak, 4 bağlamanın her yörede değişik çalış biçimleri ile icra edildiğini kavradım, farkına vardım.

5 Verilen alıştırmaları deşifre ederim ve bağlamamla çalarım.

Silifke üslubunda oluşan değişik tartımların tezene vuruşlarını 6 porte üzerinde yazarım ve çalgım üzerinde uygularım.

7 Bağlamadaki üst ve alt tel grubundaki perde yerlerini tanırım.

Silifke üslubuna/tavrına uygun özgün ezgiler yazarım ve bu 8 ezgileri bağlamam ile çalarım. Silifke üslubuna özgü halk ezgilerini, egzersiz ve etütleri yöreye 9 uygun tezene vuruşları ve tavrıyla çalarım.

10 Verilen alıştırmalarda sağ ve sol el koordinasyonum Silifke tavrına uygun ve doğrudur.

Çalışmalarım sırasında en iyi yaptığım şeyler ve diğer yorumlarım: ......

83 DERECELİ PUANLAMA ANAHTARI

Adı- Soyadı Sınıfı Numarası YÖNERGE: Aşağıdaki tablo, öğrencinizi değerlendirmeniz için hazırlanmıştır. Öğrencinizin “Silifke Üslubu (Tavrı)” ünitesindeki bilgi ve becerisini en doğru şekilde ifade eden seçeneğin altına ( X ) işareti koyunuz. ayıf iyi İyi

GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR Çok Orta Kabul Kabul edilebilir Çok z Çok

5 4 3 2 1 Silifke üslubunun tezene vuruşunu bağlama üzerinde 1 gösterir. Silifke üslubunun tezene vuruşunu porte üzerinde yazar. 2 (Bu değerlendirmeyi yaparken öğrenciden porte üzerinde yazmasını isteyiniz ve kontrol ediniz. 3 Sol/sağ el bütün parmaklarını doğru kullanır. Silifke üslubunda oluşan değişik tartımların tezene vuruşlarını porte üzerinde gösterir ve bağlamasıyla çalar. 4 (Bu değerlendirmeyi yaparken öğrenciden porte üzerinde yazmasını isteyiniz ve kontrol ediniz.) Tezene, tartım ve bağlama çalış biçimlerinin yörelere 5 göre değişiklik gösterdiğini bilir ve bağlamada uygular. 6 Verilen alıştırmaları deşifre eder ve bağlamasıyla çalar. Bağlamanın üst ve alt tel grubundaki perde yerlerini 7 alıştırma ve etütlerde uygular. Silifke üslubundaki örnek alıştırmaları yöre tavrına uygun 8 tezene vuruşu ile çalar, ezgiler yazar. Silifke tavrındaki halk ezgilerini, egzersiz ve etütleri 9 (yöresel üslup/tavır) amaca uygun çalar. 10 Bağlama icrası sırasında sağ ve sol el koordinasyonu Silifke üslubuna uygun ve doğrudur. TOPLAM

84 AZERİ YÖRESİ DAĞARCIK

Ezgi Adı Yöresi Kaynak Kişi Derleyen Notaya Alan

Trt Müzik Dai. Altan Ay Gözümün Işığı Azerbaycan Huşeng Azeroğlu Bşk. Thm. Md. Demirel

Bağında Üzüm Galdı Azerbaycan İbrahim Yıldırım Plaktan Yazıldı Nida Tüfekçi

Bayram Günü Saat Yücel Azerbaycan Yöre Ekibi Plaktan Yazıldı Tezde Paşmakçı

Bugün Ayın Üçüdür Azerbaycan İbrahim Yıldırım Plaktan Yazıldı Nida Tüfekçi

Altan Dut Ağacı Boyunca Azerbaycan H. İbrahim İnanç Plaktan Yazıldı Demirel

Eziz Dostum Mennen Şah Ruh Azerbaycan Azize Gürses Azize Gürses Küsüp İncidi Arif Babayev

Evimize Gelin Gelir Azerbaycan Ebulfedh Aliyev Plaktan Yazıldı Can Etili

Ali Canlı & Heç İnsaf Var Mı Sende Azerbaycan Sevda Veliova Plaktan Yazıldı Nursaç Doğanışık

Kaytağı Azerbaycan Yöre Ekibi Nida Tüfekçi Nida Tüfekçi

Trt Müzik Dai. Naz Barı Azerbaycan Yöre Ekibi Nida Tüfekçi Bşk. Thm. Md.

