Watervogels in Fryslân provinciale nieuwsbrief maandelijkse tellingen ganzen + zwanen, watervogels & slaapplaatsen seizoen 2019/2020 nr 6. Februari 2020

Beste tellers, 4 februari 2020

We hebben de Midwintertelling er weer op zitten. In het Waddengebied was die op 11 januari en een stevige zuidwester en een verlaagd tij maakten het tellen er niet makkelijker op. Een week later was het in het binnenland beter te doen. Winter lijkt het niet meer te worden. Standvogels als Merel, Zanglijster en Heggenmus begonnen eind januari al te zingen, op 1 februari hingen al meerdere zingende Veldleeuweriken boven de Blaugêrzen van Eagmaryp. Ondertussen zijn muizenetende vogels nog rijkelijk vertegenwoordigd. Met mijn PTT- route rond De Deelen had ik de afgelopen jaren gemiddeld 9 Buizerds, nu had ik er 48… En met de slaapplaats- telling van ganzen in het Sneekermeergebied hing er tussen de Brandganzen een ‘witte wolk’ van 440 Grote Zilverreigers, een gebiedsrecord. Ondertussen hebben we ook grote aantallen Blauwe Kiekendieven op de slaap- plaatsen, waarover in deze nieuwsbrief meer! Muizen of geen muizen, Velduil ‘Romke’ zocht de zon op in Libië…

Vertrek van Brand- en Kolganzen vanaf de slaapplaatsen aan het Sneekermeer, 27 januari 2020 (foto: Romke Kleefstra).

I.M. Hans Eikhoudt (1951-2020) goede gevoel voor humor (Hans zijn herkenbare lach Op 2 februari ging het droeve bericht rond in de FFF dat hoorde je regelmatig gedurende een lezing) blijven me op 29 januari Hans Eikhoudt overleed op slechts 68e bij. Het is erg jammer dat Hans al op zo’n jonge leeftijd jarige leeftijd. Velen van jullie zullen Hans gekend moet gaan, maar de herinnering aan zijn kennis, hebben, omdat hij al sinds de jaren ’70 betrokken was bij eigenzinnigheid en humor blijven. Sovon en FFF. Hans was destijds een van de grondleggers van de FFF. Jarenlang was hij redacteur van het FFF- Jaar van de Wilde Eend verenigingsblad Twirre, waarbij hij met zijn broer Leo ook 2020 is het Jaar van de Wilde Eend; een soort die zo verantwoordelijk was voor de druk en verzending. Hans ‘gewoon’ is, dat we nauwelijks in de gaten hadden dat was ook jarenlang actief als vogelringer en het vangen en het er de laatste decennia langzaam steeds minder ringen van Knobbelzwanen was een favoriete bezigheid. werden. Toch is sinds 1990 al ongeveer 30 procent van Hij ringde er maar liefst meer dan 5000! Ik herinner me onze broedpopulatie verdwenen. De winteraantallen, Hans vooral ook van de Sovon- en FFF-avondjes uit mijn bestaande uit Nederlandse standvogels en wintergasten begintijd als coördinator in Fryslân. Samen met Leo van elders, vertonen een vergelijkbare afname. Eerdere waren ze vaste gasten, zaten vrijwel altijd vooraan en het analyses laten zien dat er geen sprake is van verhoogde opvallen. In korte tijd verloren we de karakteristieke winterverspreiding van de soort in Zuidwest-Fryslân, omdat de Kleine Rietganzen nu in Denemarken blijven overwinteren. Maar dat is niet de enige ontwikkeling die de soort laat zien. Waar voorheen al “onze” overwinteraars broedden op Spitsbergen, broedt er nu ook een kleine populatie op Nova Zembla, bestaande uit zo’n 3000-4000 individuen. Deze kleine populatie laat ook een nieuwe trekroute zien met pleisterplaatsen in NW-Finland, Centraal-Zweden en Zuidoost-Denemarken. Het is nu de afwachten hoe dit zich verder zal ontwikkelen.

