BELEEF DE VLAAMSE MEESTERS

PROGRAMMA 2018 - 2020

1 De gegevens in deze brochure kunnen wijzigen. Ga voor actuele informatie naar visitflanders.com/flemishmasterstrade.

2 VLAAMSE MEESTERS 2018-2020

OP HET HOOGTEPUNT VAN DE POSTMIDDELEEUWSE ARTIS- TIEKE VERNIEUWING WAS VLAANDEREN DE INSPIRATIEBRON ACHTER DE VERMAARDE KUNSTBEWEGINGEN VAN DIE TIJD: DE VLAAMSE PRIMITIEVEN, DE RENAISSANCE EN DE BAROK. 250 JAAR LANG WAS DEZE REGIO HET TREFPUNT OM DE ALLERGROOTSTE WEST-EUROPESE KUNSTENAARS TE ONT- MOETEN EN HUN WERK TE ZIEN. DRIE KUNSTENAARS IN HET BIJZONDER, VAN EYCK, BRUEGEL EN RUBENS, TRADEN PRO- MINENT OP DE VOORGROND EN VERWIERVEN HUN PLAATS AAN HET FIRMAMENT VAN DE ALLERGROOTSTE MEESTERS ALLER TIJDEN.

3 VLAANDEREN WAS TOEN EEN SMELTKROES VAN KUNST EN CREATIVITEIT, WETENSCHAP EN UITVINDING. OOK NU NOG BRUIST DEZE REGIO VAN VITALITEIT EN VERNIEUWING.

Het project “Vlaamse Meesters” is en werkte, de landschappen die is ongetwijfeld veel authentieker op poten gezet voor nieuwsgierige Pieter Bruegel de Oude inspireerden en indrukwekkender als je ze reizigers die graag over anderen en zien en een origineel schilderij van in Vlaanderen zelf ziet, waar de over zichzelf leren. Het is bestemd Eyck op de precieze plek van de kunstwerken tot leven kwamen. voor mensen die, net als de Vlaamse afgebeelde scène ontdekken. Vlaanderen investeert aanzienlijk Meesters in hun tijd, gretig nieuwe in toeristische infrastructuur culturen en nieuwe inzichten en cultuur zodat bezoekers een aftasten. PROJECT ‘VLAAMSE fantastische belevenis te wachten MEESTERS’ 2018-2020 staat. Verder organiseren we een Van 2018 tot 2020 organiseert programma vol kwaliteitsevents Toerisme Vlaanderen een hele reeks Het project ‘Vlaamse Meesters’ focust en tentoonstellingen met activiteiten en evenementen om op het leven en de nalatenschap van internationale weerklank in 2018, bezoekers van over de hele wereld Van Eyck, Bruegel en Rubens, actief 2019 en 2020. naar Vlaanderen te verleiden, in de 15e, 16e en 17e eeuw, maar ook waar ze kennismaken met de andere opmerkelijke kunstenaars uit Vlaamse Meesters en hun werk: een die tijd komen aan bod. inspirerende en verrijkende ervaring. Veel werken van deze Vlaamse Tijdens een reis naar Vlaanderen Meesters kun je over de hele wereld kunnen bezoekers echt wandelen bewonderen, maar de ervaring door het huis waar Rubens leefde

4 NEDERLAND

BRUGGE ANTWERPEN

GENT MECHELEN

BRUSSEL LEUVEN

DUITSLAND

WALLONIË FRANKRIJK

DEZE DRIE HOOGTEPUNTEN Vlaamse primitieven, zoals Jan herfst van 2019 komt Bruegel MAG JE NIET MISSEN: van Eycks “Heilige Barbara” en naar Antwerpen, waar het “Madonna bij de fontein” en Ro- gerenoveerde Museum voor 1. In 2018 viert de stad Antwerpen gier van der Weydens altaarstuk Schone Kunsten Antwerpen haar barokke erfgoed en de “De zeven sacramenten”. opent met de tentoonstelling barokke levensstijl die met het ‘Bruegels eeuw. Kunst in Antwerpse DNA vergroeid zijn. 2. In 2019 staan er in Brussel, Antwerpen en de zuidelijke ‘Antwerpen Barokstad 2018, in Antwerpen en heel Vlaanderen Nederlanden 1525-1585’. Een het teken van Rubens’ belicht allerlei evenementen op blikvanger die je niet mag de band tussen Rubens en de de planning om de 450e missen! barok met een reeks culturele verjaardag van Bruegels dood evenementen en tentoonstel- in 1569 te herdenken. 3. Na zijn minutieuze restauratie lingen, met als kers op de taart zal het schitterende Lam Gods de heropening van het Ko- In de lente van 2019 zal in 2020 terugkeren naar de ninklijk Museum voor Schone Bruegel alom aanwezig zijn Sint-Baafskathedraal. De recent- Kunsten Antwerpen in 2019. in Brussel en huldigt de stad ste restauratie in een lange rij haar vroegere inwoner met - de vorige dateert uit de vroege Het museum is niet alleen een uitgelezen tentoonstellingen jaren ’50 - is zeker de opmerke- echte Rubens-schatkamer, maar en een uitgebreid lijkste en indrukwekkendste van bezit ook topstukken van de cultuurprogramma. In de allemaal.

5 VLAAMSE MEESTERS PROGRAMMA 2018 - 2020

2018-19 REIS MET RUBENS NAAR ZIJN THUISSTAD ANTWERPEN p. 8 2019 BELEEF DE WERELD VAN BRUEGEL p. 26

6 2020 HET GENTSE LAM GODS KOMT THUIS p. 40

2018-20 BRUGGE, THUISSTAD VAN DE VLAAMSE PRIMITIEVEN p. 47

ONTDEK DE VLAAMSE MEESTERS OP ONBEKENDE PLEKKEN p. 53

7 8 REIS MET RUBENS NAAR ZIJN THUISSTAD ANTWERPEN

PETER PAUL RUBENS IS VOORAL BEKEND ALS SUCCESVOL KUNSTENAAR, MAAR HIJ WAS OOK EEN GERESPECTEERD DIPLOMAAT, POLYGLOT EN VERZAMELAAR. HIJ GELDT ALS EEN VAN DE BEROEMDSTE INWONERS VAN ANTWERPEN.

ZIJN BRILJANTE GEEST LEEFT VOORT EN HIJ IS NOG STERK AANWEZIG IN DE STAD, NIET ALLEEN IN DE BAROKSCHILDERIJEN EN -ARCHITECTUUR. RUBENS INSPIREERT HEDENDAAGSE KUNSTENAARS EN BELICHAAMT DE ATYPISCHE LEVENSKUNST VAN DE STAD EN HAAR INWONERS.

9 EEN RIJZENDE STER bracht honderden creaties en schilderijen voort, vaak op Rubens werd in 1577 geboren bestelling. in Siegen (nu Duitsland), maar al gauw na zijn vaders LOOPBAAN ALS dood verhuisde hij op jonge DIPLOMAAT leeftijd met zijn moeder naar Antwerpen. Daar leerde hij Als gunsteling van schilderen en ging in de leer aartshertogin Isabella bij kunstenaars als Tobias kreeg Rubens steeds meer Verhaecht, Adam van Noort diplomatieke missies en Otto van Veen. toevertrouwd in haar naam. Zo bracht hij een In 1600 reisde hij naar Rome vredesakkoord tot stand en Venetië, en later naar tussen Spanje en Engeland. Spanje. Toen al bleek dat hij Daardoor kwam er ook een een buitengewoon talent einde aan de vijandelijkheden was en hij kreeg al snel tussen de Spanjaarden en opdrachten van beide hoven. de Nederlanders, trouwe bondgenoten van de RUBENS’ HUIS Engelsen. EN ATELIERS Rubens stond hoog in het In 1608 keerde Rubens vaandel aan hoven in heel terug naar Antwerpen als Europa. Veel tijdgenoten officiële hofschilder van schatten zijn vaardigheid de Lage Landen. Die titel als diplomaat even hoog in werd hem verleend door als zijn kunstenaarstalent. de aartshertogen Albert Rond die tijd genoot hij bijna van Oostenrijk en Isabella overal de reputatie van een van Spanje. In die periode ongeëvenaard kunstenaar. kocht de kunstenaar een huis met een stuk grond aan Tijdens zijn reizen kreeg het Wapperplein - nu het Rubens veel prestigieuze Antwerpse stadscentrum - en opdrachten, zoals de creatie renoveerde het volledig. van 24 schilderijen over het leven van Maria de Medici Geïnspireerd door de voor het Luxemburgpaleis in architectuur van de Parijs. Romeinse oudheid en de renaissance tekende hij EEN BAROKLEGENDE zelf de renovatieplannen en toverde hij een gewoon In 1630 keerde Rubens Vlaams huis om tot een voorgoed terug naar palazzo. Hij breidde het Vlaanderen en kocht hij het huis aanzienlijk uit met een kasteel van Elewijt, buiten atelier, tuinpaviljoen en Brussel. Daar schilderde hij overkoepeld beeldenmuseum. zijn grootste opdracht ooit: Een prachtige portiek 112 werken om het koninklijke bood een mooi uitzicht jachthuis in Madrid, de Torre op de binnentuin en het de la Parada, op te luisteren. tuinpaviljoen. Het resultaat Deze werken waren pas in mocht er zijn. Vanaf toen 1638 klaar en werden naar was zijn atelier een bron van Spanje overgebracht. activiteit waar vele schilders en studenten werkten, van Toen begon Rubens’ wie sommigen op hun beurt gezondheid achteruit te gaan. naam voor zichzelf maakten, Hij stierf in 1640 op 62-jarige zoals Antoon van Dyck en leeftijd in zijn huis aan het Jacob Jordaens. Het atelier Antwerpse Wapperplein.

10 ANTWERPEN BAROK 2018. RUBENS INSPIREERT

RUBENS INSPIREERT

ANTWERPEN IS DE ENIGE STAD TER WERELD DIE OP ALLE VLAKKEN ZO DIEP DOORDRONGEN IS VAN PETER PAUL RUBENS EN ZIJN BAROKERFGOED. “ANTWERPEN BAROQUE 2018, IN HET TEKEN VAN RUBENS” IS EEN KANS OM RUBENS EN DE BAROK OP EEN INTENSE EN UNIEKE MANIER TE BELEVEN.

11 DANKZIJ DE CULTURELE IDENTITEIT TYPISCH ANTWERPS VAN ANTWERPEN RUBENS IS DE De traditie van nieuwe, excentrieke Het Rubenshuis - nu een van de architectuur leeft voort en ANTWERPSE belangrijkste musea in de stad - is de Antwerpse skyline krijgt er een klassiek barokgebouw. De stad regelmatig gebouwen met een BAROKGEEST is ook heel wat indrukwekkende barokke inslag bij, waaronder NOG SPRING- kerken uit die tijd rijk. Veel Richard Rogers’ Gerechtsgebouw en grote, eigentijdse kunstenaars Zaha Hadids Havenhuis, beide een LEVEND. uit Antwerpen laten zich nog bezoek waard. altijd inspireren door Rubens’ extravagante baroktraditie, waardoor Antwerpen zo zijn eigen, authentieke levenskunst cultiveert.

Het woord barok is afgeleid van het Portugese woord ‘barocco’, wat ‘onregelmatige parel of steen’ betekent. Misschien is dit wel de perfecte metafoor voor Antwerpen: de stad roept iets mysterieus, multidimensionaals en ondefinieerbaars op, maar blijft tegelijk toch klassiek en verrassend eigentijds.

12 IK BEN MAAR EEN GEWONE MAN, ALLEEN MET MIJN OUDE PENSELEN, DIE GOD OM INSPIRATIE VRAAGT. PETER PAUL RUBENS

13 1

ANTWERPEN BAROK 2018. RUBENS INSPIREERT

In 2018 brengt de stad Antwerpen hulde aan Peter Paul Rubens en zijn barokke culturele nalatenschap. Rubens wordt vaak in één adem genoemd met de barok en is een icoon voor Antwerpen. Ook vandaag is Rubens nog steeds een belangrijke inspiratiebron voor hedendaagse kunstenaars en de atypische levens- stijl van de stad en haar inwoners. Antwerpse kunstenaars volgen zijn voorbeeld en blijven innoveren, wat geleid heeft tot een zekere ‘joie de vivre’ die typisch is voor onze stad. Het barokfestival brengt een dialoog op gang tussen de historische barok van Rubens en het werk van hedendaagse barokmeesters, zoals Jan Fabre, Luc Tuymans en Sidi Larbi Cherkaoui. Resultaat: interessante tentoonstellingen, opvoe- ringen en evenementen met diverse nieuwe artistieke creaties, waarvan er enkele permanent opgesteld zullen worden in de stad. Met de openingsplechtigheid van het nieuwe Rubens Experience Center in 2019 wordt het barokfestival afgesloten.

ZOMER 2018 HERFST 2018

OPENINGSWEEKEND EXPERIENCE TRAPS DICHTER BIJ BAROK EEN BAROK FEEST MIDDELHEIMMUSEUM MUSEUM AAN DE STROOM (MAS)

MICHAELINA PAUL KOOIKER COKERYEN | PHOTO, FILM, FOOD RUBENSHUIS FOTOMUSEUM (FOMU) ROCKOX- EN SNIJDERSHUIS

BLOEDROOD. LUC TUYMANS MONUMENTALE KERKEN MONUMENTALE KERKEN OVER BAROK MUSEUM VAN HEDENDAAGSE BAROQUE BOOK DESIGN 2018 KUNST ANTWERPEN (M HKA) MUSEUM PLANTIN-MORETUS

PERMANENT AANBOD & PODIUMKUNSTEN

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 01

14 3

2 4

1 \ MAS 2 \ GROENPLAATS 3 \ ROCKOXHUIS 4 \ MUSEUM PLANTIN-MORETUS 5 \ TUIN IN HET RUBENSHUIS 6 \ LUC TUYMANS

5 6

HERFST 2019

OPENING VAN HET RUBENS EXPERIENCE CENTER

OPENINGSTENTOONTELLING 2019 ONTWORPEN DOOR RUBENS RUBENSHUIS PERMANENT AANBOD & PODIUMKUNSTEN

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 01

15 EVENEMENTEN EN TENTOONSTELLINGEN 2018

De tentoonstelling rond Michaelina ZOMER 2018 Wautier is de eerste retrospec- tieve van het werk van deze OPENINGSWEEKEND barokkunstenares.­

EEN BAROK FEEST PRAKTISCHE INFORMATIE RUBENS EN Tijdens het openingsweekend wordt www.rubenshuis.be de stad drie dagen lang omgetoverd DE OUDE EN tot een schouwtoneel. Op het pro- RUBENSHUIS gramma, volledig in barokstijl, staat Wapper 9 - 11, Antwerpen EIGENTIJDSE niet alleen de opening van drie grote tentoonstellingen, maar ook flam- OPENINGSUREN BAROK STAAN boyant theater op locatie, muziek, VAN 1 JUNI TOT 2 SEPTEMBER 2018 dans en natuurlijk vuurwerk! Di - vrij: 10.00 tot 17.00 HET HELE JAAR (kassa open tot 16.00) CENTRAAL IN PRAKTISCHE INFORMATIE Za - zo: 10.00 tot 17.00 (kassa open tot 16.00) 2018. Diverse locaties in de stad Gesloten op maandagen Van 1 tot 3 juni 2018 TICKETS TICKETS Volwassenen: 10 € Gratis Gereduceerd tarief, trade- en groeps­ tarief voor 12 pers. en meer: 8 € Kinderen (-12), Festival Card: gratis

MICHAELINA

De tentoonstelling in het teken van BLOEDROOD. LUC Michaelina Wautier (1617?-1689) toont TUYMANS OVER BAROK het uitzonderlijke talent van een kunste­nares die opgroeide in een De in Antwerpen wonende kunste- periode waarin vrouwelijke kun- naar Luc Tuymans zal in het Museum stenaars een uitzondering waren. van Hedendaagse Kunst Antwerpen Wautier schrikte er niet voor terug het contrast tonen tussen historische grootschalige historische taferelen barokkunstenaars en hedendaagse te schilderen, iets waar zelfs vele meesters. Uit de collectie van het mannelijke schilders zich niet aan Koninklijk Museum van Schone waagden. Van haar hand zijn 26 Kunsten is een aantal barokwerken werken bekend, die opvallen door geselecteerd die samen met de door hun gedurfde thematiek en uitste- Luc Tuymans gekozen hedendaagse kende schildertechniek. werken de tentoonstelling compleet maken. Van Rubens tot Wim Delvoye. En van Caravaggio tot Ed Kienholz.

