Dromen108 belevenissen van om samen de teElzas delen

Dromen van de Elzas de van Dromen INSPIRATIE VINDEN BLADZIJDE 02 Kies de belevenis van je dromen in de Elzas

OP ONTDEKKINGSREIS BLADZIJDE 99 Bereid je reis voor Van deze gids DROOM zelfst. nw. (m.) hebben we gedroomd. Een lofzang aan 'Wat je in gedachten beleeft, al dan niet de identiteit, de rijkdommen en de tijdens je slaap, en graag wilt zien uitkomen.' verrassingen van de streek die in deze gids een naam krijgen.

We schenken je deze En als we gewoon 108 belevenissen in de hoop dat ook jij ze met blijven dromen? plezier zult beleven en Verrassingen, uitdagingen. That's life. In het dagelijks leven passen we dat je ze zult delen met ons aan en stomen we door in een wereld waarin alles (te?) snel gaat. In anderen. deze drukte drijft de tijd de spot met ons door ons te tarten met een dosis melancholie en dagdromen. We betrappen onszelf op dromen over een Deze gids is de vrucht andere plek, licht en luchtig, met uitdagingen, in een roes van vrijheid. van de samenwerking met onze toeristische Dus, zodra het moment aanbreekt om naar een andere horizon te partners in de Elzas. vertrekken, laten we ons inspireren door verhalen die oprechtheid en passie uitstralen. De illusie maakt ineens plaats voor een overduidelijk Ontdek andere dromen inzicht: we gaan een grote reis maken. Naar een plek waar het op www.visit.alsace/nl onverwachte flirt met het gewone, waar kleine details van belang zijn, waar aan al onze wensen voldaan kan worden.

We gaan onze dromen beleven in de Elzas Inhoud 2 14 24 FOOD & DRINK KERSTMIS MADE IN ALSACE Samensmelting van De betoverende Elzas Zoals gewoonlijk traditie en creatie 34 44 54 CULTUUR & CITYBREAK GESCHIEDENIS VAKMANSCHAP Ertussenuit in de stad & ERFGOED Welgeplaatste Reis door de tijd nieuwsgierigheid in de Elzas 68 78 88 NATUUR FIETSEN BREATHE & BERGEN & WANDELEN Dolce vita Het hogerop zoeken In eigen tempo op stap 99 117 OP INDEX ONTDEKKINGSREIS Inhoud zoeken Alle adressen voor een goed op thema gevulde vakantie

1 De bretzel dateert uit 743 en stelt twee gekruiste armen voor de borst voor.

2 De gids met 108 belevenissen ÀN DE DÉSCH ! FOOD & DRINK SAMENSMELTING VAN TRADITIE EN CREATIE

In de Elzas wegen de bistrosfeer en de verfijning van sterrenrestaurants tegen elkaar op. In de keukens worden streekproducten met respect en een zekere stoutmoedigheid gesublimeerd. Op tafel maken wijnen en bieren met een duidelijk karakter deze culinaire reis compleet. Een uitbarsting van smaken bij elke hap en slok.

Eet je bretzel op, AAN TAFEL!

3 FOOD & DRINK VAN ONWEERSTAANBARE 4 SPECIALITEITEN Flammekueche Top 5 Top UIT DE ELZAS Kougelhopf Baeckeoffe Zuurkool Bretzel De gidsmet 108belevenissen 4 2 3 5 1

sterrenrestaurants MICHELINGIDS DE VOORTREFFELIJKHEID HET RECEPTVAN spontaan ronddeStammtisch Stamgasten enpasserendereizigersontmoetenelkaar meevoeren indegezelligesfeer. eenvoud smakelijke streekgerechten enjelaatgauw smullen er van authentieke specialiteiten. Je eeter inalle www.visit.alsace/nl/ 1 De Winstub HAPJE ELZAS! NEEM NOGEEN Wat smaak, wat gezelligheid,endebelevenis isperfect. leven. in deElzas Traditioneel restaurantindeElzas- 29 (1) iseenechtemustindeElzas.Lekkerbekken www.visit.alsace/nl/ door de in Alsace . verfijning made meest uitgelezenplekken, laatjeleiden Rond deze uitzonderlijke tafels, somsop de grenzen. dit vakmanschap uitstralen tot over de elite van degastronomischeElzas,laat verrassen en bekoren. blijven te fijnproevers om loep de onder restaurants nemen constant de traditie in culinaire creaties. De gastronomische De kwaliteit van de producten is essentieel 2

Destamtafel (2) voor eengreepuithet Etoiles d'Alsace, de

WIJNLAND

De toverachtige Wijnroute van de Elzas geniet bekendheid over de hele wereld: een route van 170 kilometer in het hart van een opmerkelijk wijngebied. Wijnboeren openen hun deuren voor wijnliefhebbers, activiteiten rond wijn nemen de bezoekers mee door het hele wijngebied. Een unieke reis die het beste van de Elzas in de De enige schijnwerpers zet. WIJNROUTE in de Elzas met het label Vignobles et Découvertes GRANDS CRUS die het unieke van deze streek openbaren

DRUIVEN- AOC-WIJNEN Talloze51 SOORTEN Alsace Grands Crus, Alsace evenementen en Crémant d’Alsace rondom wijn www.visit.alsace/nl/3 7 (3) VEGGIE UnVAN EEN schlouk SYMBOLISCHE DRANK FRIENDLY In de Elzas heeft de biertraditie nog mooie dagen in het Vegetariërs en veganisten verschiet dankzij het vakmanschap van de brouwmeesters. kunnen hun geluk op in de Historische, ambachtelijke, kleinschalige en familiebrou- Elzas. Restaurateurs passen werijen borrelen over van creativiteit en maken bieren voor op aanvraag hun menu's alle smaken. Het bier van Elzas gaat met de seizoenen mee: aan de diëten en de wensen kruidig en amberkleurig voor de decemberfeesten, fruitig van hun gasten aan. Aarzel en licht zodra de dagen langer worden. niet, het is een manier om 3 Een slok specialiteiten eens in een www.visit.alsace/nl/ andere invalshoek te plaatsen.

5 FOOD & DRINK 6

waarvan jemetz'nallentegelijkgeniet. de flamm' uitdeElzas,is vooral eengerecht ui en veel spekjesecht.Deflammekueche, Sommigen vinden zealleenmetroom, wat flammkueche EEN MOMENTEN ROND BELEEF De gidsmet 108belevenissen GEZELLIGE Tel. +33 (0)3 88214692 www.lebeaujardin.alsace/en kunt. op sommigedageninde week zelfszoveel jeop beperkt van genieten,smullennaar believen en munsterkaas, of een zoete versie met appel. On verschillende garnituren, met geitenkaas of Sommige restaurantsmaken flamm's met of pinotnoir bij. Kenners drinken er graageen glas pinotblanc de oven hetlekkerst: warm, lichtenknapperig. uit vers is flamm' De vuistje. het uit eet je food, een een punt van de plank. Het is gewoon finger ieder- pakt komt, oven de uit flamm' de Zodra - Pfulgriesheim Obernai Krautergersheim FIETSEN OP DE KOOLROUTE EN DE WIJNROUTE VAN DE ELZAS

Zuurkool, fiets en wijn, dit triootje kom je alleen maar in de Elzas tegen. EEN GEZELLIG AVONDJE FOLKLORE EN Je vertrekt vanuit het dorpje Krautergersheim (het kooldorp). Vervolgens fiets je tussen de kool- BOTERHAMMEN IN OBERNAI velden en daarna neem je de Wijnroute van de Elzas. Dit is een verankerde traditie in Obernai. De 35 kilometer over het platteland zijn op de e-bike zo verslonden. Je hebt zelfs ruim de tijd om onderweg af te stappen om een kruidige ‘chou- croute’ te proeven in een boerderij, of voor een bezoek aan een wijnkelder bij een van de wijn- boeren uit de buurt. Je sluit deze thematocht af in het Zuurkoolhuis van Meistratzheim, al lopen de koeien in de kool!

Elke woensdagavond in de zomer komt ieder- een bij elkaar op het mooie marktplein voor een boterham en een glas wijn, terwijl de folklore- dansers erop los dansen op de klanken van de accordeon. Knapperig brood met zalm of witte kool, een Scandinavische, vegetarische of boe- renboterham… Aan het avondeten hoef je al niet meer te denken want de avond loopt geheid uit. En als de dansers stoppen voor een pauze, dan gaan wij lekker de dansvloer op! Op het meeslepende tempo van een plaatselijke mazurka dansen we heel Obernai bij elkaar.

www.tourisme-obernai.fr/en/ Tel. +33 (0)3 88 95 64 13

7 FOOD & DRINK 8 SAINT-PIERRE BROUWEN BIJ JE van brouwerij Saint-Pierre. lekker vinden? Datkanineenbierworkshop En als we eens iets maakten nuzélf wat we

Sympathiek, gezellig EIGEN BIER De gidsmet 108belevenissen

en bruisend... Tel. +33 (0)388088295 www.lasaintpierre.com verder teoefenen. en, niette vergeten, eendoe-het-zelf-kit omthuis huis, naar mee flesjes eigen zijn krijgt Iedereen Ter afsluitingproefje wat jegemaakthebt. nauwgezet volgen enzelfsdeetiketten drukken. maken: dejuisteingrediëntenkiezen,gisting leer jeinteamverband allestappen van hetbier- In eensympathieke, gezelligeenbruisendesfeer Het bezoek aan de brouwerij blijkt een duik te HET BIER IN AL zijn in de geschiedenis van mout, gerst en hop, van het maken van deze schuimige drank en zijn Z’N VORMEN fabrieksgeheimen. Kantoren, werkplaats en ketelzaal… we ontdek- ONTDEKKEN IN ken dit grote huis waarin de voetstappen van dit familieverhaal nog doorklinken. VILLA METEOR Buiten wandelen we in de charmante tuin waar de grondstoffen van het bier groeien. Laat het nu Meesterbrouwers, al acht generaties lang. precies het moment zijn om de producten van De familie Haag bestuurt Villa Météor, een de brouwerij te proeven! Een laatste, smakelijke bijzondere plek die bekend staat als de oudste etappe om onze smaakpapillen op te peppen. brouwerij van Frankrijk. Ook al is bier niet je favoriete drank, het bezoek loont de moeite. Onze gids-bieroloog leert ons een naam zetten op aroma's, consistenties en smaken. Het bier dat we eerst nog bitter vonden, blijkt uiteindelijk verrassend van smaak. Goh, de tijd is alweer om en we zitten nog met een bran- dende vraag: "Schuimen alle bieren eigenlijk?"

www.brasserie-meteor.fr/en Tel. +33 (0)3 88 02 22 22

9 FOOD & DRINK 10 DE KOST GEVENINVILLA OGEN ENSMAAKPAPILLEN je zoineenschilderij van Manet wanen. fonkelende kroonluchter er niet waren, dan zou je Als dieelegantemeubels,datfraaie serviesendie len laten het afweten. Zitten we binnen of buiten? We zittenamper aantafel ofonze visuele signa avontuur zodrajeover dedrempelstapt. Lalique openbaartzichalseen voortreffelijk gastronomische restaurant van Villa René de weg naar zeldzamesmaken verlicht. Het honderdjarige bomen,eenlichtbaken dat Een rechthoek van glastussen De gidsmet 108belevenissen

René Lalique René - Tel. +33 (0)3887198 www.villarenelalique.com/en/ vast bekoord. Een in licht badend adres, dat had René Lalique fonkelingeen van vreugde. Verblindend!genoten Al heelgauw weerkaatst in deogen van dedis- eten. wat we contrasten tussen wat we omonsheenzienen ze ombeter tekunnen verrassen. Spelen met spelen graagmetonzezintuigen:zemisleiden Ook heteteniseenhelebelevenis. Detwee chefs

Kaysersberg Wingen-sur-Moder IN DE ZEN-MODUS IN DE WIJNGAARDEN VAN KAYSERSBERG

Een geïnspireerde wijnboer is onze leermeester van de dag in de wijngaarden.

Hij combineert behendig de ademhalingsoefe- ningen van de Qigong met het proeven van zijn wijn van de druiven die rijpen tegen de zonnige JE GLAS HEFFEN EN hellingen. Zijn idee is eenvoudig: om te genieten ETEN van een drank moet je je ademhaling beheersen TUSSEN DE WIJNRANKEN en je lichaam ontspannen om in evenwicht te komen met de natuur om je heen. Wat een evenement! Onze tafel staat zo'n Zodra deze oefening lukt, heft iedereen z'n glas beetje tussen de wijnranken in wat we gerust om de wijn van dit land in te ademen en aan te een romantisch kader kunnen noemen: bieden aan een ontspannen lichaam. de laatste zonnestralen verlichten het wijngebied, de toppen van de Vogezen www.parenthese-vigneronne.com/en/ steken duidelijk tegen de horizon af.

Voordat we aan tafel gaan, maken we een tocht door de wijngaard en de wijnkelder om een stukje passie mee te krijgen van de wijnboer die ons begeleidt. En daarna breekt het langverwachte moment eindelijk aan om het glas te heffen en en- VAN EEN VLUCHTIGSmikkelen MAAL IN kele wijnen te proeven op dit gastvrije landgoed. Van maker naar consument, dichterbij en gezel- EEN FRAAIE OMGEVING liger kan bijna niet.

www.paysdebarr.fr Aan tafel willen we maar wat graag verrast Tel. +33 (0)3 88 08 66 65 worden. Smaakpapillen die zich tegoed doen aan originele gerechten en gemengde smaken. Als deze tafel dan ook nog eens op een bijzondere plek staat, dan is het effect dubbel verrassend.

Dat is het uitgangspunt van dit tijdelijke restau- rant dat elk jaar op een andere plek staat. In voorgaande jaren kon je smullen in de onder- aardse wereld van Sainte-Marie-aux-Mines, of in het fraaie bos Illwald. Je moet het wel goed in de gaten houden, want de nieuwe locatie wordt pas op het laatste moment bekendgemaakt. Tip: niet nadenken, gewoon reserveren, je wordt altijd verrast. www.visit.alsace/nl/ 11 FOOD & DRINK 12 schatten gevonden! links Saint-Odile. Al voordat jebegintheb je twee trekken!) als achtergrond? Rechts de kathedraal, te partij zonder Frankrijk (ja, van wijngebied Is er ietsbeterstebedenken dan hetmooiste vinden. verstopt opdecoördinatendiejemoetziente maar doosjesdiedoor anderegeocacherszijn gaarden. De schat? Voor éénkeer geendruiven De locatie van deenquête? Depadeninde wijn verstopte schatte vinden. we eropuitomderaadselsoptelossenenzo Met eengps(of smartphone) indehandtrekken in het wijngebied van deElzas? Klaar omopschatjachttegaan VAN DE ELZAS IN DE WIJNGAARDEN EEN SCHAT VINDEN VAN ZELLENBERG OP DE SEGWAY DOOR DE WIJNGAARDEN Tel. +33 (0)388507538 www.mso-tourisme.com/en/ De gidsmet 108belevenissen

Tel. +33 (0)622928523 www.funmoving-gyropode-en-alsace.com verder opons futuristische voertuig! grand cru te proeven. Niet te veel natuurlijk, we moeten nog Over eenpaar minuten slaan we af voor eenpauzeom tijd hebbenomhetprachtige wijnlandschap tebewonderen. we erom vragen. Hij rijdt bijna als vanzelf, waardoor we alle segwayde zonderdat dat remmen is te is, af weetstellend gebaar. We haddendebedieningzodoor en wat wel gerust- Het dingisbestgrappig want hijreageert ophetminste het gekasseidepadlangsde wijngaarden beklimt. besturen: eensegway, diemettoewijding enregelmaat Vanochtend gaan we eennieuw vervoermiddel leren - Tel. +33 (0)388856286 en.massenez.com oergezellige workshop! deze op Proosten afsluiting? ter laatste gebaar gemotiveerde team van de distilleerderij. Een En natuurlijk isdesfeer altijd vrolijk dankzijhet kloppen, mixen, berijpenofteshaken… je elleboogmoetsoepelzijnomdecocktailte niek van debartender onder deknietekrijgen: en decocktailtetesten.Eenpaar tipsomdetech recept endeingrediënten van hethuistekiezen Na deintroductiegaan we achter debar omons van distilleerderijMassenez. deze workshop iseen uitvinding Leer smakelijke cocktailsmaken: ALS EEN BARTENDER COCKTAIL SHAKEN DE KUNST VAN HET KENNISMAKEN MET

- Cleebourg

Marlenheim

Molsheim

Obernai

Barr

Dambach-la-Ville

Kintzheim

Ribeauvillé Bergheim Riquewihr Kaysersberg

Colmar

Husseren-les-Châteaux Éguisheim

Rouffach

Guebwiller

Thann

DeVAN Wijnroute DE ELZAS Een mythische route, uitzonderlijke landschappen, schilderachtige dorpjes, wijndorpen en gepassioneerde wijnboeren.

13 De adventskrans is meer dan een ornament: het is het symbool van het eeuwig leven, een cyclus, zoals die van de zon of van het leven.

14 De gids met 108 belevenissen KERSTMIS DE BETOVERENDE ELZAS

Dorpen & steden lichten op, de straten vullen zich met kruidige geuren, de marktkramen buigen onder de lekkernijen… In de Elzas gaat de kersttraditie eind november intensief van start. De kleintjes kijken hun ogen uit en de groteren duiken terug in hun kindertijd. Een kerstsprookje op ware grootte.

Een feest en een stemming

15 KERSTMIS 16 CHRISTMAS ISYOU ALL IWANT FOR www.christmas.alsace is heteenenalgezelligheid. Rond dechaletjesinhetcentrum van stedenendorpen en vakmanschap voorop. bodem eigen producten van Van noordnaar zuid,opallemarkten indeElzasstaan onze ogenuit,en we wisselen praatjesuitmetdelocals. decemberfeesten noghetbest. We slenteren, we kijken Op dekerstmarkten beleefjedemagischesfeer van de de decemberfeesten. legendarische figuren van de Elzas zijn altijd van de partij tijdens Trapp enzijnzwarte paard,hetlieve, vriendelijke Christkindel…De De gulleSint-Nicolaas enzijnsnoepgoed,deindrukwekkende Hans EN TRADITIES EEN KWESTIE VAN SYMBOLEN De gidsmet 108belevenissen www.christmas.alsace verhalen. nemen inhunfabelachtige ontmoeten eneenduikte gewijd evenement omzete mige steden,eenaanhen onele optochtenof,insom Op naar een van detraditi

- - the-christmas-markets/ De kerstmarkt van De De kerstmarkt van De De kerstmarkt van De De kerstmarkt van De De kerstmarkt van De De kerstmarkt van De www.christmas.alsace/ AANRADERS Middeleeuws Traditioneel Kaysersberg Authentiek Ribeauvillé Eguisheim Riquewihr Een must Idyllisch Smullen Obernai Colmar

'O DENNENBOOM, Highlight O DENNENBOOM… ' DE GROTE KERSTBOOM

Hij steelt de show op de VAN STRAATSBURG pleinen in de dorpen en steden van de Elzas. We wachten geduldig tot de avond valt en de verlichting Een van de grootste versierde echte kerstbomen in Europa. aangaat, zodat we dit magische 30 meter hoog moment kunnen vastleggen. In de Humanistische Bibliotheek van Sélestat wordt de eerste vermelding van een kerstboom (1521) bewaard. Moet je nagaan hoe verankerd dit symbool is in de Elzas! www.christmas.alsace/symbols- and-traditions/the-christmas- tree-reigns-in-alsace/

ROUTE VAN DE PERFECTE KERSTREIZIGER

- Een glas warme glühwein drinken met een paar bredele/bredela - H et aansteken van de verlichting bijwonen IEDER en selfies maken bij de Grote Kerstboom - V an chalet naar chalet gaan z'n eigen kerstsfeer en zwichten voor een sieraad Zin in romantiek, lekkernijen, creativiteit of sensatie? van een maker uit de buurt Buiten de musts zijn er in de kersttijd in de Elzas talloze - Slenteren door de steegjes andere evenementen voor alle smaken en alle leeftijden. van dorpen en steden De evenementenkalender staat vol met concerten, thema- - Een kerstconcert bijwonen rondleidingen, bezichtigingen, workshops, ontmoetingen, op een symbolische plek originele belevenissen… www.christmas.alsace/ideas-for-events

17 KERSTMIS

Schoonheid is zichtbaar geworden liefde

Schoonheid heeft alleen betekenis als het gedeeld wordt. Zoals in het centrum van Mulhouse, waar de mooiste gebouwen elk jaar voor de kerstmarkt in een voor de gelegenheid ontworpen stof gehuld worden.

We komen op het plein bij elkaar om over dit GENIETEN VAN monumentale werk en de kerststof van het jaar te praten. Iedereen geeft zijn/haar mening, we DE KERSTMARKT discussiëren, terwijl de locals vergelijkingen trekken met voorgaande jaren. Waar komt dit VAN MULHOUSE gezellige idee, dat zo'n twintig jaar geleden het daglicht zag, eigenlijk vandaan? De stad wilde een tastbare herdenking aan het feit dat Mul- house in de loop van de 19e eeuw een bloeiende stoffendrukstad was.

www.tourisme-mulhouse.com/nl Tel. +33 (0)3 89 35 48 48

18 De gids met 108 belevenissen EEN BLIK IN DE Haguenau WONDERBARE WERELD VAN DE Gertwiller

Wat zou Kerstmis in de Elzas zijn zonder de Mulhouse legendarische kruidkoek? Richtingkruidkoek Gertwiller om alle geheimen te ontdekken van deze Ferrette smakelijke traditie.

Bij Fortwenger worden al 200 jaar specialiteiten gebakken waarvan je het hele jaar kunt smullen. Maar zo tegen Kerstmis zwichten jong en minder jong voor de kruidige smaak van deze bijzonde- re koek. In het Kruidkoekpaleis van meer dan 800 vierkante meter duik je in een verrukkelijke wereld van kleuren en geuren die je snoeplust tarten. Je ziet ook dat alles hier met de hand gemaakt wordt. Maar voordat je eindelijk mag proeven, versier je eerst je eigen taaipop. www.fortwenger.com Tel. +33 (0)3 88 08 04 26

EEN DAMPFNÜDEL PROEVEN EEN JAARWISSELING OP DE KERSTMARKT VAN IN FONKELENDE HAGUENAU GEZELLIGHEID

De kerstmarkt van Haguenau is ongetwijfeld We hebben besloten om het jaar af te sluiten een tussenstop waard. in een bruisende, vriendschappelijke sfeer.

De gemeentewerkers hebben de houten chalets Meedoen met een fakkeloptocht in het fraaie schattig versierd met materialen die ze in het bos centrum van Ferrette: het is oudejaarsavond en (label Forêt d'Exception®) naast de stad hebben we lopen stoer mee met onze fakkel, een vrolijke gevonden. Andere specialiteit: de dampfnüdel, manier om de laatste uren van het oude jaar door heerlijke zachte gestoomde broodjes, licht ge- te brengen. We kunnen de burcht al zien, de klok karamelliseerd en bestrooid met kaneel. Proef geeft bijna middernacht aan. We heffen ons glas de zoete versie met appelmoes of fruit op sap, crémant op het nieuwe jaar. Voordat we uit elkaar of de hartige versie met een groentesoep. Een gaan, genieten we van de gezellige, barokke sfeer smuletappe op de route van de decemberfeesten. rond een groot kampvuur. Deze nacht met de warmte van het brandende hout en de menselijke www.visithaguenau.alsace/nl/ Tel. +33 (0)3 88 06 59 99 warmte blijft nog lang in ons geheugen. www.sundgau-sud-alsace.fr/nl/ Tel. +33 (0)3 89 40 02 90

19 KERSTMIS

GENIETEN VAN EEN STERRENSOEP OP DE KERSTMARKT VAN STRAATSBURG De stamgasten van deze sterrensoep wisselen wekelijks hun indrukken uit. Hoe heet de pompoen in deze soep ook alweer? En dan die bijzondere smaak!