Tabel 1. Zwanen en ganzen op het Friese vasteland in januari 2020 (stand 3 februari 2020). jan. 2019 gem. jan. Knobbelzwaan 4.993 3.125 Kleine Zwaan 164 280 Wilde Zwaan 307 330 sterfte van de volwassen vogels of een afname van het Toendrarietgans 4.774 6.520 nestsucces. Over de overleving van de kuikens bleek Kleine Rietgans 781 3.990 echter nagenoeg niets bekend te zijn. In 2020 zetten Kolgans 152.474 178.900 Sovon en Vogelbescherming Nederland deze bekende Grauwe Gans 52.429 20.255 vogel samen in de schijnwerpers in het Jaar van de Wilde Grote Canadees 1.134 330 Eend. Brandgans 266.452 284.000 Er zijn twee onderdelen waar iedereen aan mee kan Rotgans 1.251 1.730 doen. Ten eerste is dat de kuikenstudie. Begin 2020 Nijlgans 777 725 lanceren we een vernieuwde versie van de app KuikenTeller. Door gezinnetjes (toompjes) Wilde Eenden Zwanen en ganzen in Fryslân in januari met kuikens te volgen en het aantal kuikens telkens te Mede dankzij de Midwintertelling kenden we in januari tellen, verzamel je waardevolle informatie. Je kunt ook een iets betere teldekking dan gebruikelijk, maar gegevens over Krakeenden en ‘Soepeenden’ invoeren. bovendien zitten de resultaten er wat sneller in. Dat is Ten tweede willen we kijken naar man- mooi, want dan kan ik hier volledigere resultaten geven. vrouwverhoudingen, waar je als watervogelteller ook aan Zoals al in de pers kwam, zijn de aantallen Kol- en mee kan doen. Bij een aantal eendensoorten lijkt er een Brandganzen wel over hun top en hebben we iedere scheve man/vrouwverhouding te zijn. Je ziet, althans in winter iets minder ganzen dan we (bijna) gewend waren. ons land, vaak veel meer mannetjes dan vrouwtjes. In Als we naar tabel 1 kijken, lijkt dat voor januari wel wat het algemeen overwinteren vrouwtjes zuidelijker dan mee te vallen. Voor beide soorten pakken de aantallen mannetjes. Daarnaast zouden vrouwtjes gevoeliger zijn wel iets lager uit dan het 15-jarige gemiddelde, maar het voor sterfte tijdens het broeden en meer geschoten overzicht is niet helemaal compleet, dus er komt nog iets worden. Maar bij deze scheve verhoudingen staan nog bij (o.a. omgeving Lauwersmeer). Kolganzen zaten heel veel vragen open. Hangt deze bijvoorbeeld samen met ruim verspreid door Fryslân, met eigenlijk nergens een de achteruitgang van diverse eendensoorten? Om hele hoge concentratie. Tussen Fluessen en Slotermeer erachter te komen hoe deze verhouding bij de Wilde zaten zoals gebruikelijk mooi wat (13.950), maar Eend is vragen we mensen om het aantal mannetjes en opvallend zijn redelijke aantallen in de Greidhoeke vrouwtjes in groepen Wilde Eenden te turven en door te (FR16/FR17: 12.340) en in de omgeving geven. Kijk voor meer informatie op onze site: Bergumermeer/Leijen (7400). Brandganzen waren het https://www.sovon.nl/nl/content/jaar-van-de-wilde- talrijkst langs de Friese Waddenkust (35.670), rond eend. Sneekermeer/Terkaplester Poelen (31.285) en in Alde Feanen e.o. (22.165). Noemenswaard zijn overigens ook Geslaagd internationaal ganzencongres in Leeuwarden nog de concentraties in de omgeving Van 28 t/m 31 januari vond in de Harmonie te Witmarssum/ (13.200) en Oostrum- Leeuwarden de 19e conferentie van de Goose Specialist Zwaagwesteinde (11.325). Op de Waddeneilanden waren Group plaats. Vrijwilligers waren daar ook welkom voor de Brandganzen in januari overigens iets talrijker (zie een gereduceerd dagtarief van 10 euro en verschillenden landelijke watervogelnieuwsbrief). In december keek ik maakten daar gebruik van. Over de verschillende dagen nog naar jongenpercentages bij Brandganzen in Fryslân kende de conferentie ruim 150 deelnemers en was er en dat percentage lag (opnieuw) erg laag. Gemiddeld lag ook nog wat mediabelangstelling van Omrop Fryslân. dat tussen 5-6%. Opvallend is het grotere aantal Met de vele lezingen op de conferentie kwam de actuele Knobbelzwanen. Ook de afgelopen maand waren de stand van zaken m.b.t. de ganzenpopulaties in Europa en aantallen al redelijk dik, maar het voorlopige totaal ligt Azië aan het licht. Veel fraaie verhalen, waarbij o.a. de veel hoger dan het 15-jarige gemiddelde. Het grootste snelle ontwikkelingen die Kleine Rietganzen laten zien deel houdt zich op in de noordelijke helft van de provincie, zoals in het voormalige Littensradeel (530), bericht, uit Libië! Dat was tamelijk spectaculair en tussen Oostrum en Zwaagwesteinde (365) en tussen onverwacht, hoewel Romke de derde gezenderde Velduil Stiens en Holwerd (280). Ook de aantallen Grauwe is die deze winter naar Afrika vertrekt. Een Britse Velduil Ganzen en Grote Canadese Ganzen mogen er zijn. Voor trok naar Marokko, een Spaanse helemaal naar Soedan wat die laatste betreft, zou ik tellers willen verzoeken en deze ‘Stienzer’ naar Libië dus. Wordt vervolgd. Grote Canadese Ganzen ook in te voeren als Grote Canadese Ganzen en niet als ‘Canadese Ganzen’. Er is nog een handjevol waarnemers die dat doet. De meeste Grauwe Ganzen scharrelden overigens rond in de Alde Feanen e.o. (7130), omgeving -IJlst (5970) en Sneekermeer/Terkaplester Poelen (3640).