16 PRAKTISCHE INFORMATIE PRAKTISCHE INFORMATIE www.muhka.be www.middelheimmuseum.be M HKA MIDDELHEIM MUSEUM Leuvensestraat 32, Antwerpen Middelheimlaan 61, Antwerpen + verschillende locaties in de stad OPENINGSUREN FROM 1 JUNE TO 16 SEPTEMBER 2018 OPENINGSUREN Di - zo: 11.00 - 18.00 VAN 1 JUNI TOT 30 SEPTEMBER 2018 KUNST- Do: 11.00 - 21.00 JUNI EN JULI: Di - zo: 10.00 - 21.00 TENTOONSTELLINGEN, AUGUSTUS: Di - zo: 10.00 - 20.00 TICKETS SEPTEMBER: Di - zo: 10.00 - 19.00 DANS EN MUZIEK Volwassenen: 10 € IN MONUMENTALE KERKEN Gereduceerd tarief, trade- en groep- TICKETS starief voor 12 pers. en meer: 8 € Gratis Antwerpen heeft vijf monumen- Kinderen (-12), Festival Card: gratis tale kerken waar barok en de wereld van Rubens tot leven komen. De majestueuze Onze- Lieve-Vrouwekathedraal, de Sint- PAUL KOOIKER Pauluskerk, de Sint-Andrieskerk, EXPERIENCE TRAPS de Sint-Carolus Borromeuskerk en In het FOMU wordt het Rubeniaans de onlangs gerestaureerde Sint- Het Middelheimmuseum belicht de in de schijnwerpers gezet en in zijn Jacobskerk. Deze kerken behoorden hedendaagse invloed van barok context geplaatst met werk van tot de meest enthousiaste opdracht- door de nadruk te leggen op de de Nederlandse kunstenaar Paul gevers voor nieuw werk van Rubens spanning tussen het natuurlijke en Kooiker. en zijn tijdgenoten. In 2018 wordt het kunstmatige deze permanente tentoonstelling PRAKTISCHE INFORMATIE nog dichter naar de bezoeker De grot, het labyrint, het tableau gebracht: de meesterwerken van vivant, de folly, de fontein, de www.fomu.be Rubens in de kathedraal, de barok- trompe-l’oeil; al deze kenmerken uit meester aan het werk als architect de barok inspireren internationale FOMU (Fotomuseum) in de Carolus Borromeuskerk en hedendaagse kunstenaars om spe- Waalsekaai 47, Antwerpen zijn grafkapel in de Sint-Jacobskerk. ciaal voor het Middelheimmuseum Nergens anders kunt u dit rijke ver- en de openbare ruimtes in de stad OPENINGSUREN leden van zo dichtbij bewonderen. nieuwe werken te creëren, waar VAN 29 JUNI TOT 7 OKTOBER 2018 architectuur, sculpturen en installa- Di - zo: 10.00 - 21.00 Maar er is meer, Antwerpen Barok ties samenkomen. Deze kunstwer- 2018 slaat ook een brug met het ken zullen het publiek betoveren, TICKETS heden aan de hand van heden- verrassen en imponeren. Volwassenen: 8 € daagse creaties: visuele kunst, dans Groepstarief: 6 € en muziek die zich altijd hebben Tradetarief: 5 € laten inspireren door het werk -26: 3 € van Rubens. De Sint-Andrieskerk -18: en Festival Card: gratis belicht hedendaagse ontwerpen

17 van kazuifels, in de grafkapel van TICKETS BAROKKE Rubens wordt onderzoek verricht Volwassenen en kinderen: 6€ KAZUIFELMODE in de hoop de biografie van Rubens Gereduceerd tarief en tradetarief: verder aan te vullen en de Sint- 4€, Festival Card: gratis SINT-ANDRIESKERK Carolus Borromeuskerk vormt het Sint Andriesstraat 7/4, Antwerpen decor voor dansopvoeringen door RUBENS’ GRAFKAPEL (toegang via Waaistraat) de bekende choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui. Een bezoek aan deze SINT-JACOBSKERK OPENINGSUREN kerken dompelt de bezoeker onder Lange Nieuwstraat 73-75, Antwerpen Van 1 JUNI TOT 31 DECEMBER 2018 in de wondere wereld van schone Ma - zo: 09.00 - 12.00 en 14.00 - 17.00 kunsten, inspiratie en verwondering. OPENINGSUREN Gesloten op za: 09.00 - 10.00; zo: VAN 1 JUNI TOT 31 OKTOBER 2018 09.00 tot 12.00 PRAKTISCHE INFORMATIE Ma - zo: 14.00 - 17.00 TICKETS JAN FABRE VAN 1 NOVEMBER Gratis TOT 31 DECEMBER 2018 Nieuwe altaarstukken door Sat - Sun: 2 pm - 5 pm MUZIEK EN DANS Jan Fabre in de historische Sint-Augustinuskerk TICKETS IN DE ARCHITECTUUR Volwassenen: 3€ VAN RUBENS SINT-AUGUSTINUSKERK Gereduceerd tarief en tradetarief: 2€ Kammenstraat 81, Antwerpen Kinderen (-12), Festival Card: gratis Hendrik Conscienceplein 12, Antwerpen OPENINGSUREN EEN BAROKJUWEEL IN EEN Officiële opening: 15 AUGUSTUS 2018 GOTHISCHE SCHRIJN OPENINGSUREN Open voor publiek: openingsdagen ntb VAN 1 JUNI TOT 31 DECEMBER 2018 Ma - za: 10.00 - 13.30 en 14.00 - 17.00 SINT-PAULUSKERK TICKETS Sint Paulusstraat 22, Antwerpen ntb; Festival Card: gratis Gesloten op zon- en feestdagen (toegang via Veemarkt 14) Muziek- en dansvoorstellingen: datum ntb KUNSTCREATIES OPENINGSUREN VAN 1 JUNI TOT 31 OKTOBER 2018 Handschoenmarkt, Antwerpen Ma - zo: 14.00 - 17.00

OPENINGSUREN VAN 1 NOVEMBER VAN 1 JUNI TOT 31 DECEMBER 2018 TOT 31 DECEMBER 2018 Ma - vrij: 10.00 - 17.00 Za - zo: 14.00 tot 17.00 Za: 10.00 - 15.00 Zon- en feestdagen: 13.00 - 16.00 TICKETS Gratis

18 HERFST 2018

DICHTER BIJ BAROK COKERYEN | PHOTO, BOEKONTWERPER - FILM, FOOD BOEKARCHITECTUUR Deze culturele en historische ten- toonstelling toont meer dan alleen De barokschilder Frans Snijders Het Museum Plantin-Moretus, barokkunstwerken die in de zeven- (Antwerpen, 1579-1657) staat bekend Unesco Werelderfgoed, brengt een tiende eeuw werden bewonderd. om zijn jachtscènes, indrukwek- ode aan alle boekontwerpers en De tentoonstelling biedt namelijk kende markttaferelen en stillevens. in het bijzonder aan Peter Paul ook een inzicht in de intiemere Rubens vroeg Snijders regelmatig Rubens. Extra aandacht wordt levensstijl en kunstwerken van de om delen van zijn schilderijen voor besteed aan de vriendschap en Zuid-Nederlandse elite. Je loopt hem uit te voeren. samenwerking tussen Rubens binnen in een meeslepend verhaal en Balthasar I Moretus, kleinkind met meesterwerken van Peter Paul Net als Frans Snijders heeft ook van Christophe Plantin, met wie Rubens, Antony van Dyck culinair fotograaf Tony Le Duc oog Rubens het barokboek creëerde. en Jan Brueghel, waarbij al je voor aantrekkelijke composities. Hedendaagse boekontwerpers zintuigen zullen worden geprik- Hij experimenteert met kleuren en delen hun visie op boekarchitectuur. keld. De tentoonstelling­ sluit af met verheft gewone voedingsproducten ‘Mijn drukwerk heeft niet dezelfde een hedendaagse opvatting van tot kunstwerkjes. Voor de tentoon- prijs als dat van andere drukkers,’ ‘Barokcultuur’. stelling Cokeryen | Photo, Film, Food zei Balthasar, ‘en Rubens’ schilde- heeft Le Duc werken samengebracht rijen hebben niet dezelfde prijs als PRAKTISCHE INFORMATIE van Snijders en zijn tijdgenoten die van andere schilders.’ Esther waarin voedsel en ingrediënten een Chadwick, Apollo, feb. 2017. www.mas.be hoofdrol spelen. Hij plaatst deze selectie naast zijn eigen werk. PRAKTISCHE INFORMATIE MAS Hanzestedenplaats 1, Antwerpen PRAKTISCHE INFORMATIE www.museumplantinmoretus.be

OPENINGSUREN www.rockoxhuis.be Vrijdagmarkt 22, Antwerpen VAN 28 SEPTEMBER 2018 TOT 13 JANUARI 2019 ROCKOX- & SNIJDERSHUIS OPENINGSUREN Di - vrij: 10.00 - 17.00 Keizerstraat 10-12, Antwerpen VAN 28 SEPTEMBER 2018 (kassa sluit om 16.00) TOT 6 JANUARI 2019 Za - zo 10.00 - 18.00 OPENINGSUREN Di - zo: 10.00 - 17.00 (tot 31 oktober. Kassa sluit om 17.00) VAN 28 SEPTEMBER 2018 Gesloten op maandagen, 10.00 - 17.00 (vanaf 1 november. Kassa TOT 13 JANUARI 2019 1 november, 25 december sluit om 16.00) Di - zo: 10.00 - 17.00 en 1 januari. Gesloten op maandagen, 1 november, (kassa sluit om 16.00) 25 december en 1 januari. Gesloten op maandagen, 1 november, TICKETS 25 & 26 december, 1 & 2 januari. Volwassenen: 8 € TICKETS Gereduceerd tarief, trade- Volwassenen: 10 € TICKETS en groepstarief voor 12 pers. Gereduceerd tarief, trade- Volwassenen: 10 € en meer: 6 € en groepstarief voor 12 pers. Gereduceerd tarief, trade- Kinderen (-12), Festival Card: gratis en meer: 8 € en groepstarief voor 12 pers. Kinderen (-12), Festival Card: gratis en meer: 8 € Kinderen (-12), Festival Card: gratis

19 UNIEKE RUBENSACTIVITEITEN VOOR GROEPEN.

FESTIVALKAART 2018 RONDLEIDING IN RUBENS’ RONDLEIDINGEN IN MUSEA VOETSPOREN De festivalkaart is de goedkoopste - In het Nederlands / Engels / manier om heel barok Antwerpen te De Rubensrondleiding begint in Frans / Duits. Italiaans en Spaans beleven. Met deze kaart krijg je vrij de buurt van de Schelde, de rivier op aanvraag. toegang tot lopende tentoonstellingen die Antwerpen en zijn kunstenaars - Afhankelijk van het museum en de kathedraal. Ze geeft je ook welvarend maakte. De wandeling groepen van min. 15 personen tot recht op korting voor veel andere voert deelnemers door de max. 20 personen evenementen en op gratis openbaar nauwe steegjes langs huizen van - 75 € (excl. boekingskosten) vervoer. Bij de kaart - in een praktisch vrijmetselaars en woningen van hoesje - zit een handige infogids met bankiers naar het stadscentrum. Meer informatie: informatie over alle baroklocaties die Dan neemt ze je mee langs hippe www.visitantwerpen.be/baroque je moet zien en een voucherboekje. antiek- en modewinkels om het hoogtepunt te bereiken: het LAATAVONDBEZOEKEN EN Meer informatie: Rubenshuis zelf. www.visitantwerpen.be/barok SPECIALE RECEPTIES - Beschikbaar in het Nederlands / - Exclusieve bezoeken en Engels / Frans / Duits. Italiaans / openingsuren Spaans op aanvraag. - Bezoeken achter de schermen, - Max. 20 deelnemers ANTWERPSE MUSEUM APP met privé orgelconcerten in - 85 € (excl. boekingskosten) historische kerken DE BAROK EDITIE - In het Nederlands / Engels / Frans - Creatieve workshops: drukken, / Duits. Italiaans en Spaans op Antwerpen is pure verwennerij graveren, boekbinden aanvraag. voor barok- en Rubensfans. Je - Graag minstens 3 weken op vindt er een weelde aan kunst, voorhand boeken via: Neem contact op met: geschiedenis en barokke levenskunst www.visitantwerpen.be [email protected] om te ontdekken. Geniet er van rondleidingen, wandelingen en krijg Meer informatie: tips van locals. www.visitantwerpen.be www.visitantwerpen.be/barok. Deze app is de ultieme gids om de rijke barokschatten en PRAKTISCHE verborgen geheimen van de stad te INFORMATIE achterhalen. BAROK MET DE LOCALS ALLE PRIJZEN EN DATA - - Barokrondleidingen, KUNNEN VERANDEREN -wandelingen en tips beschikbaar Een netwerk van enthousiaste in maart 2018 bewonderaars van Antwerpen en de Voorverkoop tickets trade - Gratis downloaden op barok staat stand-by om te boeken. organisaties november 2016: smartphones en tablets Je krijgt een exclusieve rondleiding - In het Nederlands / Engels / Frans en beleeft barok op een unieke, www.visitantwerpen.be/barok / Duits. Andere talen volgen nog. authentieke manier. Gedetailleerd programma online Meer informatie: vanaf maart 2017: Meer informatie: te boeken in de herfst 2017 op www.visitantwerpen.be/barok www.antwerpmuseumapp.com www.visitantwerpen.be/barok of vanaf maart 2017 op www. VRAGEN? visitantwerpen.be/barok [email protected] www.visitantwerpen.be/barok T +32 (0)3 201 15 57

