PDF Hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/147512 Please be advised that this information was generated on 2021-10-09 and may be subject to change. 'NAAR', 'NAAST', TANGS' en 'IN' Een onomasiologisch-semasiologische studie over enige voorzetsels met een locaal betekeniskenmerk in de Nederlandse dialecten en in het Fries door J. L. A. HEESTERMANS MARTINUS NIJHOFF — DEN HAAG 'NAAR', 'NAAST, 'LANGS' en 'IN' 'NAAR', 'NAAST', 'LANGS' en 'IN' Een onomasiologisch-semasiologische studie over enige voorzetsels met een locaal betekeniskenmerk in de Nederlandse dialecten en in het Fries PROEFSCHRIFT TER VERKRIJGING VAN DE GRAAD VAN DOCTOR IN DE LETTEREN AAN DE KATHOLIEKE UNIVERSITEIT VAN NIJMEGEN OP GEZAG VAN DE RECTOR MAGNIFICUS PROF. DR. P.G. A.B. WIJDEVELD VOLGENS BESLUIT VAN HET COLLEGE VAN DECANEN IN HET OPENBAAR TE VERDEDIGEN OP VRIJDAG 16MAART 1979 TE 14 OOPRECIES DOOR JOHANNES LEVINUS ADRIANUS HEESTERMANS GEBOREN TE OL'DVOSSEMEER (ZLD.) MARTINUS NIJHOFF/DEN HAAG/1979 PROMOTOR: PROF. DR. A.A. WEIJNEN ISBN 90 247 2165 2 © 1979 Uitgeverij Martinus Nijhoff В V Den Haag Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke aiid<.i<. wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever Printed in the Netherlands VOORWOORD Zonder de hulp van een aantal vrienden en collega's zou de voltooiing van deze studie aanmerkelijk later hebben plaatsgevonden. Het is passend'hun hier dank te zeggen. Dr. Félicien de Tollenaere was mij zeer behulpzaam bij de interpretatie van citaten uit Oudengelse, Oudsaksische en Oudhoogduitse teksten inz. in de oorspronkelijke context. De medewerkers van het Instituut voor Dialecto logie, Volkskunde en Naamkunde van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen te Amsterdam hielpen mij regelmatig met de verifiëring van mijn dialectgegevens. Bovendien, het is aangenaam toeven op de Keizersgracht. De frisist Prof. Dr. W.J. Buma heeft mij verscheidene keren gesteund waar mijn kennis van het Fries te kort schoot. Dr. Guy A.J. Tops verzorgde de Engelse vertaling van de samenvattende slotbeschouwing. Mijn schoonvader Pieter J. Buck bracht de gehele eerste versie van dit proefschrift in typoschrift over. Zijn dochter Marijke verdient om andere, hier niet nader te noemen redenen dank. Zonder de inspanningen van de Fa. Nijhoff tenslotte, in het bijzonder van haar directeur Jaap J. de Groot, zou dit werk niet zo goed en snel in druk zijn verschenen. LEIDEN, mei 1978 V Auch der Kontext genügt nicht immer, wenn man es mit einem historischen Text zu tun hat, denn unser modernes Sprachgefühl beeinflusst leicht unsere Interpretation dieser historischen Texte. Kurt Baidinger, "Semasiologie und Onomasiologie". In: Strukturelle Bedeutungslehre 379. Hrsg. Horst Geckeier (1978) [1964] INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE Vil 0. Inleiding 1 0.1. Opzet van het werk; enige begrippen 1 0.2. Werkwijze 8 0.3. Het materiaal 9 1. NAAR 'in de richting van' 11 1.0. Betekenis 11 1.1. De dialectvoorzetsels 12 1.1.1. Aan 12 1.1.1.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 12 Contact 13 Nabijheid 14 Richting 16 aan ='over(-heen)' 16 aan ='op' 18 aan ='aan' 19 aan = 'in' 19 aan = 'naar' 20 1.1.1.2. Vroegere verspreiding 23 1.1.1.3. Huidige verspreiding 24 1.1.2. Heen 26 1.1.2.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 26 1.1.2.2. Vroegere verspreiding 26 1.1.2.3. Huidige verspreiding 26 1.1.3. In 27 1.1.3.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 27 in = 'aan' 28 in = 'op' 29 in ='naar' 30 1.1.3.2. Vroegere verspreiding 33 1.1.3.3. Huidige verspreiding 33 1.1.4. Na/naar (-toe, - heen) 34 1.1.4.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 35 1.1.4.2. Vroegere verspreiding 36 VII 1.1.4.2.1. Na 36 1.1.4.2.2. Na - heen 37 1.1.4.2.3. Na - toe 37 1.1.4.2.4. Naar 37 1.1.4.2.5. Naar — heen 38 1.1.4.2.6. Naar - toe 38 1.1.4.3. Huidige verspreiding 38 1.1.4.3.1. Na 38 1.1.4.3.2. Na - heen 41 1.1.4.3.3. Na - toe 42 1.1.4.3.4. Naar 43 1.1.4.3.5. Naar — heen 43 1.1.4.3.6. Naar - toe 43 1.1.5. Op 43 1.1.5.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 43 op = ' in ' 45 op = 'bij' 46 op = 'naar' 47 1.1.5.2. Vroegere verspreiding 48 1.1.5.3. Huidige verspreiding 49 1.1.6. Te 49 1.1.6.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 49 1.1.6.2. Vroegere verspreiding 52 1.1.6.3. Huidige verspreiding 52 2. NAAST 'aan de zijde van' 53 2.0. Betekenis 53 2.1. De dialectvoorzetsels 54 2.1.1. Aan 54 2.1.1.