1 NEDERLAND

Den Haag Utrecht Rotterdam Arnhem Hoek van Holland

Kleve Emmerich am Rhein Dordrecht EuroVelo 15 Xanten

Krefeld Duisburg Düsseldorf Neuss

Köln BELGIË DEUTSCHLAND Bonn

Koblenz Wiesbaden

Bingen LUXEMBURG Mainz

Mannheim Ludwigshafen

Karlsruhe

Strasbourg

FRANCE Offenburg

Colmar

Schaff- Konstanz Mulhouse Freiburg hausen BODENSEE

Basel

SCHWEIZ Chur

Andermatt www.rheinradweg.eu

2 Welkom op de Rijnfietsroute – EuroVelo 15!

VOORWOORD

Beste fietsliefhebber,

Europa op de fiets ontdekken – dat kan via de Rijnfietsroute! Deze loopt vanaf de Alpen, via Zwit- serland, Frankrijk, Duitsland en Nederland, naar het Noordzeestrand. Dit servicehandboek wijst u de weg.

In het kader van het door de EU gesubsidieerde ‘Demarrage‘-project werd de Rijnfietsroute omge- toverd in een topproduct. Zo is de hele route van bron tot monding eenduidig bewegwijzerd. Volg gewoon het EuroVelo15 logo.

Bovendien is de Rijnfietsroute de eerste fietsroute die is gecertificeerd volgens een nieuwe Europese standaard. Testfietsers van de ADFC en de European Cyclists Federation hebben de hele route onder de loep genomen en beoordeeld op basis van verschillende criteria.

Dit servicehandboek is wederom een resultaat van de Europese samenwerking langs de Rijnfiets- route. We hebben de 1233 km lange route opgedeeld in 13 etappes en per etappe een overzicht gemaakt van fietsvriendelijke overnachtingsmogelijkheden, fietsenmakers, toeristische informatie- punten en bezienswaardigheden – het basispakket voor een geslaagde fietsvakantie. In deze tweede editie hebben we alle data geactualiseerd en enkele routewijzigingen opgenomen, zoals de ‘Waalva- riant’, vlak voor de grens met Duitsland.

Gedetailleerde informatie, die u voor uw reis nodig heeft, vindt u op de eerste landenoverkoepelende website: www.rijnfietsroute.eu. Weet u al welke etappe u gaat fietsen? Of wilt u liever de hele route afleggen? Meer informatie en kaartmateriaal, tips voor evenementen langs de route of meerdaagse arrangementen vindt u ook op de website.

Wij wensen u veel leesplezier en een mooie fietstocht langs de rivier. Ontdek Europa vanaf het stalen ros!

De uitgevers

3 4 INHOUDSOPGAVE

Het project Demarrage / kaart 02 Voorwoord 03 Genieten van Europa 06 Feestdagen in de Rijnlanden 10 De bewegwijzering 14 Met één klik op weg 16 Op pad met de fiets 18 De Rijnfietszomer 20 Klein woordenboek 22 EuroVelo/ECF 24 Bruggen en veerboten 26 01 Van Andermatt naar Konstanz 30 02 Van Konstanz naar Koblenz (CH) 36 03 Van Koblenz naar Bazel 42 04 Van Bazel naar Erstein 46 Ontspanning of toch liever op avontuur? 52 05 Van Erstein naar Karlsruhe 54 06 Van Karlsruhe naar Worms 58 07 Van Worms naar Bingen 62 Servicetips 68 08 Van Bingen naar Neuwied 72 09 Van Neuwied naar Keulen 76 10 Van Keulen naar Duisburg 80 11 Van Duisburg naar Arnhem 86 Een land kleurt oranje 90 12 Van Arnhem naar Gorinchem 92 Alternatieven langs de Waal 96 13 Van Gorinchem naar Hoek van Holland 98 Het project Demarrage / Colofon 103

5 INFORMATIE RIJNFIETSROUTE

Genieten van Europa

Een rivier verbindt: van de Alpen tot aan de Noordzee stroomt de Rijn dwars door Europa – met de Rijnfietsroute trouw aan zijn zijde. Onderweg ontdekken fietsers talrijke culturele hoogtepunten, duiken in de Europese geschiedenis en genieten van regionale lekkernijen. Of bewonderen het drukke handelsverkeer over de rivier. Waar de reis heengaat? Heel eenvoudig: het EuroVelo 15 signet wijst de weg. In alle landen en regio’s langs de rivier.

Van Alpenpanorama tot zeezicht: ontdek het veelzijdige Europese landschap langs de Rijnfietsroute. Hier doemen de steile oevers van het Middenrijndal op, daar opent zich het vlakke landschap van de Niederrhein; aan de horizon glinsteren de Vogezen en het Zwarte Woud of raakt de Hollandse hemel het vlakke landschap.

6

TIJDREIS CULTUURREIS

Ingebed in de vele landschappen vraagt Europa’s cul- De omgeving van de Rijn is galerie en atelier ineen. turele geschiedenis erom om ontdekt te worden. Maar Talrijke werken getuigen van artistieke hoogstandjes uit liefst negen UNESCO-Werelderfgoederen omzomen de verschillende tijdperken, eersteklas kunstmusea stellen route – van de Dom in Keulen tot de windmolens bij schilderijen, kunstvoorwerpen en installaties tentoon Kinderdijk, en van de oude vestingsplaats Neuf-Brisach en kerken presenteren hun kunstschatten. De Rijn is tot aan de Loreley. Romeinen en ridders, bisschoppen en sinds jaar en dag een onuitputtelijke inspiratiebron voor bouwmeesters hebben hun sporen aan de oever van de dichters en denkers, componisten en schrijvers; uiteen- Rijn achtergelaten. Machtige vestingen, indrukwekken- lopende sagen, liederen en legenden waaieren door het de kerken en historische steden bevinden zich langs de rivierlandschap en worden van generatie op generatie rivier en zijn getuigen van het leven in lang vervlogen doorgegeven. Voorbeelden? De Loreley in het bovenste tijden – tijden waarin de Rijn een zeer belangrijke rol Middenrijndal, de burcht Drachenfels bij Königswinter speelde. Zo was de rivier in de tijd van het Romeinse en de Schwanenburg in Kleve. Rijk en tijdens de middeleeuwen van groot strategisch belang, wat ook tegenwoordig nog op veel plaatsen te- Gegrepen door de waas van rug te zien is. Rijnromantiek? Laat uw fantasie de vrije loop. Laat de geschiedenis tot leven komen!

7 INFORMATIE DE ROMEINEN Handelsweg, grens van Germanië, locatie van nieuwe nederzettingen:

Al voor de Romeinen was de Rijn van grote betekenis. Xanten, Keulen, Nijmegen, Mainz, Brugg, Donon... de sporen van de Romeinen zijn nog op veel plaatsen zichtbaar. Een gemeenschappelijke geschiedenis die de Europeanen met elkaar ver- bindt.

8 PUUR GENIETEN HANDELSREIS

Aan de Rijn is het maar een kleine stap van cultuur naar De Rijn is de economische vervoersader van Duitsland. een bourgondische levenswijze; een fietstocht is al snel Tussen Rotterdam en Bazel rijgen zich tientallen ha- een belevenis voor echte levensgenieters. De culinaire vens aaneen, waaronder de haven van Duisburg, de specialiteiten zijn net zo veelzijdig als de regio en de grootste binnenhaven van Europa en de haven van bewoners langs de Rijn. Wat dacht u bijvoorbeeld van Rotterdam, de twee na grootste zeehaven ter wereld. een blokje kaas? U kunt kiezen uit ‘Bündner Bergkäse’ En dat is geen wonder: de Rijn is een van de drukst in Zwitserland, ‘Münsterkäse’ in Duitsland en Gouda in bevaarbare waterwegen ter wereld. Duizenden binnen- Nederland. Proef rösti en spätzle, ‘Himmel und Erde’ schepen vervoeren jaar in, jaar uit miljoenen tonnen (een soort hete bliksem) of verse vis uit de Noordzee. goederen van de Noordzee naar het achterland en vice Natuurlijk mag een lekker wijntje niet ontbreken: langs versa. Onderweg kunt u zich vergapen aan het drukke de rivieroever liggen veel wijnbouwgebieden, zoals de scheepsverkeer en de moderne logistiek van de con- Elzas of het Middenrijndal. Neem even rust en tank weer tainerterminals bewonderen. U ziet ook, hoe in vroeger bij voor de volgende etappe. De restaurants en pensions tijden handel werd gedreven. Gooi de dagelijkse bal- langs de route serveren de meest uiteenlopende regio- last over boord en laat u meevoeren. Bijvoorbeeld in nale en internationale lekkernijen. Voor ieder wat wils het binnenscheepvaartmuseum Offendorf, bij de his- dus. torische wijnlaadkraan in Oestrich of in het archeolo- gisch park in Xanten. Eet smakelijk! Het maakt niet uit in welk land of welke regio…

9 FEESTDAGEN

Feestdagen in de landen aan de Rijn

Nederland, Duitsland, Frankrijk of Zwitserland: elk land kent zijn eigen feestdagen. Uiteenlopend van kerkelijke gedenkdagen of feesten, landelijke feestdagen of Nieuwjaar: er bestaan veel verschillende vrije dagen.

Naast feestdagen die in het hele land worden ge- heit’, de Fransen ‘Quatorze Juillet’ en de Zwitsers de vierd (zie het overzicht op pagina 12), zijn er ook ‘Bundesfeier’. een groot aantal die slechts in een paar deelstaten, kantons of regio`s plaatsvinden. In Nederland, Duitsland en Frankrijk worden echter meer feestdagen gelijktijdig gevierd. In deze landen Er zijn maar weinig feestdagen die in alle vier landen gelden ook paas- en pinkstermaandag als nationale worden gevierd, wat vooral komt door de uiteen- feest- en vrije dag. lopende historie van de landen. Want nietkerkelijke feestdagen zijn meestal gerelateerd aan historische gebeurtenissen, die het land met een speciale dag wil herdenken. Alleen Nieuwjaarsdag, Hemelvaarts- dag en eerste kerstdag worden overal gevierd. Daar- naast zijn er nationale feestdagen die op verschillen- de data worden gehouden: de Nederlanders vieren ALLE FEESTDAGEN OP EEN RIJTJE Koningsdag, de Duitsers de ‘Tag der Deutschen Ein- ZIE PAGINA 12

10 ADVERTENTIE

FIETSEN OVER DE RIJNFIETS- ROUTE MET EUROBIKE

Met de nieuwe catalogus van fietsvakantiespecialist Eurofun Touristik kan de vakantievoorpret beginnen. De keuze is enorm, elke pagina ziet er aanlokkelijk uit. Individuele reizen of groeps- reizen, over beproefde wegen of nieuw uitgestippelde routes. Speciale aandacht verdienen de nieuwe routes van de Rijnfietsroute in de Duitsland-catalogus, die Eurobike in zes avontuurlijke etappes heeft verdeeld. De culturele en economische ontwik- kelingen tussen de Zwitserse Alpen en de Nederlandse Noordzee kennen een lange historie. Gedurende meer dan 2000 jaar onderhielden de Alpen en Noord-Europa via de Rijn cultu- rele en economische betrekkingen met elkaar. Tijdens de lange fietstocht ontdekken fietsers de schoonheid van het rivierenlandschap. Alle etappes hebben hun eigen charme. Ze kunnen apart worden afgelegd of onderling worden gecombineerd. De tochten zijn goed georganiseerd, de overnachtingsmogelijkheden zorgvuldig uitgezocht en de routes lopen door vier landen, van de Italiaanse rivier Reno naar de Rijn: Deze arrangementen kunnen ook wor- den geboekt bij Rückenwind Reisen. Chur – Basel (dagen, LO vanaf (8 789 euro), Deze organisatie biedt nog een andere Basel – Straßburg dagen, LO vanaf (8 658 euro), leuke variant aan: een standplaats- Straßburg – Mainz dagen, LO vanaf Mainz – Köln (5 599 euro), tocht rondom Königswinter. Van Kob- dagen, LO vanaf 399 euro), lenz naar Keulen en met een uitstapje Köln – Arnheim (7 dagen, LO vanaf Arnheim – Rotterdam (7 559 euro) en naar het wijnrijke Ahrtal, is deze fiets- dagen, LO vanaf 560 euro). tocht echt iets voor romantici en natuur- liefhebbers.

Meer informatie op www.eurobike.at en www.rueckenwind.de

Anz. Eurobike_148x210_N.indd 1 07.03.17 12:5411 FEESTDAGEN

ALLE FEESTDAGEN OP EEN RIJTJE:

DUITSLAND Nieuwjaarsdag: 1 januari FRANKRIJK Goede Vrijdag: vrijdag voor eerste paasdag Nieuwjaarsdag: 1 januari Tweede paasdag: maandag na eerste paasdag Goede Vrijdag: vrijdag voor eerste paasdag (alleen in Dag van de arbeid: 1 mei de Elzas) Hemelvaartsdag: 39e dag na eerste paasdag Tweede paasdag: maandag na eerste paasdag Fronleichnam: 60e dag na eerste paasdag Dag van de arbeid: 1 mei Tweede pinksterdag: maandag na 1e pinksterdag Feest van de overwinning: 8 mei Dag van de Duitse eenheid: 3 oktober Hemelvaartsdag: 39e dag na eerste paasdag Allerheiligen: 1 november Tweede Pinksterdag: maandag na 1e pinksterdag Eerste kerstdag: 25 december Franse nationale feestdag: 14 juli Tweede kerstdag: 26 december Maria Hemelvaart: 15 augustus Allerheiligen: 1 november NEDERLAND Wapenstilstand van Compiègne: 11 november Eerste kerstdag: 25 december (alleen in de Elzas) Nieuwjaarsdag: 1 januari Tweede paasdag: maandag na eerste pinksterdag Koningsdag: 27 april (behalve als deze dag op zond- ZWITSERLAND ag valt, dan 26 april) Nieuwjaarsdag: 1 januari Bevrijdingsdag: 5 mei Hemelvaartsdag: 39e dag na eerste paasdag Hemelvaartsdag: 39e dag na eerste paasdag Zwitserse nationale feestdag: 1 augustus Pinkstermaandag: maandag na eerste pinksterdag Eerste kerstdag: 25 december Eerste kerstdag: 25 december Tweede kerstdag: 26 december

12 Drauradweg der neue 5 Sterne Radweg im Süden

Der Drauradweg (R1) verbindet drei Länder – Österreich, Slowenien und Italien ohne Grenzen, brez meja, senza confi ni. Insgesamt 366 Kilometer – 222 davon in Kärnten – schlängelt er sich vom Toblacher Feld in Südtirol nach Maribor in Slowenien. Einheitlich beschildert, bestens ausgebaut (Asphalt, Feinschotterbelag) und größtenteils entlang des Kärntner Hauptfl usses Drau und inmitten einer abwechslungsreichen Berg- Badeseen-Landschaft. Beim Allgemeinen Deutschen Fahrrad Club (ADFC) wird der Drauradweg neuerdings als 5-Sterne-Qualitätsradtour geführt.

5*-Drauradweg-Tour 7 Übernachtungen mit Frühstück, Gepäckstransfer(1 Gepäckstück pro Pers., max. 20 kg), Radkarten und Infomaterial, Bustransfer Klopeiner See – Sillian (inkl. Rad), Parkplatz in Sillian, Service – Hotline Vorsaison ab E 525,00 pro Person Hauptsaison ab E 565,00 pro Person Buchungen unter: Kärnten Radreisen, www.kaernten-radreisen.at

www.drauradweg.com Österreichs Süden www.kaernten.at/rad

Ins_Radwelt_2017_A5_jan17.indd 1 24.01.17 08:2313 BEWEGWIJZERING RIJNFIETSROUTE

Volg de EuroVelo 15 ...

De Rijn verbindt Europa. Terwijl de rivier ongestoord van de bron naar de monding stroomt, is er aan land nog altijd sprake van administratieve grenzen. Dat had lange tijd tot gevolg dat de bewegwijzering van de Rijn- fietsroute in elk land en elke deelstaat verschillend was.

In het kader van het project Demarrage werd de route voor het eerst voorzien van een uniforme bewegwijzering: van de ZWITSERLAND Zwitserse Alpen tot aan de Nederlandse Noordzeekust. Het beeldmerk van EuroVelo 15 wijst de weg.

Het logo is op sommige plekken geïntegreerd in de bestaan- de bewegwijzering van het betreffende land. In Zwitserland is de EuroVelo route gelijk aan fietsroute 2, zodat de twee routes samen op de wegwijzers te vinden zijn. In Duitsland wijst op sommige plekken een gecombineerd bord met de Rijnfietser de weg. In Frankrijk is het beeldmerk van Euro- Velo 15 boven op de borden van de langeafstandsroutes (LF-routes) aangebracht. Langs het Nederlandse deel van de route zijn de naam en het EuroVelo 15-Logo in de be- wegwijzering van de langeafstandsroutes (LF-routes) geïn- tegreerd.

14 DUITSLAND FRANKRIJK NEDERLAND

15 WWW.RIJNFIETSROUTE.EU

In één klik de weg op

De Rijnfietsroute in één oogopslag: op de nieuwe website www.rijnfietsroute.eu staan voor het eerst alle toeristische bezienswaardigheden tussen de bron en de monding van de rivier bij elkaar vermeld. Bovendien biedt de site een overzicht van alle fietsar- rangementen langs de route.

Europese première: de website is het eerste lan- Onder de knop ‘Landen’ zijn links met informatie denoverkoepelende platform voor de gehele Rijnfiets- op landelijk en regionaal niveau te vinden: route. De site bevat informatie over de verschillende etappes en tips voor ontdekkingsreizigers. Daarachter - Nederland: Landelijk Fietsplatform / nederland fietsland gaan bezienswaardigheden langs de route als natuur- - Zwitserland: Stiftung Schweiz Mobil en cultuurmonumenten, musea, havens en culinaire - Frankrijk: Tourismus Elsass hoogstandjes schuil. - Duitsland: Tourismus Marketing GmbH Baden-Württemberg Hessen Agentur GmbH Romantischer Rhein Tourismus GmbH Niederrhein Tourismus GmbH

16 LANDEN ETAPPES

BEZIENSWAARDIGHEDEN DIENSTEN

Alle regionale sites staan vol informatie over hore- cagelegenheden en tips voor uitstapjes.

Nieuwsgierig geworden? Onder de knop ‘Dien- sten’ zijn meerdaagse arrangementen te vinden die u meteen kunt boeken. Liever op eigen hout- je de route verkennen? Hier vindt u ook een groot aantal routegidsen. Onder ‘Fietsevenementen’ is een overzicht van alle evenementen in het kader van de RijnFietsZomer te vinden (zie ook pagina 18/19). Alle informatie op de website is viertalig: Nederlands, Duits, Engels en Frans. www.rheinradweg.eu, www.rhinecyleroute.eu, www.rijnfietsroute.eu, www.velorouterhin.eu

17 TIPS & TRICKS

Snelheid en comfort op de trekkingfiets: Met de juiste fiets op pad

TRAUMHAFT ORTLIEB WATERPROOF: Racefiets, BMX, mountainbike, e-bike, tandem en eenwieler – de keuze is reuze, SCHÖNER RADURLAUB! maar elke fiets heeft zijn eigen karakter. PERFEKT ORGANISIERT AM RHEIN-RADWEG FÜHRUNGS-

Een lange tocht met veel bagage op een eenwieler – QUALITÄTEN NEU! onmogelijk. Met een racefiets door het kreupelhout – geen goed idee. Net zoals de mountainbike het beste tot zijn recht komt in bossen en over bergen, AM LENKER. hoort de crossfiets thuis op de halfpipe en is de een- wieler eerder geschikt voor in het circus dan voor een lange trektocht. Voor elke soort sport zijn bijpas- sende sportbenodigdheden nodig, en dit geldt ook ENTDECKE UNSERE voor de fietssport. WASSERDICHTEN Wat vroeger de toerfiets was, heet vandaag de dag LENKERTASCHEN! trekkingfiets. Deze allround fiets heeft alles wat no- dig is voor een lange trektocht. Met hun middelbrede banden, die soepel over het asfalt zoeven, zijn trek- kingfietsen geschikt voor tochten over vlak terrein. Infoline (gratis aus DE): 0800 58 89 718 Tel. +43 (0)6219 7444 • www.eurobike.at 18

_1701fke_ORTLIEB_AZ_0117.indd 8 18.01.2017 09:23:16 Ook grintpaden of onverharde bosweggetjes vor- Het lightmodel is een lichtgewicht fiets waarmee men geen belemmering voor deze niet al te brede tempo kan worden gemaakt. De fiets beschikt banden met hun grove profiel. Voor afdalingen meestal niet over extra veringen of andere tech- en klimpartijen beschikken de meeste trekking- nische snufjes. Vanwege de smalle banden kan fietsen over maximaal 28 versnellingen, waarmee de snelheid worden opgevoerd, maar deze ban- elke berg gemakkelijk bedwongen kan worden. den zijn voor onverharde wegen minder geschikt. Het stevige frame doet denken aan dat van een TWEE VARIANTEN racefiets en is gemaakt van hoogwaardig en licht- Maar niet elke trekkingfiets is hetzelfde. Er zijn gewicht materiaal. De fiets kan dan ook gemakke- twee verschillende varianten van deze allround lijk worden opgetild. De zitpositie op deze fiets is fiets op de markt, al naar gelang de wensen van ook wat meer rechtop, net zoals bij een toerfiets. de fietser. Het comfortmodel is vooral uitgerust Ook hier bestaat de mogelijkheid om bagage mee voor het comfortabele fietsplezier. Het is voorzien te nemen, al is dat bij de comfortvariant handiger. van extra veringen en een wat minder stug frame met stootdemping. Ook kan het stuur in hoog- BEIDE VARIANTEN ZIJN BEHALVE VOOR LANGE TOCHTEN OOK te worden versteld, waardoor de zitpositie kan PRIMA GESCHIKT VOOR DAGELIJKS GEBRUIK, WAARMEE DE worden aangepast. Ook het vervoer van bagage FIETS ZIJN NAAM ALS ALLROUNDER EER AAN DOET. is geen probleem, want naast de bagagedrager kunnen naar wens ook voor- en achterop een *Lowrider is een bagagedrager die lager ligt dan Lowrider* of andere bagagesystemen worden bijv. de bagagedrager achterop, en wordt normaliter bevestigd. vastgeschroefd aan de voorvork.

ORTLIEB WATERPROOF: FÜHRUNGS- QUALITÄTEN NEU! AM LENKER.

ENTDECKE UNSERE WASSERDICHTEN LENKERTASCHEN!

19

_1701fke_ORTLIEB_AZ_0117.indd 8 18.01.2017 09:23:16 INFORMATIE RIJNFIETSZOMER

De Rijnfietszomer – De Rijn als podium en decor

TAL TOTAL

Vuurwerk en verkenningstochten, wijn en wielerwedstrijden, culturele belevenissen en culinair genieten: de ‘Rijnfietszomer’ vat meer dan 40 openluchtevenementen aan de Rijn samen, die interessant zijn voor fietsers.

Wat staat fietstoeristen onderweg te wachten? Een breed scala aan evenementen: stadsfeesten, culinaire proeverijen, fietsvier- daagses en culturele evenementen tussen de bron van de rivier in Zwitserland en de monding in de Nederlandse Noordzee – aan- trekkelijke tips voor uitstapjes en korte tripjes. De internationale Rijnfietszomer duurt van mei tot september.

20 rheinrad sommer Rheinradweg Véloroute Rhin Rijnfietsroute Rhine Cycle Route

Van ‘Slow-up’ in Schaffhausen, de ‘Fietsvierdaagse’ Het hoogtepunt van de Rijnfietszomer is een cen- in de Betuwe, de ‘Fahrrad-Sternfahrt in Keulen’, traal evenement dat ieder jaar in een andere plaats ‘Wein am Rhein’ in Nierstein, de ‘Niederrheinische langs de route wordt gehouden. Een kleine Europe- Radwandertag’ tot de ‘Fête du Vélo’ in Straatsburg: in se markt, die staat voor het landenoverkoepelende het kader van de Rijnfietszomer worden bestaande karakter van de Rijnfietsroute, is onderdeel van het evenementen gebundeld, die interessant zijn voor programma. fietstoeristen. Alle evenementen voldoen aan een reeks criteria: ze worden in de openlucht gehouden en zijn gratis toegankelijk, beschikken over bewaakte fietsenstallingen en fietsvriendelijke accommodaties, Actuele informatie over de hebben speciale programma`s voor fietsers en zijn evenementen is te vinden op: goed bereikbaar met het openbaar vervoer. www.rijnfietsroute.eu.

21 MINI-WOORDENBOEK

Waar fietsen Fahrräder of vélos heten…

NEDERLAND, KINDERDIJK

ZWITSERLAND, CHUR FRANKRIJK, COLMAR DUITSLAND, LORCH WIJNGAARD WEILER

22 De Rijn verbindt vier landen en drie talen met elkaar. Als toerist is het dus handig om alvast een paar woorden paraat te hebben. Als bijdrage aan de Europese verstandhouding zogezegd. Hieronder een kort over- zicht met nuttige begrippen.

NEDERLANDS DUITS FRANS ENGELS

Begroeting Begrüßung Salutations Salutation Goedemorgen Guten Morgen Bonjour Good morning Goedendag Guten Tag Bonjour Hello Goedenavond Guten Abend Bonsoir Good evening Hoe gaat het? Wie geht’s? Comment allez-vous ? How are things?

Overnachting Übernachtung Hébergement Overnight stay Hotel Hotel Hôtel Hotel Jeugdherberg Jugendherberge Auberge de jeunesse (Youth) hostel Camping Campingplatz Camping Camping Met ontbijt Mit Frühstück Avec petit-déjeuner With breakfast

Fietstermen Fahrrad-Begriffe Vocabulaire vélo Bicycle terms Fiets Fahrrad Vélo Bicycle Fietsenstalling Fahrrad-Unterstand Garage à vélos Bicycle shelter Fietsverhuur Fahrradverleih Location de cycles Bicycle hire Fietsroute Fahrradroute Véloroute Bicycle route Fietsenmaker Fahrradreparatur Réparateur de cycles Bicycle repair

Culinair Kulinarisch Restauration Culinary Restaurant Restaurant Restaurant Restaurant Café Café Café Café Eten Essen Manger Food Drinken Trinken Boire Drinking

Noodgeval Notfall En cas d’urgence Emergency Ongeluk Unfall Accident Accident Ziek Krank Malade Ill Ziekenhuis Krankenhaus Hôpital Hospital DUITSLAND, LORCH Ambulance Krankenwagen Ambulance Ambulance WIJNGAARD WEILER Dokter Arzt Médecin Doctor Ziektekostenverzekering Krankenversicherung Assurance maladie Health insurance

23 INFORMATIE EUROVELO

EuroVelo 15

EuroVelo: het hart van Europese fietstochten

Het ontwikkelen van langeafstandsfietsroutes met een lengte van meer dan 70.000 kilometer: dat was het doel achter het idee dat midden jaren negentig ontstond om een Europees fietspadennetwerk aan te leggen. De Europese fietsersbond ECF (European Cyclists Federation) nam de leiding, in samenwerking met de Deense organisatie De Frie Fugle en de Britse bond Sustrans. De ECF is sinds augustus 2007 alleen verantwoordelijk voor het project.