20 EVENEMENTEN EN TENTOON­STELLINGEN 2019

OPENING RUBENS EXPERIENCE CENTER

Maak kennis met een van de meest Rubens’ vrienden: Nicholaas Rockox, veelzijdige kunstenaars ooit: Peter Frans Snijders, Christophe Plantin en Paul Rubens. Verken zijn palazzo Jacob Jordaens. In de derde ruimte en atelier, bezoek zijn vrienden en neemt Rubens de bezoekers mee familie, reis in het gezelschap van naar Italië en Spanje, landen waar deze diplomaat door Europa en hij in zijn tijd zelf is geweest, en ontdek waarom zijn naam in de 21e toont hij hoe hij tot en met vandaag eeuw nog altijd weerklinkt. In het de dag bekend is gebleven. gloednieuwe Rubens Experience Center ontrafel je het mysterie Een bezoek aan het Rubens achter een van de grootste kunste- Experience Center is het ideale naars ooit, en dat in zijn geboorte- beginpunt voor een Rubens plaats: Antwerpen. Experience in Antwerpen. Het Experience Center biedt directe Maak kennis met de man, kunste- toegang tot het Rubenshuis, het naar, Antwerpenaar, zakenman en Rubenianum en de tuin, alsook tot diplomaat Peter Paul Rubens. Hij alle andere plekken in de stad die zal de bezoekers zelf ontvangen en verbonden zijn met Rubens. rondleiden in een virtuele wereld die in het teken staat van het leven PRAKTISCHE INFORMATIE en het werk van deze meester. Special effects, innovatieve, inter- http://www.visitantwerpen.be/nl/ actieve elementen en levensgrote barok weergaven worden gecombineerd in de drie ruimtes in het Rubens RUBENS EXPERIENCE CENTRE Gezelschappen Experience Center en zullen zorgen Hopland, Antwerpen voor een ongekende belevenis. In Nabij het Rubenshuis van wereldklasse de eerste ruimte is Rubens aan het zullen op de werk in zijn atelier of heeft hij thuis TRADECONTACT bekendste plekken bezoek van vrienden en familie. In [email protected] de tweede ruimte pronkt Rubens T +32 (0)3 201 15 57 in Antwerpen met zijn geliefde stad: Antwerpen. muziek, theater, Een sensationele virtuele wandeling OPENINGSUREN door de stad neemt de bezoekers Herfst 2019 opera en andere mee langs alle plekken die belangrijk kunstvormen waren in het leven en de kunst van TICKETS Rubens. Tijdens de wandeling komt Toegang inbegrepen bij het ticket brengen. Van juni de bezoeker onder andere langs de voor het Rubenshuis tot december 2018. Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, de Volwassenen: 8€ Sint-Carolus Borromeuskerk, de Sint- Gereduceerd tarief en tradetarief: 6€ Pauluskerk en de Sint-Jacobskerk, Kinderen (-12), Antwerp City Card: maar ook langs de huizen van gratis

21 TENTOONSTELLING ‘ONTWORPEN DOOR RUBENS’

‘Ontworpen door Rubens’ legt de nadruk op een PRAKTISCHE INFORMATIE buitengewoon aspect van het oeuvre van deze briljante kunstenaar: Rubens als ontwerper van www.rubenshuis.be exclusieve, luxueuze kunstobjecten gemaakt van dure materialen zoals zilver, ivoor en brons. Het RUBENSHUIS was tijdens zijn verblijf in Italië dat Rubens dit Wapper 9 - 11, Antwerpen soort objecten voor het eerst zag. Terug in zijn atelier in Antwerpen ging Rubens de artistieke TRADECONTACT uitdaging aan om ontwerpen voor zulke kostbare [email protected] pronkstukken te maken. Voor de uitvoering van T +32 (0)3 201 15 57 zijn ontwerpen richtte Rubens zich tot bevriende jonge, getalenteerde kunstenaars, zoals de Duitse OPENING HOURS beeldhouwer Georg Petel (1601/02-1634) en de Herfst 2019 Vlaamse beeldhouwers Artus I Quellinus (1609-1668) en Lucas Faydherbe (1617-1697). TICKETS ntb Voor het eerst in de geschiedenis zullen een dertig- tal ontwerpen (schilderijen, olieverfschetsen en tekeningen) en de objecten zelf samen worden gebracht in een fascinerende tentoonstelling.

TRADECONTACT [email protected] - T +32 (0)3 201 15 57

MEER INFORMATIE VANAF OKTOBER 2017 VIA http://www.visitantwerpen.be/nl/barok

22 PERMANENT RUBENS & BAROKAABOD

WIE ANTWERPEN ZEGT, DENKT AAN RUBENS

In geen enkele andere stad ter wereld vind je zoveel tastbare herinneringen aan Rubens als in Antwerpen, waar hij het grootste deel van zijn leven woonde en werkte. In deze stad ging hij in de leer, deelde hij lief en leed met zijn gezin, en ontving hij prinsen en hoogwaardigheids- bekleders als diplomaat voor de Lage Landen. Antwerpen was ook de plaats waar hij schilderde en door het publiek vereerd werd als grootste schilder van zijn tijd. Zijn aanwezigheid is nog steeds sterk voelbaar in de stad. Rubens’ standbeeld verwelkomt bezoekers op de Groenplaats. In de stad kun je meer dan vijftig van zijn werken zien in musea en kerken, vaak in de omgeving waarvoor ze gemaakt werden. Zijn huis, atelier en graf bevinden zich allemaal in Antwerpen.

RUBENSHUIS

Peter Paul Rubens (1577-1640) TUINPAVILJOEN nooit als schilder. Dit portret wordt ontving heel wat bezoekers in het gewoonlijk toegeschreven aan het Rubenshuis. De meester leefde hier Peter Paul Rubens kocht zijn huis in jaar 1630, wanneer Rubens trouwde jarenlang met zijn gezin en schil- 1610. Hij liet er een tuinscherm, een met Helena Fourment. Hij was toen derde er met collega’s en assistenten paviljoen, een beeldenmuseum en 53 jaar. Rubens’ zelfportret zal een in het atelier dat hij zelf ontwierp. een atelier aan bouwen, die hij alle- hoognodige restauratie ondergaan. Een groot deel van zijn uitgebreide maal zelf ontwierp. Het tuinscherm Het meesterwerk is opnieuw te oeuvre is afkomstig uit dit huis in en het paviljoen zijn nu aan restau- bewonderen tijdens het culturele het hart van Antwerpen. ratie toe, als gevolg van vervuiling stadsfestival Antwerpen Barok 2018. en waterschade. De restauratiewer- Rubens wordt de geweldige gast- Hier toonde Rubens wie hij echt ken zijn gepland voor 2017-2019. Tot heer van dit evenement wanneer PRAKTISCHE INFORMATIE was: een schilder, kunstverzamelaar, de werken van start gaan, wordt zijn portret in zijn oorspronkelijke vader, vriend, architect en leraar. het schelpvormige motief van het glorie hersteld is. www.rubenshuis.be Zijn bekendste en ongetwijfeld tuinscherm ondersteund door een meest getalenteerde medewerker houten structuur. Bezoekers kunnen PRAKTISCHE INFORMATIE RUBENSHUIS was Antoon van Dyck (1599-1641). de restauratiewerken ter plaatse Wapper 9 - 11, Antwerpen Van Dyck bleek een uitzonderlijk bekijken. www.rubenshuis.be kunstenaar en zijn kwaliteiten TRADECONTACT vielen Rubens al snel op. Antoon RESTAURATIE RUBENSHUIS [email protected] van Dyck was ook de eerste, VAN RUBENS’ ZELFPORTRET Wapper 9-11, Antwerpen T +32 (0)3 201 15 57 serieuze rivaal van Rubens. Later, wanneer hij in Italië en Londen Het Rubenshuis is volstrekt uniek en TRADECONTACT OPENING HOURS werkt, ontpopt van Dyck zich tot huisvest een collectie van meester- Visit Antwerp Herfst 2019 een virtuoos portretschilder. Van werken van Rubens zelf en van zijn [email protected] Dycks portretten in het Rubenshuis collega’s en tijdgenoten. Een van T +32 (0)3 232 01 03 TICKETS illustreren zijn feilloze sensitiviteit en deze meesterwerken is het zelfpor- ntb briljante techniek. tret van Rubens. De kunstenaar TICKETS maakte verrassend weinig zelfpor- Individueel: 8 € tretten en als hij dat toch deed, Gereduceerd tarief, trade- en stelde hij zichzelf altijd voor als groepstarief voor 12 pers. en meer: een zelfzekere en voorname heer, 6 €

23 KONINKLIJK MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN ANTWERPEN

Het museum is nu gesloten voor renova- tiewerken, maar heropent in de herfst van 2019. Het wachten is de moeite waard, want hier zie je een van de mooiste Ru- benscollecties in België. PRAKTISCHE INFORMATIE

KONINKLIJK MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN ANTWERPEN Leopold de Waelplaats 2, Antwerpen

TRADECONTACT Birgit Pluvier [email protected] T +32(0)3 224 95 67

ROCKOXHUIS

De voormalige woning van Nicolaas Rockox, toentertijd burgemeester van Antwerpen en een vriend en mecenas van Rubens, is een schatkamer vol barok- kunst.

PRAKTISCHE INFORMATIE

www.rockoxhuis.be

ROCKOXHUIS Keizerstraat 10-12, Antwerpen

TRADECONTACT Patrick Wuytack [email protected] T +32 (0)3 201 92 50

MUSEUM PLANTIN-MORETUS

UNESCO WERELDERFGOED In het huis van Rubens’ goede vriend Christoffel Plantijn zijn veel gravures van de kunstenaar gedrukt.

PRAKTISCHE INFORMATIE

MUSEUM PLANTIN-MORETUS Vrijdagsmarkt 2, Antwerpen

24 TRADECONTACT PRAKTISCHE INFORMATIE SINT-JACOBSKERK [email protected] Lange Nieuwstraat 73 T +32 (0)3 232 01 03 ONZE-LIEVE-VROUWEKATHEDRAAL Antwerpen Groenplaats 21 OPENINGSUREN Antwerpen TRADECONTACT Di - zo: 10.00 - 17.00 Marieke D’Hooghe Gesloten op ma en op 1 januari, 1 TRADECONTACT marieke.d’[email protected] mei, Hemelvaartsdag, 1 november, Elisabeth Michiels 25 december [email protected] Uitzonderlijk open op paasmaan- T +32 (0)3 213 99 51 dag en tweede pinksterdag OPENINGSUREN SINT-CAROLUS TICKETS Ma - vr: 10.00 - 17.00 BORROMEUS- EN Individueel: 8 € Za: 10.00 - 15.00 SINT-PAULUSKERK Gereduceerd tarief, trade- en groep- Zon- en feestdagen: 13.00 - 16.00 starief voor 12 pers. en meer: 6 € Rubens’ talent als ecclesiastisch AUDIOGIDS: verkrijgbaar in het TICKETS barokarchitect is duidelijk zichtbaar Nederlands, Frans, Engels, Duits en Individueel: 6 € in deze twee kerken. Spaans, aan de receptie voor 2 € Trade: 4 € PRAKTISCHE INFORMATIE

MONUMENTALE KERKEN IN ONZE-LIEVE- SINT-JACOBSKERK ANTWERPEN VROUWEKATHEDRAAL www.mkaweb.be Hier kreeg de kunstenaar zijn laat- Vier meesterwerken van Rubens ste rustplaats. Rubens koos zelf het SINT-CAROLUS BORROMEUS worden hier permanent tentoon- schilderij voor het altaar: zijn eigen Hendrick Conscienceplein 12 gesteld. Acht altaarstukken uit de “Onze-Lieve-Vrouw omringd door Antwerpen collectie van het Koninklijk Museum heiligen.” voor Schone Kunsten Antwerpen SINT-PAULUSKERK vormen de blikvangers van de Re- PRAKTISCHE INFORMATIE Sint-Paulusstraat 22 ünie-tentoonstelling. Antwerpen MONUMENTALE KERKEN IN Van Quinten Metsijs tot Peter Paul ANTWERPEN TRADECONTACT Rubens. Tot eind 2018. Marieke D’Hooghe www.mkaweb.be marieke.d’[email protected]

25 26 BRUEGELS WERELD BELEVEN 2019

HOEWEL WE WEINIG WETEN OVER HET LEVEN VAN PIETER BRUEGEL DE OUDE, KUNNEN WE VEEL AFLEIDEN UIT ZIJN SCHILDERIJEN EN UIT DE TIJD WAARIN HIJ LEEFDE. HIJ WAS DUIDELIJK EEN VINDINGRIJK KUNSTENAAR DIE DE VERBEELDING EN PERCEPTIE VAN VOLGENDE GENERATIES STERK BEÏNVLOEDDE.

27 BRUSSEL EN ZIJN OMGEVING INSPIREERDEN BRUEGEL, WANT DE MEESTE VAN ZIJN SCHILDERIJEN HEEFT HIJ HIER GEMAAKT. HET BRUEGEL- BEZOEKERSCENTRUM WIJDT EEN VOLLEDIGE VERDIEPING AAN EEN SCHILDERSATELIER UIT DIE TIJD EN DE WERKMETHODES VAN DE KUNSTENAAR.

28 HET ENIGMA VAN uit 1578. Helaas overleefde werpen. Dit museum heeft ook PIETER BRUEGEL DE geen van deze werken. Bruegels 12 handgeschilderde houten borden die elk een OUDE Rond 1554 keerde Bruegel bekende spreuk uitbeelden in terug naar Antwerpen, waar- zijn bezit. In realiteit weten we maar schijnlijk via de Alpen. Zijn weinig over zijn leven met reis resulteerde in een aantal zekerheid en daardoor blijft schitterende tekeningen van hij een raadselachtig figuur. GEZINSLEVEN IN berglandschappen. Deze schet- BRUSSEL Hij was duidelijk gefascineerd sen, die de basis vormden voor door de natuur, mensen en veel latere schilderijen, waren humor, waardoor hij niet echt In 1563 verhuisde Bruegel naar geen weergaven van bestaan- Brussel om dichter bij het in een hokje van een bepaald de plaatsen, maar composities ‘type’ kunstenaar past. handels- en machtscentrum om organisch leven in de en potentiële klanten te zijn. natuur te bestuderen. Twee vroege bronnen, sug- Brussel trok kunstenaars en gereren dat Bruegel wellicht nieuwe stadsadel aan. In dat- geboren is tussen 1525 en BEROEPSKUNSTENAAR zelfde jaar huwt hij Mayken 1530, omdat hij in 1551 als vrije Coecke, dochter van Pieter meester geregistreerd werd in Halverwege de 16e eeuw wordt Coecke en Mayken Verhulst, het Antwerpse Sint-Lucasgilde. Bruegel actiever op professi- in de Brusselse Onze-Lie- Daaruit concluderen we dat oneel vlak. Rond 1552 legde ve-Vrouw-ter-Kapellekerk, hij waarschijnlijk tussen 1545 hij zijn eerste contacten met vlakbij hun woonplaats. Deze en 1550 als leerjongen diende prentenuitgever Hieronymus buurt floreerde volop in de bij Pieter Coecke van Aelst, Cock. Uit die tijd dateren zijn 16e eeuw en lag niet ver van meester en welbekend wand- vroegste, bewaarde tekeningen het Coudenbergpaleis aan de tapijtontwerper, architect en die je ook nu nog kunt bewon- Kunstberg, het hoofdverblijf beeldhouwer. In die leertijd deren in de collectie grafisch van Karel V. leidde Coeckes vrouw, Mayken werk van Bruegel - een van de Verhulst, hem mogelijk op tot rijkste ter wereld - bewaard in Bruegel stierf in 1569 en is verluchter van handschriften. de Koninklijke Bibliotheek van begraven in de kerk waar België. Daar vonden ook een hij trouwde, de Onze-Lie- SINT-LUCASGILDE 90-tal zeldzame prenten van ve-Vrouw-ter-Kapellekerk in de topkwaliteit en drie tekenin- buurt van de Brusselse wijk gen van de meester zelf een Zavel. Bruegels beide zonen, Als lid van het Antwerpse thuis. Sint-Lucasgilde werd Bruegel Pieter (de Jonge) en Jan (de Oude), respectievelijk geboren ongetwijfeld blootgesteld aan Na zijn terugkeer uit Italië de invloed van lokale roma- in 1564 en 1568, groeiden zelf begon Bruegel zich toe te op tot voorname kunstenaars. nisten die Italië afreisden en leggen op de schilderkunst. de klassieke en humanistische Voor zover wij weten, bleef cultuur hoog in het vaandel een 40-tal werken gespaard. droegen. Het was dus geen Hoewel ze over de hele wereld verrassing dat hij naar Italië verspreid zijn, kun je er vier reisde rond 1552 waar hij in zien in het Koninklijk Museum Rome kennismaakte met voor Schone Kunsten in Brus- miniatuurschilder Giulio Clovio sel en het iconische schilderij die drie van Bruegels schilde- “Dulle Griet” in het Museum rijen opnam in zijn testament Mayer van den Bergh in Ant-

