Rafał Rouba Studium Doktoranckie Geografii Uniwersytet Łódzki ul. Kopcińskiego 31 90-142 Łódź

POLSKIE HOTELARSTWO MORSKIE POLISH MARINE HOTEL’ BUSINESS: NA PRZYKŁADZIE PROMU THE EXAMPLE OF m/f POLONIA THE POLONIA FERRY

Celem opracowania jest nakreślenie obrazu tren­ The aim of this research notes is to dów i kierunków rozwoju współczesnego hotelar­ present trends in the development of the stwa promowego na przykładzie promu m/f Polo­ contemporary hotel ferry business using nia, będącego najnowocześniejszym promem po­ the example of the Polonia, the most zostającym w gestii polskich przewoźników, po­ modern in Poland and comparable with równywalnym klasą z najlepszymi tego typu jed­ the best vessels of this type in the world. nostkami na świecie. The author tries to establish patterns in Poprzez analizę ruchu turystycznego oraz czyn­ the Polish ‘marine hotel’ business by ników wpływających na sezonowość, cele i obsza­ analysing tourist activity and the factors ry rynkowe, z których pochodzą turyści, autor stara determining seasonality, market aims się uchwycić prawidłowości rządzące polskim ho­ and passenger origins. telarstwem morskim. The article is based on data collected Artykuł powstał na podstawie danych zgroma­ while preparing a master’s thesis in dzonych podczas praktyk magisterskich w roku 1999. The author conducted a wide range 1999. Autor przeprowadził szeroko zakrojone ba­ of research including: observation, describ­ dania, na które składały się m.in.: obserwacja i in­ ing the ferry during its eveiyday use, wentaryzacja obiektu podczas normalnej eksplo­ a survey conducted arpong crew and atacji, badania ankietowe prowadzone wśród zało­ passengers, talks with employees of gi i pasażerów, rozmowy z zatrudnionymi na pro­ competing companies, collecting statis­ mach konkurencji, zbieranie danych statystycz­ tical data on the ferry and its catchment nych dotyczących obiektu, otoczenia i zaplecza, area, research in tourist information kwerenda w ośrodkach informacji turystycznej centres in Poland and Sweden, collecting w Polsce i Szwecji, zbieranie danych dotyczących accessible information and preparing dostępności komunikacyjnej, wykonanie dokumen­ photographic documentation1. tacji fotograficznej1. The Baltic Sea, unlike many others, Bałtyk, jak żadne inne morze, jest wyjątkowo lends itself well to the development of predestynowany do rozwoju żeglugi promowej. feriy traffic. Short distances, a highly Niewielkie odległości, silnie rozczłonkowane wy­ irregular coastline and numerous brzeże, liczne małe i płytkie porty - wszystko to small, shallow ports are conducive to the sprzyja rozwojowi szczególnego typu połączeń, development of those sea connections które są powiązane z liniami kolejowymi i drogami whose extensions on land are railways samochodowymi na zapleczu (Łomniewski, Mań­ and roads (Łomniewski, Mańkowski & kowski, Zaleski 1975). Z a l e s k i 1975). Polska nie należy do europejskich potentatów Poland does not have a major promowych, jednak z uwagi na tranzytowe położe­ European ferry company but due to its nie zajmuje istotne miejsce na mapie komunikacyj­ transit location it features on the nej Europy. W latach 1986-1995 liczba pasażerów communication map of Europe. Between pływających promami z Polski do Szwecji wzro­ 1986 and 1995 the number of passengers sła przeszło trzy razy - ze 180 do 580 tys., liczba travelling by ferry from Poland to Sweden transportowanych samochodów osobowych zwięk­ increased more Ilian threefold - from szyła się z 40 tys. szt. do 120 tys. szt., a ciężaró­ 180,000 to 580,000; the number of cars wek dwukrotnie. transported grew from 40,000 to 120,000; W 2000 r. funkcjonowało sześć linii promo­ and the number of lorries doubled. wych z Polski. Do roku 1999 linii tych było sie­ In 2000 there were six ferry lines dem, jedną (Oxelosund-Gdańsk) zamknięto z po­ operating from Poland. Until 1999 there wodu niskiej rentowności spowodowanej bliźnia­ had been seven (the Oxelosund-Gdanslt czym nieomal przebiegiem połączenia Nyna- line had been closed as it was not shamn-Gdańsk. Pozostałe linie to: Ystad-Świno- cost-effective - the almost identical Nyn- ujście, Malmó-Swinoujście, Kopenhaga-Świno- ashamn-Gdańsk proved more efficient). ujście, Karlskrona-Gdynia oraz połączenie sezo­ The remaining are: Ystad-Świnoujście, nowe Ronne-Swinoujście. Malmó-Świnoujście, Kopenhagen-Świ- Połączenie Świnoujście-Ystad jest najważniej­ noujście, Karlskrona-Gdynia and the szym połączeniem promowym Polski ze Szwecją seasonal Ronne-Świnoujście. oraz jednym z najważniejszych na Bałtyku. Na je­ The Świnoujście-Ystad line is the most go rangę wpływa kilka czynników: important ferry connection between -jest to jedna z najkrótszych tras promowych Poland and Sweden and one of the most między Skandynawią a Polską, a co za tym idzie, important in the Baltic. Its importance resztą Europy; results from several factors: - połączenie to stanowi bardzo atrakcyjny wa­ - it is one of the shortest ferry routes riant dla podróżujących na Zachód, ponieważ ze between Scandinavia and Poland and, Świnoujścia jest tylko 100 km dobrej drogi do nie­ consequently on into the rest of Europe; mieckich autostrad połączonych z systemem szla­ - the connection is very attractive ków komunikacyjnych całej Europy Zachodniej; to those travelling westwards, because - (rasa ta stanowi dobre rozwiązanie dla podró­ G erm an autobahns, part of the road żujących na wschód przez Szczecin, Koszalin, system in western Europe, are only Gdańsk, Elbląg dalej do Kaliningradu, na Litwę 100 km from Świnoujście; i do Rosji; - it is a convenient route for those - połączenie Swinoujście-Ystad łączy Skanię, travelling eastwards through Szczecin, najbardziej zurbanizowany, uprzemysłowiony i naj­ Koszalin, Gdańsk and Elbląg to Kali­ gęściej zaludniony region Szwecji, z obszarami za­ ningrad, Lithuania and Russia; chodniej Polski. - the Świnoujście-Ystad line connects Historia linii sięga roku 1967, kiedy to Polska Scania, the most urbanised, industria­ Żegluga Morska zdecydowała się umieścić na tej lised and densely populated Swedish trasie prom Gryf. W kolejnych latach rozwijająca region, with the western part of Poland. się polska flota promowa przechodziła kolejno The line was opened in 1967 when z rąk do rąk. Najpierw majątek PŻM został przeję­ the Polish Shipping Co (Polska Żegluga ty przez Polskie Linie Oceaniczne, a w kilka lat Morska) decided to launch the ferry Gryf później przez Polską Żeglugę Bałtycką. W maju (Thunder). In the years which followed, the 1995 r. PŻB wycofała swoje promy z linii do developing fleet passed from hand to hand; Ystad, przesuwając je na trasę do Malino. Miesiąc first its assets were taken over by Polish później na linię wszedł zupełnie nowy armator Ocean Lines (Polskie Linie Oceaniczne - - powstała w lipcu 1994 r. firma Unity Linę sp. PLO), and a few years later by the Polish z o.o., która debiutując na rynku uznała za swoją Baltic Fleet (Polska Żegluga Bałtycka). misję wykreowanie zupełnie nowej jakości usług In May 1995 the Polish Baltic Fleet promowych na Bałtyku, charakteryzujących się po­ withdrew its ferries from the Ystad line nadprzeciętnym bezpieczeństwem, wysokim kom- and moved them to the Malmo line. fortem podróży oraz bogatą ofertą towarzyszącą One month later a completely new ship („The Baltic Panorama” 1997). owner Unity Line sp. z.o.o. (established in M /f Polonia, która rozpoczęła regularną służbę July 1994) took control. They wanted to 1 czerwca 1995 r., jest jednym z największych na create a completely new standard of ferry świecie promów typu „combi” - pasażersko-kole- service on the Baltic offering exceptional jowo-samochodowo-kontenerowych. Na pokład mo­ safety, travelling comfort and a wide że zabrać jednorazowo ponad 3000 m bieżących range of complementary services (The pojazdów oraz 1000 pasażerów. Kursuje codzien­ Baltic Panorama... 1997). nie na trasie Świnoujście-Ystad. Planowe odejście The Polonia, which began regular ze Świnoujścia ma miejsce o 13.00, przybycie do service on June 1st 1995, is one of the Ystad o 19.30. Rozkład rejsów przewiduje wyjście largest multipurpose ferries in the world w drogę powrotną o 22.00, natomiast początek roz­ (passengers, trains, cars and containers). ładunku w Świnoujściu na 7.00, choć przybicie za­ It can accommodate over 3000 metres of planowane jest około 6.00. vehicles and 1000 passengers, and it Prom ma osiem pokładów wewnętrznych i dzie­ runs daily between Świnoujście and wiąty - otwarty, tzw. radarowy. Ze wszystkich po­ Ystad leaving Świnoujście at 13.00 and kładów na promie jedynie dwa są stricte hotelowe. arriving in Ystad at 19.30. It returns from Wszystkie kabiny pasażerskie na m/f Polonia znaj­ Ystad at 22.00 and starts disembarking dują się na pokładzie szóstym i ósmym. W 212 ka­ in Świnoujście at 7.00 (although arrival is binach nocleg może znaleźć 618 pasażerów. Kabi­ scheduled for about 6.00). ny pasażerskie są dwu-, trzy- i czteroosobowe. Po­ The ferry has eight inside decks and dzielone są na cztery kategorie zróżnicowane pod one open, known as the radar deck, but względem wyposażenia, standardu i ceny: klasa only two are purely of a hotel type. All „na każdą kieszeń”, klasa turystyczna, klasa biznes passenger cabins are situated on decks oraz klasa LUX. six and eight. 618 passengers can be Na pokładzie siódmym znajdują się pomiesz­ accommodated in 212 cabins with either czenia pasażerskie ogólnodostępne. Kolejno od ru­ two or four berths each. The cabins are fy są to Bridge Pub, Cafeteria, sekcja dla kierow­ divided into four categories, according to ców ciężarówek - One Way Club, Snack Bar Polo­ their standard and price: the standard nia, sala konferencyjna, kącik zabaw dla dzieci - class, tourist class, business class and Klub Małego Wikinga, sklep wolnocłowy - Linen luxury class. Store, toalety, sklep wolnocłowy - HiTec, kasyno, Passenger common rooms are situated Coctail Bar Maxim, Disco Bar - Mr P’s Meeting on deck seven: the Bridge Pub, cafeteria, Place, restauracja Royal z wydzieloną częścią wło­ lorry drivers’ section (the One Way Club), ską Casa Italia. Na rufie znajduje się otwarty po­ the Polonia Snack Bar, a conference hall, kład spacerowy. a play centre for children (the Little Viking Club), duty-free shops (the Linen Store and HiTec), toilets, a casino, the Maxim 1. EKSPLOATACJA PROMU Cocktail Bar, Disco B ar (Mr P's Meeting Place) and the Royal restaurant (with an Prom Polonia, zgodnie z założeniem armatora, od Italian section - Casa Italia). In the stern samego początku zdobył i utrzymuje bardzo silną there is an open promenade deck. pozycję na rynku usług promowych świadczonych z polskich portów. Analiza całościowej struktury przewozów promem Polonia pozwala zauważyć 1. OPERATING THE FERRY znaczną dominację przewozów pasażerskich, które zachowują od samego początku podobną sezono­ The Polonia has gained and maintained wość (tab. 1). a very strong position on the ferry service Maksimum przewozów pasażerskich Polonią market as planned by its owner. Its pre­ przypada na lipiec, kiedy to największa liczba osób dominant activity is passenger traffic wybiera się na wypoczynek do Szwecji lub Polski, which, from the beginning, has maintain­ oraz do pracy w Skandynawii. W miesiącu tym ed a similar seasonal pattern (table I). Tabela I. Udział przewozów pasażerskich promem Polonia według Table I. Seasonal passenger traffic on the Polonia in 1995-1999 kwartałów w latach 1995-1999 (w procentach) (in percentage)