Voor de antwoorden kun je terecht op de stand waar de chef met een grote soeplepel de voorbij- gangers bedient. Bij het proeven onthult hij het geheim van zijn sterrensoep. Kokos, citroengras, een paar drup- pels riesling en een assortiment specerijen. In december wisselen vier sterrenchefs elkaar af op de kerstmarkt van de Place Kléber in Straats- burg, en brengen ze een week lang hun sterren- soep op de markt. Een hartverwarmend initiatief, want de opbrengst van deze sterrensoep gaat in z’n geheel naar integratieprojecten.

www.visitstrasbourg.fr/en/welcome-in-strasbourg/ Tel. +33 (0)3 88 52 28 28

sterrenchefs, 4 unieke soepen…

20 De gids met 4108 belevenissen GENIETEN VAN EEN GLAS GLÜHWEIN OP DE KERSTMARKT VAN OBERNAI De grote ketel van de wijnboeren midden op de kerstmarkt van Obernai trekt al jaren liefhebbers van glühwein en gezelligheid.

Het recept van Obernai bevat traditiegetrouw witte wijn en geen rode. Kenners merken het verschil al aan de geur en de licht zure smaak. De wijnboeren van Obernai, die deze verwarmen- de drank schenken rond de grote ketel, zijn altijd te vinden voor een grap, gezelligheid en een praa tje. Want iedereen weet best dat de (na)smaak van de ontmoetingen een stuk belangrijker is dan de kleur van de wijn. www.tourisme-obernai.fr/en Tel. +33 (0)3 88 95 64 13

21 KERSTMIS

Wissembourg

Strasbourg Colmar Stosswihr

Altkirch WANDELEN IN HET VAN ALTKIRCH

ToverbosVerbazing, betovering, verbeelding, In het centrum worden elk jaar een stuk of dertig wat toverkunst en magie... dat zijn de taferelen geïnstalleerd die verhalen en legendes ingrediënten van het Toverbos van Altkirch. van de Sundgau in scène zetten. Maar, waar gaat het eigenlijk precies om? En het is zo boeiend dat de personages en het de- cor wel tot leven lijken te komen door het subtiele spel van de verlichting. Zelfs rond bedtijd zijn de kinderen nog vol van de verhalen die de gids vertelde en ze vallen al dro- mend van hun favoriete sprookjesfiguur in slaap.

www.sundgau-sud-alsace.fr/nl/ Tel. +33 (0)3 89 40 02 90

22 De gids met 108 belevenissen HANS TRAPP ZIEN IN DE OPTOCHT VAN WISSEMBOURG 22 EN ZIJN HUT BEZOEKEN DE KERSTMAN BEZOEKEN EN ZIJN RENDIEREN AAIEN "Ben je dit jaar wel braaf geweest?" Hans Trapp maakt indruk als hij zijn vaste vraag Vandaag hebben we een afspraak met de stelt aan de kinderen die naar de optocht van Kerstman. Niet die uit Lapland, want die Wissembourg zijn gekomen. woont echt te ver weg.

Niet voor niets: hij heeft een lange zwarte baard, We hebben zijn neef gevonden in de bergen van borstelige wenkbrauwen en een jas van dierenvel. de Vogezen, in de Auberge du Schantzwasen. Hij is de plaatselijke versie van de Franse Piet, Zodra er sneeuw ligt, lopen we op sneeuwschoe- Père Fouettard, en speelt de hoofdrol in deze vro- nen naar zijn schattige houten hutje tussen de lijke optocht die voor Kerstmis gehouden wordt sparren. Je weet meteen dat je aan het goede in hoofdstad van de regio Outre-Forêt. Heeft hij adres bent want er staat een kudde rendieren eigenlijk echt bestaan, deze bebaarde reus? In bij de ingang. De kinderen hebben de Kerstman het verleden van Wissembourg bestond ene Hans die zijn ronde voorbereidt meteen in de smiezen. von Trotha die het stadje en de inwoners terrori- Zullen we hem vragen of de verlanglijstjes goed seerde in de middeleeuwen. Wil je er meer over zijn aangekomen? Oef! Wat een opluchting, hij weten? Zijn verhaal wordt verteld in de burcht zal de kinderen niet vergeten. van Berwartstein, vlakbij Wissembourg. Zijn eeu- www.lafermeauxrennes.com wige toevluchtsoord. Tel. +33 (0)3 89 77 99 10 www.alsace-verte.com/en Tel. +33 (0)3 88 94 10 11 20

NAAR DE KERSTLIEDJESLuisteren DE BOOT IN OM DE VAN DE MATROOSJES KERSTMAN TE REDDEN Iedereen denkt alleen maar aan het kerstfeest Waar zijn de aardmannetjes toch gebleven? en we sluiten onze ogen want het is zo mooi. De Kerstman is ze kwijtgeraakt en rekent op onze kinderen om ze terug te vinden. De bootjes glijden langzaam over het water van de gracht die de kerstverlichting weerkaatst. En dan De deelnemers krijgen een origineel kerstverhaal zet het kinderkoor Stille Nacht in... De stemmen te horen aan boord van een rondvaartboot: het van de matroosjes vullen de ruimte, glijden zacht dream team van de Kerstman leidt een onderzoek over de bruggen en kades van het Kleine Venetië met klein en groot tegen de fraaie achtergrond van Colmar. Bij de toeschouwers is het muisstil, vol verrassingen van de rivier de Ill. Dit verhaal iedereen geniet volop van dit betoverende mo- vol humor en poëzie zet de kinderen aan het dro- ment. Onze matrozen met hun rood-witte mut- men en geeft een heel ander beeld van Straats- sen zingen uit volle borst, alleen maar voor ieders burg. En de ouders genieten van hun kinderen plezier. Het publiek zal zich dit kinderkerstkoor die volkomen opgaan in het verhaal. nog lang heugen. www.batorama.com/en www.tourisme-colmar.com/en Tel. +33 (0)3 69 74 44 04 21 Tel. +33 (0)3 89 20 68 92 23

23 MADE IN ALSACE ZOALS GEWOONLIJK

Niet te ontkennen, de Elzas is een streek met karakter. De cultuur van de Elzas, waarin gezelligheid en authenticiteit de boventoon voeren, is één groot feest: het dialect, specialiteiten, folklore en symbolen doen de harten van de inwoners sneller kloppen.

Van eigen bodem

24 De gids met 108 belevenissen VAKWERK,3 symbolen: KAP EN ZUURKOOL

Ansichtkaarteffect gegarandeerd met dit trio dat de identiteit van de Elzas zo goed weergeeft. Vakwerkhuizen maken LIEVELINGSDORP onlosmakelijk deel uit van het landschap. Wat de traditionele VAN DE FRANSEN klederdracht betreft, de kappen tonen het best de folklore van de Elzas. In het bord krijgt de zuurkool de hoofdprijs als meest 2020 populaire streekgerecht. Overal waar je gaat of staat vertellen Hunspach deze 100 % pure Elzas-symbolen een authentiek verhaal.

2017 Kaysersberg

2013 Eguisheim

'MÌR REDE ELSASSISCH'* Eerst overvalt het je een beetje. Soms is het gewoon grappig. Maar één ding is zeker, je hoort het nergens anders! Een deel van de inwoners van de Elzas spreekt een dialect dat erg Duits klinkt. Deze streektaal hoor je zowel in steden als in dorpen. Omdat er variaties bestaan in het Elzassisch hoor je zowel Mannele als Mannala om die heerlijke zoete broodjes in de vorm van een ‘menneke’ te beschrijven. *Wij spreken Elzassisch

25 MADE IN ALSACE 26 belangrijkste ingrediënten. onverstoorbare liefde voor kwaliteitblijftechter een van de gemaakt zijn, stap je gewoon bij een werkplaats binnen. De crémant, spreads voor opbrood...Omtebegrijpenhoeze Je zwicht onverbiddelijk voor unieke lekkernijen: bretzels, Jezelf ofeenander verwennen isheelmakkelijk indeElzas. bers van desmaak van deeenvoud. Zoet of hartig, de producten Made in Alsace behagen liefheb ’Alsacienne VAKMANSCHAP De gidsmet 108belevenissen à l verrukkelijk is. het feit datdezesnack echt dat iedereenheteensisover de Elzas.Waar hetomgaat,is De meningenlopenuiteenin UN UN BRETZEL? E BRETZEL? - www.visit.alsace/nl/ hapjes serveren. streekproducten smakelijke zien terwijldemakers van klederdrachten inactiete groepen inhuntraditionele gelegenheid omfolkloristische bloemencorso… Eenprima de bruiloft van L'Ami Fritz, feesten, Streisselhochzeit, transhumance, wijn(oogst)- hoogtepunten te beleven: bij elkaar omsamendeze en minder jongkomen feesten indeElzas.Jong traditionele enfolkloristische Het hele jaar door zijner VAN DE ELZAS CULTUUR EEN STUKJE

IETS IETS IETS GOEDS MOOIS GLANZENDS

Traditionele jams Aardewerk uit Soufflenheim Een Bretzel-ketting & confituren @Potiers d’Alsace @Éric Humbert @Les confitures du Climont Cadeautips

IETS IETS IETS TYPISCH DUURZAAMS COMFORTABELS

Een lap stof uit de Elzas Een kaart die je kunt planten 'Schmutz'-sokken @Bleu Kelsch @Les cartes de Lulu @Labonal

IETS IETS IETS ORIGINEELS SUBTIELS FRIS

Een ooievaarsmug Makarons Ambachtelijke bieren @Bretzel Airlines @Macarons et inspirations @Au Gré des Bières

27 MADE IN ALSACE 28 IN HET BROODMUSEUM LEERLING-BAKKER SPELEN kerij en warme bakkers in deElzasaan bod komt. waar totinde details de geschiedenis van de bak gerestaureerde pandisingericht alsmuseum kersbond. De bovenste verdieping van dit fraai Sélestat is altijdeigendomgeweest van de bak Dit elegante gebouw uit 1522 in het centrum van je er welkom bent. van deElzas?Zodra jebinnenstapt, weet jedat Wat staat er ophetmenuinBroodmuseum De gidsmet 108belevenissen - - Tel. +33 (0)388584590 www.maisondupain.alsace/en van gelukisuiteindelijknietzoingewikkeld! mag jeervansmullenronddetafel. Het recept oven in.Na eenhalf uur ishetbroodjegaar en eigeel erover voor een goudenglansenhop, de volgens de vorm van eenpopkrijgt.Eenkwastje hand briochedeeguittoteendikke worst die ver - ken. Kinderen, ouders, grootouders rollen met de Op debeganegrondmagjezelfbroodjesbak

Sélestat Andlau Truchtersheim - OVERVerbaast DE DIVERSITEIT staan VAN ELZASSISCH LEREN MET HET ERFGOED VAN DE ELZAS EEN GEMOTIVEERDE GIDS

Oren open en bereid je voor op een boeiende taalles: we gaan de grondbeginselen leren van het converseren in een buitenlandse taal!

Let wel, in het Elzassisch! Want dit dialect is, net zoals de kwets en de bretzel, puur erfgoed van de streek. Onze onderwijzer is een geletterde gids: bis bàll (tot gauw), buschur (hallo), e Güeter (eet smakelijk)… makkelijk uit te spreken, maar houd rekening met de verschillende intonaties tus- sen Noord- en Zuid-Elzas. Daarna leren we spe- cifieke uitdrukkingen, een speelse manier om de volkscultuur te ontdekken, die veel zeggen over menselijke relaties. Een taalles die zich ontpopt als een ludieke duik in de cultuur van de streek.

www.book-a-guide.fr/en Wat is een Stub? Wat zijn de kleuren van de Kelsch? Waarom is de kap gebloemd?

Dit zijn vragen die je alleen maar in de Elzas kunt ZELF EEN stellen. Je vindt de antwoorden in de elegante collecties van Museum Kochersberg in Truch- VAKWERKHUIS tersheim. Dit adres is een absolute aanrader om BOUWEN bekend te raken met de cultuur en de tradities van de Elzas. Eskapade, op dezelfde plek, is een Het vakwerkhuis is dé klassieker van de aan moderne architectuur gewijde ruimte waar regionale architectuur van de Elzas. exposities, concerten en andere eigentijdse kun- sten te zien zijn. Bekijk ook de Kube, een interac- We bewonderen de buitenkant, maar weten tieve digitale galerij van 360° in de rondte. In de eigenlijk niets van de kunst. Om meer inzicht Elzas gaan traditie en moderniteit goed samen. te krijgen in dit onontkoombare stukje erfgoed kun je in de Ateliers de la Seigneurie van de Pays www.eskapade.alsace/fr/le-musee Tel. +33 (0)3 88 21 46 90 de Barr er zelf eentje bouwen. Kruip in de huid van een timmerman, van oudsher de maker van het vakwerkhuis. Je leert al doende. Iedereen probeert de houten delen zo goed mogelijk te monteren en het nut in te zien van de bouwma- terialen die nodig zijn om een spitsboog te ma- ken. Niemand heeft het ooit eerder gedaan dus iedereen heeft gelijke kansen. Klaar voor de start? Af! Bouwen maar!

www.paysdebarr.fr/ateliers-de-la-seigneurie/ Tel. +33 (0)3 88 08 65 24

29 MADE IN ALSACE an dean Elzas Openluchtmuseum 30 openluchtmuseum van Frankrijk. openluchtmuseum van op naar Ungersheim, naar hetgrootste het museum,maar dan wel buiten!Dus, Goed nieuws: we gaandeheledagnaar IN HET ELZAS-DORP IN1930 HET LEVENINEEN De gidsmet 108belevenissen

v

Tel. +33 (0)3 8974 4474 www.ecomusee.alsace/en door demoderniteit. charme van eenlandschap dat nietaangetast is het eerstegevoel datoverheerst dediepgaande de ludieke pedagogie die dezeplekuitstraalt, is verheid, eentraditieuitdeElzas.Meer nogdan elk eeneigengeschiedenis,beroep, eennij- stallen, werkplaatsen enboerderijen vertellen Meer dan70nauwkeurig nagebouwde huizen,

HET GEHEIM VAN DE TRADITIES VAN DE ELZAS DOORGRONDEN

De tradities maken de Elzas zo uniek. Ze prijken met de regelmaat van een klok op de evenementenkalender: Kerstmis, Pasen, maar ook de naamdagen van heiligen, het begin van de zomer en het eind van de wijnoogst worden uitbundig gevierd.

In Colmar worden veel activiteiten georgani- seerd op dit meer dan folkloristische thema en iedereen mag meehelpen met de voorbereiding van het kerstfeest, bredela maken, kerstbomen WEGVLIEGEN IN HET versieren, Sinterklaas vieren, meelopen in de PRETPARK optocht van Hans Trapp… Rond Pasen komen de LE PETIT PRINCE geheimen rond de haas en de kip aan de orde. De Kleine Prins van Saint-Exupéry is meer Een wereld van tradities in de vorm van verhalen, dan een filosofieles, hij zet aan tot reizen. verteld door de gidsen van de stad. Zo vergaat het je ook in het aan hem gewijde www.tourisme-colmar.com/en attractiepark. Tel. +33 (0)3 89 20 68 92 Een reden om je los te maken van de aantrek- kingskracht van Moeder Aarde, om dichter bij de sterren te komen en in je kinderziel terug te krui- pen. Voor het vertrek kiest ieder z'n vluchtsche- EEN DAG DRUIVEN OOGSTEN ma: opstijgen in een luchtballon, met bungelende voeten een glaasje drinken, de sterren plukken op De ochtendnevel is opgetrokken een trampoline, draaien op vliegende stoelen, het op de vlakte, de zon verwarmt de avontuur van de luchtpost opnieuw beleven, je hellingen van de wijngaarden. vermaken met het zoeken naar pagina's uit het boek van Saint-Ex… Wat een raar gevoel om weer De workshop druivenoogst gaat beginnen en op vaste grond te staan na zo lang in de lucht te iedereen draagt zijn eigen gereedschap: emmer, hebben geleefd. snoeischaar en schort. Onze hoofdwijnboer laat www.parcdupetitprince.com/en zien hoe het moet: bladeren verwijderen, tros Tel. +33 (0)3 89 62 43 00 snoeien, rotte druiven verwijderen. Hoe beter we de techniek onder de knie krijgen, hoe sneller het gaat. Voor we het weten is het alweer pauze, een mooi moment om de oogst van vorig jaar te proe- ven. Toegegeven, we hebben nu al zin om volgend jaar terug te komen bij onze favoriete wijnboer! www.alsace-du-vin.com

31 MADE IN ALSACE MADE

EEN DUIK IN DE MIDDELEEUWSE SFEER VAN DE PFIFFERDAJ Gundershoffen Cleebourg Vreugde is onontbeerlijk voor ons evenwicht. Lichtenberg

En om in deze toestand te raken, kun je blinde- lings vertrouwen op de Pfifferdaj*, het oudste Villé Dieffenthal middeleeuwse feest van de Elzas. Twee dagen Sélestat lang verspreiden acrobaten, jongleurs en vuur- Ribeauvillé spuwers hun levensvreugde in de steegjes van Ri- beauvillé en over de toeschouwers. Het program- ma is gevarieerd genoeg: middeleeuwse markt, gezellig dansfeest, fakkeltocht... alle ingrediënten voor een vrolijk, bont evenement. DE WINTER VERJAGEN *Dorpsmuzikantenfeest EN DE LENTE VIEREN www.ribeauville-riquewihr.com/en Tel. +33 (0)3 89 73 23 23 op de Keltenrots Een eenvoudig maar mooi ritueel dat het einde van de winter inluidt in de Vogezen. DE HUMOR VAN DE STREEK ONTDEKKEN Bij het vallen van de nacht speelt de scène zich 33 voor onze ogen af. Dit plaatselijke gebruik van IN DE OPENLUCHT Keltische herkomst doet niets onder voor een kunstzinnige performance. De Schieweschlawe Lachen, je vermaken, alles loslaten en weer is een traditie die afstamt van een heidens feest van voren af aan beginnen. en wordt al eeuwen gevierd op de Keltenrots in de bergen bij Dieffenthal. Iedereen doet mee. Je legt In burcht Lichtenberg steelt een toneelgezelschap een houten schijf op de gloeiende kooltjes van de show in plaatselijk dialect. We wonen dit het kampvuur. Als de schijf goed rood is, slaan originele evenement bij in een openluchttheater. we hem stevig af op een steen. En dan komt het We lachen wat af en raken steeds meer in de hoogtepunt: we slingeren hem door de lucht in Stimmung van de Elzas. In onze oordopjes horen cirkels, zoals een opkomende zon die de aarde we de Franse versie, om vooral niets te missen wekt. Dit ritueel luidt de overgang van winter van wat er gezegd wordt in het schouwspel. naar lente in, wat betekent dat het werk in de We kunnen ons goed voorstellen dat we een velden binnenkort weer begint. keer terugkomen naar deze plek voor een ander www.selestat-haut-koenigsbourg.com/en evenement. Met Halloween bijvoorbeeld? Tel. +33 (0)3 88 58 87 20 www.tourisme.hanau-lapetitepierre.alsace Tel. +33 (0)3 88 70 42 30 34

32 De gids met 108 belevenissen HET MEEST NOORDELIJKE CADEAUTIP: WIJNGEBIED VERKENNEN GEEF EEN ELZAS-MIX! 37 EN EEN ZONOVERGOTEN We hebben besloten om de thuisblijvers te CRÉMANT PROEVEN verwennen, en onszelf ook, met een smakelijk souvenirtje rechtstreeks uit de Elzas. Op de kaart van de wijngebieden van de Elzas is Cleebourg makkelijk te vinden: zoek in het noorden, het is het meest noordelijke Bretzel? Kougelhopf? wijngebied van de Elzas. Bredele of mannala? Fanny en Fabrice maken complete kits en mixen om Een ander onderscheid is dat Cleebourg midden thuis de specialiteiten van de Elzas te maken. Deze in het Regionaal Natuurpark van de Noordelijke fans van de Elzas en van banketbakken wonen in de Vogezen ligt. Eenmaal ter plekke snap je het me- Vallei van Villé en maken zoete en hartige lekkernij- teen: de wijngaarden op de zuidelijke hellingen en in hun werkplaats. Nadat we onze kits hebben stralen een zeldzaam evenwicht uit. Een schit- gekozen, dagen ze ons uit om een stap verder te terend plaatje als de zon achter de horizon zakt. gaan en de recepten naar onze eigen hand te zetten: We zouden wel uren kunnen wandelen in deze uitdaging aangenomen! Zodra we thuis zijn, maken betoverende omgeving. Daarna gaan we naar de we een gevulde bretzelbol! wijncoöperatie van Cleebourg om deze goden- drank te proeven. Waarom niet een slokje Cré- fannyetfabrice.alsace mant Ice?! Deze bubbelwijn drink je zeer koel. De Tel. +33 (0)3 88 85 60 15 jonge wijnboeren uit de streek zijn er zo verzot op dat ze er elk jaar in augustus een feest aan wijden. DUIZENDEN BRETZELS www.cave-cleebourg.com/en Tel. +33 (0)3 88 94 50 33 ZIEN LANGSKOMEN IN 35 GUNDERSHOFFEN TUSSENDOORTJES MET De bretzel heeft alles voor een fijnproever: een originele consistentie, hij is mooi om te zien SPREADS UIT DE ELZAS en knispert als je erin bijt. Het is de kleinste gastronomische specialiteit van de Elzas, Het staat op het etiket: dit broodbeleg Made maar zeker niet de minste. in Alsace is het recept van een plaatselijke chocolademaker. In Gundershoffen toont de Bretzelfabriek van Boehli tot in de details hoe dit pronkstuk van de Zodra het om ambachtelijk kwaliteit gaat, wil je borreltafel gemaakt wordt. Alles is tot op de milli- meteen proeven. Je kunt kiezen uit zes smaken: meter berekend: een badje bicarbonaat, een hagel de originele hazelnootpasta, eentje met veel cho- van zout, een goudbruine baktijd... En daarna mo- cola, of, wat origineler, die met karamel en een gen onze smaakpapillen ook hun mening geven. snufje zout... Een pasta zonder palmolie voor lek- Er zijn verschillende smaken. De zoete knispert kerbekken, en echt niet alleen voor kinderen. Ook tussen de tanden, de hartige smelt op de tong. We grote mensen willen weleens een tussendoortje! vermaken ons kostelijk met het herkennen van de diverse smaken van dit vreugdevolle hartje. nut.alsace/en Tel. +33 (0)3 88 91 29 49 www.boehli.fr/page-anglais 36 Tel. +33 (0)3 88 07 16 75 38 33 Whisky uit de Elzas? Een schommelbretzel? Een voodoomuseum in een watertoren? Welkom in de Elzas!