29 BRUEGELS WERK EN TIJD, 450 JAAR NA ZIJN DOOD GEVIERD.

2019 wordt het jaar waarin het platteland en woonde hij als van vooraanstaande curatoren, Vlaanderen het leven en tijdperk van volwassene vooral in de stad, eerst waaronder professor Manfred Sellink Pieter Bruegel viert, 450 jaar na zijn in Antwerpen en later in Brussel. Met (algemeen directeur en hoofdcurator, dood. Een indrukwekkende reeks zijn krachtige, iconische scènes uit het Koninklijk Museum voor Schone tentoonstellingen en evenementen dagelijkse leven gaf Pieter Bruegel de Kunsten Antwerpen). Meteen na deze zal de wereld tonen hoe uitzonderlijk Oude Vlaanderens nationale psyche tentoonstelling geeft Vlaanderen de en invloedrijk Bruegel als kunstenaar vorm en creëerde hij het collectieve aftrap voor een jaar vol evenementen tijdens zijn leven was. bewustzijn dat we harde werkers, ter ere van deze iconische schilder. maar levensgenieters zijn. Als schilder en tekenaar bleek hij De eerste activiteiten starten in verrassend vindingrijk en gaf hij Van oktober 2018 tot januari de lente van 2019 in Brussel en het plattelandsleven weer zoals 2019 loopt er een uitstekende, omgeving. In de herfst ligt de focus op de gewone man het beleefde. Zo monografische tentoonstelling Antwerpen. De tentoonstellingen in herinnert hij ons aan lang vervlogen, over de kunstenaar in het het kasteel van Gaasbeek en Bokrijk kleurrijke tijden. In feite leefde Kunsthistorisch Museum van beleef je in een uniek, groen en ‘Boeren-Bruegel’, zoals hij ook Wenen. Deze tentoonstelling vloeit landelijk kader. genoemd werd, helemaal niet op voort uit een onderzoeksproject

30 BRUSSEL REGIO BRUSSEL TENTOONSTELLINGEN BRUSSEL OPENING BRUEGEL DE WERELD VAN BREUGEL TENTOONSTELLINGEN BEZOEKERSMUSEUM 2019 IN ZWART-WIT FEAST OF FOOLS: KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK EEN NIEUWE KIJK OP ANTWERPEN MET BREUGEL NAAR DE BREUGEL TENTOONSTELLINGEN 16DE EEUW KASTEEL VAN GAASBEEK BRUEGELS EEUW KUNST IN KONINKLIJK MUSEUM VOOR DE WERELD VAN BRUEGEL ANTWERPEN EN DE ZUIDELIJKE KUNST EN GESCHIEDENIS BOKRIJK. NEDERLANDEN 1525-1585 BERNARD VAN ORLEY: BRUEGELS GEZICHTSPUNT: KONINKLIJK MUSEUM VOOR DE WEG NAAR BRUEGEL (RE)CONSTRUCTIE SCHONE KUNSTEN ANTWERPEN BOZAR VAN EEN LANDSCHAP (KMSKA) SINT-ANNA-PEDE DE WERELD OP ZIJN KOP: BREUGELS LAATSTE JAREN IN ANTWERPEN MUSEUM MAYER VAN DEN BERGH

LENTE 2019 HERFST 2019 PERMANENT AANBOD

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 01

BELEEF BRUEGEL IN BRUSSEL LENTE 2019 DE WERELD VAN BRUEGEL langer Bruegel van de “Boerenbruiloft” TICKETS IN ZWART-WIT is, maar Bruegel met de grenzeloze INDIVIDUEEL: 9 € verbeeldingskracht. GROEPEN (min. 6 - max. 25): 6 € p.p. KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK We raden u ten zeerste aan om VAN BELGIË Een nieuwe, koninklijke locatie: tickets online te bestellen via de het statige paleis van Karel van speciale website (de voorverkoop De Koninklijke Bibliotheek heeft een Lotharingen behoort met zijn begint twee maanden op voorhand). volwaardige, ongeëvenaarde collectie marmeren rotonde en prachtige Alle bezoeken vinden plaats binnen werken van Bruegel ‘op papier’ en muurschilderingen tot de weinige een bepaald tijdsblok. put uit haar archieven een unieke 18e-eeuwse schatten in Brussel. Het Er worden geen rondleidingen tentoonstelling in dit Bruegeljaar. maakt integraal deel uit van de georganiseerd tijdens de Koninklijke Bibliotheek en is op zich al tentoonstelling. We geven De wereld van Bruegel in zwart-wit een bezoek waard. gespecialiseerde groepslezingen belooft een unieke ervaring te worden (min. 50) in combinatie met een die bezoekers meeneemt naar de 16e PRAKTISCHE INFORMATIE bezoek. Neem contact op met eeuw om het leven van Bruegel en zijn onze reserveringsdienst voor meer tijdgenoten opnieuw te beleven. www.kbr.be/en informatie. Groepen mogen hun eigen gids meebrengen. Er zijn audiogidsen Vandaag de dag vinden we het KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK VAN BELGIË beschikbaar in het NL-FR-EN-D-IT-SP. normaal om prenten netjes ingelijst Keizerslaan 4 , 1000 Brussel aan de muur te zien hangen, maar in TREIN: Brussel-Centraal (centraal Bruegels tijd ging dat anders. Bruegel TRADECONTACT station) plaatste zijn nieuwste prenten tegen Vanessa Braekeveld METRO: lijnen 1 tot 5 (Park of Brussel- de muur of legde ze op tafel om ze [email protected] Centraal) te tonen aan vrienden en familie T +32 (0)2 519 53 82 TRAM: lijnen 92-94 (halte: Koning) en hun mening te horen. Dankzij BUS: lijnen 27 - 38 - 71 - 95 (halte: speciaal ontworpen vitrines genieten OPENINGSUREN Koning); lijnen 29 - 63 - 65 - 66 (halte: kijkers van Bruegels werk net zoals VAN 1 MAART TOT 30 JUNI Park of Centraal-Station) ze dat in zijn tijd zouden hebben Ma-zo: 10.00 - 17.00 PARKEREN: Albertina (Stuiversstraat gedaan. Bezoekers kunnen aan de Gesloten: 1 mei & Gerechtsplein); Parkeerplaats ‘Bruegeliaanse’ eettafel zitten en 2 Poorten (Naamsestraat & vertellen wat ze van zijn werk vinden, Waterloolaan); Parkeerplaats Poelaert zodat Bruegel na hun vertrek niet (Poelaertplein)

31 MET BRUEGEL NAAR DE Hallepoort BOZAR (PALEIS VOOR SCHONE 16E EEUW TRAM: 3, 55, 90: uitstappen aan KUNSTEN) Hallepoort Ravensteinstraat 23, HALLEPOORT (KONINKLIJKE BUS: 48, 136, 137, 365: uitstappen 1000 Brussel MUSEA VOOR KUNST EN aan Hallepoort GESCHIEDENIS) PARKEREN: parkeerplaats TRADECONTACT Hallepoort vlakbij het museum [email protected] De mythische Hallepoort werd (betalend, 500 plaatsen) T +32 (0)2/507 83 36 gebouwd in 1381 als schakel in de tweede reeks wallen die OPENINGSUREN Brussel omsloten. De poort zal LENTE 2019 een virtuele deur naar Bruegels Di - zo: 10.00-18.00 BERNARD VAN Do: 10.00-21.00 universum vormen. Bezoekers ORLEY: DE WEG NAAR ontdekken er de veelbesproken onderwerpen uit de 16e eeuw BRUEGEL Groepen die het Paleis voor alsof ze er zelf bij waren: Schone Kunsten bezoeken, krijgen BOZAR (PALEIS VOOR SCHONE katholicisme versus reformatie, informatie op maat en gratis KUNSTEN) ontdekkingsreizen, oorlog, vrede, catalogi als ze vooraf boeken cultuur, kunst… in een uniek (bij speciale aanbiedingen), Bernard van Orley (1488-1541) gebouw waarlangs de Vlaamse naast gunstige voorwaarden had een van de grootste meester zelf dagelijks de stad en korting op tickets voor alle ateliers in zijn tijd en speelde inliep toen hij in Brussel woonde events en rondleidingen van een fundamentele rol in het en werkte. tentoonstellingen. Brusselse artistieke leven in de eerste helft van de 16e Teaserfilms op grote schermen LET OP eeuw. Daarom vormt hij een brengen Bruegels schilderijen In het Paleis voor Schone Kunsten belangrijke schakel tussen de tot leven. Bezoekers horen en zijn geen externe gidsen/sprekers Vlaamse primitieven en Pieter zien Dulle Griet in eigen persoon toegelaten. Bruegel de Oude. en ontmoeten nog andere personages die de kunstenaar in TARIEVEN Met deze tentoonstelling over zijn schilderijen vereeuwigde. Een Voor één gids: 77 - 97 € Van Orley is Brussel gastheer virtueel circuit en authentieke (weekend- en avondbezoeken); van een langverwachte museumstukken laten Bruegels max. 15 pers./gids wereldpremière. Om historische wereld tot leven komen. Tijdens en logistieke redenen is Brussel de tentoonstelling, die een jaar PARKEERPLAATS VOOR BUSSEN: namelijk de enige locatie waar lang loopt, kunnen bezoekers Kardinaal Mercierstraat een grootse retrospectieve ook over de stadswallen van de over deze Vlaamse meester kan Hallepoort kuieren en de Brusselse worden gerealiseerd . skyline bewonderen. In 2019 plannen heel wat Zijn werk is ook in diverse kerken PRAKTISCHE INFORMATIE organisaties rondleidingen, en collecties in en rond Brussel muziekoptredens, culturele te zien. Bezoekers kunnen www.kmkg-mrah.be events en historische parades een traject volgen tussen in de populaire Marollenwijk en het Brusselse stadscentrum, Hallepoort (Koninklijke Musea voor het hele stadscentrum. Zo willen de Europese wijk en het Kunst en Geschiedenis) ze plekken uit Bruegels leven en Brusselse Jubelparkmuseum. Zuidlaan 150, 1000 Brussel een fascinerend tijdperk in de Een stadsplattegrond gidst kijker zetten. Voor bezoekers is bezoekers door Brussel om er TRADECONTACT dit een uitstekende gelegenheid werken van Vlaamse meesters Prema Van den Broecke om Bruegels wereld en werk in hun oorspronkelijke kader te [email protected] (opnieuw) te ontdekken in het bewonderen. T +32 (0)2 545 01 57 historische hart van Brussel. De tentoonstelling wordt OPENINGSUREN PRAKTISCHE INFORMATIE aangevuld met een LENTE 2019 muziekprogramma dat werken Di - vr: 09.30 - 17.00 VISIT BRUSSELS uit Van Orleys tijd opvoert. Als Za, zo en feestdagen: 10.00 - 17.00 www.visitbrussels.be afsluiter van deze totaalbeleving Gesloten: ma en 1 januari, 1 mei, 1 kun je in het nieuwe ‘Café Victor’ en 11 november en 25 december TRADECONTACT je keuze maken uit themamenu’s Ticketverkoop sluit om 16.00 Pieter Callebaut en -snacks. Ook gesloten vanaf 14.00 op 24 en [email protected] 31 december T +32 (0)2/549 50 52 PRAKTISCHE INFORMATIE TREIN: Brussel-Zuid (wandelafstand) www.bozar.be METRO: 2, 6: uitstappen aan

32 BELEEF BRUEGEL IN HET PAJOTTENLAND (HET PLATTELAND ROND BRUSSEL)

KASTEEL VAN GAASBEEK

Het kasteel van Gaasbeek ligt 13 km ten zuidwesten van Brussel en is Vlaanderens meest romantische kasteel, omringd door een dramatisch parklandschap. Een kroonjuweel van het domein is de prachtige museumtuin die met verrukkelijk veel oude fruitvariëteiten en vergeten groenten pronkt.

Het kasteel nestelt zich in de zacht glooiende heuvels van het bucolische Pajottenland, een authentiek, idyllisch landschap dat je aan Bruegels mooiste vergezichten doet denken. Geen betere plek dan deze dus voor een tentoonstelling over de herontdekking van de meester.

FEAST OF FOOLS: en zie je hoe hij het landschap en TRADECONTACT EEN NIEUWE KIJK OP landelijke leven verheerlijkt. Er staat Nancy Verhulst je een fascinerende reis door het [email protected] BRUEGEL labyrint van kamers in het kasteel T +32 (0)2 531 01 44 te wachten, ingenieus opgeluisterd De tentoonstelling “Feast of Fools” door een van Berlijns creatiefste OPENINGSUREN staat in het teken van 20e-eeuwse theatergezelschappen, Rimini VAN 6 APRIL TOT 28 JULI 2019 kunstenaars die Bruegel herontdekten Protokoll. Ma - zo: 10.00 - 18.00 en onderzoekt waarom hij uitgroeide (laatste bezoek om 17.00) tot een van Vlaanderens grootste Een extra attractie is een bezoekje Ma gesloten cultuuriconen. Internationaal aan de kasteelbrouwerij voor een Open op feestdagen gerenommeerde kunstenaars glas authentieke, artisanale geuze, interpreteren zijn artistieke erfgoed gebrouwen zoals in Bruegels tijd. Audiogidsen beschikbaar in het met bestaand en nieuw werk. Engels, Nederlands en Frans. PRAKTISCHE INFORMATIE Rondleidingen kun je boeken per Bezoekers komen terecht in een [email protected] spel van wisselende stemmingen, www.kasteelvangaasbeek.be met niet alleen schilderijen, maar PARKEREN: parkeerplaats voor 350 ook muziek, literatuur en film. KASTEEL VAN GAASBEEK auto’s, 4 bussen Hier ontdek je Bruegels cynische Kasteelstraat 40, humor, karikaturen en verborgen 1750 Gaasbeek boodschappen op een unieke manier

33 BOKRIJK

Bokrijk is veel meer dan een openlucht- museum. Het domein van 222 ha omvat een rijke variatie aan landschappen. Dit mooie natuurgebied is perfect geschikt voor een gezonde wande- ling of ontspannende fietstocht. Bokrijk is grotendeels bebost en de wisselende kleuren en seizoenen maken van elk bezoek een uniek avontuur.