Het fietspadennetwerk EuroVelo bestaat uit 14 lan- Met behulp van EU-middelen kon de route tussen geafstandsfietsroutes waarvan er acht van noord de bron in het Zwitserse Graubünden en de mon- naar zuid lopen en vier van west naar oost: twee ding in de Noordzee in Hoek van Holland in korte routes zijn als rondlopende routes aangelegd. Deze tijd worden verbeterd en vervolgens als uniform pro- groots opgezette campagne moest grenzeloze fiets- duct worden vermarkt. tochten mogelijk maken. Want vaak merkt de fietser niet eens dat hij de grens naar een ander land is Ook wat betreft de structuur van de website heeft overgestoken. de Rijnfietsroute een voorbeeldfunctie. De site www. rijnfietsroute.eu geldt als maatstaf voor de websites Subsidie van de EU van de andere EuroVelo-routes. Op den duur moe- Sinds 2009 krijgt het project financiële steun van de ten ze allemaal dezelfde structuur krijgen. Europese Commissie. Daardoor kon een aantal rou- tes sneller worden aangelegd. Dat gold met name voor reeds bestaande routes, bijvoorbeeld langs ri- vieren. De Rijnfietsroute is een voorbeeld van een project dat snel en succesvol werd gerealiseerd.

24 Overzicht van de Euro-Velo-routes:

EV1: Atlantische kustenroute 8.186 km EV2: Hoofdstadroute 5.500 km EV3: Pelgrimsroute 5.122 km EV4: Midden-Europaroute 4.000 km EV5: Via Romea Francigena 3.900 km EV6: Atlantische Oceaan-Zwarte Zee (Rivierenroute) 4.448 km EV7: Zonneroute 7.409 km EV8: Middellandse Zeeroute 5.888 km EV9: Oostzee-Adriatische Zee (Bernsteinroute) 1.930 km EV10: Oostzeekustenfietsroute (rondje Hanzesteden) 7.980 km EV11: Oost-Europaroute 5.984 km EV12: Noordzeekustenfietsroute 5.932 km EV13: IJzeren Gordrijnroute 7.650 km EV15: Rijnfietsroute 1.233 km

MEER INFORMATIE OVER DE VELOROUTES: www.eurovelo.com

25 BRUGGEN EN VEERBOTEN

Pendelen van oever naar oever: Bruggen en veerboten langs de Rijn

FRANKRIJK, HUNINGUE, DRIELANDENBRUG

De Rijn slaat culturele bruggen tussen de vier landen die hij op weg naar de monding doorkruist. Maar ook echte bruggen spelen een belangrijke rol in de verbinding van deze landen.

Want de Rijn is vaak een grensrivier tussen de lan- Duitse en Franse Rijnoever. Duitsland sloot hierover den. De ene keer zijn het aparte voetgangers- en een overeenkomst met Frankrijk. fietsbruggen, waarover zij de rivier kunnen passeren, dan weer rijden ze vlak langs een weg of spoorlijn. Op de volgende bladzijden vindt u een overzicht van de belangrijkste bruggen en veerboten. Bovendien varen er veel veerboten heen en weer tussen de oevers van de Rijn, een aantal ervan zijn zelfs gratis. Dat geldt voor alle veerboten tussen de

26 DUITSLAND, EMMERICH AM RHEIN, RIJNBRUG

ZWITSERLAND

BRUGGEN:

- Rijnbrug Trübbach-Balzers - Oude Rijnbrug Vaduz-Sevelen - Voetgangers- en fietsbrug Buchs-Schaan - Rijnbrug Oberriet-Meiningen - Rijnbrug St. Margrethen-Lustenau - Rijnbrug Hard-Fußach - Alte Konstanzer Rijnbrug - Fietsbrug Konstanz - Schänzlebrug Konstanz - Rijnbrug Stein am Rhein - Rijnbrug Diessenhofen-Gailingen - Rijnbrug Schaffhausen-Fluringen - Rijnbrug Rheinau-Altenburg - Brug langs de weg Kaiserstuhl-Hohentengen - Rijnbrug Zurzach-Rheinheim - Rijnbrug Waldshut-Koblenz - Hoge Rijnbrug Laufenburg - Laufenbrug Laufenburg - Houten brug Bad Säckingen-Stein - Fridolinsbrug Bad Säckingen-Stein - Oude Rijnbrug Rheinfelden - Schwarzwaldbrug Bazel - Middelste brug, Bazel

VEERBOTEN: - Veerboot Büsingen – Langwiesen - Veerboot Tossegg – Buchberg - Rijnveer Kadelburg – Bad Zurzach-Barz - Veerboot Waldshut – Full - Veerboot Mumpf – Bad Säckingen - Veerboten Bazel 27 BRUGGEN EN VEERBOTEN

FRANKRIJK/DUITSLAND

BRUGGEN: - Passerelle des Deux Rives Strasbourg/Kehl - Europabrug Strasbourg/Kehl - Drielandenbrug Weil am Rhein – Huningue - Staufstufe Iffezheim - Rijnbrug Chalampé-Neuenburg - Rijnbrug Beinheim-Wintersdorf/Rastatt - Alain-Foechterle-Erich-Dilger-brug, Fessenheim-Hartheim VEERBOTEN: - Rijnbrug Neuf-Brisach-Breisach - Rijnbrug Marckolsheim-Sasbach - Veerboot Rhénanus (Rhinau – Kappel) - Waterkrachtcentrale en stuwdam Rhinau - Rijnveer Drusus (Diebolsheim – Weisweil) (Drusenheim – Rheinmüster-Greffern) - Pierre-Pflimlinbrug Illkirch-Graffenstaden – Altenheim - Rijnveer Saletio (Seltz-Plittersdorf)

DUITSLAND (BADEN-WÜRTTEMBERG/HESSEN/RIJNLAND-PALTS) RIJNLAND-PALTS/NOORDRIJN-WESTFALEN

BRUGGEN: BRUGGEN: - Rijnbrug Maxau (Wörth – Karlsruhe) - Rijnbrug Koblenz-Süd - Rudolf von Habsburgbrug Germersheim - Pfaffendorfer brug Koblenz - Sailerbrug Speyer - Bendorfer brug Koblenz-Niederwerth-Bendorf - Kurt Schumacherbrug Mannheim - Rijnbrug Engers-Urmitz - Nibelungenbrug Worms – Lampertheim - Raiffeisenbrug Neuwied-Weißenthurm - Weisenauerbrug (Mainz Weisenau – Ginsheim-Gustavsburg) VEERBOTEN: - Zuidbrug Mainz - Rijnveer Bingen – Rüdesheim - Theodor Heussbrug Mainz-Wiesbaden - Autoveer Lorch –Niederheimbach - Schiersteinerbrug - Autoveer Pfalzgrafenstein (Kaub – Engelsburg) (Mainz Mombach – Wiesbaden-Schierstein) - Autoveer Loreley VI (St. Goar – St. Goarshausen) - Veerboot gemeente Boppard (Boppard – Filsen) VEERBOTEN: - Rijnveer Schängel (Koblenz – Ehrenbreitstein) - Rijnveer Baden-Palts - Personenveer Brisiacum (Neuburg – Rheinstetten-Neuburgweier) (Bad Breisig – Bad Hönningen) - Snelle goederenveer Peter Pan - Rijnveer Linz-Kripp (Eggenstein-Leopoldshafen – Leimersheim) - Autoveer Zevengebergte - Personenveer Neptun (Bad Honnef – Rolandseck) (Oberhausen-Rheinhausen – Speyer) - Rijnveer Königswinter IV - Rijnveer Altrip – Mannheim (Königswinter – Bonn-Mehlem) - Rijnveer gemeente Gernsheim (Eich – Gernsheim) - Snelle autoveer - Rijnveer Landskrone (Nierstein – Kornsand) Bad Godesberg – Niederdollendorf - PersonenveerTamara (Wiesbaden-Biebrich – Rettbergsaue – haven Schierstein) - Rijnveer Ingelheim – Oestrich-Winkel

28 NEDERLAND, LOEVESTEIN

NOORDRIJN-WESTFALEN

BRUGGEN: - Konrad Adenauerbrug Bonn - Kennedybrug Bonn - Friedrich Ebertbrug Bonn - Rodenkirchener brug Keulen - Zuidbrug Keulen - Severinsbrug Köln - Deutzer brug Köln - Hohenzollernbrug Köln - Zoobrug Köln - Mülheimer brug Köln - Rijnbrug Düsseldorf-Flehe - Rijnkniebrug Düsseldorf - Oberkasseler brug Düsseldorf - Theodor Heussbrug Düsseldorf NEDERLAND - Luchthavenbrug Düsseldorf - Draaibrug Rijnhaven Krefeld-Linn - Krefeld-Uerdinger brug Krefeld-Duisburg BRUGGEN: - Spoorbrug Duisburg-Hochfeld - Brug bij Westervoort - Brug der solidariteit Duisburg - Andrei-Sacharowbrug Arnhem - Friedrich Ebertbrug Duisburg - Nelson-Mandelabrug Arnhem - Niederrheinbrug Wesel - Rijnbrug bij Rhenen - Rijnbrug Rees-Kalkar - Merwedebrug bij Gorinchem - Rijnbrug Emmerich - Baanhoekbrug Sliedrecht – Dordrecht - Merwedebrug Papendrecht VEERBOTEN: - Brug over de - Personenveer Marienfels Noord Alblasserdam-Hendrik-Ido-Ambacht (Niederkassel-Lülsdorf – Wesseling) - Van Brienenoordbrug Rotterdam - Personenveer KroKoLino (Keulen-Weiß – Keulen-Zündorf) - Willemsbrug Rotterdam - Personenveer Strolch - Erasmusbrug Rotterdam (Keulen-Deutz – Keulen-Altstadt-Nord) - Autoveer Fritz Middelanis VEERBOTEN: (Leverkusen-Hitdorf – Langel) - Personenveer Millingen aan de Rijn – Pannerden - Personenveer - Personenveer Millingen aan de Rijn – Doornenburg Dormagen-Rheinfeld – Monheim am Rhein - Personenveer Loo – Huissen - Autoveer Niederrhein - Personenveer Wijk bij Duurstede – Rijswijk (Düsseldorf-Urdenbach – Dormagen-Zons) - Voetgangers- & fietsveer Gorinchem – Woudrichem - Personenveer Neuss-Uedesheim – - Personenveer Woudrichem – Düsseldorf-Himmelgeist Loevestein (alleen bij een bezoek aan slot Loevestein) - Autoveer Michaela II - Personenveer Brakel – Herwijnen (Waalvariant) (Düsseldorf-Kaiserswerth – Meerbusch-Langst) - Personenveer Biesbosch – Werkendam - Autoveer Duisburg-Walsum – Rheinberg-Orsoy - Personenveer Kop van ‘t Land – Werkendam - Personenveer Keer Tröch II (Wesel-Bislich – Xanten) - Waterbus Dordrecht – Papendrecht - Personenveer Rääße Pöntje (Rees – Reeserschanz) - Personenveer Kinderdijk – Slikkerveer - Personenveer Inseltreue (Rees-Grietherort – Kalkar-Grieth)

29 01 ZWITSERLAND

Van Andermatt naar Konstanz ZWITSERLAND, TOMASEE

De bron van de Rijn ligt verborgen op 2.345 meter boven de zeespie- gel. Omringd door de indrukwekkende toppen van het Gotthardmassief ten oosten van Andermatt, stort de rivier vanuit de Tomasee in ontelbare INFO kleine watervalletjes naar beneden, mondt uit in verschillende beekjes en wordt steeds breder. Meer informatie over accommodaties, be- In het tweede deel van de etappe laat de Rijnfietsroute zich van zijn in- zienswaardigheden en ternationale kant zien. Vanuit Chur loopt ze eerst langs de grens tussen arrangementen rond- Zwitserland en Liechtenstein en komt onder andere langs Vaduz, de om de Rijnfietsroute hoofdstad van de op vijf na kleinste staat ter wereld. Vervolgens loopt de vindt u op de websites Rijnfietsroute parallel aan de grens met Oostenrijk, voordat ze na een lan- van de stichting: gere etappe langs de zuidwestelijke oever van de Bodensee voor het eerst even de grens oversteekt en de Duitse stad Konstanz aandoet. Stiftung SchweizMobil www.schweizmobil.ch

30 Chur Ladir Laax ZWITSERLAND Waltens- Ruschein Sagogn burg/Vuorz Breil/Brigels Bonaduz Sumvitg Ilanz Castrisch Disentis/Mustér Mundaun Luven Rhäzüns Göschenen Tujetsch

Andermatt Safiental

Hospental EuroVelo 15

ANDERMATT – CHUR 0 km – 92 km (ca. 6,5 uur)

ETAPPE: 92 km Hospental – Andermatt – Göschenen – Tujetsch – Disentis/Mustér – Sumvitg – Breil/Brigels – Waltensburg/ Vuorz – Mundaun – Luven – Ilanz – Ruschein – Ladir – Castrich – Sagogn – Laax – Safiental – Rhäzüns – Bonaduz – Chur

ZWITSERLAND, ROMANSHORN Konstanz DUITSLAND

Kreuzlingen BODENSEE Altnau

Romanshorn

Arbon ZWITSERLAND Rorschach Thal Au Widnau

Oberriet

Sennwald CHUR – KONSTANZ

92 km – 221 km (ca. 7 uur) Buchs Vaduz

ETAPPE: 129 km Wartau Chur – Zizers – Grüsch – Maiernfeld – Bad Ragaz – Sargans Fläsch – Vilters-Wangs – Sargans – Wartau – Trie- Bad Ragaz senberg (LI) – Schaan (LI) – Buchs – Grabs – Senn- wald – Rugell (LI) – Oberriet – Widnau – Au – Wa- lzenhausen – Thal – Rorschacherberg – Heiden – Zizers Rorschach – Arbon – Egnach – Romanshorn – Sommeri – Altnau – Kreuzlingen – Konstanz Chur EuroVelo 15

31 01 ZWITSERLAND

ZWITSERLAND, TOMASEE

ZWITSERLAND, CHUR EXCURSIETIP: De Tomasee wordt beschouwd als de bron FIETSVRIENDELIJKE van de Rijn en is een schilderachtige plek. ACCOMMODATIES

De Tomasee, in Zwitserland bekend als ‘Lag da Hospental www.pferdestall-reussen.ch Toma‘, ligt op 2.345 meter boven de zeespiegel Hotel Central in het kanton Graubünden in de Zwitserse Alpen, +41 (0) 41 887 11 76 Göschenen www.central-hospental.ch Hotel zum weissen Rössli aan de voet van de Piz Baduz in de buurt van de +41 (0) 41 885 13 13 Oberalppas. De Tomasee is 338 meter lang en 145 Pension zum Turm www.roessli-goeschenen.ch meter breed en heeft een oppervlak van 2,5 hec- Urner Ski + Wanderheim tare. Hij is onderdeel van de Zwitserse ‘nationale +41 (0) 41 887 16 86 Tujetsch www.hri.de Café Dulezi / La Roda / inventaris van landschappen en natuurmonumenten Bäckerei van landelijke betekenis’. ! Sust Lodge am Gotthard +41 (0) 79 414 44 61 +41 (0) 41 887 05 02 www.conditoria.ch www.sust.ch Hotel Soliva Andermatt +41 (0) 81 949 11 14 SERVICE VOOR FIETSERS: Hotel 3 Könige & Post www.hotelsoliva.ch +41 (0) 41 887 00 01 www.3koenige.ch Disentis/Mustér Andermatt Malans Hotel Alpsu Bahnhof MGB Bike4fun Däscher Hotel Monopol-Metropol +41 (0) 81 947 51 17 +41 (0) 27 927 77 07 Bahnhofstr. 1 +41 (0) 41 887 15 75 www.hotelalpsu.ch (nur Verleih) +41 (0) 81 322 51 10 www.monopol-andermatt.ch Hotel Catrina Resort Ilanz Bad Ragaz Pferdestall Reussen +41 (0) 81 929 54 54 Casutt Velos, Bahnhofstr. 22 Pizolbahnen +41 (0) 41 887 17 34 www.catrina-resort.ch +41 (0) 81 925 12 14 (nur E-Bike-Verleih) +41 (0) 81 303 77 77 Schluein Christian Cavegn Sargans Rorschach Radsport Radial GmbH Velos-Motos, Isla Lucky Star Fahrräder W. Meier Velos-Motos Inselgasse 13 +41 (0) 81 925 20 20 St.Gallerstr. 110 Löwenstr. 35-37 +49 (0) 75 31 22 5 32 +41 (0) 81 723 27 69 +41 (0) 71 841 23 51 Domat/Ems Stahlross Maissen Velos Motos Mels Kesswil Brauneggerstr. 60 Via Nova 40 Drift Bike Shop GmbH Velo Felix GmbH +49 (0) 75 31 36 84 77 +41 (0) 81 633 36 33 Sarganserstr. 9 Bahnhofstr. 4 +41 (0) 81 710 49 09 +41 (0) 71 460 24 04 Rocco der Fahrradladen Chur Von-Emmich-Str. 3 Pietro‘ Veloshop Grabs Kreuzlingen +49 (0) 75 31 78 00 4 Rheinstr. 87 Zweirad-Haus Lindenau 2-Rad Shop Brunner +41 (0) 81 284 13 95 Marktstr. 1 Hauptstr. 91 INDIGO Bike +41 (0) 81 771 34 21 +41 (0) 71 672 90 92 Unterführung am Schnetztor Landquart Kreuzlingerstraße 2 Brauchli 2-Rad Widnau Konstanz +49 (0) 75 31 94 18 585 Bahnhofstr. 18 Zweirad-Shop Städler Kultur-Rädle Konstanz +41 (0) 81 332 38 04 Diepoldsauerstr. 13 Bahnhofplatz 29 +41 (0) 71 722 25 15 +49 (0) 75 31 27 310 32 ZWITSERLAND, MEER

TCS Camping Disentis Castrich +41 (0) 81 947 44 22 Ustria Mundaun www.tcs-camping.ch +41 (0) 81 925 19 16 www.ustria-mundaun.ch Hotel-Restaurant La Furca +41 (0) 81 947 52 27 Laax www.lafurca.ch Backpacker Deluxe Hotel Capricorn Tavanasa +41 (0) 81 921 21 20 Ustria Crusch Alva www.caprilounge.ch +41 (0) 81 941 11 80 www.bnb.ch Signinahotel ZWITSERLAND, VORDERRHEIN +41 (0) 81 927 99 99 Sumvitg www.signinahotel.com B&B Resgia +41 (0) 81 936 34 25 Safiental VVV´s: www.resgia.ch B&B Buchli-Wieland +41 (0) 81 921 50 94 Andermatt Tourismus Heidiland Tourismus – Hotel Greina www.bnb.ch Gotthardstr. 2 Infostelle Bad Ragaz +41 (0) 81 943 11 68 +41 (0) 41 888 71 00 Valenserstrasse 6 www.hotel-greina.ch Camping Carrera [email protected] +41 (0) 81 720 08 20 +41 (0) 79 442 97 01 www.andermatt.ch [email protected] Bed & Breakfast www.camping-carrera.ch www.heidiland.com Greina-Surrein Graubünden Ferien (Chur) +41 (0) 81 943 18 68 Biohof Walther Alexanderstrasse 24 Liechtenstein Tourismus www.greina-surrein.ch +41 (0) 81 921 23 44 +41 (0) 81 254 24 24 Städtle 37 www.walther-valendas.ch [email protected] +42 (3) 239 63 63 Waltensburg/Vuorz www.graubuenden.ch [email protected] Biohotel Ucliva Tamins www.liechtenstein.li +41 (0) 81 941 22 42 B&B Christa + Jakob Willi Chur Tourismus www.ucliva.ch +41 (0) 81 353 98 59 Bahnhofplatz 3 Thurgau Tourismus (Amriswil) www.bnb.ch +41 (0) 81 252 18 18 Egelmoosstr. 1 Mundaun [email protected] +41 (0) 71 414 11 44 BergGastHaus Bündner Rigi Felsberg www.churtourismus.ch [email protected] +41 (0) 81 925 14 43 Biohof Danuser www.thurgau-bodensee.ch www.buendnerrigi.ch +41 (0) 81 253 30 79 Ostschweiz Tourismus www.biohof-danuser.ch (St. Gallen) Tourist-Information Konstanz Ilanz Fürstenlandstr. 53 Bahnhofplatz 43 Hotel Eden-Montana Chur +41 (0) 71 274 99 00 +49 (0) 75 31 13 30 30 +41 (0) 81 925 51 51 Hotel Chur [email protected] [email protected] www.eden-montana.ch +41 (0) 81 254 34 00 www.ostschweiz.ch www.konstanz-tourismus.de www.hotelchur.ch Hotel Rätia St. Gallen-Bodensee Baselland Tourismus +41 (0) 81 925 23 93 Ambiente Hotel Freieck Tourismus Altmarktstrasse 96 www.hotelraetia.ch +41 (0) 81 255 15 15 Bahnhofplatz 1a +41 (0) 61 927 65 44 www.freieck.ch +41 (0) 71 227 37 37 [email protected] Ruschein [email protected] www.baselland-tourismus.ch BnB Mulin Hotel Drei Könige www.st.gallen-bodensee.ch +41 (0) 79 420 69 21 +41 (0) 81 354 90 90 www.bnbmulin.ch www.dreikoenige.ch

33 01 ZWITSERLAND

Hotel ibis Chur +41 (0) 81 303 77 77 +41 (0) 81 252 60 60 www.hotelschlossragaz.ch www.ibis.com Fläsch Zizers B&B Im Torkelbongert Hotel Sportcenter Fünf-Dörfer +41 (0) 81 302 38 14 +41 (0) 81 307 19 90 www.bnb.ch www.hotel-5doerfer.ch Sargans Landquart Hotel Restaurant Haus Weibel BnB Franz Anton +41 (0) 76 480 91 34 +41 (0) 81 723 30 35 www.bnb.ch www.hotelfranzanton.ch

TCS Camping Landquart Schaan ZWITSERLAND, RUINAULTA +41 (0) 81 322 39 55 (Liechtenstein) www.tcs-camping.ch Jugendherberge Schaan-Vaduz Grüsch +423 232 50 22 Schlegel-Hof Haus zur Krone B&B Tüsel www.youthhostel.ch +41 (0) 81 771 38 05 +41 (0) 71 761 00 62 +41 (0) 81 325 23 35 www.schlegel-hof.ch www.haus-zur-krone.ch www.bnb.ch Buchs (St. Gallen) Hotel Buchserhof Sennwald Au (St. Gallen) Maienfeld +41 (0) 81 755 70 70 Berggasthaus Staubern Hotel Isebähnli Schlaf im Stroh www.buchserhof.ch +41 (0) 81 757 24 24 +41 (0) 71 747 58 88 Hof Just www.staubern.ch www.hotel-isebaehnli.ch +41 (0) 81 302 38 41 Hotel Restaurant Taucher www.hofjust.ch +41 (0) 81 750 65 65 Bed & Breakfast Haag Rheineck www.hotel-taucher.ch +41 (0) 79 272 05 09 B&B Das Gasthaus Victors B&B www.bnb.ch +41 (0) 71 888 72 68 +41 (0) 81 300 44 24 Werdenberg www.dasgasthaus.ch www.bnb.ch B+B Starennest Martin + Barbara Siegrist +41 (0) 81 771 41 37 +41 (0) 81 757 11 73 Thal Bad Ragaz www.airbnb.ch Schlafen im Stroh Hotel Garni Torkelbündte Ruggell (Liechtenstein) Ferien auf dem Bauernhof +41 (0) 81 300 44 66 Grabs Landgasthof Rössle Rosentürmli www.torkelbuendte.ch Dorfengrabenhof +423 373 14 25 +41 (0) 71 888 67 93 +41 (0) 81 771 38 57 www.roessle.li www.rosentuermli.ch Sorell Hotel Tamina www.dorfengrabenhof.ch +41 (0) 81 303 71 71 Oberriet (St. Gallen) Rorschacherberg www.hoteltamina.ch B&B Grabs Schlaf im Stroh Steigmatt Schloss Wartegg +41 (0) 81 771 12 71 +41 (0) 71 755 22 01 +41 (0) 71 858 62 62 Hotel Schloss Ragaz www.bnb-grabs.ch www.steigmatt.ch www.wartegg.ch

BEZIENSWAARDIGHEDEN:

Wandelroute naar de bron: de Tomasee ligt op 2.435 kilometer hoogte. Hij is vanaf de Oberalppass binnen ca. een uur te voet be- reikbaar. Goldwaschen, Disentis: hier bevindt zich een van de grootste goudbronnen van heel Europa, en in de Rijn kan men het zelf wassen. Klooster Disentis: abdij uit de 17e eeuw. Het museum in de noordvleugel herbergt een kunst- en cultuurhistorische collectie uit de middeleeuwen. Ruinaulta, Reichenau/Graubünden: een tot wel 400 meter diepe en circa 13 kilometer lange kloof tussen Ilanz en Reichenau. Rhäzüns: tussen Rothenbrunnn en Reichenaus bevindt zich hier een van de laatste natuurlijke stukken rivier aan de Alpenrijn. Bündner Kunstmuseum, Chur: tentoonstellingsstukken van kunstenaars uit Bünden en Zwitserland uit het midden van de 18e eeuw tot het heden. Oude centrum Chur: Chur is de oudste stad van Zwitserland. Oud centrum met nauwe middeleeuwse steegjes en culinaire veelzijdigheid. Kasteel Sargans: aan de voet van de 1.380 meter hoge Gonzen. Historisch streekmuseum, in de zes ver- dieping tellende kasteeltoren. Stad en kasteel Werdenberg: aan de oever van een meertje, wordt beschouwd als de kleinste stad van Zwitserland. Middeleeuwse huizen, in het kasteel is een klein museum gehuisvest. Stiftsbezirk/Fürstabtei St. Gallen: op een na oudste klooster van Zwitserland, bibliotheek met 160.000 boeken. Bovendien 2.200 codices, waarvan er 500 meer dan 1.000 jaar oud zijn. Konstanz: beroemd om zijn idyllische ligging, zijn flair en historische centrum. In het conciliegebouw werd in 1417 het enige conclaaf ten noorden van de Alpen gehouden. MEER INFORMATIE: Stiftung SchweizMobil, www.schweizmobil.ch 34 ZWITSERLAND, ROMANSHORN

Heiden Salmsach Illighausen Apartment Hotel Genossenschaft Hotel Linde UNIKAAT.ch am See Hof-Tschannen +49 (0) 75 31 98 060 +41 (0) 71 898 34 00 +41 (0) 71 411 04 40 +41 (0) 71 688 16 42 www.apartement-hotel-kon- www.lindeheiden.ch www.unnikaat.ch www.hof-tschannen.ch stanz.de

Rorschach Romanshorn Kreuzlingen Ko’Ono Hotel Herberge See Rorschach Jugendherberge Jugendherberge Kreuzlingen +49 (0) 75 31 36 19 00 +41 (0) 71 844 97 12 Romanshorn +41 (0) 71 688 26 63 www.koono.de www.herberge-rorschach.ch +41 (0) 71 463 17 17 www.youthhostel.ch www.youthhostel.ch Landhotel Traube Arbon Sporthotel Bodensee-Arena +49 (0) 75 33 93 220 Camping Buchhorn Arbon Park-Hotel Inseli +41 (0) 71 677 15 30 www.landhoteltraube.com +41 (0) 71 446 65 45 +41 (0) 71 466 88 88 www.bodensee-arena.com www.arbon.ch www.hotelinseli.ch Hotel Waldhaus Jakob Konstanz +49 (0) 75 31 81 000 Hotel Restaurant Seegarten Sommeri Centro Hotel Konstanz www.waldhaus-jakob.de +41 (0) 71 447 57 57 B&B Gästehaus +49 (0) 75 31 45 7 18 18 www.hotelseegarten.ch am Sonnenfeld www.gaestehauscentro.de Hotel Barbarossa +41 (0) 71 411 82 32 +49 (0) 75 31 12 89 90 Restaurant-Hotel www.am-sonnenfeld.ch Hotel Petershof www.hotelbarbarossa.de de charme Römerhof +49 (0) 75 31 99 33 99 +41 (0) 71 447 30 30 Altnau www.petershof.de City-Hotel Konstanz www.roemerhof-arbon.ch Camping & Gruppenunter- +49 (0) 75 31 91 8 66 33 künfte Bella Vista Hotel Garni www.cityhotel-konstanz.de Strohhotel Bodensee +49 (0) 75 31 36 31 570 +41 (0) 71 446 47 72 Ruderbaum www.bellavista-konstanz.de www.strohhotelbodensee.ch +41 (0) 71 695 29 65 www.ruderbaum.ch ABC Hotel Winden +49 (0) 75 31 89 00 Manser - Ferien beim Bauern Hof Seealp www.abc-hotel.de 0848 488 088 +41 (0) 71 695 18 03 www.e-domizil.ch www.hofseealp.ch

Egnach Ferienwohnung Feierlenhof Camping Seehorn 0848 488 088 +41 (0) 71 477 10 06 www.e-domizil.ch www.seehorn.ch Landschlacht Landgasthof Seelust I.B.Z. Landschlacht +41 (0) 71 474 75 75 +41 (0) 71 694 61 61 www.seelust.ch www.ibzlandschlacht.ch

Steinebrunn Landgasthof Sonne / B&B Marlenes Paradiesli Ritterstube ZWITSERLAND, OBERALPPAS +41 (0) 79 401 30 85 +41 (0) 52 747 11 67 www.bnb.ch www.sonne-landschlacht.ch

35 02 ZWITSERLAND – DUITSLAND

Van Konstanz DUITSLAND, KONSTANZ, BODENSEE naar Koblenz (CH)

Goed nieuws voor fietsers, die de Rijnfietsroute in een gemoedelijk tempo willen verkennen. Deze etappe is wat vlakker en voert door wat dichter bevolkte gebieden. De route loopt westwaarts langs de Bodensee en de Rijn dient van tijd tot tijd als grensrivier tussen Zwitserland en Duitsland. INFO

Op weg naar het Zwitsere Koblenz loopt de EuroVelo 15 Meer informatie over accommodaties, be- langs een indrukwekkend natuurschouwspel: de Rhein- zienswaardigheden en arrangementen fall van Schaffhausen, de grootste waterval op het Euro- rondom de Rijnfietsroute vindt u op de pese vasteland. websites van de stichting SchweizMobil (www.schweizmobil.ch) en Tourismus Mar- keting GmbH Baden-Württem- berg (www.tourismus- bw.de).