34 De gids met 108 belevenissen CULTUUR & VAKMANSCHAP

WELGEPLAATSTE NIEUWSGIERIGHEID

Door ontmoetingen met inwoners, makers van streekproducten en andere liefhebbers van de streek krijg je een fundamenteel inzicht in de identiteit van de Elzas. Als waardige bewakers van hun tradities onthullen ze de geheimen van een uniek vakmanschap en een cultuur die diverse tijdperken doorkruist heeft. Neem een duik in de Elzas via rondleidingen, bezoeken, evenementen en ontmoetingen.

Kunst & talenten

35 CULTUUR & VAKMANSCHAP 36 www.visit.alsace/nl de Elzaskan. show, zoalsdatalleenin laten onsdragendoor de in eenoudklooster, we in een variététheater of vreugd. Opeenfestival, hoe meer zielen,hoemeer zingen, lachenen vooral: We houden van dansen, dagelijks leven. Hier hoortfeesten bijhet VREUGDE FEEST- De gidsmet 108belevenissen

www.visit.alsace/nl één grens,die van degeest. meer diepgang. IndeElzashebbencultureleontdekkingenmaar en creativiteit waardoor er belevenissen ontstaanmetsteeds geschilderde muren.Sommigeplaatsencombinerentechnologie gotiek eneven later vergaap jeaandoor straatkunstenaars het enemomentgeboeidtekijken naar eenjuweeltje uitde vertegenwoordigen werkelijk allekunststromingen.Zostaje De museaindeElzasbezittenmonumentale werken en museum n het EEN UITSTAPJE THE PLACE TOTHE PLACE BE? zien indestad symbolische i plaatsen te 24 www.industriemagnifique.com Vorstelijk en verbluffend. de Elzas. ken symbool voor hetondernemerschapin Straatsburg pleinen van en deindustrie.Indezeperiodestaan opde ling endepromotie van de creatie, dekunst een evenement datgericht isopdeontwikke- Dat is het concept van Industrie Magnifique, Een kunstenaar, eensponsor, eenplein. monumentale wer- Wauw! Een wormencompostbak voor binnen Made in Alsace is het resultaat van de lucratieve samenwerking tussen een industrieel designer en een pottenbakker uit de Elzas.

EEN SMAKELIJK VAKMANSCHAP Bakkers, restaurants, brouwe- rijen, slagerijen, kaasmakers, chocolademakers, snoepma- ONTMOETING MET kers… Waar je ook gaat, er is altijd iets LEVEND ERFGOED ‘100% Elzas’ te proeven. Op de markt, in winkels of In de Elzas worden kunstberoepen systematisch doorgegeven rechtstreeks bij de maker, de aan de volgende generatie. Tradities leven voort, weliswaar met streekproducten vinden hun gebruik van vernieuwende technieken, en originele voorwerpen aftrek bij liefhebbers van au- en projecten zien het daglicht. Klop aan bij zo'n werkplaats en thenticiteit. ontdek het vakmanschap Made in Alsace. Een bretzel voor onderweg?

www.visit.alsace/nl www.visit.alsace/nl

37 CULTUUR & VAKMANSCHAP

Retabel van Issenheim 38 dit aangrijpendrealistischemeesterwerk. fascinerende aantrekkingskrachtuit van en kunstzinnigebelevenis. Er gaateen van Issenheim iseenpurefilosofische Je eersteontmoetingmethetretabel JE VERGAPEN HET AAN De gidsmet 108belevenissen IN MUSEUM UNTERLINDEN Tel. +33 (0)3 89201550 www.musee-unterlinden.com/en/home eeuw endefraaie werken uitonzetijd. sen dit meesterwerk van het begin van de 16e Je maakteenonmetelijk(e) kunstzinnigereistus- eigentijdse kunstenaars. en er worden thema-exposities gehouden van onlangs uitgebreid,hetretabelisgerestaureerd Voordat jedeantwoorden krijgt:hetmuseumis len tegenelkaar op? weergeven? Wat isschoonheid? Wegen allestij- die hetoproept:moet de kunst de werkelijkheid aspect van ditkunstwerk zijndeeeuwige vragen kijker erbijtebetrekken. Eenander fascinerend drukking van hetlijden,entallozetrucjesomde Christus aanhetkruis,eenniette verstane uit- ONTDEK DE BLOEITIJD VAN DE TEXTIEL IN HET STOFFENDRUKMUSEUM

Kunst en schoonheid kennen geen grenzen, zoals dit museum het elegant stelt. Bœrsch

Hier komt de verbazingwekkende geschiedenis Colmar van een eeuwenoud vakmanschap uit India aan Husseren-Wesserling de orde, dat de textielwerkplaatsen van Mulhouse Mulhouse radicaal veranderde. Deze textielopmars in de El- zas heeft een ware revolutie ontketend in de Eu- BIJKLEUREN ropese textielkunst. Elk motief roept oh's en ah's op vanwege het schitterende spel tussen kleuren IN PARK WESSERLING en vormen, alsof je een prachtig schilderij be- kijkt. Een meestal op de natuur geïnspireerde Reken op een vuurwerk van sensaties, bontheid. En om deze kunst nog beter te leren veroorzaakt door kleuren: bezwijk onder de kennen, kun je zelf een stof bedrukken tijdens charme van een glimmend rood, word vrolijk een workshop in het museum. van een zingend blauw, twijfel tussen saffraan en karmijn... www.musee-impression.com/en Tel. +33 (0)3 89 46 83 00 Het avontuur begint in het Textielmuseum waar subtiel en kundig de glorietijd van de Indiase stof- fen tot leven komt: stoffen met intense kleuren die heel Europa verblindden. Daarna wandelen GEBOEID LUISTEREN we in de vijf prachtige tuinen, gesublimeerd door de verbeelding van eigentijdse kunstenaars en de NAAR EEN AMBACHTSMAN vakkennis van de hoveniers van het park. Tijdens het slenteren tussen die stukjes poëzie willen we Jean-Charles Spindler is wat we noemen een maar één ding: inspiratie opdoen om thuis ook houtaanbidder. In zijn familie is het inleggen zo'n kleurenparadijs te maken. en het mozaïekwerk al generaties lang een www.parc-wesserling.fr passie. Tel. +33 (0)3 89 38 28 08

Eerst Charles, toen Paul en nu kleinzoon Jean- Charles! De familie Spindler 'mozaïekt' al jaren. Geen verf, geen kwast, hier wordt alles liefdevol vervaardigd vanaf een tekening en uitgevoerd door het naast elkaar leggen van strippen van zeldzame houtsoorten. Een vakmanschap dat je hoegenaamd nergens meer tegenkomt. www.spindler.tm.fr/en Tel. +33 (0)3 88 95 80 17

39 CULTUUR & VAKMANSCHAP 40 1

De gidsmet 108belevenissen 200 expositieruimte

m 2 DE VESTINGSTAD KAZEMATTEN VAN STREET ART ENDE EEN DUIKINDE werelderfgoed van deUNESCO. Neuf-Brisach, de vestingstad van Vauban, MAUSA Vauban bereikje via degangenonder Het museum voor StadskunstenStreet Art Tel. +33 (0)3 89725666 www.mausa.fr aan enhetresultaatis verbluffend. gaat hethedendeontmoetingmet het heden vastlegt enzijnportret van Vauban. Hier te vergeten C215,diemetzijnsjablonenberoemd van het dorp, Nasty en zijn metroborden... en niet met deachtergrond,DenisM maken ons.Seth enzijnreuzenkinderenspelen Deze werken spreken ons aan,boeien en ver deze origineleondergrondse wereld. met materialen,reliëf,perspectiefenhetlicht stenaars hun verbeelding de vrije loop, spelenze In dezemysterieuze, grotachtigepleklatenkun eyers endeinwoners verleden van - - - DANSEN OP HET JE LATEN MEESLEPEN IN PLATTELAND OP DE DE ELSASS CANCAN IN KLANKEN VAN HET LE PARADIS DES SOURCES FESTIVAL DÉCIBULLES Een gedempte sfeer dompelt de toeschouwer Een feestelijke sfeer in de buitenlucht, in een mengeling van gezelligheid en vrolijke smakelijke ambachtelijke bieren en een zeer elegantie. breed publiek. Décibulles is duidelijk een muziekfestival dat alles anders doet. In het variététheater Le Paradis staat de tijd stil, vergeet je de dagelijkse beslommeringen en Een super landelijke omgeving, waar je geniet laat je je meeslepen in het tempo van de show. van de ondergaande zon boven de Vallei van Villé Muziek, dans, maar ook het beleven van een mo- en van het bier van ambachtelijke brouwers uit ment vol elegantie en uitbundigheid. Als de show alle hoeken van de wereld. afgelopen is, open je de verborgen deuren van We proeven hun bieren al deinend op jamsessies dit paradijs en maak je kennis met de artiesten en kunstperformances. van deze onvergetelijke show. Daarna houd je de Dit evenement zet zich ook in voor de bescher- feestelijke sfeer nog even vast op de dansvloer. ming van het milieu en het behoud van een plaat- Na al die sensaties wil je lichaam zich ook graag selijke economie. uiten. Heerlijk! www.decibulles.com www.leparadisdessources.com Tel. +33 (0)3 88 57 13 55 Tel. +33 (0)3 89 22 44 44

OGEN EN OREN DE KOST GEVEN IN HET DOMINICANENKLOOSTER

Bij de dominicanen sta je verbijsterd te kijken naar de prachtige bouw van het klooster en al even verbijsterd te genieten van de akoestiek.

De kerk ontvangt al sinds mensenheugenis zan- gers, musici en componisten die profiteren van de uitzonderlijke geluidskwaliteit. Verbaas je niet als je in een van de kapellen een fonkelen- de jukebox ziet staan, een digitale show in het kerkschip bekijkt of naar een concert luistert in het koor van de kerk… Hier ontmoet het verleden de toekomst om nieuwe vormen van muziek uit te vinden die luisteren en zien combineren in Hier ontmoet hetzelfde stuk. www.les-dominicains.com/drapeau-en het verleden de Tel. +33 (0)3 89 62 21 82 toekomst 41 OntmoetEEN POTTENBAKKER DIE MODERN DRAAIT CULTUUR & VAKMANSCHAP CULTUUR IN SOUFFLENHEIM

In pottenbakkerij Siegfried-Burger hebben In het centrum van Soufflenheim, in een streek beroepen van nu hun eigen plaats, omdat waar perfectie al eeuwen een erezaak is, wordt ze het vakmanschap van de pottenbakker vrolijk en fris aardewerk met de hand gemaakt verrijken, sublimeren en perfectioneren: en beschilderd, voor een frisse stijl in je interieur, designers die vernieuwende vormen je keuken en op tafel. ontwerpen en ingenieurs die ultra-bestendige Geef je ogen de kost in de werkplaats en in de producten uitvinden. boetiek. In Soufflenheim gaat het eeuwenoude pottenbakkersberoep met de tijd mee.

www.visitpaysrhenan.alsace/en Tel. +33 (0)3 88 86 74 90

42 De gids met 108 belevenissen REIZEN IN DE KALIMIJNEN VAN DE ELZAS

Zo'n origineel bouwwerk, ten noorden van Mulhouse, kom je nergens tegen in Frankrijk en Europa.

De oud-werknemers hebben het op het nippertje gered van de sloop, deze enige getuige van een hele branche van het industriële avontuur van de JE GELUKSSTEEN Elzas: de kalimijn. OPDUIKELEN IN SAINTE- Een boeiend menselijk en technisch avontuur, verteld door vrijwillige gidsen. Je ontdekt er de MARIE-AUX-MINES details uit het leven van de mijnwerkers zoals de aan het plafond bungelende werkkleding van de Sommige stenen zijn fonkelend doorzichtig, mijnwerkers, de badges van afwezigen, de elek- andere zijn ouder dan de aardbol en weer trische hoofdlampen... Een industriële rondlei- andere stenen dragen bij aan je welzijn. ding waarin de mens vooropstaat. De meeste stenen glimmen in de mooiste musees-mulhouse.fr/en kleuren of hebben verbazingwekkende vormen. Tel. +33 (0)7 84 57 51 76

Om deze oogverblindende stenen te zien, ga je naar Sainte-Marie-aux-Mines, naar de delfstof- fenbeurs die elk jaar eind juni gehouden wordt. Vier dagen lang tonen en/of bekijken stenenlief- CHALLENGES AANGAAN hebbers uit alle hoeken van de aardbol de mooiste stenen. Je hebt dus vier dagen om je gelukssteen IN DE ONDERAARDSE of de steen die je gelukkig maakt op te duikelen. ESCAPE ROOM www.valdargent-tourisme.fr/en Tel. +33 (0)3 89 58 80 50 Veel strategie en een snufje zelfbeheersing, dat zijn de ingrediënten voor het oplossen Soufflenheim van de raadsels en om te ontsnappen uit de in onbruik geraakte mijngang! Sainte-Marie-aux-Mines In het mijnpark Tellure bij Sainte-Marie-aux-Mi- Mulhouse nes speelt het avontuur zich af onder de grond. Dit kun je alleen maar hier doen. Je duikt een oude mijn in, zoekt aanwijzingen om er zo snel moge- lijk weer uit te komen. Terwijl de volwassenen hun hersens breken, gaan de kinderen op zoek naar de minitrollen. We zijn allemaal winnaars in dit spannende spel. We leveren onze uitrusting in en gaan naar de bar om na te praten over onze avonturen bij een warme drank.

www.tellure.fr/en Tel. +33 (0)3 89 49 98 30

43 CITYBREAK

EVEN WEG IN DE STAD

De steden van de Elzas, een combinatie van bruisende sfeer en schilderachtige omgeving, voldoen aan ieders wensen. Met groot plezier neem je, in je eigen tempo, een duik in diverse werelden: je gaat naar het museum om de geest te openen, naar een festival voor de afwisseling, naar een typische wijk om je ogen uit te kijken, op het water voor een ander perspectief, naar symbolische plekken voor een levende geschiedenisles…

Het ruime sop kiezen

44 De gids met 108 belevenissen MEEGESLEEPT DOOR ”IK HERINNER ME DE FEESTENDE, UITZINNIGE STAD”

Of je nu kiest voor het volgen van je neus en je te latende overrompelen menigte... of je kiest voor een vastgestelde route, je wordt altijd verrast. De steden van de Elzas hebben prachtig erfgoed. Overal zijn cultuur en traditie nauw betrokken bij verrassende activiteiten voor tijdloze momenten. In een groep, samen of LUCHTHAVEN FRANKFURT alleen, we duiken de stad in en doen ons geluk op. AM MAIN SAARBRÜCKEN WINDEN SARREGUEMINES WISSEMBOURG WÖRTH BITCHE LAUTERBOURG NIEDERBRONN www.visit.alsace/nl LES-BAINS

SARRE-UNION

HAGUENAU

SARREBOURG SAVERNE LUCHTHAVEN SARREBOURG, KARLSRUHE/ METZ & NANCY BADEN-BADEN REIZEN IN PARIS LUCHTHAVEN PARIJS- LUCHTHAVEN CHARLES DE GAULLE STRASBOURG KARLSRUHE / ORLY STRAATSBURG- ENTZHEIM DE ELZAS KEHL

MOLSHEIM OFFENBURG Fluo: de ideale service om je SCHIRMECK route uit te stippelen in een handomdraai. SÉLESTAT

SAINT-DIÉ SNCF : 14 spoorlijnen, DES-VOSGES ZAKENLUCHTHAVEN 161 stations en talloze COLMAR-HOUSSEN verbindingen in de hele Elzas. COLMAR MUNSTER

ALSA +: tickets met METZERAL onbeperkte toegang tot alle KRUTH FREIBURG openbare vervoersnetwerken. IM-BREIGSAU THANN MULHOUSE Shuttle Bergkamroute: bussen die in het hoogseizoen de verbinding verzorgen BELFORT SAINT LOUIS tussen de stations in de dalen BÂLE EUROAIRPORT en de toppen van de Vogezen. BAZEL-MULHOUSE- FREIBURG LUCHTHAVEN ZÜRICH Le Kut’zig: een open bus om de mooiste plekjes op de Wijnroute van de Elzas te ontdekken, in de zomer via Colmar.

www.visit.alsace/nl/hoe-te- reizen-in-de-elzas

45 CITYBREAK 46 1452 Tel. +33 (0)388588720 www.bibliotheque-humaniste.fr/en gen ontdekken! UNESCO staat. Wat een voorrecht omdittemo- de Werelderfgoedlijstde voordocumenten van Zo kom je ook te weten dat de bibliotheek op meer over degeschiedenis van hethumanisme. Tijdens hetbezoekleer je via interactieve middelen vooral indeElzas. richting vindt haar oorspronginhet Rijnland, ons inzichtgeeftinhethumanisme:dezedenk- door BeatusRhenanusnagelatencollectiedie Je voelt jemaar wat kleintenopzichte van de van derenaissance. richt. Je maakter een reis door detijd, in het hart Dit vorstelijke gebouw isonlangsopnieuw inge- Sélestat. Bibliotheek van je te wachten indeHumanistische De geschiedenisineennotendopstaat boeken enuitzonderlijke werken. kostbare Manuscripten, wiegendrukken, EN HEDEN INSÉLESTAT REIZEN TUSSEN ERFENIS De gidsmet 108belevenissen Bibliotheek de Humanistische oprichting van het jaar van de

MAANDAG BELEVEN EEN Tel. +33 (0)3 88941011 www.alsace-verte.com we eerst eenhaltebijdebar. del klimmen om de volgende race te zien, maken en datisbestboeiend. Voordat we weer inhetza we ontdekken wat er achter deschermengebeurt schermen: paddock,stallen,trainingscentrum… gewed! Nu gaan we eenkijkjenemenachter de Midden inderoos, we hadden ophetgoedepaard trots en triomferend, oren gespitst, op de baan. Na zijn overwinning paradeert SprintMaster een dagindeschijnwerpers. paardenrenbaan van deHardt folklore ensport Al meer dan150jaar zetditevenement opde de paardenracesoptweede pinksterdag. historisch evenement destadtotleven: In Wissembourg brengteen jaarlijks ANDERS DAN ANDERE - DansenTOT HET enEIND zingen VAN DE NACHT

Een muziekfestival in de wijnstad van de Elzas? Ja, in Colmar tijdens Wijnbeurs van de Elzas.

Dit unieke concept combineert een jaarmarkt, optredens en talloze activiteiten rondom een plaatselijke ster: de wijn van de Elzas. Als je ziet wat er op het programma staat, krijg je een idee van de omvang van het evenement: artiesten uit binnen- en buitenland lossen elkaar een paar da- gen achter elkaar af op het podium. Sting, David Guetta, Indochine en Johnny Hallyday zijn hier geweest. Morgen is het de lang verwachte Nuit Blanche (Slapeloze Nacht): de langste electronacht in de Elzas. Dat wordt dansen tot het eind van de nacht! Maar we gaan eerst naar de inhuldiging van de Wijnkoningin. Een druk programma! www.foire-colmar.com Tel. +33 (0)3 90 50 50 50

47 CITYBREAK 48 tegeno Het heeft eenprachtigeliggingaanhetkanaal, Vogezen, ligteencharmantjachthaventje. het Regionaal Natuurpark van deNoordelijke Niet te geloven! In Saverne, aande voet van DE DE BOOT NEMEN IN ver deelegantegevel van SlotRohan. HAVEN VAN SAVERNE De gidsmet 108belevenissen

Tel. +33 (0)3 88918047 www.tourisme-saverne.fr/en vaker moeten doen! heerlijke rust!Eenidyllische break,zouden we pertje metdebladeren van debomen. Wat een Op het water spelendezonnestralen verstop- onze wangen. de elektriciteit!)eneenzeeachtigbriesje streelt sluizen. We varen lekker door, geruisloos (leve we vreedzaam over het water, door tunnels en We stappen aan boord en even later glijden waarvoor een vaarbewijs overbodig is. gemeerd aandekade, waaronder vintage-bootjes Boten in alle maten en soorten liggen keurig aan - Al struinend krijg je trek

NEUSTADT VERKENNEN, UNESCO De wijk werd aangelegd toen de Elzas nog Duits WERELDERFGOED was en toont een ruim scala aan bouwstijlen: gebouwen van de zo typische zandsteen van de De keizerlijke wijk (‘Duitse wijk’ of ‘Neustadt’) Elzas, van natuursteen, in Hausmann-stijl, neo- staat sinds kort op werelderfgoedlijst van gotisch, art nouveau, rococo… de UNESCO, en prijkt nu ook op de lijst met Al struinend krijg je trek, dus je stapt een gezellig de verplichte bezienswaardigheden van cafeetje in voor een kop warme chocolademelk Straatsburg. met slagroom om op krachten te komen.

www.visitstrasbourg.fr/en/welcome-in-strasbourg/ Tel. +33 (0)3 88 52 28 28

49 CITYBREAK 50 HET DAK VAN EN KLIMMENNAAR PARLEMENTSLID IN DE HUIDVAN EEN Europees Parlement inStraatsburg. te beklimmen.Datkanookgewoon inhet zijn omhetdak van hethart van Europa Je hoeftgeendoorwinterdealpinistte Europa De gidsmet 108belevenissen

Tel. +33 (0)3 885228 www.visitstrasbourg.fr/en/welcome-in-strasbourg/ in we hethart van Europa horenkloppen! Dit Parlement is een echte toren van Babel waar - kiezen we onzetaaluitde23beschikbaretalen. begint weer. Omniets van hetdebattemissen, sessie indeindrukwekkende grote vergaderzaal ontdekken. Endangaatdebelalweer, deplenaire mentariër tekruipenenhetparlementswerk te gelegenheid om in de huid van een Europarle uitleg vindt over deEuropeseinstellingen.Een leerzame een je waar Parlamentarium het in je Voordat jegaatklimmen,neem jeeersteenkijk dit gebouw waar hetpolitieke Europazetelt. panoramaterras van het adembenemend vanaf Het uitzichtopdehoofdstad van deElzasis - - VAREN OP DE KANALEN VAN DE ILL VANUIT DansenOP DE LIEFDE LA PETITE FRANCE Het maakt niet uit of je nog alleen bent of al bezet, op naar 'Strasbourg Mon Amour' om de liefde en het samenzijn te vieren.

