VLAAMSE MEESTERS 2018-2020

BELEEF DE VLAAMSE MEESTERS

PROGRAMMA 2018 - 2020

1 De gegevens in deze brochure kunnen wijzigen. Ga voor actuele informatie naar visitflanders.com/flemishmasterstrade.

2 VLAAMSE MEESTERS 2018-2020

OP HET HOOGTEPUNT VAN DE POSTMIDDELEEUWSE ARTIS- TIEKE VERNIEUWING WAS VLAANDEREN DE INSPIRATIEBRON ACHTER DE VERMAARDE KUNSTBEWEGINGEN VAN DIE TIJD: DE VLAAMSE PRIMITIEVEN, DE RENAISSANCE EN DE BAROK. 250 JAAR LANG WAS DEZE REGIO HET TREFPUNT OM DE ALLERGROOTSTE WEST-EUROPESE KUNSTENAARS TE ONT- MOETEN EN HUN WERK TE ZIEN. DRIE KUNSTENAARS IN HET BIJZONDER, VAN EYCK, BRUEGEL EN RUBENS, TRADEN PRO- MINENT OP DE VOORGROND EN VERWIERVEN HUN PLAATS AAN HET FIRMAMENT VAN DE ALLERGROOTSTE MEESTERS ALLER TIJDEN.

3 VLAANDEREN WAS TOEN EEN SMELTKROES VAN KUNST EN CREATIVITEIT, WETENSCHAP EN UITVINDING. OOK NU NOG BRUIST DEZE REGIO VAN VITALITEIT EN VERNIEUWING.

Het project “Vlaamse Meesters” is en werkte, de landschappen die is ongetwijfeld veel authentieker op poten gezet voor nieuwsgierige Pieter Bruegel de Oude inspireerden en indrukwekkender als je ze reizigers die graag over anderen en zien en een origineel schilderij van in Vlaanderen zelf ziet, waar de over zichzelf leren. Het is bestemd Eyck op de precieze plek van de kunstwerken tot leven kwamen. voor mensen die, net als de Vlaamse afgebeelde scène ontdekken. Vlaanderen investeert aanzienlijk Meesters in hun tijd, gretig nieuwe in toeristische infrastructuur culturen en nieuwe inzichten en cultuur zodat bezoekers een aftasten. PROJECT ‘VLAAMSE fantastische belevenis te wachten MEESTERS’ 2018-2020 staat. Verder organiseren we een Van 2018 tot 2020 organiseert programma vol kwaliteitsevents Toerisme Vlaanderen een hele reeks Het project ‘Vlaamse Meesters’ focust en tentoonstellingen met activiteiten en evenementen om op het leven en de nalatenschap van internationale weerklank in 2018, bezoekers van over de hele wereld Van Eyck, Bruegel en Rubens, actief 2019 en 2020. naar Vlaanderen te verleiden, in de 15e, 16e en 17e eeuw, maar ook waar ze kennismaken met de andere opmerkelijke kunstenaars uit Vlaamse Meesters en hun werk: een die tijd komen aan bod. inspirerende en verrijkende ervaring. Veel werken van deze Vlaamse Tijdens een reis naar Vlaanderen Meesters kun je over de hele wereld kunnen bezoekers echt wandelen bewonderen, maar de ervaring door het huis waar Rubens leefde

4 NEDERLAND

BRUGGE ANTWERPEN

GENT MECHELEN

BRUSSEL LEUVEN DUITSLAND

FRANKRIJK WALLONIË

DEZE DRIE HOOGTEPUNTEN Vlaamse primitieven, zoals Jan herfst van 2019 komt Bruegel MAG JE NIET MISSEN: van Eycks “Heilige Barbara” en naar Antwerpen, waar het “Madonna bij de fontein” en Ro- gerenoveerde Museum voor 1. In 2018 viert de stad Antwerpen gier van der Weydens altaarstuk Schone Kunsten Antwerpen haar barokke erfgoed en de “De zeven sacramenten”. opent met de tentoonstelling barokke levensstijl die met het ‘Bruegel’s Booming Antwerpen’. Antwerpse DNA vergroeid zijn. 2. In 2019 staan er in Brussel, Een blikvanger die je niet mag ‘Antwerpen Barokstad 2018, in Antwerpen en heel Vlaanderen missen! het teken van Rubens’ belicht allerlei evenementen op de band tussen Rubens en de de planning om de 450e 3. Na zijn minutieuze restauratie barok met een reeks culturele verjaardag van Bruegels dood zal het schitterende Lam Gods evenementen en tentoonstel- in 1569 te herdenken. in 2020 terugkeren naar de lingen, met als kers op de taart Sint-Baafskathedraal. De recent- de heropening van het Ko- In de lente van 2019 zal ste restauratie in een lange rij ninklijk Museum voor Schone Bruegel alom aanwezig zijn - de vorige dateert uit de vroege Kunsten Antwerpen in 2020. in Brussel en huldigt de stad jaren ’50 - is zeker de opmerke- haar vroegere inwoner met lijkste en indrukwekkendste van Het museum is niet alleen een uitgelezen tentoonstellingen allemaal. echte Rubens-schatkamer, maar en een uitgebreid bezit ook topstukken van de cultuurprogramma. In de

5 VLAAMSE MEESTERS PROGRAMMA 2018 - 2020

2018-20 REIS MET RUBENS NAAR ZIJN THUISSTAD ANTWERPEN p. 9 2019 BELEEF DE WERELD VAN BRUEGEL p. 27

6 2020 HET GENTSE LAM GODS KOMT THUIS p. 41

2018-20 BRUGGE, THUISSTAD VAN DE VLAAMSE PRIMITIEVEN p. 47

ONTDEK DE VLAAMSE MEESTERS OP ONBEKENDE PLEKKEN p. 53

7 8 PETER PAUL RUBENS IS VOORAL BEKEND ALS SUCCESVOL KUNSTENAAR, MAAR HIJ WAS OOK EEN GERESPECTEERD DIPLOMAAT, POLYGLOT EN VERZAMELAAR. HIJ GELDT ALS EEN VAN DE BEROEMDSTE INWONERS VAN ANTWERPEN.

ZIJN BRILJANTE GEEST LEEFT VOORT EN HIJ IS NOG STERK AANWEZIG IN DE STAD, NIET ALLEEN IN DE BAROKSCHILDERIJEN EN -ARCHITECTUUR. RUBENS INSPIREERT HEDENDAAGSE KUNSTENAARS EN BELICHAAMT DE ATYPISCHE LEVENSKUNST VAN DE STAD EN HAAR INWONERS.

9 EEN RIJZENDE STER bracht honderden creaties en schilderijen voort, vaak op Rubens werd in 1577 geboren bestelling. in Siegen (nu Duitsland), maar al gauw na zijn vaders LOOPBAAN ALS dood verhuisde hij op jonge DIPLOMAAT leeftijd met zijn moeder naar Antwerpen. Daar leerde hij Als gunsteling van schilderen en ging in de leer aartshertogin Isabella bij kunstenaars als Tobias kreeg Rubens steeds meer Verhaecht, Adam van Noort diplomatieke missies en Otto van Veen. toevertrouwd in haar naam. Zo bracht hij een In 1600 reisde hij naar Rome vredesakkoord tot stand en Venetië, en later naar tussen Spanje en Engeland. Spanje. Toen al bleek dat hij Daardoor kwam er ook een een buitengewoon talent einde aan de vijandelijkheden was en hij kreeg al snel tussen de Spanjaarden en opdrachten van beide hoven. de Nederlanders, trouwe bondgenoten van de RUBENS’ HUIS Engelsen. EN ATELIERS Rubens stond hoog in het In 1608 keerde Rubens vaandel aan hoven in heel terug naar Antwerpen als Europa. Veel tijdgenoten officiële hofschilder van schatten zijn vaardigheid de Lage Landen. Die titel als diplomaat even hoog in werd hem verleend door als zijn kunstenaarstalent. de aartshertogen Albert Rond die tijd genoot hij bijna van Oostenrijk en Isabella overal de reputatie van een van Spanje. In die periode ongeëvenaard kunstenaar. kocht de kunstenaar een huis met een stuk grond aan Tijdens zijn reizen kreeg het Wapperplein - nu het Rubens veel prestigieuze Antwerpse stadscentrum - en opdrachten, zoals de creatie renoveerde het volledig. van 24 schilderijen over het leven van Maria de Medici Geïnspireerd door de voor het Luxemburgpaleis in architectuur van de Parijs. Romeinse oudheid en de renaissance tekende hij EEN BAROKLEGENDE zelf de renovatieplannen en toverde hij een gewoon In 1630 keerde Rubens Vlaams huis om tot een voorgoed terug naar palazzo. Hij breidde het Vlaanderen en kocht hij het huis aanzienlijk uit met een kasteel van Elewijt, buiten atelier, tuinpaviljoen en Brussel. Daar schilderde hij overkoepeld beeldenmuseum. zijn grootste opdracht ooit: Een prachtige portiek 112 werken om het koninklijke bood een mooi uitzicht jachthuis in Madrid, de Torre op de binnentuin en het de la Parada, op te luisteren. tuinpaviljoen. Het resultaat Deze werken waren pas in mocht er zijn. Vanaf toen 1638 klaar en werden naar was zijn atelier een bron van Spanje overgebracht. activiteit waar vele schilders en studenten werkten, van Toen begon Rubens’ wie sommigen op hun beurt gezondheid achteruit te gaan. naam voor zichzelf maakten, Hij stierf in 1640 op 62-jarige zoals Antoon van Dyck en leeftijd in zijn huis aan het Jacob Jordaens. Het atelier Antwerpse Wapperplein.

10 ANTWERP BAROK 2018. RUBENS INSPIREERT

ANTWERPEN IS DE ENIGE STAD TER WERELD DIE OP ALLE VLAKKEN ZO DIEP DOORDRONGEN IS VAN PETER PAUL RUBENS EN ZIJN BAROKERFGOED. “ANTWERPEN BAROQUE 2018, IN HET TEKEN VAN RUBENS” IS EEN KANS OM RUBENS EN DE BAROK OP EEN INTENSE EN UNIEKE MANIER TE BELEVEN.

11 DANKZIJ DE CULTURELE IDENTITEIT TYPISCH ANTWERPS VAN ANTWERPEN RUBENS IS DE De traditie van nieuwe, excentrieke Het Rubenshuis - nu een van de architectuur leeft voort en ANTWERPSE belangrijkste musea in de stad - is de Antwerpse skyline krijgt er een klassiek barokgebouw. De stad regelmatig gebouwen met een BAROKGEEST is ook heel wat indrukwekkende barokke inslag bij, waaronder kerken uit die tijd rijk. Veel Richard Rogers’ Gerechtsgebouw en NOG SPRING- grote, eigentijdse kunstenaars Zaha Hadids Havenhuis, beide een LEVEND. uit Antwerpen laten zich nog bezoek waard. altijd inspireren door Rubens’ extravagante baroktraditie, waardoor Antwerpen zo zijn eigen, authentieke levenskunst cultiveert.

Het woord barok is afgeleid van het Portugese woord ‘barocco’, wat ‘onregelmatige parel of steen’ betekent. Misschien is dit wel de perfecte metafoor voor Antwerpen: de stad roept iets mysterieus, multidimensionaals en ondefinieerbaars op, maar blijft tegelijk toch klassiek en verrassend eigentijds.

12 IK BEN MAAR EEN GEWONE MAN, ALLEEN MET MIJN OUDE PENSELEN, DIE GOD OM INSPIRATIE VRAAGT. PETER PAUL RUBENS

13 1 ANTWERPEN BAROK 2018. RUBENS INSPIREERT

In 2018 brengt de stad Antwerpen hulde aan Peter Paul Rubens en zijn barokke culturele nalatenschap. Rubens wordt vaak in één adem genoemd met de barok en is een icoon voor Antwerpen. Ook vandaag is Rubens nog steeds een belangrijke inspiratiebron voor hedendaagse kunstenaars en de atypische levens- stijl van de stad en haar inwoners. Antwerpse kunstenaars volgen zijn voorbeeld en blijven innoveren, wat geleid heeft tot een zekere ‘joie de vivre’ die typisch is voor onze stad. Het barokfestival brengt een dialoog op gang tussen de historische barok van Rubens en het werk van hedendaagse barokmeesters, zoals Jan Fabre en Luc Tuymans. Resultaat: interessante tentoonstellingen, opvoeringen en evenementen met diverse nieuwe artistieke creaties, waarvan er enkele permanent opgesteld zullen worden in de stad. Met de openingsplechtigheid van het nieuwe Rubens Experience Center in 2020 wordt het barokfestival afgesloten. ZOMER 2018 HERFST 2018

COKERYEN | PHOTO, FILM, FOOD ROCKOX- EN SNIJDERSHUIS OPENINGSWEEKEND EXPERIENCE TRAPS EEN BAROK FEEST MIDDELHEIMMUSEUM DICHTER BIJ BAROK MUSEUM AAN DE STROOM (MAS) MICHAELINA PAUL KOOIKER RUBENSHUIS FOTOMUSEUM (FOMU) MONUMENTALE KERKEN

BLOEDROOD. LUC TUYMANS MONUMENTALE KERKEN BAROQUE BOOK DESIGN OVER BAROK MUSEUM PLANTIN-MORETUS MUSEUM VAN HEDENDAAGSE BAROK BUREZ KUNST ANTWERPEN (M HKA) DE WANDELBOULEVARD VAN BAROK BUREZ HET MAS VERWELKOMT ATHOS DE WANDELBOULEVARD VAN HET BUREZ MAS VERWELKOMT ATHOS BUREZ 2018 MUSEUM AAN DE STROOM (MAS) MUSEUM AAN DE STROOM (MAS)

PERMANENT AANBOD & PODIUMKUNSTEN

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 01

14 3

2 4

1 \ MAS 2 \ GROENPLAATS 3 \ ROCKOXHUIS 4 \ MUSEUM PLANTIN-MORETUS 5 \ TUIN IN HET RUBENSHUIS 6 \ LUC TUYMANS

5 6

2020

OPENING VAN HET RUBENS EXPERIENCE CENTER

2019 OPENINGSTENTOONTELLING ONTWORPEN DOOR RUBENS RUBENSHUIS PERMANENT AANBOD & PODIUMKUNSTEN

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 01

15 EVENEMENTEN EN TENTOONSTELLINGEN 2018 www.rubenshuis.be Gereduceerd tarief, trade- en groep- ZOMER 2018 www.mas.be starief voor 12 pers. en meer: 8 € MAS (MUSEUM AAN DE STROOM) Kinderen (-12), Festival Card: gratis OPENINGSWEEKEND Hanzestedenplaats 1, Antwerpen