Yücel Özüne Özüm Kurban Azerbaycan Handan Uysal Plaktan Yazıldı Paşmakçı

Pencerenin Milleri Azerbaycan Reşid Behbüdov Plaktan Yazıldı Tuncer İnan (Muleyli)

Sararmışam Habibe Sehebaz Trt Müzik Dai. Altan Azerbaycan Solmuşam Amani Bşk. Thm. Md. Demirel

Sensiz Uzun Geceler Zafer Azerbaycan Zeynep Hanlarova Banttan Yazıldı Yuhum Çekiler Gündoğdu

85 SİLİFKE ÜSLUBU DAĞARCIK

Ezgi Adı Yöresi Kaynak Kişi Derleyen Notaya Alan

Açıl Ey Ömrümün Varı Mersin/Silifke Hüseyin Say Cavit Erden Ali Canlı

Ak Devem Düzden Mersin/Silifke Cevdet Türkay Ahmet Yamacı Ahmet Yamacı Gelir Anamur Yolları Kayrak Mersin/Silifke Hüseyin Say Cavit Erden Ali Canlı Da Çakıllı Bad-I Saba Derler Mersin/Silifke Hüseyin Say Ali Canlı Ali Canlı Erken Esene Muzaffer Muzaffer Bahçaya Gel Göreyim Mersin/Silifke Cavit Erden Sarısözen Sarısözen Bitti M’ola Bizim Elin Muzaffer Muzaffer Mersin/Silifke Cavit Erden Söğüdü Sarısözen Sarısözen Çaya Vardım Çay Mersin/Silifke Yöre Ekibi Cavit Erden Nida Tüfekçi Bulanık Çıkabilsem O Yarin Muzaffer Muzaffer Mersin/Silifke Cavit Erden Köşküne Sarısözen Sarısözen Çiçekler İçinde Muzaffer Muzaffer Mersin/Silifke Sadık Taşucu Menevşe Baştır Sarısözen Sarısözen Her Sabah Her Sabah Trt İstanbul Mersin/Silifke Yöre Ekibi Nida Tüfekçi Gel Geç Buradan Rad. Thm. Md. İndim Geldim Muzaffer Muzaffer Mersin/Silifke Cavit Erden Silifke’den Buraya Sarısözen Sarısözen Kullar Olam Seni Trt Müzik Dai. Mersin/Silifke Musa Eroğlu Nida Tüfekçi Doğuran Anaya Bşk. Thm. Md.

Portakalım Tekerlendi Mersin/Silifke Cavit Erden Ahmet Yamacı Ahmet Yamacı

Muzaffer Muzaffer Silifke’nin Yoğurdu Mersin/Silifke Cavit Erden Sarısözen Sarısözen Şu Derenin Uzunu Trt İstanbul Mersin/Silifke Hüseyin Say Yücel Paşmakçı (Tımbıllı) Rad. Thm. Md. Yaktım Mangalımı Mersin/Silifke Yöre Ekibi Ali Canlı Ali Canlı Koydum Dükkane İstanbul Yatamadım Mersin/Silifke Musa Eroğlu Belediye Adnan Ataman Gasavetten Meraktan Konservatuarı Yayla Yollarında Göç Trt İstanbul Mersin/Silifke Hüseyin Say Adnan Ataman Kater Kater Rad. Thm. Md. Zeytin Dallarında Mersin/Silifke Ahmet Yakar Ahmet Yakar Ahmet Yakar Tabakam Kaldı

86 SÖZLÜK

A akort : Enstrümanların sesini belli bir düzene sokmak. andante : Orta hızı belirten ölçü. Yürüyüş temposu. aralık : İki notanın birbirine olan uzaklığı. İnterval. B bemol : Bir notanın doğal sesinden yarım perde (aralık) daha pesleşeceğini (kalınlaşacağını) belirten işaret. D diyapazon : Çalgıların akort edilmesinde ve seslerinin saptamasında kullanılan, “La” sesi veren U biçiminde küçük çelik çatal. diyez : Önüne geldiği notayı yarım ses tizleştiren ses değiştirici işaret. dizi : Gam. Tonal müzikte tonikten toniğe sıralanan ses gurubu.

E entonasyon : Tona ve akorda göre sesin temizliği, rengi ve uyumu. etüt : Çalışma, alıştırma parçası, egzersiz. F folklorik : Halk bilimi ile ilgili. frekans : Titreşim sayısı. G gam : Dizi. gayda : Tulum ve "Chanter" denilen borulardan oluşan, tiz sesli bir üflemeli çalgı.

H halkiyat : Halk bilimi, folklor. İ icra :1. Yapmak. 2. Yorumlamak. M menkıbe : Din büyüklerinin veya tarihe geçmiş ünlü kimselerin yaşamları ve olağanüstü davranışlarıyla ilgili hikâye. Olağanüstü olaylarla ilgili anlatı. Hikâye. mesel : Atasözü, atalar sözü. metronom : Bir müzik yapıtında ritmik atışların hangi hızla çalınması gerektiğini belirleyen aygıt.