Elk jaar in februari, rond Valentijnsdag, gaat Straatsburg in de romantische of juist duivel- se modus. Tijdelijke uitspanningen (Café des Amours), originele rondleidingen, optredens, smakelijke toppers en andere evenementen no- digen tot feesten. Er is ook een ruime keuze aan dansvloeren: Slow Party, DJ-set en discoavonden. En voordat je op één oor gaat, neem je de tijd om op het panoramaterras ik hou van je te zeggen.

www.strasbourg-monamour.eu/en Tel. +33 (0)3 88 52 28 28 De bemanning heeft trek! Hoog tijd om de motor van het fluisterbootje uit te zetten en de picknickmand tevoorschijn te halen voor de lunch. DE GEHEIMPJES VAN DE KATHEDRAAL Wat een genot om geluidloos varend te genieten van de landelijke omgeving. In een paar minuten ONTRAFELEN zijn we ver van de kade van La Petite France en via de kanalen van de Ill weg van de gebaande We dachten dat we alles wisten van de paden van Straatsburg. En dat is pas avontuur: Notre-Dame van Straatsburg. Het was aan we ontdekken de stad op een andere manier. het eind van de middeleeuwen het hoogste Na de lunch varen we weer terug langs de pla- door de mens gemaakte bouwwerk, nog tanen van dit charmante kanaal en bekijken we hoger dan de piramides van Egypte. dezelfde gebouwen als op de heenweg, maar dan van de andere kant. Toch heeft de kathedraal nog geheimen in details die je niet op het eerste oog ziet. En om het in de www.boating-paris-marindeaudouce.com Tel. +33 (0)9 70 71 40 60 woorden van Leonardo da Vinci uit te drukken: "de details bepalen de perfectie". Voorbeelden? De groene lichtstraal, die elk jaar tijdens de lente- en de herfstequinox als een soort laserzwaard het glas-in-loodraam van Judas doorklieft tot aan het Christusbeeld. En dat kleine ventje dat de noordelijke pilaar op zijn rug draagt… en het astronomische uurwerk… en niet te vergeten de gelukshond… Nog meer weten?

www.visitstrasbourg.fr/en/welcome-in-strasbourg/ Tel. +33 (0)3 88 52 28 28

51 CITYBREAK 52 STREET ART MUREN VOL IN MULHOUSE Mulhouse De gidsmet 108belevenissen

het juistandersom? InMulhouse kanhetallebei. Geeft de kunst ons een andere kijk op de stad of is bussen, verkeersborden,stoep... gebruikt werkelijk allesalsondergrond: brieven de voorbijgangers dekleinstedetails,dezekunst te bewonderen opeenofanderemuur. Somszien tijdelijk. Opelke straathoekis wel eenkunstwerk en van kunst voorzien, alishetmeestalmaar dreven door dezelfde motivatie: destad verfraai Vijf eeuwen later worden graffitikunstenaars ge- de laRéunion. zien opdie van depandenaanPlace grote muurschilderingen,zoalsjekunt Al inde16e In Mulhouse isstreetarteenoudetraditie. Tel. +33 (0)3893548 www.tourisme-mulhouse.com/nl

eeuw sierdemendegevels met - - HET AUTOMOBIELMUSEUM BEZOEKEN EN ACHTER HET HetELEKTRICITEIT wonder 63 STUUR KRUIPEN Wat een revolutie! Vooral als je je bedenkt dat elektriciteit een aantal generaties geleden De bijnaam het Louvre van de automobiel nog vrees inboezemde... laat geen twijfel bestaan over de rijke collectie van de gebroeders Schlumpf. Sinds de mens de elektriciteit beheerst, is ons wereldse bestaan drastisch gewijzigd. En om In het Automobielmuseum van Mulhouse is helderheid te krijgen in deze materie ga je 25.000 vierkante meter gewijd aan schoon- naar Electropolis waar het elektriciteitsverhaal heid, vernieuwing en mechaniek. De Vis-à-Vis, duidelijk wordt uitgelegd: van de mysteries rond de Nooit Tevreden, de Flying Lady… meer dan de blikseminslag in de tijd van de oudheid tot 400 legendarische modellen staan er te pronken de meest recente uitvindingen. Je vergaapt je en te lonken. In dit automuseum worden auto's aan het stalen monster dat Jules Verne op ideeën niet alleen bewonderd, ze worden ook vertroeteld zou hebben gebracht, je vermaakt je met het in de werkplaatsen, zodat ze altijd startklaar zijn. statische effect van elektriciteit op je haren, en je Want daar gaat het bij auto's om! Zin om achter ziet voorwerpen die ons vreemd aandoen vanuit het stuur te kruipen? Ga naar de baan en kies een andere invalshoek. Vrijheid, Gelijkheid, maar uit, de sleutel zit al in het contact: Bentley, Elektriciteit… zouden we nog zonder kunnen? Aston Healey… www.musee-electropolis.fr/en/electropolis-museum www.citedelautomobile.com/en Tel. +33 (0)3 89 32 48 50 Tel. +33 (0)3 89 33 23 23 61 DE BEWONERS VAN REIZEN DOOR DE GROOTSTE DE DIERENTUIN VAN TREINENCOLLECTIE VAN MULHOUSE WEKKEN EUROPA Als het even kan, bezoek je de wilde dieren De wagon van het eerste betaalde verlof, die van vroeg in de ochtend, als de bewoners van het de president van de Derde Republiek en de voor Zoölogische en Botanische Park van Mulhouse Napoleon III ingerichte wagon, de nachttreinen wakker worden en aan een nieuwe dag van de Posterijen de vrachttreinen voor de beginnen. bevoorrading van de markten van de steden, militaire en sanitaire treinen… Je bezoekt de hokken in gezelschap van dierenart- sen en oppassers om te kijken hoe het de dieren Het Treinenmuseum - erfgoed SNCF telt meer vergaat zo vroeg in de ochtend. De langarmaap dan honderd treinen en geeft een subliem relaas schreeuwt naar zijn buren dat hij uit bed is. Even over onze onvermoeibare reislust. Het belooft verderop tippelen de zebra's vrolijk naar hun bord- tegelijk een poëtisch avontuur waarin je je ver- je hooi. De tijgers maken hun eerste stappen nog maakt met het herkennen van de silhouetten van wankelend van de slaap. Na alle bewoners bezocht de locomotieven aan de hand van de bijnamen te hebben, mogen we zelf ontbijten. We nemen de die ze kregen van de machinisten: Varkensneus, brug over het meertje. De pelikanen gaan al aan Picasso, Schoenendoos, Geitje… tafel. Straks mogen ze toekijken hoe wij eten! en.citedutrain.com www.zoo-mulhouse.com/en/home/ Tel. +33 (0)3 89 42 83 33 62 Tel. +33 (0)3 69 77 65 65 64 53 De eenhoorn, het embleem van Saverne, zou zijn gouden hoorn in de bron die de stad van water voorzag hebben gedoopt. Sindsdien staat dit water bekend als het beste voor het maken van bier.

54 De gids met 108 belevenissen GESCHIEDENIS & ERFGOED

IN DE ELZAS REIS JE DOOR DE TIJD

Deze prachtplekken, ontworpen om steden en dorpen te beschermen, zijn nu ware ontmoetings- en belevenisplaatsen: burchten, middeleeuwse dorpen, vestingdorpen, dorpen en steden met verbazingwekkende monumenten, herdenkingsplaatsen… Een fascinerende, aangrijpende reis.

Legendes, sprookjes, een geschiedenis

55 GESCHIEDENIS & ERFGOED 56 middeleeuwen! de Schieweschlawe. Je waant jeechtin de slingeren van brandendeschijven tijdens tot kerstmarkten via ridderspelenenhet evenementen ophetthema: van banketten in middeleeuwse taferelen tijdens en vestingdorpen veranderenBurchten MIDDELEEUWEN DETERUG NAAR en/home/ www.alsaceterredechateaux.com/ de eneburchtnaar deandere. plekken van bezienswaardige allerlei wandelaars via 450 Burchtenroute van De verzorgen er rondleidingen. zijn intactenamateurhistorici burchten onderhoud. Andere zetten zich in voor het nog ruïnesover, vrijwilligers sommige burchtenzijnalleen Rijnvlakte waken. Van bouwwerken dieover de dezemiddeleeuwsevanaf uitzicht isadembenemend natuur enarchitectuur. Het liefhebbers vangeschiedenis, Elzas bekoren inelkseizoen De 80stenenbewakers van de ELZAS

kilometer leidt De gidsmet 108belevenissen burchtenland www.visit.alsace/nl/ vervalser… Laatje verbeelding de vrije loop! Ribeaupierre, graafLouis van Lichtenberg ende Witte Dame van deHohenbourg, degebroeders tige verhalen: delegende van deduivelsput, de constructies… Elk bezoek is verrijkt met fabelach re historische speurtochten, sprookjesfiguren, reld metmagischeplekken, ontmoetingen met jong enoudnemenhenmeeineenfantasiewe- uit de burchtenwereld in de Elzas. Ze fascineren Sprookjes enlegendeszijnniet weg tedenken ER WAS EREENS... DE ELZAS - - DE ELZAS, WAT EEN VERLEDEN!

De door het rijke en veelbewogen verleden gevormde Elzas openbaart zich via herdenkingsplaatsen, slagvelden, musea, gedenktekens en militaire bouwwerken. Al stappend in de sporen van dit verleden leren we de oorsprong van deze zo uitgesproken op Europa gerichte cultuur en zijn humanisme een stuk REUZEN beter kennen. De Elzas is te ontdekken in vier tijdperken: In de tunnels vanvan een militair beton fort krijgen we een beeld van de - De Frans-Duitse oorlog talenten van de bouwers en de moed van degenen die verbleven. van 1870-1871 Deze verdedigingswerken zijn ware onderaardse steden waarvan - De Eerste Wereldoorlog je buiten niets ziet: alles is bedacht op het legeren van soldaten - De Tweede Wereldoorlog voor meerdere maanden. We leren er ook veel over de oorlogsvoe- - De opbouw van de vrede ring van de Fransen en hun tegenstanders. Een bezoek aan deze plekken, tussen erfgoed en historie, is zonder meer boeiend. www.histoire-alsace.com

UNESCO WERELDERFGOED IN DE ELZAS

De Humanistische Noordelijke Elzas: Straatsburg, Neuf-Brisach, Bibliotheek van wereldbiosfeerreservaat Grande Île en vestingdorp Sélestat, een parel van de Noordelijke de wijk Neustadt van Vauban uit de renaissance Vogezen-Pfälzerwald

www.visit.alsace/nl/

57 TERUG NAAR DE RIDDERTIJD IN BURCHT HOHLANDSBOURG GESCHIEDENIS & ERFGOED GESCHIEDENIS

In burcht Hohlandsbourg wordt de geschiedenis een (kinder)spel!

Eerst het uitzicht. Deze burcht is een heus arendsnest. Dankzij het uitzicht van 360° in de rondte zien de ridders-van-een-dag hun eventu- ele aanvallers al van ver. Voor de kinderen is het moment om zich te verkleden nu aangebroken: een middeleeuwse jurk of een ridderkostuum. In deze prachtige middeleeuwse burcht uit de 13e eeuw, de grootste in de Elzas, leren kinderen De kinderen leren al spelend hun geschiedenisles. Tijdens het verkennen van het dagelijks leven al spelend hun in de burcht en van zijn bewoners borrelen er allerlei vragen op over wapens, gevechten, eten, geschiedenisles kleding... Het bezoek gaat verder in de burcht, in het museum met voorwerpen uit de bronstijd.

www.chateau-hohlandsbourg.com/en/ Tel. +33 (0)3 89 30 10 20

58 De gids met 108 belevenissen NAARWandelen EEN BURCHT EN ONDERWEG OP GELUK STUITEN

De Elzas heeft van noord naar zuid honderden burchten. Ze zijn allemaal te bereiken via gemarkeerde wandelpaden.

Sommige burchten steken boven de boomtoppen uit en zijn vanaf het vertrekpunt van de wande- ling al te zien. Om andere burchten te ontdekken moet je soms de hele tocht uitlopen om ineens om de laatste hoek een glimp op te vangen. Soms loop je door een bos, langs de wijngaarden, tus- sen de weilanden of volg je een riviertje. Maar bij aankomst ben je altijd voldaan over je wandeling en het fantastische uitzicht.

www.alsaceterredechateaux.com/en/home/ Tel. +33 (0)3 88 15 45 80

59 GESCHIEDENIS & ERFGOED 60 BANKET INHAUT-KOENIGSBOURG deleeuwen hetzelfde landschapbewonderden! voel alsjebedenktdatonze voorouders indemid Noordelijke Vogezen bedekt. Wel een vreemd ge- in dedichtebomendeken diedeheuvels van de het uitzichtisadembenemend. Je blikzakt weg extase,Uitgeputbereiken Pure top.gaan. de we gen, terwijldekinderen vrolijk opspeurtocht klimmen we de steile trappen en stalen loopbrug schiedenis. Dus verzamelen we onze moed en be Fleckenstein iseen levensgrote duik in dege- de wagenwielen. Geentwijfel mogelijk,burcht jaar oudestenen van de weg zijnuitgesletendoor De muur steekt boven de bomen uit. Deduizend je dieponder deindruk! Al aande voet van burchtben FLECKENSTEIN BELEVEN INBURCHT DE MIDDELEEUWEN Een lust voor lichaamen geest! boeiende verhalende verhalenvertellers.de van voor zijnnap en smullen we al luisterend naar te dineren.Indegrotebanketzaal zitiedereen gang totde valbrug isgeslotenomongestoord van muzikanten en verhalenvertellers. De toe- De belgaaten we mogen aantafel, ingezelschap op waren. gek ridders kruidige wijnwaar een bescheidenslokje'hypocras': eengeurige, ten enuien. Wat dedrankbetreft, we proberen een aanhetspitgeroosterd wild zwijn meterw Het menuiszowel appetijtelijkalsintrigerend: in demiddeleeuwen meetemaken. Haut-Koeningsbourg omeenfestijn zoals We hebbeneentafel gereserveerd inburcht Aanschuiven Tel. +33 (0)388942852 www.fleckenstein.fr/en/ De gidsmet 108belevenissen AAN EENMIDDELEEUWS AAN

- - - - Tel. +33 (0)3897822 www.kaysersberg.com/en lofelijke uitzicht. diende beloning. We heffen ons glas op dit onge- de burcht worden we onthaald oponze welver - de pracht van deplek?Eenmaalaan voet van fect van decombinatie van dehogeliggingen geeft eentipsy gevoel! Misschienisdathetef hoger jekomt, hoedichter hetlandschap. Het in eigen tempo de 122 treden naar de burcht. Hoe De wandeling begintinhetdorp. We beklimmen je eenproeverij van eenGrandCrute wachten. een feestelijke te worden: bijaankomst staat Deze tochtnaar burchtKaysersberg belooft KAYSERSBERG DE POORTENVAN BURCHT HEFFEN VOORJE GLAS Tel. +33 (0)3 69332500 www.haut-koenigsbourg.fr

Kaysersberg Orschwiller Lembach - Wissembourg Niederbronn-les-Bains

La Petite-Pierre

Saverne

Wangenbourg

Mont Sainte-Odile

Ribeauvillé Kaysersberg

Guebwiller

Thann

DE

BurchtenrouteVAN DE ELZAS Ontdek 80 ruïnes tussen de grens met Duitsland en die met Zwitserland.

61 GESCHIEDENIS & ERFGOED 62 OP DE HWK EEN DUIKINWO1 Duizenden soldatenlietener hetleven. Wereldoorlog eendramatischegebeurtenisaf. Op deplekspeeldezichtijdensEerste (HWK) prijktboven opeenbergtop. Ballons des Vosges. DeHartmannwillerskopf hart van hetRegionaal Natuurpark van de We gaaneerstnaar deBergkamroute,inhet De gidsmet 108belevenissen

Tel. +33 (0)971008877 www.memorial-hwk.eu/en vredesboodschap voor detoekomst. kingsplaats isbehalve leerzaamookeensterke in woorden uitdrukken. Deze belangrijke herden hebben totdit waanzinnige bloedbad.Gevoelens wat we gezienhebbenenderedenen diegeleid Eerste Wereldoorlog omeenuitlegte vinden over - en het recente Frans-Duitse Historial van de nument - esplanade en onderaardse kathedraal verlicht. Daarna gaan we naar het Nationale Mo - leidt naar hetkruisop de topdat Rijnvlakte zicht in wat er gebeurdisopditslagveld. Het pad Een wandelpad metuitlegbordengeeftmeer in - - LUISTEREN NAAR DE GONZENDE GESCHIEDENIS VAN FORT MUTZIG soldaten kon fort Onder dit vredige landschap schuilt een Mutzig herbergen. aangrijpende historische plaats: fort Mutzig. Een enorme burcht die tegen het eind van de 7 000 19e eeuw werd gebouwd.

Om het gonzen te horen, kruipen we onder de grond. Dit enorme vestingwerk - zo groot als 350 voetbalvelden! - ligt vrijwel geheel onder de aardkorst. In gezelschap van enthousiaste gidsen ontdek- SNOEIEN BIJ BURCHT ken we met verbazing deze onderaardse wereld van kilometers tunnels die slaapzalen, keukens, GRAND-GEROLDSECK elektriciteitscentrales en geschutsbatterijen ver- binden en waarin plaats voor 7.000 soldaten was. Tijdens het bezoek van 2,5 uur kunnen we ons moeiteloos voorstellen dat we een bezige soldaat tegen het lijf lopen. Een boeiende belevenis! www.ot-molsheim-mutzig.com/en/ Tel. +33 (0)3 88 38 11 61

Een aantrekkelijke belevenis: meewerken aan het behoud van een middeleeuwse burcht!

Ooit was de Grand-Geroldseck een van de groot- ste burchten van de Elzas. Na eeuwen van ver- waarlozing en complete overwoekering heeft een clubje vrijwilligers, die het zat waren om de burcht te zien kwijnen, de mouwen opgestroopt. Dankzij hun inzet zijn de ruïnes uit de vergetel- heid gered en zijn de resten van de burcht weer zichtbaar. Maar... onderhoud is een lopende zaak en vraagt om constante aandacht. Kreupelhout opruimen, muren versterken, restaureren... werken met je handen, iedereen is welkom om bij te dragen aan het behoud van een stukje verleden.

www.tourisme-saverne.fr/en/ Tel. +33 (0)3 88 91 80 47

63 GESCHIEDENIS & ERFGOED GESCHIEDENIS

INEen HET SOLDATENLEVENkijkje IN FORT SCHOENENBOURG

In fort Schoenenbourg van de Maginotlinie Samen met onze enthousiaste gids verdwijnen leefden de soldaten onder de grond, onder de we 22 meter diep in de aarde om de tunnels, de rook van de kanonnen van het Duitse leger. slaapzalen, de commandoposten, de keukens en de ziekenboeg te verkennen. We maken het dagelijks leven van de soldaten van dichtbij mee tijdens onze rondleiding. Niets is nep of nagemaakt, alles is echt. Alleen het roest op het metaal verraadt dat de klok doortikt. Je zou er bijna Je zou bijna zomaar een soldaat tegen het lijf lo- pen. Na de rondleiding, als we weer terug zijn in een soldaat tegen het daglicht, weten we een stuk meer over het het lijf lopen... leven van die mannen. www.lignemaginot.com/accueil/indexen.htm Tel. +33 (0)3 88 80 96 19

64 De gids met 108 belevenissen DE VESTINGWERKEN VAN NEUF-BRISACH BEZOEKEN MET EEN GIDS IN KOSTUUM

Deze ster werpt een prachtig licht op de Franse zeventiende eeuw.

Het vestingdorp Neuf-Brisach is vanuit de lucht gezien een enorme ster met 16 hoeken. Je bezoekt dit militaire vestingwerk, dat beschouwd wordt als een meesterwerk van Vauban, met een gids in 17e-eeuwse kledij. Dit vergroot je inlevings- vermogen tijdens de rondleiding, die al snel een wandeling wordt vol details en anekdotes over het dagelijks leven in de tijd van Lodewijk XIV. Al wandelend begrijp je de intenties van Vauban, de bouwer van dit militaire fort, een stuk beter. En zo komt de dag langzaam tot z’n eind. De ster van Neuf-Brisach, gebouwd van roze zandsteen uit de Vogezen, gloeit rood op in de laatste zon- nestralen. www.tourisme-paysrhinbrisach.com/en/ welcome-in-pays-rhin-brisach/ Tel. +33 (0)3 89 72 56 66

65 GESCHIEDENIS & ERFGOED 66 VAN TURCKHEIM MET DE DE RONDE LOPEN Turckheim eengoedenachtte wensen. nog even naar buitenomdeinwoners van en onder de wol tekruipen,gaan we eerst Hoewel hettijdisomdetandentepoetsen nachtwaker De gidsmet 108belevenissen verhalen. tot oktober onzenieuwsgierigheid aanmetzijn de kaarsenuit!"Inonzetijd wakkert hij van mei waarschuwen: "pasophethaardvuur enblaas vaar ineenstad.Het was zijnroldeinwoners te In demiddeleeuwen was brandhetgrootstege- ontsnappen. smeuïge verhalen ners enhetspreekt voor zich dat we nietaanzijn Hij kent elkhuisenhet verhaal van zijnbewo- eeuwse steegjes. de nachtwaker diezijnrondedoetindemiddel We doen dit in het aangename gezelschap van Tel. +33 (0)389273844 www.turckheim.com/en - EEN MEESTERWERK OP WARE GROTE BEKIJKEN IN OTTMARSHEIM

Je moet in het midden van de achthoek gaan staan voor de totale harmonie: bekijk de acht gewelven die de koepel dragen, vang het spel van het licht, grijp de details van elke vorm alsof je het motief in je hoofd zou willen DE 21 KOPPEN VAN EEN afdrukken. PAREL UIT DE ROMAANSE Alles in deze romaanse kerk, uniek in de Elzas KUNST ONTDEKKEN en zeldzaam in Frankrijk, straalt evenwicht uit. Onze geest kan zich toespitsen op de schoonheid Een eerlijke, onwrikbare architectuur, zonder af te hoeven dwalen in extravagante di- gewelven, weinig licht... geen twijfel mogelijk, mensies. we zijn in een romaanse kerk. Wat een voorrecht om te beseffen dat elke steen de herinnering aan menselijke avonturen draagt. En wel in de Saints-Pierre-et-Paul van Rosheim, Van Karel de Grote tot aan de jaren '90, toen een een meesterwerk uit de romaanse kunst van de brand de klokken en het houten orgel verwoestte. Elzas. Van buiten is de architectuur indrukwek- Dit sobere, aangrijpende gebouw is gelouterd uit kend. Eenmaal binnen word je overrompeld door deze beproeving gekomen. de rust die de vormen uitstralen. Je hoeft maar omhoog te kijken om talloze details te ontdek- www.ottmarsheim.fr Tel. +33 (0)3 89 26 06 42 ken. Op het kapiteel een glimlach, een grijns, een baard, een aureool... maar liefst 21 fraai gebeeld- houwde koppen houden een oogje op het volk. En neem om bij te komen van je emoties een hap van de specialiteit van het stadje: de ropfkueche. Een verrukkelijke, knapperige brioche die het proe- ven waard is.

www.mso-tourisme.com/en Tel. +33 (0)3 88 50 75 38

67 NATUUR & BERGEN HET HOGEROP ZOEKEN

Definitie: 'Naar een hoger gelegen plaats gaan voor een andere kijk op de wereld'. De Elzas heeft alles van een grote reis. Waar we ook zijn, we stoppen voor een pauze midden in de natuur, voor een contact met de wezenlijke elementen.