36 Radolfzell

DUITSLAND Schaffhausen

Waldshut-Tiengen Diessen- hofen Berlingen Stein Konstanz Rheinau am Rhein Koblenz

ZWITSERLAND

EuroVelo 15

KONSTANZ – KOBLENZ (CH) 221 km – 310 km (ca. 6,5 uur)

ETAPPE: 90 km (noordelijk) Konstanz – (Reichenau) – Radolfzell – Gaienhofen – Stein am Rhein - Gailingen am Hochrhein – Büsingen am Hochrhein – Schaffhausen – Neuhausen – Jestetten – Hohentengen am Hochrhein – Rheinheim – Küssaberg – Waldshut-Tiengen – – Koblenz (CH)

ETAPPE: 98 km (zuidelijk) Konstanz – Kreuzlingen – Gottlieben – Ermatingen – Berlin- FIETSERS, UNTERSEE gen – Steckborn – Mammern – Eschenz – Stein am Rhein – ZWITSERLAND, STEIN AM RHEIN Wagenhausen – Ramsen – Diessenhofen – Dachsen – Rheinau – Flaach – Rüdlingen – Freienstein-Teufen – Kaiserstuhl – SERVICE VOOR FIETSERS: Bad Zurzach – Rietheim – Koblenz (CH)

Wagenhausen: Schweri Zweirad, Hauptstr. 14, +41 (0) 52 741 28 4 Schaffhausen: Moro’s Zweirad, Adlergasse 5, +41 (0) 52 659 35 74 FIETSVRIENDELIJKE INFORMATIE Schaffhausen: Bahnhof SBB, +41 (0) 51 223 42 17 (nur Verleih) OVER KONSTANZ Beringen: Randen Bike GmbH, Schaffhauserstr. 237, +41 (0) 685 14 25 IS TE VINDEN IN ACCOMMODATIES HOOFDSTUK 01! Flaach: Velo Glauser GmbH, Andelfingerstr. 7, +41 (0) 52 318 15 36 Bülach: Mäge’s 2-Rad Shop, Zürichstr. 1, +41 (0) 44 860 95 22 Noordroute: Eglisau: Hebeisen Velos-Motos, Zürcherstr. 17, +41 (0) 44 867 19 40 Reichenau Moos Strandhotel Löchnerhaus Gasthaus Schiff Wil: Röbis Velo Shop GmbH, Bächerwiesstr. 17, +41 (0) 44 869 23 85 +49 (0) 75 34 80 30 +49 (0) 77 32 9 90 80 Bad Zurzach: Bahnhof SBB, +41 (0) 51 226 15 15 (nur Verleih) www.loechnerhaus.de www.schiff-moos.de Allensbach: Radhaus Allensbach, Von-Steinbeiss-Str. 2, +49 (0) 7533 1218 Reichenau: Fahrradwerkstatt Schwarz, Bradlengasse 6, Allensbach Moos-Bankholzen Radlerunterkünfte auf dem Hotel zum Sternen +49 (0) 7534 2 71 99 52 Campingplatz +49 (0) 77 32 24 22 Radolfzell: Rad und Tat mobil, Lettow-Vorbeck-Str. 13, +49 (0) 77 32 555 22 +49 (0) 75 33 99 777 34 www.zum-sternen.de Zweirad Mees, Höllturmpassage 1, +49 (0) 77 32 28 28 Zweirad Joos, Schützenstr. 11+14, +49 (0) 77 32 82 36 80 Radolfzell Gaienhofen-Horn Hotel Garni „Zur Schmiede“ Hotel und Gasthaus Seehörnle Öhningen: Rückenwind, Poststr. 25, +49 (0) 17 27 42 77 03 +49 (0) 77 32 9 91 40 +49 (0) 77 35 93 77 00 Stein am Rhein: Riverbike, Rathausplatz 15, +41 (0) 52 741 55 41 www.zur-schmiede.com www.seehoernle.de

37 02 ZWITSERLAND – DUITSLAND

ZWITSERLAND, SCHAFFHAUSEN, RHEINFALL

FIETSVRIENDELIJKE ACCOMMODATIES

Öhningen Lanzenneunforn Hotel Residenz - Seeterrasse Hof Schweingruber +49 (0) 7735 9300-0 +41 (0) 52 747 11 67 www.residenz-seeterrasse. www.hof.schweingruber.tv com Mammern Zuidroute: Gasthaus Hecht Tägerwilen +41 (0) 52 741 24 63 Hotel Trompeterschlössle www.hecht-mammern.ch +41 (0) 71 669 31 31 www.trompeterschloessle.ch Camping Guldifuss +41 (0) 52 741 13 20 JUCKERs Boutique-Hotel / www.guldifuss.ch Restaurant Linde +41 (0) 71 669 11 68 Eschenz www.juckers-hotel.ch Anni´s BnB +41 (0) 52 657 51 82 Salenstein www.annisbnb.ch DUITSLAND, KONSTANZ, BODENSEE Seehotel Schiff +41 (0) 71 66 34 141 Bauernhof Frohsinn Eschenz www.seehotel.ch 0848 488 088 www.e-domizil.ch Berlingen B&B Seegärtli Stein am Rhein +41 (0) 52 770 25 56 Hotel Restaurant Rheinfels www.bnb.ch +41 (0) 52 741 21 44 www.rheinfels.ch Steckborn Hotel Frohsinn Jugendherberge +41 (0) 52 761 11 61 Stein am Rhein www.frohsinn-steckborn.ch +41 (0) 52 741 12 55 www.youthhostel.ch Hörhausen B&B Freudenberg Gailingen +41 (0) 52 763 24 18 Hotel Rheingold www.bnb.ch +49 (0)7734 3060199 www.hotelrheingold.de

38 EXCURSIETIP: Een van de meest imponerende be- zienswaardigheden aan de Rijn is de Rheinfall van Schaffhausen. Slechts een paar honderd meter stroomafwaarts van Schaffhausen zorgt een van de meest indrukwekkende watervallen van Europa voor een spectaculair natuur- ! schouwspel. Over een breedte van 150 meter stort de watermassa 23 meter naar beneden, gemiddeld 750 m3 water per seconde. Dit spektakel trekt elk jaar honderd- duizenden bezoekers. Met de boot kan de waterval van heel dichtbij worden bekeken.

ZWITSERLAND, SCHAFFHAUSEN, RHEINFALL

TOURISTENINFORMATION:

AARGAU Tourismus Reichenau Tourismus Gästehaus Anita Arcona Living Schaffhausen Hintere Vorstadt 5 Pirminstr. 145 +49 (0)7734 94030 +41 (0) 52 631 00 00 +41 (0) 62 823 00 73 +49 (0) 7534 92070 www.gaestehaus-anita.de Schaffhausen.arcona.ch [email protected] [email protected] www.aargautourismus.ch www.reichenau-tourismus.de Gästehaus Anni Bössler Jugendherberge +49 (0)7734 6650 Schaffhausen Schaffhauserland Tourismus Allensbach Tourismus www.in-gailingen.de/boessler.php +41 (0) 52 625 88 00 Herrenacker 15 Konstanzer Str. 12 www.youthhostel.ch +41 (0) 52 632 40 20 +49 (0) 7533 801 35 Wagenhausen [email protected] [email protected] Campingplatz Wagenhausen Dachsen www.schaffhauserland.ch www.allensbach.de +41 (0) 52 741 42 71 Heidi’s BnB am Rheinfall www.campingwagenhausen.ch +41 (0) 52 659 64 39 Bad Zurzach Tourismus Tourismus- und Stadtmarketing www.bnb.ch Dr. Martin Erb-Strasse 9 Radolfzell GmbH Radolfzell Hemishofen +41 (0) 56 269 00 60 Bahnhofplatz 2 Bauernhof Bolderhof Jugendherberge Dachsen [email protected] +49 (0)7732 81500 0848 488 088 +41 (0) 52 659 61 52 www.badzurzach.info [email protected] www.e-domizil.ch www.youthhostel.ch Tourist-Information Gaienhofen – BodenSeeWest Ramsen Benken Waldshut-Tiengen Tourismus e.V. Hotel Hirschen Hotel-Restaurant Wallstraße 26 Kohlgarten 2 +41 (0) 52 743 11 41 Baumgarten +49 (0)77 51 833 200 +49 (0)7735 919 055 www.hirschen.ch +41 (0) 52 319 11 29 [email protected] [email protected] www.baumgarten-benken.ch www.waldshut-tiengen.de www.bodenseewest.eu Buch Eselhof Säge Rheinau Tourist-Information Hohentengen Tourismus Stein am Rhein +41 (0) 52 740 10 67 Gasthaus zum Salmen Kirchstr. 4 Oberstadt 3 www.eselhof-saege.ch +41 (0) 52 319 12 52 +49 (0) 7742 853-50 +41 52 632 40 32 www.salmen-rheinau.ch [email protected] [email protected] Schaffhausen www.hohentengen.de www.tourismus.steinamrhein.ch Gasthaus Löwen Flaach +41 (0) 52 643 22 08 Wydhof Tourist-Information Küssaberg Gailingen www.loewen-sh.ch +41 (0) 52 318 22 56 Gemeindezentrum 1 Hauptstr. 7 www.wydhof.ch +49 (0) 7741 6001 45 +49 (0) 7734 930320 Sorell Hotel Rüden [email protected] [email protected] +41 (0) 52 632 36 36 www.kuessaberg.info www.gailingen.de www.rueden.ch

39 02 ZWITSERLAND – DUITSLAND ZWITSERLAND:

ZWITSERLAND, REICHENAU

FIETSVRIENDELIJKE ACCOMMODATIES

Flaach Eglisau Fisibach Bad Zurzach TCS Camping Hotel Restaurant Bahnhof Schlaf im Stroh Gasthof zur Waag Flaach am Rhein +41 (0) 44 867 01 05 Hasenhof +41 (0) 56 249 33 22 +41 (0) 52 318 14 13 www.bahnhof-eglisau.ch +41 (0) 44 858 14 69 www.gasthof-zur-waag.ch www.tcs-camping.ch Hohentengen Bachs Hotel zur Therme B&B Schwalm Gasthaus Hirschen Stetten Huebhof +41 (0) 56 265 22 22 +41 (0) 52 318 17 34 +49 (0) 77 42 58 04 +41 (0) 44 858 04 83 www.thermalquelle.ch www.hirschen-stetten.de www.huebhofbachs.ch Rüdlingen Hotel Zurzacherhof Begegnungszentrum Landgasthof Hirschen Siglistorf +41 (0) 56 265 22 22 Rüdlingen Lienheim B&B Siglistorf www.thermalquelle.ch +41 (0) 44 867 29 09 +49 (0) 77 42 76 35 +41 (0) 56 243 17 44 www.begegnungszentrum.ch www.hirschen-lienheim.de www.bnb.ch Restaurant Herberge Achenberg Freienstein-Teufen Ferienwohnung Brädler Wislikofen +41 (0) 56 249 24 30 Puurehof im Rüedi +49 (0) 77 42 28 80 Propstei Wislikofen +41 (0) 79 437 91 66 www.fewo-braedler.com +41 (0) 56 201 40 40 Rietheim www.imrueedi.ch www.propstei.ch Fäsackerhof Haus Rheinblick +41 (0) 56 249 34 53 Bauernhof Wyden +49 (0) 77 42 13 18 Küssaberg www.faesackerhof.ch +41 (0) 44 865 04 26 Hohentengen.wixsite.com/ Ferienappartment Magjar www.hof-wyden.ch hausrheinblick +49 (0) 77 41 80 89 87 www.silvia-brenzinger.de appartement.magjar.de Schlafen im Stroh Weingut Lienhard Kaiserstuhl Holiday and Business +41 (0) 44 865 06 86 Hotel Restaurant Kreuz Appartement Reinheim www.weingut-lienhard.ch +41 (0) 44 858 22 06 +49 (0) 77 41 68 96 70 www.hotel-kreuz-kaiserstuhl. www.stefanprause.de Bülach ch Haus „zum Sternen“ Gerry Meyer-Schierholz +41 (0) 44 860 08 73 Privatzimmer www.bnb-zumsternen.ch +49 (0) 77 41 619 00 meyer_schierholz@hotmail. com 40 ZWITSERLAND: Land van de zoete verleiding

Zwitserland staat bekend om zijn zoete specialiteiten. Veel bekende merken komen oorspronkelijk hier- vandaan. In veel plaatsen worden de lekkernijen al generaties lang volgens traditionele recepten bereid. ‘Zwitserse chocolade’ is zelfs een beschermd han- delsmerk en een echte streling voor de smaak- papillen.

DUITSLAND, BODENSEE, HAVEN RADOLFZELL

BEZIENSWAARDIGHEDEN:

Untersee: ook wel het ‚fijnste hoekje van de Bodensee‘ am Rhein, beroemd vanwege de middeleeuwse huizen met genoemd, wordt beschouwd als een van de mooiste delen hun beschilderde gevels, kenmerkend voor het stadsbeeld. van de Bodensee. Alles wat de regio zo aantrekkelijk maakt, Gailingen: aan de Hoog-Rijn, ligt in het schilderachtige land- ligt vlak bij elkaar. Eiland Reichenau: cultureel werelderfgoed schap van de Hegauvulkanen tussen de Bodensee, het van UNESCO dat getuigd van de religieuze en culturele rol Zwarte Woud en de Alpen, vlak aan de Zwitserse grens. Met van een groot benedictijnen klooster in de middeleeuwen. zijn circa 2.900 inwoners is Gailingen een van de zuidelijks- De drie Romaanse kerken op het eiland zijn een voorbeeld te gemeenten van Duitsland, precies tussen de toeristische van kloosterarchitectuur van de 9e – 11e eeuw: Münster St. attracties Stein am Rhein en de Rheinfall in Schaffhausen, Maria en Markus met schatkamer, St. Georg met ottoonse de grootste waterval van Europa. Büsingen: een Duits dorp, muurschilderingen en St. Peter en Paul. Radolfzell: groeide omgeven door Zwitsers grondgebied. Oude centrum Schaff- in de loop der eeuwen uit van een knus vissers- en wijndorp hausen: meer dan 1.000 jaar oud centrum. Circa 170 his- tot het centrum van de regio Untersee. De plaats, die lande- torische huizen met erkerramen en weelderig beschilderde lijke bekendheid geniet om de Mettnau-Kur, kan terugkijken gevels. Munot Schaffhausen: midden in de stad gelegen ves- op een geschiedenis van bijna 1.200 jaar. Eind juli, tijdens ting uit de 16e eeuw en spectaculair uitzicht op de oude het ‚Hausherrenfest‘, is een bezoek aan bedevaartsoord Ra- stad en de Rijn. Elke avond om 21 uur luidt de vestingklok. dolfzell extra de moeite waard. Dankzij het outletcenter SEE- Kaiserstuhl: middeleeuwse stad. Uitvalsbasis voor diverse MAXX is Radolfzell ook een leuke winkelstad. Ermatingen, wandelingen. De stroomopwaarts gelegen plaats Eglisau ligt Arenenberg: indrukwekkend kasteel met Napoleonmuseum, op 2 uur lopen. Historische oude centrum Waldshut: In Tien- groot landschapspark en tuin Steckborn: het middeleeuwse gen zijn het kasteel en de ‘Storchenturm’ (Ooievaarstoren) centrum met zijn monumentale vakwerkhuizen is een be- ezienswaardig. In Waldshut is een bezoek aan het oude cen- zoekje waard. In de Turmhof, die dateert uit de 14e eeuw, trum de moeite waard. is het heemkundemuseum gehuisvest, waar de cultuur en geschiedenis van de regio Untersee worden gepresenteerd. Höri: bekend schiereiland, geliefd onder bekende kunste- VVV: naars en schrijvers als Otto Dix en Hermann Hesse. Stein www.schweizmobil.ch

41 03 ZWITSERLAND – DUITSLAND

ZWITSERLAND, BAZEL Van Koblenz (CH) naar Bazel

De Rijn kronkelt vanuit Koblenz (CH) langzaam westwaarts en ver- loopt hier weer parallel aan de grens: in het noorden liggen Duitse ZWITSERLAND, MAIENFELDEN plaatsen, in het zuiden doemt Zwitserland op. Bazel, de eerste grote stad aan de Rijn, ligt op het drielandenpunt van Duitsland, Zwitser- land en Frankrijk.

De EuroVelo 15 doorkruist glooiende landschappen met ongerepte natuur. De Rijnoevers worden omzoomd door historische gebouwen en plaatsen, zoals de oude Romeinse stad Augusta Raurica vlakbij Bazel.

ZWITSERLAND, TRUEBBACH

42 DUITSLAND

Bad Laufen- Säckin- burg Albbruck Rheinfelden gen (D) Koblenz

Basel Laufenburg (CH)

ZWITSERLAND

KOBLENZ (CH) – BAZEL 310 km – 375 km (ca. 3,5 uur)

LINKER RIJNOEVER: 68 km Koblenz (CH) – Full-Reuenthal – Stein – Möhlin – Rheinfelden (Aargau) – Pratteln – Bazel

RECHTER RIJNOEVER: 65 km Koblenz (CH) – Albbruck – Laufenburg – Bad Säckingen – Wehr – Rheinfelden (Baden) – Grenzach-Whylen – Bazel

INFORMATIE OVER KOBLENZ IS TE VINDEN IN FIETSVRIENDELIJKE HOOFDSTUK 02! ACCOMMODATIES BEZIENSWAARDIGHEDEN:

Laufenburg Hotel St. Fridolin Overdekte houten brug, Bad Säckingen: verbindt Hotel Restaurant +49 (0) 77 61 93 11 00 de Duitse stad Bad Säckingen met de Zwitserse Brutsches Rebstock www.hotel-st-fridolin.de gemeente Stein. De brug is 203,7 meter lang en +49 (0) 77 61 921 70 www.hotel-rebstock-laufenburg.de Stein (Aargau) is daarmee de langste overdekte houten brug van Sportcenter Europa. Ze staat op de lijst met nationaal cul- Frick Bustelbach tureel erfgoed van het kanton Aargau. Augusta Airbnb host +41 (0) 62 873 30 70 Raurica, Augst: Romeinse opgravingen op tien www.airbnb.ch www.bustelbach.ch kilometer ten oosten van Bazel. De stad werd in Bad Säckingen Wallbach 5 voor Christus gesticht. Vandaag de dag meer Gästehaus Hallwylerhof Fabriggli-Bistro dan 20 gerestaureerde gebouwen, waaronder het +49 (0) 77 61 568 30 +41 (0) 61 861 18 14 best bewaard gebleven theater ten noorden van www.hallwylerhof.de www.fabriggli-bistro.ch de Alpen. Bazel: hier verbindt de Rijn Duitsland, Hotel am Hochrhein Möhlin Frankrijk en Zwitserland met elkaar. In Bazel +49 (0) 77 61 924 20 Erlenhof eindigt het bevaarbare deel van de Rijn voor mo- www.hotel-am-hochrhein.de +41 (0) 61 831 37 27 derne vrachtschepen. De Rijnhaven van Bazel is www.bnb.ch daarom van centraal economisch belang.

43 03 ZWITSERLAND – DUITSLAND

SERVICE VOOR FIETSERS:

Wagenhausen: Schweri Zweirad, Hauptstr. 14, +41 (0) 52 741 28 4 Klingnau: Velo Lerf, Achenbergweg 3, +41 (0) 56 245 50 20 Wallbach: Günti’s 2-Rad-Corner, Zentrumstr. 1, +41 (0) 61 861 18 08 Wehr: Radsport Büche, Todtmooser Str. 37, +49 (0) 77 62 520 40 Rheinfelden (Aargau): Bike-Store Rheinfelden, Kupfergasse 20, +41 (0) 61 811 81 01 BADEN-WÜRTTEMBERG, LAUFENBURG Rheinfelden (Baden): Fahrradgeschäft Pflüger, Friedrichstr. 25, +49 (0) 76 23 98 33 Frenkendorf: Planet Velo GmbH, Rheinstr. 41, +41 (0) 61 821 88 44 FIETSVRIENDELIJKE Pratteln: Pfister Zweirad-Center, Schlossstr. 29, ACCOMMODATIES +41 (0) 61 821 59 29 Münchenstein: Pete’s Bike-Shop, Gartenstadt 2, Rheinfelden (Aargau) Alexandras-Storchen +41 (0) 61 411 32 76 Hostel Tabakhüsli +49 (0) 76 23 721 10 +41 (0) 61 813 32 16 www.storchen.com Basel: Bahnhof SBB, +41 (0) 51 229 23 45 (nur Verleih) www.hostel-tabakhuesli.ch Basel: 2 Rad Vasilisk AG, Margarethenstr. 59, Schloss Beuggen +41 (0) 61 272 22 22 Hotel Schiff Am Rhein +49 (0) 76 23 75 190 +41 (0) 61 836 22 22 www.schloss-beuggen.de Basel: Cenci Velos-Motos, Clarastr. 51, www.hotelschiff.ch +41 (0) 61 681 88 08 Pratteln Rheinfelden (Baden) B&B Tomsi Hotel Garni Oberrhein +41 (0) 78 677 44 54 +49 (0) 7623 / 72 110 www.bbtomsi.ch www.hotel-oberrhein.de INFO Basel Hotel Rheinbrücke Hotel Merian am Rhein +49 (0) 76 23 7056 60 +41 (0) 61 685 11 11 Meer informatie over ac- www.hotel-rheinbruecke.com www.hotelmerianbasel.ch commodaties, beziens- waardigheden en arran- gementen rondom de Rijnfietsroute vindt u op de websites van de stichting SchweizMobil(www.schwei- zmobil.ch) en Tourismus en Tourismus Marketing GmbH Baden-Württemberg (www.tourismus-bw.de).