EEN BAROK FEEST OPENINGSUREN VAN 1 JUNI TOT 2 SEPTEMBER 2018 RUBENS DE MEESTER KOMT Tijdens het openingsweekend wordt Di - vrij: 10.00 tot 17.00 THUIS de stad drie dagen lang omgetoverd (kassa open tot 16.00) tot een schouwtoneel. Op het pro- Za - zo: 10.00 tot 17.00 NIEUWE TOPSTUKKEN VERRIJKEN DE gramma, volledig in barokstijl, staat (kassa open tot 16.00) COLLECTIE VAN HET RUBENSHUIS niet alleen de opening van drie grote Gesloten op maandagen tentoonstellingen, maar ook flamboy- In aanloop naar Antwerpen Barok ant theater op locatie. TICKETS 2018 wordt de collectie van het Volwassenen: 10 € Rubenshuis verrijkt met een tiental Gereduceerd tarief, trade- en groeps­ PRAKTISCHE INFORMATIE bijzondere meesterwerken. Al eerder tarief voor 12 pers. en meer: 8 € kreeg het Rubenshuis werken van Diverse locaties in de stad Kinderen (-12), Festival Card: gratis Tintoretto en Van Dyck. en deze Van 1 tot 3 juni 2018 stukken krijgen nu gezelschap: werk- en van een Italiaanse meester die TICKETS Rubens inspireerde, werken Gratis BLOEDROOD. LUC van enkele van zijn meest getal- TUYMANS OVER BAROK enteerde leerlingen, topwerken van Rubens’ hand die voor het eerst De in Antwerpen wonende kunste- terugkeren naar de plek waar ze MICHAELINA naar Luc Tuymans zal in het Museum werden geschilderd. En er is natuurli- van Hedendaagse Kunst Antwerpen jk Rubens’ zelfportret, dat De tentoonstelling in het teken van het contrast tonen tussen historische tijdens een grondige restauratie veel Michaelina Wautier (1617?-1689) toont barokkunstenaars en hedendaagse nieuwe geheimen prijsgaf. De nieuwe het uitzonderlijke talent van een meesters. Uit de collectie van het aanwinsten worden in de aanloop kunste­nares die opgroeide in een Koninklijk Museum van Schone naar het festival onthuld. periode waarin vrouwelijke kun- Kunsten is een aantal barokwerken stenaars een uitzondering waren. geselecteerd die samen met de door ONTDEK DE GERESTAUREERDE Wautier schrikte er niet voor terug Luc Tuymans gekozen hedendaagse PORTIEK EN HET TUINPAVILJOEN grootschalige historische taferelen werken de tentoonstelling compleet te schilderen, iets waar zelfs vele maken. Van Rubens tot Wim Delvoye. De portiek en het tuinpaviljoen zijn mannelijke schilders zich niet aan En van Caravaggio tot Ed Kienholz. de enige twee originele overblijfselen waagden. Van haar hand zijn 26 uit de woning van Rubens en zijn werken bekend, die opvallen door PRAKTISCHE INFORMATIE vandaag de enige zichtbare sporen hun gedurfde thematiek en uitste- van kende schildertechniek. www.muhka.be de meester als architect. Deze 400 De tentoonstelling rond Michaelina M HKA jaar oude elementen zijn weer aan Wautier is de eerste retrospec- Leuvensestraat 32, Antwerpen restauratie toe. Tijdens het festival- tieve van het werk van deze jaar Antwerpen barokkunstenares.­ OPENINGSUREN FROM 1 JUNE TO 16 SEPTEMBER 2018 Barok 2018. kunnen bezoekers van PRAKTISCHE INFORMATIE Di - zo: 11.00 - 18.00 ‘Rubens inspireert’ de restauratie Do: 11.00 - 21.00 live ter plekke volgen en ontdekken. De tentoonstelling Michaelina is een Dankzij rondleidingen, lezingen, productie van het Rubenshuis en TICKETS bezoeken aan het bouwterrein en is als uitzondering te gast bij het MAS. Volwassenen: 10 €

16 diverse digitale toepassingen krijgen PRAKTISCHE INFORMATIE BAROK BUREZ bezoekers de gelegenheid dichtbij de DE WANDELBOULEVARD architectuur van Rubens te komen. www.middelheimmuseum.be MIDDELHEIM MUSEUM VAN HET MAS VERWEL- PRAKTISCHE INFORMATIE Middelheimlaan 61, Antwerpen KOMT ATHOS BUREZ + verschillende locaties in de stad www.rubenshuis.be ATHOS BUREZ IN HET MAS RUBENSHUIS, OPENINGSUREN Wapper 9 - 11, Antwerpen VAN 1 JUNI TOT 23 SEPTEMBER 2018 In 2018 verwelkomt het MAS een Benedenverdieping en tuin zijn toe- JUNI EN JULI: Di - zo: 10.00 - 21.00 fotoreeks over barok van de jonge gankelijk voor rolstoelgebruikers AUGUSTUS: Di - zo: 10.00 - 20.00 fotograaf Athos Burez. Met 30 SEPTEMBER: Di - zo: 10.00 - 19.00 afbeeldingen en installaties biedt hij OPENINGSUREN een eigenzinnige en hedendaagse VAN 1 JUNI TOT EN MET EIND TICKETS kijk op verschillende genres uit deze SEPTEMBER 2018 Gratis stijlperiode: stillevens, portretten, Din-vrij: van 10 tot 17 uur landschappen en interieurs. Het werk (u kunt tot 16 uur tickets kopen) van Burez wordt gekenmerkt door Zat-zon: van 10 tot 17 uur een haast surrealistische kijk op (u kunt tot 16 uur tickets kopen) vertrouwde beelden, waardoor deze Gesloten: Maandagen PAUL KOOIKER vaak tussen twee werelden lijken te zweven. In deze fototentoonstelling TICKETS In het FOMU wordt het Rubeniaans in het MAS gaan oude barokke ele- Individueel: 10 euro in de schijnwerpers gezet en in zijn menten hand in hand met het heden. Kaarthouders en groepen van 12 context geplaatst met werk van de Zo ontstaat een geheel nieuwe en of meer personen: 8 euro Nederlandse kunstenaar Paul Kooiker. unieke barokke beeldcultuur. De Bezoekers jonger dan 12 jaar, Festival- tentoonstelling kan vanaf 1 juni 2018 pas: gratis PRAKTISCHE INFORMATIE gratis worden bezocht in de wan- delboulevard van het MAS. Twee-, www.fomu.be drie- of meerluiken vullen de licht- FOMU (Fotomuseum) bakwanden en creëren zo bakens die Waalsekaai 47, Antwerpen je vanuit de verte kunt herkennen. EXPERIENCE TRAPS OPENINGSUREN PRAKTISCHE INFORMATIE Het Middelheimmuseum belicht de VAN 29 JUNI TOT 7 OKTOBER 2018 MAS (MUSEUM AAN DE STROOM) hedendaagse invloed van barok door Di - zo: 10.00 - 21.00 Hanzestedenplaats 1, Antwerpen de nadruk te leggen op de span- www.mas.be ning tussen het natuurlijke en het TICKETS kunstmatige Volwassenen: 8 € OPENINGSUREN De grot, het labyrint, het tableau Groepstarief: 6 € VAN 1 JUNI T.E.M. 31 OKTOBER 2018 vivant, de folly, de fontein, de Tradetarief: 5 € Din - zon: van 09.30 tot 21.30 uur trompe-l’oeil; al deze kenmerken uit -26: 3 € VAN 1 NOVEMBER 2018 T.E.M. 21 APRIL de barok inspireren internationale -18: en Festival Card: gratis 2019 hedendaagse kunstenaars om spe- Din - zon: van 09.30 tot 23.30 uur ciaal voor het Middelheimmuseum Gesloten: maandagen en de openbare ruimtes in de stad nieuwe werken te creëren, waar TICKETS: architectuur, sculpturen en installa- Toegang tot de Wandelboulevard van ties samenkomen. Deze kunstwerken het MAS zullen het publiek betoveren, verras- en de tentoonstelling Barok Burez is sen en imponeren. GRATIS

17 KUNST- PRAKTISCHE INFORMATIE TICKETS TENTOONSTELLINGEN, Volwassenen en kinderen: 6€ JAN FABRE Gereduceerd tarief en tradetarief: DANS EN MUZIEK 4€, Festival Card: gratis IN MONUMENTALE KERKEN IN RUBENS VOETSPOREN Een nieuwe wandeling neemt je RUBENS’ GRAFKAPEL Antwerpen heeft vijf monumen- mee langs monumentale kerken tale kerken waar barok en de in Antwerpen, die allemaal op hun SINT-JACOBSKERK wereld van Rubens tot leven eigen manier verbonden zijn aan Lange Nieuwstraat 73-75, Antwerpen komen. De majestueuze Onze- Peter Paul Rubens. Ontdek een Lieve-Vrouwekathedraal, de Sint- selectie van 3 kerken onder begelei- OPENINGSUREN Pauluskerk, de Sint-Andrieskerk, ding van een ervaren gids om zo in VAN 1 JUNI TOT 31 OKTOBER 2018 de Sint-Carolus Borromeuskerk en Rubens zijn voetsporen te treden. Ma - zo: 14.00 - 17.00 de onlangs gerestaureerde Sint- VAN 1 NOVEMBER Jacobskerk. Deze kerken behoorden VAN 9 JULI TOT 10 DECEMBER 2018 TOT 31 DECEMBER 2018 tot de meest enthousiaste opdracht- Gids: € 105 (inkom niet inbegrepen) Sat - Sun: 2 pm - 5 pm gevers voor nieuw werk van Rubens Reserveren via en zijn tijdgenoten. In 2018 wordt www.antwerpbaroque2018.be deze permanente tentoonstelling TICKETS nog dichter naar de bezoeker SINT-AUGUSTINUSKERK Volwassenen: 3€ gebracht: de meesterwerken van Kammenstraat 81, Antwerpen Gereduceerd tarief en tradetarief: 2€ Rubens in de kathedraal, de barok- Kinderen (-12), Festival Card: gratis meester aan het werk als architect OPENINGSUREN in de Carolus Borromeuskerk en Officiële opening: 15 AUGUSTUS 2018 EEN BAROKJUWEEL IN EEN zijn grafkapel in de Sint-Jacobskerk. Open voor publiek: openingsdagen ntb Nergens anders kunt u dit rijke ver- GOTHISCHE SCHRIJN leden van zo dichtbij bewonderen. TICKETS SINT-PAULUSKERK ntb; Festival Card: gratis Maar er is meer, Antwerpen Barok Sint Paulusstraat 22, Antwerpen 2018 slaat ook een brug met het (toegang via Veemarkt 14) heden aan de hand van heden- KUNSTCREATIES daagse creaties: visuele kunst, dans OPENINGSUREN en muziek die zich altijd hebben Handschoenmarkt, Antwerpen VAN 1 JUNI TOT 31 OKTOBER 2018 laten inspireren door het werk Ma - zo: 14.00 - 17.00 van Rubens. Een bezoek aan deze OPENINGSUREN kerken dompelt de bezoeker onder VAN 1 JUNI TOT 31 DECEMBER 2018 VAN 1 NOVEMBER in de wondere wereld van schone Ma - vrij: 10.00 - 17.00 TOT 31 DECEMBER 2018 kunsten, inspiratie en verwondering. Za: 10.00 - 15.00 Za - zo: 14.00 tot 17.00 Zon- en feestdagen: 13.00 - 16.00 £ TICKETS Gratis

18 MUZIEK IN DE PRAKTISCHE INFORMATIE PRAKTISCHE INFORMATIE ARCHITECTUUR VAN RUBENS www.rockoxhuis.be www.mas.be ROCKOX- & SNIJDERSHUIS MAS Hendrik Conscienceplein 12, Keizerstraat 10-12, Antwerpen Hanzestedenplaats 1, Antwerpen Antwerpen OPENINGSUREN OPENINGSUREN OPENINGSUREN VAN 28 SEPTEMBER 2018 VAN 28 SEPTEMBER 2018 TOT 13 VAN 1 JUNI TOT 31 DECEMBER 2018 TOT 13 JANUARI 2019 JANUARI 2019 Ma - za: 10.00 - 13.30 en 14.00 - 17.00 Di - zo: 10.00 - 17.00 Di - vrij: 10.00 - 17.00 (kassa sluit om 16.00) (kassa sluit om 16.00) Gesloten op zon- en feestdagen Gesloten op maandagen, 1 november, Za - zo 10.00 - 18.00 25 & 26 december, 1 & 2 januari. (tot 31 oktober. Kassa sluit om 17.00) 10.00 - 17.00 (vanaf 1 november. Kassa TICKETS sluit om 16.00) Volwassenen: 10 € Gesloten op maandagen, 1 november, HERFST 2018 Gereduceerd tarief, trade- 25 december en 1 januari. en groepstarief voor 12 pers. en meer: 8 € TICKETS COKERYEN | PHOTO, Kinderen (-12), Festival Card: gratis Volwassenen: 10 € FILM, FOOD Gereduceerd tarief, trade- DICHTER BIJ BAROK en groepstarief voor 12 pers. De barokschilder Frans Snijders en meer: 8 € (Antwerpen, 1579-1657) staat bekend Deze culturele en historische ten- Kinderen (-12), Festival Card: gratis om zijn jachtscènes, indrukwek- toonstelling toont meer dan alleen kende markttaferelen en stillevens. barokkunstwerken die in de zeven- Rubens vroeg Snijders regelmatig tiende eeuw werden bewonderd. om delen van zijn schilderijen voor De tentoonstelling biedt namelijk hem uit te voeren. ook een inzicht in de intiemere levensstijl en kunstwerken van de LET OP Net als Frans Snijders heeft ook Zuid-Nederlandse elite. Je loopt culinair fotograaf Tony Le Duc oog binnen in een meeslepend verhaal ‘De Meester komt thuis’ en voor aantrekkelijke composities. met meesterwerken van Peter Paul de tentoonstellingen in de Hij experimenteert met kleuren en Rubens, Antony van Dyck monumentale kerken kunnen verheft gewone voedingsproducten en Jan Brueghel, waarbij al je nog tot eind december 2018 zintuigen zullen worden geprik- tot kunstwerkjes. Voor de tentoon- worden bezocht en Barok stelling Cokeryen | Photo, Film, Food keld. De tentoonstelling­ sluit af met heeft Le Duc werken samengebracht een hedendaagse opvatting van Burez zelfs nog tot 30 april van Snijders en zijn tijdgenoten ‘Barokcultuur’. 2019. waarin voedsel en ingrediënten een hoofdrol spelen. Hij plaatst deze selectie naast zijn eigen werk.

19 UNIEKE RUBENSACTIVITEITEN VOOR GROEPEN. BAROK FESTIVALPAS 2018 smartphones en tablets www.visitantwerpen.be - In het Nederlands / Engels / Frans www.visitantwerpen.be/barok. De Barok Festivalpas is de beste / Duits. Andere talen volgen nog. manier om Antwerpen Barok 2018 te Meer informatie: ontdekken. Deze pas is 48 uur geldig www.antwerpmuseumapp.com (vanaf het moment dat je de pas voor of vanaf maart 2017 op www. RONDLEIDINGEN IN MUSEA het eerst gebruikt) en geeft gratis visitantwerpen.be/barok toegang tot alle tentoonstellingen en - In het Nederlands / Engels / monumentale kerken die met hun Frans / Duits. Italiaans en Spaans programma meedoen aan Antwerpen op aanvraag. Barok 2018. Met de pas krijg je ook RONDLEIDING IN RUBENS’ - Afhankelijk van het museum korting op andere evenementen. groepen van min. 15 personen tot Bovendien krijg je er een handige VOETSPOREN max. 20 personen gids bij en een stadsplan met nuttige - 75 € (excl. boekingskosten) De Rubensrondleiding begint in informatie over alle baroklocaties die de buurt van de Schelde, de rivier je moet zien. Gratis openbaar vervoer Meer informatie: die Antwerpen en zijn kunstenaars is niet inbegrepen. www.visitantwerpen.be/baroque welvarend maakte. De wandeling voert deelnemers door de Meer informatie: nauwe steegjes langs huizen van www.visitantwerpen.be/trade- vrijmetselaars en woningen van baroque LAATAVONDBEZOEKEN EN bankiers naar het stadscentrum. Dan neemt ze je mee langs hippe SPECIALE RECEPTIES De Barok Festivalpas kost 25 antiek- en modewinkels om het euro en kan vanaf de herfst 2017 hoogtepunt te bereiken: het - Exclusieve bezoeken en online worden besteld. Neem Rubenshuis zelf. openingsuren voor tradetarieven contact op via - Bezoeken achter de schermen, [email protected]. Tijdens bepaalde dagen komt de met privé orgelconcerten in rondleiding ook langs de Sint- historische kerken Augustine kerk, waar het nieuwe - Creatieve workshops: drukken, werk van Jan Fabre te zien is. graveren, boekbinden ANTWERPSE MUSEUM APP DE BAROK EDITIE RONDLEIDING MET GIDS BAROQUE Neem contact op met: BEWEEGT VANAF 1 JUNI. [email protected] Antwerpen is pure verwennerij RONDLEIDING MET GIDS BAROQUE voor barok- en Rubensfans. Je SHOCK. A LIMITED EDITION vindt er een weelde aan kunst, geschiedenis en barokke levenskunst - Beschikbaar in het Nederlands / om te ontdekken. Geniet er van Engels / Frans / Duits. Italiaans / PRAKTISCHE rondleidingen, wandelingen en krijg Spaans op aanvraag. INFORMATIE tips van locals. - Max. 20 deelnemers - 85 € (excl. boekingskosten) ALLE PRIJZEN EN DATA Deze app is de ultieme gids - In het Nederlands / Engels / Frans KUNNEN VERANDEREN om de rijke barokschatten en / Duits. Italiaans en Spaans op verborgen geheimen van de stad te aanvraag. - Graag minstens 3 weken op achterhalen. [email protected] voorhand boeken via: - Barokrondleidingen, -wandelingen www.visitantwerpen.be www.visitantwerpen.be/barok en tips beschikbaar in maart 2018 T +32 (0)3 201 15 57 - Gratis downloaden op Meer informatie:

20 EVENEMENTEN EN TENTOON­STELLINGEN 2020

OPENING RUBENS EXPERIENCE CENTER

Maak kennis met een van de meest Rubens’ vrienden: Nicholaas Rockox, veelzijdige kunstenaars ooit: Peter Frans Snijders, Christophe Plantin en Paul Rubens. Verken zijn palazzo Jacob Jordaens. In de derde ruimte en atelier, bezoek zijn vrienden en neemt Rubens de bezoekers mee familie, reis in het gezelschap van naar Italië en Spanje, landen waar deze diplomaat door Europa en hij in zijn tijd zelf is geweest, en ontdek waarom zijn naam in de 21e toont hij hoe hij tot en met vandaag eeuw nog altijd weerklinkt. In het de dag bekend is gebleven. gloednieuwe Rubens Experience Center ontrafel je het mysterie Een bezoek aan het Rubens achter een van de grootste kunste- Experience Center is het ideale naars ooit, en dat in zijn geboorte- beginpunt voor een Rubens plaats: Antwerpen. Experience in Antwerpen. Het Experience Center biedt directe Maak kennis met de man, kunste- toegang tot het Rubenshuis, het naar, Antwerpenaar, zakenman en Rubenianum en de tuin, alsook tot diplomaat Peter Paul Rubens. Hij alle andere plekken in de stad die zal de bezoekers zelf ontvangen en verbonden zijn met Rubens. rondleiden in een virtuele wereld die in het teken staat van het leven PRAKTISCHE INFORMATIE en het werk van deze meester. Special effects, innovatieve, inter- http://www.visitantwerpen.be/nl/ actieve elementen en levensgrote barok weergaven worden gecombineerd in de drie ruimtes in het Rubens RUBENS EXPERIENCE CENTRE Experience Center en zullen zorgen Hopland, Antwerpen Gezelschappen voor een ongekende belevenis. In Nabij het Rubenshuis van wereldklasse de eerste ruimte is Rubens aan het werk in zijn atelier of heeft hij thuis TRADECONTACT zullen op de bezoek van vrienden en familie. In [email protected] bekendste plekken de tweede ruimte pronkt Rubens T +32 (0)3 201 15 57 met zijn geliefde stad: Antwerpen. in Antwerpen Een sensationele virtuele wandeling OPENINGSUREN muziek, theater, door de stad neemt de bezoekers 2020 opera en andere mee langs alle plekken die belangrijk waren in het leven en de kunst van TICKETS kunstvormen Rubens. Tijdens de wandeling komt Toegang inbegrepen bij het ticket brengen. Van juni de bezoeker onder andere langs de voor het Rubenshuis Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, de Volwassenen: 8€ tot december 2018. Sint-Carolus Borromeuskerk, de Sint- Gereduceerd tarief en tradetarief: 6€ Pauluskerk en de Sint-Jacobskerk, Kinderen (-12), Antwerp City Card: maar ook langs de huizen van gratis

21 TENTOONSTELLING ‘ONTWORPEN DOOR RUBENS’

‘Ontworpen door Rubens’ legt de nadruk op een PRAKTISCHE INFORMATIE buitengewoon aspect van het oeuvre van deze briljante kunstenaar: Rubens als ontwerper van www.rubenshuis.be exclusieve, luxueuze kunstobjecten gemaakt van dure materialen zoals zilver, ivoor en brons. Het RUBENSHUIS was tijdens zijn verblijf in Italië dat Rubens dit Wapper 9 - 11, Antwerpen soort objecten voor het eerst zag. Terug in zijn atelier in Antwerpen ging Rubens de artistieke TRADECONTACT uitdaging aan om ontwerpen voor zulke kostbare [email protected] pronkstukken te maken. Voor de uitvoering van T +32 (0)3 201 15 57 zijn ontwerpen richtte Rubens zich tot bevriende jonge, getalenteerde kunstenaars, zoals de Duitse OPENING HOURS beeldhouwer Georg Petel (1601/02-1634) en de 2020 Vlaamse beeldhouwers Artus I Quellinus (1609-1668) en Lucas Faydherbe (1617-1697). TICKETS ntb Voor het eerst in de geschiedenis zullen een dertig- tal ontwerpen (schilderijen, olieverfschetsen en tekeningen) en de objecten zelf samen worden gebracht in een fascinerende tentoonstelling.

TRADECONTACT [email protected] - T +32 (0)3 201 15 57

MEER INFORMATIE http://www.visitantwerpen.be/nl/barok

22 PERMANENT RUBENS & BAROKAANBOD

WIE ANTWERPEN ZEGT, DENKT AAN RUBENS

In geen enkele andere stad ter wereld vind je zoveel tastbare herinneringen aan Rubens als in Ant- werpen, waar hij het grootste deel van zijn leven woonde en werkte. In deze stad ging hij in de leer, deelde hij lief en leed met zijn gezin, en ontving hij prinsen en hoogwaardigheidsbekleders als diplo- maat voor de Lage Landen. Antwerpen was ook de plaats waar hij schilderde en door het publiek vereerd werd als grootste schilder van zijn tijd. Zijn aanwezigheid is nog steeds sterk voelbaar in de stad. Rubens’ standbeeld verwelkomt bezoekers op de Groenplaats. In de stad kun je meer dan vijftig van zijn werken zien in musea en kerken, vaak in de omgeving waarvoor ze gemaakt werden. Zijn huis, atelier en graf bevinden zich allemaal in Antwerpen.

RUBENSHUIS TUINPAVILJOEN nooit als schilder. Dit portret wordt gewoonlijk toegeschreven aan het Peter Paul Rubens (1577-1640) Peter Paul Rubens kocht zijn huis in jaar 1630, wanneer Rubens trouwde ontving heel wat bezoekers in het 1610. Hij liet er een tuinscherm, een met Helena Fourment. Hij was toen Rubenshuis. De meester leefde hier paviljoen, een beeldenmuseum en 53 jaar. Rubens’ zelfportret zal een jarenlang met zijn gezin en schil- een atelier aan bouwen, die hij alle- hoognodige restauratie ondergaan. derde er met collega’s en assistenten maal zelf ontwierp. Het tuinscherm Het meesterwerk is opnieuw te in het atelier dat hij zelf ontwierp. en het paviljoen zijn nu aan restau- bewonderen tijdens het culturele Een groot deel van zijn uitgebreide ratie toe, als gevolg van vervuiling stadsfestival Antwerpen Barok 2018. oeuvre is afkomstig uit dit huis in en waterschade. De restauratiewer- Rubens wordt de geweldige gast- het hart van Antwerpen. ken zijn gepland voor 2017-2019. Tot heer van dit evenement wanneer de werken van start gaan, wordt zijn portret in zijn oorspronkelijke Hier toonde Rubens wie hij echt het schelpvormige motief van het glorie hersteld is. was: een schilder, kunstverzamelaar, tuinscherm ondersteund door een vader, vriend, architect en leraar. houten structuur. Bezoekers kunnen PRAKTISCHE INFORMATIE Zijn bekendste en ongetwijfeld de restauratiewerken ter plaatse meest getalenteerde medewerker bekijken. www.rubenshuis.be was Antoon van Dyck (1599-1641). Van Dyck bleek een uitzonderlijk RESTAURATIE RUBENSHUIS kunstenaar en zijn kwaliteiten VAN RUBENS’ ZELFPORTRET Wapper 9-11, Antwerpen vielen Rubens al snel op. Antoon van Dyck was ook de eerste, Het Rubenshuis is volstrekt uniek en TRADECONTACT serieuze rivaal van Rubens. Later, huisvest een collectie van meester- Visit Antwerp wanneer hij in Italië en Londen werken van Rubens zelf en van zijn [email protected] werkt, ontpopt van Dyck zich tot collega’s en tijdgenoten. Een van T +32 (0)3 232 01 03 een virtuoos portretschilder. Van deze meesterwerken is het zelfpor- Dycks portretten in het Rubenshuis tret van Rubens. De kunstenaar TICKETS illustreren zijn feilloze sensitiviteit en maakte verrassend weinig zelfpor- Individueel: 8 € briljante techniek. tretten en als hij dat toch deed, Gereduceerd tarief, trade- en stelde hij zichzelf altijd voor als groepstarief voor 12 pers. en meer: een zelfzekere en voorname heer, 6 €

23 KONINKLIJK MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN ANTWERPEN

Het museum is nu gesloten voor renova- tiewerken, maar heropent in de loop van 2020. Het wachten is de moeite waard, want hier zie je een van de mooiste Ru- benscollecties in België.

PRAKTISCHE INFORMATIE

KONINKLIJK MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN ANTWERPEN Leopold de Waelplaats 2, Antwerpen

TRADECONTACT Birgit Pluvier [email protected] T +32(0)3 224 95 67

SNIJDERS&ROCKOX HOUSE

De voormalige woning van Nicolaas Rockox, toentertijd burgemeester van Antwerpen en een vriend en mecenas van Rubens, is een schatkamer vol barok- kunst.

PRAKTISCHE INFORMATIE

www.rockoxhuis.be

ROCKOXHUIS Keizerstraat 10-12, Antwerpen

TRADECONTACT Patrick Wuytack [email protected] T +32 (0)3 201 92 50

MUSEUM PLANTIN-MORETUS

UNESCO WERELDERFGOED In het huis van Rubens’ goede vriend Christoffel Plantijn zijn veel gravures van de kunstenaar gedrukt.

PRAKTISCHE INFORMATIE

MUSEUM PLANTIN-MORETUS Vrijdagsmarkt 2, Antwerpen

24 TRADECONTACT PRAKTISCHE INFORMATIE SINT-JACOBSKERK [email protected] Lange Nieuwstraat 73 T +32 (0)3 232 01 03 ONZE-LIEVE-VROUWEKATHEDRAAL Antwerpen Groenplaats 21 OPENINGSUREN Antwerpen TRADECONTACT Di - zo: 10.00 - 17.00 Marieke D’Hooghe Gesloten op ma en op 1 januari, 1 TRADECONTACT marieke.d’[email protected] mei, Hemelvaartsdag, 1 november, Elisabeth Michiels 25 december [email protected] Uitzonderlijk open op paasmaan- T +32 (0)3 213 99 51 dag en tweede pinksterdag OPENINGSUREN SINT-CAROLUS TICKETS Ma - vr: 10.00 - 17.00 BORROMEUS- EN Individueel: 8 € Za: 10.00 - 15.00 SINT-PAULUSKERK Gereduceerd tarief, trade- en groep- Zon- en feestdagen: 13.00 - 16.00 starief voor 12 pers. en meer: 6 € Rubens’ talent als ecclesiastisch AUDIOGIDS: verkrijgbaar in het TICKETS barokarchitect is duidelijk zichtbaar Nederlands, Frans, Engels, Duits en Individueel: 6 € in deze twee kerken. Spaans, aan de receptie voor 2 € Trade: 4 € PRAKTISCHE INFORMATIE

MONUMENTALE KERKEN IN ONZE-LIEVE- SINT-JACOBSKERK ANTWERPEN VROUWEKATHEDRAAL www.mkaweb.be Hier kreeg de kunstenaar zijn laat- Vier meesterwerken van Rubens ste rustplaats. Rubens koos zelf het SINT-CAROLUS BORROMEUS worden hier permanent tentoon- schilderij voor het altaar: zijn eigen Hendrick Conscienceplein 12 gesteld. Acht altaarstukken uit de “Onze-Lieve-Vrouw omringd door Antwerpen collectie van het Koninklijk Museum heiligen.” voor Schone Kunsten Antwerpen SINT-PAULUSKERK vormen de blikvangers van de Re- PRAKTISCHE INFORMATIE Sint-Paulusstraat 22 ünie-tentoonstelling. Antwerpen MONUMENTALE KERKEN IN Van Quinten Metsijs tot Peter Paul ANTWERPEN TRADECONTACT Rubens. Tot eind 2018. Marieke D’Hooghe www.mkaweb.be marieke.d’[email protected]

25 26 BRUEGELS WERELD BELEVEN 2019

HOEWEL WE WEINIG WETEN OVER HET LEVEN VAN PIETER BRUEGEL DE OUDE, KUNNEN WE VEEL AFLEIDEN UIT ZIJN SCHILDERIJEN EN UIT DE TIJD WAARIN HIJ LEEFDE. HIJ WAS DUIDELIJK EEN VINDINGRIJK KUNSTENAAR DIE DE VERBEELDING EN PERCEPTIE VAN VOLGENDE GENERATIES STERK BEÏNVLOEDDE.

27 BRUSSEL EN ZIJN OMGEVING INSPIREERDEN BRUEGEL, WANT DE MEESTE VAN ZIJN SCHILDERIJEN HEEFT HIJ HIER GEMAAKT. HET BRUEGEL- BEZOEKERSCENTRUM WIJDT EEN VOLLEDIGE VERDIEPING AAN EEN SCHILDERSATELIER UIT DIE TIJD EN DE WERKMETHODES VAN DE KUNSTENAAR.

28 HET ENIGMA VAN miniatuurschilder Giulio Clovio verspreid zijn, kun je er vier PIETER BRUEGEL DE die drie van Bruegels schilde- zien in het Koninklijk Museum rijen opnam in zijn testament voor Schone Kunsten in Brus- OUDE uit 1578. Helaas overleefde sel en het iconische schilderij geen van deze werken. “Dulle Griet” in het Museum In realiteit weten we maar Mayer van den Bergh in Ant- weinig over zijn leven met Rond 1554 keerde Bruegel werpen. Dit museum heeft ook zekerheid en daardoor blijft terug naar Antwerpen, waar- Bruegels 12 handgeschilderde hij een raadselachtig figuur. schijnlijk via de Alpen. Zijn houten borden die elk een Hij was duidelijk gefascineerd reis resulteerde in een aantal bekende spreuk uitbeelden in door de natuur, mensen en schitterende tekeningen van zijn bezit. humor, waardoor hij niet echt berglandschappen. Deze schet- in een hokje van een bepaald sen, die de basis vormden voor ‘type’ kunstenaar past. veel latere schilderijen, waren GEZINSLEVEN IN geen weergaven van bestaan- BRUSSEL Twee vroege bronnen, sug- de plaatsen, maar composities gereren dat Bruegel wellicht om organisch leven in de In 1563 verhuisde Bruegel naar geboren is tussen 1525 en natuur te bestuderen. 1530, omdat hij in 1551 als vrije Brussel om dichter bij het meester geregistreerd werd in handels- en machtscentrum het Antwerpse Sint-Lucasgilde. BEROEPSKUNSTENAAR en potentiële klanten te zijn. Daaruit concluderen we dat Brussel trok kunstenaars en hij waarschijnlijk tussen 1545 Halverwege de 16e eeuw wordt nieuwe stadsadel aan. In dat- en 1550 als leerjongen diende Bruegel actiever op professi- zelfde jaar huwt hij Mayken bij Pieter Coecke van Aelst, oneel vlak. Rond 1552 legde Coecke, dochter van Pieter meester en welbekend wand- hij zijn eerste contacten met Coecke en Mayken Verhulst, tapijtontwerper, architect en prentenuitgever Hieronymus in de Brusselse Onze-Lie- beeldhouwer. In die leertijd Cock. Uit die tijd dateren zijn ve-Vrouw-ter-Kapellekerk, leidde Coeckes vrouw, Mayken vroegste, bewaarde tekeningen vlakbij hun woonplaats. Deze Verhulst, hem mogelijk op tot die je ook nu nog kunt bewon- buurt floreerde volop in de verluchter van handschriften. deren in de collectie grafisch 16e eeuw en lag niet ver van werk van Bruegel - een van de het Coudenbergpaleis aan de SINT-LUCASGILDE rijkste ter wereld - bewaard in Kunstberg, het hoofdverblijf de Koninklijke Bibliotheek van van Karel V. België. Daar vonden ook een Als lid van het Antwerpse 90-tal zeldzame prenten van Bruegel stierf in 1569 en is Sint-Lucasgilde werd Bruegel topkwaliteit en drie tekenin- ongetwijfeld blootgesteld aan begraven in de kerk waar gen van de meester zelf een hij trouwde, de Onze-Lie- de invloed van lokale roma- thuis. nisten die Italië afreisden en ve-Vrouw-ter-Kapellekerk in de de klassieke en humanistische buurt van de Brusselse wijk Na zijn terugkeer uit Italië Zavel. Bruegels beide zonen, cultuur hoog in het vaandel begon Bruegel zich toe te droegen. Het was dus geen Pieter (de Jonge) en Jan (de leggen op de schilderkunst. Oude), respectievelijk geboren verrassing dat hij naar Italië Voor zover wij weten, bleef reisde rond 1552 waar hij in in 1564 en 1568, groeiden zelf een 40-tal werken gespaard. op tot voorname kunstenaars. Rome kennismaakte met Hoewel ze over de hele wereld