Lage top, hoge belevenis

68 De gids met 108 belevenissen De Grand Ballon van 1.424 meter hoog, de hoogste top van de Vogezen.

69 NATUUR & BERGEN 70 HOGEROP ZOEK HET met volle teugengenieten. natuur kunjealleenmaar ongerepte uitgestrekte gezicht aftelezen!Van deze De gelukzaligheidis van je wereld ligtaanje voeten. van vrijheid inje wakker, de De toppenmaken eengevoel en sensationeleactiviteiten. voor eenhapzuivere lucht zomers en’s winters déplek De bergen van deElzaszijn ’s Breathe De gidsmet 108belevenissen

Overal heerst rust. Het is ochtend. Een silhouet tekent zich af in de verte: een gems. terug inonzeobservatie. duiken weeren we leggen om hetmoment vast te We nemeneenpaar foto's gemak van rotsnaar rots. met een verbijsterend mee. Degemsspringt fascinerend schouwspel natuur, maken we een midden indegrandioze kant op. Vanaf onzeplek, Geruisloos gaan we zijn vinden datbijjepast. intuïtie omdatstukjenatuur te vervoer of met de auto, volg je openbaar het met fiets, de op en allesiszodichtbij. Te voet, andere. Geenplekishetzelfde van het ene landschap naar het In deElzasgajemoeiteloos gaard? Kiezen is geen optie. wijn of bos vlakte, Bergen, ZWERVERSGEEST -

SAMEN MET DE DIEREN

In de Elzas hoef je je niet te verbazen als je ineens, midden in de natuur, oog in oog staat met een wild dier: een hert, een ree, een uil... Je maakt kennis met andere dieren, al dan niet wild, in dierenparken en op boerderijen. Mensen uit het vak leren je van alles over de dieren ALTIJD die je er bovendien een IN GOED flinke dosis genegenheid GEZELSCHAP en dierenliefde voor OP STAP teruggeven. Voor onvergetelijke momenten en om volop van ONDER ONZE VOETEN: de Elzas te genieten, doen we TELLURE een beroep op deze mensen Er bestaat een plaats waar je die de Elzas kennen als hun een avontuur onder de aard- broekzak. korst beleeft, en wel in een Gidsen, begeleiders voor oude zilvermijn in Sainte-Ma- tochten in de bergen, rie-aux-Mines. Je beleeft hier greeters of eigenaars van op intense wijze de meest bui- een trekkershut, ze houden tengewone avonturen. allemaal van de natuur en het In de diepte van de bergen land en delen deze voorliefde waag je je aan een onderaard- graag met ons. se via ferrata en speleologie. Je kunt er zelfs smullen van een www.visit.alsace/nl/ gastronomisch diner.

71 NATUUR & BERGEN 72

van degemzeninnatuur. Het gordijn gaatop voor hetschouwspel zoeken we eenplekjeopdebergkam. de bergen.Samenmetonzebergbegeleider De dagisbijnaomenderustkeert terugin ETENSTIJD KIJKEN ROND Gemzen De gidsmet 108belevenissen Tel. +33 (0)3 89773180 www.vallee-munster.eu/en/home-friendly.html herinneren. maar we zullenonsditschouwspel nog lang Geen applaus, om de dieren niet te verjagen, keuren van dezegrappigeberggeit. dige anekdotes over de gewoontes en de voor gids geefteengedetailleerdeuitlegmetdeno- Voor henishetetenstijdenonzedoorwrochte in allerustgrazendesoortgenoten. gras. Al gauw wordt hijgevolgd door zo'n twintig rotsachtig hellinkjemether ender eenpolletje Plotseling springt er een gems op het toneel, een - TOVERDRANK MEELOPEN MET MAKEN EEN TRANSHUMANCE EN STOPPEN BIJ EEN Feeëndrank, maaiersbier, de Frênette heeft talloze originele benamingen. Het recept FERME-AUBERGE daarentegen was bijna definitief verloren.

Er hangt een feestelijke sfeer. We blijven braaf Gelukkig heeft Georges het na een jaar speuren achter de kudde zodra het startsein van de teruggevonden. Sindsdien deelt hij zijn geheim trek naar hun zomerverblijf wordt gegeven. wanneer en waar hij maar kan. Deze voormali- Wij achter en zij voor. ge brouwer, omgeschoold tot toverdrankmaker, trekt een dag met een groep het bos in om de De koeien van het ras vosgienne zijn voor de gele- belangrijkste ingrediënten van dit brouwsel te genheid geborsteld en versierd met bloemstuk- verzamelen: gedroogde es en wilde hop. Terug ken. We vertrekken met z'n allen naar de berg- in de werkplaats komt er cichorei bij voor de weiden, een tocht die een paar uur gaat duren. ambergele kleur en rietsuiker voor de gisting. En hop! Daar gaan we! Een feestelijke wandeling Een makkie toch om een geheime toverdrank in de vrolijke klanken van accordeons en koebel- te maken? len. Wat een gebeuren! www.mossig-vignoble-tourisme.fr/en Bij aankomst eten we met z’n allen. De koeien Tel. +33 (0)3 88 87 33 50 doen zich tegoed aan mals gras en bergbloemen, de tweevoeters eten spätzle en bosbessentaart, bereid in de keuken van een authentieke ferme-au- berge. We voelen ons in de zevende hemel in deze betoverende omgeving en we snappen waarom sommige mensen hier de hele zomer blijven. www.vallee-munster.eu/en/home-friendly.html Tel. +33 (0)3 89 77 31 80 DE BOERDERIJDIEREN VAN DE LUPPACHHOFF VERZORGEN

Wat lusten kippen graag? Hoe zie je dat een geit speels is? En een koe gelukkig?

Op de Luppachhoff, aan de voet van de Jura van de Elzas, vertroetelen de kinderen de dieren en vinden ze alle antwoorden op hun dierenvragen. Ze voeren mais aan de eenden, ze helpen met het boerderijwerk en verrijken al spelend hun relatie met de natuur… Ter afsluiting van hun boerderijdag krijgen ze Marlenheim een smakelijk tussendoortje met alleen maar Munster producten van de boerderij. www.sundgau-sud-alsace.fr/nl/ Tel. +33 (0)3 89 40 02 90 Bouxwiller

73 NATUUR & BERGEN 74 OP DE TOP VAN DE EEN

je voeten op dit neveltapijt De gidsmet 108belevenissen WOLKENZEE FOTOGRAFEREN

Je zou bijna

willen zetten

Grand Ballon Grand Tel. +33 (0)389761063 www.tourisme-guebwiller.fr/en/ van eenandereplaneetkomt. praten over wat jegezienhebt.Het voelt alsofje degelijk maal bij een ferme-auberge om na te Na dezepoëtischebeschouwing stopje voor een de bergtoppenaanhorizontelopen. tapijt tezetten,dehemelover testeken ennaar Je zoubijnazinkrijgen omje voeten opditnevel je gewichtloos. wolkenzee uitaanje voeten. Je voelt bij bepaalde weersomstandigheden een Op detop van deGrandBallonstrektzich en vrijheid bekruiptjealsde wolken nadert. Een verbazingwekkendgevoellichtheid van

- TOERSKIËN OP DE GASCHNEY

De bergen van de Vogezen zijn een uitzonderlijk speelterrein voor beginnende en doorwinterde toerskiërs. Niets gaat boven de trots die je voelt als je op de kracht van ONDER DE STERREN je kuiten omhoogklimt, en de vreugde als SKIËN je afdaalt, alsof je de eerste was... VAN LAC BLANC

Toerskiën is in het skigebied Gaschney een aan- Op de skipistes van Lac Blanc ga je een gename manier om zonder obstakel of grens de ontmoeting aan met de sterren. Niet de ongerepte natuur van de bergen te ontdekken. Je sterren die je van de skischool krijgt, maar skiet op smalle paadjes en boswegen in de stilte de sterren die aan het firmament staan. van dit witte paradijs, terwijl de sporen van je ski’s zich vermengen met die van wilde dieren. In de winter, als de sterren aan een heldere hemel staan, zijn de pistes verlicht en is het skiplezier www.vallee-munster.eu/en/home-friendly.html Tel. +33 (0)3 89 77 31 80 dubbel zo groot. Ongeduldig wachten we totdat de zon helemaal onder is. Na onze tocht bergen we onze ski's op in de locker en haasten we ons om ons op te warmen in een van de restaurants in het dal. We hebben maar één wens: dat deze sterrennacht eeuwig duurt.

www.lac-blanc.com/en Tel. +33 (0)3 89 78 22 78

75 NATUUR & BERGEN 76 TREKKERSHUT HET LEVENINEEN EEN GREEPUIT ontspannen, eten,drinken, bijtanken. schoenen uit,de voeten deruimtegeven, een dagbuiten.Ditisonsfavoriete moment: worden voor een versterkend oponthoudna de trekkershut waar we gastvrij ontvangen Vanaf hetpadzijn we ineenpaar stappenbij 55 De gidsmet 108belevenissen in deElzas. trekkershutten Tel. +33 (0)3 88873350 www.mossig-vignoble-tourisme.fr/en doet. Een warmhartige tussenstopdie iedereengoed verhalen enanekdotes vertelt. len van het maal terwijl onzegastheer demooiste Kaart van tafel, plaats voor deborden! We smul hebben enbuigen onsover de route van morgen. kijken tevreden naar deafstanddie we afgelegd de grotehoutentafel. Dekaartligt voor ons, we ben, zitten Daarna momenten. vol rond fijne we de tocht van dedagdie we instilte gelopen heb- Het is ook eengelegenheid om te praten over - -

GenietenVAN HET BAL VAN DE REEËN GOUD ZOEKEN IN BIJ HET KRIEKEN VAN DE DAG HET ZAND BIJ BENFELD

Voor dag en dauw uit de veren en klaarstaan Als je eenmaal op tempo bent, gaat het zoeken bij het ochtendgloren. We hebben afgesproken een stuk makkelijker: het water zonder in het hart van het bos, waar de vogeltjes een schokken laten draaien, zodat het zand iets voor een beginnen te fluiten. loskomt van de bodem. En dan, met een beetje geluk, zien we minuscule spikkeltjes glimmen De laatste tip van onze natuurgids wordt fluiste- in het zonlicht. rend gegeven, om de stilte van de natuur niet te verstoren. Want vandaag leren we hoe we de bos- Onze eerste les voor beginnende goudzoekers is geluiden moeten interpreteren voordat we onze begonnen en het idee goud te vinden brengt het eenzame ree eindelijk zien. Reeën hebben een sterk hele gezin in rep en roer. Wat een luxe om alle- ontwikkelde reuk, ze zijn dus nooit echt op hun maal samen, groot en klein, met de voeten in het gemak. Daarom mag je niet bewegen als je er een water goudzoeker te spelen als in de middeleeu- spot. De omgeving is schitterend, we genieten van wen. We weten allemaal best dat we duizenden de ontwakende natuur. Na het dauwtrappen in het goudschilfertjes moeten vinden voor een enkele bos schuiven we met z'n allen aan voor een vrolijk gram goud. Maakt niet uit, we zijn hier niet om ontbijt om bij te komen van onze emoties en na te rijk te worden, het gaat ons erom samen dit avon- praten over deze spannende excursie. tuur te beleven. www.grandried.alsace/en/ www.grandried.alsace/en/ Tel. +33 (0)3 88 98 14 33 Tel. +33 (0)3 88 74 04 02

Wangenbourg-Engenthal

JE BEHENDIGHEID TESTEN OP Benfeld EEN VIA FERRATA IN EEN OUDE MIJN Sainte-Marie-aux-Mines Grand Ried

Overall, klimgordel, laarzen, helm en hoofdlamp... we zijn klaar om de wereld onder de aardkorst te verkennen in een oude zilvermijn, een verborgen schat onder de valleien van Sainte-Marie-aux-Mines.

De oude zilveraders hebben plaats gemaakt voor grote holtes, een ideaal speelterrein voor leer- ling-speleologen. We ontdekken deze wereld in gezelschap van een gids en volgen een unieke, ui- terst originele via ferrata. We beklimmen de met ladders, treden en kabels uitgeruste rotswand niet zonder ons leeflijntje. Een behendigheidsspel dat zich afspeelt in een verbazingwekkende we- reld. Deze activiteit is uniek in Europa en is leuk www.tellure.fr/en/ te combineren met een escape game. Tel. +33 (0)3 89 49 98 30

77 Sinds 1872 onderhouden en markeren vrijwilligers van de Club Vosgien de wandelpaden in de Elzas.

78 De gids met 108 belevenissen FIETSEN & WANDELEN IN EIGEN TEMPO OP STAP

Fietsen of wandelen in de Elzas is dé manier om onbezorgd van de rust te genieten. Je bepaalt zelf je tempo, je doet waar je zin in hebt, je beleeft elk moment voor de volle honderd procent. In alle opzichten goed uitgerust gaan we de uitdaging aan en kan het avontuur beginnen.

Al dan niet met elektrische ondersteuning.

79 FIETSEN & WANDELEN 80 land bent. beseft datjeineenander grens datjenietmeteen de Zwitserse Duitse of Je bentsomszodichtbij schitterende plek. een picknickop van eendorpof voor omweg indesteegjes dorpeling, voor een een praatjemet bij een wijnboer, voor makkelijker stoppen je wilt enkuntdus Je gaatenstaat waar cultuur. van deElzasenhun contact metdeinwoners vergemakkelijk jehet Te voet opdefiets of WEGEN GEBAANDE WEG VAN DE De gidsmet 108belevenissen de fiets &de Elzas de-elzas-per-fiets/ www.visit.alsace/nl/activiteiten-en-recreatie/ Keuze te over voor fietsers LOVE STORY uitstapjes/ www.visit.alsace/nl/activiteiten-en-recreatie/tochten-en- meter gemarkeerde paden. Wandel jeliever? Dekeuze isruimmet 17.000 ven, deinfrastructuren zijnhieropaangepast. In deElzasstaatzachtemobiliteit hoog aangeschre- passende fietstochttussen. tochten voor metjegezin? Er zit voor iedereeneen je fanatiekmountainbiker ofzoekjerustige, vlakke Hou je van adrenalineshots, fiets je voor je plezier, ben TE OVER TOCHTEN ENROUTES 3 2.500 en Voies Vertes kilometer fietsroutes ` ` ` ` ` ` EUROVELO'S KRUISEN ELKAAR Noordzee De EV6-Rivierenroute: van deZwitserse Alpen naar de De EV5- Via Ro De EV15-Rijnfietsroute: van Andermattnaar Rotterdam mea Francigena: van Londennaar Rome ` ` ` ` ` ` vlakte, wijngaarden, bergen. vlakte, wijngaarden, Gevarieerde landschappen: Voor alleniveaus. plaatselijke tochten. Talloze streek-en

kilo - DEStraatsburg FIETSSTAD VAN FRANKRIJK

Het mooie Straatsburg ontwikkelt zich met meer dan 560 kilometer fietspad gestaag door als 'fietsstad'. Er wordt constant gewerkt aan de uitbreiding van de fietsvriendelijkheid van de stad. Vélhop, de ‘openbare’ fietsverhuurder van de stad, is een prettig alternatief om de stad en de omgeving in eigen tempo te bezichtigen.

velhop.strasbourg.eu/?lang=en

EEN FLINKE DOT ADRENALINE Vind je de zondagswandeling of de toer langs het water te mild? Hier heb je een paar pittige alternatieven: ``Traversée du Massif des Vosges: 430 km in 19 à 28 etappes en een hele hoop endorfine. ``Bikepark Lac Blanc: 1 stoeltjeslift, 7 downhillpistes en hun varianten. Voor de liefhebbers van crosscountry: 250 km gemarkeerde routes van de Franse Crosscountry Federatie en 13 parcoursen in het dal. ``Le Stride, Straatsburg: het eerste indoor bikepark van Frankrijk met 12.000 m2 pistes en parcoursen, en ook een fietsschool voor alle leeftijden.

81 FIETSEN & WANDELEN

van de grens ene 82 OP DE FIETS DOORMEERDERE LANDEN beschrijving van dezeleuke gezinstocht eruit? haasje-over metdegrenzen.Hoe zietderoute- speelt en Mulhouse in vertrekt fietstocht Deze verschillenden landen! al fietsendeninééndagmaar liefstdrie In dekleineDrielandentochtontdekje De gidsmet 108belevenissen www.elzasopdefiets.nl/nl je lenig! word fietsen VanFrankrijk… in neus je en land selfie: een voet in Zwitserland, een hand in Duits- Vergeet niettestoppen voor eenacrobatische heuvels… landweggetjes tussen bloeiende velden en groene derijen, eenoudeRomeinse weg, boswegen, en een doolhof van binnenwegen met bonte boer - Een schaduwrijke Voie Verte langseenkanaal, NA AR DE ANDERE

DE WIJNROUTE VAN DE ELZAS VERKENNEN

De combinatie van slow toerisme en een opnieuw gevonden vrijheid: een geraffineerd lint van 170 kilometer langs de mooiste wijngaarden van de Elzas op de uitlopers van de Vogezen.

Laat de lawaaierige auto maar staan. Voor deze tocht wil je de stilte van de fiets, al is het alleen maar om de natuur te horen en de wind in je ge- zicht te voelen. Het is geen wedstrijd en je laat je graag inhalen. Even doortrappen en je bent weer bij je groep vrienden, je kinderen of je ouders. Onderweg zijn excuses te over om af te stappen: een subtiele lichtval voor een bijzondere foto, een AOC-wijn proeven bij een wijnboer, een smulpauze, een middeleeuwse ruïne of een romaanse abdij, nu De weg erheen is weet je dat het niet om de bestemming gaat, belangrijker dan maar eerder om de weg ernaartoe. www.elzasopdefiets.nl/nl de bestemming zelf Tel. +33 (0)3 88 38 11 61

83 FIETSEN & WANDELEN 84 De gidsmet 108belevenissen

Samen fietsen Samen inzicht enhettesten van zachtemobiliteit. het teken van de vertraging, hetkiezen voor De eerstezondag van demaandjuni staatin UP GROOTSTE SLOW TIJDENS DE www.slowup-alsace.fr/english-infos/ rijmt traagheidmet welzijn. allemaal moetenproberen. Je hebtdetijd.Hier tes en dorpen te ontdekken. Eigenlijk zou je ze huren. Daarna kies je een tocht uit om de vélorou fiets een plekke ter ook kunt Je fiets. je en den Je komt aanmetdetreinjegezinof vrien andere lawaaimakers indegarageblijven. van de wind indebomen. Eendagdatauto's en de vreugdekreten van de kinderen en het geruis gen met als enige geluid het gefluit van de vogels, zeldzame gelegenheid om te fietsen over landwe- De SlowUp Alsace gaatdoor Sélestatengeeftde VAN DE ELZAS - - VEILIG FIETSEN MET JE GEZIN OP EEN VÉLOROUTE IN DE ELZAS

Op de véloroute door het mooie stadje Saverne geldt geen snelheidslimiet. Fietsers die de véloroute nemen hoeven ook geen fietsfanaten te zijn. Integendeel, op dit soort paden - 100% veilig en dus gewaardeerd door gezinnen - rijdt iedereen in hetzelfde tempo: dat van de ontspanning.

Het vertrekpunt is de jachthaven van Saverne en in een paar minuten zijn we buiten de bebouwde kom, weg van de drukte, en rijden we langs het vredige kanaal. We horen het geruis van de wind in de bladeren. De weerspiegeling van de zon op OpDE FRANS-DUITSE de fiets het water speelt verstoppertje met de bomen. We weten best dat het afremmen van je tempo RIJNLANDSE de luxe van vakantie is en deze véloroute rond Saverne is daarvan een lichtend voorbeeld. NATUURGEBIEDEN ONTDEKKEN www.tourisme-saverne.fr/en/ Tel. +33 (0)3 88 91 80 47 We pakken het stalen ros om het natuurreservaat van de delta van de Sauer te ontdekken, aan de Rijn in de Noordelijke Elzas.

We rijden door landschappen tussen land en wa- ter, verfraaid door het zonlicht. Volgens de route gaan we de grens over. We steken de Rijn niet over zonder onze fietsen, die gaan gewoon mee op het leuke kabelpontje dat getrokken wordt door kabels aan beide oevers van de rivier. Dat trekken wordt verlicht door de kracht van het water, tenminste, dat geldt voor één richting! Een grensoverschrijdende, milieuvriendelijke tocht waarin het leven ons toelacht.

www.tourisme-pays-seltz-lauterbourg.fr/en Tel. +33 (0)3 88 05 59 79

85 FIETSEN & WANDELEN 86 neus tehalen. wilde dierenteontmoeteneneenfrisse te slalommentussendebomen,kuddes om debospadeninbergentebestieren, Dit weekend pakken we demountainbike DE BERGEN VAN DE VOGEZEN IN ZORGELOOS OPDE MOUNTAINBIKE 420 De gidsmet 108belevenissen te ontdekken. pistes omdestreek ononderbroken

km alles wordt geregeld voor jezorgeloze work-out. fiets... de van bagagevervoer,onderhoud rants, hoeft teconcentreren. Accommodatie, restau tainbiker zich alleen maar opsport&plezier Bij elke etappeisalleszogeregelddatdemoun sportieve activiteiten indenatuur. van liefhebbers voor must Een kriebelen. doen de kuiten van menig ambitieus mountainbiker is eenavontuurlijke, opwindende expeditie die 420 De TMV® (Traversée duMassif des Vosges:

kilometer in14etappes van noordnaar zuid)

- - AL JOGGEND DE NATUUR OPSNUIVEN OP DE BERGKAMROUTE OP NAAR DE STRIDE, Het startsein is al een paar minuten geleden gegeven en we voelen het effect al van onze HET GROOTSTE INDOOR inspanning: we worden overweldigd door VAN EUROPA een mix van vrolijkheid en verrukking als BIKEPARK ons lichaam aan het tempo went. Straatsburg en de fiets, dat is een lange geschiedenis. We dachten dat we er alles Rennen op de bergkammen van de Vogezen tegen al van wisten, totdat we het bikepark een adembenemende achtergrond geeft ons vleu- Le Stride ontdekten… gels en gelukzalige sensaties. We rennen in stilte en klauteren als berggeiten, aangemoedigd door Deze indoor locatie in een voormalig goede- de klingelende bellen van de grazende kudde. We renstation is het grootste bmx-, mtb- en cross- zijn bijna op de top, waar we ons verbazen over countrypark in Europa. Je zou denken dat dit het flinke aantal hoogtemeters dat we achter de een activiteit is voor insiders, voor fans van spor- kiezen hebben. tieve uitdagingen. Niets is minder waar. Zelfs www.vallee-munster.eu/en/home-friendly.html beginnelingen, en in het bijzonder gezinnen Tel. +33 (0)3 89 77 31 80 met kinderen, kunnen hier hun behendigheid aanscherpen op allerlei leuke parcoursen met verhoogde bochten, hobbelige rechte stukken, scherpe bochten. De volgende keer proberen we de schuimbak voor nog meer sensatie.

www.visitstrasbourg.fr/en/welcome-in-strasbourg/ Tel. +33 (0)3 88 52 28 28

87 BREATHE DOLCE VITA

De dagelijkse routine onderbreken voor een pauze? Welkom in het comfort van een Elzas in slow-modus. Daar waar tijd wegvalt tegen plezier, ontspanning, rust en weldaad. We laten alles voor wat het is en houden ons alleen met onszelf bezig.

Adem in... adem uit... adem vrijuit!

88 De gids met 108 belevenissen La Petite-Pierre is de hoofdstad van het Regionaal Natuurpark van de Noordelijke Vogezen en het vertrekpunt van talloze wandelingen.