Rok Year Kwartał Quarters 1995 1996 1997 1998 1999 1995 1996 1997 1998 1999 1 - 15 15 13 14 1 - 15 15 13 14 II 11 28 27 27 27 II 11 28 27 27 27 III 50 38 40 40 41 III 50 38 40 40 41 IV 39 19 18 20 18 IV 39 19 18 20 18 Suma 100 100 100 100 100 Total 100 100 100 100 100

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań. Source: Author's research.

przewozy pasażerskie dochodzą do 27 tys. w la­ Most passengers travel on the Polonia tach 1996/1997 oraz aż 32 tys. w roku 1999, co da­ in July when they go for holidays in je średnio ponad 1000 osób dziennie (rys. 1). Sweden or Poland or to work in Scan­ Minima przewozów niezmiennie od początku dinavia. In the years 1996/1997 there działalności promu występują w lutym z warto­ were 27,000 passengers and in 1999 ściami ok. 7 tys. pasażerów. Od roku 1998 można - 32,000, which is on average over 1000 zaobserwować znaczne zwiększenie frekwencji daily (Fig. 1). w okresie wielkanocnym oraz związane z popula­ ryzacją konferencji na Polonii i weekendów roz­ rywkowych zwiększenie przewozów w okresie wiosenno-jesiennym (rys. 1). Number of passengers (in thousands)

Liczba pasażerów w tys.