BAD SÄCKINGEN, WEIL AM RHEIN, ST. FRIDOLINSMÜNSTER DRIELANDENBRUG

44 EXCURSIETIP: Bazel, stad van de kunstmusea

!In de musea in Bazel zijn diverse werken van interna- tionale betekenis onderge- bracht. Elk jaar begroeten de 36 kunstmusea- en exposi- tiehallen in de stad meer dan Hotel Basilisk Hotel Balade Basel een miljoen bezoekers. Bijna +41 (0) 61 686 96 66 +41 (0) 61 699 19 00 geen enkele andere stad van www.hotel-basilisk.ch www.hotel-balade.ch vergelijkbare grootte kan bo- Jugendherberge Basel Hotel Stücki gen op zo´n groot aantal be- +41 (0) 61 272 05 72 +41 (0) 61 638 34 34 langrijke musea. Kunstliefhebbers komen elk jaar www.youthhostel.ch www.hotel-stuecki.ch in juni op de ‘Art Bazel’ aan hun trekken: het is

DASBREITEHOTEL de grootste jaarlijkse beurs voor moderne kunst in +41 (0) 61 315 65 65 Europa. www.dasbreitehotel.ch www.museenbasel.ch Hotel Bildungszentrum 21 AG +41 (0) 61 260 21 21 www.bz21.de VVV´s:

AARGAU Tourismus, Hintere Vorstadt 5, +41 (0) 62 823 00 73, [email protected], www.aargautourismus.ch Tourismus- und Kulturamt Laufenburg, Hauptstr. 26, +49 (0) 77 63 806 51, [email protected], www.laufenburg-baden.de Tourismus Rheinfelden (Aargau), Marktgasse 16, +41 (0) 61 835 52 00, [email protected], www.tourismus-rheinfelden.ch Tourismus Rheinfelden (Baden), Karl-Fürstenberg-Straße 17, +49 (0) 76 23 966 87 20, [email protected], www.tourismus-rheinfelden.de Basel Tourismus, Stadt-Casino am Barfüsserplatz und Bahnhof SBB, +41 (0) 61 268 68 68, [email protected], www.basel.com Tourismus GmbH Bad Säckingen, Waldshuter Str. 20, +49 (0) 77 61 568 30, [email protected], www.badsaeckingen.de Schwarzwald Tourismus GmbH, Heinrich-von-Stephan-Straße 8b, +49 (0) 76 18 96 460, [email protected], www.schwarzwald-tourismus.info

45 04 ZWITSERLAND – FRANKRIJK – DUITSLAND Van Bazel naar Erstein

ELZAS, OTTMARSHEIM

BADEN-WÜRTTEMBERG, SCHLOSS STAUFFENBERG

Deze etappe van de Rijnfietsroute neemt fietsers mee op reis door verschillende landen. Want direct ten noorden van Bazel ligt Frankrijk aan de linker Rijnoever en Duitsland aan de rechter. De Rijn fungeert opnieuw als grensrivier tussen twee landen – en met de Elzas en Baden-Württemberg ook tussen twee regio´s. Het gezicht van de regio, bekend vanwege de wijnbouw, wordt bepaald door diverse beschermde natuurgebieden en historische gebouwen. BEZIENSWAARDIGHEDEN:

Drielandenbrug, Weil am Rhein: de Rijnfietsroute loopt over de Drielandenburg. Drie landen liggen slechts op een paar minuten rijden van elkaar. Vitra-Design-Museum, Weil am Rhein: wereldwijd een van de belangrijkste designmusea. Huningue: wildwaterpark, een kunstmatig aangelegde wildwaterbeek met watersportmogelijkheden in het hart van de stad. Ottmarsheim: De achthoekige ro- maanse abdijkerk (11eeeuw) op de Romaanse route van de Elzas. Een kopie van de kapel van Karel de Grote van Aken, met muur- schilderingen uit de 15e eeuw. Vauban-Vesting, Neuf-Brisach: het enige achthoekige verdedigingscomplex in Europa, gebouwd vanaf 1699. Wijnbouwregio Baden: een van de twee grote wijnbouwregio´s in Zuid-Duitsland met de deelregio´s Ortenau, Kaiserstuhl en Markgräfler Land.Maginot-Linies-Museum, Marckolsheim: ter nagedachtenis aan de gevechten van 15 tot 17 juni 1940 in de Tweede Wereldoorlog. Natuurreservaat eiland Rhinau: Indrukwekkend loofbosgebied in de Elzas. Kerk Muttergottes von Neunkirch, Friesenheim: dit bedevaartsoord dateert uit de 13e eeuw en wordt beschouwd als plaats van bezinning, vrede en vernieuwing. Würth-Museum, Erstein: huisvest een deel van de uit 10.000 werken bestaande kunstcollectie van kunstenaar-monnik Reinhold Würth. Er worden werken getoond van kunstenaars als Munch, Kirchner, Nolde en Picasso. Markgräfler Museum, Müllheim: het Markgräfler Museum is gehuisvest in het Blankenhorn-Palais, een stadspaleis uit het vroeg-classicisme in handen van de familie Blankenborn, eigenaar van diverse wijngoederen. Het wordt gekenmerkt door Franse architectonische invloeden. Het is een van de meesterwerken in Mülheim en de regio op het drielandenpunt Duitsland-Frankrijk-Zwitserland. Het maakt deel uit van het regionale erfgoed en is tegelijkertijd een levendige ontmoetingsplek. Met belangrijke collecties en een oppervlakte van meer dan 1.500 m2 is het uitgegroeid tot het belangrijkste streekmuseum tussen Freiburg, Mulhouse en de agglomeratie Bazel.

46 Neuried Erstein

Sand Schwanau Rhinau

Diebolsheim Rust

Mussig Weisweil Marckolsheim Sasbach a. K.

Vogtsburg-Burkheim Colmar Neuf-Brisach Breisach am Rhein BADEN-WÜRTTEMBERG, BREISACH AM RHEIN Freiburg im Breisgau

Hartheim Nambsheim

Neuenburg Ottmarsheim am Rhein

DUITSLAND

Bad Bellingen

Kembs ELZAS, FRIESENHEIM, MARIA NEUNKIRCH Erfringen-Kirchen

Huningue Weil am Rhein

INFORMATIE Basel FIETSVRIENDELIJKE OVER BAZEL IS EuroVelo 15 ZWITSERLAND TE VINDEN IN ACCOMMODATIES HOOFDSTUK 03! BAZEL – ERSTEIN Huningue Hôtel Restaurant 375 km – 488 km (ca. 6 uur) du Tivoli Ott‘s Hotel Leopoldshöhe +33 (0) 3 89 69 73 05 +49 (0) 76 21 980 60 www.tivoli.fr www.ottshotel.de LINKER RIJNOEVER: 113 km Camping „Au petit Port“ Landgasthof Rebstock Bazel – Huningue – Saint-Louis – Village-Neuf – Kembs – Ottmar- +33 (0) 3 89 70 01 71 Haltingen sheim – Bantzenheim – Neuf-Brisach – Biesheim – Marckolsheim www.campinghuningue.fr +49 (0) 76 21 96 49 60 www.rebstock-haltingen.de – Artolsheim – Sundhouse – Diebolsheim – Friesenheim-Zelsheim Saint-Louis – Rhinau – Boofzheim – Gerstheim – Erstein Hôtel Berlioz Lörrach +33 (0) 3 89 69 74 44 Hotel JFM www.hotelberlioz.com +49 (0) 76 21 98 69 20 RECHTER RIJNOEVER: 114 km www.hotel-jfm.com Hôtel Restaurant Ibis Bazel – Weil am Rhein – Lörrach – Eimeldingen – Erfringen- +33 (0) 3 89 69 06 58 Jugendherberge Lörrach Kirchen – Kleinkems – Bad Bellingen – Schliengen – Neuen- www.ibishotel.com +49 (0) 76 21 470 40 burg am Rhein – Mülheim – Hartheim – Breisach am Rhein – www.jugendherberge-bw.de Weil am Rhein Vogtsburg im Kaiserstuhl – Sasbach am Kaiserstuhl – Carathotel Basel/ Eimeldingen Endingen am Kaiserstuhl – Wyhl am Kaiserstuhl – Weisweil – Weil am Rhein Hotel Schlafstadt Rheinhausen – Kappel-Grafenhausen – Schwanau – Erstein +49 (0) 76 21 70 70 +49 (0) 76 21 70 62 60 www.carat-hotel-basel.de www.hotel-schlafstadt.de 47 04 ZWITSERLAND – FRANKRIJK – DUITSLAND

INFO

Meer informatie over accommodaties, bezienswaardigheden en arrangementen rondom de Rijnfietsroute vindt u op de websites van Tourismus Marketing GmbH Baden-Württemberg (www. tourismus-bw.de), Schwarzwald Tourismus GmbH (www.schwar- zwald-tourismus.info) en Elsass Tourismus (www.radfahrenimel- sass.de).

BADEN-WÜRTTEMBERG, BREISACH AM RHEIN

FIETSVRIENDELIJKE ACCOMMODATIES

Efringen-Kirchen Hotel Schwarzwälder Hof Bantzenheim Hotel Zum alten Salzfass +49 (0) 76 35 810 80 Hôtel Restaurant de la Poste +49 (0) 76 28 12 13 www.schwarzwaelderhof-bb.de +33 (0) 3 89 83 34 34 www.salzfass.de hotelrestaurantdelaposte.fr Gästehaus Panorama Hotel Blume +49 (0) 76 35 310 20 Neuf-Brisach +49 (0) 76 28 12 41 www.panorama-bamlach.de Hôtel Restaurant www.blume-kleinkems.de Aux deux Roses Campingpark +33 (0) 3 89 72 56 03 Kembs Lug ins Land www.alsace2roses.com Chambres d’hôtes +49 (0) 76 35 18 20 2 clés LE PETIT COSI www.camping-luginsland.de Camping Vauban +33 (0) 3 89 48 17 94 +33 (0) 3 89 72 54 25 www.lepetitkembs.fr Ottmarsheim www.camping-vauban.fr Hôtel Als Hotel Chambres d´hôtes +33 (0) 3 89 26 06 07 Breisach am Rhein RELAIS DE LA POSTE www.alshotel.com Landgasthof AUX CHEVAUX Adler zu Hochstetten +33 (0) 3 89 48 33 98 Neuenburg am Rhein +49 (0) 76 67 93 930 www. Hotel am Stadthaus www.adler-hochstetten.de aurelaisdelaposteauxchevaux.fr +49 (0) 76 31 790 00 www.hotel-am-stadthaus.de Breisacher Hof Garni Bad Bellingen +49 (0) +49 (0) 76 67 392 Aparthotel Badblick Hotel Gasthof Krone www.hotelbreisacherhof.de +49 (0) 76 35 810 90 +49 (0) 76 31 703 90 www.hotel-bad-bellingen.de www.krone-neuenburg.de Hotel Kapuzinergarten +49 (0) 76 67 930 00 Haus Grumber www.kapuzinergarten.de +49 (0) 76 31 77 87

48 ELZAS, NEUF BRISACH

ELZAS, COLMAR

SERVICE VOOR FIETSERS:

Saint-Louis Kembs Colmar Friesenheim Cycles Misslin – Scooty land VéloTOP Colmarvélo / velodocteurs Garage Klumb 32 Rue du Général de Gaulle 38 Rue du Maréchal Foch 9 place de la gare 39 rue principale +33 (0) 3 89 69 74 17 +33 (0) 3 89 62 98 26 +33 (0) 89 41 37 90 +33 (0) 3 88 74 61 19

Vélo à la carte Mulhouse Vogtsburg im Kaiserstuhl Rhinau 4 Rue du Maréchal de Hilterbrand Kohler Fahrradverleih RV Cyclo Motoculture Tassigny 50 Rue de Kingersheim Kaiserstuhl 13 rue de la Dordogne +33 (0) 3 89 70 06 89 +33 (0) 3 89 52 66 79 Unterholz 3 +33 (0) 3 69 33 45 03 +49 (0) 76 62 64 07 Weil am Rhein Cycles Beha Gerstheim Bike Supply, Hauptstr. 311 18 Place de la Concorde Marckolsheim Garage MULLER-BRONN +49 (0) 76 21 762 78 +33 (0) 3 89 45 13 46 Garage WEYH 67, rue de la Brigade 31 Rue du Maréchal Joffre d´Alsace Lorraine VeloZiped Neuenburg am Rhein +33 (0) 3 88 92 50 32 +33 (0) 3 88 98 36 45 M. Müller Jürgen´s Bike Shop Große Gass 13a Westtangente 6 Multi-cycles VeloDom +49 (0) 76 21 611 54 +49 (0) 76 31 705 39 80 8 Rue du Rhin 10 rue de l’Industrie +33 (0) 3 88 58 75 43 +33 (0) 7 70 99 32 70 Huningue Hartheim am Rhein Vélo Spachtholz sport Heinz Fahrräder Weisweil Schutterzell 10 rue Abbatucci In der Rheinaue 2 Fahrzeughaus Klipfel Gasthaus +33 (0) 3 89 69 41 36 +49 (0) 76 33 23 63 Auwaldstr. 1 Schutterzeller Mühle +49 (0) 76 46 334 +49 (0) 78 08 401 Village-Neuf Breisach am Rhein (nur E-Bike-Verleih) SAB 2 Roues Fa. Schweizer Wittisheim (Vélo et Oxygéne) Neutorstraße 31 Garage MALDONADO Erstein 54 Rue du Maréchal Foch +49 (0) 76 67 76 01 Z.A. 3 rue de l´Ecluse Cycles Scoots 67 +33 (0) 3 89 69 16 04 +33 (0) 3 88 85 83 13 29 H Avenue de la gare +33 (0) 3 88 98 13 13

49 04 ZWITSERLAND – FRANKRIJK – DUITSLAND

ELZAS, HUNINGUE, WILDWATERPARK ELZAS, COLMAR

FIETSVRIENDELIJKE ACCOMMODATIES

Biesheim Bio Hotel Haus am Weinberg Marckolsheim www.chambres-dho- Hôtel Restaurant +49 (0) 76 62 778 Chambres d’hôtes tes-le-menil.com Aux deux clefs www.hotel-haus-am-weinberg. 2 épis ALLONAS +33 (0) 3 89 30 30 60 de +33 (0) 3 88 92 55 62 Mussig www.deux-clefs.com Hôtel-Restaurant de l’Illwald Sasbach am Kaiserstuhl Chambres d’hôtes +33 (0) 3 90 56 11 40 Camping de l’Ile du Rhin Hotel Gasthaus 2 épis J.-P. JAEGER www.illwald.fr +33 (0) 4 30 05 12 28 Sonne Winzerstube +33 (0) 3 88 92 55 50 www.campingiledurhin.com +49 (0) 76 62 314 +33 (0) 3 88 92 50 08 Rust www.sonne-winzerstubejech- www.gites-de-france.com Hotel Restaurant Löwen Kunheim tingen.de +49 (0) 78 22 862 30 Chambres d’hôtes Hôtel-Résidence www.hotel-loewen-rust.de CASALINO Endingen am Kaiserstuhl Les Loges du Ried +33 (0) 3 89 47 44 90 Gästehaus Rebland +33 (0) 3 88 58 25 00 Hotel Kosel www.clevacances.com +49 (0) 76 42 18 88 www.logesduried.com +49 (0) 78 22 70 06 [email protected] www.gaestehausreblanden- www.hotel-kosel.de dingen.de Artolsheim Vogtsburg im Kaiserstuhl Chambres d’hôtes Diebolsheim Hotel „Kreuz-Post“ Hotel-Gasthaus Stube 3 épis DOLT Chambres d’hôtes 3 épis +49 (0) 76 62 90 910 +49 (0) 76 42 33 77 +33 (0) 3 69 33 45 28 +33 (0) 3 88 74 84 85 www.kreuz-post.de www.stube-bury.de www.ambiance-jardin.com

EXCURSIETIP: Europapark in Rust

Europa in één dag: in het grootste pretpark van Duitsland valt veel te beleven. Op een oppervlak- te van 90 hectare kunnen gasten niet alleen meer dan 100 attracties uitproberen en internationale showprogramma´s bekijken, maar ook 14 Europese themagebieden met kenmerkende architectuur, ve- getatie en gastronomie bewonderen. www.europapark.de 50 ! VVV´s:

Office de Tourisme du Pays de Tourist-Information Rust Saint-Louis, Région des 3 Pays Karl-Friedrich-Straße 6 in Village-Neuf +49 (0) 78 22 86 45 20 81 Rue Vauban [email protected] +33 (0) 3 89 70 04 49 www.rust.de [email protected] ELZAS, FESSENHEIM www.saintlouis-tourisme.fr Office de Tourisme de Benfeld Place de la République Tourist-Information Hôtel de Ville Gite de groupe DECOCK Schwanau Weil am Rhein +33 (0) 3 88 74 04 02 +33 (0) 3 88 74 80 59 Privatzimmer Gnacke Hauptstr. 290-291 [email protected] http://gitediebolsheim.free.fr +49 (0) 78 24 29 99 +49 (0) 76 21 422 04 40 www.grandried.fr www.privatzimmer- [email protected] Friesenheim-Zelsheim gnacke.de www.w-wt.de Office de Tourisme de Rhinau Chambres d’hôtes 35 Rue du Rhin 3 et 4 épis DIEZ Gästezimmer Zipf Tourismusbüro Ottmarsheim +33 (0) 3 88 74 68 96 +33 (0) 6 32 15 68 55 +49 (0) 78 24 42 55 „La Route romane“ [email protected] www.ancien-couvent.com www.g-zipf-schwanau.de 2 rue de l´Eglise www.grandried.fr +33 (0) 3 89 26 27 57 Boofzheim Gasthof Erbprinzen [email protected] Office de Tourisme Camping du Ried +49 (0) 78 24 24 42 www.ottmarsheim.fr d‘Erstein +33 (0) 8 25 00 20 30 www.gasthof-erbprinzen- 16 Rue Gén de Gaulle www.camping-ried.com schwanau.de Office de Tourisme Pays +33 (0) 3 88 98 14 33 Rhin-Brisach in Neuf-Brisach [email protected] Sand Meißenheim 6 Place d‘Armes Général www.grandried.fr Hôtel Restaurant La Charrue Ferienwohnung Radstation de Gaulle +33 (0) 3 88 74 42 66 +49 (0) 151 70 41 71 70 +33 (0) 3 89 72 56 66 Tourist-Information Neuenburg www.lacharrue.com www.radstationmeissenheim. [email protected] am Rhein de www.tourisme-paysrhinbrisach.com Rathausplatz 5 Rhinau +49 (0) 76 31 79 11 11 Camping Erstein Breisach-Touristik [email protected] “Ferme des Tuileries” Hôtel Crystal Marktplatz 16 www.neuenburg.de +33 (0) 3 88 74 60 45 +33 (0) 3 88 64 81 00 +49 (0) 76 67 94 01 55 www.fermedestuileries.com www.hotelcrystal.fr [email protected] Touristinfo Sasbach www.breisach-urlaub.de Hauptstraße 15 Gerstheim Hôtel des Bords de I´ll +49 (0) 76 42 91 01 11 Chambres d’hôtes +33 (0) 3 88 98 03 70 Touristik-Information [email protected] 3 épis ALBERTUS www.hotel-bords-ill.com Vogtsburg im Kaiserstuhl www.sasbach.eu +33 (0) 3 88 98 37 20 Bahnhofstr. 20 www.chezdany.com Camping Wagelrott +49 (0) 76 72 940 11 Schwarzwald Tourismus GmbH +33 (0) 3 88 98 09 88 [email protected] Heinrich-von-Stephan-Straße 8b Camping www.opale-dmcc.fr www.vogtsburg.de +49 (0) 76 18 96 460 Au clair ruisseau [email protected] +33 (0) 3 88 98 30 04 Office de Tourisme www.schwarzwald-tourismus.info www.clairruisseau.com de Marckolsheim 13 Rue du Maréchal Foch +33 (0) 3 88 92 56 98 MEER INFORMATIE: [email protected] www.radfahrenimelsass.de www.grandried.fr

51 TIPS&TRICKS

Ontspanning of toch liever op avontuur? Geniet tijdens het fietsen van natuur en cultuur!

Sportieve fietsvakanties, lange fietstochten en groepsreizen, met of zonder kinderen, trekking- of toch liever op de mountainbike? Allemaal belangrijke beslissingen die je moet nemen voor de invulling van je fietsva- kantie. En daarbij draait alles om beweging, ontmoeting, cultuur en natuur.

IN VLIEGENDE VAART DWARS DOOR DE NATUUR Zoals de naam al doet vermoeden, draait het bij De mountainbikepaden lopen door bossen, over ber- een sportieve fietsvakantie om het sportieve as- gen en over lastig terrein, op plekken waar je normaal pect. Met de mountainbike dwars door de velden, nooit met de auto komt. Dit geldt voor elke fietstocht, in vliegende vaart lange afstanden afleggen met de maar hier draait het meer om het avontuurlijke as- racefiets of gemoedelijk met een groep gelijkgezin- pect. Tijdens deze tochten beleef je de natuur en den op de toerfiets. De juiste uitrusting is hierbij cultuur van heel dichtbij. net zo belangrijk als ervaring en conditie.

Gelegen aan de zonnige Boven-Rijn ADVERTENTIEADVERTENTIE Neuenburg am Rhein – Breisach am Rhein – Vogtsburg im Kaiserstuhl Veel te mooi, om links te laten liggen

Breisach-Touristik Tel. +49 7667 940155 · www.breisach-urlaub.de Touristinfo Neuenburg am Rhein Tel. +49 7631 791111 · www.neuenburg.de Vogtsburg-Touristik Tel. +49 7662 94011 · www.vogtsburg.de

Op de Boven-Rijnroute van de EuroVelo15 ziet u aan de ene kant de Vogezen en aan de andere kant het Zwarte Woud. Tussen de bergen van het Zwarte Woud en de Rijn slingert de Badische Weinstraße, met aan beide zijden wijngaarden, wijndorpen, boomgaarden en groentevelden. In dit vruchtbare landschap liggen de charmante steden Neuenberg am Rhein, Breisach am Rhein en Vogtsburg im Kaiserstuhl. De regio rondom deze drie steden is een waar paradijs voor vakantiegangers die zowel van fietsen als het goede leven houden. Maak hier tijdens uw tocht langs de Rijn zeker even een tussenstop. Of blijf meteen een paar dagen langer, voor uitstapjes naar de Kaiserstuhl, Freiburg of Mulhouse en Colmar in de Elzas. Wij helpen u graag bij het uitstippelen van uw tocht, bijv. met onze fietskaart ‘Grenzeloos fietsen’.

52 Anz_Breisach_148x105_N.indd 1 07.03.17 12:58 ADEMBENEMENDE UITZICHTEN re landen, proeven hun gerechten en overnachten in Geen ellenlange snelwegen zoals bij autovakanties, verschillende uithoeken over de hele wereld. maar een veelvoud aan prachtige landschappen. Fietsers kunnen genieten van adembenemende DE REIS ZELF ALS ENIGE DOEL uitzichten, bijvoorbeeld vanaf een eenzame berg in de Provence. Romantische zonsondergangen vanaf Fietsers hebben oneindig veel mogelijkheden. Via de steile rotsen op de Portugese eilanden of ontmoe- eurovelo routes ontdek je heel Europa, van Grieken- tingen met elanden diep in de bossen van Canada land tot Noorwegen, en van Portugal tot Rusland. Be- – wie wil dit nou niet? Maar het gaat niet alleen om gin je tocht midden in de natuur en fiets naar kleine avontuur in de natuur. De etappes voeren ook van dorpjes in verschillende uithoeken van de wereld. Je stad naar stad, en van dorp naar dorp. Hier komen hebt alleen een avontuurlijke geest en de juiste uit- vakantiegangers in aanraking met culturen uit ande- rusting nodig. Het enige doel is de reis zelf.

ADVERTENTIE Verken de geboorteplaats van de uitvinder van de loopfiets, Karl Drais Wist u al, dat Karl baron von Sauerbronn, de uitvinder van de loopfiets, de voorloper van de fiets, uit Karlsruhe komt? En dat Karlsruhe op plaats 2 van de meest fietsvriendelijke steden van Duitsland staat? Kom gewoon eens een kijkje nemen! De stad Karlsruhe werd in 2016 gekozen tot ‚leefbaarste stad van Duitsland‘. Met haar milde klimaat, het groene centrum, actieve start-ups en een groot cultureel aanbod is Karlsruhe echt een bezoekje waard. Uit alles blijkt dat Frankrijk niet ver weg is: hier draait alles om genieten. Karlsruhe is ook een leuke winkelstad, shoppen kan bijvoor- beeld in het grootste overdekte winkelcentrum van Zuid-Duitsland, het ETTLINGER TOR. Op cultureel vlak slaat Karlsruhe een geheel eigen weg in: naast kwalitatief hoogwaardige speciale tentoonstellingen in het Badische Landesmuseum en de Staatliche Kunsthalle biedt het Zentrum für Kunst und Medien (ZKM) een fascinerende blik op actuele ge- beurtenissen. Bovendien zijn evenementen als DAS FEST of de ‚Schlosslichtspiele‘ voor honderdduizenden cultuur-, kunst-, en muziekfans echte publiekstrekkers. Boek het arrangement ‚Weekendje Karlsruhe‘ en maak kennis met de fietsstad Karlsruhe, profiteer van korting met de ‚Karlsruhe Card‘ of rust uit van de fietstocht tijdens een gemoedelijke stadsrondrit in onze rode dubbeldekker!

Next stop: Karlsruhe!

Meer informatie en arrangementen zijn te vinden op www.karlsruhe-tourismus.de

53 Anz_Karlruhe_148x105_N.indd 1 07.03.17 13:00 05 FRANKRIJK – DUITSLAND

ELZAS, PLOBSHEIM

Van Erstein

naar Karlsruhe ELZAS, STRAATSBURG, LOOIERS WIJK

Vlak na het begin van de etappe wacht het eerste hoogtepunt: Straatsburg, de ‘hoofdstad van Europa’. Hier vergaderen onder meer de Europese Raad, het Europees Parlement en het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Op de weg richting Karlsruhe omzomen kastelen, beschermde natuurgebieden en musea de EuroVelo 15. De vistrap bij Gambsheim is een bezoekje waard.

De Rijn fungeert tot Lauterbourg, de noordelijkste Franse plaats aan de rivier, nog steeds als natuurlijke grens tussen Duitsland en Frankrijk.

VVV´s:

Fremdenverkehrsamt Straßburg: 17 Place de la Cathédrale, Mothern Tourismus: Maison de la Wacht, 7 rue du Kabach +33 (0) 3 88 52 28 28, [email protected], +33 (0) 3 88 05 59 79, [email protected], www.otstrasbourg.fr www.tourisme-pays-seltz-lauterbourg.fr Tourist-Information Kehl: Rheinstraße 77, Karlsruhe Tourismus: Bahnhofplatz 6, +49 (0) 721 37 200, +49 (0) 78 51 88 15 55, tourist-information@marketing. [email protected], www.karlsruhe-tourismus.de kehl.de, www.marketing.kehl.de Tourist-Info Rastatt: Herrenstraße 18, Gambsheim Tourismus: Passage 309, Ecluses du Rhin +49 (0) 72 22 97 21 220, [email protected], www.rastatt.de +33 (0) 3 88 96 44 08, [email protected], Pamina-Rheinpark: Am Kirchplatz 8, +49 (0) 72 22 25 509, www.passage309.eu [email protected], www.pamina-rheinpark.org Office de Tourisme de Seltz: 2 Av. Gen. Schneider, Office de Tourisme de Lauterbourg: 21 rue de la première armée, +33 (0) 3 88 05 59 79, [email protected] Hôtel de Ville, +33 (0) 3 88 05 59 79, info@tourisme- www.tourisme-pays-seltz-lauterbourg.fr seltzlauterbourg.fr, www.tourisme-pays-seltz-lauterbourg.fr

54 Lauterbourg Karlsruhe FRANKRIJK Rheinstetten Niederroedern Seltz Beinheim Rastatt Roeschwoog

Rheinmünster

Gambsheim

Rheinau Strasbourg Kehl Illkirch- Graffen- staden DUITSLAND

Eschau Neuried Erstein EuroVelo 15

ERSTEIN – KARLSRUHE 488 km – 592 km (ca. 5,5 uur)

ELZAS, SELTZ, RIJNVEER LINKER RIJNOEVER: 104 km Erstein – Eschau – Illkirch-Graffenstaden – Straatsburg – La Wantzenau – Hoerdt – Gambsheim – Roeschwoog – Beinheim – Seltz – Niederroedern – Munchhausen – Mothern – Lauterbourg – Karlsruhe

RECHTER RIJNOEVER: 109 km Erstein – Neuried – Kehl – Rheinau – Lichtenau – Rhein- münster – Söllingen – Hügelsheim – Rastatt – Durmers- heim – Rheinstetten – Karlsruhe

INFORMATIE OVER ERSTEIN FIETSVRIENDELIJKE IS TE VINDEN IN Straßburg Camping Indigo Strasbourg HOOFDSTUK 04! ACCOMMODATIES Hôtel Château de Pourtalès +33 (0) 3 88 30 19 96 +33 (0) 3 88 45 84 64 www.camping-indigo.com Lipsheim Eschau www.chateau-pourtales.eu Hôtel Les Alizés Au Cygne Kehl +33 (0) 3 88 59 02 00 +33 (0) 3 88 64 04 79 Hôtel Couvent Baldner‘s Gasthof www.hotel-les-alizes.com www.cygne-eschau.com du Franciscain Schwanen +33 (0) 3 88 32 93 93 +49 (0) 7851 2735 Chambres d’hôtes Chambres d’hôtes www.hotel-franciscain.net www.schwanen-kehl.de HORNY 3 épis 2 épis GRUSS +33 (0) 3 88 64 29 45 +33 (0) 3 88 64 31 56 Hôtel Europe Hotel Am Rosengarten www.gites-de-france.com www.gites-de-francealsace.com +33 (0) 3 88 32 17 88 +49 (0) 78 51 95 86 15 www.hotel-europe.com www.rosengarten-kehl.eu Hipsheim Illkirch-Graffenstaden Chambres d’hôtes KINTZ 4 épis Hôtel d’Alsace Hôtel du Dragon ates Hotel +33 (0) 3 88 64 94 28 +33 (0) 3 90 40 35 00 +33 (0) 3 88 35 79 80 +49 (0) 78 51 88 56 50 www.gites-de-france.com www.hotelalsace.com www.dragon.fr www.ates-hotel.de 55 05 FRANKRIJK – DUITSLAND

BEZIENSWAARDIGHEDEN:

Tomi-Ungerer-Museum, Straatsburg: op 700 vierkante meter zijn meer dan 11.000 tekeningen van Tomi Ungerer te bekijken. Passerelle des deux Rives, Straatsburg/Kehl: voetgangers- en fietsersbrug over de Rijn, die Straatsburg en Kehl met elkaar verbindt. In 2004 aangelegd in het kader van de grensoverschrijdende Floriade. Centrale com- missie voor de Rijnscheepvaart: oudste internationale commissie ter wereld. Coördineert de scheepvaart over de Rijn in Frankrijk, Duitsland, Zwitserland, België en Nederland. Historisch centrum Straatsburg: diverse historische gebouwen, deels uit de middeleeuwen. Sinds 1988 UNESCO Werelderfgoed. Vistrap, Gambsheim: grootste vistrap van Europa. Hier kunnen zalmen, alen, forellen en rivierharingen stroomopwaarts worden bewonderd. Beschermd natuurgebied Offendorfer Wald, Offendorf: het beeld van deze ‘jungle in de Elzas ’ wordt bepaald door reusachti- ge bomen, rietvelden en een groot aantal verschillende watervogels. Binnenscheepvaartmuseum, Offendorf: pre- senteert de ontwikkeling van de binnenscheepvaart in de Elzas, met name in Offendorf. Residentieslot Rastatt: gebouwd naar voorbeeld van Versailles. Ook kasteel Favorite in Rastatt-Förch is de moeite waard. Beschermd natuurgebied Sauerdelta, Munchhausen: grootste natuurreservaat in de Elzasser laagvlakte. In de jungleachtige bosgebieden leven talrijke vogels. Kasteel Karlsruhe: het kasteel is het centrum van de stadsplattegrond, alle wegen lopen waaiervormig naar het slot. Hier is ook het streekmuseum gevestigd. ‘Auen-Wildnispfad Neuried’: op de plek waar de oude armen van de Rijn steeds weer buiten hun oevers treden, slingert het 2,5 km lange pad door een ongerept landschap.