DE WERELD VAN BRUEGEL Bruegelroute stap je als bezoeker TRADECONTACT binnen in vier werelden, telkens in An Tournelle Op maar 60 minuten rijden ten een indrukwekkende schuur die zelf [email protected] oosten van Brussel ligt Bokrijk, een mooi voorbeeld van historisch T +32 (0)2 531 01 44 een uniek openluchtmuseum met vakmanschap is. Elke wereld zijn eigen park en wandelpaden. blaast Bruegels werk op een frisse, OPENINGSUREN Het park zelf is zeker een bezoek moderne manier nieuw leven in, VAN 4 APRIL - 30 OKTOBER 2019 waard met zijn 120 historische want al is het honderden jaren oud, Di - zo: 10.00 - 18.00 gebouwen en voorwerpen in een toch zit dit werk nog altijd tjokvol waarlijk idyllisch landschap, en de toespelingen, humor, symboliek en Audiogidsen beschikbaar in het Bruegeltentoonstelling is nog een verborgen verhalen. Nederlands, Engels en Frans extra reden om de omweg te maken in 2019. PRAKTISCHE INFORMATIE TICKETS Volwassenen: 12,5 € “De wereld van Bruegel” brengt www.bokrijk.be Kinderen (3-12): 2 € het werk van de kunstenaar tot 60+: 10,5 € leven. Bezoekers zien, horen, voelen, BOKRIJK proeven en ruiken het leven en de Bokrijklaan 1, 3600 Genk TOUROPERATORS: landschappen van Bruegels tijd. b2c-aanbod: 10 € Op strategische punten langs de b2b-aanbod: 8,5 €

34 BELEEF BRUEGEL IN ANTWERPEN HERFST 2019

BRUEGELS EEUW. en de Zuidelijke Nederlanden en de Verenigde Staten met KUNST IN ANTWERPEN van 1525 tot 1585” waarin je een nieuwe ontdekkingen en inzichten; overzicht krijgt van de artistieke een resultaat van jarenlang EN DE ZUIDELIJKE NEDER- productie in Antwerpen en de onderzoek. Kortom: een must. Deze LANDEN 1525-1585 Zuidelijke Nederlanden. Antwerpen tentoonstelling sluit naadloos aan beleefde toen zijn ‘gouden eeuw’: de op de monografische tentoonstelling KONINKLIJK MUSEUM VOOR SCHONE stad groeide in een razend tempo over Pieter Bruegel de Oude in het KUNSTEN IN ANTWERPEN (KMSKA) uit tot het meest dynamische en Kunsthistorisch Museum in Wenen, kosmopolitische handelscentrum in van oktober 2018 tot januari 2019, Het Koninklijk Museum voor Schone Noord-Europa. waarbij het Koninklijk Museum voor Kunsten Antwerpen (KMSKA) Schone Kunsten Antwerpen nauw opent zijn deuren opnieuw in 2019, Bezoekers krijgen zo’n 120 objecten betrokken is. na de langste renovatie in zijn te zien. Ze vormen een caleidoscoop geschiedenis. Binnen een en hetzelfde van selecte kunstvoorwerpen in alle PRAKTISCHE INFORMATIE gebouw betreden bezoekers twee genres en technieken: schilderijen, totaal verschillende werelden: de sculpturen, tekeningen en prenten, www.kmska.be statige oude kamers van het Oude wandtapijten, manuscripten en Museum die opnieuw schitteren als geïllustreerd drukwerk, handwerk en KONINKLIJK MUSEUM VOOR SCHONE vanouds, en een nieuw, verticaal architectuur. De tentoonstelling toont KUNSTEN ANTWERPEN oprijzend museum. De renovatie werk van wereldbekende kunstenaars Leopold de Waelplaats 2, Antwerpen geeft het museum 40 % meer door wie de 16e eeuw een van de tentoonstellingsruimte voor zijn belangrijkste culturele periodes ooit TRADECONTACT uitgebreide collectie. werd. Birgit Pluvier [email protected] De eerste grote tentoonstelling wordt ‘Bruegels eeuw’ combineert T +32 (0)3 224 95 67 “Bruegels eeuw. Kunst in Antwerpen topwerken uit musea in Europa

35 DULLE GRIET’ IS EEN APOCALYPTISCH EN VULKANISCH NARRATIEF SCHILDERIJ DAT ERIN SLAAGDE OM, NET ALS ZIJN MAKER, ZIJN GEHEIMEN GOED VERBORGEN TE HOUDEN. WAT HET WERK PRECIES BETEKENT, BLIJFT EEN MYSTERIE. HET TAFEREEL KRIOELT VAN DE MISVORMDE MONSTERS EN EEN GEHARNASTE VROUW BEENT VOORUIT MET EEN ZWAARD IN HAAR HANDEN: DIT IS DULLE GRIET, IN BRUEGELS TIJD HET SYNONIEM VOOR EEN HELLEVEEG.

DE WERELD OP ZIJN KOP: BRUEGELS LAATSTE JAREN IN ANTWERPEN

MUSEUM MAYER VAN DEN BERGH PRAKTISCHE INFORMATIE

“De wereld op zijn kop” toont een van Pieter Bruegels www.museummayervandenbergh.be beroemdste schilderijen: “Dulle Griet”. Je kunt haar bewonderen zij aan zij met ander werk dat hij voltooide MUSEUM MAYER VAN DEN BERGH net voor hij naar Brussel verhuisde. Deze collectie morbide Lange Gasthuisstraat 19, Antwerpen en vreemde schilderijen toont Bruegels bewondering voor Hieronymus Bosch en zijn ongerustheid over de turbulente TRADECONTACT periode voorafgaand aan de religieuze perikelen in de [email protected] Lage Landen. Nieuw onderzoekswerk en een grondige T +32 (0)3 338 81 88 restauratie van Dulle Griet onthulden geheimen die tot nu toe verborgen waren. Zo licht deze expo een tipje van het OPENINGSUREN mysterie rond Bruegel op. OKTOBER 2019 - JANUARI 2020 Di - vr: 10.00 - 20.00 De tentoonstelling staat in het teken van het eenjarige Za - zo: 10.00 - 20.00 thema ‘Bruegels leven en werk’ dat vorm krijgt op diverse Gesloten op ma en op 11 november en 25 december Antwerpse locaties, waaronder het Museum Mayer van den Bergh, het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, het TICKETS Rockoxhuis en het Frans Snijdershuis, De Vier Winden en Alle prijzen en data kunnen veranderen. Een andere locaties in de stad. gedetailleerd programma zal vanaf september 2017 online staan op: www.visitantwerpen.be/bruegel.

De voorverkoop van tickets aan trade organisaties start vanaf september 2017 op: www.visitantwerpen.be/bruegel.

36 PERMANENT BRUEGELAANBOD

BRUEGEL In de “Bruegel Box” staan PRAKTISCHE INFORMATIE ONGEZIENE MEESTER- kijkers schouder aan schouder met dorpelingen uit Bruegels www.fine-arts-museum.be/nl WERKEN “spreekwoorden” (1559), staan ze oog in oog met de handlezer in de “Preek KONINKLIJKE MUSEA VOOR SCHONE KONINKLIJKE MUSEA VOOR SCHONE van Johannes de Doper” (1566) en KUNSTEN VAN BELGIE KUNSTEN VAN BELGIE beleven ze de “Val van de opstandige Regentschapsstraat 3, 1000 Brussel engelen” (1562) alsof ze er zelf bij Twaalf meesterwerken van Bruegel, waren. Na hun belevenissen in de TRADECONTACT uit de meest prestigieuze musea in de ‘box’ kunnen bezoekers de originele Samir Al-Haddad wereld, worden met hd-technologie “Val van de opstandige engelen” [email protected] van het Google Cultural Institute tot bewonderen op de eerste verdieping T +32 (0)2 508 34 089 in de kleinste details weergegeven. van de afdeling “oude meesters” in Een breed spectrum virtuele en in- de Koninklijke Musea voor Schone OPENINGSUREN situ-ervaringen dompelt bezoekers Kunsten van België. Di - vr: 10.00 - 17.00 van dit unieke initiatief onder in Za - zo: 11.00-18.00 Bruegels werken, laat hen inzoomen Meer beleven: Gesloten op ma en 1 en 2 januari, op details in elk schilderij en geeft Negentien virtuele tentoonstellingen 1 mei, 1 en 11 november en 25 toegang tot gespecialiseerde kennis. onderzoeken Bruegels meesterwerken december en documenteren zijn leven, Door dieper in Bruegels wereld inspiratiebronnen en nalatenschap. TICKETS te graven ontdek je onverwachte Voor iedereen toegankelijk op Volwassene 8 € / 13 € elementen in zijn werken, die de pijler g.co/UnseenMasterpieces. In de Senior (65+): 6 € / 9 € zijn van Vlaams vakmanschap. Hoewel Koninklijke Musea voor Schone Jongere (6-25 jaar), leerkracht, je de kunstenaar en zijn schilderijen Kunsten van België zijn 12 van deze gehandicapte en begeleider: 2 € / meteen herkent, heeft elk schilderij multimediatentoonstellingen te zien 3 € zo zijn eigen details - sommige op interactieve terminals. Vriend van de musea, ICOM-lid, kind vertrouwd, andere verrassend - die (jonger dan 6 jaar): GRATIS meesterwerkjes op zich zijn en nadere Met een smartphone en Googles aandacht verdienen kartonnen virtualrealitybril word je TICKETVERKOOP als kijker ondergedompeld in een Aan de ticketbalie in de musea BRUEGEL BOX 360°-wereld en beleef je de “Val of op onlineticketing@fine-arts- van de opstandige engelen” op museum.be Deze intrigerende kunstbelevenis laat een hypermoderne manier. Deze bezoekers de geheimen in Bruegels virtualrealityviewer is beschikbaar op ACTIVITEITEN EN RESERVERINGEN bekendste meesterwerken ontdekken. het YouTube-kanaal van de Koninklijke Rondleidingen, slow art, workshops In een van de museumruimtes worden Musea voor Schone Kunsten van enz. er fascinerende video’s, telkens over België. Kijkers zien de schilderijen tot T +32 (0)2 508 33 33 een Bruegelschilderij, plafondhoog leven komen voor hun ogen, zodat [email protected] geprojecteerd op drie muren, het voelt alsof ze zelf door Bruegels met behulp van een geavanceerd illustere creaties wandelen. projectiesysteem en ultrahoge- resolutiebeelden.

37 FIETSTOCHT IN HET PAJOTTENLAND

Een speciale Bruegelfietsroute voert fietsers langs het kasteel van Gaasbeek, de kerk van Sint-Anna-Pede en door het weelderige, groene landschap dat afgebeeld wordt op Bruegels schilderijen. De start BRUEGELS NIEUWE BEZOEKERSCENTRUM van de route is maar een korte metrorit verwijderd van het OPENING HERFST 2019 Brusselse stadscentrum. Om de 450e verjaardag van Pieter Bruegels dood te herdenken in 2019 Je kunt fietsen huren: openen de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België een www.villo.be, fietsstation Bruegel-bezoekerscentrum in een authentiek 16e-eeuws pand in het Erasmusziekenhuis. Brusselse stadscentrum.

Het huis in de Hoogstraat is de ideale locatie om de Brusselse geschiedenis en kunst uit die tijd te belichten, zeker omdat keizer Karel (Karel V) van Brussel zijn thuis maakte en de stad zo het machtige centrum van een uitgestrekt rijk ‘waar de zon nooit onderging’ werd.

In het pand beleven bezoekers een authentieke 16e-eeuwse ervaring, mét schildersatelier. Een volledige verdieping, badend in natuurlijk daglicht, is gewijd aan Bruegels werkmethodes. De originele setting wordt gesimuleerd met toegevoegde en virtuele realiteit, samen met zintuiglijke ervaringen die het bezoek uniek maken.

Het huis ligt bovendien op wandelafstand van het Museum voor Schone Kunsten en zijn 16e-eeuwse kunstcollectie (Bruegel de Oude, Bruegel de Jonge, Pieter Coecke Van Aelst, Frans Floris, Joachim Patenier…) en de Koninklijke Bibliotheek.

PRAKTISCHE INFORMATIE DE KERK VAN SINT-ANNA-PEDE TRADECONTACT Samir Al-Haddad [email protected] Een mooie, 13e-eeuwse kerk T +32 (0)2 508 34 089 die afgebeeld staat op het schilderij ”De parabel der TICKETS (nog aan te vullen) blinden”. Volwassene: 8 € / 13 € Senior (65+): 6 € / 9 € Jongere (6-25 jaar), leerkracht, gehandicapte en begeleider: 2 € / 3 € Vriend van de musea, ICOM-lid, kind (jonger dan 6 jaar): GRATIS

38 IN WENEN

VLAAMSE MEESTERS OP TOURNEE EEN PROJECT VAN TOERISME VLAANDEREN & KHM

Vanaf 2017 toont het Kunsthistorisches Museum in Wenen een reeks inspirerende tentoonstellingen over Vlaamse kunst en cultuur. Bezoekers kunnen de picturale werelden van Rubens en Bruegel zien in Wenen, of naar Vlaanderen reizen om te ontdekken waar ze leefden en werkten! Vlaamse Meesters op tournee is een samenwerkingsproject tussen het Kunsthistorisches Museum Wenen en Toerisme Vlaanderen.

Vanaf 17 oktober brengt het bronnen van de meester en de meest gegeerde Vlaam- Kunsthistorisches Museum brengt de collectie van het se schilder in de 16e eeuw, met een schitterende ten- Kunsthistorisches Museum wiens werken uitzonderlijk toonstelling hulde aan Peter en talrijke internationale hoge prijzen opleverden Paul Rubens, de belangrijk- leenwerken samen. tijdens zijn leven. Er blijven ste Vlaamse barokschilder. nog maar een veertigtal De schilderijengalerij van het Kunstliefhebbers van overal schilderijen en een zestigtal Kunsthistorisches kunnen in 2018/2019 al uitkij- gravures en tekeningen van Museum biedt onderdak aan ken naar iets heel bijzonders: hem over. De 12 paneelschil- een veertigtal werken van de van 2 oktober 2018 tot 13 deringen in het Kunsthisto- gevierde kunstenaar en zijn januari 2019 toont het Kunst- risches Museum vormen ‘s atelier, waaronder meester- historisches Museum Wenen werelds grootste collectie werken zoals “Het pelsken”, de eerste uitgebreide, mo- met Bruegels werk, en samen “Het hoofd van Medusa”, zijn nografische tentoonstelling met talrijke internationale late zelfportret en de enor- met werk van Pieter Bruegel leenwerken uit musea en me altaarstukken besteld de Oude (1525/’30-1569) ter privécollecties in Europa en voor de jezuïetenkerk in herdenking van de 450e ver- Amerika vormen ze de kern Antwerpen. De spectaculaire jaardag van zijn dood. van deze opzienbarende ten- tentoonstelling focust op toonstelling ter ere van een de creativiteit en inspiratie- Pieter Bruegel de Oude was uitzonderlijk kunstenaar.

MEER INFORMATIE OVER HET KUNSTHISTORISCHES MUSEUM WENEN: WWW.KHM.AT

39 40 HET GENTSE LAM GODS KOMT NAAR HUIS 2020

SINDS DE SCHILDERS JAN EN HUBERT VAN EYCK HET LAM GODS IN 1432 VOLTOOIDEN, REISDEN MILJOENEN BEZOEKERS VAN OVER DE HELE WERELD NAAR GENT OM ER HET ALTAARSTUK TE BEWONDEREN. HET WERK RAAKTE VERMIST, VERTROK MET DE NOORDERZON IN OORLOGSTIJD, OVERLEEFDE TERNAUWERNOOD EEN BRAND, WERD ONTMANTELD, GEKOPIEERD, GESMOKKELD, GECENSUREERD, AANGEVALLEN DOOR BEELDENSTORMERS, VERBORGEN, GEGIJZELD VOOR LOSGELD, GERED EN WEER GESTOLEN… GEEN KUNSTWERK LIEP ZO’N GEVAAR EN WAS ZO GEGEERD ALS HET MYTHISCHE LAM.