Fig. 1. Passenger traffic on the Polonia between 1995 and 1999 M iesiące (source: author's research)

Rys. 1. Przewozy pasażerskie promem Polonia w latach 1995-1999 (źródło: opracowanie własne na podstawie badań) The smallest numbers of passengers have always been recorded in February - Absolutny rekord roku 1999 padł 2 sierpnia - about 7000. Since 1998 the numbers 853 pasażerów do Ystad, oraz 29 lipca - 828 pasa­ around Easter have grown considerably, żerów do Ystad. Rekordowo niskie obłożenie było as well as in the spring and autumn podczas rejsu ze Szwecji 3.04.1999, kiedy na po­ periods, due to the growing popularity of kładzie było 18 pasażerów! conferences and entertainment weekends Zróżnicowanie przewozów na promie potwier­ organised on board. The record was dza wskaźnik sezonowości (K a c z m a r e k , L i s z e w ­ broken on August 2nd 1999 when 853 s k i 1989). Przebieg krzywych dla lat 1996-1999 passengers travelled to Ystad, while on jest niemal identyczny, co wskazuje na stałość cy­ July 29Ul it was 828. The smallest klów przewozów pasażerskich na promie Polonia. number was recorded on April 3rd 1999 Maksima wskaźnika w kolejnych latach niewiele when only 18 travelled from Sweden. się różnią, osiągając wartość najwyższą - 212 The fluctuations in ferry traffic are w lipcu 1996 r. Wartości minimalne osiągają rów- confirmed by the seasonality coefficient nież podobne wartości w kolejnych latach, z naj­ (K a c z m a r e k & LISZEWSKI 1989). The curves mniejszą 45 dla stycznia 1996 r. Amplituda wskaź­ for the period of 1996-1999 are almost nika w rekordowym roku 1996 to 167, w pozosta­ identical pointing to the stability of łych latach nie spada poniżej 150. Świadczy to passenger transport cycles on the Polo- o bardzo wysokiej sezonowości przewozów pro­ nia: the maximum values in subsequent mem Polonia (rys. 2). years do not differ much and reached 212 in July 1996 while the minimum are also similar falling to 45 in January 1996. The amplitude coefficient in 1996 was 167, Wskaźnik sezonowości while in other years it did not fall below 150 pointing to the very strong season­ ality of traffic on the Polonia (Fig. 2).

Seasonality coefficient

Rys. 2. Wskaźnik sezonowości ruchu pasażerskiego dla promu Polonia wiatach 1996-1999 (źródło: opracowanie własne na podstawie badań)

Wyniki przeprowadzonych przez autora badań wskazują na bardzo dużą zależność wielkości prze­ Fig. 2. The passenger traffic seasonality coefficient for the Polonia wozów od dni tygodnia. Niemal niezależnie od in 1996-1999 (s o u r c e: author’s research) miesiąca minima występują we wtorki i środy, a maksima w czwartki i soboty. Maksimum czwar­ tkowe powodowane jest ofertą specjalną tańszych Traffic largely depends on the day of biletów, natomiast maksimum sobotnie jest efek­ the week. Regardless of the month, the tem organizowania przeróżnych atrakcji i weeken­ minimum values are recorded on Tues­ dów tematycznych na Polonii w celu przyciągnię­ days and Wednesdays, and maximum on cia pasażerów „RoundTrip” - spragnionych roz­ Thursdays and Saturdays. The Thursday rywki. maximum is caused by a special discount Najwyższe wartości, a jednocześnie największa on the tickets, and the Saturday maxi­ amplituda została osiągnięta w pierwszym tygo­ mum results from the fact that at the dniu wakacji. Przewozy przez cały okres wakacji weekends various attractions are offered miały bardzo podobny przebieg tygodniowy, on the Polonia in order to attract ‘Round- w oczy rzuca się różnica pomiędzy maksimum so­ trip’ passengers who enjoy a variety of botnim a czwartkowym. Na początku w tym okre­ different entertainment. sie przeważa maksimum czwartkowe związane The highest values and at the same z ofertą cenową. W połowie wakacji maksima się time the greatest amplitude were recorded wyrównują natomiast pod koniec zaczyna przewa­ in the first week of holidays. Holiday żać sobotnie - związane z rejsami rozrywkowymi traffic had a stable pattern, with distinct (rys. 3). Thursday and Saturday maximum values, Podczas okresu zimowo-wczesnowiosennego with the Thursday maximum connected następuje znaczne spłaszczenie amplitud tygodnio­ with the price discount dominating wych, które przeradza się w okres większych prze­ at the beginning of the holiday period. wozów (od czwartku do soboty) powodowany pro­ In the middle of the holidays the two mocjami cenowymi i atrakcjami weekendowymi maximum values are the same, but oraz okres niższch przewozów (od niedzieli do towards the end the Saturday maximum, środy), kiedy to podróżują wyłącznie ludzie inte­ connected with entertainment trips, resu. Największe spłaszczenie krzywej obserwo- takes over (Fig. 3). Liczba pasażerów Number of passengers 1600 1600

/ > ■"•w . . _ 1200 1200 s . N ■N. V.S s V, 800 A 800 A r • - • ¡ ¿ y

400 400 1 ------środek wakacji (18.VII.-25.VII.) i — — beginning of holydays (28 June - 4 July) I ...... koniec wakacji (9.VIII.-15.VIII.) _r _ 0 poniedziałek wtorek środa czwartek piątek sobota niedziela Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday Sunday Dni tygodnia W eekdays

Rys. 3. Przewozy pasażerów Polonią w różnych okresach roku 1999 Fig. 3. Passenger traffic on board the Polonia in 1999 on specific weekdays z podziałem na dni tygodnia (source: author's research) (źródło: opracowanie własne na podstawie badań)