BADEN-WÜRTTEMBERG, KEHL

FIETSVRIENDELIJKE ACCOMMODATIES Kehl Gästehaus Hartmann Europa-Hotel +49 (0) 78 44 14 14 +49 (0) 78 51 99 47 880 [email protected] www.europa-hotel-kehl.de Gambsheim Badische Landoase Camping Municipal +49 (0) 78 51 73 9 84 +33 (0) 3 88 92 42 59 www.badische-landoase.de www.mairie-gambsheim.fr

La Wantzenau Roeschwoog EXCURSIETIP: Hôtel Le Moulin de La Camping “Staedly” Wantzenau +33 (0) 3 88 86 42 18 Europa in één stad +33 (0) 3 88 59 22 22 www.moulin-wantzenau.com Beinheim Chambres d’hôtes Straatsburg mag met recht de hoofdstad van Eu- Hoerdt Côté Lucie 3 clés ropa worden genoemd. Niet alleen vanwege het Hôtel-Restaurant Au Cygne +33 (0) 3 88 86 47 25 ! +33 (0) 3 88 69 23 33 www.clevacances.com grote aantal Europese instellingen dat hier is ge- www.au-cygne.com vestigd, maar zeker ook vanwege haar symboli- Rheinau Seltz sche rol bij de verzoening tussen de Fransen en Hotel-Restaurant Napoleon Hôtel des Bois Duitsers en in de Europese eenwording. Als zetel +49 (0) 78 44 99 15 95 +33 (0) 3 88 05 56 10 van het Europees parlement, de Europese Raad www.hoteldesbois.fr Hotel Landgasthof Ratz en het Europees Hof voor de Rechten van de +49 (0) 72 27 50 50 90 Camping Les Bords du Rhin Mens kan Straatsburg zich meten met Genève en www.landgasthof-ratz.de +33 (0) 6 20 03 84 51 New York als vestigingsplaatsen van belangrijke www.campings-seltz.fr internationale instellingen zonder zelf nationale hoofdstad te zijn. 56 INFO

Meer Informatie over accommodaties, be- zienswaardigheden en arrangementen rondom de Rijnfietsroute vindt u op de websites van Tou- rismus Marketing GmbH Baden-Württemberg (www.tourismus-bw.de), Schwarzwald Tourismus GmbH (www.schwarz- wald-tourismus.info) en Elsass Tourismus (www. alsace-tourisme.com).

SERVICE VOOR FIETSERS:

Neuried Kehl Fahrradreparatur Hafenradler Radshop Bernd Baumann Hauptstr. 105 Kanonengasse 51 +49 (0) 78 51 95 70 04 Camping Les Peupliers Lauterbourg +49 (0) 78 07 95 52 00 +33 (0) 3 88 86 52 37 Camping les Mouettes Fahrrad Rapp www.campings-seltz.fr +33 (0) 3 88 54 68 60 Straßburg Hauptstraße 161 www.camping-lauterbourg.fr Velhop +49 (0) 78 51 71 2 31 Niederroedern (nur Verleih) Hôtel-Restaurant Karlsruhe Place de la Gare Gambsheim au Cheval Noir City Partner Hotel +33 (0) 9 69 39 36 67 Cycles FELDIS +33 (0) 3 88 86 52 91 Berliner Hof 36 route Nationale www.au-cheval-noir.fr +49 (0) 72 11 82 80 Cycl´Ollier +33 (0) 3 88 96 41 10 www.hotel-berliner-hof.de 6, rue de l´Yser Munchhausen +33 (0) 3 88 34 36 55 Herrlisheim Gîte de séjour Hotel Eden Cyclo-Jet +33 (0) 3 88 86 11 99 +49 (0) 72 11 81 80 Cycles TEDONE 15 Rue du Sénateur Kistler www.giterhenan.com www.eden-ka.de 158 Rue Boecklin +33 (0) 3 88 96 78 98 +33 (0) 3 88 31 56 17 Camping Au Rhin Schuhs Hotel und Restaurant Drusenheim et á la Sauer +49 (0) 72 15 65 100 Espace Cycles Cycles Klingler +33 (0) 3 88 86 11 81 www.schuhs-hotel.de 17, rue de la Brigade 6 rue du Général de Gaulle www.munchhausen.eu d´Alsace Lorraine +33 (0) 3 88 53 30 78 +33 (0) 3 88 35 33 81 Mothern Seltz Hôtel-Restaurant A l’Ancre Esprit Cycles Cycles WURTZ +33 (0) 3 88 94 81 99 18, rue Jacques Peirotes 3 Rue Marcel Bisch www.ancremothern.com +33 (0) 3 88 36 16 41 +33 (0) 3 88 86 88 57

57 06 DUITSLAND – BW / RLP

NEUBURG, VEERPONT Van Karlsruhe naar Worms

Ook op de route van Karlsruhe naar Worms zijn fietsers ver- zekerd van mooie uitzichten. De Rijnfietsroute loopt door een INFO van de meest idyllische natuur- en cultuurlandschappen van Europa. Langs de Boven-Rijnse laagvlakte wordt de rivier om- geven door meerdere bergketens: in het oosten het Zwarte Meer informatie over accommodaties, Woud, de Kraichgau en het Odenwald, in het westen de Vo- bezienswaardigheden en arrangementen rondom de Rijnfietsroute vindt u op de gezen en het Paltser Woud. websites van Tourismus Marketing GmbH Baden-Württemberg (www.tourismus-bw. De Rijn slingert langs steden als Speyer, Mannheim en de), Rheinland-Pfalz Tourismus GmbH Ludwigshafen. Alle steden pronken met interessante beziens- (www.gastlandschaften.de) en Hessen waardigheden en een groot culinair aanbod. Naast deze grote Agentur (www.hessen-tourismus.de). steden kunnen toeristen ook veel gemoedelijke kleine plaats- jes ontdekken. In de regio mogen natuurlijk ook de wijnber- gen niet ontbreken.

58 Worms

Lampertheim

Frankenthal

Mannheim Ludwigshafen Altrip EXCURSIETIP: Schifferstadt DUITSLAND De grootste romaanse kerk

Speyer van Europa staat in Speyer en Altlußheim is UNESCO Werelderfgoed Römerberg ! De dom van Speyer is de grootste bewaard gebleven Zeiskam Oberhausen- Rheinhausen romaanse kerk van Europa. Als laatste rustplaats Germersheim van Salische, Staufische en Habsburgse heersers Knittelsheim is de dom een belangrijk symbool van het middel- Dettenheim eeuwse Duitse keizerschap. Hij werd in 1106 geo- Rülzheim pend, en kan daarmee terugkijken op een meer dan 900 jaar oude geschiedenis.

Eggenstein- In 1981 werd de dom van Speyer als tweede Duitse Wörth am Rhein Leopoldshafen cultuurmonument opgenomen in de Werelderfgoed- lijst van UNESCO, bovendien is het beschermd DUITSLAND cultuurgoed volgens de Haagse Conventie. Neuburg am Rhein

Karlsruhe EuroVelo 15 INFORMATIE OVER KARLSRUHE IS TE VINDEN IN KARLSRUHE – WORMS FIETSVRIENDELIJKE HOOFDSTUK 05! 592 km – 684 km (ca. 5 uur) ACCOMMODATIES Eggenstein-Leopoldshafen +49 (0) 72 72 77 60 00 Hotel Schröcker Tor www.hotel-apart.eu LINKER RIJNOEVER: 92 km +49 (0) 72 47 20 74 90 www.hotel-schroecker-tor.de Knittelsheim Karlsruhe – Wörth – Rülzheim – Knittelsheim – Germersheim Waldhaus – Zeiskam – Römerberg – Speyer – Schifferstadt – Altrip – Linkenheim-Hochstetten Knittelsheimer Mühle Gasthaus „Rheinperle +49 (0) 63 48 83 66 Mutterstadt – Ludwigshafen – Frankenthal (Pfalz) – Boben- Hochstetten“ www.knittelsheimer-muehle.de heim-Roxheim – Worms +49 (0) 72 47 88 83 38 www.rheinperle-hochstetten. Germersheim de Hotel Germersheimer Hof RECHTER RIJNOEVER: 95 km +49 (0) 72 74 50 50 Karlsruhe – Eggenstein-Leopoldshafen – Linkenheim-Hoch- Gasthaus „Pilskrone“ www.hotelgermersheimer-hof.de +49 (0) 72 47 38 58 stetten – Dettenheim – Philippsburg – Oberhausen-Rhein- www.pilskrone-linkenheim.de Philippsburg hausen – Altlußheim – Hockenheim – Schwetzingen – Brühl City Hotel Philippsburg – Mannheim – Lampertheim – Worms Rülzheim +49 (0) 72 56 84 49 Hotel Apart www.cityhotel-philippsburg.de 59 06 DUITSLAND – BW / RLP LAMPERTHEIM – Welkom in de aspergestad

FIETSVRIENDELIJKE In Lampertheim regeert de koninklijke groente: in het ACCOMMODATIES seizoen zwaait een aspergekoningin, die officieel wordt benoemd door de plaatselijke aspergeraad, de scep- Campingplatz Freyersee Rheinhotel Luxhof ter. De restaurants in de stad verzoeken om audiën- +49 (0) 72 56 13 72 +49 (0) 62 05 30 30 tie en serveren heerlijke groente in alle denkbare www.camping-freyersee.de www.luxhof.de variaties: een genot voor de smaakpapillen.

Zeiskam Speyer Hotel Restaurant Hotel am Wartturm Zeiskamer Mühle +49 (0) 62 32 643 30 +49 (0) 63 47 97 400 www.hotel-amwartturm.de www.zeiskamermuehle.de Hotel 1735 Kurpfalz-Jugendherberge Altrip Römerberg +49 (0) 62 32 850 57 77 Familien- und JGH Hotel Darstein Hotel Pfälzer Hof www.hotel-1735-speyer.de +49 (0) 62 32 615 97 +49 (0) 62 36 44 40 +49 (0) 62 32 81 70 Hotel Alt Speyer www.diejugendherbergen.de www.hotel-darstein.de www.loesch-pfaelzer-hof.de +49 (0) 62 32 60 280 www.hotelaltspeyer.de Hockenheim Mannheim Gasthof zum Engel Johanneshof Hockenheim Rheinauer Hof – +49 (0) 62 32 68 38 211 Hotel Domhof +49 (0) 62 05 56 21 Hotel am Riedweg www.zumengel.de +49 (0) 62 32 132 90 www.johanneshof.de +49 (0) 621 80 42 60 www.domhof.de www.hotelamriedweg.de Altlußheim Schifferstadt Hotel Blautannen Hotel Löwengarten Hotel-Restaurant Zur Kanne Hotel am Bismarck +49 (0) 62 05 327 52 +49 (0) 62 32 62 70 +49 (0) 62 35 490 00 +49 (0) 621 40 04 19 60 www.hotel-blautannen.de www.hotelloewengarten.de www.hotelzurkanne.de www.hotel-am-bismarck.de

Gasthaus Goldene Gans +49 (0) 621 42 20 20 www.gasthaus-goldenegans. VVV´s: de

Südpfalz-Tourismus Landkreis [email protected] Speicher7 Hotel Germersheim e.V. www.rhein-pfalz-kreis.de +49 (0) 621 122 66 80 Luitpoldplatz 1 www.speicher7.com + 49 (0) 7274 53 300 Magistrat der Stadt www.suedpfalz-tourismus.de Lampertheim – Stadtmarketing Mutterstadt Römerstr. 102 Hotel Restaurant Ebnet Tourist-Information Speyer +49 (0) 62 06 93 50 +49 (0) 62 34 94 600 Maximilianstraße 13 [email protected] www.hotel-ebnet.de +49 (0) 62 32 14 23 92 www.lampertheim.de [email protected] www.speyer.de Tourist-Information Worms Neumarkt 14 Welcome Center/Tourist +49 (0) 62 41 853 73 06 Information Mannheim [email protected] Willy-Brandt-Platz 5 www.worms.de +49 (0) 621 293 87 00 [email protected] Touristikgemeinschaft Kurpfalz e.V. www.tourist-mannheim.de Postfach 3010 +49 (0) 62 02 970 60 71 Tourist-Information Ludwigshafen [email protected] Berliner Platz 1 www.kurpfalz-tourist.de +49 (0) 621 51 20 36 [email protected] Tourist-Information www.lukom.com NibelungenLand Marktplatz 1 Tourismusverein Rhein-Pfalz-Kreis e.V. 64653 Lorsch Europaplatz 5 +49 (0) 62 51 17 52 60 +49 (0) 62 15 90 94 14 [email protected] www.nibelungenland.net SPEYER, MAXIMILIANSTRASSE

60 GERMERSHEIM, VISSER

BEZIENSWAARDIGHEDEN:

Techniek Museum Speyer: in een hal van 25.000 vierkan- te meter en 10.000 vierkante meter buitenterrein kan een groot aantal technische constructies uit de voertuig- en vliegtuigbouw worden bezichtigd. Reiss-Engelhorn-musea, Mannheim: Met internationaal gerenommeerde tentoonstel- lingen als ‘De Staufen en Italië’, ‘Alexander de Grote en de Ludwigshafen Ates Hotel opening van de wereld’ en ‘Pompeï’ hebben de vier huizen Pension Krone +49 (0) 62 06 15 66 917 van de Reiss-Engelhorn-musea naam weten te maken. +49 (0) 621 629 62 96 www.ates-hotel.de Beschermd natuurgebied Lampertheimer Altrhein: Een van www.pension-kroneludwigs- de belangrijkste beschermde waterrijke gebieden aan het hafen.de Hotel Friedrichstraße noordelijke deel van de Bovenrijn. Inclusief het schiereiland +49 (0) 62 06 180 00 Biedensand en het meer Welsch-Loch in totaal 525 hectare Gartenstadt Hotel www.hotel-friedrichstrasse.de groot. Het landschapsbeeld wordt bepaald door de natuurlij- +49 (0) 62 15 50 07 91 ke overstromingsdynamiek van de Rijn. Nibelungenmuseum, www.gartenstadt-hotel.de Worms Nibelungen-Jugendherberge Worms: Worms en de Nibelungen zijn onlosmakelijk met el- Lampertheim +49 (0) 62 41 257 80 kaar verbonden. Bezoekers gaan op jacht naar de onder de Hotel Darmstädter Hof www.diejugendherbergen.de stad verstopte legendarische schat van de Nibelungen. St. +49 (0) 62 06 945 40 Peterdom, Worms: Gelegen op het hoogste punt van de bin- www.hotel-darmstaedterhof.de Gästehaus Ellenberger nenstad. Architectuur en inrichting uit verschillende tijdper- +49 (0) 62 46 90 50 80 ken. Vesting Germersheim: de grootste vesting van Beieren www.bed-and-breakfast.de buiten Beieren is ook tegenwoordig nog een prachtexem- plaar. De stadspoort Weißenburger Tor, het vestingcomplex Fronte Beckers met de beeldenroute en het stadspark Fron- te Lamotte zijn nog bewaard gebleven.

SPEYER, MAXIMILIANSTRASSE GERMERSHEIM, RIJNFIETSROUTE DUITSLAND, WOERTH

61 07 DUITSLAND – RLP / HESSEN

Van Worms naar Bingen

VVV´s:

Tourist Information Tourist-Information Deze etappe loopt naar de Rijn-Main-regio. De rivier Worms Eltville dient opnieuw als natuurlijke grens, deze keer echter Neumarkt 14 Burgstr. 1 tussen twee deelstaten: aan de linkeroever van de Rijn +49 (0) 62 41 85 37 306 +49 (0) 61 23 90 980 [email protected] [email protected] ligt Rijnland-Palts, aan de rechteroever ligt Hessen. Bij www.touristinfo-worms.de www.eltville.de Mainz en Wiesbaden maakt de rivier een scherpe bocht naar het westen en stroomt tot Bingen in zuidwestelijke mainzplus Tourist-Information richting. Voor het eerst sinds Bazel stroomt hij niet recht- CITYMARKETING GmbH Oestrich-Winkel Rheinstr. 55 Hermannstr. 6 door naar het noorden. +49 (0) 61 31 24 28 88 +49 (0) 67 23 60 12 806 [email protected] [email protected] INFORMATIE www.mainzplus.com www.oestrich-winkel.de OVER WORMS FIETSVRIENDELIJKE IS TE VINDEN IN Tourist-Information Rüdesheim Tourist AG HOOFDSTUK 06! Wiesbaden Rheinstr. 29a ACCOMMODATIES Marktplatz 1 +49 (0) 67 22 90 61 50 +49 (0) 611 17 29 930 [email protected] tourist-service@wiesbaden- www.ruedesheim.de Biblis Gernsheim marketing.de Landhaus-Apartments Hotel – Restaurant www.wiesbaden.de Tourist-Information Bingen +49 (0) 62 45 59 30 Café Rheingold Rheinkai 21 www.ochsenschlaeger.de +49 (0) 62 58 94 90 38 +49 (0) 67 21 18 42 05 www.hotel-rheingold.de [email protected] Hamm am Rhein www.bingen.de Pension Linde Hotel Hubertus +49 (0) 62 46 78 31 +49 (0) 62 58 80 380 www.pensionlindehamm.de www.hubertus-gernsheim.de

62 Eltville am Rhein Wiesbaden

Rüdes- Geisen- heim heim Heidesheim Mainz Ginsheim-Gustavsburg am Rhein Bingen Ingelheim am Rhein DUITSLAND Nackenheim

Geinsheim Nierstein Oppenheim DUITSLAND Riedstadt HESSEN, WIESBADEN

Gimbsheim Gernsheim

Eich

Osthofen Guntersblum Schlafgut Domhof Biblis +49 (0) 62 49 80 57 67 www.domhof-erleben.de EuroVelo 15 Worms

Riedstadt Hotel Bett und Frühstück 684 km – 765 km (ca. 4,5 uur) +49 (0) 61 58 97 51 80 www.hotel-riedstadt.de

Nierstein LINKER RIJNOEVER: 90 km Rhein-Hotel Nierstein Worms – Rheindürkheim – Hamm – Eicher See (Veerboot) – Oppenheim – Nierstein (Veerboot) – +49 (0) 61 33 97 970 Nackenheim – Mainz – Heidesheim am Rhein – Ingelheim am Rhein (Veerboot) – Bingen www.rheinhotel-nierstein.de

Villa Spiegelberg +49 (0) 61 33 51 45 RECHTER RIJNOEVER: 88 km www.villa-spiegelberg.de Biblis – Gernsheim – Biebesheim am Rhein – Stockstadt am Rhein – Riedstadt – Geinsheim Weingut Gästehaus – Trebur – Ginsheim-Gustavsburg – Hochheim (Main) – Mainz – Wiesbaden – Eltville am Rhein – Sternenfelserhof Oestrich-Winkel – Geisenheim – Rüdesheim +49 (0) 61 33 92 55 50 www.sternenfelserhof.de

63 NIEDERWALDMONUMENT, HESSEN, RÜDESHEIM 07 DUITSLAND – RLP / HESSEN (TEN NOORDEN VAN DE RIJNFIETSROUTE)

MAINZ, THEODOR-HEUSS-BRUG

INFO

Meer informatie over accommodaties, bezienswaardighe- den en arrangementen rondom de Rijnfietsroute vindt u op de websites van Tourismus Marketing GmbH Baden-Würt- temberg (www.tourismus-bw.de), Rheinland-Pfalz Tourismus GmbH (www.gastlandschaften.de) en Hessen Agentur (www. hessen-tourismus.de).

FIETSVRIENDELIJKE ACCOMMODATIES

Trebur Hotel – Gasthaus zum Engel www.am-schloss-biebrich.de Hotel Garni Feldblick +49 (0) 61 34 181 80 +49 (0) 61 47 50 17 60 www.hotelzumengel.de Hanna’s Gästezimmer www.feldblick.de +49 (0) 611 716 75 57 Heidesheim www.hannasgaestezimmer. Bodenheim Campingplatz Inselrhein de Landhotel Battenheimer Hof Heidenfahrt +49 (0) 61 35 70 90 +49 (0)179 6932305 Gästehaus Stapf www.battenheimerhof.com www.inselrhein.de +49 (0) 611 98 93 90 www.gaestehaus-stapf.de Mainz Hochheim (Main) Rhein-Main-Jugendherberge Hotel Rheingauer Tor Hotel am Landeshaus +49 (0) 61 31 853 32 +49 (0) 61 46 826 20 +49 (0) 611 99 66 60 www.diejugendherbergen.de www.rheingauertor.de www.hotel-am-landeshaus. de City Hotel Neubrunnenhof Hotel Weingut Duchmann +49 (0) 61 31 23 22 37 +49 (0) 61 46 90 50 Eltville am Rhein www.cityhotel-neubrunnen- www.hotel-duchmann.de Hotel Frankenbach – hof.de Mainzer Hof & Gutenberger Wiesbaden Hof Hotel Hammer Hotel & Café am +49 (0) 61 23 90 40 +49 (0) 61 31 551 16 Schloss Biebrich www.hotel-frankenbach.de www.hotel-hammer.com +49 (0) 611 600 00

64 BEZIENSWAARDIGHEDEN:

Worms, twee eeuwen stadshistorie: romaanse keizerlijke dom, oudste joodse begraaf- plaats van Europa, voormalige joodse wijk met synagoge en joods museum, het groot- ste monument van de reformatie ter wereld, multimediaal Nibelungenmuseum. Biblis: Burg Stein, ook wel Zullestein genoemd, bestaat sinds de Romeinse tijd en werd tot in de middeleeuwen steeds verder uitgebouwd. De burcht werd aan het eind van de 17e eeuw compleet verwoest en in 1972 opnieuw ontdekt. Fährturm Nordheim: vlak deel van de Rijn waar vanaf 1894 een veerdienst werd bedreven. De toren diende als verblijfplaats voor schippers en passagiers. Europareservaat Kühlkopf-Knoblochsaue, Kreiß Groß-Gerau: grootste beschermd natuurgebied van Hessen met diverse zeld- zame planten en dieren. Oppenheim, Katharinenkerk: belangrijk gotisch bouwwerk tussen Straatsburg en Keulen. Met Duits wijnbouwmuseum, uniek kelderlabyrint. Gutenbergmuseum, Mainz: een van de oudste musea over boekdrukkunst, unieke ten- toongestelde stukken over het ontstaan van het schrift en de boekdrukkunst. Keizer- dom St. Martin, Mainz: romaanse pijlerbasiliek met drie schepen en gotieke en barokke Parkhotel Sonnenberg +49 (0) 61 23 60 550 elementen. De bisschopskerk van het bisdom Mainz valt onder het patrocinium van www.parkhotel-sonnenberg. de Heilige Martinus van Tours. Ingelheim: bezoekerscentrum Kaiserpfalz met over- com blijfselen van de Aula Regia, de troonzaal van Karel de Grote. Kasteel Biebrich, Wies- baden: barok gebouw bestaande uit drie vleugels, tussen 1700 en 1750 vlak aan de Heidesheim Campingplatz Inselrhein Rijnoever gebouwd. Burcht van de keurvorsten, Eltville am Rhein: symbool van de stad, Heidenfahrt gedenkplaats ter nagedachtenis aan Johannes Gutenberg en historische collectie over +49 (0) 179 69 32 305 boekdrukkunst. Decor van diverse culturele evenementen. Historische wijnlaadkraan, www.inselrhein.de Oestrich: belangrijk technisch monument van de historische wijnhandel uit het jaar Oestrich-Winkel 1745. Niederwaldmonument, Rüdesheim: in 1883 feestelijk ingewijd en 38 meter hoog. FINE LIVING HOTEL Wordt beschouwd als Duits nationaal monument en herinnert aan de aaneensluiting www.Finelivinghotel.de van de staten van de Noord-Duitse bond tot het Duitse Keizerrijk in 1871. Prachtig panoramauitzicht over het rivierdal van de Rijn en de Nahe. Mäuseturm Bingen: de Familie Allendorf – legendarische toren staat vlak aan de Rijn, voor de monding van de Nahe in de Rijn Pension, Gästehaus, FW en tegenover burcht Ehrenfels. Bingen: Poort tot het UNESCO Werelderfgoed ‘Oberes +49 (0) 67 23 99 91 12 Mittelrheintal’. Drususbrücke: een van de oudste stenen bruggen in Duitsland met www.allendorf-familie.de romaanse brugkapel, Museum am Strom met expositie over Hildegard von Bingen.