Blauwe Kiekendieven op slaapplaatsen Vanwege het mooie veldmuizenjaar dat we beleven heb ik verschillende tellers weer gevraagd dit winterseizoen naar Blauwe Kiekendieven op slaapplaatsen te kijken, zoals we dat door de jaren heen regelmatig deden. De resultaten beginnen weer interessant te worden, want er komen van veel slaapplaatsen flinke aantallen binnen, ook al is het overzicht op dit moment nog incompleet. Duidelijk is wel dat het aantal Blauwe Kiekendieven in de loop van november snel toenam. In oktober telden we, verdeeld over 15 slaapplaatsen (incl. slaapplaatsen met 0 kieken) 20 Blauwe Kiekendieven, maar in november waren dat er al 93 (op 17 bekeken slaapplaatsen). Plekken met mooi wat ‘kieken’ waren de Friese Waddenkust (57), Witte en Zwarte Brekken (17) en Groote Wielen (16). In december knalde het aantal omhoog. De telling was toen ook vollediger met 23 getelde slaapplaatsen. Dat leverde maar liefst 240 Blauwe Kiekendieven op, terwijl van enkele slaapplaatsen de gegevens nog ontbreken. Goed bezet was o.a. het Lauwersmeer met 79 ‘kieken’, verdeeld over drie plekken. In het Sneekermeergebied ging het om minstens 35, ook verdeeld over drie plekken. Langs de Friese Waddenkust waren het er minstens 49. In en rond Het Houtwiel waren het er 27 en in het zuiden van de provincie nabij Slijkenburg zaten 22. Het overzicht van januari is nog onvolledig, maar duidelijk zijn al wel weer dikke aantallen in en rond Houtwiel (50) en Sneekermeergebied (37). Velduil 'Romke' op 17 juli 2019 bij Stiens, toen hij een zender kreeg (foto: Romke Kleefstra). Velduil ‘Romke’ in Libië Afgelopen voorjaar beleefden we opnieuw een invasie Nijsgjirrige soorten in december en januari van broedende Velduilen in boerenland als gevolg van de In tabel 2 staat het overzicht met ‘nijsgjirrige soorten’ in grote aantallen Veldmuizen. Zo goed en zo kwaad als dat december en januari. Opmerkelijke soort is natuurlijk de kon heb ik in de schaarse vrije voorjaarsuurtjes met de Trompetzwaan, maar dit individu hangt al wat langer hulp van veel vrijwilligers uit allerhande geledingen die rond in de buurt van Groote en Kleine Wielen. Met de invasie in beeld gebracht, inclusief coördinatie van het Midwintertelling kwamen ook weer wat meer exoten in beschermingswerk. Met Sovon brachten we daarnaast beeld, zoals zwarte Zwaan, Carolinaeend en ook de muizendichtheden in kaart op plekken waar de Mandarijneend. In de Kraanlannen was opnieuw een uilen broedden en in samenwerking met Kenniscentrum Cetti’s Zanger aanwezig. Het wordt interessant op Akkervogels zenderden we een mannetje met een hoeveel plekken we deze nieuwkomer dit voorjaar gaan broedsel nabij Stiens. Dit mannetje, met de fraaie horen in Fryslân. Raven zijn niet nieuw in de lijst, maar jongensnaam Romke, bleef na het broedseizoen nog eentje in het westen van Weststellingwerf wel! lange tijd in Fryslân rondhangen en verkaste slechts een Niet in de tabel, maar nog altijd ‘nijsgjirrich’: Grote klein eindje, van Stiens naar Wyns. Daarna werd het stil, Zilverreiger, december 1421, januari 1990!! omdat Romke’s batterij niet oplaadde en hij zodoende geen bereik meer had. Maar Romke zocht de zon op, de Tel ze, batterij laadde op, hij kreeg weer bereik en stuurde Romke Kleefstra

Tabel 2. Nijsgjirrige soorten in Fryslân tijdens de maandelijkse tellingen in december 2019 en januari 2020 (stand 4 feb. 2020). Soort dec jan Naam gebied(en) Waarnemer(s) Roerdomp 1 0 Kraanlannen Sip Veenstra Roerdomp 1 0 Petgaten Akmarijp Tonny de Jong Roerdomp 1 0 Tjonger tussen Krompad-Slijkenburg Jan de Vlas Roerdomp 0 1 Piekemeer Fokje Altenburg Kleine Zilverreiger 1 1 Paesemerlannen Antje Postma, Willem Hoogland Kleine Zilverreiger 1 1 Blija west buitendijks Henk Hiemstra, Hendrik v.d. Wal Kleine Zilverreiger - 1 Ameland-Oost Telploeg Ameland Kleine Zilverreiger - 10 Schiermonnikoog Telploeg Schiermonnikoog Zwarte Zwaan 1 0 Bantpolder Eddie Douwma Zwarte Zwaan 1 0 Polder Kooihuizen Kornelis Nijboer Zwarte Zwaan 1 0 Sintjohannesgaaster Veenpolder Jens Tamminga Zwarte Zwaan 1 0 Vierhuis-Rotstergaast Thijs de Boer Zwarte Zwaan 1 0 Schoterzijl-Scherpezeel Theo Meijer Zwarte Zwaan - 1 Berlikum-Beetgum-Stiens Meino Zondervan Zwarte Zwaan 0 2 Ferwerd-Birdaard Henk Hiemstra Zwarte Zwaan 0 1 zuid van Hardegarijp Albert Jongbloed Zwarte Zwaan 0 1 Rotstergaast-Heerenveen-Tjonger Jens Tamminga Trompetzwaan 0 1 Groote Wielen e.o. Freek e.a.* Indische Gans 1 0 Ottema Wiersma reservaat Sytze & Sjoerdtje de Groot Indische Gans 1 1 Deelenput Romke Kleefstra Indische Gans 1 0 Langelille-Munnekeburen Henk Ruiter Indische Gans 0 1 Sintjohannesgaaster Veenpolder Jens Tamminga Kleine Canadees 1 0 -Doniaburen- Jan Kramer, Eelco Brandenburg Witbuikrotgans 0 5 Oude Bildtpollen west buitendijks Teake Roosjen, Ricus Engelmoer Zwarte Rotgans 1 0 Oude Bildtpollen west buitendijks Teake Roosjen, Ricus Engelmoer Carolinaeend - 2 Lindepolder-Wolvega Marco Hillenaar Mandarijneend - 1 Leeuwarden-stad Jeroen Breidenbach, Merel Zwemer Mandarijneend - 8 Lindepolder-Wolvega Marco Hillenaar Kraanvogel 0 3 Fochteloërveen-oost Sjouke Scholten Kraanvogel 0 5 Fochteloo-Tachtig Bunder Dirk Hiemstra Kraanvogel 0 2 Ravenswoud Dirk Hiemstra Bokje 0 1 Oudehaske-Heerenveen Jens Tamminga Bokje - 1 Vlieland Team Asadi Bokje - 1 Terschelling Telploeg Terschelling Bokje - 1 Schiermonnikoog Telploeg Schiermonnikoog Pontische Meeuw - 1 Leeuwarden-stad Jeroen Breidenbach, Merel Zwemer Pontische Meeuw - 4 Vlieland Team Asadi Pontische Meeuw - 23 Terschelling Telploeg Terschelling Pontische Meeuw - 4 Schiermonnikoog Telploeg Schiermonnikoog Cetti's Zanger - 1 Kraanlannen Sip Veenstra Klapekster 1 1 Fochteloërveen-oost Sjouke Scholten Klapekster 1 0 Skarlannen, Easterskar Lydia Barkema Klapekster 0 1 Earnewâld-Margrietkanaal Leonieke Hoste Klapekster 0 1 De Deelen Romke Kleefstra Klapekster 0 1 Blesdijke Thijs van Galen Klapekster 0 1 Lindevallei-Oost Tom Jager Raaf 0 1 Fochteloërveen-oost Sjouke Scholten Raaf 0 1 Schoterzijl-Scherpezeel Theo Meijer Raaf 0 2 Nieuw Weper e.o. Dirk Hiemstra Raaf 0 2 Plantsoen, Fochteloërveen Sjouke Scholten * Freek Nijland, Anton Hartwig, Marnix Oudega & Teike van Minnen