wać można w drugiej połowie stycznia i zaraz po In winter and early spring the weekly sylwestrze (tab. II). amplitudes are considerably flattened signifying a period of increased traffic (Thursday to Saturday) caused by special Tabela II. Amplitudy przewozów pasażerskich promem Polonia w wybranych price deals and weekend attractions, as tygodniach pierwszej połowy 1999 r. (w liczbach bezwzględnych) well as a less active period (Sunday to Wednesday) when passengers are mainly Tygodnie Minimum Maksimum Amplituda businessmen. The greatest flattening can Początek wakacji (28 VI-4 VII) 445 1 381 936 be seen in the second half of January Wielkanoc (29III-4 IV) 134 1 045 911 and also directly after New Year’s Eve Środek wakacji (18-25VII) 685 1 279 594 (Table II). Koniec wakacji (9-15 VIII) 736 1 215 479 Dzień Dziecka + Jubileusz Polonii (31V-6VI) 326 731 405 Table II. Passenger traffic amplitudes in selected weeks in the first half of 1999 on the Polonia (in absolute numbers) Ferie (1 -7 II) 82 441 359 Ferie (8-1411) 103 455 352 Mini­ Maxi­ Weeks Amplitude mum mum Po sylwestrze (4 -1 0 1) 202 401 199 Niski sezon, zima (11 -171) 114 293 125 Beginning of holidays (28 June-4 July) 445 1 381 936 Niski sezon (1-7 III) 94 218 124 Easter (29 March-4 April) 134 1 045 911 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań. Mid holidays (18-25 July) 685 1 279 594 End of holidays (9-15 August) 736 1 215 479 Children’s Day + Polonia anniversary (31 May-6 June) 326 731 405 2. ZAŁOGA PROMU Winter holidays (1-7 February) 82 441 359 Winter holidays (8-14 February) 103 455 352 Na promie jednorazowo zatrudnionych jest w se­ After New Year’s Eve (4-10 January) 202 401 199 zonie 77 osób, natomiast poza sezonem - 73. Zało­ Low season, winter (11-17 January) 114 293 125 ga pracuje w systemie dwóch czternastodniowych Low season (1-7 March) 94 218 124 zmian - całość załogi stanowią 146-154 osoby. Source: Author’s research. Załoga promu dzieli się na dwa podstawowe piony: - załogę hotelową, 53-57 osób odpowiedzial­ nych za eksploatację i utrzymanie hotelu, 2. FERRY CREW - załogę pokładowo-maszynową (deck & engine), 20 osób odpowiedzialnych za nawigację i eksplo­ atację statku od strony technicznej. During the season 77 people are Ze względu na specyficzne - bardzo trudne employed on the feriy at any one time, i wyczerpujące warunki pracy oraz politykę kadro­ and 73 outside the season. The system of wą firmy, preferującą zatrudnianie ludzi młodych, work is based on two 14-day shifts and jako jeden z czynników odróżniających od konku- the overall number of the crew is between rencji, załoga hotelowa Polonii składa się niemal 146 and 154. They are divided into two w całości z ludzi do czterdziestego roku życia basic groups: (rys. 4):. - hotel (responsible for operating and maintenance of the hotel - 53-57 members); - deck and engine (responsible for Kobiety W iek M ężczyźni navigation and technical operations - 20 50-59 m em bers). 40-49 Nadwyżka mężczyzn Because of the hard and exhausting Nadwyżka 30-39 kobiet . \ \ w \ w CV- A ; ^ working conditions, and a personnel LHKS _ ü 19-29 V////////////////////A 0-18 policy which promotes the employment of 0 I _ 40% 30 20 10 0 0 10 20 30% young people (in contrast to their competitors), almost the whole of the Rys. 4. Piramida płci i wieku załogi Polonii w 1999 r. (źródło: opracowanie własne na podstawie badań) Polonia crew is u n d e r 40 (Fig. 4)2.

Załoga hotelarska promu Polonia generalnie W om en Men jest słabo wykształcona, tylko 28% ukończyło stu­ Surplus dia wyższe, a aż 7% posiada jedynie wykształcenie of men Surplus zawodowe. Występują wyraźne różnice wykształ­ of women cenia w poszczególnych działach. Najlepiej wy­ ^ v/////////////y//////A 0-18 kształceni są menedżerowie - 60% po studiach, 30 20 10 20 a najgorzej pracownicy housekeepingu - tylko 12% z wyższym i 25% po szkołach zawodowych. Stopień Fig. 4. Sex and age pyramid of the Polonia crew in 1999 znajomości języków obcych prezentuje tab. III. (source: author’s research)

In general, the hotel crew are poorly Tabela lii. Znajomość języków obcych (wg działów w procentach) przez educated, only 28% have graduated członków załogi Polonii w roku 1999 from universities, while 7% have only Dział had vocational education. Clear differ­ Liczba menadże­ gastrono­ usługi + ences can be observed within individual języków hotel rowie mia artyści departments: the best educated are 5 języków 10 - - - managers (60% are graduates), the worst 4 języki 20 - 7 - the “housekeeping” staff employees (only 3 języki 30 30 12 11 12%) with a quarter only attending 2 języki 20 13 59 36 vocational schools (Knowledge of foreign 1 język 20 38 22 42 languages is presented in Table III). Żaden - 19 - 11

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań. Table III. Knowledge of foreign languages (% according to department) of crewmembers on the Polonia in 1999

Department Załoga promu pochodzi z różnych regio­ Number of ménage­ languages hotel food and services + nów Polski. Prym wiedzie byłe woj. szczecińskie ment beverage artistes - 62%, na drugim miejscu plasuje się gdańskie 5 languages 10 - - - - 27%, a na dalszych miejscach, z udziałem 3%, są 4 languages 20 - 7 - woj. łódzkie i poznańskie oraz z 1% - bydgoskie, 3 languages 30 30 12 11 koszalińskie, krakowskie, słupskie i sieradzkie. 2 languages 20 13 59 36 1 language 20 38 22 42 None - 19 - 11 Source: Author’s research. 3. PASAŻEROWIE The members of the crew come from different parts of Poland, mainly from the former Szczecin Województwo - 62%, Goście hotelu, przez linie promowe zwani pasaże­ followed by Gdańsk - 27%. 3% come from rami, są najważniejsi z punktu widzenia rozwoju the Łódź and Poznań areas and 1% from przedsiębiorstwa oferującego im swoje usługi. around Bydgoszcz, Koszalin, Kraków, Ciągłe zwiększanie liczby osób zakupujących Słupsk and Sieradz. produkty jest celem każdej organizacji oferu­ jącej w celach zarobkowych swoje usługi lub dobra na rynku. Zarząd każdego z hoteli jako jeden 3. PASSENGERS z priorytetów powinien traktować nieustanne dą­ żenie do jak najlepszego poznania swoich kli­ entów, ich zwyczajów, pochodzenia, nastawienia The hotel guests, i.e. the passengers, are do spraw mających wpływ na decyzję o zakupie most important for the development of oferty. Posiadanie tej wiedzy pozwala dużo spraw­ the company offering the service. The aim niej i trafniej podejmować decyzje i działania of every organisation which offers its dążące do zwiększenia satysfakcji osób korzysta­ services or goods on the market for jących z usług oraz podnosić standard serwisu a profit is to continuously increase the adekwatnie do oczekiwań gości. number of customers. Every hotel should Wszystkie te działania mają na celu maksymali­ first of all try to get to know them, their zację dochodu poprzez zwiększenie liczby gości customs, origins, motives for buying powracających oraz zdobywanie rzesz nowych certain products and this knowledge klientów dzięki tworzeniu pozytywnego wizerunku makes it possible to take better decisions rynkowego i możliwie szeroką reklamę. and implementation leading to greater Piramida wieku pasażerów Polonii ma kształt satisfaction of those using the services nieregularny, z maksimum położonym w środku and to raise the standard by meeting the skali (rys. 5)3 . customers’ expectations. The result of such a strategy is to maximise income by increasing the number of guests who have already used the service, as well as