65 07 DUITSLAND – RLP / HESSEN

HESSEN, ELTVILLE

SERVICE VOOR FIETSERS:

Worms Der Radler Zweirad Gölz Bahnhofsplatz 1, am Gleis 11 Bensheimerstr. 18-20 +49 (0) 6 11 988 19 555 +49 (0) 62 41 4 53 42 FIETSVRIENDELIJKE Fahrrad Ambrosius GmbH Gernsheim Mainstraße 22 ACCOMMODATIES Zweirad-Shop Engler +49 (0) 611/66935 Alte Landstr. 14 +49 (0) 62 58 22 96 Eltville am Rhein Oestrich-Winkel Hajo’s Hotel Germania Oestrich Hotel-Weinstube – +49 (0) 67 22 25 84 Gimbsheim Rheingaustr. 21 Café Ruthmann www.hajos.de Drahtesel Gimbsheim Tel.: 06723 / 6792690 +49 (0) 67 23 33 88 Rheinstr. 22 www.hotel-ruthmann.de Historisches Weinhotel +49 (0) 62 49 49 90 Ingelheim am Rhein des Rieslings Fahrrad Rosskopp Ingelheim +49 (0) 67 22 483 36 Nierstein Nahering 12 Fetzers Landhotel www.gruenerkranz.com Fahrradecke Nierstein +49 (0) 61 32 26 86 +49 (0) 67 25 301 30 Bleichweg 41 www.fetzersgastro.de Hotel Höhn +49 (0) 61 33 585 50 Rüdesheim +49 (0) 67 22 905 80 Radkranz Fahrradverleih Rüdesheim www.hotel-hoehn.de Wiesbaden Oberstr. 55 Breuer’s Rüdesheimer Fahrrad Klauss +49 (0) 67 22 483 36 Schloss Hotel Zum Bären Bleichstr. 13 +49 (0) 67 22 90 500 +49 (0) 67 22 902 50 +49 (0) 611 40 88 06 Bingen www.ruedesheimer-schloss.com www.zumbaeren.de Michels Zweiradshop Saarlandstr. 234 +49 (0) 67 21 97 56 21 66 HESSEN, WIESBADEN

EXCURSIETIP: De Drosselgasse in Rüdesheim: overdag en ´s nachts een drukte van belang

De Drosselgasse, gelegen in het oude centrum van Rüdesheim, is slechts 144 meter lang en 2 meter breed, maar desondanks bekend om haar levendigheid. Wijn, muziek en bezoekers van over de hele wereld zorgen van laat in de middag tot ver in de nacht voor een gezellig drukke sfeer.

In de steeg bevinden zich verschillende wijnhuizen en cadeau- en souve- nirwinkeltjes. De steeg begint aan de Rijnpromenade.

Weingut & Gasthof Bingen Landgasthof Pension Krancher Hotel Krone Zurstraßen +49 (0) 67 22 27 62 +49 (0) 67 21 170 16 +49 (0) 67 21 142 80 www.gasthof-krancher.de www.hotel-krone-bingen.de www.zurstrassen-landgast- hof.de Jugendherberge Rüdesheim Campingplatz +49 (0) 67 22 27 11 Hindenburgbrücke Hotel-Restaurant Rheingau www.djh-hessen.de Mainzer Str. 199 +49 (0) 67 21 174 96 55411 Bingen-Kempten www.hotel-restaurant- Hotel Zwei Mohren 49 (0)6721-17160 rheingau.de +49 (0) 67 22 90 20 www.assmannshausen.de Hotel Café Köppel Weinhaus Selmigkeit – +49 (0) 67 21 147 70 Hotel-Restaurant Brühl’s Hotel Trapp www.hotel-koeppel.de +49 (0) 67 21 143 46 +49 (0) 67 22 91 140 www.selmigkeit.de www.hotel-trapp.de

67 TIPS&TRICKS

De banden oppompen en de ketting smeren Verleng de levensduur van uw fiets

Tijdens lange tochten is de fiets veel meer een echte reisgenoot, dan puur een gebruiksvoorwerp. Functionaliteit en veiligheid staan daarbij voorop. Toch kan zich altijd een probleem voordoen. Gelukkig kan de meeste pech zelf vrij gemakkelijk worden verholpen, zodat de dichtstbijzijnde fietsenmaker al gauw in zicht is.

Vooral bij gebreken waarbij de vei- ken, omdat er anders nieuwe pech 12.000 kilometer worden afgelegd. ligheid in het geding komt, is een en ongelukken op de loer liggen. Dit grote verschil is te wijten aan bezoekje aan de fietsenmaker ver- een groot aantal factoren: het ma- standig. Zelfs de geoefende leek Afhankelijk van het type fietsband teriaal, de luchtdruk, de belasting doet er goed aan om zijn reparaties – en bij juist gebruik en onderhoud en het soort wegdek. door een deskundige te laten chec- – kan hiermee circa 4.000 tot

68 Rubbermix doorslaggevend De rubbermix waaruit een band bestaat, is niet alleen van invloed op de mate van slij- tage, maar ook op comfort en grip. Harder materiaal slijt minder snel, zachtere banden zorgen voor meer grip en comfort. Om de keuze voor de juiste band te vergemakke- lijken is het raadzaam om voor vertrek te informeren naar de staat van het wegdek. Maar zelfs een band die perfect op de route is afgestemd, voldoet niet als de banden- druk niet klopt. Een te lage luchtdruk zorgt dat de band sneller slijt, te hoge druk gaat ten koste van het comfort en de grip. Een waarde van circa twee bar houdt de facto- ren afhankelijk van de belasting ongeveer in evenwicht. De benodigde druk is echter ook Ihr Gastgeber am Mittelrhein afhankelijk van het gewicht dat op de band drukt.

Regelmatig controleren Iedereen kan snel en effectief zijn banden onderhouden door het profiel en de lucht- druk regelmatig te controleren. Scheuren Weinhotel und Restaurant Landsknecht en andere beschadigingen aan de band val- Aussiedlung Landsknecht 4–6 len snel op als je deze met de waterslang 56329 St. Goar schoonspuit. Ook kiezelsteentjes, vaak de Tel: 06741-2011 [email protected] oorzaak van een lekke band, kunnen zo snel www.hotel-landsknecht.de worden verwijderd. vervolg op pagina 70

Anz_Landsknecht_75,5x105.indd 1 20.03.17 10:58

Pension – Haus Adams Peter-Josef-Kreuzberg-Str. 15 56154 Boppard am Rhein Tel. +49 (0) 6742 2556 www.hausadams-boppard.de

69 TIPS&TRICKS

voortzetting van „De banden oppompen en…“:

De luchtdruk van een band moet regelmatig worden Vroeger moest je daarvoor niet alleen de binnenband gecontroleerd, want binnen een maand kan de druk losmaken, maar ook het complete wiel demonteren. al met de helft afnemen. Dat is slecht voor de onbe- Met de binnenband met twee uiteinden is een band schermde buitenzijde van de band, die gevoeliger is verwisselen nu kinderspel. Je haalt de band uit de voor scheurtjes dan het belaste gedeelte. velg, trekt de oude binnenband eruit, pompt de nieu- we op en legt hem beginnend bij het ventiel in de Met name bij langere tochten is het raadzaam om buitenband. Vervolgens leg je de band weer op de altijd een basisuitrusting mee te nemen. Met een velg, klaar voor het vervolg van de tocht. fietspomp, bandenlichter, reserveband, reparatieset- je en een kleine multitool kunnen de meeste proble- De kleine multitool doet een beetje denken aan een men snel worden verholpen. Een aantal innovatieve bijzonder uitziend zakmes, waarin al het belangrijke uitvindingen zorgen ervoor dat pechvogels snel weer gereedschap voor de reparatie van fietsen is geïnte- de weg op kunnen. greerd. Die past zelfs in het kleinste zadeltasje.

Eenvoudig een band verwisselen Niets staat een geslaagde fietstocht Met de reparatieset kunnen kleine gaatjes in de meer in de weg. band worden gedicht. De gaatjes in het rubber van de meestal zwarte binnenbanden zijn alleen niet zo makkelijk te vinden. Wie geen zin heeft om met be- hulp van de ‚waterproef‘ op zoek te gaan naar het gaatje, om dat vervolgens dicht te plakken, kan nu onderweg heel eenvoudig de band verwisselen.

Strom unterwegs. Für Navi und Smartphone. Per Nabendynamo.

Freiheit von der Steckdose: 1 LUXOS U Mit USB-Ladeoption 2 USB-WERK USB-Ladestrom. Schwankungsfrei. 2 USB-WERK (361BW) 30 x 88 mm Mit integriertem Pufferakku, liefert USB-Strom, 3 E-WERK 5 V Spannung und bis zu 500 mA Stromstärke. Der Alleskönner

1 LUXOS U (179U) IQ2-Technologie. Mit Panorama-Nahlicht, Flutlicht (90 Lux), Tagfahrlicht, Standlicht, Sensor-Automatik, integriertem Puffer akku, Rücklicht-Überwachung.

USB-Ladeoption: USB-Laden 3 E-WERK (361) 30 x 88 mm via Lenker-Taster. Liefert Strom, frei einstellbar bis zu 13,3 V Spannung und 1,5 A Stromstärke. Kann Gleichstrom aufnehmen: Betrieb auch an E-Bike- oder Pkw-Akku möglich.

Busch+Müller Made in Meinerzhagen Germany + 49 (0) 23 54-9 15-6000 www.bumm.de

70 ADVERTENTIE

foto: Udo Bernhart Cultureel Bingen topattracties langs de rivier Boeiende museumcollecties, mooie tuinen, sportvelden en recreatieterreinen plus een circa 3 kilometer lange Rijnpromenade met aanlegsteigers, coole bars en gezellige restaurants: dat is Bingen in een notendop. Tip: Bingen eens van de andere kant bekijken? Ga dan aan boord van een van de rondvaartboten. U kunt ook uw fiets meenemen.

BEZIENSWAARDIGHEDEN

Bingen: Mäuseturm: voormalige wachttoren en tolhuis op een klein eilandje in de Rijn, bekend van de sage over aartsbisschop Hatto. Museum am Strom met tuin ‚Hildegarten‘. Burcht Klopp met uitkijktoren (in het seizoen gratis toegankelijk). St Martin basiliek. bedevaartkapel S. Rochus. Drususbrug: een van de oudste stenen bruggen van Duitsland. Middeleeuwse kraan

foto: Jochen Tack

71 Anz_Bingen_148x210_N.indd 1 08.03.17 10:28 08 DUITSLAND – RLP / HESSEN

KOBLENZ, UITZICHT OP DE VESTING EHRENBREITSTEIN Van Bingen BREY, UITZICHT OP DE MARKSBURCHT naar Neuwied

Bingen en Rüdesheim vormen de poort naar de Romantische Rijn. Tussen de Mäuseturm in Bingen en de Rolandsbogen voor de poor- ten van Bonn liggen meer dan 60 burchten, kastelen en andere historische gebouwen. Een mooi decor tijdens een fietstocht. Het is dus de moeite waard om veel tijd uit te trekken voor een paar tussenstops en de bezichtiging van een aantal burchten. Het Obere Mittelrheintal op de 62 kilometer lange route naar Koblenz is onder- deel van het UNESCO Werelderfgoed en vormt een van de oudste LORCH, WIJNGAARD en meest imponerende cultuurlandschappen van Duitsland. De Lorelei, een 132 meter hoge leistenen rots waar de Rijn met flinke snelheid langs stroomt, is wereldberoemd.

72 Neuwied

Bendorf DUITSLAND

Weißen- thurm Koblenz

Lahnstein Rhens Brey Spay Braubach BOPPARD Osterspai Boppard Filsen Kamp-Bornhofen Bad Salzig BINGEN – NEUWIED Kestert

Hirzenach St. Goarshausen 765 km – 845 km (ca. 5 uur) St. Goar LINKER RIJNOEVER: 80 km Oberwesel Kaub Bingen – Trechtingshausen – Niederheimbach – Bacharach – Oberwesel – St. Goar – Hirzenach – Bad Salzig - Boppard – Bacharach Lorch Spay – Brey – Rhens – Koblenz – Weißenthurm

DUITSLAND Niederheimbach Rüdes- RECHTER RIJNOEVER: 85 km heim Trechtingshausen Rüdesheim – Lorch – Kaub –– St. Goarshausen – Kestert – Kamp-Bornhofen – Filsen – Osterspai - Braubach – Lahn- Bingen stein – Koblenz – Bendorf – Neuwied EuroVelo 15

INFORMATIE OVER BINGEN FIETSVRIENDELIJKE IS TE VINDEN IN ACCOMMODATIES HOOFDSTUK 07!

Trechtingshausen Kaub Landgasthaus Rosenhof Hotel Deutsches Haus +49 (0) 67 21 70 34 95 +49 (0) 67 74 266 www.landgasthaus-rosen- www.hotel-deutsches-haus- hof.de kaub.de

Lorch Rheinsteig-Jugendherberge Hotel im Schulhaus Familien- und JGH +49 (0) 67 26 80 71 60 +49 (0) 67 74 918 18 90 LORELEY, RIJNFIETSROUTE www.hotel-im-schulhaus.de www.diejugendherbergen.de

Bacharach Hotel-Pension-Apartments BEZIENSWAARDIGHEDEN: Haus Dettmar +49 (0) 67 43 26 61 Burcht Pfalzgrafenstein, Kaub: gebouwd als douanepost. Palzgrafenstein ligt als www.haus-dettmar.de een schip dat stroomopwaarts vaart, midden in de Rijn. Een klein pontje brengt bezoekers naar de burcht. Marksburcht, Braubach: de Marksburcht is de enige in- Weingut Gästehaus “Traube Bacharach” tact gebleven hooggelegen burcht aan de Midden-Rijn (13e eeuw). Deutsches Eck, +49 (0) 67 43 9 47 62 72 Koblenz: landtong bij de samenloop van de Moezel en de Rijn. Een kabelbaan voert www.traube-bacharach.de vanaf hier over de Rijn naar de bovengelegen vesting Eherbreitstein.

73 08 DUITSLAND – RLP / HESSEN

SERVICE VOOR FIETSERS:

St. Goar Koblenz Urmitz/Rhein GoarBike Fahrradservice Fahrrad Zangmeister ZWEIRAD OBERKIRCH Oberstrasse 44 Stegemannstr. 33-41 GmbH +49 (0) 67 41 17 35 +49 (0) 261 323 63 In den Mittelweiden 5 +49 (0) 26 30 71 39 Boppard Fahrrad Regenhardt Fahrrad Lüdicke Markenbildchenweg 28 Weißenthurm Oberstraße 105 +49 (0) 261 336 67 Fahrrad Esper 56154 Boppard Werftstraße 7 +49 (0) 67 42 47 36 Bendorf +49 (0) 26 37 48 88 Radsport-Technik Wegner Lahnstein An der Gießerei 7 Neuwied Laufrad Racing Bikes +49 (0) 26 22 90 27 00 Das Zweirad Bahnhofstr. 27 Langendorfer Str. 133 +49 (0) 26 21 621 97 +49 (0) 26 31 319 66

BOPPARD, BOCHT IN DE RIJN

FIETSVRIENDELIJKE ACCOMMODATIES

Oberwesel St. Goarshausen Gutsschänke Sennerhof Nassauer Hof +49 (0) 67 44 215 +49 (0) 67 71 80 28 40 ST. GOARSHAUSEN, BURG KATZ www.hotel-weinpro- www.nassauer-hof-loreley.de ben-rhein.de Kestert Café Bonsch Hotel Restaurant +49 (0) 67 44 264 Goldner Stern EXCURSIETIP: www.cafe-bonsch.de +49 (0) 67 73 71 02 www.goldener-stern-kestert. Hoog, gevaarlijk, uniek: St. Goar de Weinhotel Landsknecht op audiëntie bij de Loreley +49 (0) 67 41 20 11 Kamp-Bornhofen www.hotel-landsknecht.de Anker Hotel Restaurant De Loreley is een leistenen rots in het UNESCO Werelderf- +49 (0) 67 73 215 Hotel Restaurant www.hotel-anker.com goed Oberes Mittelrheintal, die verrijst aan het! oostelijk Zur Loreley deel van de rechter Rijnoever. Volgens de legende kamde +49 (0) 67 41 16 14 Boppard de nimf Loreley hier haar lange, gouden haren en lokte www.hotel-zur-loreley.de Pension schippers met haar gezang de gevaarlijke stroming van de Bei Schinderhannes Rijn in, zodat de schepen tegen de rots voeren. Pension Gästehaus und Julchen Knab’s Mühlenschenke +49 (0) 67 42 31 73 De rots is 132 meter hoog en staat de rivier letterlijk in de +49 (0) 67 41 16 98 www.schinderhan- weg. Schepen ondervinden nog steeds problemen met www.muehlenschenke.de nes-und-julchen.de deze passage. Vanaf de top van de Lorelei hebben toe- Pension bei Alex Gasthaus Zum Rebstock risten een uniek uitzicht over de Rijn en de stad St. +49 (0) 67 41 98 06 25 +49 (0) 67 41 25 39 Goarshausen met de burcht Katz. www.pension-bei-alex.de www.rebstock-hirzenach.de

74 INFO Meer informatie over accommoda- ties, bezienswaardigheden en arran- gementen rondom de Rijnfietsroute vindt u op de websites van Tourismus Marketing GmbH Baden-Württem- berg (www.tourismus-bw.de), Rhein- land-Pfalz Tourismus GmbH (www. gastlandschaften.de), Romantischer Rhein Tourismus GmbH (www.roman- tischer-rhein.de) en Hessen Agentur (www.hessen-tourismus.de).

VVV´S:

Rhein-Nahe Touristik Tourist-Information Bacharach Boppard Oberstr. 10 Marktplatz (Altes Rathaus) +49 (0) 67 43 91 93 03 +49 (0) 67 42 38 88 [email protected] [email protected] www.rhein-nahe-touristik.de www.boppard-tourismus.de

Tourist-Information Tourist-Information Oberwesel Lahnstein Rathausstr. 3 Salhofplatz 3 +49 (0) 67 44 71 06 24 +49 (0) 26 21 91 41 71 [email protected] [email protected] www.oberwesel.de www.lahnstein.de OBERWESEL Loreley-Touristik Tourist-Information Koblenz Mittelrhein Pension Hotel Hohenstaufen St. Goarshausen Zentralplatz 1 +49 (0) 67 42 31 41 +49 (0) 26 13 01 40 Bahnhofstr. 8 +49 (0) 261 194 33 www.mittelrheinpension.de www.hohenstaufen.de +49 (0) 6771/910-0 touristinformation@koblenz- [email protected] touristik.de Braubach TOP Hotel Krämer www.loreley-touristik.de www.koblenz-touristik.de Landgasthof +49 (0) 26 14 06 200 „Zum Weissen Schwanen“ www.tophotel-k.de +49 (0) 26 27 98 20 Tourist-Information St. Goar Tourist-Information www.zum-weissen-schwa- Neuwied Heerstr. 127 VG Weißenthurm nen.de Hotel-Restaurant +49 (0) 6741 383 Kärlicher Straße 4 Schloss Engers [email protected] 56575 Weißenthurm Lahnstein +49 (0) 26 22 926 42 95 www.st-goar.de +49 (0) 26 37 91 3-0 Burg & Bike www.schloss-engers.de www.mittelrhein-touristik.com +49 (0) 26 21 408 38 www.burg-bike.de

Koblenz Diehl’s Hotel MEER INFORMATIE: +49 (0) 261 970 70 www.diehls-hotel.de www.romantischer-rhein.de www.radwanderland.de www.welterbe-mittelrhein.de 75 09 DUITSLAND – RLP / NRW

Van Neuwied naar Keulen

WESSELING, VEERPONT

Vanuit Neuwied baant de Rijnfietsroute zich via Andernach, met de hoogste koudwatergeiser ter wereld, over goed onderhouden fietspa- den een weg naar de Rolandsbogen en het tegenovergelegen Zeven- gebergte. In Noordrijn-Westfalen kom je aan in de enige miljoenen- stad die de Rijn op een afstand van 1230 kilometer passeert: Keulen. BAD BREISIG, RIJNFIETSROUTE Hier verrijst de dom, een van de meest wereldberoemde gebouwen langs de rivieroever. Maar al voor aankomst in de metropool valt er het een en ander te bekijken: bijvoorbeeld de Drachenfels in Königs- winter, het huis van Beethoven in de voormalige hoofdstad Bonn of de UNESCO werelderfgoedkastelen Augustusburg en Falkenlust in Brühl.

INFO BURCHT LINZ

Meer informatie over accommodaties, bezienswaardigheden en arrangementen rondom de Rijnfietsroute vindt u op de websites van Rheinland-Pfalz Tourismus GmbH (www.gastlandschaften.de), Romantischer Rhein Tourismus GmbH (www.romantischer-rhein. de) en de website van NRW (www.rheinradweg.net).

76 NEUWIED – KEULEN 845 km – 919 km (ca. 4,5 uur) Köln EuroVelo 15

LINKER RIJNOEVER: 74 km DUITSLAND Weißenthurm – Andernach – Namedy - Brohl- Lützing – Bad Breisig – Sinzig – Remagen – Oberwinter - Bonn – Bornheim – Wesseling – Keulen Wesseling Niederkassel

RECHTER RIJNOEVER: 78 km Neuwied – Leutesdorf - Rheinbrohl – Bad Hönningen – Linz am Rhein – Unkel – Rheinbreitbach – Bad Honnef – Königs- winter – Bonn – Troisdorf – Niederkassel – Keulen Bonn Königswinter

Bad Honnef

Oberwinter Unkel Linz am Rhein Remagen Sinzig Bad Hönningen Bad Breisig Rheinbrohl Brohl-Lützing Leutesdorf DUITSLAND Namedy Andernach Neuwied Weißenthurm

INFORMATIE VVV´s: OVER NEUWIED FIETSVRIENDELIJKE IS TE VINDEN IN HOOFDSTUK 08! Tourist-Information Stadtinfo Bad Honnef ACCOMMODATIES Neuwied Rathausplatz 2-4 Marktstr. 59 +49 (0) 22 24 988 27 46 Andernach Bad Breisig +49 (0) 26 31 802 55 55 [email protected] Residenz Hotel Hotel Anker tourist-information@ www.stadtinfo-badhonnef.de Am Martinsberg +49 (0) 26 33 93 29 neuwied.de +49 (0) 26 32 98 77 80 www.hotel-anker-bad-breisig. Tourismus Siebengebirge www.hotel-am-martinsberg.de eu Tourist-Info Andernach Königswinter Konrad-Adenauer-Allee 40 Drachenfelsstr. 51 Leutesdorf Hotel Fontana +49 (0) 26 32 987 94 80 +49 (0) 22 23 91 77 11 Jugendherberge Kloster +49 (0) 26 33 47 59 990 [email protected] [email protected] Leutesdorf www.fontana-badbreisig.de www.andernach-tourismus.de www.siebengebirge.com +49 (0) 26 31 95 67 4100 Hotel Niederée www.diejugendherbergen.de +49 (0) 26 33 45 700 Tourist-Info Bad Breisig Bonn-Information www.hotel-niederee.de Koblenzer Str. 39 Windeckstraße 1 Bad Hönningen +49 (0) 2633 45630 /am Münsterplatz Pension zur Rheinschanz Hotel Klein & Fein [email protected] +49 (0) 228 77 50 00 +49 (0) 26 35 92 44 86 +49 (0) 26 33 47 44 70 www.bad-breisig.de [email protected] www.rheinschanz-schmied- www.hotelkleinundfein.de www.bonn.de gasse.de Tourist-Info Bad Hönningen Hotel Rhein-Residenz Neustr. 2a brühl-info Hotel St. Pierre +49 (0) 26 33 47 35 26 +49 (0) 26 35 22 73 Uhlstraße 1 +49 (0) 26 35 20 91 www.rhein-residenz.de [email protected] +49 (0) 22 32 793 45 www.hotelpierre.de www.bad-hoenningen.de [email protected] Pension Schmidgen www.bruehl.de Park Hotel +49 (0) 2633 7205 Tourist-Info Remagen +49 (0) 26 35 91 10 20 www.pension-schmidgen.de Bachstraße 5 KölnTourismus GmbH www.park-hotel-rhein.de +49 (0) 26 42 201 87 Kardinal-Höffner-Platz 1 [email protected] +49 (0) 221 34 64 30 www.stadt-remagen.de [email protected] www.koelntourismus.de 77 09 DUITSLAND – RLP / NRW Culturele trekpleister – het carnaval in Keulen BEZIENSWAARDIGHEDEN: Het carnaval in Keulen is een van de grootste en bekend- ste evenementen in zijn soort ter wereld. Met carnaval REMAGEN, ARP MUSEUM komen 1,5 miljoen gasten van over de hele wereld naar de domstad, meer dan een miljoen ‘Jecke’ (narren) bekijken de optocht op Rosenmontag, het hoogtepunt van het Keulse carnaval. De stad telt maar liefst 480 carnavals- verenigingen, een waar carnavals- bolwerk dus.

FIETSVRIENDELIJKE ACCOMMODATIES

Camping Rheineck www.seminaris.de/avendi/ +49 (0) 26 33 95645 hotels/avendi-hotelbad- Arp Museum Remagen-Rolandseck: het museum www.camping-rheineck.de honnef bestaat uit het classicistische stationsgebouw en nieuwbouw van Richard Meier. In het museum is Hotel Zur Mühle Seminaris Hotel Bad Honnef +49 (0) 26 33 200 60 +49 (0) 22 24 77 10 veel te zien en te beleven: van internationale beel- www.zurmuehlebreisig.de www.seminaris.de/hotels/ dende kunst, klassieke concerten en een kamer- seminaris-hotel-bad-honnef muziekfestival tot een schilderijencollectie van de Hotel Rheinischer Hof middeleeuwen tot de moderne tijd. Klooster Heister- +49 (0) 26 33 47 14 82 Commundo Tagungshotel www.rheinischerhof.de 008000 8330 330 bach, Königswinter: op het terrein van het voorma- www.commundo-tagungsho- lige bernardijnenklooster staan het imposante koor Rheinhotel Vier Jahreszeiten tels.de van de voormalige abdijkerk en enkele gebouwen +49 (0) 26 33 60 70 www.breisig.de Youth Hostels Bad Honnef uit de 18e eeuw. Drachenfels, Königswinter: mocht +49 (0) 22 24 98 98 10 u de berg in het Zevengebergte willen beklimmen, Remagen www.jugendherberge.de dan komt u langs kasteel Drachenburg, een schil- Hotel-Restaurant Pinger +49 (0) 26 42 938 40 Königswinter derachtig gebouw uit de 19e eeuw. Beethoven-Haus, www.pingerhotels.de Maritim Hotel Bonn: het huis aan de Bonngasse 20, waar Ludwig +49 (0) 22 23 70 70 von Beethoven in 1770 geboren werd, herbergt de Hotel Rhein-Ahr www.maritim.de +49 (0) 26 42 44 112 grootste Beethovencollectie ter wereld. Visserijmu- www.hotel-rhein-ahr.de Bonn seum Troisdorf: sinds 1987 wordt de historie van het Hotel-Restaurant „Zur Post“ vissersambacht aan de benedenloop van de Sieg, CPH Hotel Haus Oberwinter +49 (0) 228 97 29 40 +49 (0) 22 28 60 04 00 www.hotelinbonn.com de Rijn en de oude armen van het mondingsgebied www.haus-oberwinter.de van de Sieg in een eigen museum gepresenteerd. Günnewig Hotel Bristol Bonn Kastelen Augustusburg en Falkenlust, Brühl: de kas- Camping Siebengebirgsblick +49 (0) 228 26 98 0 telen, uitgeroepen tot UNESCO Werelderfgoed, zijn +49 (0) 22 28 91 06 82 www.guennewig.de/hotel-bris- www.siebengebirgsblick.de tol-bonn de eerste belangrijke meesterwerken uit de rococo in Duitsland. Kasteel Augustusburg staat via een uit- Unkel Günnewig gestrekt park in verbinding met jachtslot Falkenlust. Gästehaus Korf Hotel Residence +49 (0) 22 24 33 15 +49 (0) 228 26 97 0 Musea, Keulen: meer dan 40 musea slaan een brug www.traubeunkel.de www.guennewig.de/hotel-residence van de oudheid naar het heden, van chocolade via moderne kunst naar stadshistorie. Bad Honnef Youth Hostels Bonn Avendi Hotel Bad Honnef +40 (0) 228 28 99 70 +49 (0) 22 24 18 90 www.jugendherberge.de 78 KEULEN, HOHENZOLLERNBRUG

EXCURSIETIP: Zo hoog als de hemel – direct aan de Rijn: de dom van Keulen

De dom van Keulen is het symbool en middelpunt van de stad. Hij verrijst pal naast de Rijn naast de Hohenzollernbrug, waar ook het centraal station, de grootste musea van de stad en het grootste win- KÖNIGSWINTER, SCHLOSS DRACHENBURG kelgebied met de Hohe Straße en de Schildergasse te vinden zijn.