29 BRUEGELS WERK EN TIJD, 450 JAAR NA ZIJN DOOD GEVIERD.

2019 wordt het jaar waarin het platteland en woonde hij als van vooraanstaande curatoren, Vlaanderen het leven en tijdperk van volwassene vooral in de stad, eerst waaronder professor Manfred Sellink Pieter Bruegel viert, 450 jaar na zijn in Antwerpen en later in Brussel. Met (algemeen directeur en hoofdcurator, dood. Een indrukwekkende reeks zijn krachtige, iconische scènes uit het Koninklijk Museum voor Schone tentoonstellingen en evenementen dagelijkse leven gaf Pieter Bruegel de Kunsten Antwerpen). Meteen na deze zal de wereld tonen hoe uitzonderlijk Oude Vlaanderens nationale psyche tentoonstelling geeft Vlaanderen de en invloedrijk Bruegel als kunstenaar vorm en creëerde hij het collectieve aftrap voor een jaar vol evenementen tijdens zijn leven was. bewustzijn dat we harde werkers, ter ere van deze iconische schilder. maar levensgenieters zijn. Als schilder en tekenaar bleek hij De eerste activiteiten starten in verrassend vindingrijk en gaf hij Van oktober 2018 tot januari de lente van 2019 in Brussel en het plattelandsleven weer zoals 2019 loopt er een uitstekende, omgeving. In de herfst ligt de focus op de gewone man het beleefde. Zo monografische tentoonstelling Antwerpen. De tentoonstellingen in herinnert hij ons aan lang vervlogen, over de kunstenaar in het het kasteel van Gaasbeek en Bokrijk kleurrijke tijden. In feite leefde Kunsthistorisch Museum van beleef je in een uniek, groen en ‘Boeren-Bruegel’, zoals hij ook Wenen. Deze tentoonstelling vloeit landelijk kader. genoemd werd, helemaal niet op voort uit een onderzoeksproject

30 BRUSSEL REGIO ANTWERPEN TENTOONSTELLINGEN BRUSSEL TENTOONSTELLINGEN 2019 DE WERELD VAN BRUEGEL TENTOONSTELLINGEN BRUSSEL BOOMING ANTWER- IN ZWART-WIT FEAST OF FOOLS: PEN KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK EEN NIEUWE KIJK OP DE OP ÉÉN NA KONINKLIJK MUSEUM VOOR MET BRUEGEL NAAR DE BRUEGEL GROOTSTE SCHONE KUNSTEN ANTWERPEN 16DE EEUW KASTEEL VAN GAASBEEK COLLECTIE (KMSKA) KONINKLIJK MUSEUM VOOR DE WERELD VAN BRUEGEL TER WERELD VAN KUNST EN GESCHIEDENIS BOKRIJK. HET WERK VAN BREUGELS BLOEIENDE BERNARD VAN ORLEY BRUEGELS GEZICHTSPUNT: BREUGEL ANTWERPEN BRUSSEL & RENAISSANCE (RE)CONSTRUCTIE DE TERUGKEER VAN BREUGELS BOZAR VAN EEN LANDSCHAP KONINKLIJK DULLE GRIET SINT-ANNA-PEDE MUSEA VOOR MUSEUM MAYER VAN DEN SCHONE KUN- BERGH STEN VAN BELGIË LENTE 2019 HERFST 2019 PERMANENT AANBOD

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 01 BELEEF BRUEGEL IN BRUSSEL LENTE 2019

DE WERELD VAN BRUEGEL aan de muur te zien hangen, maar in OPENINGSUREN IN ZWART-WIT Bruegels tijd ging dat anders. Bruegel VAN 1 MAART TOT 30 JUNI plaatste zijn nieuwste prenten tegen Ma-zo: 10.00 - 17.00 KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK de muur of legde ze op tafel om ze Gesloten: 1 mei VAN BELGIË te tonen aan vrienden en familie en hun mening te horen. Dankzij TICKETS Wist u dat Breugel meer etsen en speciaal ontworpen vitrines genieten INDIVIDUEEL: 9 € gravures dan schilderijen maakte? kijkers van Bruegels werk net zoals GROEPEN (min. 6 - max. 25): 6 € p.p. In zijn leven ontwierp hij zo’n zestig ze dat in zijn tijd zouden hebben We raden u ten zeerste aan om gravures die hem wereldberoemd gedaan. Bezoekers kunnen aan de tickets online te bestellen via de maakten. Deze zwart-wit prenten ‘Bruegeliaanse’ eettafel zitten en speciale website (de voorverkoop waren heel populair, maar meer dan vertellen wat ze van zijn werk vinden, begint twee maanden op voorhand). vierhonderd jaar later zijn ze zeldzaam zodat Bruegel na hun vertrek niet Alle bezoeken vinden plaats binnen en uiterst kwetsbaar geworden. De langer Bruegel van de “Boerenbruiloft” een bepaald tijdsblok. Koninklijke Bibliotheek heeft een is, maar Bruegel met de grenzeloze Er worden geen rondleidingen volledige en ongeëvenaarde collectie verbeeldingskracht. georganiseerd tijdens de zwart-wit prenten van Breugel. Deze tentoonstelling. We geven unieke tekeningen worden alleen voor Een nieuwe, koninklijke locatie: gespecialiseerde groepslezingen deze bijzondere tentoonstelling uit het het statige paleis van Karel van (min. 50) in combinatie met een depot gehaald. Lotharingen behoort met zijn bezoek. Neem contact op met marmeren rotonde en prachtige onze reserveringsdienst voor meer De tentoonstelling biedt een muurschilderingen tot de weinige informatie. Groepen mogen hun eigen inzicht in het leven en werk van 18e-eeuwse schatten in Brussel. Het gids meebrengen. Er zijn audiogidsen Breugel. Laat je inspireren door maakt integraal deel uit van de beschikbaar in het NL-FR-EN-D-IT-SP. zijn geweldige tekeningen en maak Koninklijke Bibliotheek en is op zich al je eigen kunstwerk. Of ontdek een bezoek waard. TREIN: Brussel-Centraal (centraal hoe Breugels prenten met een station) 16e-eeuwse pers werden gedrukt. PRAKTISCHE INFORMATIE METRO: lijnen 1 tot 5 (Park of Brussel- Met behulp van geavanceerde Centraal) beeldvormingstechnieken zie je op www.kbr.be/nl TRAM: lijnen 92-94 (halte: Koning) deze tentoonstelling hoe Breugel zijn BUS: lijnen 27 - 38 - 71 - 95 (halte: fascinerende tekeningen maakte. Beleef KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK VAN BELGIË Koning); lijnen 29 - 63 - 65 - 66 (halte: het volledige creatieve proces, van de Keizerslaan 4 , 1000 Brussel Park of Centraal-Station) eerste schets op papier tot en met de PARKEREN: Albertina (Stuiversstraat voltooide prenten. TRADECONTACT & Gerechtsplein); Parkeerplaats Vandaag de dag vinden we het Vanessa Braekeveld 2 Poorten (Naamsestraat & normaal om prenten netjes ingelijst [email protected] Waterloolaan); Parkeerplaats Poelaert T +32 (0)2 519 53 82 (Poelaertplein)

31 MET BRUEGEL NAAR DE 31 december PRAKTISCHE INFORMATIE 16E EEUW TREIN: Brussel-Zuid (wandelafstand) www.bozar.be HALLEPOORT (KONINKLIJKE METRO: 2, 6: uitstappen aan BOZAR (PALEIS VOOR SCHONE MUSEA VOOR KUNST EN Hallepoort KUNSTEN) GESCHIEDENIS) TRAM: 3, 55, 90: uitstappen aan Ravensteinstraat 23, Hallepoort 1000 Brussel De mythische Hallepoort werd BUS: 48, 136, 137, 365: uitstappen gebouwd in 1381 als schakel aan Hallepoort TRADECONTACT in de tweede reeks wallen die PARKEREN: parkeerplaats [email protected] Brussel omsloten. De poort zal Hallepoort vlakbij het museum T +32 (0)2/507 83 36 een virtuele deur naar Bruegels (betalend, 500 plaatsen) universum vormen. Bezoekers OPENINGSUREN ontdekken er de veelbesproken LENTE 2019 onderwerpen uit de 16e eeuw Di - zo: 10.00-18.00 alsof ze er zelf bij waren: BERNARD VAN Do: 10.00-21.00 katholicisme versus reformatie, ORLEY BRUSSEL & ontdekkingsreizen, oorlog, vrede, RENAISSANCE Groepen die het Paleis voor cultuur, kunst… in een uniek Schone Kunsten bezoeken, krijgen gebouw waarlangs de Vlaamse BOZAR (PALEIS VOOR SCHONE informatie op maat en gratis meester zelf dagelijks de stad KUNSTEN) catalogi als ze vooraf boeken inliep toen hij in Brussel woonde (bij speciale aanbiedingen), en werkte. Bernard van Orley (1488-1541) naast gunstige voorwaarden had een van de grootste en korting op tickets voor alle Virtual reality voert bezoekers ateliers in zijn tijd en speelde events en rondleidingen van mee op een verbazingwekkende een fundamentele rol in het tentoonstellingen. reis naar het hart van de Brusselse artistieke leven in schilderijen van Breugel de de eerste helft van de 16e LET OP Oude. Ontdek de 16e eeuw via eeuw. Daarom vormt hij een In het Paleis voor Schone Kunsten deze tentoonstelling met al de belangrijke schakel tussen de zijn geen externe gidsen/sprekers opmerkelijkste voorwerpen uit de Vlaamse primitieven en Pieter toegelaten. Koninklijke Musea voor Kunst en Bruegel de Oude. Geschiedenis. Op de dak van het TARIEVEN gebouw, met prachtig uitzicht Met deze tentoonstelling over Voor één gids: 77 - 97 € over Brussel, kun je door de Van Orley is Brussel gastheer (weekend- en avondbezoeken); ‘virtual reality’-zoeker het Brussel van een langverwachte max. 15 pers./gids uit de zestiende eeuw bekijken. wereldpremière. Om historische ‘Terug naar Breugel’: ontdek de en logistieke redenen is Brussel PARKEERPLAATS VOOR BUSSEN: geschiedenis aan de hand van namelijk de enige locatie waar Kardinaal Mercierstraat een combinatie van geavanceerde een grootse retrospectieve technologie en bijzondere over deze Vlaamse meester kan kunstvoorwerpen. worden gerealiseerd . In 2019 plannen heel wat organisaties rondleidingen, PRAKTISCHE INFORMATIE Zijn werk is ook in diverse kerken muziekoptredens, culturele en collecties in en rond Brussel events en historische parades www.kmkg-mrah.be te zien. Bezoekers kunnen in de populaire Marollenwijk en een traject volgen tussen het hele stadscentrum. Zo willen Hallepoort (Koninklijke Musea voor het Brusselse stadscentrum, ze plekken uit Bruegels leven en Kunst en Geschiedenis) de Europese wijk en het een fascinerend tijdperk in de Zuidlaan 150, 1000 Brussel Brusselse Jubelparkmuseum. kijker zetten. Voor bezoekers is Een stadsplattegrond gidst dit een uitstekende gelegenheid TRADECONTACT bezoekers door Brussel om er om Bruegels wereld en werk Sophie T’Kint werken van Vlaamse meesters (opnieuw) te ontdekken in het [email protected] in hun oorspronkelijke kader te historische hart van Brussel. T +32 (0)2 545 01 57 bewonderen. PRAKTISCHE INFORMATIE OPENINGSUREN De tentoonstelling wordt LENTE 2019 aangevuld met een VISIT BRUSSELS Di - vr: 09.30 - 18.00 muziekprogramma dat werken www.visitbrussels.be Za, zo en feestdagen: 10.00 - 17.00 uit Van Orleys tijd opvoert. Als Gesloten: ma en 1 januari, 1 mei, 1 afsluiter van deze totaalbeleving TRADECONTACT en 11 november en 25 december kun je in het nieuwe ‘Café Victor’ Pieter Callebaut Ticketverkoop sluit om 16.00 je keuze maken uit themamenu’s [email protected] Ook gesloten vanaf 14.00 op 24 en en -snacks. T +32 (0)2/549 50 52

32 KONINKLIJKE MUSEA VOOR SCHONE KUNSTEN VAN BELGIË

‘Van de 15de tot en met de 18de eeuw’: de collectie Oude Meesters voert de bezoeker door 400 jaar geschiedenis aan de hand van uitzonderlijke werken, met elk een uniek verhaal uit het verleden. Hier kunnen bezoekers de één na grootste collectie schilderijen en tekeningen van Bruegel ter wereld bewonderen. Direct hiernaast worden beroemde meesterwerken van Rubens of Jordaens tentoongesteld, evenals zeldzame werken van grote kunste- naars zoals Van der Weijden, Bouts, Memling, Bosch en Van Dyck. Iedereen kan zich in het museum door een breed scala aan virtuele en live ervaringen onderdompelen in Bruegels meesterwerken:

BRUEGEL In de “Bruegel Box” staan PRAKTISCHE INFORMATIE ONGEZIENE MEESTER- kijkers schouder aan schouder met dorpelingen uit Bruegels www.fine-arts-museum.be/nl WERKEN “spreekwoorden” (1559), staan ze oog in oog met de handlezer in de “Preek KONINKLIJKE MUSEA VOOR SCHONE KONINKLIJKE MUSEA VOOR SCHONE van Johannes de Doper” (1566) en KUNSTEN VAN BELGIE KUNSTEN VAN BELGIE beleven ze de “Val van de opstandige Regentschapsstraat 3, 1000 Brussel engelen” (1562) alsof ze er zelf bij Twaalf meesterwerken van Bruegel, waren. Na hun belevenissen in de TRADECONTACT uit de meest prestigieuze musea in de ‘box’ kunnen bezoekers de originele Samir Al-Haddad wereld, worden met hd-technologie “Val van de opstandige engelen” [email protected] van het Google Cultural Institute tot bewonderen op de eerste verdieping T +32 (0)2 508 34 089 in de kleinste details weergegeven. van de afdeling “oude meesters” in Een breed spectrum virtuele en in- de Koninklijke Musea voor Schone OPENINGSUREN situ-ervaringen dompelt bezoekers Kunsten van België. Di - vr: 10.00 - 17.00 van dit unieke initiatief onder in Za - zo: 11.00-18.00 Bruegels werken, laat hen inzoomen Meer beleven: Gesloten op ma en 1 en 2 januari, op details in elk schilderij en geeft Negentien virtuele tentoonstellingen 1 mei, 1 en 11 november en 25 toegang tot gespecialiseerde kennis. onderzoeken Bruegels meesterwerken december en documenteren zijn leven, Door dieper in Bruegels wereld inspiratiebronnen en nalatenschap. TICKETS te graven ontdek je onverwachte Voor iedereen toegankelijk op Volwassene 8 € / 13 € elementen in zijn werken, die de pijler g.co/UnseenMasterpieces. In de Senior (65+): 6 € / 9 € zijn van Vlaams vakmanschap. Hoewel Koninklijke Musea voor Schone Jongere (6-25 jaar), leerkracht, je de kunstenaar en zijn schilderijen Kunsten van België zijn 12 van deze gehandicapte en begeleider: 2 € / meteen herkent, heeft elk schilderij multimediatentoonstellingen te zien 3 € zo zijn eigen details - sommige op interactieve terminals. Vriend van de musea, ICOM-lid, kind vertrouwd, andere verrassend - die (jonger dan 6 jaar): GRATIS meesterwerkjes op zich zijn en nadere Met een smartphone en Googles aandacht verdienen kartonnen virtualrealitybril word je TICKETVERKOOP als kijker ondergedompeld in een Aan de ticketbalie in de musea BRUEGEL BOX 360°-wereld en beleef je de “Val of op onlineticketing@fine-arts- van de opstandige engelen” op museum.be Deze intrigerende kunstbelevenis laat een hypermoderne manier. Deze bezoekers de geheimen in Bruegels virtualrealityviewer is beschikbaar op ACTIVITEITEN EN RESERVERINGEN bekendste meesterwerken ontdekken. het YouTube-kanaal van de Koninklijke Rondleidingen, slow art, workshops In een van de museumruimtes worden Musea voor Schone Kunsten van enz. er fascinerende video’s, telkens over België. Kijkers zien de schilderijen tot T +32 (0)2 508 33 33 een Bruegelschilderij, plafondhoog leven komen voor hun ogen, zodat [email protected] geprojecteerd op drie muren, het voelt alsof ze zelf door Bruegels met behulp van een geavanceerd illustere creaties wandelen. projectiesysteem en ultrahoge- resolutiebeelden.