Kobiety W iek M ężczyźni new customers, due to a positive market

______- I >60 Nadwyżka image and intensive advertising. mężczyzn I 50-59 Nadwyżka li i The age pyramid of the Polonia K ^ W W ^ 40-49 ! i kobiet ] 30-39 \7 /z v //z z m passengers is irregular in shape, with its >9-29 V //////////ft maximum situated in the middle of the jso-i8 w- \ ; i! scale (Fig. 5)3. 25% 20 15 10 5 0 0 5 10 15% The Polonia passengers are mainly Rys. 5. Piramida płci i wieku pasażerów Polonii w 1999 r. aged 30-39 (34%) or 19-29 (22%). Elderly (źródło: opracowanie własne na podstawie badań) people (> 60) travel rarely (9%) and they are mainly women. The passengers come from many Promem Polonia podróżują zarówno mężczyź­ European countries but due to the geo­ ni, jak i kobiety, głównie są to ludzie dojrzali, graphical position of the ferry line, Poles w wieku 30-39 lat (34%) i ludzie młodzi 19-29 lat (22%), najrzadziej podróżują ludzie starsi >60 lat

(9%). W tej grupie zdecydowanie przeważają ko­ W o m e n M en biety. 1...... 1 - V- : ‘ i Surplus of men ; Surplus f isj 50-59 Pasażerowie promu Polonia pochodzą z całej of Europy, jednak z racji położenia geograficznego | women 4 0 -4 9 1 .... _ 39 '////////////A linii dominują Polacy (59%) i Szwedzi (27%), na dalszym miejscu plasują się Norwegowie (5%). _L 0-16 W- Obywatele innych państw europejskich posiadają 2 5% 20 15 10 10 15% niewielki udział w przewozach Polonią. Fig. 5. Sex and age pyramid of Polonia passengers in 1999 (source: author's research) Charakterystyczna jest przewaga państw post­ and Swedes form a majority (59% and komunistycznych, których obywatele traktują Skan­ 27% respectively), followed by Norweg­ dynawię jako atrakcyjny rynek pracy sezonowej. ians (5%). There are sm all n u m b ers of Układ ten pozwala stwierdzić, że prom Polonia po­ passengers from other European countries. siada duże znaczenie regionalne w przewozach A characteristic feature is the domina­ międzynarodowych na południowym Bałtyku4. tion of passengers from post-communist Do badania zasięgu przestrzennego polskich pa­ countries who treat Scandinavia as an sażerów promu autor użył współczynnika koncen­ attractive seasonal work market. It can tracji Lorenza odnosząc go do liczby mieszkańców be said that the Polonia has consider­ jednostek przestrzennych, z których podróżujący able regional importance in international pochodzą. Wyliczona wartość współczynnika wy­ traffic in the southern Baltic4. niosła 0,43, co świadczy o słabej koncentracji zja­ In order to examine the spatial origin wiska i nierównomiernym rozkładzie miejsc za­ of Polish passengers, the author used the mieszkania pasażerów Polonii na obszarze całej Lorenz concentration coefficient, accord­ Polski (rys. 6 i 7). ing to the number of inhabitants of the places the travellers came from. The cal­ culated value was 0.43, pointing to a weak concentration and the uneven distribu­ % pasażerów tion of passenger origins (Fig. 6 and Fig. 7).

Passengers %

Rys. 6, Koncentracja Lorenza pasażerów promu Polonia w 1999 r. (źródło: opracowanie własne na podstawie badań)

6. The Lorenz cun/e for Polonia passengers in 1999 (source: author’s research)

% ludności

Rys. 7. Koncentracja Lorenza miejsc zamieszkania pasażerów Fig. 7. The Lorenz curve for Polonia passenger origins in 1999 Polonii w 1999 r. (ż r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie badań) (sour c e: author’s research) Największa koncentracja występuje w woj. The greatest concentration is from the szczecińskim - z racji położenia geograficznego, Szczecin Województwo because of its pilskim i łomżyńskim - dla którego dosyć trudno geographical location, but the Piła and znaleźć logiczne uzasadnienie. Jedynym wytłuma­ Łomża Województwos are also well repre­ czeniem może być poszukiwanie dodatkowych sented which is hard to account for. źródeł dochodu przez mieszkańców tego regio­ An explanation could be a search for nu, podobnie jak w przypadku nadspodziewanie extra sources of income, which may dużej koncentracji w najodleglejszym wojewódz­ also account for the unexpectedly high twie - krośnieńskim. concentration in the most distant Krosno Uogólniając można stwierdzić, że wskaźnik Województwo. To sum up, it can be said koncentracji Lorenza, prócz drobnych rozbieżno­ that the Lorenz concentration coefficient, ści, potwierdza procentowy rozkład miejsc pocho­ with the exception of a few discrepancies, dzenia pasażerów promu (rys. 8). confirms the percentage distribution of the passenger origins (Fig. 8).

Rys. 8. Pochodzenie terytorialne Polaków pływających Polonią Fig. 8. The origins of Polonia passengers in 1999 w 1999 r. wg województw z 1998 r. (pre-1998 Wojewodztwos) (ż r ó d I o: opracowanie własne na podstawie badań) (source: author’s research)

Analizując regiony docelowe pasażerów promu Analysing the destinations of the Polonia zauważyć możemy, że zdecydowana więk­ Polonia passengers, the majority (60%) szość (60%) wybiera się na obszar Skanii, a 14% travel to Scania and (14%) the Göteborg w okolice Goteborga (rys. 9). Układ taki powodo­ area (Fig. 9) resulting from th eir sh o rt wany jest małą odległością od portu w Ystad do distance from Ystad. What is interesting celu podróży. though is the large number of passengers Zastanawiająca jest duża liczba (12%) pasaże­ (12%) travelling to the far north and (9%) rów jadących na daleką północ, a także 9% osób to Blekinge (south east) who chose this zmierzających do Blekinge (południowy wschód), route instead of using Polferries to ports którzy wybierają tę trasę zamiast rejsu promami closer to their destination. There are Polferries do portów położonych bliżej celu podró­ several possible explanations: they could ży. Istnieje kilka możliwych wytłumaczeń takiego be passengers living close to Świnoujście, stanu rzeczy: mogą to być pasażerowie mieszkają­ cheaper fares or the travelling time being cy blisko Świnoujścia, choć na pewno istotną rolę twice as short. odgrywa również atrakcyjniejsza cena przejazdu The analysis of the relationship between oraz o połowę krótszy czas. the trip motive and its destination is also very interesting. It turns out that most Rys. 9. Regiony docelowe w Szwecji oraz przyczyny podróży Fig. 9. Destinations in Sweden and the motives of Polonia pasażerów Polonii w 1998 r. passengers in 1998 (ż r ó d i o: opracowanie własne na podstawie badań) (source: author's research)