Romke Kleefstra & Sjouke Scholten, Natuurmuseum Fryslân, Schoenmakersperk 2, 8911 EM Leeuwarden tel.: 024-7410410, e-mail: [email protected] / [email protected]

Jan Kramer, Rixtwei 339, 8915 JC Leeuwarden tel.: 058-2121648, e-mail: [email protected] Extra Soorten

Beste tellers, 3 februari 2020

Sinds 2003 kwamen bij de midwintertellingen op het vasteland van Fryslân nog nooit zoveel Blauwe Kiekendieven en Torenvalken in de boeken als bij de telling in afgelopen januari. Het grootste aantal ‘blauwe kieken’ tot nu toe was 82 in januari 2011. In de afgelopen maand kwam een kwart meer op papier. De slaapplaatstellingen van de Blauwe Hoanskrobbers lieten al zien dat er veel waren (zie Romke’s bijdrage hiervoor). Het hoogste aantal Torenvalken bij de midwintertellingen vanaf 2003 stond op 333 in januari 2016, afgelopen januari was het totaal meer dan de helft hoger. Zie tabel 3 voor de aantallen van alle Extra Soorten bij de Midwintertellingen vanaf 2004 op het vasteland van Fryslân. M’n medetellers en ik moesten, met enige overdrijving gezegd, bijna zoeken naar ganzen in onze telgebieden. We telden daar royaal de helft minder brandganzen dan gemiddeld in de afgelopen tien jaar. We kregen amper tienduizend ‘brandjes’ en een paar honderd ‘kollen’ op papier. Daar stond tegenover dat we in en pal naast de haven van Makkum een kleine duizend Aalscholvers en ruim driehonderd Grote Zaagbekken in beeld kregen. Prachtig om zoveel van die vogels daar massaal te zien foerageren. Als extra bonus konden we bij Bitgummole genieten van een gemengde groep Wilde Zwanen en Kleine Zwanen. Zie het item ‘IJslanders bij Dyksterhuzen’.

Grote Zaagbekken en Aalscholvers in de Makkumer haven, 17 januari 2020 (foto Jan Kramer).

Het ‘grotere spul’ van de Extra Soorten in januari 2020 Torenvalken bij de watervogeltellingen op het op het vasteland van Fryslân vasteland van Fryslân Het aantal van 105 Blauwe Kiekendieven is ruim 2½ keer Afgelopen januari zijn bij de midwintertelling in totaal zo hoog dan het gemiddelde aantal blauwe kieken (40) 503 Torenvalken in 136 telgebieden genoteerd. Dat is bij de midwintertellingen vanaf 2004 en zoals boven al gemiddeld 3,70 per gebied waarin wikeltsjes zijn gezien. vermeld, is het ruim een kwart meer dan het record In negen telgebieden kwamen tien of meer Torenvalken aantal in 2011. De genoteerde aantallen voor Bruine in de boeken. In één van die gebieden was het maar Kiekendief, Slechtvalk, Smelleken en Velduil liggen de goed dat daar een telduo actief was. De teller stopte buurt van het 16-jarige januarigemiddelde. De 18 getelde daar pas bij het formidabele totaal van 25 Torenvalken. Ruigpootbuizerds zijn flink hoger dan het langjarige In januari 2019 kwamen in 114 telgebieden in totaal 238 midwintergemiddelde (10) voor deze soort, maar komt Torenvalken op papier, dat is gemiddeld 2.09 per gebied aardig overeen met het januarigemiddelde (15) van de waarin deze vogels toen werden ingeboekt. Zowel in afgelopen negen jaar. Gezien de recente toename van absolute aantallen als in het gemiddelde per telgebied het aantal met succes broedende Zeearenden in ons land dus een enorme toename van getelde Torenvalken. Lijkt is het niet verwonderlijk dat het aantal van 9 ingeboekte een goede ontwikkeling voor deze soort die sinds kort op Zeearenden ook een record is voor de de Rode Lijst is geplaatst. Ongetwijfeld is de toename midwintertellingen vanaf 2004. Zes tellers konden van de voor een groot deel mede te danken aan het hier en daar waarneming van deze imposante vogels genieten. nog steeds grote aanbod aan veldmuizen. Zie tabel 3 voor alle getelde aantallen Torenvalken bij de watervogeltellingen vanaf september 2016.