41 ONGEËVENAARDE EEN FELBEGEERD dateert van 11 april 1934 toen twee VIRTUOSITEIT MET HET MEESTERWERK panelen van het werk werden ge- stolen: “Johannes de Doper” en “De PENSEEL rechtvaardige rechters”. Er werd een miljoen Belgische frank losgeld Jans beroemdste creatie is het In de vroege 15e eeuw droeg Jan van geëist. Om zijn goede wil te tonen Gentse altaarstuk “De aanbid- Eyck sterk bij tot de revolutie die zich gaf de dader het paneel ”Johan- ding van het Lam Gods” voor de in de schilderkunst in de Lage Landen nes de Doper” terug, maar losgeld Sint-Baafskathedraal in Gent. Aan voltrok. Met zijn scherpe oog en werd er nooit betaald. Helaas deze twaalfdelige polyptiek werkte natuurlijke weergave van de realiteit, ontbreekt het laatste stuk van de hij samen met zijn broer Hubert, zijn briljante kleurgebruik en mees- puzzel nog altijd. terlijke olieverftechniek - door hem die ook schilder was. Jan voltooide de opdracht in 1432 na Huberts geperfectioneerd - tilde Van Eyck de In het STAM, het Stadsmuseum dood in 1426. Het Lam Gods was schilderkunst naar nieuwe hoogten. van Gent, komen bezoekers meer het beroemdste olieverfschilderij Zijn werkgever Filips de Goede, her- te weten over de diefstal van de van die tijd. tog van Bourgondië, betaalde hem zijpanelen van het Lam Gods. Wie rijkelijk zodat hij kon schilderen wan- weet ontdekt iemand wel waar Sinds de eerste bezichtiging in neer hij maar wilde. Van Eyck kreeg de ontbrekende “Rechtvaardige 1432 beschouwt men het prachtige ook de opdracht om een aantal rechters” zich bevinden. Het mys- altaarstuk van 4,40 x 3,40 m we- diplomatieke missies te volbrengen. terie blijft onopgelost en de jacht reldwijd als een van de allermooi- Zo reisde hij in 1428 naar Lissabon op het ontbrekende paneel gaat ste kunstschatten. Helaas werd om het aanstaande huwelijk van de onverminderd voort. hertog met Isabella van Portugal te het werk sindsdien het slachtoffer regelen. van dertien misdrijven en zeven diefstallen. De laatste diefstal

42 MEER DAN VIERHONDERD JAAR LANG DE RESTAURATIE ZAGEN WE HET ECHTE LAM VAN HET LAM GODS GODS NIET

Het Lam Gods werd ontworpen in bekendstaat om haar expertise. hebben al kleine kijkopeningen opdracht van handelaar, financier “We ontdekten dat grote delen gemaakt op sommige plaatsen op en politicus Jodocus Vijd, indertijd van het werk overschilderd waren de panelen. De onthulde kleuren, het equivalent van de Gentse bur- tijdens een vorige, 17e-eeuwse res- details, plooien en diepte zijn van gemeester, voor de Vijdkapel in de tauratie. In die tijd was overschil- opmerkelijke kwaliteit en passen huidige Sint-Baafskathedraal. Het dering een gangbare restauratie- perfect bij Van Eycks stijl. Deze kunstwerk sprak tot ieders verbeel- techniek. Het goede nieuws is dat onthulling verklaart waarom ex- ding zodra het het levenslicht zag de originele laag nog in een goede perts vroeger sommige details van in 1432. staat is, waardoor we in principe het Lam Gods bestempelden als de bovenste laag kunnen verwijde- minder goed werk van Van Eyck. LAATSTE RESTAURATIE ren”, zegt Devolder, “en de originele “Nu weten we dat het werk van de IN EEN LANGE RIJ daaronder blootleggen.” echte Van Eyck grotendeels verbor- gen lag onder nieuwe lagen verf,” Hoewel men er in de restauratie- aldus Devolder. Verdere details, zo- Sinds oktober 2012 coördineert wereld soms voor kiest om sporen als een spinnenweb net boven de Bart Devolder het restauratiepro- van de tijd te bewaren, zijn de hoofden van Joos Vijd en Elisabeth ject bij het KIK (Koninklijk Instituut restaurators ervan overtuigd dat Borluut, kwamen onlangs aan het voor het Kunstpatrimonium), een de bovenste laag verwijderen in licht tijdens de restauratie. Belgische instelling die wereldwijd dit geval de juiste keuze is. “We

43 DE RESTAURATORS AAN HET WERK ZIEN Eind 2019 zal de restauratie oude Caermersklooster en de van de laatste panelen klaar Sint-Baafskathedraal. zijn en nemen ze hun origi- nele plaats in de Sint-Baafs- Zolang de restauratie aan de kathedraal weer in. Tot die gang is, huisvest het klooster tijd kun je in het Museum een tentoonstelling over de voor Schone Kunsten (MSK) in rijke geschiedenis van het Gent de restaurators van het werk, die bijna zes eeuwen Lam Gods aan het werk zien. overspant. De tentoonstelling heet ‘Het Lam Gods ont(k) Bezoekers krijgen er een klare leed!’ Bovendien lopen er ook kijk op het minutieuze, ge- tijdelijke tentoonstellingen EEN COMBITICKET detailleerde restauratiewerk. rond specifieke thema’s, zoals VOOR DE VOLGENDE DRIE Momenteel beantwoorden de herkomst van de houten de restaurators elke laatste panelen en de iconografie LOCATIES KOST 12 €: woensdag van de maand ook van het werk. vragen in het MSK. Voor be- zoekers ligt er ook een inte- - Museum voor Schone ressante Van Eyckwandeling Kunsten in Gent (MSK) door het 15e-eeuwse Gent te - Caermersklooster wachten, langs drie belang- rijke locaties: het Museum - Sint-Baafskathedraal voor Schone Kunsten, het

44 VAN EYCK-EVENTS DIE JE NIET MAG MISSEN UNIEKE TENTOONSTELLING OVER VAN EYCK EN HET BOURGONDISCHE HOF IN HET MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN GENT OPEN VAN 1 FEBRUARI TOT 10 MEI 2020.

Het Museum voor Schone Kunsten UNIEKE BELEVENIS PRAKTISCHE INFORMATIE Gent organiseert “Jan van Eyck en het hof van de Bourgondische her- Deze unieke belevenis dompelt www.mskgent.be togen”, een grootschalige tentoon- bezoekers onder in het weelderige [email protected] stelling over het leven en werk van hofleven van weleer met schilderij- de Vlaamse meester. en, sculpturen, tekeningen, tapijten MSK en miniaturen. Stuk voor stuk zijn Museum voor Schone Kunsten Het hof van Filips de Goede, her- ze voorbeelden van de buitenge- Fernand Scribedreef 1, 9000 Gent tog van Bourgondië, trok de meest woon vindingrijke verbeelding en getalenteerde kunstenaars uit die het verfijnde esthetische gevoel OPENINGSUREN tijd aan en deed veel om culturele uit die periode. De tentoonstelling en artistieke ondernemingen te VAN 1 FEBRUARI TOT 10 MEI 2020 maakt gebruik van interactieve Ma - zo: 09.00 - 18.30 u promoten. Jan van Eyck was een technologie om dit effect nog echte ‘ster’ in die tijd en maakte Twee avonden per week laat open te versterken en om uitschieters tot 22.30 u. naam als kunstenaar en ontwer- extra te benadrukken. per, maar ook als adviseur en diplomaat. TICKETS Bezoekers zijn getuige van de INDIVIDUEEL: 20 € meest volledige van Eyck-tentoon- GROEP: 17 € stelling ooit: ze zien de buitenste panelen van het Lam Gods naast andere meesterwerken van Eyck en zijn tijdgenoten. Een unieke belevenis.

45 OPENING MEI 2020: NIEUW ‘LAM GODS BEZOEKERSCENTRUM’ IN DE SINT-BAAFSKATHEDRAAL

Het nieuwe bezoekerscentrum AUGMENTED REALITY Deze “augmented reality”-wan- combineert authentieke kunst- deling in de kathedraal komt er schatten en moderne presentatie- Toeristen met een hart voor cul- in negen talen - de zeven talen technieken om het verhaal achter tuur kunnen de laatste restaura- waarin de audiogids al bestaat, het Lam Gods, de eeuwenoude tiecampagne zien en de opmer- aangevuld met Russisch en Portugees - en wordt op maat polyptiek van de gebroeders Van kelijke geschiedenis van het Lam gemaakt voor elke taal. Eyck, te vertellen. Gods ontdekken. Aan de ingang van het centrum krijgen ze een De feestelijke opening is gepland augmented-virtualrealitybril (AVR) waarmee ze middeleeuw- PRAKTISCHE INFORMATIE in mei 2020 wanneer ook de grote se muurschilderingen en talrijke tentoonstelling “Jan van Eyck en kunstwerken kunnen zien. Met www.sintbaafskathedraal.be het hof van de Bourgondische behulp van historische simulaties [email protected] hertogen” loopt in het Museum en interactieve modules lijkt het voor Schone Kunsten van Gent. of je honderden jaren terugreist SINT-BAAFSKATHEDRAAL Het bezoekerscentrum neemt de in de tijd. Als bezoeker maak je Sint-Baafsplein vele boodschappen vervat in de de verschillende bouwperiodes 9000 Gent polyptiek onder de loep en geeft van de kathedraal mee. Ook de OPENINGSUREN uitleg over de religieuze betekenis bewogen geschiedenis van het “Lam Gods” en zijn betekenis HET BEZOEKERSCENTRUM OPENT en kunsthistorische waarde. Daar- IN MEI 2020 naast belicht het centrum ook de komen op een overtuigende en historisch correcte manier in MA - ZO: 09.30 - 17.00 nauwe band tussen het Lam Gods, beeld. de kathedraal en het architectura- TICKETS le erfgoed. INDIVIDUEEL: 12 € GROEP: 10 €

46 2018 - 2020 BRUGGE, THUISSTAD VAN DE VLAAMSE PRIMITIEVEN

SOMS VRAAG IK ME AF WAAROM MENSEN UIT ALLE WINDSTREKEN DE VLAAMSE PRIMITIEVEN ZO FASCINEREND VINDEN. MISSCHIEN OMDAT WE VOOR HET ALLEREERST IN DE KUNSTGESCHIEDENIS GECONFRONTEERD WORDEN MET HERKENBARE MENSEN EN BEKENDE OBJECTEN DIE WE OOK IN ONZE HUIDIGE REALITEIT NOG TERUGVINDEN. DE VLAAMSE PRIMITIEVEN LEGDEN DE BASIS VOOR EEN ARTISTIEK CONCEPT DAT IN ZIJN REALISME PERFECT HERKENBAAR EN DUS BEGRIJPELIJK IS VOOR HEDENDAAGSE WAARNEMERS. DE VLAAMSE PRIMITIEVEN ONTDEKTEN HET INDIVIDU. EEN HELE PRESTATIE.

Till-Holger Borchert, directeur van Musea Brugge

47 DE GOUDEN EEUWEN VAN BRUGGE: DE BLOEITIJD VAN DE VLAAMSE PRIMITIEVEN

Brugge is de stad van Jan van Eyck. andere prominente Vlaamse meesters vormen de basis van de Europese De legendarische en enigmatische in Brugge komen wonen of voor schilderkunst en zijn onlosmakelijk uitvinder van de olieverftechniek Brugse klanten werken. Zo maakten verbonden met de Brugse culturele woonde en werkte hier vanaf 1432 de Vlaamse primitieven furore. Tot geschiedenis. tot aan zijn dood in 1441. In de 15e Van Eycks bewonderaars behoorde eeuw vestigde Filips de Goede, hertog ongetwijfeld Hans Memling die Ook nu nog kun je tal van van Bourgondië, zijn hof in Brugge zich sterk liet beïnvloeden door de wereldberoemde werken bewonderen en nodigde kunstenaars uit om er te meester. Memling was geboren in in musea en kerken, waar je ze komen werken. Zo begon het gouden Duitsland en streek in 1465 neer in ziet in de unieke context van een tijdperk van Brugge. In 1432 ging Jan Brugge om er een van de succesvolste UNESCO-werelderfgoedstad. Hoewel van Eyck er wonen als hofschilder. kunstenaars in de welvarende stad te ze ruim een half millennium geleden Al zijn bekende werken zijn hier worden. gemaakt zijn, bleven deze schilderijen geproduceerd. Jan van Eyck maakte verrassend kleurig en goed bewaard, volop gebruik van al zijn talenten De Vlaamse primitieven floreerden wat getuigt van het uitzonderlijke en slaagde erin om bewondering en lieten meesterwerken na voor vakmanschap van hun makers. te wekken. In zijn kielzog zouden volgende generaties. Hun kunstwerken

48 PERMANENTE COLLECTIES: EEN ODE AAN DE VLAAMSE MEESTERS

GEEN KUNSTMINNAAR OP BEZOEK IN BELGIË MAG DE BRUGSE MUSEA MISSEN: HET GROENINGEMUSEUM EN HISTORISCHE SINT-JANSHOSPITAAL BEZITTEN EEN REFERENTIE- COLLECTIE MET PRIMITIEVE SCHILDERIJEN DIE ONGEËVENAARD IS IN DE WERELD, MET MEESTERWERKEN VAN JAN VAN EYCK, HANS MEMLING, HUGO VAN DER GOES EN GERARD DAVID.

GROENINGEMUSEUM SINT-JANSHOSPITAAL

Jan van Eycks portret van zijn vrouw wordt Het Sint-Janshospitaal, gebouwd in de bewaard in het Groeningemuseum. Het werk vroege 12e eeuw, is een goed bewaard is niet alleen een van de vroegste vrouwen- pelgrimshospitaal met een kapel die portretten in de Europese kunstgeschiedenis, omgevormd is tot museum. Je ontdekt er maar ook een van de zeldzame getuigen van de geschiedenis van het ziekenhuis, met Van Eycks privéleven. Haar beeltenis richt onder andere medische voorwerpen en een zich via de inscriptie op de lijst tot de toe- intacte, 17e-eeuwse apotheek, maar dé grote schouwers, terwijl ze hen aankijkt. Jan van publiekstrekker is de wereldberoemde collectie Eycks verrassende illusionistische talent komt schilderijen van een van Brugges meest nog meer naar voren in de “Madonna met vooraanstaande burgers, de Vlaamse primitief kanunnik Joris van der Paele”, zijn grootste Hans Memling. alleenstaande werk dat ons bekend is. Hier portretteert hij het gezicht van een oudere kanunnik met minutieuze genialiteit en het OPENINGSUREN hele schilderij bevat verborgen bespiegelin- gen over de wereld op en buiten het paneel. Di - zo: 09.30 - 17.00 (laatste tickets: 16.30) Ma gesloten Hugo van der Goes’ “Dood van Maria” is het enige schilderij van betekenis van de schilder Open op paasmaandag dat zich nog in België bevindt en fascineert en tweede pinksterdag door de spitsvondige weergave van een on- Extra sluitingsdagen: natuurlijk, goddelijk licht. 25 december en 1 januari Speciale tarieven voor groepen van minstens 15 personen

49 Na een renovatie van vier jaar nemen het museum en zijn rijke collectie kunstvoorwerpen van uitmun- tende kwaliteit je mee op een reis door de geschiede- nis van Brugge. De collectie toont vele pareltjes van vakmanschap, zoals tapijten, kant, fijn zilverwerk en houtsnijwerk, maar ook hoogwaardige artefacten die bezoekers meenemen in de tijd. Hier wordt de geschie- denis echt tastbaar. Het pronkstuk en wellicht het intrigerendste Bourgondische erfgoed is de bidkapel. De privékapel is uniek in haar soort en verbond het statige paleis van de ridder met het koor van de On- ze-Lieve-Vrouwekerk. Zo kon hij de mis bijwonen met een bevoorrecht uitzicht op het altaar. NIEUW IN 2018: HEROPENING Voorts komt er een gloednieuw, eigentijds paviljoen VAN HET GRUUTHUSEMUSEUM tussen het Gruuthusemuseum en de Onze-Lieve- Vrouwekerk. Dit moderne staaltje architectuur zal Het Gruuthusemuseum is ondergebracht in het contrasteren met de twee oude monumenten en de voormalige stadspaleis van de Bourgondische ridder binnenplaats transformeren in een nieuwe belevenis. Lodewijk van Gruuthuse, heer van Brugge. Zijn Het paviljoen zal niet alleen dienst doen als onthaal familiefortuin dankte hij aan de verkoop van ‘gruut’, voor het museum, maar ook als schakel tussen alle een kruidenmix die wijd en zijd gebruikt werd om bier musea door een multimediablik op hun collecties te te brouwen. Lodewijk was de bekendste telg van deze bieden. voorname familie en een belangrijk figuur en vertrou- weling aan het hof van de hertogen van Bourgondië.

VERBORGEN JUWEELTJES: DE VLAAMSE PRIMITIEVEN IN DE BRUGSE KERKEN EN KAPELLEN

Hoewel de Brugse musea je versteld doen staan met topstukken van de Vlaams primitieven, is het ook de moeite waard om de vele verborgen juweeltjes in Brugge te ontdekken. In de Brugse kerken en kapellen zijn heel wat schilderijen bewaard gebleven die nog steeds op hun oorspronkelijke plaats hangen, waardoor kunstfans een buitengewone belevenis te wachten staat.