89 BREATHE 90 www.visit.alsace/nl/natuur-en-welzijn/ beslommeringen opslag. Met je je hoofd indesterrenof voeten inhet water vergeet je rust, eengegarandeerdeonderbreking van dedagelijkseroutine. Deze verkwikkende en/of vredige momentenbeleven we inalle een goedeuitstralingonstotloskoppelen. Overal indeElzasenelkseizoen verleiden activiteiten met wandeling instilteofeenuurtjesylvotherapie vergeten we alles. vooral, ombijtetanken. Tijdens eentochtophet water, een Op naar denatuur!Niet alleen voor derust,maar ook,misschien INTO THE WILD gepland dutje,een fietstochtjeendeaccu's zijn weer opgeladen. Een milde verzorgingsbehandeling, eengegundpleziertje, eenniet of indestadenbiedenhungastenook activiteiten indeomgeving. verkwikkend entijdloosuitje.Despa’s liggen middenindenatuur Deze heilzameplekken zijnperfect voor eenloskoppeling, voor een verrukkelijke rustoorden. De spa's van de Elzas zijn voor een dagje, een weekend of een week BUBBELS EN...NIETS De gidsmet 108belevenissen La Chenaudière &Spa Bio &SpaLaClairière 7 Morsbronn-les-Bains La SourcedesSens Relais &Châteaux Restaurant &Spa Hotel-restaurant IN DE ELZAS Châteaux &Spa Colroy-la-Roche La Petite-Pierre Hostellerie des Le Parc Hotel- Les Violettes TOPSPA'S Julien &Spa Hotel &Spa Hostellerie Jungholtz Obernai Ottrott Fouday

NIEUWE SENSATIES BELEVEN

'Positiviteit: stimulerende energie die voortkomt uit de aandacht voor goede dingen.’ Liefhebbers van positieve energie vinden hun gading in de Elzas op bijzondere plekken. In de stad, op symbolische plaatsen of midden in de natuur, overal kun je nieuwe sensaties beleven. Je verbindt je opnieuw met jezelf en opent je chakra's om de ervaring zo intens GOOD mogelijk te beleven. MOOD

PLAYLISTvoor FEEL GOODop reis - Feeling good - Nina Simone - Lovely day - Bill Withers - Bitter sweet symphony - The Verve - Je t’emmène au vent - Louise Attaque - L’Aventure - Jacques Brel

91 BREATHE 92 bij hetklimmenalseenflink DE ACHTERBANK VAN EENEEND SIGHTSEEING binnenweggetjes inhetdal van deBruche. is ookonzechauffeur. Hij kent demooiste op deachterbank van eenEend.Onzegids soms indebochten. We zittencomfortabel Hij gaatzeldensneller dan50 De gidsmet 108belevenissen e katenkraakt

km/u, spint VANAF

Tel. +33 (0)3 8847 1851 www.bruchevalley.com/en/ van tevredenheid. te elzaswijn. Zelfs het knalrode autootje glimt omgeving. Eenstukkougelhopf meteenglas wit- met eenprachtiguitzichtopdeheuvelachtige in de schaduw van een bloeiende kersenboom picknickmand uit de kofferbak en installeren ons smulpauze indeopenlucht. We halenderieten na boven op de heuvel, waar we stoppen voor een zon streeltonzestralendegezichten. We zijnbij- dak. Boven ons zien we de blauwe hemel en de genieten van het schouwspel. We rijden met open De landschappen trekken aan ons voorbij en we IntroductieOP HET KOKEN MET WILDE PLANTEN

Colette, expert in wilde planten en chefkok in een ferme-auberge, zwaait de scepter in deze Expériences Buissonnières©.

Voordat we de keuken induiken, gaan we eerst even boodschappen doen met Colette. Op naar Moeder Natuur om wilde planten te plukken: daslook, zuring en wilde peen. We hebben zelfs een paar mooie klaprozen, wat Oost-Indische kers, grootbloemige margrieten en prachtige paardenbloemen gevonden. Een schitterend kleurrijk boeket dat tegelijk smakelijk is, want we gebruiken deze planten om onze kooksels op smaak te brengen. Het parelhoen met wilde kruiden belooft een festijn te worden. www.bruchevalley.com/en/ Tel. +33 (0)3 88 47 18 51

VOEL JE ALS EEN VIS IN HET WATER IN SARREWERDEN

In Sarrewerden, in de Kromme Elzas, loopt een rivier. Een waar stukje paradijs. Hier word Voel je de verkwikkende lucht? Ook met de ver- je niet gestoord door knetterende motors of rekijker op de neus is dit tochtje leerzaam. Wat haastige schippers: we varen in een elegante zou een libelle eten? Waarom gaan waterlelies 's platbodem zonder de waterplanten en de nachts dicht? Maakt een vleermuis geluid? En dieren te verstoren. wat zou je als tussendoortje willen? Een cakeje met brandnetel of een koekje met watermunt? Je De kinderen steken als eerste hun handen in het vindt werkelijk voor ieder wat wils in deze won- water om de drijvende blaadjes te vangen. derbare natuur.

www.alsace-bossue.net/index.php?lang=2 Tel. +33 (0)3 88 00 40 39

93 BREATHE 94 contact metdeaarde… plantengeur op, voel door jeblote voeten het van denatuur, de raakhethoutaan,snuif luister naar jeademhaling, volg hettempo begeleidt onsmetkalmestem:sluitjeogen, het bos.Onzebegeleidster, sylvotherapeute, Een paar minutenlopenen we zijnmiddenin IN HET BOS VAN ONTSPANNEN JE LERENTE De gidsmet 108belevenissen La Petite-Pierre La

Tel. +33 (0)388704230 www.tourisme.hanau-lapetitepierre.alsace/# stressbestendigheid heeftdekleur van bomen. Het isnuduidelijkin ons geheugengeprent: de bomenscheppen. in eenbos.Eenhoe we eennatuurlijk contactmet uurtje leren we hoe we onsmoetenontspannen We weten bestdathet bosonsgoeddoet.Indit van LaPetite-Pierre. de Noordelijke Vogezen, optwee stappenlopen Zo begintonzeontspanningssessieinhetbos van JE RELATIE MET DE NATUUR ONTWIKKELEN

Je kunt het sylvotherapie noemen, of gewoon bomentherapie. Voor deze belevenis in de natuur gaan we naar het Forêt d'Exception® van Haguenau.

Tussen eeuwenoude bomen leren we bewust onze ademhaling te volgen, ons volledig te ont- spannen, te luisteren naar ons lichaam in contact met het levende hout. In sommige workshops leer je wilde kruiden herkennen en zelfs je eigen essentiële olie maken. Hier moet niks en alles kan. De bedoeling van deze belevenis is het bevre- digen van je behoefte aan natuur. Een weldadige onderdompeling.

www.visithaguenau.alsace/nl/ Tel. +33 (0)3 88 06 59 99 Hier moet niks en alles kan

95 BREATHE 96

water, inde verte zien we eendamhert. van derivier. Eenbever steektzijnsnuitboven ontstaan is ensteeds verandert door degrillen voortduwt, vertelt hijhoedeRijnlandsejungle Terwijl onzeschipper metzijnstaakdeboot geest geeftzichover aanpurebeschouwing. landschap lijktniet te van onsaf wijken enonze glad alseenmeer. De weerkaatsing van het Onze platbodemglijdtover hetheldere water, JUNGLE GLIJDEN RIJNLANDSE WERELD VAN DE VERRASSENDE DOOR DE Langzaam De gidsmet 108belevenissen Tel. +33 (0)3 88981433 www.grandried.alsace/en/ en indezegullenatuur. we plaatselijke productendiehier gestaaggedij- verbazingwekkende tocht aftesluiten,proeven boot kom je dit reservaat niet binnen. En om deze boot iseigenlijkonstoegangsbewijs, want zonder staat uit waterweiden endichte wouden. Onze Onze uitkijkpostligtmiddenindeRied,diebe- SLAPEN ONDER DE STERRENHEMEL IN EEN LODGE IN EEN DALLETJE

Lekker weggedoken in onze kussens vallen we in slaap in het maanlicht. We worden wakker van de fluitende vogels. We hebben geslapen als een roos, heerlijk comfortabel in een lekker bedje.

Vanuit ons houten hutje in het Regionaal Na- tuurpark van de Noordelijke Vogezen is het uit- zicht goddelijk: groene heuvels, omgeven door een prachtig bos. Het programma van de dag? Na een ontbijt op bed trekken we onze wandel- schoenen aan voor een tocht over de talloze wan- JeMET NIETSDOEN ontspannen delpaden in deze gulle natuur. Daarna gaan we de houten hot tub in of kiezen we voor een massage. En als we het tempo eens op een laag pitje 's Avonds staat onze tafel klaar in het elegante, zetten? Genieten van het moment, trappen gastvrije restaurant. En ook deze nacht is de zonder moe te worden, ontspannen in het hemel ons dak en zijn de sterren onze horizon. water… dat staat op het programma van een dagje Vel'ness©. www.bleu-minuit.com/?lang=en Tel. +33 (0)6 30 24 68 95

Vier bedrijven in het dal van de Bruche zijn puur en alleen gericht op het welzijn van het lichaam en de ontspanning van de geest. De dag kan be- ginnen met een fietstocht op een e-bike. Weinig inspanning dus, en veel ontspanning. Het gevoel hebben moeiteloos te bewegen. En 's middags een duik in de spa, in de hammam of de Finse sauna. Lekker zweten, ook weer zonder inspanning. We concentreren onze energie op één ding: nietsdoen.

www.bruchevalley.com/en/ Tel. +33 (0)3 88 47 18 51

97 BREATHE 98 dankzij de webcam van desterrenwacht. blijven de vallende sterrenbinnenhandbereik tuin, we kunnenhembijnaaanraken. Weer thuis begroeten. Dehemel wordt ineenseendroom ter enSaturnus,dieelkaar lijken teraken ente schieten endedans van de planeten,zoals Jupi ontdekken we kometen diedoor hethemelgewelf en dankzijdeboeiendeuitleg van de vrijwilligers wordt genoemd.Met behulp van de verrekijker van een veld dat heel toepasselijk het 'sterrenveld' De sterrenwacht van Osenbach staat aan de rand de Vogezen.van we naar eenafgelegen plekopdeuitlopers de felle stadsverlichting achter onsengaan Om desterrengoedtekunnenzien,laten we WACHT VAN OSENBACH STERREN BIJDE STERREN- STEEK JE HOOFDINDE Tel. +33 (0)3 897323 www.ribeauville-riquewihr.com/en/ iedereen defrequentiediehij/zij zoekt. len, mediteren, yogaoefeningen doen, hier vindt Dat zouden we even moetennatrekken. Wande- aarde ookgevoelens hebben,netzoalsde mens? van onder deaardkorst meetekrijgen.Zoude hier graag wandelen omeendosisaardstraling uitstraling dieje voelt inditgebied.Men komt men. Onder hetonzichtbarescharen we degoede een heuvellandschap metbomenmosstam voorouders uit de oude steentijd… en dat alles in de Kelten gebruikten,schuilplaatsen van onze tanentafel, Reptielenrots, heidense altarendie een veelbewogengeologisch verleden:van Ti Het zichtbarezijnderotspartijendiegetuigen zichtbare enhetonzichtbare. In debergen van deTaennchel hebjehet TAENNCHEL IN DE BERGEN VAN DE POSITIEVE UITSTRALING www.sahr68.fr De gidsmet 108belevenissen 106 105

- - - - OP DE MONTSAINTE-ODILE Sluimeren Tel. +33 (0)388973950 winter-sports.html www.bruchevalley.com/en/discover/activities/ levenis omdebergenbijmaanlichtteontdekken. bij dehoutkachelopte warmen. Wat eenmooiebe traditionele joert om ons rond een heerlijk maal N passen aande winter indebergen van de Vogezen. gids die ons uitlegt hoe de flora en fauna zich aan op stapinhetgoedegezelschap van eennatuur zuidelijke helling van deChampduFeu. We gaan Bas-Rhin: debergpasCollaCharbonnièreop sneeuwschoenen naar hethoogstepunt van de t de bergtoppen te verkennen. Dat is namelijk het besneeuw de om nacht heldere een van fiteren Laten we dezegewoonte eensdoorbreken enpro we meteende wijk naar hethaardvuur. weer. Enalshetzonlicht verdwijnt, dannemen De bergenzijninde winter prachtigbijzonnig BERGEN LICHT VAN DE BESNEEUWDE NACHTWANDELING Tel. +33 (0)3 88507538 www.mso-tourisme.com/en ment mee: we zienalseerstendezon opkomen. die maken we inallestilte vanaf heteerstemo- gerieflijke kamers. Morgen is er weer een dag en vreedzame, stillenachtkondigt zich aaninonze de waakzame beschermheilige van de regio. Een een wereld van rustuit.Sainte-Odile, voor eeuwig die de Elzassers zo na aan het hart ligt, straalt geweldige uitzichtopdeRijnvlakte. Dezeplek adembenemend, ommaar tezwijgen van het vels van zandsteen rood doen gloeien is altijd Het momentdatdelaatste zonnestralen dege- van deMont Sainte-Odile. van dezonsondergangachter het klooster gezet omnietstemissen van hetschouwspel De laatstekilometer hebben we de vaart erin hema van deze halfnachtelijke wandeltocht op a deze buitengewone tocht stoppen we in een IN HET 108 107 - - - - - OP ONTDEKKINGSREIS

Alle adressen voor een goed gevulde vakantie

99 NUTTIGE INFO 100 ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` GROENE ELZAS Van noordnaar zuid VVV'S LE BEAU JARDINLE BEAU –KOCHERSBERG PAYS RHENAN PAYS DE SAVERNE BOS ENPOTTENBAKKERS PAYS DE HAGUENAU, PETITEPIERRE HANAU-LA KROMME ELZAS PAYS DE SELTZ-LAUTERBOURG ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` www.lebeaujardin.alsace +33 (0)3 88214692 www.visitpaysrhenan.alsace +33 (0)3 88964408 www.tourisme-saverne.fr +33 (0)388918047 www.visithaguenau.alsace +33 (0)388065999 www.tourisme.hanau-lapetitepierre.alsace + 33(0)388704230 www.alsace-bossue.net +33 (0)388004039 www.tourisme-pays-seltz-lauterbourg.fr +33 (0)388055979 www.alsace-verte.com Soultz-sous-Forêts +33 (0)388808970 Lembach +33 (0)38886 7145 Hunspach +33 (0)388804146 Wissembourg +33 (0)388941011 Niederbronn-les-Bains +33 (0)388808970 De gidsmet 108belevenissen ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` OBERNAI MONT SAINTE-ODILE REGIO MOLSHEIM-MUTZIG STRAATSBURG ENOMGEVING MOSSIG &VIGNOBLE PAYS DE BARR RIED GRAND DAL VAN DE BRUCHE ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` www.tourisme-obernai.fr +33 (0)388956413 www.mso-tourisme.com +33 (0)388507538 www.ot-molsheim-mutzig.com +33 (0)388381161 www.visitstrasbourg.fr +33 (0)3885228 www.mossig-vignoble-tourisme.fr Marlenheim +33 (0)388877580 Wasselonne +33 (0)388623101 Wangenbourg +33 (0)388873350 www.paysdebarr.fr/visiter +33 (0)3 88086665 www.grandried.alsace Rhinau +33 (0)38874 6896 Marckolsheim +33 (0)388925698 Erstein +33 (0)388981433 Benfeld +33 (0)38874 0402 www.valleedelabruche.fr + 33(0)38847 1851 VALLEI VAN VILLÉ MUNSTERDAL ``+33 (0)3 88 57 11 69 ``+33 (0)3 89 77 31 80 tourisme.valleedeville.fr www.vallee-munster.eu SÉLESTAT HAUT-KOENIGSBOURG PAYS RHIN-BRISACH ``Sélestat +33 (0)3 88 58 87 20 ``+33 (0)3 89 72 56 66 ``Kintzheim, seizoenspost www.tourisme-paysrhinbrisach.com ``Châtenois, seizoenspost www.selestat-haut-koenigsbourg.com GUEBWILLER - SOULTZ VAL D’ARGENT & PAYS DU FLORIVAL ``+33 (0)3 89 76 10 63 ``+33 (0)3 89 58 80 50 www.tourisme-guebwiller.fr www.valdargent-tourisme.fr PAYS DE RIBEAUVILLÉ HOGE VOGEZEN ELZAS ``Thann +33 (0)3 89 37 96 20 & RIQUEWIHR ``Cernay +33 (0)3 89 75 50 35 ``+33 (0)3 89 73 23 23 ``Masevaux +33 (0)3 89 82 41 99 www.ribeauville-riquewihr.com ``Saint-Amarin +33 (0)3 89 82 13 90 www.hautes-vosges-alsace.fr VALLEI VAN KAYSERSBERG ``+33 (0)3 89 78 22 78 MULHOUSE EN OMGEVING www.kaysersberg.com ``+33 (0)3 89 35 48 48 www.lac-blanc.com www.tourisme-mulhouse.com COLMAR EN OMGEVING SUNDGAU ZUID-ELZAS ``+33 (0)3 89 20 68 92 ``Altkirch +33 (0)3 89 40 02 90 www.tourisme-colmar.com ``Ferrette +33 (0)3 89 08 23 88 www.sundgau-sudalsace.fr PAYS D’EGUISHEIM & DE ROUFFACH PAYS DE SAINT-LOUIS, ``Eguisheim +33 (0)3 89 23 40 33 DRIELANDENSTREEK ``Rouffach +33 (0)3 89 78 53 15 ``+33 (0)3 89 70 04 49 www.tourisme-eguisheim-rouffach.com www.saintlouis-tourisme.fr

101 NUTTIGE INFO 102 ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` et-loisirs/parcs-de-loisirs-et-animaliers/ Meer parken opwww.visit.alsace/activites- de lucht of metbeide de luchtof voeten opdegrond. vermaak jeeven goedinhet water alsin en er geengenoeg van krijgen.In deElzas Fietsen, overtreffenwandelen, duiken, jezelf & RECREATIE ACTIVITEITEN RECREATIEPARKEN DIERENPARKEN DIEREN- &RECREATIEPARKEN ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` www.parcdupetitprince.com Parc duPetit Prince(Ungersheim) www.tellure.fr Tellure –EscapeGame(Ste-Marie-aux-Mines) www.didiland.fr Didi’land (Morsbronn-les-Bains) www.fleckenstein.fr (Lembach-Fleckenstein) Le ChâteaudesDéfis®(Raadselburcht) www.cigoland.fr Cigoland (Kintzheim) www.lafermeauxrennes.com Rendierenboerderij Schantzwasen (Stosswihr) www.zoo-mulhouse.com Zoölogisch enBotanisch Park (Mulhouse) www.ferme-argentin.com Pedagogische boerderij(Lièpvre) www.vivariumdumoulin.org Vivarium (Lautenbach-Zell) www.montagnedessinges.com Apenberg (Kintzheim) www.voleriedesaigles.com Adelaarspark (Kintzheim) www.jardinsdespapillons.fr Exotische vlindertuinen (Hunawihr) www.naturoparc.fr Naturoparc (Hunawihr) www.parc-naturedecheval.fr Paardenpark (Altwiller) De gidsmet 108belevenissen ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` www.visit.alsace/velo-alsace/ Meer informatie op FIETSEN &MOUNTAINBIKE WANDELEN KLIMPARKEN PAARDRIJDEN BIKEPARKEN ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` www.tmv-alsace-vtt.com Traversée duMassif des Vosges TMV® www.alsaceavelo.fr Elzas opdefiets www.navettedescretes.com Shuttle Bergkamroute www.ffsp.fr Franse Federatie voor Recreatiesporten www.ffrandonnee.fr Franse Wandelfederatie www.club-vosgien.eu Club Vosgien www.massif-des-vosges.com Vogezen www.naturaparc.com Natura Parc (Ostwald) www.lacblancparcdaventures.com Avonturenpark LacBlanc (Orbey) www.formaventures.com Form’aventures (Schnepfenried) www.parcarbreaventure.com Avonturenpark indebomen(Kruth) www.acropark.fr/burnhopark Burn’hopark (Burnhaupt-le-Haut) www.brumath-aventure.fr Recreatie- enavonturenpark (Brumath) www.parc-alsace-aventure.com Parc Alsace Aventure (Breitenbach) www.acropark.fr Acropark (Ballond’Alsace) www.alsaceacheval.com www.stride-indoorbikepark.fr Stride Park (Straatsburg) www.lacblanc-bikepark.com Skioord LacBlanc www.alsacefreerideacademy.fr Markstein

``Rêve de Nord REISORGANISATOREN www.revedenord.fr & MULTISPORTACTIVITEITEN ``Terre de Sylphe www.terredesylphe.com Wandelen Winter ``Trace Verte Fietsen Bagagevervoer www.traceverte.com ``Verticales Vosges Alsace MTB Materiaalverhuur www.verticales-vosges.com Divers www.visit.alsace/randonnees-balades/

``Alsa Cyclo Tours Vakantietips en tochten met begeleiding www.alsacyclotours.alsace op www.massif-des-vosges.com ``Alsace Bike Tour www.alsace-bike-tour.fr ACTIVITEITEN EN SPORTEN ``Vereniging LIBRE IN DE BERGEN

www.libre.asso.fr ``Vogezen ``Bicyclette Go ! www.explore.massif-des-vosges.com www.bicyclettego.com ``Escalade Alsace ``Berggidsen Ballon d'Alsace www.escalade-alsace.com www.bmba.fr BERGOORDEN 4 SEIZOENEN ``Canyon Escalade www.canyonescalade.fr ``Ballon d’Alsace ``Chemins du Nord www.ballondalsace.fr www.cheminsdunord.com ``Champ du Feu ``Cimes & Sentiers www.lechampdufeu.com www.sentiersrando.com ``Lac Blanc ``Côté Vosges www.lac-blanc.com www.cotevosges.com ``Markstein www.lemarkstein.net ``Bestemming Slot Pourtalès www.destination-pourtales.fr ``Schnepfenried www.leschnepf.com ``Bestemming Hoge-Elzas www.haute.alsace Alle wintersportactiviteiten en -oorden op ``Espace Randonnée www.visit.alsace/activites-hiver-alsace www.espace-randonnee.fr ``Form’aventures GOLFTERREINEN www.formaventures.com Golfbanen in de Elzas ``Fun2sport www.golfsinalsace.com www.fun2sport.fr ``Golf Resort (Ammerschwihr) ``Globules Verts www.golf-ammerschwihr.com www.globulesverts.com ``Golf du Rhin (Chalampé) ``Grains de Folies www.golfdurhin.com www.grainsdefolies.org ``Golf St-Apollinaire (Folgensbourg) ``Horizons d’Alsace www.golf-basel.com www.horizons-alsace.com ``Golf du Château de Hombourg (Hombourg) ``Manouk Evasion www.golf-du-chateau-de-hombourg.fr www.manoukevasion.com ``Golf du Fort (Illkirch-Graffenstaden) ``Maorn www.golfdufort.com www.maorn.fr ``Lalargue Golf & Wellness Resort (Mooslargue) ``Montagne Passion Itinérance www.golf-lalargue.com www.speleologie-mines-alsas.fr ``Golf du Kempferhof (Plobsheim) ``Oxygène Nature www.kempferhof.fr www.oxygenenature.com ``Alsace Golf Links (Rouffach) ``Randonnée Verte www.alsacegolflinks.com www.randonneeverte.com ``Le Raidard www.leraidard.com