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 54 2.1.1.2. Vroegere verspreiding 55 2.1.1.3. Huidige verspreiding 55 2.1.2. Bezijden 55 2.1.2.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 55 2.1.2.2. Vroegere verspreiding 56 2.1.2.3. Huidige verspreiding 56 2.1.3. Bij 57 2.1.3.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 57 2.1.3.2. Vroegere verspreiding 60 2.1.3.3. Huidige verspreiding 60 2.1.4. Geneven 60 2.1.4.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 60 2.1.4.2. Vroegere verspreiding 61 VIII 2.1.4.3. Huidige verspreiding 2.1.5. Langs 2.1.5.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 2.1.5.2. Vroegere verspreiding 2.1.5.3. Huidige verspreiding 2.1.6. Lank(e) 2.1.6.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 2.1.6.2. Vroegere verspreiding 2.1.6.3. Huidige verspreiding 2.1.7. Naast 2.1.7.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 2.1.7.2. Vroegere verspreiding 2.1.7.3. Huidige verspreiding 2.1.8. Nessen 2.1.8.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 2.1.8.2. Vroegere verspreiding 2.1.8.3. Huidige verspreiding 2.1.9. Neugst, neugens 2.1.9.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 2.1.9.2. Vroegere verspreiding 2.1.9.3. Huidige verspreiding 2.1.10. Neven(s), neffen(s) 2.1.10.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 2.1.10.2. Vroegere verspreiding 2.1.10.3. Huidige verspreiding 2.1.11. N jonken 2.1.11.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 2.1.11.2. Vroegere verspreiding 2.1.11.3. Huidige verspreiding 2.1.12. Tegen 2.1.12.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 2.1.12.2. Vroegere verspreiding 2.1.12.3. Huidige verspreiding 2.1.13. Terzijden 2.1.13.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 2.1.13.2. Vroegere verspreiding 2.1.13.3. Huidige verspreiding 3. LANGS 'aan de zijde van en parallel met' 3.0. Betekenis 3.1. De dialectvoorzetsels 3.1.1. Aan 3.1.1.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 3.1.1.2. Vroegere verspreiding 80 3.1.1.3. Huidige verspreiding 80 3.1.2. Achter 80 3.1.2.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 80 achter = 'achter' 80 achter = 'over' 81 achteг = Ίangs, 84 3.1.2.2. Vroegere verspreiding 84 3.1.2.3. Huidige verspreiding 84 3.1.3. Al 86 3.1.3.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 86 3.1.3.2. Vroegere verspreiding 88 3.1.3.3. Huidige verspreiding 88 3.1.4. Bij 89 3.1.4.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 89 3.1.4.2. Vroegere verspreiding 89 3.1.4.3. Huidige ve rspreiding 91 3.1.5. Bij-langs 91 3.1.5.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 91 3.1.5.2. Vroegere verspreiding 92 3.1.5.3. Huidige verspreiding 92 3.1.6. Langs 92 3.1.6.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 93 3.1.6.2. Vroegere verspreiding 93 3.1.6.3. Huidige verspreiding 93 3.1.7. Langsheen 94 3.1.7.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 95 3.1.7.2. Vroegere verspreiding 96 3.1.7.3. Huidige verspreiding 96 3.1.8. Langstegen (-segen, -jegen) 96 3.1.8.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 96 3.1.8.2. Vroegere verspreiding 96 3.1.8.3. Huidige ve rspreiding 97 3.1.9. Lank(e) 97 3.1.9.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 97 3.1.9.2. Vroegere verspreiding 97 3.1.9.3. Huidige verspreiding 97 3.1.10. Na 97 3.1.10.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 97 3.1.10.2. Vroegere verspreiding 98 3.1.10.3. Huidige verspreiding 98 3.1.11. Naast 99 3.1.11.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 99 3.1.11.2. Vroegere verspreiding 99 3.1.11.3. Huidige verspreiding 99 3.1.12. Neven(s), neffen(s) 99 3.1.12.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 99 3.1.12.2. Vroegere verspreiding 100 3.1.12.3. Huidige verspreiding 100 3.1.13. Rond 101 3.1.13.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 101 Kromme lijn 102 Parallellie 103 Nabijheid/con tact 103 3.1.13.2. Vroegere verspreiding 104 3.1.13.3. Huidige verspreiding 104 3.1.14. Tegen 105 3.1.14.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 105 3.1.14.2. Vroegere verspreiding 105 3.1.14.3. Huidige verspreiding 105 3.1.15. Tezijden 105 3.1.15.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 105 3.1.15.2. Vroegere verspreiding 105 3.1.15.3. Huidige verspreiding 105 3.1.16. Voorbij 105 3.1.16.1. Betekenis en betekenisontwikkeling 105 3.1.16.2. Vroegere verspreiding 106 3.1.16.3.