Tot de schatten van de Sint-Salva- begonnen is en dat na zijn dood torskathedraal behoren het oksaal afgewerkt werd door zijn atelier DE IDEALE MANIER OM DE met orgel, middeleeuwse praalgra- en Hugo van der Goes. Het werk is STADSMUSEA TE VER- ven, Brusselse wandtapijten en een een van de topstukken in de schat- KENNEN: DE MUSEUMPAS rijke collectie Vlaamse schilder- kamer, naast het altaarstuk van de kunst (14e-18e eeuw). looiersgilde (rond 1410), wellicht De kaart geeft je 3 De schatkamer toont onder andere een van de vroegste, overlevende opeenvolgende dagen een drieluik waaraan Dieric Bouts paneelschilderingen in Brugge. toegang tot alle 14 sites van “Musea Brugge”.

26-plussers: 20 € 12-25 jaar: 15 € (prijzen 1/1/2016) Speciaal groepstarief op aanvraag.

50 De Onze-Lieve-Vrouwekerk staat Het belangrijkste schilderij in de Xplore Bruges (Google Play of Apple bekend om haar Madonna van Sint-Jakobskerk beeldt scènes uit Store) is de ultieme stadsapp om je Michelangelo en de praalgraven de Heilige Lucialegende uit. Het langs de Brugse erfgoedroutes te van Karel de Stoute en Maria paneel is geschilderd door een leiden. Deze ene app stelt je in staat van Bourgondië, maar biedt ook anonieme 15e-eeuwse meester die om themaroutes, museumroutes en onderdak aan opmerkelijke mees- - naar het werk - de meester van stadswandelingen te downloaden, terstukken uit de Bourgondische de legende van de heilige Lucia meestal in vijf talen (Nederlands, periode, waaronder een monumen- genoemd wordt. Frans, Engels, Duits en Spaans). taal drieluik over de kruisdood, uit 1534, van de Brusselse hofschilder Behalve de Sint-Jakobsrondleiding Barend van Orley. De Onze-Lie- biedt de app ook wandelingen ve-Vrouwekerk was het thuis van DE VERBORGEN SCHATTEN buiten: ‘Brugge, anno 1562’ en ‘Hans de meest illustere broederschappen VAN DE SINT-JAKOBSKERK: Memling in Bourgondisch Brugge’, en in het laatmiddeleeuwse Brugge en DIGITALE RONDLEIDING een rondleiding binnen die focust op bezit nog altijd “De transfiguratie” de unieke collectie van zeven werken van Gerard David, de “De Madonna Het Brugse stadscentrum telt heel van Memling in het Sint-Janshospi- van de zeven smarten” uit 1521, wat religieuze instellingen met inte- taal en Groeningemuseum. gemaakt door Davids medewerker ressante kunstcollecties, waaronder Adriaen Isenbrandt, en diverse zeven historische kerken. Daarom www.xplorebruges.be altaarstukken van Pieter Pourbus is de app Xplore Bruges uitgebreid (1523-1585). met ‘De verborgen schatten van de Sint-Jakobskerk’. De app gidst bezoe- Op een paar stappen van het kers langs 15 kunstschatten in deze drukke stadscentrum ligt de kerk en geeft de eerste gratis rond- Sint-Jakobskerk. Deze gotische leiding in een historische, Vlaamse parochiekerk herbergt nog altijd kerk. De rondleiding is beschikbaar een indrukwekkende collectie 15e- in drie talen: Nederlands, Frans en en vroeg 16e-eeuwse schilderijen. Engels.

51 RONDLEIDINGEN

WANDELING MET GIDS: BRUGGE, COMBITICKET HISTORIUM & HISTORISCH HANDELS- EN CULTUUR- GROENINGENMUSEUM CENTRUM INDIVIDUEEL: 17,50 € Van de 13e tot de 15e eeuw was Brugge het handels- TRADEPRIJS: VERKRIJGBAAR OP AANVRAAG knooppunt waar handelaars uit Hanzesteden in het Hoge Noorden, Engeland en Duitsland (toen Ooster- HISTORIUM BRUGGE lingen genoemd) en belangrijke handelsplaatsen in Frankrijk, Spanje en Italië samenkwamen. De rondlei- In het Historium ervaar je hoe het was om in Brugge ding neemt je mee langs de stenen herinneringen uit te leven in de gouden eeuw. Deze interactieve bele- Brugges gouden eeuw. venis prikkelt al je zintuigen en toont hoe het leven in het middeleeuwse Brugge er in de gouden eeuw Deze wandeling onder leiding van een gediplomeer- uitzag, van de sfeer in de haven en kasseistraatjes de gids duurt twee uur. Elke gids neemt maximaal tot Van Eycks atelier. Of geniet gewoon van de heer- 25 mensen mee. De prijs per gids bedraagt 75 € per lijke geuren en het schuine gelach die je vanuit het rondleiding van twee uur en 37,50 € per extra uur. badhuis tegemoetkomen. (Betaal ter plekke, aan de gids zelf.) OPENINGSUREN ANDERE POPULAIRE RONDLEIDINGEN: de werelderf- Di - zo: 09.30 - 17.00, Maandag gesloten goedwandeling (de klassiekers). Er wordt ook aan een Jan van Eyck-tour gewerkt. GROENINGE MUSEUM Tijdens of na de wandeling kun je ook de stadsmusea bezoeken met een gids. Een bezoek aan een van de Nadat je rondgesnuffeld hebt in Jan van Eycks atelier musea duurt minstens een uur. Indien de toegang en gezien hebt waar hij zijn bekende “Madonna met niet op voorhand geboekt is, moeten de tickets bij kanunnik Joris van der Paele” schilderde, kun je dit aankomst cash betaald worden. Om te reserveren prachtige kunstwerk bewonderen in het Groeninge- neem je minstens een week op voorhand contact op museum. met de toeristische dienst en vermeld je de exacte OPENINGSUREN datum en het tijdstip van je bezoek, het aantal per- Di - zo: 09.30 - 17.00, Maandag gesloten sonen en plaats van afspraak. De laatste toegang tot het Groeningemuseum met het combiticket is om 16.00 uur.

PRAKTISCHE INFORMATIE: WWW.VISITBRUGES.BE TRADECONTACT: Saskia Desmidt, [email protected], T +32 (0)50/ 44 46 38, M +32 (0)494 70 20 03

52 2018 - 2020 ONTDEK DE VLAAMSE MEESTERS OP ONBEKENDE PLEKKEN

53 ADRIAEN BROUWER (1606 - 1638)

15 SEPTEMBER 2018 - 16 DECEMBER 2018 OUDENAARDE

De stad Oudenaarde wijdt een ambitieus evenement en tentoonstelling aan schilder Adriaen Brouwer (1605/’06, Oudenaarde - 1638, Antwerpen).

Tussen de 16e en 18e eeuw is Adriaen Brouwer een van TRADECONTACT gold Oudenaarde als een de meest fascinerende schil- Eva Roels van de belangrijkste wand- ders uit de Lage Landen. [email protected] tapijtweefcentra in Vlaan- T +32 (0)55 317 251 deren. Adriaen Brouwer, zo Brouwer maakt integraal neemt men algemeen aan, deel uit van het Ouden- was de zoon van een wand- aardse en Vlaamse DNA. Hij TICKETS tapijtontwerper. Oudenaar- is als figuur onlosmakelijk INDIVIDUEEL: 10 € de is dus de ideale plek om verbonden met de lokale GROEPEN: 8 € de Adriaen Brouwertentoon- cultuur en economie: zo RONDLEIDINGEN (2U): 60 € stelling te houden. heb je Adriaen Brouwerbier, TRADE: 7 € Brouwerpastei, het Adriaen De kunstenaar groeide Brouwer-bierfestival en de OPENINGSUREN uit tot schakel tussen de Adriaen Brouwerpaden en VAN 15 SEPTEMBER 2018 TOT 16e-eeuwse Bruegeltradi- -routes die door de prachti- 16 DECEMBER 2018 tie en de landschaps- en ge Vlaamse Ardennen lopen. Di - zo: 10.00 - 18.00 genrescènes uit de 17e eeuw. De Brouwertentoonstelling Do: open tot 22.00 Brouwer stond tijdens zijn en het Brouwerprogramma Ma gesloten leven hoog in aanzien als in Oudenaarde gaan dan kunstenaar. Zijn werk was ook gepaard met allerlei BEREIKBAARHEID gegeerd en ook tijdgenoten culturele en gastronomische Parkeerplaats voor bussen Rubens en Rembrandt evenementen. vlakbij de locatie schreven hem hoog aan. PRAKTISCHE INFORMATIE De rondleidingen en audio- De tentoonstelling geeft be- gidsen zijn in vijf talen ver- zoekers een fascinerend in- www.mou-oudenaarde.be krijgbaar (Nederlands, Frans, zicht in Brouwers’ werk, dat Engels, Duits, Spaans). heel toegankelijk en gevari- MOU eerd is. Omdat hij vandaag MUSEUM OUDENAARDE Restaurants en faciliteiten de dag minder bekendheid Markt 1, 9700 Oudenaarde rond het marktplein (300 m) geniet dan zijn tijdgenoten

54 DIERIC BOUTS EN DE MEESTERWERKEN IN DE LEUVENSE SINT-PIETERSKERK

Nog maar een handvol 15e-eeuwse triptieken met de kwaliteit van Dieric Bouts’ “Laatste avondmaal” kun je nog bewonderen in hun originele omgeving. In de Leuvense Sint-Pieterskerk hangen twee triptieken van Bouts in hun originele kapellen. De kerk biedt ook onderdak aan de Edel- heeretriptiek uit dezelfde periode (onbekende kunstenaar). De Sint-Pieterskerk ligt in het hart van de stad en heeft een ingang aan de Grote Markt, tegenover het stadhuis.

De restauratie van de Sint-Pieterskerk zal in 2019 voltooid zijn en dat is de ideale gelegenheid om de hele kerk open te stellen en al haar kunstschatten in hun nieuwe opstelling te tonen. Via geavanceerde digitale technologie krijgen bezoek- LEUVEN ers de verhalen over de Vlaamse meesters te horen bij de kunstwerken en de installatie.

OPENINGSUREN HET NIEUWE BEZOEKERSCENTRUM GAAT OPEN IN SEPTEMBER 2019 Ma - za: 10.00 - 16.30 Zon- en feestdagen: 11.00 - 16.30 Ma gesloten

55 MUSEUM M

Museum M toont schilderijen en sculpturen van befaamde Vlaamse meesters zoals Rogier van der Weyden, Constantin Meunier en Quentin Matsys. De M-collectie startte als 18e-eeuws rariteitenkabinet, maar omvat nu ruim 52.000 kunstvoorwerpen die in Leuven en Brabant gemaakt zijn, van de middeleeuwen tot de 19e eeuw.

PRAKTISCHE INFORMATIE TICKETS Verdiep je zeker eens in ons INDIVIDUEEL: 10 EURO uitgebreide aanbod rondleidingen www.mleuven.be Laatste tickets om 17.30, op voor groepen: www.mleuven.be/ donderdag om 21.30. bezoek-m/rondleidingen/index.jsp MUSEUM M Leopold Vanderkelenstraat 28 RONDLEIDINGEN VOOR GROEPEN HET BEZOEK AAN DE SCHATKAMER 3000 Leuven 70 € voor de gids VAN DE SINT-PIETERSKERK IS INBE- + 6 € per bezoeker ( > 15 personen) GREPEN IN HET TOEGANGSTICKET TRADECONTACT 70 € voor de gids VOOR MUSEUM M. OPGELET: DE OPE- Annik Altruy + 8 € per bezoeker ( < 15 personen) NINGSUREN VAN DE SCHATKAMER [email protected] VALLEN NIET ALTIJD SAMEN MET DE T +32 (0)16 27 22 77 Rondleidingen moeten minstens OPENINGSUREN VAN MUSEUM M. M +32 (0)499 670 626 2 weken op voorhand geboekt worden via [email protected] of +32 (0)16 TICKETS OPENINGSUREN 27 29 29. INDIVIDUEEL: 9 € (nog aan te vullen) Ma - zo: 11.00-18.00 (Opgelet wanneer je een bezoek plant: Wo gesloten Deze groepsprijzen zijn gebaseerd de openingsuren van de schatkamer op een minimum van 10 personen. verschillen van die van Museum M.) TICKETS Online booking: Indien een bezoek minstens 7 dagen OPENINGSUREN leuven.iticketsro.com/m/BundlesList. voor de bezoekdag geannuleerd Ma - za: 10.00 - 16.30 aspx wordt, rekenen we geen extra Zo: 11.00 - 16.30 kosten aan. Bij latere annuleringen Wo gesloten Let op: alleen afgedrukte tickets wordt het bedrag voor de gids zijn geldig. Afbeeldingen op een aangerekend. PARKEERPLAATS VOOR BUSSEN: de smartphone of tablet worden niet nieuwe stopplaats voor toerbussen aanvaard als toegangsbewijs tot het Rondleidingen in de stad, dag- en ligt aan het Margarethaplein, naast museum. Online tickets worden niet weekendtrips kun je boeken via de de kerk. Toerbussen kunnen gratis terugbetaald of omgeruild. toeristische dienst: www.leuven.be/ parkeren op de Bodartparkeerplaats. vrije-tijd/toerisme.

56 MECHELEN

EEN BOURGONDISCH PALEIS HET HOF VAN BUSLEYDEN

Vanaf 2018 kunnen bezoekers in het Mechelse Hof van Busleyden een van de creatiefste periodes in de Vlaamse en Europese geschiedenis beleven: de Bourgondische renaissance. In de 15e en 16e eeuw beleefde Vlaanderen een ongezien politiek, economisch en cultureel hoogtepunt. Figuren als Jan van Eyck, Hieronymus Bosch en Pieter Bruegel maakten uitzonderlijke kunstwerken die ook nu nog belangrijk zijn in ons kunstlandschap.

Een van de fraaiste nog bestaande stadspaleizen uit de Europese renaissance vormt het kader voor deze belevenis. Het pand wordt omgetoverd tot een eigentijds stadspaleis en herrijst in zijn vroegere glorie. In het prachtige huis van humanist en kunstverzamelaar Hiëronymus van Busleyden beleven bezoekers een gebruikersgestuurde ervaring die draait om visueel sterke meesterwerken uit die tijd. Hier ontdek je Bourgondisch Vlaanderen in al zijn glorie.

PRAKTISCHE INFORMATIE OPENINGSUREN HOF VAN BUSLEYDEN muse.mechelen.be GAAT OPEN IN MAAR 2018.

HOF VAN BUSLEYDEN Ma - vr: 11.00 - 18.00 Frederik de Merodestraat 65 Za - zo: 10.00 - 18.00 2800 Mechelen Wo gesloten

TRADECONTACT TICKETS (tbc) Florie Wilberts INDIVIDUEEL: 9 € [email protected] GROEP: 5 € T +32 (0)15 29 76 56

Elmo Lê van [email protected] T +32 (0)15 29 76 59

57 2

1 3

VLAAMSE MEESTERS IN SITU 2018

Het in situ-project rond de Vlaamse meesters brengt be- Kunsten van Brussel in 2018 de eerste monografische zoekers naar 60 zorgvuldig geselecteerde werken die niet tentoonstelling over het werk van Theodoor Van Loon, langs platgetreden, drukke, toeristische wegen liggen. Vaak een van de meest innovatieve Vlaamse meesters van zijn vind je ze in kleinere dorpen en steden in heel Vlaanderen. generatie. De tentoonstelling vormt een aanvulling op In situ voert je naar uiteenlopende plekken (kapellen, ker- Van Loons in situ-werken in de basiliek van Scherpen- ken, kastelen en gemeentehuizen) om er originele schilde- heuvel. rijen van Vlaamse meesters uit de 15e, 16e en 17e eeuw op hun oorspronkelijke locatie te bewonderen. PRAKTISCHE INFORMATIE

Het verhaal achter elk werk wordt verteld in woord en www.flemishmastersinsitu.com beeld, met de nieuwste digitale technologie. Geavan- ceerde touchscreens tonen de meesterwerken in detail, TRADECONTACT terwijl audiogidsen de ervaring nog interessanter maken Peter Wouters voor bezoekers. [email protected] T +32 (0)9 269 58 30 “Vlaamse primitieven in situ” start in 2018 op een tiental locaties in en rond Antwerpen, in het kader van Antwer- pen Barokstad. Andere locaties openen hun deuren in 2019. In lijn met dit project verwelkomt het Paleis voor Schone

HEILIGE BOEKEN / GEHEIME BIBLIOTHEKEN Het project “Heilige boeken / geheime bibliotheken” geeft een unieke inkijk in het Brugse religieuze leven. Drie religieuze sites worden opengesteld, beschermd en uitgebreid. Het Engels klooster, het klooster van de onges- choeide karmelieten en het grootseminarie worden nog altijd bewoond door religieuzen. Alle drie hebben ze een unieke bibliotheek of boekencollectie en zelfs een panoramische tuin.