33 BRUEGELS NIEUWE BEZOEKERSCENTRUM PRACTICAL INFORMATION

OPENING 2020 TRADECONTACT Laurence Ryckaert Ontdek de wereld van Breugel, ga terug in de tijd en [email protected] wandel door zijn straten, bezoek de kerk waar hij T +32 (0)2 508 33 33 / +32 (0)2 508 34 52 trouwde en werd begraven, ontdek met behulp van digitale technieken waar hij zijn inspiratie vond en TICKETS geniet van culinaire specialiteiten uit de dagen van Volwassene/ 10 € weleer. Senior (65+): 8 € Jongere (6-25 jaar), leerkracht, gehandicapte en Neem deel aan het dagelijkse leven van deze begeleider: 4 € wereldberoemde schilder, maak kennis met zijn familie, Vriend van de musea, ICOM-lid, kind (jonger dan 6 jaar): zijn kunstenaarschap en zijn vak. Tijdens onze workshop GRATIS kun je je eigen kunstwerk maken, je eigen verf mengen en je eigen ontwerpen op onze pers drukken.

34 BELEEF BRUEGEL IN HET PAJOTTENLAND (HET PLATTELAND ROND BRUSSEL)

KASTEEL VAN GAASBEEK

Het kasteel van Gaasbeek ligt 13 km ten zuidwesten van Brussel en is Vlaanderens meest romantische kasteel, omringd door een dramatisch parklandschap. Een kroonjuweel van het domein is de prachtige museumtuin die met verrukkelijk veel oude fruitvariëteiten en vergeten groenten pronkt.

Het kasteel nestelt zich in de zacht glooiende heuvels van het bucolische Pajottenland, een authentiek, idyllisch landschap dat je aan Bruegels mooiste vergezichten doet denken. Geen betere plek dan deze dus voor een tentoonstelling over de herontdekking van de meester.

FEAST OF FOOLS: en zie je hoe hij het landschap en TRADECONTACT EEN NIEUWE KIJK OP landelijke leven verheerlijkt. Er staat Nancy Verhulst je een fascinerende reis door het [email protected] BRUEGEL labyrint van kamers in het kasteel T +32 (0)2 531 01 44 te wachten, ingenieus opgeluisterd De tentoonstelling “Feast of Fools” door een van Berlijns creatiefste OPENINGSUREN staat in het teken van 20e-eeuwse theatergezelschappen, Rimini VAN 6 APRIL TOT 28 JULI 2019 kunstenaars die Bruegel herontdekten Protokoll. Ma - zo: 10.00 - 18.00 en onderzoekt waarom hij uitgroeide (laatste bezoek om 17.00) tot een van Vlaanderens grootste Een extra attractie is een bezoekje Ma gesloten cultuuriconen. Internationaal aan de kasteelbrouwerij voor een Open op feestdagen gerenommeerde kunstenaars glas authentieke, artisanale geuze, interpreteren zijn artistieke erfgoed gebrouwen zoals in Bruegels tijd. Audiogidsen beschikbaar in het met bestaand en nieuw werk. Engels, Nederlands en Frans. PRAKTISCHE INFORMATIE Rondleidingen kun je boeken per Bezoekers komen terecht in een [email protected] spel van wisselende stemmingen, www.kasteelvangaasbeek.be met niet alleen schilderijen, maar PARKEREN: parkeerplaats voor 350 ook muziek, literatuur en film. KASTEEL VAN GAASBEEK auto’s, 4 bussen Hier ontdek je Bruegels cynische Kasteelstraat 40, humor, karikaturen en verborgen 1750 Gaasbeek boodschappen op een unieke manier

35 HET OOG VAN BRUEGEL: CONTACTGEGEVENS toch zit dit werk nog altijd tjokvol EEN RECONSTRUCTIE [email protected] toespelingen, humor, symboliek en AUTO: Grote ring rond Brussel, afslag 11 verborgen verhalen. VAN HET LANDSCHAP (Groot-Bijgaarden), 12, 13 (Dilbeek centrum) en 14 (Anderlecht); er is PRAKTISCHE INFORMATIE Hoewel er niet veel bekend is over parkeergelegenheid. zijn leven en werkwijze, wordt over www.bokrijk.be het algemeen aangenomen dat Pieter OPENBAAR VERVOER: met de Bruegel de Oude zijn landschappen metro van station Brussel-Zuid BOKRIJK ‘samenstelde’ met beelden uit het naar Anderlecht, halte Sint-Guido Bokrijklaan 1, 3600 Genk landelijke, glooiende Pajottenland. We en aansluitend met lijnbus 118 of proberen de schilder te volgen en het rechtstreeks met lijnbus 118 van station TRADECONTACT landschap door zijn ogen te bekijken. Brussel-Zuid naar Sint-Anna-Pede (ong. An Tournelle Een rondleiding voor bezoekers nodigt 30 min.). [email protected] ons uit het Brabantse landschap in TAXI: 15 minuten vanuit Brussel- T +32 (0)2 531 01 44 de buurt van Brussel te beleven, waar centrum naar Sint-Anna-Pede de meester in de 16e eeuw kwam. Dit FIETSEN: er zijn fietsen te huur: OPENINGSUREN is een eenmalige, adembenemende www.villo.be (Erasmus Ziekenhuis) VAN 4 APRIL - 30 OKTOBER 2019 tentoonstelling van hedendaagse Di - zo: 10.00 - 18.00 kunstenaars die Bruegel naar de 21de eeuw katapulteren. Bruegel Audiogidsen beschikbaar in het was een meester in het schilderen Nederlands, Engels en Frans van landschappen. Hij verrast de DE WERELD VAN BRUEGEL kijker met unieke perspectieven, TICKETS Op maar 60 minuten rijden ten harmonieuze landschapscomposities Volwassenen: 12,5 € oosten van Brussel ligt Bokrijk, en ogenschijnlijk tastbare decors. Kinderen (3-12): 2 € een uniek openluchtmuseum met Tijdens deze tentoonstelling wordt 60+: 10,5 € het thema landschap opnieuw zijn eigen park en wandelpaden. Het park zelf is zeker een bezoek geïnterpreteerd en daarmee treden TOUROPERATORS: waard met zijn 120 historische we in de voetsporen van de meester b2c-aanbod: 10 € gebouwen en voorwerpen in een zelf. Een wandel- en fietstocht van b2b-aanbod: 8,5 € 12 en 33 kilometer verbindt 12 unieke waarlijk idyllisch landschap, en de installaties, interventies en scènes. Bruegeltentoonstelling is nog een De tocht begint en eindigt bij twee extra reden om de omweg te maken gebouwen op Bruegels schilderijen: de in 2019. FIETSTOCHT IN HET kerk van Sint-Anna-Pede, op Bruegels PAJOTTENLAND ‘Parabel van de blinden’ (1568) en de “De wereld van Bruegel” brengt watermolen van Sint-Gertrudis-Pede het werk van de kunstenaar tot Een speciale Bruegelfietsroute die op ‘De ekster op de galg’ (1568) is leven. Bezoekers zien, horen, voelen, voert fietsers langs het kasteel vereeuwigd. proeven en ruiken het leven en de van Gaasbeek, de kerk van landschappen van Bruegels tijd. Sint-Anna-Pede en door het PRAKTISCHE INFORMATIE Op strategische punten langs de weelderige, groene landschap 6 MAANDEN (6 APRIL - 27 OKTOBER Bruegelroute stap je als bezoeker dat afgebeeld wordt op 2019) binnen in vier werelden, telkens in Bruegels schilderijen. De start KERK VAN SINT-ANNA-PEDE een indrukwekkende schuur die zelf van de route is maar een korte 176 Herdebeekstraat, 1701 Dilbeek. een mooi voorbeeld van historisch metrorit verwijderd van het PEDEMOLEN vakmanschap is. Elke wereld Brusselse stadscentrum. 84 Lostraat, 1703 Dilbeek. blaast Bruegels werk op een frisse, Toegang gratis moderne manier nieuw leven in, Je kunt fietsen huren: want al is het honderden jaren oud, www.villo.be, fietsstation Erasmusziekenhuis.

36 BELEEF BRUEGEL IN ANTWERPEN 26.10.2019 - 26.01.2010

BRUEGELS BOOMING De eerste grote tentoonstelling een resultaat van jarenlang ANTWERP wordt “Bruegels Booming Antwerp” onderzoek. Kortom: een must. Deze waarin je een overzicht krijgt van de tentoonstelling sluit naadloos aan KONINKLIJK MUSEUM VOOR SCHONE artistieke productie in Antwerpen en op de monografische tentoonstelling KUNSTEN IN ANTWERPEN (KMSKA) de Zuidelijke Nederlanden. Antwerpen over Pieter Bruegel de Oude in het beleefde toen zijn ‘gouden eeuw’: de Kunsthistorisch Museum in Wenen, Het Koninklijk Museum voor Schone stad groeide in een razend tempo van oktober 2018 tot januari 2019, Kunsten Antwerpen (KMSKA) uit tot het meest dynamische en waarbij het Koninklijk Museum voor opent zijn deuren opnieuw in 2019, kosmopolitische handelscentrum Schone Kunsten Antwerpen nauw na de langste renovatie in zijn in Noord-Europa. De kennis en betrokken is. geschiedenis. Binnen een en hetzelfde ervaring van dit tijdperk zijn nog gebouw betreden bezoekers twee steeds relevant voor de moderne PRAKTISCHE INFORMATIE totaal verschillende werelden: de toeschouwer. statige oude kamers van het Oude www.kmska.be Museum die opnieuw schitteren als Bezoekers krijgen zo’n 120 objecten vanouds, en een nieuw, verticaal te zien. Ze vormen een caleidoscoop KONINKLIJK MUSEUM VOOR SCHONE oprijzend museum. De renovatie van selecte kunstvoorwerpen in alle KUNSTEN ANTWERPEN geeft het museum 40 % meer genres en technieken: schilderijen, Leopold de Waelplaats 2, Antwerpen tentoonstellingsruimte voor zijn sculpturen, tekeningen en prenten, uitgebreide collectie. Dit vormt wandtapijten, manuscripten en TRADECONTACT tevens een heroverweging van wat geïllustreerd drukwerk, handwerk en Birgit Pluvier een modern museum betekent: architectuur. De tentoonstelling toont [email protected] een dynamische ruimte voor zowel werk van wereldbekende kunstenaars T +32 (0)3 224 95 67 reflectie als vermaak, waar thema’s door wie de 16e eeuw een van de door een hedendaagse lens tot belangrijkste culturele periodes ooit TICKETS leven komen. Dit vormt tevens een werd. De kennis en ervaring van dit Individueel: 18 € heroverweging van wat een modern tijdperk zijn nog steeds relevant voor Groepen (> 15 pers.): 12 € museum betekent: een dynamische de moderne toeschouwer. Onder 18 jaar, Antwerp city card: 0 € ruimte voor zowel reflectie als vermaak, waar thema’s door een ‘Bruegels eeuw’ combineert GIDSEN TOER hedendaagse lens tot leven komen. topwerken uit musea in Europa [email protected] en de Verenigde Staten met or +32 (0)3 224 95 61 nieuwe ontdekkingen en inzichten;

37 DULLE GRIET’ IS EEN APOCALYPTISCH EN VULKANISCH NARRATIEF SCHILDERIJ DAT ERIN SLAAGDE OM, NET ALS ZIJN MAKER, ZIJN GEHEIMEN GOED VERBORGEN TE HOUDEN. WAT HET WERK PRECIES BETEKENT, BLIJFT EEN MYSTERIE. HET TAFEREEL KRIOELT VAN DE MISVORMDE MONSTERS EN EEN GEHARNASTE VROUW BEENT VOORUIT MET EEN ZWAARD IN HAAR HANDEN: DIT IS DULLE GRIET, IN BRUEGELS TIJD HET SYNONIEM VOOR EEN HELLEVEEG.

DE WERELD OP ZIJN KOP: BRUEGELS LAATSTE JAREN IN ANTWERPEN

MUSEUM MAYER VAN DEN BERGH PRAKTISCHE INFORMATIE

Met de terugkeer van ‘Dulle Griet’ wordt een van Pieter www.museummayervandenbergh.be Bruegels beroemdste schilderijen in volle glorie getoond. Dankzij nieuw onderzoek en grondige restauratie van Dulle MUSEUM MAYER VAN DEN BERGH Griet brengt deze tentoonstelling nog meer verborgen Lange Gasthuisstraat 19, Antwerpen geheimen rondom Bruegel en zijn vroegere werk in Antwerpen aan het licht. TRADECONTACT De tentoonstelling maakt deel uit van de viering van het [email protected] leven en werk van Bruegel die dit jaar op verschillende T +32 (0)3 338 81 88 locaties in Antwerpen plaatsvindt, waaronder het Museum Mayer van den Bergh, de Koninklijke Musea voor Schone OPENINGSUREN Kunsten, het Snijders- & Rockoxhuis en andere plaatsen in 5 OKTOBER 2019 - 26 JANUARI 2020 de stad. Di - vr: 10.00 - 20.00 Za - zo: 10.00 - 20.00 Gesloten op ma en op 11 november en 25 december

TICKETS Individueel: 10€, Trade en groepen meer dan 12 personen: 8€ Onder 12 jaar: gratis

38 IN WENEN

VLAAMSE MEESTERS OP TOURNEE

Vanaf 2017 toont het Kunsthistorisches Museum in Wenen een reeks inspirerende tentoonstellingen over Vlaamse kunst en cultuur. Bezoekers kunnen de picturale werelden van Rubens en Bruegel zien in Wenen, of naar Vlaanderen reizen om te ontdekken waar ze leefden en werkten! Vlaamse Meesters op tournee is een samenwerkingsproject tussen het Kunsthistorisches Museum Wenen en Toerisme Vlaanderen.

Vanaf 17 oktober brengt het bronnen van de meester en de meest gegeerde Vlaam- Kunsthistorisches Museum brengt de collectie van het se schilder in de 16e eeuw, met een schitterende ten- Kunsthistorisches Museum wiens werken uitzonderlijk toonstelling hulde aan Peter en talrijke internationale hoge prijzen opleverden Paul Rubens, de belangrijk- leenwerken samen. tijdens zijn leven. Er blijven ste Vlaamse barokschilder. nog maar een veertigtal De schilderijengalerij van het Kunstliefhebbers van overal schilderijen en een zestigtal Kunsthistorisches Museum kunnen in 2018/2019 al uitkij- gravures en tekeningen van biedt onderdak aan een ken naar iets heel bijzonders: hem over. De 12 paneelschil- veertigtal werken van de van 2 oktober 2018 tot 13 deringen in het Kunsthisto- gevierde kunstenaar en zijn januari 2019 toont het Kunst- risches Museum vormen ‘s atelier, waaronder meester- historisches Museum Wenen werelds grootste collectie werken zoals “Het pelsken”, de eerste uitgebreide, mo- met Bruegels werk, en samen “Het hoofd van Medusa”, zijn nografische tentoonstelling met talrijke internationale late zelfportret en de enor- met werk van Pieter Bruegel leenwerken uit musea en me altaarstukken besteld de Oude (1525/’30-1569) ter privécollecties in Europa en voor de jezuïetenkerk in herdenking van de 450e ver- Amerika vormen ze de kern Antwerpen. De spectaculaire jaardag van zijn dood. van deze opzienbarende ten- tentoonstelling focust op toonstelling ter ere van een de creativiteit en inspiratie- Pieter Bruegel de Oude was uitzonderlijk kunstenaar.

MEER INFORMATIE OVER HET KUNSTHISTORISCHES MUSEUM WENEN: WWW.KHM.AT

39 40 VAN ECYK WAS HIER 2020

SINDS DE SCHILDERS JAN EN HUBERT VAN EYCK HET LAM GODS IN 1432 VOLTOOIDEN, REISDEN MILJOENEN BEZOEKERS VAN OVER DE HELE WERELD NAAR GENT OM ER HET ALTAARSTUK TE BEWONDEREN. HET WERK RAAKTE VERMIST, VERTROK MET DE NOORDERZON IN OORLOGSTIJD, OVERLEEFDE TERNAUWERNOOD EEN BRAND, WERD ONTMANTELD, GEKOPIEERD, GESMOKKELD, GECENSUREERD, AANGEVALLEN DOOR BEELDENSTORMERS, VERBORGEN, GEGIJZELD VOOR LOSGELD, GERED EN WEER GESTOLEN… GEEN KUNSTWERK LIEP ZO’N GEVAAR EN WAS ZO GEGEERD ALS HET MYTHISCHE LAM.