Rheinland – das Hotel Jugendherberge Köln-Deutz De uit vijf schepen bestaande gotische kathedraal an der Kennedybrücke +49 (0) 221 81 47 11 werd na een bouwperiode van 632 jaar in 1880 af- +49 (0) 228 908 23 90 www.jugendherberge.de gerond en gewijd aan de heilige Petrus. De dom is www.rheinland-hotel.de Jugendherberge Köln-Riehl de kathedraal van de aartsbisschop van Keulen en Wesseling +49 (0) 221 9 76 51 30 biedt plaats aan ongeveer 4.000 gelovigen. Sinds Hotel am Rhein www.jugendherberge.de 1996 maakt de dom als een van de Europese +49 (0) 22 36 32 50 meesterwerken van gotische architectuur door zijn www.hotelamrhein.de Hotel Matheisen spirituele en cultuurhistorische betekenis deel uit +49 (0) 221 97 800 20 van het UNESCO Werelderfgoed. Hotel Pontivy www.hotel-matheisen.de +49 (0) 22 36 94 31 10 www.hotel-pontivy.de

Brühl Gästehaus SERVICE VOOR FIETSERS: Bonn Balthasar Neumann Drahtesel Bonn +49 (0) 22 32 99 33 67 Moltkestr. 10-12 www.balthasar-neumann.de Andernach Linz +49 (0) 228 36 15 45 Fahrrad Esper Schulte Söhne Köln Landsegnung 38 Asbacher Straße 42-46 Radladen Rückenwind Hotel Stadtpalais +49 (0) 26 32 43 45 8 +49 (0) 26 44 96 02 19 Kaiserstr. 30 +49 (0) 221 88 04 20 +49 (0) 22 89 26 79 29 www.hotelstadtpalais.de Bad Breisig Remagen Der Fahrradverleiher Werksshop der Fahrrad- Wesseling A&O Hostel Köln Neumarkt Biergasse 28 fabrik Schauff GmbH Olaf’s Radladen +49 (0) 221 467 06 47 00 +49 (0) 26 33 74 76 In der Wässerscheid 56 Keldenicher Str. 12 www.aohostels.com/de/koeln +49 (0) 26 42 22 910 +49 (0) 22 36 84 13 26 Bad Hönningen Hotel Lyskirchen Köln Zweiradshop Bad Honnef Köln +49 (0) 221 209 70 „Et Rädsche“ Radsport Borens Radfieber Köln www.hotel-lyskirchen.de Am Schlossberg 35 Aegidienberger Straße 1 Bismarckstr. 31 +49 (0) 26 35 33 61 +49 (0) 22 24 82 07 50 +49 (0) 221 510 75 74 Pathpoint Cologne Backpacker Hostel Sinzig Königswinter Radlager +49 (0) 221 13 05 68 60 Milan’s Bikeshop Zweirad Gorzolla Fahrradladen GmbH www.jugendherberge.de Mühlenbachstr. 19 Heisterbacher Straße 146 Sechzigstr. 6 +49 (0) 26 42 99 84 85 +49 (0) 22 23 232 69 +49 (0) 221 73 46 40 79 10 DUITSLAND – NRW

KEULEN, HOHENZOLLERNBRUG Van Keulen

naar Duisburg DUISBURG, LANDSCHAPSPARK

Van grootstedelijke flair tot idyllische natuur: tijdens de etappe van Keulen naar Duisburg komt iedereen aan zijn trekken. In metropolen als Keulen en Düsseldorf rondbanjeren? Kennismaken met industriecultuur in Krefeld en Duisburg? Of ge- nieten van rust en stilte in de natuur? Deze relatief korte etappe wordt gekenmerkt door afwisselende bezienswaardigheden langs de route. Wat te denken van de tol- vesting Zons of het museumeiland Hombroich in Neuss. Ook een uitstapje naar de Mediahaven in Düsseldorf of het landschapspark Duisburg-Nord is de moeite waard. Vanuit het fietszadel de skipiste op? Ook dat kan aan de Rijn.

Ook de grootse binnenhaven van Europa in Duisburg is een trekpleister. Hier ser- veren chefkoks diverse lekkernijen en kunnen fietsers energie opdoen voor de volgende etappe.

80 Duisburg

Krefeld DUITSLAND

Meerbusch

Kaarst Düsseldorf Neuss DÜSSELDORF, RIJNOEVER

Dormagen Monheim am Rhein

DUITSLAND

Köln

KREFELD, BURCHT LINN EuroVelo 15

INFORMATIE KEULEN – DUISBURG OVER KEULEN FIETSVRIENDELIJKE IS TE VINDEN IN 919 km – 987 km (ca. 4,5 uur) ACCOMMODATIES HOOFDSTUK 09! LINKER RIJNOEVER: 70 km

Monheim am Rhein Dormagen Keulen – Dormagen – Neuss – Düsseldorf – Kaarst – Hotel-Restaurant Hotel „Schloss Friedestrom“ Meerbusch – Krefeld – Duisburg Haus Rheinblick Ott +49 (0) 21 33 50 30 +49 (0) 21 73 490 10 www.friedestrom.de www.haus-rheinblick-ott.de RECHTER RIJNOEVER: 68 km Neuss Keulen – Monheim am Rhein – Düsseldorf – Duisburg ACHAT Comfort Ibis Styles Hotel Köln/Monheim Düsseldorf-Neuss 40789 Monheim am Rhein +49 (0) 21 31 10 40 +49 (0) 21 73 33 03 80 www.ibis.com www.achat-hotels.com/ Commundo Tagungshotel Günnewig Hotel Esplanade de/hotel/monheim Hotel Fire and Ice 008000 8330 330 +49 (0) 211 38 68 50 +49 (0) 21 31 752 50 www.commundo-tagungsho- www.guennewig.de/desplana Hotel Baumberger www.hotelfireandice.de tels.de Rheinterrassen Günnewig Hotel Uebachs +49 (0) 21 73 964 60 Mercure Hotel Düsseldorf +49 (0) 211 17 37 10 www.baumbergerrheinterras- Düsseldorf Hotel Arosa www.guennewig.de/duebachs sen.de Neuss Great Hotels GmbH +49 (0) 211 57 73 20 +49 (0) 21 31 13 80 www.arosa-duesseldorf.de Hotel am Wald www.mercure.com +49 (0) 21 73 330 70 www.hotelamwald.de 81 10 DUITSLAND – NRW

ZONS, TOLVESTING

BEZIENSWAARDIGHEDEN:

Haus Bürgel, Monheim am Rhein: in het voormalige Romein- se fort zijn tegenwoordig een archeologisch museum en een centrum voor natuurbescherming gevestigd. De aan- grenzende paardenboerderij ‘Reuter’ organiseert tochten FIETSVRIENDELIJKE ACCOMMODATIES per koets. Tolvesting Zons, Dormagen: het idyllische oude centrum herinnert aan een tijd waarin de verdedigingsto- +49 (0) 21 31 96 90 ren nog werd gebruikt voor het innen van tol van passe- Düsseldorf A & O Hotel and Hostel www.mercure.de rende Rijnschepen. Museumeiland Hombroich, Neuss: het Düsseldorf GmbH museum ligt in een park- en waterrijk landschap en be- +49 (0) 211 339 94 48 00 Meerbusch staand uit tien begaanbare, sculptuurachtige gebouwen. www.aohostels.com/de/ Rheinhotel Vier Jahreszeiten Indoor-skihal, Neuss: 365 dagen per jaar kunnen skiërs en duesseldorf +49 (0) 21 50 91 40 snowboarders hier terecht op de skipistes. Op een aparte www.rheinhotel- kinder- en beginnerspiste kunnen ook beginnelingen prima Hotel MutterHaus meerbusch.de uit de voeten. Vanaf de lente tot de herfst kunnen klim- +49 (0) 211 61 72 70 www.hotel-mutterhaus.de liefhebbers zich in de klimtuin en op de outdoor-klimmuur Krefeld Mercure Tagungs- uitleven. Mediahaven Düsseldorf: met een hoogte van 172 Hotel am Vogelsanger Weg & Landhotel meter biedt de Rijntoren een mooi uitzicht over de stad en +49 (0) 211 43 61 85 0 +49 (0) 21 51 95 60 de omgeving. In de multiplex-bioscoop, restaurants, disco- www.hotel-vogelsanger-weg.de www.mercure.com theek, clubs en lounges is het prima toeven. Kasteel Benrath, Düsseldorf: het kasteel, dat in 1755 in opdracht van keurvorst Kaarst Garden Hotel Krefeld Carl Theodor werd gebouwd, wordt met zijn prachtige gebou- Mercure Hotel +49 (0) 21 51 53 52 30 wen, interieur en parken beschouwd als een van de mooiste Duesseldorf Kaarst www.gardenhotel.de bouwwerken van de late 18e eeuw. In de zijvleugels van het hoofdkasteel zijn het Museum voor Europese tuinarchitectuur SERVICE VOOR FIETSERS: en het Museum voor Natuurkunde gehuisvest. Keizerlijke Palts Kaiserswerth, Düsseldorf: de imposante ruïne van de keizerlijke Palts Kaiserswerth am Rhein, gebouwd in de 12e Dormagen Birkenstock der Radfachmarkt eeuw door Frederik Barbarossa, beheerste eeuwenlang Rufa Sport Blum Moselstr. 15 het beeld van de regio. Het kleine plaatsje wordt geken- Kieler Str. 5 +49 (0) 21 31 4 55 88 merkt door idyllische steegjes en pleinen. Landschapspark +49 (0) 21 33 21 02 57 Duisburg-Nord: in het 180 hectare grote park versmelten Düsseldorf Monheim am Rhein Düsselrad industrie, natuur en een fascinerend lichtspektakel tot een Fahrrad Schmitz Konkordiastr. 61 parklandschap. In het centrum staat een stilgelegde hoog- Gartzenweg 9 +49 (0) 211 917 99 84 oven. De oude gebouwen worden momenteel gebruikt voor +49 (0) 21 73 515 56 culturele en recreatieve doeleinden. Radstation Neuss Willi-Becker-Allee 8 a Arno’s Bikestore (hinter Hbf.) Kölner Str. 444 +49 (0) 211 5 14 47 11 +49 (0) 21 31 291 12 18 82 INFO Nog meer informatie met nog veel meer keuze aan overnachtingen, bezienswaar- digheden en arrangementen rondom de Rijnfietsroute vindt u op de websitewww. rijnfietsroute.eu.

DÜSSELDORF, MEDIAHAVEN

DUISBURG, BINNENHAVEN

Mercure Parkhotel Hotel & Restaurant Eurohof Krefelder Hof +49 (0) 28 41 36 87 00 +49 (0) 21 51 58 40 www.hotel-eurohof.de www.mercure.com ferrotel Duisburg Hotel Benger +49 (0) 203 28 08 96 20 +49 (0) 21 51 9 55 40 www.sorat-hotels.com www.hotel-benger.de Wyndham Duisburger Hof Gästehaus Ambiente +49 (0) 30 97 80 88 88 +49 (0) 21 51 572223 www.wyndhamduisburg.com www.gaestehaus-ambiente.com IntercityHotel Duisburg Duisburg +49 (0) 69 66 56 404 Mercure Hotel Duisburg City www.duisburg.intercityhotel. +49 (0) 203 30 00 30 com www.mercure.com EXCURSIETIP: De binnenhaven van Duisburg is uitgegroeid tot een paradepaardje

Birkenstock der Radfachmarkt Cycle Service Rückenwind Radsport Waar ooit graan werd opgeslagen en gemalen, zijn tegen- Moselstr. 15 Talstr. 22-24 Dreikönigenstr. 31 woordig musea, restaurants en een jachthaven te vinden: +49 (0) 21 31 4 55 88 +49 (0) 211 34 03 99 +49 (0) 21 51 242 19 mediterrane flair middenin de stad. Het oude havengebied werd omgetoverd tot een aantrekkelijke wijk met gebouwen Düsseldorf Meerbusch Duisburg !met een bijzondere architectuur. Düsselrad Kulles Zweirad-Shop RevierRadstation Konkordiastr. 61 Meerbuscher Str. 96 am Duisburger Hbf Het hele jaar door is het terrein een podium en decor voor +49 (0) 211 917 99 84 +49 (0) 21 59 59 96 22 Kammerstraße 3 de meest uiteenlopende evenementen, van havenfeest tot +49 (0) 203 8 07 17 90 drakenbootregatta en van exposities tot kinderevenemen- Radstation Krefeld ten. Hier komt iedereen aan zijn trekken. Willi-Becker-Allee 8 a Fahrrad Watzke RevierRadstation Land- (hinter Hbf.) Kurfürstenstr. 47 schaftspark Duisburg-Nord Hier vertrekken drie keer per dag de rondvaartboten voor +49 (0) 211 5 14 47 11 +49 (0) 21 51 468 05 Emscherstraße 71 een tocht door de haven van Duisburg, de grootste binnen- 47137 Duisburg haven ter wereld. 83 10 DUITSLAND – NRW

KEULEN, HOHENZOLLERNBRUG

MARIENBURG, MONHEIM AM RHEIN ZONS, UITERWAARDEN VAN DE RIJN

VVV´s:

KölnTourismus GmbH | neanderland / Tourist-Information Düsseldorf Cologne Tourist Board Kreis Mettmann Düsseldorf Altstadt Kardinal-Höffner-Platz 1 Düsseldorfer Straße 26 Marktstraße/Ecke Rheinstraße +49 (0) 221 34 64 30 +49 (0) 21 04 99 11 99 +49 (0) 211 17 20 28 40 [email protected] [email protected] [email protected] www.koelntourismus.de www.neanderland.de www.duesseldorf-tourismus.de

Stadtmarketing- und Wirtschafts- Tourist-Information Neuss Stadtmarketing Krefeld förderungsgesellschaft Dormagen Büchel 6 Lewerentzstr. 104 Schloßstr. 2-4 +49 (0) 21 31 403 77 95 +49 (0) 21 51 36 60 15 15 +49 (0) 21 33 276 28 15 [email protected] [email protected] [email protected] www.neuss-marketing.de www.krefeld.de www.svgd.de www.krefeld-entdecken.de Tourist-Information Düsseldorf Tourist-Information Monheim a. Rhein am Hauptbahnhof Tourist Information Duisburg Rathausplatz 20 Immermannstr. 65b Königstraße 86 +49 (0) 21 73 27 64 44 +49 (0) 211 17 20 28 44 +49 (0) 203 28 54 40 [email protected] [email protected] [email protected] www.monheim.de/freizeit-und-tourismus www.duesseldorf-tourismus.de www.duisburg-tourismus.de www.duisburgkontor.de

84 FIETSSERVICEPUNTEN:

Keulen: Breslauer Platz, +49 (0) 22 11 39 71 90 www.radstationkoeln.de

Dormagen: Willy-Brandt-Platz 1,+49 (0) 21 33 9 74 92 34 caritas.erzbistum-koeln.de/radstationen/dormagen

Neuss: Further Str. 2, +49 (0) 21 31 66 19 8 90 caritas.erzbistum-koeln.de/neuss-cv/arbeit_ beschaeftigung/radstationen

EXCURSIETIP: Oude centrum Düsseldorf: een wijk met vele facetten Het historische en culturele centrum van Düsseldorf is de oude stad op de rechter Rijnoever. Het stadsdeel in de hoofdstad van Noordrijn-Westfalen is maar een halve vier- kante kilometer groot, maar heeft veel te bieden: circa 260 cafés, discotheken en brouwerij-restaurants. Daaraan heeft ! de wijk ook de bijnaam ‘Langste bar ter wereld’ te danken. Daarnaast herbergt het oude centrum ook een aantal be- zienswaardigheden als de belangrijke kunstcollectie NRW K20 Grabbeplatz, de kasteeltoren met het scheepvaartmu- seum, de St. Lambertus basiliek en het raadhuis met het ruiterstandbeeld van Jan Wellem van de Palts. DÜSSELDORF, OUDE CENTRUM

85 11 DUITSLAND – NEDERRIJN

DUISBURG, RHEINORANGE

Van Duisburg naar Arnhem EMMERICH AM RHEIN, PROMENADE

Vanuit de grote stad de natuur in: na Keulen, Düsseldorf TIP: en Duisburg loopt de Rijnfietsroute door de dunbevolkte en groene regio Niederrhein. Het vlakke landschap zorgt voor vrij zicht tot aan de horizon. In de idyllische kleine NiederrheinRad stadjes is het prima toeven. De EuroVelo 15 slingert door Van Dormagen naar Kleve, van Niederkrüch- de Kreise Wesel en Kleve naar Nederland. Vlak achter de ten naar Wesel: het NiederrheinRad is een grens splitst de Rijn zich op in de Waal en het Panner- flexibel verhuursysteem van fietsen aan de densch Kanaal (later Nederrijn). Niederrhein. Bij in totaal 40 verhuurstations kunnen de tweewielers worden gehuurd en bij een ander verhuurstation naar keuze weer worden ingeleverd. Reserveren kan telefo- nisch of via de mail.

www.niederrheinrad.de

86 Arnhem NEDERLAND

Huissen

Emmerich am Rhein Millingen aan de Rijn Kleve Rees DUITSLAND Bedburg-Hau Kalkar

Xanten Wesel ARNHEM, RIJNBRUG Voerde Dinslaken NEDERLAND Rheinberg

Moers Duisburg

EuroVelo 15

DUISBURG – ARNHEM 987 km – 1079 km (ca. 4,5 uur)

XANTEN, LVR-ARCHEOLOGISCH PARK XANTEN LINKER RIJNOEVER: 98 km Duisburg – Moers – Rheinberg – Wesel – Xanten – Kalkar – Bedburg-Hau – Kleef – Millingen aan de Waalalternatief Rijn – Arnhem Als alternatief kunt u ook langs de Waal fietsen: de 100 km lange route begint in Millingen en loopt via Nijmegen, Druten RECHTER RIJNOEVER: 92 km en Zaltbommel naar Vuren. Het grootste deel van de route loopt Duisburg – Dinslaken – Voerde – Wesel – Rees – vlak langs de rivier. Emmerich aan de Rijn – Millingen aan de Rijn – Arnhem Meer informatie vindt u in het volgende hoofdstuk!

INFORMATIE OVER FIETSVRIENDELIJKE DUISBURG IS TE SERVICE VOOR FIETSERS: VINDEN IN HOOFD- ACCOMMODATIES STUK 10! Moers Vorstius 2-Rad Emmerich am Rhein Fahrrad Hackstein Kornmarkt 2a HK Zweirad Moers Dinslaken Uerdinger Str. 133 +49 (0) 281 4755334 Wassenbergstraße 49 Wellings Romantik Art Inn +49 (0) 28 41 360 40 46446 Emmerich am Rhein Hotel Zur Linde Hotel & Kaffeeklatsch Xanten +49 (0) 28 22 53 82 81 +49 (0) 28 41 97 60 +49 (0) 20 64 465 65 60 Dinslaken Zweirad Reineke www.hotel-zur-linde.de www.artinn-hotel.de Din-Manufaktur Marsstr. 19 Kleve Weseler Str. 162 +49 (0) 28 01 14 74 Klever Fahrrad-Profi Hotel Asberger Hof Wesel +49 (0) 20 64 3 66 60 Albersallee 134 +49 (0) 28 41 5 11 70 Campingplatz Grav-Insel mobil fun x +49 (0) 28 21 58 23 54 www.hotel-asbergerhof.de +49 (0) 28 19 72 830 Voerde Europaplatz 2 www.grav-insel.com Wüster Radladen +49 (0) 28 01 98 58 11 Rheinberg Frankfurter Str. 374 Hotel am Fischmarkt WELCOME Hotel Wesel +49 (0) 28 55 155 91 Rees +49 (0) 28 43 90 70 60 +49 (0) 281 300 00 Zweiräder Arentsen www.hotelamfischmarkt.com www.welcome-hotels.com/ Wesel Vor dem Delltor 5 welcomehotel-wesel Zweirad Hetkamp +49 (0) 28 51 14 48 Korbmacherstr. 19 +49 (0) 281 224 00 87 11 DUITSLAND – NEDERRIJN

MILLINGEN, BESCHERMD NATUURGEBIED

VOERDE, GÖTTERSWICKERHAMM REES, UITZICHT OVER DE RIJN

FIETSVRIENDELIJKE ACCOMMODATIES Greenlinehotel INFO Landhaus Beckmann +49 (0) 28 24 96 25 66 66 Wesel Rees www.landhaus-beckmann.de Meer informatie over Waldhotel Tannenhäuschen Hotel Doppeladler +49 (0) 28 19 66 90 +49 (0) 28 50 214 Hotel Siekmann accommodaties, be- www.tannenhaeuschen.de www.hoteldoppeladler.de +49 (0) 28 24 924 50 zienswaardigheden en www.hotel-siekmann-kalkar.de arrangementen rondom Xanten Pension Drostenhof Hotel Nibelungen Hof +49 (0) 28 50 91 37 17 Bedburg-Hau de Rijnfietsroute vindt +49 (0) 28 01 780 www.drostenhof.de Ferienwohnung Westerhoff u op de websites www. www.hotel-nibelungenhof.de +49 (0) 28 24 29 04 Kalkar www.ferienwohnung-wester- rijnfietsroute.eu en www. Hotel Hövelmann Wunderland Kalkar hoff.de vvvarnhemnijmegen.nl. +49 (0) 28 01 40 81 +49 (0) 28 24 91 00 www.hotel-hoevelmann.de www.wunderlandkalkar.eu Bed and Breakfast Th. Und Elis. Giesen Hotel Restaurant Neumaier Burg Boetzelaer +49 (0) 28 24 61 90 +49 (0) 28 01 715 70 +49 (0) 28 24 97 79 90 bed-breakfast@giesen-huis- www.hotel-neumaier.de www.burgboetzelaer.de berden.de

BEZIENSWAARDIGHEDEN:

Kasteel Moers: het kasteel bevindt zich herbergt een uitgebreide collectie deren. Theetuin Millingen: exotische in een Engelse landschapstuin. Hier is moderne kunst en de grootste ver- tuin met café middenin natuurgebied ook het Grafschafter Museum gehuis- zameling werken van Joseph Beuys. De Gelderse Poort. Gelderse Poort: vest. Pruisenmuseum Wesel: dit muse- Zwanenburcht, Kleef: deze bepaalt het uitgestrekt natuurgebied, waarin wil- um belicht de Rijnlands-Pruisische ge- silhouet van Kleve. Vanaf de toren van de paarden en Galloway-runderen in schiedenis. Historisch centrum, Kalkar: de burcht heeft men een indrukwek- het wild leven. Burgers’ Zoo, Arnhem: trapgevelhuizen, versierde gevels, het kend uitzicht over de Rijnvlakte tot in meer dan 100 jaar oude dierentuin op uitzicht op de St. Nicolai en bovendien Nederland. Museum Kurhaus, Kleef: een perceel van 45 hectare, waaron- het laatgotieke raadhuis met belfort interieur van internationale betekenis, der een groot safaripark. Nederlands en zijn kantelen trekken de aandacht het gebouw dateert uit het midden van Openluchtmuseum, Arnhem: toont het op de markt, bestraat met Rijnkiezels. de 19e eeuw. Rijnpromenade, Emme- dagelijks leven in Nederland geduren- Wunderland Kalkar: pretpark op het rich am Rijn: hier is het tijd voor ont- de de afgelopen 350 jaar, het grootste voormalige terrein van de kweekreac- spanning: flaneren, lekker een terrasje en oudste museum in zijn soort in Ne- tor die nooit in bedrijf werd genomen. pakken bij een van de vele cafés en derland. Schloss Moyland, Bedburg-Hau: het restaurants of vanuit een strandstoel volledig gerestaureerde waterkasteel de voorbijvarende schepen bewon-

88 REES, UITZICHT OVER DE RIJN MOERS, GELEUCHT

Emmerich am Rhein The Rilano Hotel Societät Hotel Cleve City +49 (0) 28 22 91 30 80 +49 (0) 28 21 71 70 www.hotel-societaet.de www.rilano-hotel-kleve. EXCURSIETIP: de Hotel Stadt Xanten: op bezoek bij de Romeinen Emmerich Tagungshotel +49 (0) 28 22 53 79 09 Schloss Gnadenthal In het LVR archeologisch park Xanten kunnen be- www.hotel-stadt-emmerich. +49 (0) 28 21 290 80 zoekers overblijfselen van de vroegere Romeinse de www.gnadenthal.de !stad Colonia Ulpia Traiana bezichtigen en een Hotel “Am Pan” Millingen am Rhein uitstapje maken naar de oudheid. Het amfithe- +49 (0) 28 22 97 51 90 Camping ater, de haventempel en andere reconstructies www.hotel-am-pan.de de Zeelandsche Hof geven een levendig beeld van het dagelijks leven +31 (0) 4 81 43 37 42 van 2000 jaar geleden. In het LVR-Römermuse- Kleve www.zeelandschehof.nl um gaan bezoekers op ontdekkingsreis door de Akzent City Hotel Kleve Romeinse geschiedenis. +49 (0) 28 21 726 30 www.cityhotelkleve.de Destijds was Colonia Ulpia Traiana met 10.000 inwoners een van de centrale steden in de Ro- meinse provincie Germania Inferior, tot ze in de 5e eeuw na invallen van Germaanse stammen VVV´s: werd opgegeven.

