DOCSLIB.ORG

Askerî Târîh Açısından Köl Tigin Köl Tigin from a Military History

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Askerî Târîh Açısından Köl Tigin Köl Tigin from a Military History GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 26, Sayı 1 (2006) 203-226 Askerî Târîh Açısından Köl Tigin Köl Tigin From A Military History Perspective H. İhsan ERKOÇ Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Ankara-TÜRKİYE ÖZET Bu çalışmamızda 684/685-731 yılları arasında bir Gök Türk ileri geleni olarak yaşamış olan Köl Tigin’in askerî yaşantısı incelenmiştir. Köl Tigin birçok sefere ve meydân savaşına katılarak savaşmıştır. Kuzey Çin’de Çinlilerle; Orta Asya’da Kırgızlarla, Karluklarla, Azlarla, Dokuz Oğuzlarla ve On Oklarla çarpışmıştır. Bunların dışında ayrıca 716’da kanlı bir darbeyle yeğenini tahttan indirerek, ağabeyini yönetime getirmiştir. Kendi adına dikilen yazıtta yaptığı savaşlar ayrıntılarıyla anlatılmıştır. Ağabeyi Bilge Kagan’ın saltanatı döneminde ise başkomutan ve Tölis Şadı olarak görev yapmıştır. Anahtar Sözcükler: Köl Tigin, Ordu, Komutan, Gök Türkler, Tang Sülâlesi, Dokuz Oğuzlar ABSTRACT In this work, the military life of Köl Tigin has been studied, who lived as a Gök Turk noble during 684/685-731. Köl Tigin joined and fought in many campaigns and battles. He fought with the Chinese in Northern China; with Qïrghïz, Qarluqs, Az, Toquz Oghuz and On Oq in Central Asia. Apart from these, he also removed his cousin from the throne with a bloody coup d’état in 716 and he brought his brother to power. His battles have been described in detail in his inscription. He served as the commander-in-chief and as the Tölis Shadï during the reign of his brother Bilge Qaghan. Keywords: Köl Tigin, Army, Commander, Gök Turks, Tang Dynasty, Toquz Oghuz 204 GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 26, Sayı 1 (2006) 203-226 1. Giriş Gök Türkler, Orta Asya Türk Târîhi içerisinde kültür, dil, toplum ve yönetim bakımından “Klâsik Dönem”i oluştururlar. Gök Türk târîhinde bir çok Kagan, Yabgu, Şad, Çor, Tigin, Beg ve benzer soylular yaşamışlardır; bu çalışmamızda bunların arasında en ünlülerinden biri olan Köl Tigin’in yaşamını askerî târîh açısından inceledik. Ünlü bir kişi olmasına karşılık bugüne kadar üzerinde yeteri kadar çalışma yapılmamış olan Köl Tigin, en çok Gök Türk Yazıtları’ndan bilinir. Ölümünün ardından Orta Moğolistan’da Orkhon Irmağı’nın vâdîsinde bugün Kosho Tsaidam denilen yerde Köl Tigin’in adına bir anıt mezâr yapılmış ve ağabeyi Bilge Kagan’ın ağzından yaptığı işler anlatılmıştır. Ayrıca Çin kaynaklarında da hakkında birtakım bilgiler bulunmaktadır.1 a- İkinci Doğu Gök Türk Kağanlığı’nın Kurulması “Gök Türk Kağanlığı” 2 , 552’de Bumın İl-Kagan tarafından kurulmuş ve 630’da İllig Kagan’ın yönettiği Doğu Kağanlığı, Çin’deki Tang Sülâlesi’nin (618-907) yöneticisi Taizong (627-650) tarafından yıkılmış, yerine kısa süreli Xueyantuo (Sir- Tarduş?) Kağanlığı kurulmuş ve 648’de de kağanlığın toprakları askerî vâlîliklere ayrılmıştır3. Gaozong’un (650-684) yönetimi sırasında, 679-681 yılları arasında Gök Türk ileri gelenleri büyük ayaklanmalar çıkardılarsa da bu ayaklanmalar Çinliler tarafından bastırıldı4. 681’de Kutlug Tudun Çor (Ashina Guduolu Tudun Chuo )5, Çin’de doğup eğitim görmüş olan Tonyukuk’u da yanına alarak ayaklandı, 682’de onunla birlikte Tokuz 1 Çalışmamız sırasında bize değerli zamânını ayıran ve Çince metinleri çevirerek bize çok yardımcı olan sayın hocamız Erkin Ekrem’e de teşekkürlerimizi sunarız. 