41 ONGEËVENAARDE EEN FELBEGEERD dateert van 11 april 1934 toen twee VIRTUOSITEIT MET HET MEESTERWERK panelen van het werk werden ge- stolen: “Johannes de Doper” en “De PENSEEL rechtvaardige rechters”. Er werd een miljoen Belgische frank losgeld Jans beroemdste creatie is het In de vroege 15e eeuw droeg Jan van geëist. Om zijn goede wil te tonen Gentse altaarstuk “De aanbid- Eyck sterk bij tot de revolutie die zich gaf de dader het paneel ”Johan- ding van het Lam Gods” voor de in de schilderkunst in de Lage Landen nes de Doper” terug, maar losgeld Sint-Baafskathedraal in Gent. Aan voltrok. Met zijn scherpe oog en werd er nooit betaald. Helaas deze twaalfdelige polyptiek werkte natuurlijke weergave van de realiteit, ontbreekt het laatste stuk van de hij samen met zijn broer Hubert, zijn briljante kleurgebruik en mees- puzzel nog altijd. terlijke olieverftechniek - door hem die ook schilder was. Jan voltooide de opdracht in 1432 na Huberts geperfectioneerd - tilde Van Eyck de In het STAM, het Stadsmuseum dood in 1426. Het Lam Gods was schilderkunst naar nieuwe hoogten. van Gent, komen bezoekers meer het beroemdste olieverfschilderij Zijn werkgever Filips de Goede, her- te weten over de diefstal van de van die tijd. tog van Bourgondië, betaalde hem zijpanelen van het Lam Gods. Wie rijkelijk zodat hij kon schilderen wan- weet ontdekt iemand wel waar Sinds de eerste bezichtiging in neer hij maar wilde. Van Eyck kreeg de ontbrekende “Rechtvaardige 1432 beschouwt men het prachtige ook de opdracht om een aantal rechters” zich bevinden. Het mys- altaarstuk van 4,40 x 3,40 m we- diplomatieke missies te volbrengen. terie blijft onopgelost en de jacht reldwijd als een van de allermooi- Zo reisde hij in 1428 naar Lissabon op het ontbrekende paneel gaat ste kunstschatten. Helaas werd om het aanstaande huwelijk van de onverminderd voort. hertog met Isabella van Portugal te het werk sindsdien het slachtoffer regelen. van dertien misdrijven en zeven diefstallen. De laatste diefstal

42 DE RESTAURATORS AAN HET WERK ZIEN

Eind 2019 zal de restauratie van de laatste panelen klaar zijn en nemen ze hun originele plaats in de Sint-Baafskathedraal weer in. Tot die tijd kun je in het Museum voor Schone Kunsten (MSK) in Gent de restaurators van het Lam Gods aan het werk zien.

Bezoekers krijgen er een klare kijk op het minutieuze, gedetail- leerde restauratiewerk. Momen- DE RESTAURATIE teel beantwoorden de restaura- tors elke laatste woensdag van de VAN HET LAM GODS maand ook vragen in het MSK.

Het Lam Gods werd ontworpen in bekendstaat om haar expertise. hebben al kleine kijkopeningen opdracht van handelaar, financier “We ontdekten dat grote delen gemaakt op sommige plaatsen op en politicus Jodocus Vijd, indertijd van het werk overschilderd waren de panelen. De onthulde kleuren, het equivalent van de Gentse bur- tijdens een vorige, 17e-eeuwse res- details, plooien en diepte zijn van gemeester, voor de Vijdkapel in de tauratie. In die tijd was overschil- opmerkelijke kwaliteit en passen huidige Sint-Baafskathedraal. Het dering een gangbare restauratie- perfect bij Van Eycks stijl. Deze kunstwerk sprak tot ieders verbeel- techniek. Het goede nieuws is dat onthulling verklaart waarom ex- ding zodra het het levenslicht zag de originele laag nog in een goede perts vroeger sommige details van in 1432. staat is, waardoor we in principe het Lam Gods bestempelden als de bovenste laag kunnen verwijde- minder goed werk van Van Eyck. LAATSTE RESTAURATIE ren”, zegt Devolder, “en de originele “Nu weten we dat het werk van de IN EEN LANGE RIJ daaronder blootleggen.” echte Van Eyck grotendeels verbor- gen lag onder nieuwe lagen verf,” Hoewel men er in de restauratie- aldus Devolder. Verdere details, zo- Sinds oktober 2012 coördineert wereld soms voor kiest om sporen als een spinnenweb net boven de Bart Devolder het restauratiepro- van de tijd te bewaren, zijn de hoofden van Joos Vijd en Elisabeth ject bij het KIK (Koninklijk Instituut restaurators ervan overtuigd dat Borluut, kwamen onlangs aan het voor het Kunstpatrimonium), een de bovenste laag verwijderen in licht tijdens de restauratie. Belgische instelling die wereldwijd dit geval de juiste keuze is. “We

43 Voor bezoekers ligt er ook een interessante Van Eyckwandeling door het 15e-eeuwse Gent te wach- ten, langs drie belangrijke locaties: het Museum voor Schone Kunsten, het oude Caermersklooster en de Sint-Baafskathedraal.

Zolang de restauratie aan de gang is, huisvest het klooster een tentoonstelling over de rijke geschie- denis van het werk, die bijna zes eeuwen overspant. De tentoonstelling heet ‘Het Lam Gods ont(k) leed!’ Bovendien lopen er ook tijdelijke tentoonstellingen rond specifieke thema’s, zoals de herkomst van de houten panelen en de iconografie van het werk.

44 VAN EYCK-EVENTS DIE JE NIET MAG MISSEN UNIEKE TENTOONSTELLING OVER VAN EYCK EN HET BOURGONDISCHE HOF IN HET MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN GENT OPEN VAN 1 FEBRUARI TOT 10 MEI 2020.

Het Museum voor Schone Kunsten UNIEKE BELEVENIS PRAKTISCHE INFORMATIE Gent organiseert “Jan van Eyck en het hof van de Bourgondische her- Deze unieke belevenis dompelt www.mskgent.be togen”, een grootschalige tentoon- bezoekers onder in het weelderige [email protected] stelling over het leven en werk van hofleven van weleer met schilderij- de Vlaamse meester. en, sculpturen, tekeningen, tapijten MSK en miniaturen. Stuk voor stuk zijn Museum voor Schone Kunsten De Lage Landen in de late mid- ze voorbeelden van de buitenge- Fernand Scribedreef 1, 9000 Gent deleeuwen vormden een unieke woon vindingrijke verbeelding en creatieve omgeving voor kunste- het verfijnde esthetische gevoel OPENINGSUREN naars en ambachtslieden. Het hof uit die periode. De tentoonstelling van Filips de Goede, hertog van VAN 1 FEBRUARI TOT 10 MEI 2020 maakt gebruik van interactieve Ma - zo: 09.00 - 18.30 u Bourgondië, trok de meest getalen- technologie om dit effect nog teerde kunstenaars uit die tijd aan Twee avonden per week laat open te versterken en om uitschieters tot 22.30 u. en deed veel om culturele en artis- extra te benadrukken. tieke ondernemingen te promoten. TICKETS Jan van Eyck was een echte ‘ster’ Bezoekers zijn getuige van de in die tijd en maakte naam als INDIVIDUEEL: 20 € meest volledige van Eyck-tentoon- GROEP: 17 € kunstenaar en ontwerper, maar stelling ooit: ze zien de buitenste ook als adviseur en diplomaat. panelen van het Lam Gods naast andere meesterwerken van Eyck en zijn tijdgenoten. Een unieke belevenis.

45 OPENING MEI 2020: NIEUW ‘LAM GODS BEZOEKERSCENTRUM’ IN DE SINT-BAAFSKATHEDRAAL

Het nieuwe bezoekerscentrum AUGMENTED REALITY Deze “augmented reality”-wan- combineert authentieke kunst- deling in de kathedraal komt er schatten en moderne presentatie- Toeristen met een hart voor cul- in negen talen - de zeven talen technieken om het verhaal achter tuur kunnen de laatste restaura- waarin de audiogids al bestaat, het Lam Gods, de eeuwenoude tiecampagne zien en de opmer- aangevuld met Russisch en Portugees - en wordt op maat polyptiek van de gebroeders Van kelijke geschiedenis van het Lam gemaakt voor elke taal. Eyck, te vertellen. Gods ontdekken. Aan de ingang van het centrum krijgen ze een De feestelijke opening is gepland augmented-virtualrealitybril (AVR) waarmee ze middeleeuw- PRAKTISCHE INFORMATIE in mei 2020 wanneer ook de grote se muurschilderingen en talrijke tentoonstelling “Jan van Eyck en kunstwerken kunnen zien. Met www.sintbaafskathedraal.be het hof van de Bourgondische behulp van historische simulaties [email protected] hertogen” loopt in het Museum en interactieve modules lijkt het voor Schone Kunsten van Gent. of je honderden jaren terugreist SINT-BAAFSKATHEDRAAL Het bezoekerscentrum neemt de in de tijd. Als bezoeker maak je Sint-Baafsplein vele boodschappen vervat in de de verschillende bouwperiodes 9000 Gent polyptiek onder de loep en geeft van de kathedraal mee. Ook de OPENINGSUREN uitleg over de religieuze betekenis bewogen geschiedenis van het “Lam Gods” en zijn betekenis HET BEZOEKERSCENTRUM OPENT en kunsthistorische waarde. Daar- IN JUNI 2020 naast belicht het centrum ook de komen op een overtuigende en historisch correcte manier in MA - ZO: 09.30 - 17.00 nauwe band tussen het Lam Gods, beeld. de kathedraal en het architectura- TICKETS le erfgoed. INDIVIDUEEL: 12 € GROEP: 10 €

46 2018 - 2020 BRUGGE, THUISSTAD VAN DE VLAAMSE PRIMITIEVEN

SOMS VRAAG IK ME AF WAAROM MENSEN UIT ALLE WINDSTREKEN DE VLAAMSE PRIMITIEVEN ZO FASCINEREND VINDEN. MISSCHIEN OMDAT WE VOOR HET ALLEREERST IN DE KUNSTGESCHIEDENIS GECONFRONTEERD WORDEN MET HERKENBARE MENSEN EN BEKENDE OBJECTEN DIE WE OOK IN ONZE HUIDIGE REALITEIT NOG TERUGVINDEN. DE VLAAMSE PRIMITIEVEN LEGDEN DE BASIS VOOR EEN ARTISTIEK CONCEPT DAT IN ZIJN REALISME PERFECT HERKENBAAR EN DUS BEGRIJPELIJK IS VOOR HEDENDAAGSE WAARNEMERS. DE VLAAMSE PRIMITIEVEN ONTDEKTEN HET INDIVIDU. EEN HELE PRESTATIE.

Till-Holger Borchert, directeur van Musea Brugge

47 DE GOUDEN EEUWEN VAN BRUGGE: DE BLOEITIJD VAN DE VLAAMSE PRIMITIEVEN

Brugge is de stad van Jan van Eyck. andere prominente Vlaamse meesters vormen de basis van de Europese De legendarische en enigmatische in Brugge komen wonen of voor schilderkunst en zijn onlosmakelijk uitvinder van de olieverftechniek Brugse klanten werken. Zo maakten verbonden met de Brugse culturele woonde en werkte hier vanaf 1432 de Vlaamse primitieven furore. Tot geschiedenis. tot aan zijn dood in 1441. In de 15e Van Eycks bewonderaars behoorde eeuw vestigde Filips de Goede, hertog ongetwijfeld Hans Memling die Ook nu nog kun je tal van van Bourgondië, zijn hof in Brugge zich sterk liet beïnvloeden door de wereldberoemde werken bewonderen en nodigde kunstenaars uit om er te meester. Memling was geboren in in musea en kerken, waar je ze komen werken. Zo begon het gouden Duitsland en streek in 1465 neer in ziet in de unieke context van een tijdperk van Brugge. In 1432 ging Jan Brugge om er een van de succesvolste UNESCO-werelderfgoedstad. Hoewel van Eyck er wonen als hofschilder. kunstenaars in de welvarende stad te ze ruim een half millennium geleden Al zijn bekende werken zijn hier worden. gemaakt zijn, bleven deze schilderijen geproduceerd. Jan van Eyck maakte verrassend kleurig en goed bewaard, volop gebruik van al zijn talenten De Vlaamse primitieven floreerden wat getuigt van het uitzonderlijke en slaagde erin om bewondering en lieten meesterwerken na voor vakmanschap van hun makers. te wekken. In zijn kielzog zouden volgende generaties. Hun kunstwerken

48 PERMANENTE COLLECTIES: EEN ODE AAN DE VLAAMSE MEESTERS

GEEN KUNSTMINNAAR OP BEZOEK IN BELGIË MAG DE BRUGSE MUSEA MISSEN: HET GROENINGEMUSEUM EN HISTORISCHE SINT-JANSHOSPITAAL BEZITTEN EEN REFERENTIE- COLLECTIE MET PRIMITIEVE SCHILDERIJEN DIE ONGEËVENAARD IS IN DE WERELD, MET MEESTERWERKEN VAN JAN VAN EYCK, HANS MEMLING, HUGO VAN DER GOES EN GERARD DAVID.

GROENINGEMUSEUM SINT-JANSHOSPITAAL

Jan van Eycks portret van zijn vrouw wordt Het Sint-Janshospitaal, gebouwd in de bewaard in het Groeningemuseum. Het werk vroege 12e eeuw, is een goed bewaard is niet alleen een van de vroegste vrouwen- pelgrimshospitaal met een kapel die portretten in de Europese kunstgeschiedenis, omgevormd is tot museum. Je ontdekt er maar ook een van de zeldzame getuigen van de geschiedenis van het ziekenhuis, met Van Eycks privéleven. Haar beeltenis richt onder andere medische voorwerpen en een zich via de inscriptie op de lijst tot de toe- intacte, 17e-eeuwse apotheek, maar dé grote schouwers, terwijl ze hen aankijkt. Jan van publiekstrekker is de wereldberoemde collectie Eycks verrassende illusionistische talent komt schilderijen van een van Brugges meest nog meer naar voren in de “Madonna met vooraanstaande burgers, de Vlaamse primitief kanunnik Joris van der Paele”, zijn grootste Hans Memling. alleenstaande werk dat ons bekend is. Hier portretteert hij het gezicht van een oudere kanunnik met minutieuze genialiteit en het OPENINGSUREN hele schilderij bevat verborgen bespiegelin- gen over de wereld op en buiten het paneel. Di - zo: 09.30 - 17.00 (laatste tickets: 16.30) Ma gesloten Hugo van der Goes’ “Dood van Maria” is het enige schilderij van betekenis van de schilder Open op paasmaandag dat zich nog in België bevindt en fascineert en tweede pinksterdag door de spitsvondige weergave van een on- Extra sluitingsdagen: natuurlijk, goddelijk licht. 25 december en 1 januari Speciale tarieven voor groepen van minstens 15 personen

49 Na een renovatie van vier jaar nemen het museum en zijn rijke collectie kunstvoorwerpen van uitmun- tende kwaliteit je mee op een reis door de geschiede- nis van Brugge. De collectie toont vele pareltjes van vakmanschap, zoals tapijten, kant, fijn zilverwerk en houtsnijwerk, maar ook hoogwaardige artefacten die bezoekers meenemen in de tijd. Hier wordt de geschie- denis echt tastbaar. Het pronkstuk en wellicht het intrigerendste Bourgondische erfgoed is de bidkapel. De privékapel is uniek in haar soort en verbond het statige paleis van de ridder met het koor van de On- ze-Lieve-Vrouwekerk. Zo kon hij de mis bijwonen met een bevoorrecht uitzicht op het altaar. NIEUW IN 2019: HEROPENING Voorts komt er een gloednieuw, eigentijds paviljoen VAN HET GRUUTHUSEMUSEUM tussen het Gruuthusemuseum en de Onze-Lieve- Vrouwekerk. Dit moderne staaltje architectuur zal Het Gruuthusemuseum is ondergebracht in het contrasteren met de twee oude monumenten en de voormalige stadspaleis van de Bourgondische ridder binnenplaats transformeren in een nieuwe belevenis. Lodewijk van Gruuthuse, heer van Brugge. Zijn Het paviljoen zal niet alleen dienst doen als onthaal familiefortuin dankte hij aan de verkoop van ‘gruut’, voor het museum, maar ook als schakel tussen alle een kruidenmix die wijd en zijd gebruikt werd om bier musea door een multimediablik op hun collecties te te brouwen. Lodewijk was de bekendste telg van deze bieden. voorname familie en een belangrijk figuur en vertrou- weling aan het hof van de hertogen van Bourgondië.