Wilde Zwanen bij Bitgummole, 28 januari 2020 (foto Jan Kramer).

Tabel 3. Aantallen torenvalken bij de maandelijkse watervogeltellingen in Fryslân. Vanaf januari 2018 worden Torenvalken structureel geteld in alle Friese watervogelgebieden. Links in het vakje staat het maandtotaal en rechts het gemiddelde aantal Torenvalken per telgebied met Torenvalken. september oktober november december januari februari maart april 2016/2017 146 96 103 19 87 19 22 30 2017/2018 122 49 46 45 231 2.45 93 1.75 86 1.65 55 1.57 2018/2019 113 1.91 203 2.07 177 2.19 164 2.02 238 2.09 134 1.94 87 1.64 89 1.85 2019/2020 237 2.93 254 .73 253 2.78 232 2.70 503 3.70

Het ‘kleinere grut’ van de Extra Soorten in januari 2020 geringd met oranje ringen met een drie-letterige code. op het vasteland van Fryslân Een derde exemplaar had alleen (nog) een metalen ring Het aantal van 297 ingeboekte Fraters ligt ongeveer een aan de linker poot. De oranje geringde Wilde Zwanen zijn derde hoger dan het midwintergemiddelde vanaf 2004. op 17 augustus 2015 als juveniele mannetjes in hun Het is de enige vertegenwoordiger van de broedgebied in noordelijk IJsland geringd. Alle winters kwelderzangers die op het vasteland van Fryslân daarna zijn ze meerdere keren op akkers tussen Stiens en enigszins constant blijft in aanwezige aantallen. De Leeuwarden gezien. Een van deze twee geringde vogels Sneeuwgors met 3 getelde vogels in afgelopen januari en is in 2017 teruggezien in het IJslandse broedgebied. de Strandleeuwerik met 56 genoteerde exemplaren Tijdens de herfsttrek in 2016 en 2017 is dit dier lijken het vasteland van Fryslân steeds meer te mijden. respectievelijk teruggemeld vanaf Orkney en uit De 18 IJsvogels passen helemaal in het beeld van de Schotland. Het ringstation bevestigde dat de aantallen bij de midwintertellingen in de afgelopen vijf gefotografeerde metalen ring ook in IJsland is aangelegd. jaar (gemiddeld 20 ‘blauwe schichten’). De kans is groot dat de hele groep Wilde Zwanen afkomstig is uit IJsland. Redelijk opmerkelijk, omdat IJslanders bij Dyksterhuzen nagenoeg alle IJslandse Wilde Zwanen niet verder Op de foto een deel van de groep zwanen bij zuidwaarts trekken dan het Verenigd Koninkrijk en daar Bitgummole, waar m’n medeteller Eric ten Cate en ik overwinteren. We zijn nu alweer benieuwd of we de tijdens de midwintertelling van konden genieten. De IJslanders hier het volgende winterseizoen weer kunnen groep bestond toen uit 45 adulte en 6 juveniele Wilde bewonderen. Zwanen en uit 6 Kleine Zwanen. De Wilde Zwanen zijn op zijn minst tot en met 28 januari jl. in die omgeving Freonlike groetnis en noflike tellingen tawinske, gebleven. De Kleine Zwanen zijn iets eerder vertrokken. Jan Kramer Twee van de Wilde Zwanen waren aan de rechterpoot

Tabel 4. Aantallen Extra Soorten tijdens de maandelijkse tellingen in januari in de periode 2003-19. gem 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 04-19 Blauwe Kiekendief 28 32 44 17 27 37 20 82 27 35 32 55 60 44 31 64 105 40 Bruine Kiekendief 2 3 2 1 0 1 1 5 2 4 4 5 10 0 2 4 5 3 Frater 534 265 351 29 271 133 125 139 284 331 95 143 285 140 191 221 297 221 Grote Gele Kwik 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 2 1 0 0 0 0 0 Ijsgors 6 10 0 0 1 1 0 0 31 3 2 0 0 1 30 1 0 5 Ijsvogel 1 1 0 1 8 7 2 1 1 2 3 15 26 23 27 10 18 8 Ruigpootbuizerd 4 7 4 3 5 1 2 27 22 14 23 15 11 3 6 15 18 10 Slechtvalk 28 27 24 24 20 16 18 32 32 34 44 51 37 33 22 24 28 29 Smelleken 6 3 2 6 2 4 4 3 6 6 1 7 4 4 3 2 4 4 Sneeuwgors 517 187 403 67 111 94 83 151 30 149 42 183 10 55 169 62 3 145 Strandleeuwerik 595 883 151 56 328 57 720 77 105 336 87 56 20 131 176 63 56 240 Velduil 4 1 1 0 0 0 0 15 1 0 0 31 5 1 25 17 9 6 Visarend 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Zeearend 0 2 2 0 0 0 0 0 0 2 0 2 3 2 1 2 9 1 totaal 1725 1421 984 204 773 353 975 532 541 916 333 565 472 437 683 485 552 712

Tabel 5. Overzicht van waargenomen Extra Soorten op de Friese Waddeneilanden en wadplaten tijdens de maandelijkse telling in januari 2020.