Bardzo ciekawe wyniki daje analiza zależności passengers (75%) travel to Scania on przyczyny i celu podróży. Okazało się, że na tere­ business because it is a strongly ny Skanii pasażerowie najczęściej (75%) udają się urbanised and well developed area, 60% w interesach, ponieważ jest to obszar najlepiej zur­ of them in order to rest as it offers banizowany i rozwinięty gospodarczo. 60% po­ numerous historical monuments and dróżnych udaje się do Skanii na wypoczynek. a mild climate while 58% because there Wpływ na taką decyzję ma duża liczba zabytków are large communities of Polish emigrants i łagodny klimat regionu. Aż 58% pasażerów de­ there. Blekinge, on the other hand, is not klaruje jako cel swojej podróży odwiedziny, gdyż visited for business reasons, but 18% of w Skanii istnieją duże skupiska Polonii. passengers travel there to visit their Z kolei do Blekinge, na południowo-wschodnią friends or family, probably spending their riwierę bałtycką nie przyjeżdża nikt w interesach, holidays in this attractive region. natomiast 18% pasażerów w odwiedziny, prawdo­ Only 6% of the passengers travel for podobnie głównie do osób wypoczywających na purely recreational reasons because the tym atrakcyjnym terenie. sea/lakeside season in Sweden ends Wyłącznie na wypoczynek wybiera się tylko much earlier than in the rest of Europe. 6% badanych, ponieważ sezon kąpielowo-waka- As far as Göteborg is concerned, most cyjny w Szwecji kończy się dużo szybciej niż passengers (18%) travel there because of w pozostałej części Europy. the large groups of Polish emigrants W regionie Góteborga przeważają pasażerowie while many go for tourist reasons (13%) płynący w odwiedziny (18%), ponieważ są tam du­ to see the most interesting Swedish że skupiska Polonii. Równie wiele osób wybiera m onum ents. się tam w celach turystycznych (13%), gdyż tam The passengers travelling to central znajdują się najciekawsze w Szwecji zabytki. and eastern Sweden are mostly business­ Pasażerowie jadący do środkowej i wschodniej men because of Stockholm’s significance Szwecji, w okolice Sztokholmu, to głównie ludzie in the world of business and only 6% interesu (z uwagi na duże znaczenie stolicy Szwe­ quote pure recreation as their purpose. cji w świecie biznesu). Na wypoczynek sensu Most passengers travelling to the far stricte wybiera się tam tylko 6% badanych. north (16%) have decided to spend Pośród osób zmierzających na daleką północ their holidays there and because of the prym wiodą wypoczywający (16%). Surowość au­ severity of the climate it can be assumed ry wskazuje, że wyprawy te mają najprawdopo­ that trips are educational, while many dobniej charakter poznawczy. Duża liczba osób others go there to make money by odwiedzających te tereny w interesach wynika harvesting the forest. prawdopodobnie z tego, że są to obszary najbogat­ The way in which Poles spend their sze w leśne runo, zbierane zarobkowo przez Pola­ time in Sweden is also directly related to ków w sezonie letnim. their purpose for travel. According to the Bezpośrednio skorelowany z celem wyjazdu research results, the most popular jest także sposób, w jaki pasażerowie spędzają activity is sightseeing (82%), followed by czas w Szwecji. Badania wykazały, że najpopu­ shopping (69%), going to the beach larniejszą formą aktywności jest zwiedzanie (82%), (42%), visiting museums and places of następnie zakupy (69%), plażowanie (42%), mu­ interest (37%) and fishing (23%), confirm­ zea i ciekawostki (37%) oraz wędkarstwo (23%). ing the educational and entertainment Wyniki te potwierdzają głównie poznawczo- character. The popularity of fishing is -rozrywkowy charakter wyjazdów do Szwecji based on the splendid fishing conditions w okresie letnim. Wysoki udział osób uprawiają­ and abundant fisheries which Sweden cych tam wędkarstwo spowodowany jest dos­ offers. konałymi warunkami i ogromnym bogactwem 13% of passengers take part in łowisk, jakie Szwecja oferuje wielbicielom lego cultural events - in summer many sportu. festivals are organised, including the Aż 13% badanych bierze udział w wydarze­ famous Stockholm Water Festival. Four niach kulturalnych - w okresie letnim w Szwecji per cent (relatively high) play golf as its organizowane jest wiele festiwali, z Water Festival infrastructure is veiy well developed, the w Sztokholmie na czele. Stosunkowo wysoka (4%) closest place to Poland where golf jest liczba pasażerów grających w mało popularne­ enthusiasts can practice their favourite go w Polsce golfa. Infrastruktura golfowa jest na sport. bardzo wysokim poziomie w Szwecji, która jest An analysis of the relationship najbliższym Polsce miejscem, gdzie amatorzy tego between ways of spending time and sportu mogą oddawać się swojej pasji. passenger age shows that: Analiza zależności sposobu spędzania czasu - the older the passenger, the more w Szwecji od wieku pasażerów pozwala stwier­ often he/she goes sightseeing or for dzić, że: a conference, and the less willing he/she - im pasażer starszy, tym chętniej zwiedza, jeź­ is to go shopping, take part in cultural dzi na konferencje, a tym mniej chętnie robi zaku­ events or play golf; py, bierze udział w wydarzeniach kulturalnych, gra - the younger the passenger, the w golfa; more willing he/she is to shop, take part - im pasażer młodszy, tym chętniej robi zaku­ in cultural events and fairs, and go py, bierze udział w wydarzeniach kulturalnych sailing; i targach, żegluje; - both the oldest and the youngest -zarówno najstarsi, jak i najmłodsi najchętniej prefer to visit museums and spend time odwiedzają muzea i plażują; on the beach; - pasażerowie w wieku średnim są zwolennika­ - middle-aged passengers prefer to mi wędkowania, pracy zarobkowej, gry w golfa fish, work, play golf and go sailing. i żeglarstwa. 4. SPECYFIKA HOTELARSTWA 4. SPECIAL FEATURES OF THE MARINE MORSKIEGO HOTEL’ BUSINESS