58 4

5

1 \ VAN LOON, SCHERPENHEUVEL 2 \ SINT-MARTINUSBASILIEK,, HALLE 3\ ABDIJPARK, LEUVEN 4 \ KASTEEL MARNIX VAN SINT-ALDEGONDE 5 \ ABDIJ VAN GRIMBERGEN 6 \ SINT-JANSHOSPITAAL, BRUGGE

6

59 HEDENDAAGSE VLAAMSE MODEMEESTERS

Ruim drie decennia al zet Antwerpen de toon op het vlak van mode, en de stad verdient dan ook terecht haar plek in de top 10 van meest modieuze bestemmingen ter wereld. Met zijn conceptuele en avant-gardistische smaak, zijn wereldberoemde Modemuseum (MoMu) en constante aanvoer van nieuw talent vanuit de modeafdeling van de Koninklijke Academie van Antwerpen is de stad de spil voor eigentijdse Vlaamse modemeesters. Overal zie je er typische, onafhankelijke modehuizen die focussen op kwaliteit, originaliteit, vakmanschap en vernieuwing.

NOTEER IN JE AGENDA: MODE2020 speelt zich niet alleen ANTWERPEN: MODE 2020 af binnen de museummuren. Er EEN MODEBESTEMMING staat ook een hele rist culturele MODE2020, in de tweede helft van en artistieke initiatieven, events Antwerpen ademt mode en is 2020, is een uniek modefestival in en rondleidingen op stapel zodat daarom als bestemming erg Antwerpen met events, tentoon- mensen en groepen met volle in trek bij fashionista’s uit de stellingen, winkelbelevenissen en teugen van Antwerpen kunnen hele wereld. Het is een plek mode-interventies in de stad. Het genieten. Dit is de perfecte kans waar ‘couture’ niet alleen hele project zet de parallellen voor bezoekers om zich onder te leeft in musea en boetieks, tussen eigentijdse Vlaamse mode dompelen in de modewereld, en maar ook op straat. Geen en de geschiedenis van de Vlaam- tegelijk het omvangrijke Ant- verrassing, want mode is se Meesters in de kijker. werpse erfgoed, zijn rijke gastro- hier gewoon nog maar eens nomie en bruisende winkelbuur- een staaltje van eigentijds Dit modejaar 2020 wordt georga- ten mee te pikken. Vlaams ‘meesterschap’. niseerd in samenwerking met de belangrijkste Antwerpse musea Meer informatie over MODE2020 (zoals het MoMu, het Koninklijk (boekinginformatie, programma, Museum voor Schone Kunsten tarieven) volgt in 2017/2018. en het FOMU) en zal wereldwijd uniek zijn in zijn soort en spe- cifiek mikken op internationale bezoekers.

60 MOMU KMSKA ORIGINELE DESIGNERS ANTWERPS MODEMUSEUM KONINKLIJK MUSEUM VOOR SHOPPEN SCHONE KUNSTEN Bezoekers geven hun ogen hier ANTWERPEN In Antwerpen kun je overal vlot volop de kost, aan creaties van geraken. Het openbaar vervoer is grote designers, maar ook van Samen met het MoMu organiseert uitstekend en de meeste winkel- aanstormend talent. Dit event zet het KMSKA-team een tijdelijke buurten liggen op wandelafstand veel Antwerpse ontwerpers van de tentoonstelling met originele van elkaar. Waar je ook rondloopt toekomst in de schijnwerpers (via schilderijen waaruit het belang en in de stad, je vindt overal origi- de modeafdeling van de Antwerpse de betekenis van textiel, kleding en nele modewinkels, van de betere academie). accessoires in werken van de oude merken tot avant-gardistische Vlaamse meesters blijkt. labels. Je vindt in Antwerpen alle De infrastructuur van het museum is aanzienlijk uitgebreid: het MoMu Modemuseum kreeg drie nieuwe tentoonstellingsruimtes, een recep- tie op maat, museumcatering en er komen MICE-faciliteiten. Bezoekers kunnen er dus terecht voor een unieke, complete ervaring.

Een nieuwe vaste tentoonstelling vertelt het verhaal van de Ant- werpse en Belgische mode op een visueel sterke manier die een ruim publiek aanspreekt, compleet met flagshipstores en topboetieks de nieuwste digitale technologie FOMU van de grootste designers en ook om voor bezoekers een dynamische FOTOMUSEUM ANTWERPEN unieke conceptstores, te gekke en interactieve beleving te creëren. pop-upshops en vintage winkeltjes. Mode is een sterk visueel medium, dus wordt er in samenwerking met In tegenstelling tot andere mode- het FOMU een tentoonstelling over steden is het ruime winkelaanbod modefotografie opgezet die de geconcentreerd in een klein gebied, interactieve relatie tussen 2D- en waardoor winkelen in Antwerpen 3D-design belicht. een waar genoegen is.

61 DMC’S, INCOMING OPERATORS, EVENT- PLANNERS

De volgende DMC’s en incoming touroperators maken formules op maat rond de Vlaamse meesters. Om een voorproefje te krijgen van wat er zoal mogelijk is, vind je een selectie inspirerende voorstellen op: WWW.VISITFLANDERS.COM/FLEMISHMASTERSTRADE

All About Belgium Perfect + Event Stationsstraat 30B, 9340 Lede Productions Belgium Geerwijnstraat 9, 8000 Brugge T +32 (0)53 80 98 18 Belgium E [email protected] T +32 (0)50 34 76 08 REIZEN IN W www.aab-allaboutbelgium.be E [email protected] VLAANDEREN W www.perfectplus.be

In Vlaanderen kun je vlot Brussels and Beyond rondreizen. Al onze steden Geerdegemvaart 96 - 98, Focus Flanders liggen dicht bij elkaar en zijn 2800 Mechelen Nederkouter 35, Belgium bereikbaar met het openbaar 9000 Gent T + 32 (0)15 407 537 vervoer of de auto. Engels is er Belgium E [email protected] als taal goed ingeburgerd en de T +32 (0)9 269 90 62 W www.brusselsandbeyond.be E [email protected] Vlamingen/de inwoners staan W www.focusflanders.com altijd klaar om te helpen. Voor gedetailleerde trade infor- @dmire matie over transport ga je naar: Gemeenveldstraat 93 Brilliant Belgium 1652 Beersel (Alsemberg) Lambermontplaats 12, WWW.VISITFLANDERS.COM/ Belgium 2000 Antwerpen FLEMISHMASTERSTRADE T +32 (0)2 361 65 59 Belgium E [email protected] T +32 (0)3 331 3 330 W www.admire.be E [email protected] W www.brilliantbelgium.com

GEBRUIK VAN BEELDMATERIAAL OVER VLAAMSE MEESTERS

Wie beelden van onze kunststeden en Vlaamse meesters wil gebruiken, vindt ze op Flickr: WWW.FLICKR.COM/VISITFLANDERS

Er zijn ook beelden van de schilderijen verkrijgbaar, op aanvraag via jouw lokale tradecontact. Volg de auteursrechtinstructies zoals vermeld op Flickr.

62 Verantwoordelijke Uitgever: Toerisme Vlaanderen - Peter De Wilde Grasmarkt 61 - 1000 Brussel

Contact TOERISME VLAANDEREN Grasmarkt 61 - 1000 Brussel [email protected] www.visitflanders.com

Legal deposit D/2017/5635/31/1

Alle rechten voorbehouden. Geen enkel onderdeel van deze publicatie mag gereproduceerd, opgesla- gen in een databank of zoeksysteem, of gepubliceerd worden, in enigerlei vorm of op enigerlei wijze, elektronisch, mechanisch, door middel van druk, fotokopieën, microfilm of enige andere vorm zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Auteursrecht beelden

Toerisme Vlaanderen / VISITFLANDERS, Venus Frigida: Bokrijk / p.35: KMSKA (Lukasart in Flanders vzw), stad Lukasweb / p.2: Lam Gods gesloten: Lukasweb / p.3: Antwerpen / p.36: Pieter Bruegel, Dulle Griet, Museum De kruisafneming, Het Lam Gods: Lukasweb, Dulle Mayer van den Bergh / p.37: KMSKB, Bruegel, Ongeziene Griet: Museum Mayer van den Bergh / p.4: Terras: meesterwerken virtualrealitybril (Olivier Anbergen - I Visit Antwerpen, Rubens, Aanbidding der Koningen: Love Light) / p.38: Bruegel, Ongeziene meesterwerken Lukasart in Flanders vzw / p.5: Portret van een man: virtualrealitybril (Olivier Anbergen - I Love Light) / The National Gallery (Londen), Istock, / p.6 - 7: Kunstka- p.39: De toren van Babel (Kunsthistorisches Museum binet: Erwin Donvil, Museum Mayer van den Bergh, Wien), Rubens Pelzchen, KHM / p.40: Portret van een Visit Antwerpen, Lukasart in Flanders vzw / p.8: Stad man, The National Gallery ( Londen), GENT Stadshal - Antwerpen, Rubens zelfportret, Het Rubenshuis / p.9: tom D’Haenens / p.41: Het Lam Gods: Lukasart in Flan- De kruisafneming: KMSKA Lukasart in Flanders vzw ders vzw / p.42: Istock, Visit Ghent / p.43: restauratie / p.10: De aanbidding der wijzen: KMSKA Lukasart van het Gentse Lam Gods: Lukasart in Flanders vzw / in Flanders vzw / p.11: Visit Antwerpen / p.12: Visit p.44: VISITFLANDERS, restauratie van het Gentse Lam Antwerpen, Havenbedrijf Antwerpen - Peter Knoop, Gods: Lukasart in Flanders vzw / p.45: MSK, Visit Ghent Het Rubenshuis, Ans Brys, Georg Petel, Deckelhump- / p.46: Visit Ghent, VISITFLANDERS / p.47: Rubens, aan- en mit trunkenem Silen: Kunsthistorisches Museum bidding der Koningen, KMSKA, (c) Lukasart in Flanders Wien / p.13: Het Rubenshuis, Ans Brys / p.14 -15: foto vzw / p.48: Visit Bruges (Michel Vaerewijck), VISITFLAN- 1:Rockoxhuis, foto 2: Studio Luc Tuymans, foto 3: Het DERS, JAN VAN EYCKPLEIN (Jan D’Hondt) / p.49: Groe- Rubenshuis, foto 4: Visit Antwerpen, foto 5: Museum ningemuseum (Jan D’Hondt) / p.50: Gruuthusemuseum Plantin-Moretus, foto 6: Stad Antwerpen / p.16: Visit (Visit Bruges), Jan Darthet / p.51: Sint-Salvatorskath- Antwerpen, Het Rubenshuis (Ans Brys), Middelheim edraal (Jan D’Hondt) / p.52: rondleidingen in Brugge (John Körmerling en Joris Casaer) / p.17: Het Rubenshu- (Jan D’Hondt), Historium (Jan D’Hondt) / p.53: Portret is, Ans Brys, Stad Antwerpen / p.18: Stad Antwerpen / van Margaretha van Eyck, Onze Lieve-Vrouwekathe- p.19: Stad Antwerpen, Collectie Museum Plantin-More- draal (Lukasart in Flanders vzw) / p.54: Adriaen Brou- tus (Antwerpen) / p.20: Het Rubenshuis, Ans Brys, wer: Een sjouwer, Kaartspelers en brassers (Lukasart in Stad Antwerpen / p.21: Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, Flanders vzw) / p.55: Het laatste avondmaal, Museum Antwerpen (c) www.milo-profi.be / p.22: Carolus Bor- M (Lukasart in Flanders vzw), Toerisme Leuven / p.56: romeuskerk, Tom D’Haenens / p. 24: Stad Antwerpen, Museum M, Leuven ( Frédéric Van Hoof), De zeven Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, Antwerpen (c) www. sacramenten, KMSKA (Lukasart in Flanders vzw) / p.57: milo-profi. be, Rockoxhuis: Greet Vlegels / p.25: Groen- Hof Van Busleyden / p.58- 59: Vlaamse meesters in situ: plaats met standbeeld van Rubens: Kris Jacobs / p.26: OKV, Antoon van Dyck, Zelfportret, Het Rubenshuis, De val van de opstandige engelen: Lukasart in Flanders Ans Brys/ p.60: Portret van Margaretha van Eyck, Onze vzw / p.27: Dulle Griet: Lukasart in Flanders vzw / p.28 Lieve-Vrouwekathedraal (Lukasart in Flanders vzw) - 29: winterlandschap met vogelknip: KMSKB, J.Geleyns / p.61: VISITFLANDERS, FOMU (Paul Kooiker) / p. 62: - Ro Scan / p.30: Visit Brussels, Bruegel, De verzoeking Centraal station Antwerpen, Antwerpen Toerisme & van Sint-Antonius: KMSKB / p.32: Koninklijke Biblio- Congres theek van België / p.33: Kasteel van Gaasbeek / p.34:

63 2018 2019 2020

PROJECT MANAGER TRADECONTACTEN Julie Rutgeerts AZIË ITALIË [email protected] CHINA Mayra Caroppo Venturini +32 (0)2 504 04 82 Li Xin [email protected] [email protected] +39 (0)2 97 381 754 PRODUCT MANAGERS +86 (0)10 8442 5744 RUSLAND Pedro Waeghe RUBENS JAPAN [email protected] Helena De Brabandere Junko lida +32 (0)2 504 04 38 [email protected] [email protected] +32 (0)2 504 03 86 +81 (0)33237 7732 SCANDINAVIË TRADE Lynn Dauwe BRUEGEL INDIA [email protected] Linde Deheegher Dheera Majumder-Mitra +32 (0)2 504 05 20 [email protected] [email protected] +32 (0)2 504 04 31 +91 (0)22 26731197 SPANJE Judit Sala VLAAMSE PRIMITIEVEN BRAZILIË [email protected] Ben Devriendt Katrien Dejonghe +34 (0)93 508 59 92 [email protected] [email protected] +32 (0)2 504 25 21 +32 (0)2 504 25 03 NEDERLAND Joke Nivelle & Ingrid Bokma CENTRAAL EUROPA [email protected] (OOSTENRIJK, ZWITSERLAND, SLOVAKIJE) +32(0)2 504 05 06 Alexandra Raab-Frostl [email protected] [email protected] +31 (0)70 416 81 11 +43-1-5960660-20 VERENIGD KONINKRIJK & IERLAND FRANKRIJK Lisa Thomas Anthony Forest [email protected] [email protected] +44 (0)20 7307 7733 +33 (0)1 56 89 14 45 VERENIGDE STATEN DUITSLAND Marco Frank Britta Weidemann [email protected] [email protected] +1 (0)646 4487 164 +49 (0)221 270 97 41

64