Blauwe Kiekendief Slechtvalk vervolg Kroon's polders Peter de Boer 1 Ameland-west Kees van Scharenburg c.s.**** 1 Meeuwenduinen Peter de Boer 1 Plaat Harry Smit, Jeroen van Wetten 2 1e Duintjes Alle de Wit 2 Rif Harry Smit, Jeroen van Wetten 1 Weilandjes paal 15 - 19 Hans Schekkerman 1 Griend Jan Veen 1 Ameland-west Kees van Scharenburg c.s.**** 2 Nieuwe pier - 3e slenk Peter v. Horssen, Mees v. Horssen 1 3e slenk - 4e slenk Peter & Mees v. Horssen 2 3e slenk - 4e slenk Peter v. Horssen, Mees v. Horssen 1

Frater Inlaag Klaas van Dijk 1 Nieuwe pier - 3e slenk Peter & Mees v. Horssen 35 Balg Leon Peters, Klaas van Dijk 1

IJsgors Smelleken Rif Holmer Vonk 1 De Groede Danny Laponder 1

Balg Leon Peters, Klaas van Dijk 1 Sneeuwgors Formerum - Oosterend Piet Zumkehr 1 Strand de Vliehors Carl Zuhorn 26

Ruigpootbuizerd paal 3 - paal 8 Paul Ruiters 22 Midsland - Formerum Piet Zumkehr 1 Paal 24 - paal 26 Hans Schekkerman 3 De Groede Danny Laponder 1 Vliehors, oost Peter de Boer 12 2e Duintjes Rob Vogel 1 Ameland-oost Kees van Scharenburg c.s.**** 25

Slechtvalk Rif Harry Smit, Jeroen van Wetten 5 paal 3 - paal 8 Paul Ruiters 2 Balg Leon Peters, Klaas van Dijk 368

Vliehors, west Peter de Boer 1 Strandleeuwerik Vliehors, oost Peter de Boer 2 Vliehors, oost Peter de Boer 18 Posthuiswad Menno van Straaten 1 Noordvaarder Chris van Turnhout 42 Vallei van Oude Huizenlid Peter de Boer 1 Ameland-oost Kees van Scharenburg c.s.**** 19 Richel Eelke S. Dijkstra, S Scholten 1 Rif Holmer Vonk 6 Polder West Harry Horn 1 Nieuwe pier - 3e slenk Peter & Mees v. Horssen 5

Midsland - Formerum Piet Zumkehr 1 Velduil Grieën Jelle Abma 1 Ameland-oost Kees van Scharenburg c.s.**** 5

De Groede Danny Laponder 1 **** Kees van Scharenburg c.s., Peter Brouwer, Dirk Dijkshoorn, Loes Kuiper, Marcel Kersten, Rien Vlak, Jan van de Kamp