2 Eski Türkçe Türük ya da Kök Türük, Çince Tujue , Soğdakça Tr’wk. 3 Taşağıl, 1995: 82-85. 4 Jiu Tangshu, 5, 1975: 105; Jiu Tangshu, 84, 1975: 2803; Jiu Tangshu, 194A, 1975: 5166-5167; Xin Tangshu, 108, 1975: 4087. Ayrıca bkz. Gömeç, 1999: 39-40; Gumilëv, 2002: 336-339; Kafesoğlu, 2002: 113; Taşağıl, 1999: 59-63; Taşağıl, 2004a: 8-11. 5 Jiu Tangshu, 194A, Göktürkler Bölümü, 1975: 5167; Gumilëv, 2002: 340. GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 26, Sayı 1 (2006) 203-226 205 Oguz’u Togla’da yenip Ötüken Yış’a girerek İkinci Doğu Gök Türk Kağanlığı’nı kurdu ve Kagan unvânını6 aldı. İltiriş Kagan, Ayguçı Bilge Tonyukuk’un da yardımlarıyla ölümüne kadar 47 sefer düzenleyip 20 savaş yaptı. Kutlug’un 691’de ölümü üzerine kardeşi (Çin kaynaklarında Mochuo , Bögü Çor?)7 devletin başına geçti; onun unvânı da yazıtlarda Kapgan Kagan8 olarak geçmektedir; ancak bu unvânın anlamı9 ve bu unvânın ne zamân verildiği kesin olarak bilinmemektedir. b- Köl Tigin’in Soyu, Âilesi ve Kişiliği Köl Tigin 10 (Que Teqin ) 11 , Doğu Gök Türk bodununun Aşına (Ashina ) boyundandır ve kağan ailesinden gelmektedir. Babası 682’de İltiriş Kagan unvânını almış olan Kutlug, annesi Gök Türk yazıtlarında geçen adıyla ya da unvânıyla İlbilge Katun’dur.12 Yazıtlardan ve Çin kaynaklarından iyi bildiğimiz ağabeyi Teñri Teg Teñri Yaratmış Türük Bilge Kagan13 (daha yaygın kullanımıyla Bilge Kagan14) dışında üç erkek kardeşi daha vardır; bunlardan Pan Köl Tigin , Teñri Kagan döneminde Sol Şadlığı yapmıştır, adını bilmediğimiz diğer kardeşi de Sağ Şadı olmuştur15. Köl Tigin’in bir kız kardeşi de 6 Çin kaynaklarında 682’den sonra Kutlug Kagan olarak geçen bu kişinin yazıtlardaki unvânı İltiriş Kagan’dır. Bkz. Bain Tsokto Yazıtı (Tonyukuk Yazıtı), I. Taş, Batı yüzü, 1. satır; B.Ç.II.G.4, 6; B.Ç.II.D.4; B.Ç.II.K.1, 3; Kosho Tsaidam Yazıtı I (Köl Tigin Yazıtı), Doğu yüzü, 11. satır; K.T.II (Bilge Kagan Yazıtı), Doğu yüzü, 1. satır. 7 Giraud, 1999: 77; Gömeç, 1999: 48; Gumilëv, 2002: 350. 8 B.T.II.D.1-3. 9 Büyük olasılıkla Kap- kökünden gelen “Fâtih”; bkz. Kafesoğlu, 2002: 115. 10 Köl Tigin’in adıyla ilgili tartışmalar da henüz bitmemiştir; birtakım Türkbilimciler Kül Tigin’i, diğerleri de Köl Tigin’i kullanmaktadırlar (Gültekin, Köktegin gibi okumalar yanlıştır); biz çalışmamızda Köl Tigin’i kullanmayı yeğledik. Bu tartışmayla ilgili ayrıntılar için bkz. Osman F. Sertkaya, 1995: 129-133. 11 Çince gerçek transkripsiyonu Que Teqin , yanlış biçimiyle Que Tele . Birçok Çin kaynağında Tigin’in Çince transkripsiyonu olan Teqin , iki karakterin benzerliği yüzünden Tele olarak yazılmıştır. 12 K.T.I.D.11. 13 K.T.II.D.1. 14 Gerçek adı Mojilian olup Çin kaynaklarında 716’dan sonra Pijia Kehan olarak geçmektedir. 15 Gömeç, 1999: 78. 206 GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 26, Sayı 1 (2006) 203-226 vardır; bu kardeşini Bilge Kagan, Bars Beg adında kendi atadığı bir kaganla evlendirmiştir.16 Köl Tigin’in soyu, baba tarafından Doğu Gök Türk Kağanlığı’nın son yöneticisi İllig Kagan’a dayanır. Jiu Tangshu’ya göre Kutlug, İllig Kagan’ın uzaktan akrabasıydı, Ashina soyadını almaktaydı, dedesi Chanyu Da Dudufu’da Sağ Yunzhong Dudu’su Sheli Yuanying’e hizmet eden bir beydi; babadan oğula âile boyunca Tudun Çor unvânı taşınırdı17. Köl Tigin’in annesi İlbilge Katun’un soyu hakkında da elimizde bir bilgi yoktur, ancak yazıtlarda onun “Umay gibi”18 olduğu yazılıdır. Köl Tigin târîhte cesûr ve savaşçı kişiliğiyle tanınmıştır. Jiu Tangshu’da onun cesûr, savaşçı, savaşta çok yetenekli, saldırdığı zamân engel tanımayan biri olduğu yazılıdır19. Askerlik yeteneği bakımından 714’te ölen Toña Tigin’e benzetilmiştir 20 . Yazıtlardan anlaşıldığı kadarıyla katıldığı savaşların çoğunda ön saflarda savaşmıştır. 