Pływający hotel jest obiektem bardzo nietypowym A marine hotel is quite unusual, having ze względu na fakt istnienia dwóch dób hotelo­ two hotel cycles within 24 hours and wych w ciągu 24 godzin oraz że wszyscy goście passengers who appear and disappear pojawiają się i znikają niemal jednocześnie. W lą­ almost at the same time. The same dowych hotelach wymiana gości jest zdecydowa­ process in an ordinary hotel is spread in nie bardziej rozłożona w czasie i pozwala służbom time and allows the room staff to do their piętrowym na spokojne wykonanie swoich obo­ duties without huriying while in marine wiązków. W pływających hotelach istnieją więc hotels there are two periods of extreme w ciągu doby dwa okresy wielkiego pośpiechu, rush of varying intensity within 24 hours. 0 niejednakowym natężeniu. An important difference between a hotel Do najistotniejszych różnic między hotelem lą­ on land and a ferry is the significance dowym a promem należy także „waga funkcji noc­ of the accommodation function. In an legowej”. W hotelu lądowym funkcja noclegowa ordinary hotel it is absolutely the main jest absolutnie wiodącym i głównym zadaniem function, while in the case of a marine obiektu, natomiast w przypadku hotelarstwa mor­ hotel it is merely a complementary skiego nocleg spada do rangi usługi zaledwie kom­ service to transportation. plementarnej, pozostając w cieniu produktu wła­ Another difference is the amount of ściwego - transportu. work that has to be done by the staff. Istotną różnicą pomiędzy promem a hotelem Swiss hotel coefficients suggest 0.7-0.8 lądowym jest ilość pracy, którą muszą wykonać workers employed per bed in high pracownicy. Szwajcarskie wskaźniki hotelarskie standard hotels, while on board the przewidują w hotelach dobrej klasy zatrudnienie Polonia the coefficient is 0.08, ten times rzędu 0,7-0,8 pracownika na łóżko, natomiast na less. This means that ferry hotel Polonii wskaźnik ten wynosi 0,08, czyli dziesię­ employees should perform ten times ciokrotnie mniej. Wynika z tego, że pracownicy more duties, twice within 24 hours, than działu hotelowego na promie powinni wykonywać their colleagues in hotels on land. dziesięciokrotnie więcej obowiązków i do tego Naturally such a calculation is greatly dwa razy w ciągu doby, niż ich koledzy pracujący simplified, but in a sense it reflects the w hotelach lądowych. Oczywiście takie przelicza­ character of work on a feriy where one nie jest dużym uproszczeniem, ale w pewnym sen­ person has to clean 22 cabins and make sie oddaje charakter pracy na promie. Przy podsta­ 65 beds. The enormous amount of work wowym stanie zatrudnienia Polonii, na jedną oso­ is shown by the fact that every day about bę przypadają średnio 22 kabiny do posprzątania 1000 kg of laundry is taken away for 1 65 łóżek do pościelenia. Najlepszym potwierdze­ w ashing. niem ogromu pracy jest fakt, że w sezonie codzien­ In 1997, according to the Swedish nie odwożone jest do pralni około 1000 kg brudnej periodical Expressen, the Polonia ranked bielizny. highest of the passenger ferries on the Szwedzkie czasopismo „Expressen” w 1997 r. Baltic. Its hotel section was rated as prowadząc ranking promów pasażerskich na Bałty­ 4-star, and the restaurant 5-star. The ku przyznało Polonii pierwsze miejsce. Część noc­ categories and standards applied to legowa promu została zakwalifikowana do katego­ hotels on land can hardly be applied to rii 4*, a restauracyjna 5*. ferry hotels where the core of the product Kategorie według których dzieli się hotele lą­ is transportation and it is difficult to meet dowe i związane z tym standardy trudno jest prze­ such requirements as appropriate room łożyć na tak specyficzny obiekt hotelarski, jakim size because of the very limited space. jest prom, gdzie rdzeniem produktu jest transport. Another deficiency is the lack of Takie wymagania kategoryzacyjne, jak wielkość telephones, television and some furniture pokoi, są trudne do zachowania ze względu na bar­ in the cabins produced by technical dzo ograniczoną powierzchnię. Pozostałymi uchy- limitations and the short stay on board. bieniami z punktu widzenia hotelarstwa lądowego The special character of marine hotels może być brak telefonów, telewizorów i niektó­ can also be seen in the complementary rych elementów umeblowania w kabinach, co services. The most popular entertainment powodowane jest możliwościami technicznymi during the trips, and the source of the i krótkim czasem pobytu gości na pokładzie. largest income for the ship owner - larger Specyfika hotelarstwa morskiego objawia się than from all other hotel departments, także w wykorzystaniu składników oferty towarzy­ are the duty-free shops used by 86% of szącej. Najpopularniejszą rozrywką podczas rej­ the passengers. Shops are also an sów i największym źródłem dochodów armatora, alternative for those who want to go for większym niż wszystkie pozostałe działy hotelowe, a walk when the weather is bad. The są sklepy wolnocłowe, z których korzysta 86% pa­ promenade decks come next and are sażerów. Sklepy pełnią także funkcję alternatyw­ used by the majority of passengers (78%) nych terenów spacerowych na wypadek niepogo­ who want to breathe some fresh air, dy. Na drugim miejscu plasują się pokłady space­ stay in the sunshine or simply watch rowe - 78%, z których korzysta większość pasaże­ the moment of leaving or entering the rów zażywając ruchu na świeżym powietrzu, wy­ harbour. Then comes catering: the cafe­ grzewając się na słońcu, czy też po prostu ogląda­ teria (51%), restaurant (40%) and cocktail jąc moment wejścia i wyjścia z portu. Dopiero ko­ b ar (39%). lejne miejsca na liście najczęściej wykorzystywa­ nych elementów oferty zajmuje gastronomia: Cafe­ teria (51%), restauracja (40%) i Coctail Bar (39%). 5. CONCLUSIONS