Tabel 6. Overzicht van waargenomen Extra Soorten op het vasteland van Fryslân in januari 2020 (volgende pagina). Blauwe Kiekendief IJsvogel Fochteloërveen Oost Sjouke Scholten 3 Sexbierum - Riedpolder Afra van der Vorm-Geerling 2 Blikfeart E. Mulder 3 Polder de Drie Dorpen Patrick Agterberg 1 Kloosterpolder-Slappeterp Jan de Boer 1 Lydia Barkema-Drost c.s. * 1 Berlikum - Beetgum - Stiens Meino Zondervan 5 Leeuwarden-stad Jeroen Breidenbach 1 Vliegveld Leeuwarden eo Jan Kramer, Eric ten Cate 1 Het Oogvliet Henk Hiemstra 1 - Nijland Jelle Postma 3 Caminghaburen Jeroen Breidenbach 1 Mantgum-Rdh-Leeuwarden Ian Borwell 2 zuid spoorlijn - Suawoude Joke Leers 1 Holwerder & Blijaerpolder Henk Hiemstra 5 Sluishoek Romke Kleefstra 1 Ferwerd - Birdaard Henk Hiemstra 1 De Deelen e.o. Romke Kleefstra 2 Het Oogvliet Henk Hiemstra 1 Heerenveen - Oranjewoud Gerard Tamminga 1 Polders zuid van Hallum Vincent Douwes 1 Nieuwehorne - Jubbega Sjouke Scholten 1 Wide Mar S Boersma, Klaas Elgersma 4 Drachten - Dr.compagnie Sjouke Scholten, Koert Scholten 1 Hantumerleeg noord Sieds Boersma, K Elgersma 1 Frieschepalen - Ureterp Koert Scholten 1 Hantumerhoek - Dokkum Klaas Visser 3 Frieschepalen - Ureterp Koert Scholten 1 Dokkum - Metslawier S Boersma, Klaas Elgersma 1 Haskerhorne - Nannewijd Jens Tamminga 1 Kolkhuizen-Rinsumageest Arend Leijstra, S v.d. Werff 2 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 Bartlehiem - Giekerk Eerde Koopmans 2 Lindevallei oost Tom Jager 1 Groote Wielen eo Freek Nijland c.s. ** 1 Ruigpootbuizerd Zwagermieden Jan Veenstra, Gooi Sipma 2 Groote Noorderpolder Wil Grond, Heine Lindeboom 2 De Lauwers - Gerkesklooster Klaas van der Bij 1 Winsum - Blessum Jan de Boer 2 Bokkumermeer – Botmeer eo Jan Kleefstra 3 Kolkhuizen-Rinsumageest Bert Kuiper 1 Polder Poppenhuizen Jan Kleefstra 1 Rinsumageest - Oudkerk Bert Kuiper 1 Polders west van Nijbeets Henk Dommerholt 1 De Deelen e.o. Romke Kleefstra 1 polder zuid van Oldeboorn Romke Kleefstra 1 Sudermar A. Timmerman Azn 1 Bakkeveen - Waskemeer Koert Scholten 1 oost van Westerschatting Fokje Altenburg 1 Het Vliet Jouke van der Meulen 1 Elahuizen - Libbe Zijlstra, Jos Hooijmeijer 1 -Munnkeburenpldr Harry de Vries 3 oostzijde Koevordermeer Anton Silvius, Jacob Bos 1 Vogelhoek Libbe Zijlstra 1 Fochteloo - Tachtig Bunder Dirk Hiemstra 1 Laaxum - Bakhuizen Sipko Sikkes 1 Noorderleeg west bui nw A. Dijkstra c.s. *** 2 Fluessen noordwest Sipko Sikkes 1 Bokkepollen en de Keegen Anne Jansma 3 Elahuizen - Woudsend Libbe Zijlstra, Jos Hooijmeijer 1 Oude Bildtpollen west bui Teake Roosjen, Ricus Engelmoer 1 Gouden Bodem Bert Zijlstra 4 Slechtvalk Woudsenderschar Jelle Postma 1 Blikfeart E. Mulder 1 Slotermeer Jelle Postma 1 Mantgum-Rdh-Leeuwarden Ian Borwell 1 Petgaten Akmarijp Tonny de Jong 1 Leeuwarden-stad Jeroen Breidenbach 3 Sneek--Lippenwoude Herman Postma 2 Holwerder & Blijaerpolder Henk Hiemstra 2 Boornzwaag over de Wielen Herman Postma 1 Het Oogvliet Henk Hiemstra 1 Boornzwaag over de Wielen Anton Silvius 1 Wide Mar Sieds Boersma, Klaas Elgersma 1 Echten - Kromme Warren J. de Vlas 1 Petsloot - Westergeest Sjouke Kazimier 1 Langelille - Munnekeburen Henk Ruiter 1 Zwagermieden Jan Veenstra, Gooi Sipma 1 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 Dokkumerdiep-Nw Zwemmer Klaas van der Bij 1 Schoterzijl - Scherpezeel Henk Ruiter 1 Goengahuizen Sip Veenstra 1 Rottige Meenthe noord Henk Ruiter 1 Bergum - Eestrum A. Timmerman Azn 1 Rottige Meenthe - Linde Henk Ruiter 1 polders rond de poelen Bert Zijlstra 1 Slijkenburg - Spanga - Linde Henk Ruiter 1 - Bert Zijlstra 1 Noordwolde - Boyl Sjouke Scholten 1 Potskar Sjoerd Bakker,Willem Bakker 1 Nieuw Weper e.o. Dirk Hiemstra 1 Ald Hof - Akmarijp Sjoerd Bakker,Willem Bakker 1 Fochteloo - Tachtig Bunder Dirk Hiemstra 5 Sneek-Jutrijp-Lippenwoude Herman Postma 1 Ravenswoud Dirk Hiemstra 3 Het Volland Herman Postma 2 Plantsoen Sjouke Scholten 1 Polder de Woudfennen Herman Postma 1 Paesemerlannen A Postma, Willem Hoogland 2 Polder de Kleine Brekken Jens Tamminga 1 Holwerd oost buitendijks M Zondervan, S Schotanus 1 Blija west buitendijks Henk Hiemstra 1 Holwerd west buitendijks Harry Feenstra 1 Blija west buitendijks Hendrik van der Wal 2 Blija west buitendijks Henk Hiemstra 1 Noorderleeg west bui nw A. Dijkstra c.s. *** 1 Blija west binnendijks Hendrik van der Wal 1 Noorderleeg west bui no A. Dijkstra c.s. *** 1 Ferwerd buitendijks Auke Visser 1 Smelleken Noorderleeg west bui nw A. Dijkstra c.s. *** 2 Ferwerd - Birdaard Henk Hiemstra 1 Oude Bildtpollen oost binn Hans Horstmann 2 Bergum - Eestrum A. Timmerman Azn 1 Oude Bildtpollen west binn Teake Roosjen, R Engelmoer 1 Slotermeer - Suderse Wei Libbe Zijlstra, Jos Hooijmeijer 1 Oude Bildtpollen oost bui w Hans Horstmann 2 Holwerd west buitendijks Harry Feenstra 1 Oude Bildtpollen oost bui o Marten Sikkema 1 Sneeuwgors Polder de Koning Jan Tuinhof 1 Holwerd oost buitendijks Meino Zondervan, S Schotanus 3 Bruine Kiekendief Strandleeuwerik Oude Bildtdijk-Vrouwenpar. Wil Grond, Heine Lindeboom 1 Blija west buitendijks Henk Hiemstra 56 Wide Mar Sieds Boersma, K Elgersma 2 Velduil Elahuizen - Woudsend Libbe Zijlstra, Jos Hooijmeijer 1 Polder de Drie Dorpen Patrick Agterberg 1 Blija west buitendijks Hendrik van der Wal 1 Gouden Bodem Bert Zijlstra 5 Frater Ferwerd buitendijks Auke Visser 1 Paesemerlannen Antje Postma, W Hoogland 4 Noorderleeg west bui nw A. Dijkstra c.s. *** 2 Holwerd west buitendijks Harry Feenstra 22 Zeearend Holwerd west binnendijks Harry Feenstra 45 Alde Faenen - Princehof Anton Huitema, Freerk Jelsma 2 Ferwerd buitendijks Auke Visser 60 polder zuid van Oldeboorn Romke Kleefstra 1 Noorderleeg oost bui nrd Anne Jansma 6 Fluessen noordwest Sipko Sikkes 2 Oude Bildtpollen west bui Teake Roosjen, R Engelmoer 80 Woudsenderschar Jelle Postma 2 Westhoek - Zwarte Haan bui Jan Tuinhof 80 Ravenswoud Dirk Hiemstra 1 * Lydia Barkema-Drost c.s., Ger Bosklopper, Peter Menninga / ** Freek Nijland, Anton Hartwig, Marnix Oudega, Teike van Minnen, Piet Braam, Fokko Winterwerp / *** A. Dijkstra c.s. Lydia Barkema-Drost, Jan de Boer Slaapplaatsen