VERBORGEN JUWEELTJES: DE VLAAMSE PRIMITIEVEN IN DE BRUGSE KERKEN EN KAPELLEN

Hoewel de Brugse musea je versteld doen staan met topstukken van de Vlaams primitieven, is het ook de moeite waard om de vele verborgen juweeltjes in Brugge te ontdekken. In de Brugse kerken en kapellen zijn heel wat schilderijen bewaard gebleven die nog steeds op hun oorspronkelijke plaats hangen, waardoor kunstfans een buitengewone belevenis te wachten staat.

Tot de schatten van de Sint-Salva- begonnen is en dat na zijn dood torskathedraal behoren het oksaal afgewerkt werd door zijn atelier DE IDEALE MANIER OM DE met orgel, middeleeuwse praalgra- en Hugo van der Goes. Het werk is STADSMUSEA TE VER- ven, Brusselse wandtapijten en een een van de topstukken in de schat- KENNEN: DE MUSEUMPAS rijke collectie Vlaamse schilder- kamer, naast het altaarstuk van de kunst (14e-18e eeuw). looiersgilde (rond 1410), wellicht De kaart geeft je 3 De schatkamer toont onder andere een van de vroegste, overlevende opeenvolgende dagen een drieluik waaraan Dieric Bouts paneelschilderingen in Brugge. toegang tot alle 14 sites van “Musea Brugge”.

26-plussers: 28 € 12-25 jaar: 20 € (prijzen 1/1/2018) Speciaal groepstarief op aanvraag.

50 De Onze-Lieve-Vrouwekerk staat Het belangrijkste schilderij in de Xplore Bruges (Google Play of Apple bekend om haar Madonna van Sint-Jakobskerk beeldt scènes uit Store) is de ultieme stadsapp om je Michelangelo en de praalgraven de Heilige Lucialegende uit. Het langs de Brugse erfgoedroutes te van Karel de Stoute en Maria paneel is geschilderd door een leiden. Deze ene app stelt je in staat van Bourgondië, maar biedt ook anonieme 15e-eeuwse meester die om themaroutes, museumroutes en onderdak aan opmerkelijke mees- - naar het werk - de meester van stadswandelingen te downloaden, terstukken uit de Bourgondische de legende van de heilige Lucia meestal in vijf talen (Nederlands, periode, waaronder een monumen- genoemd wordt. Frans, Engels, Duits en Spaans). taal drieluik over de kruisdood, uit 1534, van de Brusselse hofschilder Behalve de Sint-Jakobsrondleiding Barend van Orley. De Onze-Lie- biedt de app ook wandelingen ve-Vrouwekerk was het thuis van DE VERBORGEN SCHATTEN buiten: ‘Brugge, anno 1562’ en ‘Hans de meest illustere broederschappen VAN DE SINT-JAKOBSKERK: Memling in Bourgondisch Brugge’, en in het laatmiddeleeuwse Brugge en DIGITALE RONDLEIDING een rondleiding binnen die focust op bezit nog altijd “De transfiguratie” de unieke collectie van zeven werken van Gerard David, de “De Madonna Het Brugse stadscentrum telt heel van Memling in het Sint-Janshospi- van de zeven smarten” uit 1521, wat religieuze instellingen met inte- taal en Groeningemuseum. gemaakt door Davids medewerker ressante kunstcollecties, waaronder Adriaen Isenbrandt, en diverse zeven historische kerken. Daarom www.xplorebruges.be altaarstukken van Pieter Pourbus is de app Xplore Bruges uitgebreid (1523-1585). met ‘De verborgen schatten van de Sint-Jakobskerk’. De app gidst bezoe- Op een paar stappen van het kers langs 15 kunstschatten in deze drukke stadscentrum ligt de kerk en geeft de eerste gratis rond- Sint-Jakobskerk. Deze gotische leiding in een historische, Vlaamse parochiekerk herbergt nog altijd kerk. De rondleiding is beschikbaar een indrukwekkende collectie 15e- in drie talen: Nederlands, Frans en en vroeg 16e-eeuwse schilderijen. Engels.

51 RONDLEIDINGEN

WANDELING MET GIDS: BRUGGE, COMBITICKET HISTORIUM & HISTORISCH HANDELS- EN CULTUUR- GROENINGENMUSEUM CENTRUM INDIVIDUEEL: 17,50 € Van de 13e tot de 15e eeuw was Brugge het handels- TRADEPRIJS: VERKRIJGBAAR OP AANVRAAG knooppunt waar handelaars uit Hanzesteden in het Hoge Noorden, Engeland en Duitsland (toen Ooster- HISTORIUM BRUGGE lingen genoemd) en belangrijke handelsplaatsen in Frankrijk, Spanje en Italië samenkwamen. De rondlei- In het Historium ervaar je hoe het was om in Brugge ding neemt je mee langs de stenen herinneringen uit te leven in de gouden eeuw. Deze interactieve bele- Brugges gouden eeuw. venis prikkelt al je zintuigen en toont hoe het leven in het middeleeuwse Brugge er in de gouden eeuw Deze wandeling onder leiding van een gediplomeer- uitzag, van de sfeer in de haven en kasseistraatjes de gids duurt twee uur. Elke gids neemt maximaal tot Van Eycks atelier. Of geniet gewoon van de heer- 25 mensen mee. De prijs per gids bedraagt 75 € per lijke geuren en het schuine gelach die je vanuit het rondleiding van twee uur en 37,50 € per extra uur. badhuis tegemoetkomen. (Betaal ter plekke, aan de gids zelf.) OPENINGSUREN ANDERE POPULAIRE RONDLEIDINGEN: de werelderf- Di - zo: 09.30 - 17.00, Maandag gesloten goedwandeling (de klassiekers). Er wordt ook aan een Jan van Eyck-tour gewerkt. GROENINGE MUSEUM Tijdens of na de wandeling kun je ook de stadsmusea bezoeken met een gids. Een bezoek aan een van de Nadat je rondgesnuffeld hebt in Jan van Eycks atelier musea duurt minstens een uur. Indien de toegang en gezien hebt waar hij zijn bekende “Madonna met niet op voorhand geboekt is, moeten de tickets bij kanunnik Joris van der Paele” schilderde, kun je dit aankomst cash betaald worden. Om te reserveren prachtige kunstwerk bewonderen in het Groeninge- neem je minstens een week op voorhand contact op museum. met de toeristische dienst en vermeld je de exacte OPENINGSUREN datum en het tijdstip van je bezoek, het aantal per- Di - zo: 09.30 - 17.00, Maandag gesloten sonen en plaats van afspraak. De laatste toegang tot het Groeningemuseum met het combiticket is om 16.00 uur.

PRAKTISCHE INFORMATIE: WWW.VISITBRUGES.BE [email protected] T +32 (0)50/44 46 38

52 2018 - 2020 ONTDEK DE VLAAMSE MEESTERS OP ONBEKENDE PLEKKEN

53 ADRIAEN BROUWER, MASTER OF EMOTIONS

15 SEPTEMBER 2018 - 16 DECEMBER 2018 OUDENAARDE

De stad Oudenaarde wijdt een ambitieus evenement en tentoonstelling aan schilder Adriaen Brouwer (1605/’06, Oudenaarde - 1638, Antwerpen).

Tussen de 16e en 18e eeuw Brouwer een van de meest [email protected] gold Oudenaarde als een van fascinerende schilders uit de T +32 (0)55 317 251 de belangrijkste wandta- Lage Landen. pijtweefcentra in Vlaanderen. Adriaen Brouwer, zo neemt Brouwer maakt integraal deel TICKETS men algemeen aan, was de uit van het Oudenaardse en INDIVIDUEEL: 10 € zoon van een wandtapijtont- Vlaamse DNA. Hij is als figuur GROEPEN: 8 € werper. Oudenaarde is dus onlosmakelijk verbonden met RONDLEIDINGEN (2U): 60 € de ideale plek om de Adriaen de lokale cultuur en economie: TRADE: 7 € Brouwertentoonstelling te zo heb je Adriaen Brouwerbier, houden. Brouwerpastei, het Adriaen OPENINGSUREN Brouwer-bierfestival en de VAN 15 SEPTEMBER 2018 TOT 16 De kunstenaar groeide uit tot Adriaen Brouwerpaden en DECEMBER 2018 schakel tussen de 16e-eeuwse -routes die door de prachtige Di - zo: 10.00 - 18.00 Bruegeltraditie en de land- Vlaamse Ardennen lopen. De Do: open tot 22.00 schaps- en genrescènes uit Brouwertentoonstelling en het Ma gesloten de 17e eeuw. Brouwer stond Brouwerprogramma in Ouden- tijdens zijn leven hoog in aarde gaan dan ook gepaard BEREIKBAARHEID aanzien als kunstenaar. Zijn met allerlei culturele en gas- Parkeerplaats voor bussen werk was gegeerd en ook tronomische evenementen. vlakbij de locatie tijdgenoten Rubens en Rembrandt schre- PRAKTISCHE INFORMATIE De rondleidingen en audiogid- ven hem hoog aan. sen zijn in vijf talen ver- www.mou-oudenaarde.be krijgbaar (Nederlands, Frans, De tentoonstelling geeft Engels, Duits, Spaans). bezoekers een fascinerend MOU inzicht in Brouwers’ werk, dat MUSEUM OUDENAARDE Restaurants en faciliteiten heel toegankelijk en gevari- Markt 1, 9700 Oudenaarde rond het marktplein (300 m) eerd is. Omdat hij vandaag de dag minder bekendheid geniet TRADECONTACT dan zijn tijdgenoten is Adriaen Eva Roels

54 DIERIC BOUTS EN DE MEESTERWERKEN IN DE LEUVENSE SINT-PIETERSKERK

Nog maar een handvol 15e-eeuwse triptieken met de kwaliteit van Dieric Bouts’ “Laatste avondmaal” kun je nog bewonderen in hun originele omgeving. In de Leuvense Sint-Pieterskerk hangen twee triptieken van Bouts in hun originele kapellen. De kerk biedt ook onderdak aan de Edel- heeretriptiek uit dezelfde periode (onbekende kunstenaar). De Sint-Pieterskerk ligt in het hart van de stad en heeft een ingang aan de Grote Markt, tegenover het stadhuis.

De restauratie van de Sint-Pieterskerk zal in 2019 voltooid zijn en dat is de ideale gelegenheid om de hele kerk open te stellen en al haar kunstschatten in hun nieuwe opstelling te tonen. Via geavanceerde digitale technologie krijgen bezoek- ers de verhalen over de Vlaamse meesters te horen bij de LEUVEN kunstwerken en de installatie.

OPENINGSUREN HET NIEUWE BEZOEKERSCENTRUM GAAT OPEN IN SEPTEMBER 2019 Ma - za: 10.00 - 16.30 Zon- en feestdagen: 11.00 - 16.30

Tot september 2019: Ma - Zat: 10.00 - 16.30 pm Zon en feestdagen: 11.00 - 16.30 Gesloten op woensdag: 01/10-31/03 Open op woensdag: 01/04-30/09 www.mleuven.be

55 MUSEUM M

Museum M toont schilderijen en sculpturen van befaamde Vlaamse meesters zoals Rogier van der Weyden, Constantin Meunier en Quentin Matsys. De M-collectie startte als 18e-eeuws rariteitenkabinet, maar omvat nu ruim 52.000 kunstvoorwerpen die in Leuven en Brabant gemaakt zijn, van de middeleeuwen tot de 19e eeuw.

PRAKTISCHE INFORMATIE TRADE CONTACT Saskia Verhaert / Annik Altruy Programma en informatie Visit Leuven www.mleuven.be [email protected] T + 32 (0)16 27 22 77 M-MUSEUM LEUVEN Leopold Vanderkelenstraat 28 VISIT LEUVEN 3000 Leuven Rondleidingen in de stad, dag- en weekendtrips kun je boeken via de toeristische dienst: www.leuven.be/vrije- RONDLEIDINGEN VOOR GROEPEN tijd/toerisme. 65 € voor de gids + 6 € per bezoeker ( > 15 personen) Verdiep je zeker eens in ons uitgebreide aanbod 65 € voor de gids + 8 € per bezoeker ( < 15 personen) rondleidingen voor groepen: www.mleuven.be/ Deze groepsprijzen zijn gebaseerd op een minimum van bezoek-m/rondleidingen/index.jsp 10 personen. LEUVEN: ACCESSIBILITY ILUVLEUVEN TICKET http://www.visitleuven.be/nl/vervoer-in-de-stad Discover the highlights of Leuven with the ILUVLeuven ticket at an interesting rate. The ticket grants you a visit to: PARKEERPLAATS VOOR BUSSEN: de nieuwe stopplaats - M-Museum Leuven voor toerbussen ligt aan het Margarethaplein, naast - Dieric Bouts en de Meesterwerken de kerk. Toerbussen kunnen gratis parkeren op de - Stadhuis) Bodartparkeerplaats. - Universiteits bibliotheek Tradeprijs: 12 € | Prijs: 16 €

56 MECHELEN MUSEUM Ma - vr: 11.00 - 17.00 BOURGONDISCH HOF VAN BUSLEYDEN Donderdag: 10.00 - 22.00 MECHELEN + MUSEUM HOF Za - zo: 10.00 - 17.00 VAN BUSLEYDEN Vanaf 2018 kunnen bezoekers in het Wo gesloten Mechelse Hof van Busleyden een van TICKETS De rondleiding combineert de de creatiefste periodes in de Vlaamse GROUP : 7 EURO hoogtepunten uit het Bourgondisch en Europese geschiedenis beleven: TRADE : 6 EURO tijdperk in de stad met een bezoek de Bourgondische renaissance. In de aan het Museum Hof van Busleyden. 15e en 16e eeuw beleefde Vlaanderen een ongezien politiek, economisch ONTDEK BOURGONDISCH PRIJS: 75 EURO en cultureel hoogtepunt. Figuren als MECHELEN (maximum 25 personen per guide) Jan van Eyck, Hieronymus Bosch en BEGELEIDE RONDLEIDING DUUR: 1,5 uur Pieter Bruegel maakten uitzonderlijke EN VOOR GROEPEN Dagelijks, behalve op woensdag - kunstwerken die ook nu nog reserveren noodzakelijk belangrijk zijn in ons kunstlandschap. RESERVEREN: Visit Mechelen, [email protected] Een van de fraaiste nog bestaande MUSEUM stadspaleizen uit de Europese HOF VAN BUSLEYDEN BESCHIKBAAR VANAF 1 JULI 2018. renaissance vormt het kader voor Ontdek de hoogtepunten van het deze belevenis. Het pand wordt SCHEPENHUIS omgetoverd tot een eigentijds museum met een gids. stadspaleis en herrijst in zijn vroegere PRIJS: 80 EURO gids + 7 EURO In September 2018 opent glorie. In het prachtige huis van Visit Mechelen een nieuw humanist en kunstverzamelaar groep/6 EURO trade toegang museum (maximum 15 personen per gids) bezoekerscentrum die, naast anderen, Hiëronymus van Busleyden beleven alle Bourgondische ervaringen in bezoekers een gebruikersgestuurde DUUR: 1,5 uur Dagelijks, behalve op woensdag - Mechelen, Vlaanderen en Europa ervaring die draait om visueel sterke bundelt. meesterwerken uit die tijd. Hier reserveren noodzakelijk. ontdek je Bourgondisch Vlaanderen in Steenweg 1 al zijn glorie. RESERVEREN: Visit Mechelen, [email protected] 2800 Mechelen www.visitmechelen.be PRACTICAL INFORMATION BESCHIKBAAR VANAF 1 JULI 2018. www.hofvanbusleyden.be MONUMENTALE KERKEN BOURGONDISCH MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN MECHELEN In het centrum van Mechelen zijn Frederik de Merodestraat 65 niet minder dan 8 monumentale 2800 Mechelen Een historische wandeling met kerken te vinden, ieder met hun eigen gids langs de hoogtepunten uit het exceptionele kunst en architectuur. TRADE CONTACT Bourgondisch tijdperk. Ontdek enkele werken van Rubens Florie Wilberts in de Sint-Janskerk en Onze-Lieve- [email protected] PRIJS: 75 EURO gids (maximum 25 Vrouw-Over-De-Dijlekerk en van Dyck T +32 (0)15 29 76 56 personen per gids) in de Sint-Romboutskathedraal. Vrije toegang. Veerle Lenaerts DUUR: 2 uur [email protected] Dagelijks - reserveren noodzakelijk Dagelijks, behalve op woensdag + 32 (0)15 29 76 59 ZOMER: 13.00 - 17.00 RESERVEREN: Visit Mechelen, WINTER: 13.00 - 16.00 OPENINGSUREN [email protected] HOF VAN BUSLEYDEN GAAT OPEN 15 JUNI 2018.