103 NUTTIGE INFO 104 ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` CRUISES &RONDVAARTEN RIVIERTOERISME TOCHTEN INPLATBODEMS VERHUUR VAN BOTEN ENHOUSEBOATS ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` www.batelier-ried.com Le Batelier duRied(Muttersholtz) www.grandried.fr Platbodems (Erstein) www.barques-colmar.fr Sweet Narcisse (Colmar) www.biesheim.fr Op deGiessen(Biesheim) www.marindeaudouce.fr Marin d'Eau Douce(Straatsburg) www.nicols.com Nicols (Saverne-Harskirchen) www.navigfrance.com Navig'France (Lagarde) nautic-port.fr Nautic Port (Offendorf) www.locaboat.com Locaboat Holiday (Lutzelbourg) www.kuhnle-tours.com Kuhnle-Tours (Niderviller) www.canalous-plaisance.fr Languimberg) Les CanalousPlaisance(Hochfelden- www.captainbretzel.eu/ Captain Bretzel(Strasbourg) www.canal-evasion.fr Canal Évasion(Mittersheim) www.leboat.com Le Boat(Hesse/Lutzelbourg/Boofzheim) www.alsace-plaisance.com Alsace Plaisance(Kembs) www.gobarging.com European Waterways www.croisieurope.com CroisiEurope (Straatsburg) www.batorama.com Batorama (Straatsburg) www.bateauxdelill.com Bateaux del’Ill (Straatsburg) www.golf-bouleaux.fr Golf ClubdesBouleaux(Wittelsheim) www.golf-wantzenau.fr Golf dela Wantzenau (La Wantzenau) www.golf-strasbourg.com Golf ClubdeStrasbourg(Straatsburg) www.golfclub-soufflenheim.com (Soufflenheim) Golfclub Soufflenheim–Baden-Baden De gidsmet 108belevenissen ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ZWEMMEN INDE ELZAS KANO/KAJAK ZWEMMEN &VISSEN WATERRECREATIE, ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` loisirs www.mairie-gambsheim.fr/lieu/zone-de- Recreatiegebied (Gambsheim) www.agglo-colmar.fr/base-nautique (Colmar) Watersportcentrum Colmar-Houssen www.bischheim.alsace/mes-loisirs La Ballastière(Bischheim) www.grandried.alsace Meertje (Benfeld) www.commune-beinheim.fr Étang delaChapelle(Beinheim) canoes-du-ried.com Kano's van deRied(Sélestat) www.alsace-canoes.com Alsace Canoës(Sélestat) www.ville-huningue.fr Wildwaterpark (Huningue) www.h2opassion.fr H2O Passion (Drusenheim) www.apach.eu (Colmar/Horbourg-Wihr) Buitensportvereniging Colmar www.alsace-bossue.net Tocht opdeSaar (Sarrewerden) www.grandried.fr Vereniging Rhinau-Rhin-Ried (Rhinau) www.legiessen.com Erfgoedvereniging (Plobsheim) www.seltz.fr Peupliers –Salmengrund(Seltz) www.grandried.alsace Strand van decamping(Schoenau) www.cc-paysrhenan.fr/ Recreatiegebied Steadly (Roeschwoog) www.mulhouse-alsace.fr Meertje (Reiningue) www.reichstett.fr Neublitz (Reichstett) www.alsace-verte.com Étang duFleckenstein (Lembach) www.camping-lauterbourg.fr Plage desMouettes (Lauterbourg) www.illkirch.eu (Illkirch-Graffenstaden) Baggersee enLac Achard www.mairie-huttenheim.fr/ Husacker (Huttenheim) www.clairruisseau.com/naturbad.html Unterrieth (Gerstheim)

``Gemeentebad en waterskikabelbaan (Wittisheim) CULTUUR www.kobawakepark.fr Alle watersportcomplexen en zwemplaatsen op www.visit.alsace/activites-aquatiques/ & TRADITIES Reken op mooi, authentiek en VISSEN onverwacht tijdens een uitstapje ``www.peche67.fr – www.peche68.fr in de ware aard van de Elzas. ``Alsace Pêche www.alsace-peche.fr ``Pêche Alsace FESTIVALS, VOORSTELLINGEN www.peche-alsace.com EN EVENEMENTEN ``Prestapêche Nachtbraker? Gek op themadagen? In de www.prestapeche.com Elzas maak je gegarandeerd onvergetelijke LUCHTSPORTEN momenten mee: dorps-, smul- of muziekfeesten, Kerstmis, Pasen, Sint- VRIJE VLUCHT Jansvuren, wijn- en wijnoogstfeesten om ``Parapenteschool Grand'Vol (Breitenbach) er een paar te noemen. Keuze te over! www.grandvol.com Alle evenementen in de Elzas op ``Vormingscentrum van de Markstein (Oderen) www.visit.alsace/idees-evenements www.centreecolemarkstein.com ``Parapenteschool Cumulus Alsace (Oderen) TRADITIONELE EN FOLKLORISTISCHE FEESTEN www.cumulus-parapente.com ``Wijnfeesten, wijnoogstfeesten, ``Switch Parapentes (Orbey) Vin Nouveau, wijnbeurzen… www.switchparapente.com www.routedesvins.alsace ``Parapenteschool Air Aile (Straatsburg) `` Kerstmis in de Elzas www.airaile.org www.noel.alsace PARAMOTOR Lijst met alle evenementen in de Elzas op www.visit.alsace/idees-evenements ``Paramotorschool Adventure Paramoteur Alsace (Brumath) www.paramoteur67.fr CASINO'S & VARIÉTÉTHEATERS ``Paramotorschool Alsace Paramoteur ``Casino Barrière (Blotzheim) (Elsenheim) www.casino-blotzheim.com www.alsaceparamoteur.com ``Casino Barrière (Niederbronn-les-Bains) ``Paramotorschool Paramoteur Terciel – www.casinosbarriere.com Netwerk Adventure (Uffholtz) ``Casino Barrière (Ribeauvillé) www.paramoteuralsace.fr www.casino-ribeauville.com ``Royal Palace Music-Hall (Kirrwiller) LUCHTBALLON www.royal-palace.com ``Aérovision (Colmar) ``Variététheater Le Paradis des Sources www.aerovision.aero (Soultzmatt) ``Libres Ballons du Bastberg (Lochwiller) www.leparadisdessources.com www.lbb-67.fr/ Alle casino's, nachtclubs en variététheaters ``Libres Ballons de l'Outre-Forêt op www.visit.alsace/vie-nocturne/ (Schœnenbourg) www.lbof.fr/ KUNST & AMBACHTEN ``Weyer Ballon (Alsace Bossue) www.alsace-bossue.net/decouvrir ``Regionale Federatie voor Kunstberoepen van de Elzas (FREMAA) Alle luchtsporten op www.fremaa.com www.visit.alsace/activites-aeriennes/ ``IEAC – Europees Instituut voor Keramische Kunst (Guebwiller) www.arts-ceramiques.org ``Bedrijven van Patrimoine Vivant www.patrimoine-vivant.com/fr/routes/ offset/2

105 NUTTIGE INFO 106 ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` artisanat-savoir-faire/ Alle adressenopwww.visit.alsace/ MUSEA KUNST &TRADITIES ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` www.visithaguenau.alsace Volksprentenmuseum (Pfaffenhofen) www.musee-sceau.com Zegelmuseum (LaPetite-Pierre) musee.paysan.free.fr Boerenmuseum (Oltingue) www.offwiller.fr Dorpsmuseum van Offwiller (Offwiller) www.valleedelabruche.fr Volkstradities (Neuviller-la-Roche) www.vallee-munster.eu (Muhlbach-sur-Munster) Schlitte- enHoutberoepenmuseum www.museedemarmoutier.fr in deElzas(Marmoutier) Museum over hetErfgoed enhet Jodendom www.musee-bois-labaroche.com (Labaroche) Houtberoepen- enErfgoedmuseum www.payszorn.com (Hochfelden) Museum van hetLand van deZorn www.lacourdemarie.fr La Cour deMarie (Hatten) www.ville-haguenau.fr Elzasmuseum (Haguenau) www.maisonsdesrochers-graufthal.fr Holwoningen (Graufthal-Eschbourg) www.musee-pays-welche.alsace Museum van deregioPays Welche (Fréland) www.hansi.fr Museumdorp Hansi (Colmar enRiquewihr) www.museedupaysdehanau.eu Museum van hetLand van Hanau (Bouxwiller) www.sundgau-sudalsace.fr Sundgaumuseum (Altkirch) tourisme.valleedeville.fr Maison du Val de Villé (Albe) www.pass-alsace.com www.museumspass.com www.maison-bossert.fr (Straatsburg) Klederdrachten ensymbolenuitdeElzas www.beauville.com Beauvillé -Stoffendrukfabriek (Ribeauvillé) www.spindler.tm.fr (Boersch/St-Léonard) Kunstinlegwerk Spindler www.visit.alsace/poteries (Betschdorf enSoufflenheim) Pottenbakkers indeElzas De gidsmet 108belevenissen

` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` HISTORISCHE ENPLAATSEN MUSEA ERFGOEDCENTRA ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` 5elieu.strasbourg.eu www.chateaudelichtenberg.alsace Burcht Lichtenberg(Lichtenberg) Le 5 www.patrimoine.valdargent.com (Ste-Marie-aux-Mines) Les Clésdu Val d’Argent www.mulhouse.fr Erfgoedmuseum EdouardBoeglin(Mulhouse) www.cip-pointdorgue.fr Point d’Orgue (Marmoutier) www.maison-rurale.fr (Kutzenhausen) Plattelandsmuseum van deregioOutre-Forêt www.cc-guebwiller.fr/ Slot Neuenbourg (Guebwiller) www.cip-lavilla.fr La Villa (Dehlingen) www.lesateliersdelaseigneurie.eu Les Ateliers delaSeigneurie(Andlau) www.tourisme.hanau-lapetitepierre.alsace van deHaute-Moder (Wimmenau) Museum over degeschiedenisentradities www.ecomusee.alsace Openluchtmuseum van deElzas(Ungersheim) www.eskapade.alsace Museum Kochersberg (Truchtersheim) www.musees.strasbourg.eu Elzasmuseum (Straatsburg) www.shvl.fr Schoolmuseum (Ste-Marie-aux-Mines) www.maisonalsacienne.fr Park Huizen van deElzas(Reichstett) www.histoire-huningue.eu Museum van Huningue (Huningue) www.ville-haguenau.fr Historisch Museum (Haguenau) www.schweitzer.org Huis van Dr. Albert Schweitzer (Gunsbach) www.fessenheim.fr (Fessenheim) Victor Schoelchermuseum, zijn werk ensisheim.net Regentschapsmuseum (Ensisheim) www.facebook.com/refugefortifie/ (Dossenheim-sur-Zinsel) Documentatiecentrum Versterkte Gordel www.musee-cernay.org Museum indePoort van Thann (Cernay) brumath.shabe.free.fr Archeologiemuseum (Brumath) www.biesheim.fr Gallo-Romeins Museum (Biesheim) haxahus.org Heksenhuis (Bergheim) e Lieu(Straatsburg)

VOORTREFFELIJK ETEN in de Elzas Uniek in Frankrijk: Etoiles d'Alsace schaart de beste sterren- en gastronomische restaurants van de streek, beroemde winstubs en de Meesters uit het vak onder één noemer.

Maak je keuze voor een onvergetelijk tafelavontuur. www.etoiles-alsace.com NUTTIGE INFO 108 ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` STREEKPRODUCTENMUSEA ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` www.musee-du-chocolat.com (Geispolsheim) Museum over deGeheimen van Chocolade maisondudistillateur.fr/ Stokerijmuseum (Châtenois) www.choco-story-colmar.fr Chocolademuseum -ChocoStory (Colmar) www.ville-soultzmatt.fr Lapidarium (buiten)(Wintzfelden) musee-oberlin.org Jean-Frédéric Oberlinmuseum (Waldersbach) www.les-amis-de-thann.com Museum van de Vrienden van Thann (Thann) www.chateau-vodou.com Voodookasteel (Straatsburg) www.musees.strasbourg.eu Historisch Museum (Straatsburg) www.musees.strasbourg.eu Archeologiemuseum (Straatsburg) www.ville-soultz.fr Burcht-museum Bucheneck(Soultz) www.tourisme-pays-seltz-lauterbourg.fr Museum Krumacker (Seltz) www.bibliotheque-humaniste.fr Humanistische Bibliotheek(Sélestat) www.tourisme-saverne.fr Museum SlotRohan (Saverne) www.tourisme-eguisheim-rouffach.com Baljuwmuseum (Rouffach) www.musee-riquewihr.fr Dieventoren (Riquewihr) www.musee-riquewihr.fr Museum van deDolder (Riquewihr) www.musee-niederbronn.fr Vogezen (Niederbronn-les-Bains) Archeologiemuseum van deNoordelijke www.neuf-brisach.fr Vaubanmuseum (Neuf-Brisach) www.musees-mulhouse.fr Historisch Museum (Mulhouse) www.molsheim.nl (Molsheim) Kartuizermuseum enBugattistichting www.alsace-bossue.net villa (Mackwiller) Resten van eenkeizerlijke Gallo-Romeinse www.patrimoine-langen.com/lemusee (Langensoultzbach) Heilige PlaatsenindeNoordelijke Vogezen Museum over deGoden,Godinnenen www.kaysersberg-vignoble.fr Historisch Museum (Kaysersberg Vignoble) schweitzer www.kaysersberg-vignoble.fr/musee- (Kaysersberg Vignoble) Albert Schweitzermuseum (geboortehuis) De gidsmet 108belevenissen ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` MIJNEN WETENSCHAP &NATUUR INDUSTRIE &TECHNIEK ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` www.asepam.org Mijn GabeGottes(Ste-Marie-aux-Mines) www.asepam.org (Ste-Marie-aux-Mines) Zilvermijn St-Louis-Eisenthur www.asepam.org (Ste-Marie-aux-Mines) Zilvermijn St-Barthélémy www.jardin-sciences.unistra.fr/planetarium Planetarium (Straatsburg) www.levaisseau.com Le Vaisseau (Straatsburg) www.geologie-alsace.fr Geologiemuseum (Sentheim) www.museumcolmar.org Etnografisch Museum (Colmar) Natuurhistorisch en maisondupain.alsace/ Broodmuseum van deElzas (Sélestat) musee-mittelbergheim.fr/ (Mittelbergheim) Wijnbouwmuseum Mémoire de Vignerons www.musee-eaux-de-vie.com Brandewijnmuseum (Lapoutroie) www.musee-du-vignoble-alsace.fr uit deElzas(Kientzheim) Museum over de Wijngebieden ende Wijnen www.maisondufromage-munster.com Het Kaashuis(Gunsbach) www.paindepices-lips.com Weleer (Gertwiller) Museum over Kruidkoek enSnoepgoed van www.lepalaisdupaindepices.com Het Kruidkoekpaleis (Gertwiller) www.museedubagage.com Bagagemuseum (Haguenau) www.boehli.fr/lafabriqueabretzels Bretzelfabriek Boehli(Gundershoffen) www.bischwiller.com Museum van deLaub(Bischwiller) www.biesheim.fr Optiekmuseum (Biesheim) www.lagrangeabecanes.com Motorfietsenmuseum (Bantzenheim) La GrangeàBécanes–Rijnlands www.musees-mulhouse.fr Mijn- enKalimuseum(Wittelsheim) www.hautes-vosges-alsace.fr Mijn Erzenbach (Steinbach) Mijn St-Nicolas, MijnDonnerloch (buiten), www.tellure.fr Tellure (Ste-Marie-aux-Mines)

``Villa Météor (Hochfelden) ``Museum Théodore Deck en Pays du Florival www.brasserie-meteor.fr/fr/villa-meteor (Guebwiller) ``Park Wesserling – Textielmuseum www.ville-guebwiller.fr (Husseren-Wesserling) ``Museum voor Schone Kunsten (Mulhouse) www.parc-wesserling.fr www.musees-mulhouse.fr ``Steekwapenmuseum (Klingenthal) ``Museum voor Kunst en Historie (Saverne) www.klingenthal.fr www.tourisme-saverne.fr ``Frans Aardoliemuseum ``Goethemuseum (Sessenheim) (Merckwiller-Pechelbronn) www.sessenheim.net www.musee-du-petrole.com ``La Nef des Jouets (Soultz) ``Automobielmuseum - Schlumpfcollectie www.ville-soultz.fr (Mulhouse) ``Notre-Damemuseum (Straatsburg) www.citedelautomobile.com www.musees.strasbourg.eu ``Stoffendrukmuseum (Mulhouse) ``Sierkunstmuseum (Straatsburg) www.musee-impression.com www.musees.strasbourg.eu ``Treinenmuseum - erfgoed SNCF (Mulhouse) ``Museum voor Schone Kunsten (Straatsburg) www.citedutrain.com www.musees.strasbourg.eu ``Elektriciteitsmuseum Electropolis (Mulhouse) ``Gravuremuseum (Straatsburg) www.musee-electropolis.fr www.musees.strasbourg.eu ``Museum in het cultureel centrum van Slot ``Museum Tomi Ungerer (Straatsburg) Rohan (Mutzig) www.musees.strasbourg.eu www.mutzig-histoire.com ``Laliquemuseum (Wingen-sur-Moder) ``Stoomlocomotiefmuseum (Obermodern) www.musee-lalique.com www.tourisme.hanau-lapetitepierre.alsace ``Binnenvaartmuseum (Offendorf) HEDENDAAGSE KUNST & STREET ART www.offendorf.fr ``Rijnlands Centrum voor Hedendaagse kunst ``IJzermuseum (Reichshoffen) (CRAC Alsace) (Altkirch) www.reichshoffen.fr www.cracalsace.com ``Museum over grafische kunst en technieken ``Museum Paso (Drusenheim) (Ribeauvillé) www.pole-culturel.drusenheim.fr/ www.conservatoireribeauville.jimdofree.com/ ``Museum Würth France (Erstein) ``Behangmuseum (Rixheim) www.musee-wurth.fr www.museepapierpeint.org ``Etappenstall (Erstein) ``Zagerijmuseum Vincent (Ste-Croix-aux-Mines) www.ville-erstein.fr scieriemuseevincent.com ``La Kunsthalle Mulhouse (Mulhouse) ``Delfstoffenmuseum (Ste-Marie-aux-Mines) www.kunsthallemulhouse.com www.musees-valdargent.fr ``Mausa Vauban (Neuf-Brisach) ``Textielmuseum (Ste-Marie-aux-Mines) www.mausa.fr www.musees-valdargent.fr ``Stichting Fernet-Branca (St-Louis) ``Mijnmuseum (Ste-Marie-aux-Mines) www.fondationfernet-branca.org www.musees-valdargent.fr ``FRAC Alsace (Sélestat) ``Telegraaftoren Chappe (Saverne) www.frac.culture-alsace.org www.tourchappe.fr ``Museum voor Moderne en Hedendaagse ``Brandweermuseum van de Elzas Kunst (Straatsburg) (Vieux-Ferrette) www.musees.strasbourg.eu www.musee-sapeur-pompier.fr ``Stichting François Schneider (Wattwiller) www.fondationfrancoisschneider.org MUSEA VOOR SCHONE KUNSTEN, COLLECTIES Meer info op versantest.org ``Museum Folie Marco (Barr) www.musee-foliemarco.com Lijst met alle musea in de Elzas op ``Kunstmuseum (Bischwiller) www.visit.alsace/culture-et- www.bischwiller.com traditions/musees ``Museum Unterlinden (Colmar) www.musee-unterlinden.com ``Bartholdimuseum (Colmar) www.musee-bartholdi.fr ``Speelgoedmuseum (Colmar) www.museejouet.com

109 NUTTIGE INFO 110 ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` Alle informatie opwww.routedesvins.alsace & GASTRONOMIE SPECIALITEITEN UIT ETEN WIJN het proeven iseenbelevenis opzich. bijdemakers 'thuis',bord, inhetglasof voor lekkerbekken enfijnproevers. In het De Elzasiseensmulbestemming, eenparadijs ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` www.fermeaubergealsace.fr Fermes-auberges www.etoiles-alsace.com Vereniging Étoilesd'Alsace www.chefs-alsace.fr Chef-koks en restaurateurs van deElzas www.republic-of-wineland.com (Strasbourg) Republic of Wineland -FranckMairine www.vins-des-hospices-de-strasbourg.fr Burgergasthuis van Straatsburg(Straatsburg) wijnkelderHistorische het van coeurdalsace.wixsite.com/coeur-dalsace Bestemming Coeur d'Alsace (Land van Barr) www.lescircuitsdebacchus-alsace.com Bacchustochten (Marlenheim) www.alecoledesvins.fr Wijnschool (Marlenheim) www.confrerie-st-etienne.com (Kientzheim) Broederschap Saint-Etienne van deElzas www.parenthese-vigneronne.com La Parenthèse Vigneronne (Kaysersberg) www.alsace-du-vin.com Elzas (SVIA)(Colmar) Syndicaat voor Zelfstandige Wijnboeren inde www.vinsalsace.com Vakgroep Wijnen uitdeElzas(CIVA) (Colmar) www.routedesvins.alsace Wijnroute van deElzas De gidsmet 108belevenissen ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` www.visit.alsace/marches/ Alle markten van deElzasop in jeboodschappentastespringen. streekproducten staantepopelenom ambachtelijke lekkernijen, alle het besteuitdestreek:seizoensgroenten, Alle zintuigenopscherp, kieshetbeste van www.visit.alsace/adresses-gourmandes Ontdek despecialiteiten van destreekop zo'n maker van streekspecialiteiten. boerderijproducten, stapeensbinnenbij Kazen, jamsenconfituren,bonbons www.visit.alsace/brasseries/ Alle brouwerijen indeElzasop EN -MARKTEN STREEKSPECIALITEITEN www.visit.alsace/distilleries/ Alle distilleerderijenindeElzasop DISTILLEERDERIJEN GROTE ENKLEINE BROUWERIJEN DISTILLEERDERIJEN BROUWERIJEN & PEDAGOGISCHE BOERDERIJEN alsace/vins-et-gastronomie/ Alle betereadresjesopwww.visit. ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` www.bienvenue-a-la-ferme.com/grandest Label Bienvenue àlaFerme www.augredesbieres.com Au grédesbières www.ferme-kieffer.fr Boerderij Kieffer (Limersheim) www.ferme-argentin.com Pedagogische boerderij Argentin (Lièpvre) www.lesescargotsdemargaux.weebly.com Les escargotsdeMargaux (Largitzen) Wijngaardslakkenboerderij www.lamas.alsace Lamaboerderij Hornihof (Kiffis) www.ferme-versant-du-soleil.fr Boerderij Ferme du Versant duSoleil(Hohrod) www.chevrerie.com (Griesheim-près-Molsheim) Geitenboerderij LaChèvrerie Boerderij Bruehl(Eckwersheim) www.ferme-grumbach.com Boerderij Grumbach (Durlinsdorf) www.facebook.com/fermeduluppachhof (Bouxwiller) Pedagogische boerderijLuppachhof