706’da yapılan Mingsha Dağı savaşında Köl Tigin’in yaptığı saldırı uzun süre belleklerden silinmemiştir21. Köl Tigin yaşadığı sürece Gök Türk ordusu ve devleti zor durumlara düştüğünde her zamân kurtarıcısı o olmuştur; buna örnek olarak 710-11 Türgiş seferi ve 716 ayaklanmaları verilebilir. Köl Tigin öldüğü zamân hem kendi ülkesinde, hem de yabancı topluluklarda büyük bir üzüntü duyulmuştur22. 2. Çin’le Yapılan Savaşlar 16 K.T.II.D.17. 17 Jiu Tangshu, 194A, Göktürkler Bölümü, 1975: 5167. 18 K.T.I.D.31. 19 Jiu Tangshu, 194A, Göktürkler Bölümü, 1975: 5175. 20 Gömeç, 1999: 62. 21 K.T.I.D.32. 22 K.T.I.K.10-13. GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 26, Sayı 1 (2006) 203-226 207 Köl Tigin’in babası İltiriş Kagan ölünce yerine 27 yaşındaki amcası Bögü Çor geçerek Kapgan Kagan unvânını almıştır23. İltiriş Kagan’ın ölüm târîhi bir çok kaynakta değişik gösterilmiş, 691’den 694’e kadar değişen yıllar verilmiştir; ancak Jiu Tangshu’da onun Tianshou Saltanat Dönemi’nde öldüğü (yıl belirtilmeden)24, Jigulu’da 15. bölümde ise Tianshou Saltanat Dönemi’nin 2. yılında öldüğü yazılıdır.25 Bu da İltiriş Kagan’ın büyük olasılıkla 691 yılında öldüğünü ortaya koymaktadır. İltiriş Kagan öldüğü zamân oğulları Mojilian Tigin26 ve Köl Tigin sırasıyla sekiz ve yedi yaşındaydılar, bu durumda Köl Tigin de ya 684’de ya da 685’de doğmuş olmalıdır. Köl Tigin “Umay gibi annesi kutunda” er adını almıştır.27 Biz bu olayın Köl Tigin 16 yaşındayken Iduk Baş savaşı sırasında olduğunu düşünüyoruz. a- Iduk Baş Savaşı Çin’de Wu Hou’un kurduğu Zhou Sülâlesi (690-705) ve Doğu Gök Türk Kağanlığı arasındaki savaşlar 693’te Kapgan Kagan ve Ayguçı Tonyukuk’un Büyük Kuzey Çin akını ile başlamıştı. Bu Çin-Türk savaşının çeşitli nedenleri vardı. Bunların başında Kapgan Kagan’ın devleti güçlendirip büyütme isteği geliyordu. Kapgan Kagan’ın bir kızını Wu Hou’un yönetimden uzaklaştırdığı Tang Sülâlesinden bir prensle evlendirmek istemesi, ancak Wu Hou’un bu isteği geri çevirip kendi âilesinden birini dâmâd adayı olarak göndermesi savaş için yeterli gerekçeyi yaratmıştı.28 Yapılan birçok akından sonra 701 ya da 702 yılında29, yani Köl Tigin 16 yaşındayken, Gök Türk ordusu Kuzey Çin’deki Gansu bölgesinin Kuzeydoğusu’na (Türkçe Altı Çub Sogdak30, Çince Zhaowu ya da Liuhu 23 Kapgan Kagan, yönetimi sırasında başka unvânlar da almıştır (bkz. Sertkaya, 1995: 82), ancak bu unvânı ne zamân aldığını şimdilik bilemiyoruz. 24 Jiu Tangshu, 194A, Göktürkler Bölümü, 1975: 5175. 25 Cen, I, 1958: 325. 26 Mojilian’in Tigin unvânına Bilge Kagan Yazıtı’nda rastlanmaktadır; bkz. K.T.II.D.14. 27 K.T.I.D.31. 28 Gömeç, 1999: 49; Grousset, 1999: 116-117; Kafesoğlu, 2002: 116-117. 29 Giraud, 2002: 79; Gömeç, 2002: 53; Gumilëv, 2002: 359; Kafesoğlu, 2002: 119. 30 K.T.I.D.31; K.T.II.D.24. 208 GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 26, Sayı 1 (2006) 203-226 Zhou 31; Ordos bölgesi) bir sefer düzenledi. Gumilëv ve Giraud bu seferin Mâverâü’n- nehr’e yapıldığını ileri sürmektedirler32, ancak bu seferin Gansu-Ordos’a yapıldığı açıktır.