57 2

1 3

VLAAMSE MEESTERS IN SITU 2018

Het in situ-project rond de Vlaamse meesters brengt be- Kunsten van Brussel in 2018 de eerste monografische zoekers naar 60 zorgvuldig geselecteerde werken die niet tentoonstelling over het werk van Theodoor Van Loon, langs platgetreden, drukke, toeristische wegen liggen. Vaak een van de meest innovatieve Vlaamse meesters van zijn vind je ze in kleinere dorpen en steden in heel Vlaanderen. generatie. De tentoonstelling vormt een aanvulling op In situ voert je naar uiteenlopende plekken (kapellen, ker- Van Loons in situ-werken in de basiliek van Scherpen- ken, kastelen en gemeentehuizen) om er originele schilde- heuvel. rijen van Vlaamse meesters uit de 15e, 16e en 17e eeuw op hun oorspronkelijke locatie te bewonderen. PRAKTISCHE INFORMATIE

Het verhaal achter elk werk wordt verteld in woord en www.flemishmastersinsitu.com beeld, met de nieuwste digitale technologie. Geavan- ceerde touchscreens tonen de meesterwerken in detail, TRADECONTACT terwijl audiogidsen de ervaring nog interessanter maken Peter Wouters voor bezoekers. [email protected] T +32 (0)9 269 58 30 “Vlaamse primitieven in situ” start in 2018 op een tiental locaties in en rond Antwerpen, in het kader van Antwer- pen Barokstad. Andere locaties openen hun deuren in 2019. In lijn met dit project verwelkomt het Paleis voor Schone

HEILIGE BOEKEN / GEHEIME BIBLIOTHEKEN Het project “Heilige boeken / geheime bibliotheken” geeft een unieke inkijk in het Brugse religieuze leven. Drie religieuze sites worden opengesteld, beschermd en uitgebreid. Het Engels klooster, het klooster van de onges- choeide karmelieten en het grootseminarie worden nog altijd bewoond door religieuzen. Alle drie hebben ze een unieke bibliotheek of boekencollectie en zelfs een panoramische tuin.

58 4

5

1 \ VAN LOON, SCHERPENHEUVEL 2 \ O.L.VR. KERK, DENDERMONDE 3\ PARK ABBEY, LEUVEN 4 \ LOPPEM CASTLE , LOPPEM 5 \DE BASILIEK, SCHERPENHEUVEL 6 \ CAROLUS BORROMEUS KERK, ANTWERPEN

6

59 HEDENDAAGSE VLAAMSE MODEMEESTERS

Ruim drie decennia al zet Antwerpen de toon op het vlak van mode, en de stad verdient dan ook terecht haar plek in de top 10 van meest modieuze bestemmingen ter wereld. Met zijn conceptuele en avant-gardistische smaak, zijn wereldberoemde Modemuseum (MoMu) en constante aanvoer van nieuw talent vanuit de modeafdeling van de Koninklijke Academie van Antwerpen is de stad de spil voor eigentijdse Vlaamse modemeesters. Overal zie je er typische, onafhankelijke modehuizen die focussen op kwaliteit, originaliteit, vakmanschap en vernieuwing.

NOTEER IN JE AGENDA: MODE2020 speelt zich niet alleen ANTWERPEN: MODE 2020 af binnen de museummuren. Er EEN MODEBESTEMMING staat ook een hele rist culturele MODE2020, in de tweede helft van en artistieke initiatieven, events Antwerpen ademt mode en is 2020, is een uniek modefestival in en rondleidingen op stapel zodat daarom als bestemming erg Antwerpen met events, tentoon- mensen en groepen met volle in trek bij fashionista’s uit de stellingen, winkelbelevenissen en teugen van Antwerpen kunnen hele wereld. Het is een plek mode-interventies in de stad. Het genieten. Dit is de perfecte kans waar ‘couture’ niet alleen hele project zet de parallellen voor bezoekers om zich onder te leeft in musea en boetieks, tussen eigentijdse Vlaamse mode dompelen in de modewereld, en maar ook op straat. Geen en de geschiedenis van de Vlaam- tegelijk het omvangrijke Ant- verrassing, want mode is se Meesters in de kijker. werpse erfgoed, zijn rijke gastro- hier gewoon nog maar eens nomie en bruisende winkelbuur- een staaltje van eigentijds Dit modejaar 2020 wordt georga- ten mee te pikken. Vlaams ‘meesterschap’. niseerd in samenwerking met de belangrijkste Antwerpse musea Meer informatie over MODE2020 (zoals het MoMu, het Koninklijk (boekinginformatie, programma, Museum voor Schone Kunsten tarieven) volgt in herfst 2018. en het FOMU) en zal wereldwijd uniek zijn in zijn soort en spe- cifiek mikken op internationale bezoekers.

60 FOMU ORIGINELE DESIGNERS FOTOMUSEUM ANTWERPEN SHOPPEN

Mode is een sterk visueel medium, dus wordt er in In Antwerpen kun je overal vlot geraken. Het open- samenwerking met het FOMU een tentoonstelling baar vervoer is uitstekend en de meeste winkel- over modefotografie opgezet die de interactieve relat- buurten liggen op wandelafstand van elkaar. Waar ie tussen 2D- en 3D-design belicht. je ook rondloopt in de stad, je vindt overal originele modewinkels, van de betere merken tot avant-gard- istische labels. Je vindt in Antwerpen alle flagship- stores en topboetieks van de grootste designers en ook unieke conceptstores, te gekke pop-upshops en vintage winkeltjes.

In tegenstelling tot andere modesteden is het ruime winkelaanbod geconcentreerd in een klein gebied, waardoor winkelen in Antwerpen een waar genoegen is.

61 DMC’S, INCOMING OPERATORS, EVENT PLANNERS

De volgende DMC’s en incoming touroperators maken formules op maat rond de Vlaamse meesters. Om een voorproefje te krijgen van wat er zoal mogelijk is, vind je een selectie inspirerende voorstellen op: WWW.VISITFLANDERS.COM/FLEMISHMASTERSTRADE

All About Belgium Perfect + Event Stationsstraat 30B, 9340 Lede Productions Belgium Geerwijnstraat 9, 8000 Brugge REIZEN IN T +32 (0)53 80 98 18 Belgium VLAANDEREN E [email protected] T +32 (0)50 34 76 08 W www.aab-allaboutbelgium.be E [email protected] W www.perfectplus.be In Vlaanderen kun je vlot rondreizen. Al onze steden Brussels and Beyond liggen dicht bij elkaar en zijn Geerdegemvaart 96 - 98, bereikbaar met het openbaar Focus Flanders 2800 Mechelen Nederkouter 35, vervoer of de auto. Engels is Belgium 9000 Gent er als taal goed ingeburgerd T + 32 (0)15 407 537 Belgium en de Vlamingen/de inwo- E [email protected] T +32 (0)9 269 90 62 ners staan altijd klaar om te W www.brusselsandbeyond.be E [email protected] helpen. W www.focusflanders.com Voor gedetailleerde trade informatie over transport ga @dmire je naar: Gemeenveldstraat 93 Brilliant Belgium 1652 Beersel (Alsemberg) Lambermontplaats 12, WWW.VISITFLANDERS.COM/ Belgium 2000 Antwerpen FLEMISHMASTERSTRADE T +32 (0)2 361 65 59 Belgium E [email protected] T +32 (0)3 331 3 330 W www.admire.be E [email protected] W www.brilliantbelgium.com

GEBRUIK VAN BEELDMATERIAAL OVER VLAAMSE MEESTERS

Wie beelden van onze kunststeden en Vlaamse meesters wil gebruiken, vindt ze op Flickr: WWW.FLICKR.COM/VISITFLANDERS

Er zijn ook beelden van de schilderijen verkrijgbaar, op aanvraag via jouw lokale tradecontact. Volg de auteursrechtinstructies zoals vermeld op Flickr.

62 Verantwoordelijke Uitgever: Toerisme Vlaanderen - Peter De Wilde Grasmarkt 61 - 1000 Brussel voorzieningen voorzieningen voorzieningen voor bezoekers voor dove en/ voor blinde en/ Contact met beperkte of slechthorende of slechtziende TOERISME VLAANDEREN mobiliteit bezoekers bezoekers Grasmarkt 61 - 1000 Brussel [email protected] Met deze pictogrammen geven we enkel aan dat www.visitflanders.com er bepaalde voorzieningen voor deze doelgroepen aanwezig zijn. Dit betekent niet per definitie dat het Legal deposit gebouw volledig geschikt voor u is. Ga voor meer D/2018/5635/4/1 informatie naar www.visitflanders.com/ toegankeli- jkheid. Voor overige vragen kunt u contact met ons Alle rechten voorbehouden. Geen enkel onder- opnemen via [email protected] deel van deze publicatie mag gereproduceerd, of +32 (0)2 504 03 40. opgeslagen in een databank of zoeksysteem, of gepubliceerd worden, in enigerlei vorm of op enigerlei wijze, elektronisch, mechanisch, door middel van druk, fotokopieën, microfilm of enige andere vorm zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Auteursrecht beelden

Toerisme Vlaanderen / VISITFLANDERS, Venus Frigida: Bokrijk / p.35: KMSKA (Lukasart in Flanders vzw), stad Lukasweb / p.2: Lam Gods gesloten: Lukasweb / p.3: Antwerpen / p.36: Pieter Bruegel, Dulle Griet, Museum De kruisafneming, Het Lam Gods: Lukasweb, Dulle Mayer van den Bergh / p.37: KMSKB, Bruegel, Ongeziene Griet: Museum Mayer van den Bergh / p.4: Terras: meesterwerken virtualrealitybril (Olivier Anbergen - I Visit Antwerpen, Rubens, Aanbidding der Koningen: Love Light) / p.38: Bruegel, Ongeziene meesterwerken Lukasart in Flanders vzw / p.5: Portret van een man: virtualrealitybril (Olivier Anbergen - I Love Light) / The National Gallery (Londen), Istock, / p.6 - 7: Kunstka- p.39: De toren van Babel (Kunsthistorisches Museum binet: Erwin Donvil, Museum Mayer van den Bergh, Wien), Rubens Pelzchen, KHM / p.40: Portret van een Visit Antwerpen, Lukasart in Flanders vzw / p.8: Stad man, The National Gallery ( Londen), GENT Stadshal - Antwerpen, Rubens zelfportret, Het Rubenshuis / p.9: tom D’Haenens / p.41: Het Lam Gods: Lukasart in Flan- De kruisafneming: KMSKA Lukasart in Flanders vzw ders vzw / p.42: Istock, Visit Ghent / p.43: restauratie / p.10: De aanbidding der wijzen: KMSKA Lukasart van het Gentse Lam Gods: Lukasart in Flanders vzw / in Flanders vzw / p.11: Visit Antwerpen / p.12: Visit p.44: VISITFLANDERS, restauratie van het Gentse Lam Antwerpen, Havenbedrijf Antwerpen - Peter Knoop, Gods: Lukasart in Flanders vzw / p.45: MSK, Visit Ghent Het Rubenshuis, Ans Brys, Georg Petel, Deckelhump- / p.46: Visit Ghent, VISITFLANDERS / p.47: Rubens, aan- en mit trunkenem Silen: Kunsthistorisches Museum bidding der Koningen, KMSKA, (c) Lukasart in Flanders Wien / p.13: Het Rubenshuis, Ans Brys / p.14 -15: foto vzw / p.48: Visit Bruges (Michel Vaerewijck), VISITFLAN- 1:Rockoxhuis, foto 2: Studio Luc Tuymans, foto 3: Het DERS, JAN VAN EYCKPLEIN (Jan D’Hondt) / p.49: Groe- Rubenshuis, foto 4: Visit Antwerpen, foto 5: Museum ningemuseum (Jan D’Hondt) / p.50: Gruuthusemuseum Plantin-Moretus, foto 6: Stad Antwerpen / p.16: Visit (Visit Bruges), Jan Darthet / p.51: Sint-Salvatorskath- Antwerpen, Het Rubenshuis (Ans Brys), Middelheim edraal (Jan D’Hondt) / p.52: rondleidingen in Brugge (John Körmerling en Joris Casaer) / p.17: Het Rubenshu- (Jan D’Hondt), Historium (Jan D’Hondt) / p.53: Portret is, Ans Brys, Stad Antwerpen / p.18: Stad Antwerpen / van Margaretha van Eyck, Onze Lieve-Vrouwekathe- p.19: Stad Antwerpen, Collectie Museum Plantin-More- draal (Lukasart in Flanders vzw) / p.54: Adriaen Brou- tus (Antwerpen) / p.20: Het Rubenshuis, Ans Brys, wer: Een sjouwer, Kaartspelers en brassers (Lukasart in Stad Antwerpen / p.21: Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, Flanders vzw) / p.55: Het laatste avondmaal, Museum Antwerpen (c) www.milo-profi.be / p.22: Carolus Bor- M (Lukasart in Flanders vzw), Toerisme Leuven / p.56: romeuskerk, Tom D’Haenens / p. 24: Stad Antwerpen, Museum M, Leuven ( Frédéric Van Hoof), De zeven Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, Antwerpen (c) www. sacramenten, KMSKA (Lukasart in Flanders vzw) / p.57: milo-profi. be, Rockoxhuis: Greet Vlegels / p.25: Groen- Hof Van Busleyden / p.58- 59: Vlaamse meesters in situ: plaats met standbeeld van Rubens: Kris Jacobs / p.26: OKV, Antoon van Dyck, Zelfportret, Het Rubenshuis, De val van de opstandige engelen: Lukasart in Flanders Ans Brys/ p.60: Portret van Margaretha van Eyck, Onze vzw / p.27: Dulle Griet: Lukasart in Flanders vzw / p.28 Lieve-Vrouwekathedraal (Lukasart in Flanders vzw) - 29: winterlandschap met vogelknip: KMSKB, J.Geleyns / p.61: VISITFLANDERS, FOMU (Paul Kooiker) / p. 62: - Ro Scan / p.30: Visit Brussels, Bruegel, De verzoeking Centraal station Antwerpen, Antwerpen Toerisme & van Sint-Antonius: KMSKB / p.32: Koninklijke Biblio- Congres theek van België / p.33: Kasteel van Gaasbeek / p.34:

63 2018 2019 2020

PROJECT MANAGER TRADECONTACTEN Julie Rutgeerts AZIË ITALIË [email protected] CHINA Mayra Caroppo Venturini +32 (0)2 504 04 82 Li Xin [email protected] [email protected] +39 (0)2 97 381 754 PRODUCT MANAGERS +86 (0)10 8442 5744 RUSLAND RUBENS JAPAN Pedro Waeghe Helena De Brabandere Junko lida [email protected] [email protected] [email protected] +32 (0)2 504 04 38 +32 (0)2 504 03 86 +81 (0)33237 7732 SCANDINAVIË BRUEGEL INDIA Lynn Dauwe Linde Deheegher Dheera Majumder-Mitra [email protected] [email protected] [email protected] +32 (0)2 504 05 20 +32 (0)2 504 04 31 +91 (0)22 26731197 SPANJE VLAAMSE PRIMITIEVEN BRAZILIË Judit Sala Ben Devriendt Katrien Dejonghe [email protected] [email protected] [email protected] +34 (0)93 508 59 92 +32 (0)2 504 25 21 +32 (0)2 504 25 03 NEDERLAND CENTRAAL EUROPA Joke Nivelle & Ingrid Bokma (OOSTENRIJK, ZWITSERLAND, SLOVAKIJE) [email protected] Alexandra Raab-Frostl +32(0)2 504 05 06 [email protected] [email protected] +43-1-5960660-20 +31 (0)70 416 81 11

FRANKRIJK VERENIGD KONINKRIJK & IERLAND Anthony Forest Lisa Thomas [email protected] [email protected] +33 (0)1 56 89 14 45 +44 (0)20 7307 7733

DUITSLAND VERENIGDE STATEN & CANADA Britta Weidemann Marco Frank [email protected] [email protected] +49 (0)221 270 97 41 +1 (0)646 4487 164

64