Despite the high position occupied by the 5. PODSUMOWANIE Polonia in ferries operating from Poland, Unity Line is still rated quite low in Pomimo bardzo wysokiej lokaty promu Polonia comparison with other European ferry pośród jednostek pływających na liniach z Polski, companies. However, a single ferry and na tle europejskich potentatów promowych Unity only a 5 year-tradition is not enough to Line posiada dosyć niską pozycję. Jeden prom compete with large firms with tens of i pięć lat tradycji to jednak bardzo mało wśród vessels and a one hundred-year long firm władających kilkudziesięcioma jednostkami history. One should not forget that most i ponad stuletnią historią. Dokonując oceny nie European ferry carriers are companies można zapominać, że większość potężnych euro­ established in insular or at least ‘semi- pejskich przewoźników promowych stanowią fir­ insular’ countries where ferry freight is my powstałe w państwach wyspiarskich lub przy­ a much more important part of the najmniej „półwyspiarskich”, w których żegluga transport system than it is in Poland, promowa jest o wiele ważniejszą częścią systemu and at the same time it is a powerful komunikacyjnego niż w Polsce, a równocześnie hotel and entertainment industry fight­ potężnym przemysłem hotelowo-rozrywkowym, ing for their income and position. który walczy o swoją pozycję i dochody. The Unity Line is developing Armator Unity Line z racji dynamicznego roz­ dynamically and will be increasing its woju będzie w najbliższym czasie powiększał swój share in the market but the company udział w rynku. Firma liczy na profity płynące depends on profits from the Duty Free z przywileju TaxFree, który ma funkcjonować na concession available until 2005. The wodach polskich do 2005 r. Nie bez znaczenia po­ importance of the growing trend to create zostaje również coraz bardziej widoczna w Euro­ euroregions in Europe in order to pie tendencja do tworzenia Euroregionów mają­ improve cross-border co-operation be­ cych na celu transgraniczne zacieśnianie współpra­ tween neighbouring countries should be cy między sąsiadami. Duże nadzieje wiąże się noticed. The development of the motor­ z rozbudową autostrad, który to proces spowoduje way system will certainly increase transit na pewno zwiększenie tranzytu ze Skandynawii na from Scandinavia to the south of the południe kontynentu przez Polskę. continent through Poland. Dobrze rokuje na przyszłość znaczna ilość The large number of ideas which pomysłów zwiększających częstotliwość zakupów can persuade potential clients to make dokonywanych przez potencjalnych klientów. more purchases have increased the Operacje te pozwoliły zwiększyć przychody części income of the hotel department on the hotelarskiej Polonii z 5 min koron szwedzkich Polonia from 5 million Swedish crowns w 1996 r. do 10 min koron szwedzkich w 1999 r. (SEK) in 1996 to 10 million in 1999. Jest to m.in. wynik rozwoju koncepcji rejsów This increase also resulted from the wycieczkowo-rozrywkowych (mini cruising), jak development of the mini-cruising idea, też wychodzenia coraz bliżej do klienta poprzez and from taking a step towards the zwiększanie liczby punktów sprzedaży biletów, customer by opening more ticket wraz z planowanym w najbliższej przyszłości offices and planning an internet ticket uruchomieniem kasy internetowej. Wszystkie te system. All these activities give the działania, pomimo silnej konkurencji na rynku Unity Line an opportunity to develop przewozów promowych, stwarzają firmie Unity and function successfully in the future Line szanse rozwojui pozwalają patrzeć optymi­ despite strong competition in the ferry stycznie w przyszłość. m arket.

PRZYPISY NOTES

1 Praca magisterska Monografia promu m/f Polonia zosta­ 1 Master’s thesis Monografia promu m /f Polonia ła wykonana pod kierunkiem prof. dr hab. Stanisława Liszew­ (Monograph on the Polonia ferry) was written under the skiego w Katedrze Geografii Miast i Turyzmu Uniwersytetu supervision of Professor Stanisław Liszewski at the Łodzkiego (Łódź 2000). Department of Urban and Tourism Studies, University of 2 Charakterystyka członków załogi Polonii powstała na Łódź (Łódź 2000). podstawie ankiet przeprowadzonych w sierpniu 1999 r. Kwe­ 2 The description of the crewmembers was based stionariusze ankiet zostały opracowane przez autora, a po prze­ on a survey conducted in August 1999. The questionn­ tłumaczeniu na angielski zatwierdzone przez Dyrektora Pionu aires were written by the author, and after they had Pasażerskiego Unity Line. Autor pracy zdecydował, że nie been translated into English, the Director of Passenger Affairs at the Unity Line gave his permission to use them. będzie badać całej załogi promu, a skupi się na pracowni­ The author decided not to survey the whole crew but kach działu hotelowego mających kontakt z pasażerami. Ze only the hotel section who have contact with the 144 osób załogi pracujących na obydwu zmianach autor po­ passengers. Out of 144, working on both shifts, the stanowił zrezygnować z rozmowy z 40 pracownikami działu author surveyed all but 40 deck and engine workers deck & engin oraz 20 kucharzami. W sumie badana zbioro­ and 20 cooks. All in all, 84 crewmembers took part in wość liczyła 84 członków załogi, z których 72 zgodziło się od­ the survey, 72 of whom (85%) agreed to answer the powiedzieć na pytania zawarte w ankiecie, co stanowi 85% całej questions. grupy. 3 The survey, conducted on board the ferry on 3 Podczas badań prowadzonych na pokładzie promu weekdays and at weekends, comprised 220 passengers w trakcie rejsów, zarówno w dni robocze jak i w weekendy, of different nationalities selected at random. The choice przebadanych zostało 220 pasażerów różnych narodowości of the passenger sample and the character of the podróżujących Polonią. Selekcja respondentów była losowa. research led to survey results. The author used interesting complementary materials i.e. the results Z uwagi na dobór próby pasażerów i charakter badań rezultaty of the survey conducted by the Swedish SKOP institute należy traktować sondażowo. Jako ciekawego materiału uzu­ working under the auspices of the Swedish Tourism pełniającego oraz pomocniczego autor zdecydował się użyć Institute in June-September 1998. wynik badań ankietowych przeprowadzonych przez szwedzki in­ 4 Research into the spatial origin of ferry passengers stytut SKOP pod patronatem Szwedzkiego Instytutu Turysty­ was based on an analysis of 2000 registration plates of ki. Badania te miały również charakter ankietowy. Przeprowa­ vehicles: passenger cars, motorcycles, minibuses and dzono je w okresie czerwiec-wrzesień 1998. coaches. For further calculations, the following numbers 4 Badania zasięgu przestrzennego promu zostały przepro­ were ascribed to the vehicles: motorcycle - 1, passenger wadzone na podstawie analizy 2000 numerów rejestracyjnych car - 3, minibus - 9, coach - 40. The author purposely pojazdów przewożonych w okresie praktyk. Brane pod uwagę did not include lorries because their place of registration były samochody osobowe, motocykle, mikrobusy i autokary. is often different from the firm’s registered office or the driver's hometown. Do dalszych obliczeń pojazdom zostały przyporządkowane następujące wartości: motocykl - jedna osoba, samochód oso­ bowy - trzy, mikrobus - dziewięć, autokar - 40 osób. Autor świadomie nie brał pod uwagę samochodów ciężarowych, po­ nieważ miejsce ich rejestracji często nie pokrywa się z siedzi­ bą firmy bądź miejscem zamieszkania kierowcy. BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY

K a c z m a r e k S. L i s z e w s k i S., 1989, Funkcja turystyczna Łomniewski K., M ańkowski W., Z a l e s k i J.. 1975, Morze Kartuz, „Acta Universitatis Lodzlensls". Turyzm, nr 5. Bałtyckie. PWN. Warszawa. s. 67-91. The Baltic Panorama. 30 lat llnll Śwlnoujścle-Ystad. 1997, Szczecin, s. 4.