Load more

Recommended publications
  • Selected Works of Chokan Valikhanov Selected Works of Chokan Valikhanov
    SELECTED WORKS OF CHOKAN VALIKHANOV CHOKAN OF WORKS SELECTED SELECTED WORKS OF CHOKAN VALIKHANOV Pioneering Ethnographer and Historian of the Great Steppe When Chokan Valikhanov died of tuberculosis in 1865, aged only 29, the Russian academician Nikolai Veselovsky described his short life as ‘a meteor flashing across the field of oriental studies’. Set against his remarkable output of official reports, articles and research into the history, culture and ethnology of Central Asia, and more important, his Kazakh people, it remains an entirely appropriate accolade. Born in 1835 into a wealthy and powerful Kazakh clan, he was one of the first ‘people of the steppe’ to receive a Russian education and military training. Soon after graduating from Siberian Cadet Corps at Omsk, he was taking part in reconnaissance missions deep into regions of Central Asia that had seldom been visited by outsiders. His famous mission to Kashgar in Chinese Turkestan, which began in June 1858 and lasted for more than a year, saw him in disguise as a Tashkent mer- chant, risking his life to gather vital information not just on current events, but also on the ethnic make-up, geography, flora and fauna of this unknown region. Journeys to Kuldzha, to Issyk-Kol and to other remote and unmapped places quickly established his reputation, even though he al- ways remained inorodets – an outsider to the Russian establishment. Nonetheless, he was elected to membership of the Imperial Russian Geographical Society and spent time in St Petersburg, where he was given a private audience by the Tsar. Wherever he went he made his mark, striking up strong and lasting friendships with the likes of the great Russian explorer and geographer Pyotr Petrovich Semyonov-Tian-Shansky and the writer Fyodor Dostoyevsky.
    [Show full text]
  • Orhun Türkçesi Ders Notlari
    TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ ______________________________________ ORHUN TÜRKÇESİ DERS NOTLARI ___________________________ 2. Sınıf - 1. Dönem ___________________________ İsa SARI www.isa-sari.com GÖKTÜRK DEVLET İ nezaret eden, Köl Tiginle Bilge’nin ye ğeni Yollug Tigindir. Türk edebiyatının sanatkârane üslupla 552 yılında kurulmu ştur. 630 yılında Do ğu Göktürk yazılmı ş ilk eseridir. Ka ğanlı ğı Çin tutsaklı ğına girmi ş ve 682 yılında kurtulmu ştur. 6. İkinci Orhun (Bilge Ka ğan) A. GÖKTÜRK BENGÜ TA ŞLARI 24 Eylül 735 tarihinde, Bilge Ka ğan’ın o ğlu Te ŋri Ka ğan tarafından diktirilmi ştir. Bilge Ka ğan anıtının 1. Çoyr büyük bölümü Köl Tigin anıtındaki metinle aynıdır. Sadece Köl Tigin’in bulunmadı ğı olaylar Bilge Ka ğan Tarihi bilinen ve bugüne ula şan en eski Türk yazıtı anıtında farklıdır; bunlar da çok azdır. Çoyr yazıtıdır. Bir Köktürk erinin İlteri ş’e katıldı ğını anlatan yazıt, 687-692 yılları arasında dikilmi ştir ve Bu bengü ta şında da Bumın ve İstemi Ka ğan altı satırdan olu şmaktadır. zamanlarındaki şevket devri, Çin’e nasıl tutsak olundu ğu, Çin esaretinden nasıl kurtulundu ğu, Bilge 2. Ongin (I şbara Tamgan Tarkan) Ka ğan’ın sava şları ve Türk milleti için yaptıkları anlatılmaktadır. 719-720 tarihlerinde dikilmi ş olan on dokuz satırlık Ongin anıtı, Bilge I şbara Tamgan Tarkan adlı bir KONUYLA İLG İLİ ÇALI ŞMALAR beyin ve babası İl İtmi ş Yabgu’nun, İlteri ş ve Bilge Ka ğan zamanlarında Türk milleti için nasıl Orta Asya Türk tarihi mütehassıslarından olan çalı ştıklarını ve dü şmanla sava ştıklarını anlatır. Fransız Türkolog René Giraud 1961’de Tonyukuk abidesinin mükemmel bir ne şrini hazırlar: Bain- 3.