Tourist Information Duisburg Stadt Rheinberg www.apx.lvr.de Königstraße 86 Kirchplatz 10 +49 (0) 203 28 54 40 +49 (0) 28 43 1 71 1 14 [email protected] www.rheinberg.de www.duisburg-tourismus.de www.duisburgkontor.de Stadtinformation Wesel Tourist-Information Kalkar VVV Lingewaard Großer Markt 11 Grabenstr. 66 Vierakkerstraat 31, Huissen Stadtinformation Moers +49 (0) 281 244 98 +49 (0) 28 24 13 120 +33 (0) 26 388 66 66 Kirchstraße 27 stadtinformation@weselmar- [email protected] lingewaard@vvvarnhemnij- +49 (0) 28 41 88 22 60 keting.de www.kalkar.de megen.nl stadtinformation@ www.wesel-tourismus.de www.vvvlingewaard.nl moers-marketing.de infoCenter Emmerich www.moers.de Tourist-Information Xanten Rheinpromenade 27 VVV Arnhem Kurfürstenstr. 9 +49 (0) 28 22 93 10 40 Stationsplein 158 C Stadt Dinslaken +49 (0) 28 01 77 22 00 infoCenter@Stadt- +31 (0) 900 11 22 344 Platz d’Agen 1 [email protected] Emmerich.de [email protected] +49 (0) 20 64 66 4 98 www.xanten.de www.emmerich.de www.vvvarnhem.nl [email protected] www.dinslaken.de Stadt Rees BürgerService Kleve Marketing Markt 1 Opschlag 11-13 +49 (0) 28 51 5 11 15 +49 (0) 28 21 89 50 90 [email protected] [email protected] www.stadt-rees.de www.kleve-tourismus.de 89 TIPS&TRICKS Heimat zum Wohlfühlen.

Koningsdag: Oranje Boven!

Als Nederland oranje kleurt, kan dat maar een ding betekenen: het is weer Koningsdag! Werksverkauf in Emmerich! Nach Herzenslust zu attraktiven Sonder- und Fabrikpreisen Op 27 april trekt Koning Willem-Alexander met zijn ein kaufen, dazu lädt der Werksverkauf in Emmerich ein. familie het land in om samen met zijn inwoners dit Die beste kleurrijke feest te vieren. Op de vrijmarkten, kinder- spelen en in de feesttenten gaan jong en oud uit Alternative, hun dak. wenn mal kein Een leuk weetje: op 31 augustus 1885 vond voor Fahrradwetter het eerst Prinsessedag plaats, de voorloper van onze huidige Koningsdag. De eerste echte Konin- ... an der Rheinpromenade ist! ginnedag werd gevierd na het overlijden van Koning Willem III in 1890. Ook in Duitsland profiteert men van deze feestdag – Nederlanders zijn graag ge- attraktive Preise ... ziene gasten in de grenssteden. Duitse winkeliers hebben zich hier inmiddels op ingesteld en passen Direkt an der Rheinpromenade in einer Gastromeile hun etalages en gevels hierop aan– natuurlijk met gelegen befindet sich der Katjes Shop in Emmerich, Das Nachrichten-Portal NRZ.de bietet zusätzlich exklusive Premium-Inhalte: veel oranje! der Geburtsstadt von Katjes.

Katjes-Shop Emmerich · Rheinpromenade 17 · 46446 Emmerich Mo – Sa: 10.00 – 18.00 Uhr · So: 11.00 – 18.00 Uhr NRZ plus. Schnell, zuverlässig, online – mit uns noch besser informiert. Jan + Feb ist So + Mo geschlossen, ebenso an allen Feiertagen Entdecken Sie das Online-Portal der NRZ: www.nrz.de/plus 90

17_0086_EA_NRZ_PaidContent_Rheinradfuehrer_148x210_220317.indd 1 22.03.17 15:22 Heimat zum Wohlfühlen.

Die beste Alternative, wenn mal kein Fahrradwetter ist!

Das Nachrichten-Portal NRZ.de bietet zusätzlich exklusive Premium-Inhalte: NRZ plus. Schnell, zuverlässig, online – mit uns noch besser informiert. Entdecken Sie das Online-Portal der NRZ: www.nrz.de/plus 91

17_0086_EA_NRZ_PaidContent_Rheinradfuehrer_148x210_220317.indd 1 22.03.17 15:22 12 NEDERLAND – RIJNDELTA NEDERLAND FIETSLAND… …en dat zie je!

Fietsen in Nederland is zelfs voor fans van de tweewieler iets bijzonders? Waarom? In ons land en bij onze Zuiderburen zijn een aantal knooppunten voorzijn van wegwijzers, een kaart en een nummer, zodat fietsers eenvoudig hun route kunnen Van Arnhem uitstippelen. Op basis van een klein beetje informatie kunnen zij hun tochten plannen en zich eenvoudig oriënteren als de route moet worden aangepast. naar Gorinchem Langs het water of door de stad – verdwalen is onmogelijk!

NEDERLAND, ARNHEM

In Nederland laat de Rijn zich in al zijn facetten zien: van belangrijkste waterweg tot idyllisch zijriviertje. De Rijn splitst zich op in de Waal en de Nederrijn, met verschillende zijarmen en kanalen. Deze delta verleent de route haar charme; de weg loopt over kronkelende dijken, door idyllische landschappen en schilderachtige dorpjes. Tegelijkertijd passeert de route steden als Wageningen, Houten en Gorinchem.

INFO

Meer informatie over accommodaties, beziens- waardigheden en arrangementen rondom de Rijnfietsroute vindt u op de websites van de Regio Arnhem Nijmegen (www.regioarnheim- nimwegen.de.nl) en het Rivierenlandes (www. vvvarnhemnijmegen.nl).

NEDERLAND, RIJNDIJK AMERONGEN NEDERLAND, LANGEAFSTAND- EN KNOOPPUNTROUTE 92 Oude Rijn Doorn Veenendaal

Renkum EuroVelo 15 Leersum Houten Elst Lek Nederrijn Wageningen

Wijk bij Rhenen Culemborg Arnhem Duurstede Opheusden Driel Linge Buren Tiel Leerdam Waal Druten Gorin- Geldermalsen chem NEDERLAND Nijmegen Millingen

Zaltbommel

ARNHEM – GORINCHEM 1079 km – 1150 km (ca. 4,5 uur)

ETAPPE: 71 km (aan twee kanten van de Rijn) Arnhem – Renkum – Wageningen – Rhenen – Elst – Leersum – Wijk bij Duurstede – Buren – Geldermalsen – Leerdam – Gorinchem INFORMATIE OVER DE WAALALTERNATIEF FIETSVRIENDELIJKE IS TE VINDEN OP ACCOMMODATIES P. 96/97

Arnheim Driel +31 (0) 317 31 30 71 Hotel Papendal Rutjesland Bed en Brood www.quadenoord.nl +31 (0) 26 483 79 11 +31 (0) 621 87 39 50 www.papendal.nl www.www.rutjesland.nl Wageningen Diverse accommodaties: Meer accommodaties: Renkum Info VVV Wageningen Info VVV Arnhem/VVV Natuurkampeerterrein +31 (0) 318 61 44 44 Region Arnhem-Nimwegen Landgoed Quadenoord

BEZIENSWAARDIGHEDEN: Nationale Park De Hoge Veluwe, Hoenderloo: dit beschermde natuurgebied van 5.400 ha groot bevat bos-, heide- en veengebieden, maar ook vlaktes met stuifzand. Onder de gevarieerde planten- en die- renwereld zijn veel zeldzame soorten te vinden. De Blauwe Kamer, Rhenen: dit beschermde riviergebied bevindt zich aan de noordelijke oever van de Nederrijn. Het wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van een grote verscheidenheid aan zeldzame dier- en plantensoorten. Nationaal Park Utrechtse Heu- velrug, Doorn: de Utrechtse Heuvelrug is een nationaal park, dat voor het grootste deel uit beboste zandheuvels bestaat. Populair onder toeristen vanwege de vele campings, pensions en kleine hotels. Kromme Rijn, Wijk: een ca. 27 kilometer lange zijarm van de Rijn, die tot in de middeleeuwen een belangrijke functie als waterweg vervulde. Tuinbouwregio de Betuwe: tussen de twee hoofdrivieren van de Rijndelta, de Waal in het Zuiden en de Nederrijn in het Noorden, bloeit tuinbouwregio de Betuwe. De Linge: met 108 kilometer de langste rivier die helemaal door Nederland loopt. Van oost naar west stroomt hij door de Betuwe van Doorenburg naar Gorinchem. Glasproductie, Leerdam: Leerdam is sinds de 18e eeuw het centrum van de Nederlandse glasindustrie. Geïmmigreerde glasblazers uit Duitsland legden de basis voor deze industrietak. 93 12 NEDERLAND – RIJNDELTA

NEDERLAND, WOUDRICHEM

EXCURSIETIP: FIETSVRIENDELIJKE Airborne Museum Oosterbeek! ACCOMMODATIES ‘A bridge to far’: een filmklassieker uit de jaren zeventig met Hollywoodsterren als Robert Redford, Opheusden BB De Blokhut Sean Connery en Hardy Krüger. De film gaat over Logies “Den Ouden Dam” +31 (0) 318 47 11 85 een van de grootse militaire operaties uit de Twee- (Kesteren) www.bed-en-breakfast.nl de Wereldoorlog. Wat acteurs in de bioscoop op het +31 (0) 626 96 33 80 doek laten zien, heeft zich in Arnhem en omgeving www.denoudendam.nl Veenendaal Hampshire Boshotel in het echt afgespeeld. Het Airborne Museum in Camping De Linie Overberg Oosterbeek was vroeger Hotel Hartenstein en het +31 (0) 488 48 12 14 +31 (0) 343 47 55 47 hoofdkwartier van de geallieerde paratroepen, die www.campingdelinie.nl www.hampshire-hotels.com van hieruit de Rijnbrug wilden innemen. In het museum worden de gebeurtenissen van september Rhenen Leersum Paviljoen Hotel Natuurkampeerterrein 1944 vanuit verschillende perspectieven belicht. +31 (0) 317 61 90 03 Klein Groenbergen Bovendien herinneren in de regio rondom Arnhem www.paviljoen.nl +31 (0) 343 41 01 56 meerdere informatiepunten van de Liberation Rou- www.kleingroenbergen.nl te aan deze gevechten. Elst Caravanpark Molecaten Park de Tabaksschuur Landgoed Ginkelduin www.airbornemuseum.nl +31 (0) 318 47 15 58 +31 (0) 343 48 99 99 www.tabaksschuur.nl www.molecaten.nl/land- goedginkelduin VVV´s:

VVV Arnhem www.vvvarnhemnijmegen.nl +31 (0) 343 41 20 15 +31 (0) 183 63 15 25 Stationsplein 158 C www.vvvoosterbeek.nl [email protected] [email protected] +31 (0) 900 11 22 344 www.vvvheuvelrug.nl www.vvvgorinchem.nl [email protected] VVV Wageningen www.vvvarnhem.nl Hoogstraat 49 VVV Wijk bij Duurstede +31 (0) 318 61 44 44 Markt 24 VVV Oosterbeek [email protected] +31 (0) 343 57 59 95 (Renkum) www.vvvwageningen.nl [email protected] Utrechtseweg 232 www.vvvwijkbijduurstede.nl +31 (0) 263 33 77 10 VVV Utrechtse MEER INFORMATIE: oosterbeek@ Heuvelrug - Doorn VVV Leerdam / Gorinchem www.nederlandfietsland.nl vvvarnhemnijmegen.nl Amersfoortseweg 27a Grote Markt 17 www.rivierenland.nl

94 NEDERLAND, GORINCHEM EEN DELTA MET MEERDERE ZIJRIVIEREN … …die overgestoken moeten worden!

In Nederland vertakt de Rijn zich tot een delta bestaande uit meerdere zijrivieren. Een groot deel van het land ligt bovendi- en onder zeeniveau, waardoor er veel grachten en kanalen doorheen lopen. Er moeten dus vaak waterwegen worden overgestoken. Op veel plekken varen in het fietsseizoen de veerponten, veelal kleine boten die alleen voetgangers en fietsers naar de overkant brengen.

NEDERLAND, HEEREWAARDEN

FIETSVRIENDELIJKE ACCOMMODATIES

Wijk bij Duurstede Kedichem Diverse accommodaties: BB aan de Spijkse Waard Info VVV Wijk bij Duurstede (Heukelum) +31 (0) 183 56 45 05 Ravenswaaij www.spijksewaard.nl Hof op de Oeverwal +31 (0) 648 39 25 48 NEDERLAND, ARNHEM www.ezelvakantie.nl SERVICE VOOR FIETSERS:

Buren Arnheim Lawickse Allee 5-7 Wijk bij Duurstede B&B van Buren +31 (0)344 572753 Rijwielshop Station +31 (0) 317 41 21 03 Fietsdomein www.bbvanburen.nl Stationsplein 36 Zandweg 4 +31 (0) 264 42 17 82 Rhenen +31 (0) 343 59 40 00 Camping de Karekiet Roseboom Tweewielers +31 (0)344 572222 Renkum Nieuwe Veenendaalseweg 32 Leerdam www.dekarekiet.com Mastbergen Fietsen +31 (0) 317 61 33 72 Den Breejen Tweewielercentrum Dorpsstraat 56 Vlietskant 53 Leerdam +31 (0) 317 31 23 72 Elst +31 (0) 345 63 24 87 Natuurkampeerterrein Kampeerbosje DRF Fietsservice +31 (0) 345 62 36 00 Wageningen Van Limburg Stirumstraat 30 Gorinchem www.kampeerbosje.nl Profile Roel Peerenboom – +31 (0) 651 10 57 31 Hagemeijer Tweewielers de fietsspecialist Gildenweg 121-123 +31 (0) 183 63 30 08

95 12 NEDERLAND – RIJNDELTA

Waalvariant

Vanaf Millingen is er de keuze voor een Waalvariant van de route. Dit ca. 100 km lange traject voert van Millingen via Nijmegen, Druten en Zaltbommel naar Vuren en loopt zo veel mogelijk langs de oevers van de Waal. Je volgt daarbij de regionale fietsknooppunten, met aanvul- lende Rijnfietsroute aanduiding. Wanneer u kiest voor deze variant, kunt u de bordjes ‘Rijnfietsroute – Waalvariant’ volgen.

Net als op de andere etappes is de Rijnfietsroute, hier de Waalvariant, opgenomen in de bewegwijzering. Het logo van EuroVelo 15 wijst ook hier de weg.

BEZIENSWAARDIGHEDEN: Valkhofpark, Nimwegen: uitkijkpunt over de Waal. In het park staan de Barbarossaruïne en de Sint-Nicolaaskapel, een van de oudste gebouwen van Nederland. Niet ver hiervandaan ligt het grootste Museum van Nijmegen, Museum Het Valkhof. Ooijpolder, Nijmegen: een landschap gekenmerkt door oude rivieren en uiterwaarden, veengebieden, velden en weilanden. Een paradijs voor vogel- en plantenliefhebbers. Het historische hotel en huiskamercafé Oortjeshekken is een geliefde stek voor een pauze. Gootspoken Zaltbommel: ze zijn te vinden in de dakgoten van verschillende huizen in het centrum van Zalt- bommel: de ‚Gootspoken‘. De beelden vertellen verhalen over de bewoners of de historie van het huis, zoals bijvoorbeeld de fietsende spookjes of het brillenspook.

96 Oude Rijn Doorn Veenendaal

Renkum EuroVelo 15 Leersum Houten Elst Lek Nederrijn Wageningen

Wijk bij Rhenen Culemborg Arnhem Duurstede Opheusden Driel Linge Buren Tiel Leerdam Waal Druten Gorin- Geldermalsen chem NEDERLAND Millingen Nijmegen

Zaltbommel

MILLINGEN – GORINCHEM SERVICE VOOR FIETSERS:

1050 km – 1150 km (ca. 6 uur) Nijmegen Zaltbommel Rijwielshop Station Van Osch Rijwielen Stationsplein 7 Waterstraat 38 ETAPPE: 100 km +31 (0)24 3229618 +31 (0)418 513147 Millingen – Nimwegen – Druten – Druten Zaltbommel – Gorinchem De Groot Tweewielers Klepperheide 13a +31 (0)487 519093

i.s.m. Fietsvakantiewinkel.nl i.s.m.

FIETSVRIENDELIJKE ACCOMMODATIES i.s.m. Fietsvakantiewinkel.nl

Opheusden Rossum Kleuren FR Pantone CMYK RGB groen 375C 50/0/100/0 Beneden-Leeuwen B&B Op Rome roodRijn Red 032C 0/89/68/0 etsroute Hotel De Twee Linden +31 (0)6 52758679 geel ? 0/0/100/0 +31 (0)487 591234 www.oprome.nl www.detweelinden.nl B&B Tussen Twee Dorpjes Wamel +31 (0)6 30575098 Hotel `t Veerhuis www.tussentweedorpjes.nl +31 (0)487 501254 www.hotelveerhuis.nl

Heerewaarden `t Oude Veerhuis +31 (0) 487 573023 www.veerhuis- heerewaarden.nl

MEER INFORMATIE: www.rivierenland.nl www.vvvarnhemnijmegen.nl

97 13 NEDERLAND – RIJNDELTA

NEDERLAND, KINDERDIJK

Van Gorinchem naar Hoek van Holland

Van molens tot metropolen, van havens tot herenhuizen en van duinen tot dijken: tijdens de laatste etappe van de Rijn- fietsroute maakt u kennis met de veelzijdigheid van Neder- land, gedeeltelijk onder de zeespiegel. En bij het eindpunt NEDERLAND, ROTTERDAM wacht na meer dan 1.200 kilometer het Noordzeestrand.

Eerst loopt de route vanaf Gorinchem door een collage van riviertjes, kanalen en andere waterwegen. Langs de Rijnfiets- route kronkelt de Rijn, soms enkel nog zichtbaar als smal, bijna stilstaand water. In Nationaal Park Biesbosch mengt het zoetwater uit de Rijn en de Maas zich met het zoutwater uit de Noordzee.

NEDERLAND, HOEK VAN HOLLAND

98 NEDERLAND, KINDERDIJK Noordzee Hoek van Holland NEDERLAND

Nieuwe Waterweg

Maas- Lek sluis Vlaar- Schiedam Rotterdam dingen

Nieuwe Maas Kinderdijk Alblasserdam Ridderkerk Linge Gorinchem Papendrecht Dordrecht Merwede Wou- Waal Wer- drichem Biesbosch kendam Maas

EuroVelo 15

GORINCHEM – HOEK VAN HOLLAND 1150 km – 1233 km (ca. 4 uur)

ETAPPE: 83 km Gorinchem – Woudrichem – Werkendam – Dordrecht – Papendrecht – Alblasserdam – Kinderdijk – Ridderkerk – Rotterdam – Schiedam – Vlaardingen – Maassluis – Hoek van Holland

VVV´s:

VVV Altena Biesbosch VVV Schiedam Kerkstraat 7 in Woudrichem Buitenhavenweg 9 +31 (0) 183 30 12 02 +31 (0) 104 73 30 00 [email protected] [email protected] www.vvvaltenabiesbosch.nl www.ontdekschiedam.nu

VVV Dordrecht VVV Vlaardingen Spuiboulevard 99 Westhavenkade 56 +31 (0) 900 463 68 88 +31 (0) 104 34 66 66 [email protected] [email protected] www.vvvdordrecht.nl www.vvvvlaardingen.nl INFORMATIE OVER GORINCHEM VVV Rotterdam Centraal VVV Hoek van Holland IS TE VINDEN IN FIETSVRIENDELIJKE HOOFDSTUK 12! Stationsplein 20 Prins Hendrikstraat 281 Coolsingel 114 +31 (0) 174 51 95 70 ACCOMMODATIES +31 (0) 107 90 01 85 [email protected] [email protected] www.hoekvanholland.nl Logis de Brabantse Gorinchem www.rotterdam.info Diverse accommodaties: Biesbosch Info VVV Gorinchem +31 (0) 183 50 42 48 www.brabantsebiesbosch.nl Werkendam Bed Breakfast Fort Dordrecht MEER INFORMATIE: Bakkerskil Natuurkampeerterrein www.nederlandfietsland.nl +31 (0) 645 93 48 92 De Kleine Rug www.vvvzhz.nl www.fortbakkerskil.nl +31 (0) 78 616 35 55 www.dekleinerug.nl 99 13 NEDERLAND – RIJNDELTA

EXCURSIETIP: De molens van Kinderdijk zijn water- bouwwerken, die deel uitmaken van het UNESCO Werelderfgoed

Sinds de 15e eeuw staan windmolens syno!- niem voor Nederland. De windmolens van Kinderdijk, op 15 kilometer ten oosten van NEDERLAND, KINDERDIJK Rotterdam, zijn een van de belangrijkste toeristische bestemmingen van het land. De eeuwenoude waterbouwwerken, die dienden FIETSVRIENDELIJKE voor de afwatering van het land, de ont- ginning en de bouw van steden en dorpen, ACCOMMODATIES kunnen hier worden bewonderd. Zeedijken, Dordrecht Vlaardingen kunstmatige waterbekkens, pompen en be- Meer accommodaties in Diverse accommodaties: stuursgebouwen bepalen samen met de 19 Dordrecht en tussen Dor- Info VVV Vlaardingen gerestaureerde windmolens de bijzondere drecht en Rotterdam: meer informatie:VVV Dordrecht/ Hoek van Holland aantrekkingskracht van Kinderdijk, dat sinds VVV Zuid-Holland-Zuid. B&B 31 1997 deel uitmaakt van het UNESCO We- +31 (0) 174 38 26 77 relderfgoed. Rotterdam www.anwbbedandbreakfast.nl Diverse accommodaties: Info VVV Rotterdam Meer accommodaties: Info VVV Hoek van Holland Schiedam Diverse accommodaties: Info VVV Schiedam BEZIENSWAARDIGHEDEN:

Slot Loevestein, Zaltbommel: bij de strategisch belang- ven en werd de verdedigingsmuur verwoest. Haven van rijke samenloop van de Maas en de Waal werd in 1368 Rotterdam: de haven is het economische hart van het de middeleeuwse burcht Loevestein gebouwd. De land. Gelegen aan de monding van de Rijn en de Maas burcht diende als tolkantoor voor het scheepvaartver- is de stad de ideale overslagplaats voor goederen uit keer op de twee rivieren. Tegenwoordig een museum. West-Duitsland. Euromast en Spacetower, Rotterdam: Nationaal Park De Biesbosch, Drimmelen: Ligt in een Met een hoogte van 185 meter het hoogste openbaar brakwaterzone, waar zoet- en zoutwater samenvloei- toegankelijke gebouw van Nederland. Bezoekers kun- en. In het mondingsgebied van de Rijn en de Maas in nen boven genieten van het 360° panorama en veel de Noordzee hebben veel dier- en plantensoorten een andere attracties. Maeslantkering, Hoek van Holland: thuis gevonden. Dordrecht: Een van de oudste steden de Maeslantkering behoort tot het laatste deel van de in Nederland, had tot de nacht van 18 op 19 novem- imposante deltawerken, die Nederland beschermen ber 1421 een machtige positie. In deze nacht kwamen tegen hoogwater. Twee reusachtige poorten sluiten tijdens een overstroming 100.000 mensen om het le- de waterweg af bij een stormvloed. In het Keringhuis

100 DE WATERBUS – …een prima alternatief voor de fiets!

Dordrecht – Alblasserdam – Ridderkerk – Rotterdam: dit is de route van een vervoersmiddel, dat in de provincie Zuid-Hol- land jaarlijks 1,5 miljoen passagiers vervoert. De waterbus is in deze regio een interessante attractie. Ook handig voor fiet- sers die de Nieuwe Maas, zoals dit deel van de Rijndelta wordt genoemd, eens van de andere kant wil bekijken. Overigens: de fietsen mogen gewoon mee in de waterbus. www.waterbus.nl

SERVICE VOOR FIETSERS:

Werkendam Schiedam INFO Nathan’s Fietsen Tweewielerhuis Biesboschhaven Zuid 5 A Van Hoewijk Meer informatie over accommodaties, bezienswaardigheden +31 (0) 183 40 45 05 Van‘t Hoffplein 1 A en arrangementen rondom de Rijnfietsroute vindt u op de +31 (0) 102 26 17 36 website van de VVV Zuid-Holland Zuid (www.vvvzhz.nl). Dordrecht Vietsch Rijwielcenter Fietsverhuur Pearl Buck-Erf 77-A Centraal Station +31 (0) 786 30 99 39 Stationsplein 8 +31 (0) 102 45 75 49 Fietsverhuur (nur Verleih) Stationsplein 6 NAVIBUS, ZUID-HOLLAND +31 (0) 786 35 68 30 Vlaardingen (nur Verleih) John’s Mobile Fietsen Service, Sportlaan 95 Ridderkerk +31 (0) 616 20 69 80 Bike Totaal Vlasboom Havenstraat 59 Maassluis +31 (0) 180 42 50 97 Fietsverhuur Stationsweg 8 Rotterdam +31 (0) 105 91 69 88 Bike Totaal van den Berg (nur Verleih) Vierambachtsstraat 118 +31 (0) 104 77 02 40 Hoek van Holland Peter van Leeuwen Fietsverhuur Centraal Tweewielers Station, Stationsplein 1 Prins Hendrikstraat 203 +31 (0) 104 12 62 20 +31 (0) 174 38 78 95 (nur Verleih)

is hierover een tentoonstelling te zien, die vrij toegan- Heerhugowaard kelijk is. Duinenlandschap aan de Noordzee, Hoek van Vittorio Fietsen Holland: Aan het eind van de EuroVelo-Route 15 ligt W.M. Dudokweg 13 de kleine badplaats Hoek van Holland, tegenwoordig +31 (0) 72 57 12 34 5 deel van Rotterdam. Hier kunnen vermoeide fietsers www.vittorio.nl uitrusten. De lange stranden lenen zich prima voor een wandeling, net als het duingebied.

101 NOTITIES

102

COLOFON

EEN PUBLICATIE VAN: mediamixx GmbH, Kleve

DRUKKERIJ: grafischburo dotdos, NL-Groesbeek

REDACTIE, CONCEPT & REALISATIE: mediamixx GmbH, Kleve

GRAFISCHE VORMGEVING: Christin Peerlings, Düsseldorf

FOTO‘S: Patrick Gawandtka, Hürth

ANDERE FOTO‘S: Mikatu, TI Konstanz, Achim Mende / Tourismus Untersee, Udo Bernhart, Jo- chen Tack, Petra Schulze Göcking, Tourist-Information Speyer, Romantischer Rhein Tourismus GmbH, Rhein-Pfalz-Kreis, Rüdesheim Tourist AG/ Karlheinz Walter, Romantischer Rhein Tourismus GmbH, Romantischer Rhein Touris- mus GmbH/ Dominik Ketz, Bad Breisig Tourismus- & Wirtschaftsförderungs GmbH, Romantischer Rhein Tourismus GmbH/ Friedrich Gier, KölnTourismus GmbH/ Dieter Jacobi, Duisburg Marketing GmbH, Stadt Moers/ Luca Lamonte- Austin en in samenwerking met alle partners.

In het kader van het Demarrage-project werkten 18 partners uit Duitsland, Frankrijk, Zwitserland en Nederland samen. Hat gaat hierbij zowel om toeristi- sche organisaties als verschillende overheidsinstanties. De partners hebben als gemeenschappelijk doel om samen de Rijnfietsroute in heel Europa in de markt te zetten en om de toeristische aanbieders langs de route te ondersteunen.

www.rheinradweg.eu

103 104