Brandganzen vanaf de slaapplaats in de Dulfpolder (vanOordt’s Mersken), 10 januari 2020, Sjouke Scholten

De tweede telperiode van de ganzen/zwanen Enkele locaties waar in november 2019 hoge aantallen slaapplaatsen vond plaats in januari 2020. Elk jaar is het Kolganzen overnachtten waren in januari een stuk vanzelfsprekend de vraag hoeveel ganzen, naar gelang de minder bezet (figuur 2). winter is doorgezet in Noord Europa, aan doen. Ook is vermeldingswaardig dat twee á drie doorgaans Met de momenteel zachte temperaturen lijken op ‘dikke’ Kolgans slaapplaatsen onderbelicht zijn gebleven diverse slaapplaatsen ook veel minder ganzen aanwezig in januari. te zijn. Figuur 2. Aantal Kolganzen op de grootste slaapplaatsen Ganzen in november 2019 ten opzichte van januari 2020. Zoals te zien is in tabel 1 zijn er zo’n 50.000 ganzen Alleen de vijf gebieden met hoogste aantallen in minder geteld in januari 2020 ten opzichte van november november die beide periodes zijn geteld zijn hierin 2019. Met name de Kolganzen en Toendrarietganzen meegenomen. waren veel minder aanwezig op de getelde locaties. nov. 2019 jan. 2020 Sneekermeergebied Zuid 18780 5270 Figuur 1. Waargenomen ganzen op slaapplaatsen in Groote Wielen 15100 7900 januari 2020 in vergelijking met de waargenomen Makkumer Noordwaard - Kop ganzen op slaapplaatsen in november 2019. 13000 3400 Geb. = het aantal slaapplaatsen waar de soort is Wite & Swarte Brekken 10655 7850 waargenomen inclusief 0-tellingen. Makkumer Zuidwaard 6700 1180 jan. 2020 nov. 2019 Soort N geb. N geb. Zwanen Brandgans 131227 29 104711 34 In de nieuwsbrief van december viel te lezen dat het Grauwe Gans 8864 32 8827 36 aantal zwanen aan de lage kant was, mede door de nog Canadese Gans 368 7 360 12 niet getelde zuidelijke IJsselmeerkust en Lauwersmeergebied. Deze gebieden zijn echter in Kleine Rietgans 49 27 75 21 december 2019 wel geteld en gaven gezamenlijk huis aan Kolgans 68264 33 143592 36 zo’n 90 Wilde Zwanen en 27 Kleine Zwanen. Nijlgans 67 10 141 12 Door de gunstige weersomstandigheden zien we dat Rotgans 145 27 299 15 zowel Kleine- als Wilde Zwaan nog volop aanwezig Toendrarietgans 3926 21 10082 22 waren. Het hoogste aantal Wilde- als ook Kleine Zwaan werden gezien bij de Steile Bank, respectievelijk 141 en Totaal 212910 268087 76. Een groot deel van deze groep is halverwege de telling richting de Noordoost Polder gevlogen waar ze Toendrarietganzen lieten zich rond het Fochteloërveen zullen foerageren op de akkers. minimaal zien, daar het in november nog ging om zo’n 9500 exemplaren waren dat er in januari slechts 3500. Dit betekend het laagst getelde aantal sinds 2014 voor dit gebied. Dit heeft vooral te maken met de zachte omstandigheden waardoor de ganzen langzamerhand weer zijn opgeschoven richting het oosten. Figuur 3. Waargenomen zwanen op slaapplaatsen in roestplaatsen doorgegeven aan ondergetekende. Dat de januari 2020 in vergelijking met de waargenomen meeste roestplaatsen gevonden worden aan de gehele zwanen op slaapplaatsen in november 2019. westkant van de provincie is uiteraard geen wonder met Geb. = het aantal slaapplaatsen waar de soort is het aanwezige voedselaanbod. waargenomen inclusief 0-tellingen. Momenteel zijn er zo’n 75 roestplaatsen doorgegeven jan. 2020 nov. 2019 waarop niet minder dan 1252 Ransuilen zijn waargenomen. Dat dit getal nog veel hoger moet en kan Soort N geb. N geb. zijn is te herleiden uit tellingen die zijn gedaan tussen Kleine Zwaan 90 27 21 14 2007 en 2017. Destijds werden er jaarlijks gemiddeld 140 Knobbelzwaan 130 8 130 8 locaties onderzocht op roestende Ransuilen, waarvan Wilde Zwaan 179 28 15 12 seizoen 2014/2015 er bovenuit springt met maar liefst Totaal 399 166 1845 Ransuilen. Mochten er meer roestplaatsen van Ransuilen zijn waarover je twijfelt of ze wel of niet zijn doorgegeven? Ransuilen Schroom niet en neem contact op met ondergetekende. Met behulp van diverse oproepen en de inzet van veel lokale tellers, zijn er in korte tijd veel Ransuil Sjouke Scholten [email protected]

Ransuilen op hun roestplaats in Vrouwenparochie, januari 2020, foto: Pieter Blokland.