    [Show full text]
  • Zhanat Kundakbayeva the HISTORY of KAZAKHSTAN FROM
    MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN THE AL-FARABI KAZAKH NATIONAL UNIVERSITY Zhanat Kundakbayeva THE HISTORY OF KAZAKHSTAN FROM EARLIEST PERIOD TO PRESENT TIME VOLUME I FROM EARLIEST PERIOD TO 1991 Almaty "Кazakh University" 2016 ББК 63.2 (3) К 88 Recommended for publication by Academic Council of the al-Faraby Kazakh National University’s History, Ethnology and Archeology Faculty and the decision of the Editorial-Publishing Council R e v i e w e r s: doctor of historical sciences, professor G.Habizhanova, doctor of historical sciences, B. Zhanguttin, doctor of historical sciences, professor K. Alimgazinov Kundakbayeva Zh. K 88 The History of Kazakhstan from the Earliest Period to Present time. Volume I: from Earliest period to 1991. Textbook. – Almaty: "Кazakh University", 2016. - &&&& p. ISBN 978-601-247-347-6 In first volume of the History of Kazakhstan for the students of non-historical specialties has been provided extensive materials on the history of present-day territory of Kazakhstan from the earliest period to 1991. Here found their reflection both recent developments on Kazakhstan history studies, primary sources evidences, teaching materials, control questions that help students understand better the course. Many of the disputable issues of the times are given in the historiographical view. The textbook is designed for students, teachers, undergraduates, and all, who are interested in the history of the Kazakhstan. ББК 63.3(5Каз)я72 ISBN 978-601-247-347-6 © Kundakbayeva Zhanat, 2016 © al-Faraby KazNU, 2016 INTRODUCTION Данное учебное пособие is intended to be a generally understandable and clearly organized outline of historical processes taken place on the present day territory of Kazakhstan since pre-historic time.
    [Show full text]
  • Tonyukuk and Turkic State Ideology “Mangilik
    THE TONYUKUK AND AN ANCIENT TURK’S STATE IDEOLOGY OF “MANGILIK EL” PJAEE, 17 (6) (2020) THE TONYUKUK AND AN ANCIENT TURK’S STATE IDEOLOGY OF “MANGILIK EL” Nurtas B. SMAGULOV, PhD student of the of the Department of Kazakhstan History, L.N. Gumilyov Eurasian National University, Kazakhstan, [email protected] Aray K. ZHUNDIBAYEVA, PhD, Head of the Department of Kazakh literature, accociate professor of the Department of Kazakh literature, Shakarim state University of Semey (SSUS), (State University named after Shakarim of city Semey), Kazakhstan, [email protected] Satay M. SIZDIKOV, Doctor of historical science, professor of the Department of Turkology, L.N. Gumilyov Eurasian National University, Kazakhstan, [email protected] Arap S. YESPENBETOV, Doctor of philological science, professor of the Department of Kazakh literature, Shakarim state University of Semey (SSUS), (State University named after Shakarim of city Semey), Kazakhstan, [email protected] Ardak K. KAPYSHEV, Candidate of historical science, accociate professor of the Department of International Relations, History and Social Work, Abay Myrzkhmetov Kokshetau University, Kazakhstan, [email protected] Nurtas B. SMAGULOV, Aray K. ZHUNDIBAYEVA, Satay M. SIZDIKOV, Arap S. YESPENBETOV, Ardak K. KAPYSHEV: The Tonyukuk And An Ancient Turk’s State Ideology Of “Mangilik El” -- Palarch’s Journal Of Archaeology Of Egypt/Egyptology 17(6). ISSN 1567-214x ABSTRACT Purpose of the study. Studying and evaluating the activities of Tonykuk, who was the state adviser to the Second Turkic Kaganate, the main ideologist responsible for the ideological activities of the Kaganate from 682 to 745, is an urgent problem of historical science. In the years 646-725 he worked as an adviser on political and cultural issues of the three Kagan.
    [Show full text]
  • Orhun Yazitlarindaki Türk Sözcüğü Üzerine Fonetik, Morfolojik Ve Semantik Açidan Bir Inceleme
    T.C. PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TÜRKÇE EĞİTİMİ ANABİLİM DALI TÜRKÇE EĞİTİMİ BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ ORHUN YAZITLARINDAKİ TÜRK SÖZCÜĞÜ ÜZERİNE FONETİK, MORFOLOJİK VE SEMANTİK AÇIDAN BİR İNCELEME Öğrencinin Adı SOYADI Tuba TURSUN Danışman Prof. Dr. Nurettin ÖZTÜRK iii iv ÖZET Orhun Yazıtlarındaki Türk Sözcüğü Üzerine Fonetik, Morfolojik ve Semantik Açıdan Bir İnceleme Tuba Tursun Türk sözcüğü ve kavramı yüzyıllar içinde çeşitli anlamlar yüklenmiş ve zaman içinde bu anlamlarda değişiklikler olmuştur. Sözcüğün zihinde canlandırdığı kavram, büyük bir anlam zenginliğine sahiptir. Türk sözcüğünün baş harfi büyük yazıldığında da, küçük yazıldığında da, göndergesi her zaman birden fazla olmuştur. Bu anlamları iki ana öbekte toplamak mümkündür: 1-Kronolojik bakımdan halk, yığın, kalabalık, insanlar gibi anlamlara gelen ve küçük harfle yazılan türk, 2-Bir sosyal grup adını adres gösteren ve büyük harfle yazılan Türk. Bu iki anlam etrafında başka anlamlar da ortaya atılmıştır. Çeşitli metin ve incelemelerde bazen budun sözcüğü ile birlikte “türküm budunum” biçiminde ikileme ögesi; bazen budun sözcüğünün sıfatı; bazen bir kişiyi veya topluluğu niteleyen güzel veya güçlü anlamında sıfat; bazen tulga veya miğfer anlamında nesne adı; bazen halk veya insan anlamında topluluk adı; bazen töreye bağlı ve hukuka saygılı anlamında sıfat olarak görünmektedir. Bu çalışmanın amacı Tonyukuk, Kül Tigin ve Bilge Kağan Yazıtlarındaki Türk sözcüğünün ses, biçim ve sözdizimi açısından tespiti ve anlamının tahlil edilmesidir. Anahtar Sözcükler: Orhun, Köktürk, Türk, Kül Tigin, Bilge Kağan, Tonyukuk, runik v ABSTRACT A Inquiry On The Word ‘Turk’ In The Orhun Inscriptions In The Terms Of Phonological, Morphological and Semantical Tuba Tursun The word and the concept of ‘Turk’, several meanings over the centuries have been installed and there have been changes over the time in these senses.