87 N naturel : Bekar. Daha önce bemol ya da diyez ile değişikliğe uğramış notanın doğal hâli ile seslendirileceğini belirten işaret. P

partisyon : Bir orkestra ya da koro yapıtında, seslere ve çalgılara ait bütün partilerin belli bir sıraya göre yazılı olduğu nota defteri ya da kitapçığı. pes : İnce karşıtı, kalın ses. psikomotor : Fiziksel büyüme ve merkezi sinir sisteminin gelişimine paralel olarak organizmanın isteme bağlı hareketlilik kazanmasıdır. Bu hareketlilik büyük ve küçük kasların geliştirilmesiyle sağlanır. Psikomotor yetenekler, dikkat, kuvvet, denge, tepki hızı, eş güdüm ve esneklik olarak ayrılır.

S sap : Bağlamanın, üzerinde perdelerin olduğu ve notaların seslendirildiği bölüm. semiyotik : (< İng. symptomatology) Araz bilgisi, belirtiler bilimi, semiy tik.

tartım : Ritim. tiz : İnce ses. Pes karşıtı. ton : 1. İnsan ya da çalgı sesinin yükseklik (tizlik) ya da alçaklık (peslik) derecesi. 2. İki ses arasındaki yükseklik farkı, perde. transpoze : (< İng. transposition) Aktarma. Müzikte bir ezgiyi nota değerlerini değiştirmeden olduğu gibi başka bir perde üzerine aktarma. V versiyon : (< Frn. version): 1. Yorum. 2. Ticaret, bilişim, sürüm. Z

88 KAYNAKÇA • Azadovski, M. (1992). Sibirya’dan Bir Masal Anası (Çev. İlhan Başgöz). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. • Kabaağaçlı, C. Ş. (Halikarnas Balıkçısı). (1985). Hey Koca Yurt. Ankara: Bilgi Yayınevi. • Bascom, W. (1965). Four Fonction of Folklore. A. D. (Ed.) içinde, The Study of Folklore (s. 279- 298). New Jersey: Enleiood Clifts: Printice-Hall Inc. • Başgöz, İ. (2008). Türkü. İstanbul: Pan Yayıncılık:129. • Ferris, W. (1997). Halk Şarkıları ve Kültür: Charles Seeger ve Alan Lomax (Çev. F. Gülay Mirzaoğlu). Milli Folklor V, 34, 87-93. • Nettl, B. (1994). Musical Thinking and Thinking About Music in Ethnomusicology: An Essay of Personal Interpretatıon. The Journal of Aesthetics and Art Criticsim, 139-147. • Parlak, E. (2016). Cumhuriyetin Kuruluşundan Günümüze Sosyokültürel Gelişmeler Bağlamında Yöntem ve Yaklaşımlar Açısından Bağlama İcrası ve Eğitimi, 1. Uluslararası Nida Tüfekçi Bağlama Sempozyumu, İstanbul Türk Müziği Devlet Konservatuvarı Yayınları: 11. • Parlak, E. (2000). Türkiyede El ile (Şelpe) Bağlama Çalma Geleneği ve Çalış Teknikleri. Ankara: Kül- tür Bakanlığı Yayınları. • Williams, R. (1993). Kültür (Çev. Suavi Aydın). Ankara: İmge Yayınları. • Algı, S. (2006). Üniversitelerimizin Müzik Eğitim Fakültelerine Bağlı Müzik Eğitimi Ana Bilim Dalla- rında Bağlamada Yöresel Tezene Tavırlarının Kullanım Durumlarına Yönelik Bir Çalışma. Konya: Sel- çuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Güzel Sanatlar Eğitimi Ana Bilim Dalı Müzik Öğretmenliği Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. • Doğanışık, N. (1987). Azeri Ağzına ve Musikisine Genel Bakış. İstanbul: İ.T.Ü. Türk Müziği Devlet Konservatuvarı Bitirme Tezi. • Duygulu, M. (2014). Türk Halk Müziği Sözlüğü. Ankara: Pan Yayıncılık. • Ersoy, İ. (2007). Türkiye’de Uluslaşma Sürecinde Bir Simge Olarak “Bağlama”. “Türk Müziğinde Çalgılar” Uluslararası Sempozyumu (s. 268-278). Kocaeli: Motif Vakfı Yayınları. • Hacıbeyov, Ü. (1985). Azerbaycan Halk Müziğinin Esasları. Bakü: Yazıcı Neşriyatı. • Okdoğu, O. (1996). Türk Müziği’nde Türler ve Biçimler. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi. • Özbek, M. (1998). Türk Halk El Kitabı I Terimler Sözlüğü. Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını. • Soysal, F. (2012). Rast Muğamı Çerçevesinde Azerbaycan Muğam Kavramı, İstanbul: Marmara Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı İslam Tarihi Ve Sanatları Bilim Dalı Dok- tora Tezi. • Turunç, A. Serhat (2011). Türkiye’de Tar Eğitiminde Görülen Problemler ve Çözüm Yolları. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sanatta Yeterlilik Tezi. • Keskin, F. (2011). Üzeyir Hacıbeyli’nin “Er ve Arvad”, “O Olmasın Bu Olsun” ve “Arşın Mal Alan” İsimli Piyeslerinin İncelenmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). GENEL AĞ KAYNAKÇASI • http://dergipark.gov.tr/download/article-file/28781. 23.07.2018. 00:26. • https://bpakman.wordpress.com/baku-2010-fotograflar/azerbaycan-muzigi/azerbaycan-ulu- sal-marsi/uzeyir-hacibeyov/. 23.07.2018. 00:31. • http://www.mersinkulturturizm.gov.tr/TR,73147/silifke.html . 29.07.2018. 00:41. • http://www.mersinkulturturizm.gov.tr/TR-73147/silifke.html. 29.09.2018. 02:39.