``Pedagogische boerderij Entzenbach ``De Grand Ballon (Soultz) (Maseveaux-Niederbruck) www.tourisme-guebwiller.fr www.fermeaubergealsace.fr ``De Hohneck (Munsterdal) ``Ezelboerderij Traits’anes (Mitzach) www.vallee-munster.eu www.traitsanes.com ``Pedagogische boerderij (Rhinau) GEBERGTE DE VOGEZEN fermeeducativerhinau.wixsite.com/ferme- educ-de-rhinau NOORDELIJKE VOGEZEN ``Boerderij Ferme du Cabri (Nordheim) ``Toppenpad (Drachenbronn) www.fermecabri.com www.chemindescimes-alsace.fr ``Boerderij Judenmatt (Agrarische School) ``Water- en Rivierhuis Donnenbach (Frohmuhl) (Rouffach) www.maisoneauriviere.fr www.rouffach-wintzenheim.educagri.fr ``Natuurhuis van het Regionaal Natuurpark van ``Boerderij Ferme des Tuileries (Siewiller) de Noordelijke Vogezen (La Petite-Pierre) gaec-des-tuileries.wifeo.com/histoire.php www.parc-vosges-nord.fr ``Pedagogische zuivelboerderij Les Mystères ``Natuur- en Milieuhuis (Lorentzen) du Lait (Siewiller) www.grangeauxpaysages.fr gaec-des-tuileries.wifeo.com HOGE VOGEZEN ``Struisvogelboerderij Sundgau Autruche (Sondersdorf) ``Espace des Sources - Documentatiecentrum www.zundelsundgauautru.wixsite.com/ op het thema water (Soultzmatt) sundgau-autruche espacedessources.wordpress.com ``Imkerij Neuhof (Straatsburg) ``Milieuhuis van de Hoge Vogezen (Wildenstein) www.ferme-apicole-neuhof.fr www.cpie-hautes-vosges.com ``Boerderij Roetling (Traubach-le-Bas) Meer informatie op www.visit.alsace/nature- www.facebook.com/EarlduRoetling et-bien-etre/sorties-decouverte-nature/ ``Boerderij Humbert (Urbeis) www.biofermehumbert.com RIJNVLAKTE Meer pedagogisch boerderijen op ``Passage 309 - Vistrap (Gambsheim/Rheinau) www.visit.alsace/vins-et-gastronomie/ www.passage309.eu adresses-gourmandes/ ``Natuurhuis en Natuurreservaat van de Delta van de Sauer (Munchhausen) www.nature-munchhausen.com ``Natuurhuis van de Ried en Midden-Elzas - NATUUR Ehnwihr (Muttersholz) www.maisonnaturemutt.org ``Het Kleine Camargue van de Elzas - Natuur- & WELLNESS en Milieuhuis, natuurreservaat (St-Louis) Bij vakantie denk je meteen aan ontspanning. www.petitecamarguealsacienne.com In de Elzas kun je kiezen uit de kracht van ``Ill*wald - Regionaal natuurreservaat van de Ried van Sélestat (Sélestat) een ongerepte natuur en ontspannende www.selestat.fr/les-atouts-de-selestat/l- activiteiten in de slow-modus. illwald.html REGIONALE NATUURPARKEN Meer adressen op www.visit.alsace/nature- & NATUURGEBIEDEN et-bien-etre/sorties-decouverte-nature/

``Regionaal Natuurpark van de Noordelijke Vogezen (La Petite-Pierre) www.parc-vosges-nord.fr ``Regionaal Natuurpark van de Ballons des Vosges (Munster) www.parc-ballons-vosges.fr AANRADERS ``De heilige berg Donon (Grandfontaine) www.valleedelabruche.fr

111 NUTTIGE INFO 112 ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` www.alsace-jardins.eu/ Alle parken entuinenop PARKEN &TUINEN SYLVOTHERAPIE waterrecreatie opblz.104. Zie tochteninplatbodemsen NATUURACTIVITEITEN EN -EXCURSIES ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` www.naturezsoi.com Lætitia Redel (Wangenbourg-Engenthal) www.coachingformation.eu/sylvotherapie Géraldine Sirlin (Guebwiller) www.desracinesetdesreves.fr Jennifer Arbareri (Cosswiller) therapie-forestiere.fr/ Manuela Peschmann (LaPetite-Pierre) valerie-wittmann.fr/ Valérie Wittmann (Diemeringen) www.jardinsdelafermebleue.com Tuinen van deFerme Bleue (Uttenhoffen) jardin-botanique.unistra.fr Botanische tuin(Straatsburg) www.jardin-botanique-saverne.eu Botanische tuin(Saverne) www.mulhouse.fr Park Alfred Wallach (Riedisheim) www.lewindeck-ottrott.fr Landgoed Windeck (Ottrott) www.gitelacouranglaise.fr Tuin van Marguerite (Plobsheim) www.zoo-mulhouse.com Zoölogisch enBotanisch Park (Mulhouse) www.kolbsheim.fr Slottuin en-park (Kolbsheim) www.jardins-du-temps.fr Les Jardins du Temps (Illzach) www.parc-wesserling.fr Park Wesserling (Husseren-Wesserling) www.ville-guebwiller.fr Park LaMarseillaise (Guebwiller) www.a-lescalier.com Jardin del’Escalier (Brumath) www.schoppenwihr.com Park Schoppenwihr (Bennwihr-Gare) De gidsmet 108belevenissen

` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` en www.visit.alsace/parcs-et-jardins/ sorties-decouverte-nature/ www.visit.alsace/nature-et-bien-etre/ Meer inspiratieop www.visit.alsace/nature-et-bien-etre/spas/ Meerop wellnessadressen SPA'S &WELLNESS BLOTEVOETENPADEN ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` www.les-violettes.com (Soultz 68) Les Violettes**** Hotel-restaurant &Spa la-clairiere.com/ Hotel-restaurant (LaPetite-Pierre) Bio &SpahotelLaClairière**** www.leparchotel.fr/hotel-spa-alsace Le Parc Hotel-Restaurant &Spa**** (Obernai) www.lasourcedessens.fr & Spa(Morsbronn-les-Bains) La SourcedesSens****Hotel-restaurant www.auberge-de-l-ill.com/fr/spa.html (Illhaeusern) Hôtel desBerges****-SpaSaules www.hoteljulien.com Julien Hotel-restaurant** &Spa(Fouday) www.hotel-domainedumoulin-alsace.com Domaine duMoulin (Ensisheim) www.cheneaudiere.com restaurant &Spa(Colroy-La-Roche) Hostellerie LaCheneaudière**** Hotel- www.5terres-hotel.fr 5 Terres Hotel &Spa**** (Barr) www.sensoried.fr SensoRied (Muttersholtz) www.sentier-pieds-nus-lac-blanc.com Blotevoetenpad LacBlanc (LacBlanc) www.parc-wesserling.fr Park Wesserling (Husseren-Wesserling) barriere.html www.hotelsbarriere.com/fr/ribeauville/resort- - EspaceBalnéo&Spa(Ribeauville) Resort BarrièredeRibeauvillé**** www.leclosdessources.com (Thannenkirch) Clos deSourcesHotel &Spa*** ANDERE OPMERKELIJKE BURCHTEN ``Burcht Hohlandsbourg (Wintzenheim) www.chateau-hohlandsbourg.com ``Pflixbourg (Wintzenheim) www.ville-wintzenheim.fr ``De 3 Burchten van Haut-Eguisheim (Eguisheim) www.tourisme-eguisheim-rouffach.com ``Burcht Wineck (Katzenthal) www.kaysersberg.com ``Burcht Kaysersberg (Kaysersberg) www.kaysersberg.com ``Burcht Engelbourg - Het Heksenoog (Thann) www.hautes-vosges-alsace.fr ERFGOED ``De 3 Burchten van de Jura van de Elzas: Ferrette - Landskron - Morimont (Ferrette) www.sundgau-sudalsace.fr & HISTORIE Alle burchten en versterkte plaatsen op Liefhebbers van historie, ruïnes en www.alsaceterredechateaux.com monumenten halen hun hart op in de Elzas. Overal in dit levende geschiedenisboek vind HERDENKINGSPLAATSEN je juweeltjes die het ontdekken waard zijn. ``Elzas, wat een verleden! www.histoire-alsace.com ``Memorial Alsace-Moselle (Schirmeck) ELZAS BURCHTENLAND www.memorial-alsace-moselle.com ROND LEMBACH FRANS-DUITSE OORLOG VAN 1870 ``Burcht Fleckenstein & VESTINGWERKEN www.fleckenstein.fr ``Fort Mutzig (Fort Kaiser Wilhelm II) (Mutzig) ``Hohenbourg - Froensbourg - Wasigenstein - www.fort-mutzig.eu Petit-Arnsberg - Lutzelhardt www.tourisme-nordalsace.fr ``Vestingwerken van Vauban (Neuf-Brisach) www.tourisme-paysdebrisach.com ``Burchtenmuseum (Obersteinbach) www.alsace-verte.com ``Museum van de Slag van 6 augustus 1870 (Woerth) ROND LICHTENBERG www.webmuseo.com/ws/musee-woerth ``Andere plaatsen: ``Burcht Lichtenberg www.chateaudelichtenberg.alsace Verdedigingsgordel van Straatsburg: Forten Rapp (Moltke), Frère (Groothertog van Baden), ``Nieuw en Oud Windstein - Wasenbourg - Kléber (Vorst Bismarck), Uhrich (Werder) La Petite-Pierre www.parc-vosges-nord.fr EERSTE WERELDOORLOG (1914-1918) ROND SÉLESTAT ``Memorial van de Hoge Elzas (Dannemarie) www.memorial-haute-alsace.fr ``Burcht Haut-Koenigsbourg www.haut-koenigsbourg.fr ``Herdenkingsmuseum van de Linge (Orbey) www.linge1915.com ``Bernstein - Ortenbourg - Frankenbourg - Kintzheim ``Historial Hartmannswillerkopf (Wattwiller) www.voleriedesaigles.com www.memorial-hwk.eu ``Andere plaatsen: ROND RIBEAUVILLÉ Kilometer Zero bij Pfetterhouse, Museum Serret in St-Amarin, Abri-Mémoire ``De 3 Burchten van Ribeauvillé (St-Ulrich - Girsberg - Haut-Ribeaupierre) (oorlogsmuseum) in Uffholtz, Roemeense www.ribeauville-riquewihr.com begraafplaats bij Soultzmatt, Tête des Faux, Ambulance Alpine (veldhospitaalmuseum) in ``Bilstein in Aubure Mittlach, Tête du Violu, paden van de Donon www.ribeauville-riquewihr.com en Pilâtre de Rozier…

113 NUTTIGE INFO 114 ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` patrimoine-et-histoire/lieux-de-memoire Alle herdenkingsplaatsenopwww.visit.alsace/ TWEEDE WERELDOORLOG (1939-1945) MAGINOTLINIE (1929-1940) RELIGIEUZE GEBOUWEN RELIGIEUS ERFGOED ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` www.sundgau-sudalsace.fr Kerk St-Jacques (Feldbach) www.ste-marguerite-epfig.fr Kapel Ste-Marguerite (Epfig) amisabbatiale-ebersmunster.fr Abdijkerk St-Maurice (Ebersmunster) www.tourisme-colmar.com Protestantse kerk St-Matthieu (Colmar) www.tourisme-colmar.com Dominicaanse kerk (Colmar) www.tourisme-colmar.com Collegiale kerk St-Martin (Colmar) www.ot-molsheim-mutzig.com Dompeter (Avolsheim) www.paysdebarr.fr/visiter/ Abdijkerk Sts-Pierre-et-Paul (Andlau) www.route-romane-alsace.fr Romaanse Route van deElzas Moussey Pad van deMensensmokkelaars van Salmbij Andere plaats: mmpark.fr MM Park France(La Wantzenau) 2mcladn.fr (Walbourg) en deBevrijding van deNoordelijke Elzas Herdenkingsmuseum van deGevechten musee.turckheim-alsace.com in deZak van Colmar (Turckheim) Herdenkingsmuseum van deGevechten www.necropole-sigolsheim.eu Nationale dodenakker (Sigolsheim) www.struthof.fr Verzetsstrijder (Natzwiller) Europees Centrum van de Gedeporteerde Concentratiekamp Natzweiler-Struthof - Marckolsheim Leutenheim, Herdenkingsmuseum van Hatten, Oberrœdern, Uffheim, bunker van kazematten van Dambach-Neunhoffen, Andere plaatsen: www.lignemaginot.fr Fort Four àChaux(Lembach) www.lignemaginot.com Fort Schoenenbourg(Hunspach) www.abrihatten.fr Bunkermuseum (Hatten) De gidsmet 108belevenissen ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` www.mso-tourisme.com Kerk Sts-Pierre-et-Paul (Rosheim) www.tourisme-eguisheim-rouffach.com Kerk Notre-Dame del’Assomption (Rouffach) www.ottmarsheim.fr Abdijkerk Sts-Pierre-et-Paul (Andlau) www.ot-molsheim-mutzig.com Collegiale kerk St-Florent (Niederhaslach) www.tourisme.hanau-lapetitepierre.alsace (Neuwiller-lès-Saverne) Abdijkerk Sts-Pierre-et-Paul www.tourisme-guebwiller.fr Abdij van Murbach (Murbach) www.tourisme-mulhouse.com Protestantse kerk St-Etienne (Mulhouse) www.ot-molsheim-mutzig.com Jezuïetenkerk (Molsheim) www.route-romane-alsace.fr Abdijkerk St-Etienne (Marmoutier) www.tourisme-guebwiller.fr Collegiale Kerk St-Michel (Lautenbach) www.betschdorf.com Kerk van Kuhlendorf (Kuhlendorf) www.ribeauville-riquewihr.com Kerk St-Jacques-le-Majeur (Hunawihr) www.visithaguenau.alsace Kerk St-Georges(Haguenau) www.tourisme-guebwiller.fr Kerk St-Léger (Guebwiller) www.tourisme-guebwiller.fr Kerk Notre-Dame (Guebwiller) www.les-dominicains.com (Guebwiller) De Dominicanen van deHoge Elzas www.sundgau-sudalsace.fr Kerk St-Bernard-de-Menton (Ferrette) www.route-romane-alsace.fr Abdijkerk Sts-Pierre-et-Paul (Wissembourg) www.hautes-vosges-alsace.fr Collegiale kerk St-Thiébaut (Thann) www.route-romane-alsace.fr Kerk St-Arbogast (Surbourg) ruhram.eu/fr/La_Paroisse/ Allerheiligenkerk (Straatsburg) www.mosquee-strasbourg.com/ Grote Moskee van Straatsburg(Straatsburg) www.saint-thomas-strasbourg.fr St-Thomas (Straatsburg) www.cathedrale-strasbourg.fr Kathedraal Notre-Dame (Straatsburg) www.selestat-haut-koenigsbourg.com Kerk St-Georges(Sélestat) www.selestat-haut-koenigsbourg.com Kerk Ste-Foy (Sélestat) www.route-romane-alsace.fr (St-Jean-Saverne) Voormalige abdijkerk St-Jean-Baptiste BEDEVAARTSPLAATSEN ``Notre-Dame de Thierenbach (Jungholtz) www.tourisme-guebwiller.fr ``Basiliek Notre-Dame (Marienthal) www.basiliquemarienthal.fr ``Mont Ste-Odile (Ottrott) www.mont-sainte-odile.com ``Notre-Dame du Schauenberg (Pfaffenheim) www.schauenberg.org ``Notre-Dame de Dusenbach (Ribeauvillé) www.ribeauville.fr ``Bedevaartsplaats Les Trois-Épis (Trois-Épis) www.ndtroisepis.fr TYPISCHE ELZAS-DORPEN Meer informatie op LIEVELINGSDORPEN VAN DE FRANSEN www.visit.alsace/a-voir-a-faire/ ``Hunspach – 2020 ORGELS ``Kaysersberg – 2017 `` ``Elzas, orgelland Eguisheim – 2013 decouverte.orgue.free.fr MOOISTE DORPEN VAN FRANKRIJK ``Erfgoedcentrum Organum XXI (Marmoutier) www.cip-pointdorgue.fr/organum-xxi ``Eguisheim ``Hunspach HET JODENDOM IN DE ELZAS ``Hunawihr ``Synagoges, mikwe's en musea op het thema ``Mittelbergheim maken onlosmakelijk deel uit van het erfgoed ``Riquewihr van de Elzas www.visit.alsace MOOISTE OMWEGEN IN FRANKRIJK ``Joods-Elzassisch Museum in de oude ``Obernai synagoge (Bouxwiller) ``Thann www.tourisme.hanau-lapetitepierre.alsace ``Wissembourg ``Andere opmerkelijke plaatsen: Bischheim, Colmar, Ettendorf, Haguenau, UNESCO WERELDERFGOED Hochfelden, Ingwiller, Jungholtz, Marmoutier, IN DE ELZAS Pfaffenhoffen, Rosenwiller, Soultz, Straatsburg, Struth ``Humanistische Bibliotheek (Sélestat) www.bibliotheque-humaniste.fr ``Grand Île en de wijk Neustadt (Straatsburg) www.unesco.strasbourg.eu ``Vestingwerken van Vauban (Neuf-Brisach) www.tourisme-paysrhinbrisach.com/fr/ ``Wereldbiosfeerreservaat (Regionaal Natuurpark van de Noordelijke Vogezen) www.parc-vosges-nord.fr/le-parc/la-reserve- de-biosphere-transfrontaliere-vosges-du- nord-pfalzerwald EXCURSIES & RONDLEIDINGEN MET UITLEG Alle excursies en rondleidingen met uitleg op www.visit.alsace/ visites-guidees-et-excursions/

115 NUTTIGE INFO 116 [email protected] +33 (0)389201068 F-68 006Colmar Cedex 1 rueSchlumberger –BP 60337 Alsace DestinationTourisme De gidsmet 108belevenissen Niet-contractueel document. foutjes dieaanons wakend oogontsnaptzoudenzijn. Destination Tourisme zich nietaansprakelijk voor eventuele Ondanks denauwkeurige opzet van dezegidshoudt Alsace Druk: Estimprim Agency Redactie: Alsace Destination Tourisme enLEON Travel Ontwerp, uitvoering en vertaling: Agence Thuria Publishing director: Alsace Destination Tourisme en bijdrageaanditproject. vakmensen uithettoerismeindeElzas voor hunsteun Alsace Destination Tourisme bedanktde VVV's enalle Gids aangebodendoor ©Visit.alsace -2020 Illustraties: stories.freepik.com F. Voileau, T. Vuano, F. Zvardon Rouffach, Unsplash, P. Unterstock, Verte Vallée, Ville deSélestat, Contrast Photography, E. Thiele/Mausa Vauban, Tourisme Eguisheim Syndicat desbrasseursd’Alsace, G. Tachet, C. Theulin/ www.preview.fr, P. Prim, J. Sarago, D. Schoenen,Studio Pygmalion, 31 Photography, Pictural,PierreleXplorateur, L.Prado/TheOthers, OTC Mulhouse etsarégion,N. Petit, S. Petit Photography, L.Philippot, Agence Chlorophylle, OT Soufflenheim, OT Val d'Argent/Tellure, Y. Meyer, J. Mondière, L.Moreno, F. Morin/l’Instant T, S. Nied/ Macarons et inspirations, Maison duPain d'Alsace, J. May, C. Meyer, P. Humbert, T. Hytte, K.Iga, Infra, JP Krebs,Labonal,D. Lett, Lez Broz, Fun Moving, Q. Gachon,P. Gawandtka, GGyukli,C. Hamm, M. Ehrhard, V. Eschmann,B.Facchi, F. Fessler, C. Fleith,D. Foucré, Les confitures duClimont,C.Derouet, T. Devard, C. Dumoulin, X. Cadeau,LesCartesdeLulu, C.Ciliento/Mausa Vauban, F. Clément, R. Bord/Illprod, B.Bour, BrasserieMétéor, Bretzel Airlines, D. Bringard, J. Antenat, Best Jobers-M. Coquard,Bleu Kelsch, Bleu Nuit/Novasky, Omslag: Best Jobers-M. Coquard Fotocredits Dromen van deElzas–Degidsmet108belevenissen indeElzas INDEX

Inhoud zoeken op thema

A F S ``Accommodatie ``Festivals ``Sport, sensaties (mogelijkheden om ter 41, 47, 51 12, 43, 71, 77, 81, 86, 87, 103, plekke te slapen) ``Fietsen, mountainbiken 105 10, 76, 90, 97, 98 7, 80, 82, 83, 84, 85, 86, 87, ``Steden (ontdekken) 102, 103 18, 19, 20, 21, 23, 38, 39, 43, 45, B 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, G 57, 82, 85 ``Bergen ``Streekproducten 70, 72, 73, 74, 75, 77, 86, 98, ``Grensoverschrijdend 6, 8, 9,12, 27, 33, 37, 42, 96, 110 102, 103, 111 45, 50, 57, 62, 82, 85 ``Street art ``Bieren, brouwerijen 36, 40, 52 5, 8, 9, 110 H ``Burchten 56, 58, 59, 60, 61, 63, 113 ``Herdenkingsplaatsen U 57, 62, 63, 64, 113, 114 ``Uit eten C 4, 6, 7, 10, 11, 74, 83 K ``Uitwisselingen met locals ``Culinaire specialiteiten 7, 19, 25, 26, 29, 31, 32, 37, 39, 4, 6, 7, 19, 21, 25, 26, 28, 33, 83 ``Kerstmarkten 46, 71, 76, 83, 84, 93 ``Cultuur en folklore 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22 ``UNESCO 7, 25, 26, 29, 30, 31, 32, 50 ``Kids friendly 46, 49, 65, 115 18, 19, 20, 21, 22, 23, 28, 30, 31, 39, 50, 52, 53, 58, 60, 66, 73, D 77, 83, 84, 85, 93, 96 V ``Dieren (activiteiten, ``Varen ontmoetingen) M 48, 51, 85, 93, 96, 104, 112 23, 53, 70, 71, 72, 73, 77 ``VVV's ``Dieren- en recreatieparken ``Musea, kunst 100, 101 30, 39, 43, 53, 73, 77, 102 10, 30, 36, 37, 38, 39, 43, 46, 53, ``Dorpen (ontdekken) 62, 67, 105, 106 6, 7, 22, 42, 66, 67, 83, 84, 85, W 92, 97, 115 N ``Wandelen 59, 60, 70, 72, 74, 75, 76, 80, ``Natuur, parken en tuinen 98, 102 E 11, 12, 39, 48, 49, 59, 72, 73, 74, ``Wellness ``Erfgoed 75, 76, 77, 82, 83, 84, 85, 86, 11, 74, 90, 91, 93, 94, 95, 96, 97, 25, 29, 37, 50, 51, 57, 65, 66, 67, 87, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 102, 98, 111, 112 111, 112 98, 113, 114 ``Workshops ``Evenementen, feesten 12, 28, 29, 31, 63, 73, 77, 93, 11, 23, 32, 36, 41, 47, 51, 58, 60, P 94, 95 73, 84, 105 ``Wijnen, Wijnroute ``Plaatsen om te bezoeken van de Elzas 9, 10, 19, 29, 30, 31 33, 38, 39, 5, 7, 11, 12, 13, 31, 33, 60, 83, 40, 41, 42, 43, 50, 53, 58, 60, 84, 110 62, 63, 64, 83, 98

117 De Elzas heeft alles van een droomreis Dromen van de Elzas de van Dromen