    [Show full text]
  • Tschinag Book Review
    § ‡ A Historical Overview of Turkic Wisdom Words Alva Robinson (Houston) Ортолук жана ички Азиа Түрктөрдүн көбүнчө ата-бабаларынын салтарына коңул бурушат. Илгертен, көчмөн жашоо сүргөн кезде, бул элдер жүгүнө жүк кошуп тарых жана моралдык баалуулуктарды сактоо үчүн деп жанында китеп ташып жүрүшчү эмес, мунун ордуна карыялар алардын жандуу китептери болгон. Ошондуктан, улуу мурасын бир муундан экинчи муунга оозеки түрдө өткөрүп берген ата-бабаларыбыздын салымы өтө зор. Key Words: Elders and Wisdom Words; Orkhon Inscriptions; Central and Inner Asian Turks; Tonyukuk, Kül Tegin; Kutadgu Bilig Central and Inner Asian Turks place especial emphasis on the oral traditions of their forefathers. Ilse Laude-Cirtautas reminds us the purpose can be quite practical. Historically, as nomads, these groups did not burden their loads by carrying from place to place books to store their histories and moral compasses; rather, the elders became their people’s living books.1 In this way, the elders made conscious efforts to orally transmit the knowledge they acquired, passing it from one generation to the next. Amongst today’s Turks of Central and Inner Asia, furthermore, traditions connected with ancestral spirits still prevail. This stems from a predominant belief that ‡ Due to space limitations, the article has been divided into three parts. The conversation continues with the next journal volume with a focus on elders as transmitters and concludes with obligations of receivers of wisdom words. § Although this article focuses on Turkic traditions of wisdom words, it should be noted that other Central and Inner Asian nomadic groups, like those of Mongolic and Tungus groups, place a high priority on the preservation and transmission of such words.
    [Show full text]
  • KÜL TİGİN YAZITININ ÇİNCE VE TÜRKÇE METİNLERİNİN KARŞILAŞTIRMASI* Tuba YALI
    Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/4 2013 s. 27-47, TÜRKİYE International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/4 2013 p. 27-47, TURKEY BİR DÖNEMİN İKİ FARKLI ANLATIMI – KÜL TİGİN YAZITININ ÇİNCE VE TÜRKÇE METİNLERİNİN KARŞILAŞTIRMASI Tuba YALINKILIÇ Özet Orhun yazıtlarında, bütün Türkologların üzerinde hassasiyetle durduğu bir Köktürkçe metin, bir de akademisyenlerin yeterince irdelemediği Çince metin bulunmaktadır. Her ne kadar Bilge Tonyukuk yazıtları öz bir Türkçe ile yazılmış, Köktürk Devleti tarafından dikilmiş, yine Köktürk Devleti’nin merkezinde bulunan Kül Tigin yazıtı ve Bilge Kağan yazıtının ön yüzü Tang Hanedanlığı tarafından yazdırılmış ve hatta Tang Hanedanlığı sanatçılarına inşa ettirilmiş olsa da yazıtlar dış görüntüsü itibarıyla tamamen Çin tarzındadır ve yazıtların üzerindeki Köktürkçe metinler Türkler tarafından eklenmiştir. Kül Tigin yazıtının Çince metnini Xuan Zong bizzat kendisi, Bilge Kağan yazıtının Çince metnini ise Xuan Zong’un emriyle kurmayları yazmıştır. Metinlerde merhum Kül Tigin ve Bilge Kağan yâd edilir. İki yazıtta da Türkçe metinlerde büyük bir kısım tekrar niteliğindedir. Tekrar eden kısım, Bilge Kağan’ın, Kül Tigin’in vefatı üzerine dile getirdiği duygulardan müteşekkildir. Gerek Türkçe olsun gerek Çince, her metin Tang Hanedanlığı ve Köktürk Devleti ilişkileri tarihinden bahseder. Fakat farklı olarak, Çince metinde Tang Hanedanlığı Türklerin dost ve dürüst olduklarını ifade ederken, Türkçe metinde ise Tang Hanedanlığı’nın Türklerin tarihte ve gerçekte esas düşmanı oldukları dile getirilir. Özellikle Köktürk Devleti’nin gerilemesinin nedeni olarak Tang Hanedanlığı gösterilir. Tang ve Türk ilişkilerinin, aynı dönemin tarihi nasıl olur da bu denli farklı iki yoruma sahiptir? Araştırmalar göstermektedir ki Tang ve Türklerin aynı tarihe dair iki farklı yorumu, tarihin gerçeklerden uzaklaşmasına neden olmuştur, hiçbirinin de maksadı tarihî gerçekleri anlatmak değildir.