89 HALK EZGİLERİ KAYNAKÇASI

SAYFA TRT REPERTUVAR TÜRKÜ ADI NO NO 1 17-18 Aylı Gece Serin Gülek Göy Çemen 30

2 19-20 Bizden Ayağ Kesen Gözel 4096

3 23 Dağlara Çen Düşende (Bu Gala Daşlı Gala) 2923

4 30-31 Ay Saçı Burma 2892

5 32 Azeri Oyun Havası 30

6 33-34 Gara Gözün Ay Badam 1493

7 34-36 Eşgimiz Hazan Bilmez Bahar Olsun 2231

8 38 Karabağ Oyun Havası 59

9 39 Arakçı’nın Mendedir Ceyran 2449

10 44 Şur Rengi 299

11 56-57 Bitti M’ola Bizim Elin Söğüdü 1565

12 58-59 Çaya Vardım 1917

13 72-73 A Kızım Sana 141

14 74 Bahçaya Gel Göreyim 411

15 75-76 İndim Geldim Silifke’den Buraya 1429

16 81-82 Portakalım Tekerlendi 1480

90 GÖRSEL KAYNAKÇA

Kitap Kapağı : shutterstock_596754971

1. Ünite Kapak : shutterstock_793046128

Görsel 1 : shutterstock_782153983

Görsel 2 : shutterstock_665602369

Görsel 3 : Özkeçesi, İ. (2014). Milli Sanatlarımız Ve Musıkimize Bugünden Bir Bakış. Yıldız Journal Of Art And Desıgn, Volume:1, Issue: 1, 2014, pp 36-55. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/145757 sf.48 Erişim Tarihi: 11.10.2018,

Görsel 4 : shutterstock_793046128

Görsel 5 : shutterstock_594211019

Görsel 6 : shutterstock_618907631

Görsel 7 : Tasarımcı tarafından düzenlendi.

Görsel 8 : shutterstock_1053245081

Görsel 9 : dreamstime_30072172

Görsel 10 : shutterstock_1049389214

Görsel 11 : shutterstock_95472961

2. Ünite Kapak : shutterstock_333227081

Görsel 12 : https://kulturveyasam.com/anadolunun-dort-bir-kosesin

den-7-halk-oyunu/

Görsel 13 : http://yeniguneygazetesi.com/silifke-halk-oyunlari-akcaaba

ta-gidiyor/

Görsel 14 : http://www.silifke.bel.tr/guncel/haber/162-silifke-halk-oyunl

ari-ekibi-emitt-yolcusu.html

Görsel 15 : shutterstock_245869837

91 Görsel 16 : shutterstock_513994897

Görsel 17 : https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/mersin/gezilecekyer/adam-

kayalar

Görsel 18 : https://www.haberturk.com/tarihin-su-ustundeki-mirasiyla-yuzme

-keyfi-2088568/2

Görsel 19 : shutterstock_1169866057

Görsel 20 : shutterstock_755703025

Görsel 21 : http://www.silifke.bel.tr/silifke/ilcemiz/kiyafetlerimiz.html

Görsel 22 : http://www.silifke.bel.tr/silifke/ilcemiz/yemeklerimiz.html

http://www.akdenizhaberler.net/gundem/batirik-yarismasi-duzenle-

necek-h1890.html