    [Show full text]
  • Notes on the Lighting Devices in the Medicine Buddha Transformation Tableau in Mogao Cave 220, Dunhuang by Sha Wutian 沙武田
    ISSN 2152-7237 (print) ISSN 2153-2060 (online) The Silk Road Volume 14 2016 Contents From the editor’s desktop: The Future of The Silk Road ....................................................................... [iii] Reconstruction of a Scythian Saddle from Pazyryk Barrow № 3 by Elena V. Stepanova .............................................................................................................. 1 An Image of Nighttime Music and Dance in Tang Chang’an: Notes on the Lighting Devices in the Medicine Buddha Transformation Tableau in Mogao Cave 220, Dunhuang by Sha Wutian 沙武田 ................................................................................................................ 19 The Results of the Excavation of the Yihe-Nur Cemetery in Zhengxiangbai Banner (2012-2014) by Chen Yongzhi 陈永志, Song Guodong 宋国栋, and Ma Yan 马艳 .................................. 42 Art and Religious Beliefs of Kangju: Evidence from an Anthropomorphic Image Found in the Ugam Valley (Southern Kazakhstan) by Aleksandr Podushkin .......................................................................................................... 58 Observations on the Rock Reliefs at Taq-i Bustan: A Late Sasanian Monument along the “Silk Road” by Matteo Compareti ................................................................................................................ 71 Sino-Iranian Textile Patterns in Trans-Himalayan Areas by Mariachiara Gasparini .......................................................................................................
    [Show full text]
  • Eski Türkçede Sifatlar
    T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ESKİ TÜRKÇEDE SIFATLAR DOKTORA TEZİ Kaan YILMAZ Enstitü Anabilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Enstitü Bilim Dalı : Yeni Türk Dili Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Cevdet ŞANLI ARALIK-2011 BEYAN Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, baĢkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya baĢka bir üniversitede baĢka bir tez çalıĢması olarak sunulmadığını beyan ederim. Kaan YILMAZ 22.12.2011 ÖN SÖZ Eski Türkçe üzerine batıda, dil malzemesinin keĢfi, tanımlanması, derlenmesi, yorumlanmasıyla baĢlayan çalıĢmalar bugün yerli Türkologların da iĢ yükünü paylaĢtığı metin çalıĢmalarını, sözlükleri; genel ve özel gramer çalıĢmalarını doğurmuĢtur. Günümüze kadar, bu alanda birçok çalıĢma yapılmıĢ olmasına rağmen, Eski Türkçe üzerine eksiklikleri tamamlanmıĢ ve yanlıĢlarından arındırılmıĢ, geniĢ kapsamlı gramer kitaplarına olan ihtiyacımız devam etmektedir. Bu durumun baĢlıca nedeni gramerin her bir konusu üzerine derinlemesine araĢtırma ve incelemelere dayanan monografik çalıĢmaların yapılamamıĢ veya pek az sayıda yapılabilmiĢ olmasıdır. Bu bakımdan Eski Türkçenin temel grameri niteliğinde, geniĢ kapsamlı eser hazırlayacak olan bir kimse, öncelikle gramerin alt baĢlıklarını oluĢturan bütün konular üzerine ayrıntılı araĢtırmalar yapma güçlüğüyle yüz yüze gelmektedir. Bu bakımdan Türkçenin eĢ zamanlı gramerini mükemmel hale getirmek
    [Show full text]
  • ON the NAME and TITLES of TONYUQUQ Erhan AYDIN*
    Türkbilig, 2019/37: 1-10. ON THE NAME AND TITLES OF TONYUQUQ Erhan AYDIN* Abstract: The Tonyuquq inscription is one of the most studied works since its discovery. The name of the proprietor Tonyuquq and the meaning expressed by this name have been discussed quite extensively. The name is read in two different forms in the form of Tonyuquq and Tunyuquq. The name of Tonyuquq was observed once in the inscription of Bilgä Qagan, and once in the inscription of Küli Çor. The lettering of Tonyuquq as a word is different in Bilgä Qagan and Küli Çor inscriptions and Tonyuquq inscription. The difference is based on whether it is written with the consonant ñ or using the letter n or y. One of the topics covered in the present article is about the scripture of the name of Tonyuquq in the inscription that bears his name and in Bilgä Qagan and Küli Çor inscriptions. Another issue covered in the article is the titles used by Tonyuquq and the meanings of these titles. After discussing the meanings of these titles in the general Turkish language, the subject is elaborated in detail. The article ends with a collection of the sentences where the name Tonyuquq was mentioned. Keywords: Tonyuquq, Tonyuquq inscription, The old Turkic inscriptions, The Old Turkic, titles. Tonyukuk’un Adı ve Unvanları Üzerine Öz: Tonyukuk yazıtı, bulunduğu günden bugüne kadar üzerinde en çok çalışma yapılan yazıtlardandır. Yazıtın sahibi Tonyukuk’un adı ve bu adın ifade ettiği anlam epeyce tartışılmıştır. Ad, Tonyukuk ve Tunyukuk biçiminde iki farklı biçimde okunmaktadır. Tonyukuk’un adı, kendi yazıtı dışında, Bilge Kağan yazıtında bir kez, ad olarak ise Küli Çor yazıtında bir kez tanıklanmıştır.
    [Show full text]
  • JOURNAL of EURASIAN STUDIES Volume VII., Issue 4
    October-December 2015 JOURNAL OF EURASIAN STUDIES Volume VII., Issue 4. _____________________________________________________________________________________ BOTALOV, Sergey Gennadievich Late-Hun and Early-Turk Period of V-VIII Centuries in Ural-Kazakh Steppes Keywords: Hunns, Turks, barrows with “moustaches”, Selentash type A period, related to the very late Hun stage and the Western Turk Khaganate rule in the Volga-Urals steppes, is represented in rather an uncertain manner. Accumulation of traditional burial complex materials (V-VII cc.) with inhumation rites is carried out extremely slowly for all the vast areas of the Southern Urals and Western and Central Kazakhstan. Today we know about a dozen of complexes, belonging to this period, located on the border between steppes and forest-steppes, from the trans-Volga region to Western Siberia, as well as within northern steppes of Kazakhstan (Shipovo, tumuli 2, 3; Novoselki; Verhneye Pogromnoye; Engels (Pokrovsk), tumulus 36, burial 2; Leninsk; Avilov; Berezhnovka I, tumulus 111, burial 1; Borodaevka; Perepolovenka; Kamenny Ambar, tumuli 5, 6; Arkaim burials; Gorodischenskoye IX, tumulus 5; Eraska; Sopka 2, burial 688; Ust-Suerka; Kyzyl-Adyr (fig. 1,2). Notorious exceptions are numerous complexes, demonstrating two largest cultural historical centers, located within Urals forest-steppes and semi-desert steppes of Southern Kazakhstan. We speak of settlement and burial complexes of Turbaslinsk and Dzhety-Asar cultures, which cover a historical period from V to VIII cc. Here one can trace a clear interaction between these cultural epicenters of the Urals and Aral Sea. It is difficult to estimate, whether this interaction had been supported by seasonal migrations of separate groups, or it had been kept as a system of trade-exchange contacts between two different geographical economical areas.
    [Show full text]
  • The Excavation and the Conservation of Bilge Khan Monumental Grave Complex in Mongolia
    22nd CIPA Symposium, October 11-15, 2009, Kyoto, Japan THE EXCAVATION AND THE CONSERVATION OF BILGE KHAN MONUMENTAL GRAVE COMPLEX IN MONGOLIA Hasan Bahar, Selcuk University, Lecturer Faculty, Turkey, [email protected] KEY WORDS: Turkish, Mongolia, Orkhon, Bilge Khan, Excavation, Research, Conservation, Monument ABSTRACT: Mongolia is a landlocked country in East and Central Asia and one of the important centers of Steppe Civilizations. Since 1997, the two countries, Turkey and Mongolia have been carrying out joint projects concerning the reveal of the Turkish Era Monuments in Mongolia as they have similar historical roots in this region. These projects are supported financially by the Turkish International Cooperation and Development Agency (TICA). This project was removed to the covered area where a monument with Kok Turkish and Chinese Inscriptions were located is called as Bengü Taş (The Rock of Immortality) in Orkhun. In 2001 following the restoration activities were emerged. In addition to the Geodesy and Geophysics studies, the most important activity was the excavations at the Bilge Khan Monument Complex .The Monument Complex consists of three main parts towards east and west with 72 m. in length and 36 m. wide. The Inscriptive Monument was centered especially around the place called “Bark” (Barque) where the statues of Bilge Khan and his relatives were placed and altar on the west side. During the excavations carried out around the altar, a memorial grave was disclosed 1.5 m. away from the altar towards the north. The following 4500 items made of gold and silver that might had been the possessions of Bilge Khan found under the basement between altar and grave; Golden crown and belt which might had belonged to the Bilge Khan, two silver deer figurines, golden water beaker, hollow wares and broken pieces of a silver chest used as a storage of the mentioned items.
    [Show full text]