sign in sign up
<<
Home , Roberto Devereux, Virginia (Mercadante)

ROBERTO DEVEREUX dyrektor naczelny Tomasz Bęben

dyrektor generalny Peter Gelb dyrektor muzyczny James Levine

prezes Ryszard Rutkowski wiceprezes Jacek Jankowski 2.

Matthew Polenzani (), Elīna Garanča (Sara)

Prapremiera w Teatro San Carlo w Neapolu – 29 października 1837 roku Premiera w The Metropolitan w Nowym Jorku – 24 marca 2016 roku Transmisja z The w Nowym Jorku – 16 kwietnia 2016 roku Przedstawienie trwa około trzech godzin i piętnastu minut (z jedną przerwą) Przedstawienie w języku włoskim z napisami w językach polskim i angielskim Gaetano Donizetti Roberto Devereux 3.

ROBERTO DEVEREUX

OPERA (TRAGEDIA LIRICA) W TRZECH AKTACH : SALVATORE CAMMARANO

OSOBY Elisabetta (Elżbieta I, królowa Anglii) sopran Roberto Devereux (Robert Devereux, hrabia Essex) Książę Nottingham baryton Sara (Sarah), księżna Nottingham mezzosopran Lord Cecil tenor Sir Gualtiero (Walter) Raleigh bas Paź alt Służący Nottinghama bas członkowie Izby Lordów, rycerze, giermkowie, paziowie, straż Notthinghama

REALIZATORZY reżyseria i dekoracje David McVicar kostiumy Moritz Junge światło Paule Constable ruch sceniczny Leah Hausman przygotowanie chóru Donald Palumbo

OBSADA Elisabetta Roberto Devereux Książę Nottingham Mariusz Kwiecień Sara Elīna Garanča Lord Cecil Brian Downen Sir Gualtiero Raleigh Christopher Job Paź Yohan Yi Służący Nottinghama Paul Corona chór, orkiestra dyrygent Maurizio Benini

AKCJA ROZGRYWA SIĘ W LONDYNIE, W PAŁACU WESTMINSTERSKIM I TOWER, W ROKU 1601 4.

MAURIZIO BENINI DYRYGENT Włoch. Główny dyrygent Filarmonica del Teatro Luizy Miller i Traviaty G. Verdiego, Comunale di Bologna, Wexford Festival Opera Ch. Gounoda, Normy i Purytanów V. Belliniego, i Teatro Municipal de Santiago de Chile, a także , Napoju miłosnego, Marii Stuart dyrygent gościnny Teatro San Carlo w Neapolu. i Łucji z Lammermooru G. Donizettiego oraz Występuje również m.in. w Opéra national Cyrulika sewilskiego, Kopciuszka i Hrabiego Ory de Paris, Gran Teatre del w Barcelonie, G. Rossiniego. Jest częstym gościem Festiwalu Wiener Staatsoper, Teatro alla Scala Rossiniego w Pesaro. W cyklu w Mediolanie, w Madrycie, ukazały się nagrania Aureliana w Palmirze Covent Garden w Londynie i Lyric Opera G. Rossiniego i Virginii S. Mercadantego w Chicago. W Met poprowadził przedstawienia pod jego kierownictwem. Hiszpańscy krytycy Napoju miłosnego G. Donizettiego, Rigoletta, uhonorowali go tytułem Dyrygent Roku 2012.

SONDRA RADVANOVSKY ELISABETTA (SOPRAN) Amerykanka, uważana za jedną z najlepszych W.A. Mozarta, tytułowych: w Lukrecji współczesnych wykonawczyń partii Borgii G. Donizettiego, Rusałce A. Dvořáka, Verdiowskich. Jej repertuar obejmuje Tosce, Manon Lescaut i Siostrze Angelice m.in. partie: Leonory w Trubadurze, Elwiry G. Pucciniego oraz Tatiany w Eugeniuszu w Ernanim, tytułowe w Luizie Miller i Aidzie, Onieginie P. Czajkowskiego. W Teatro alla Liny w Stiffeliu, Elżbiety de Valois w Don Scala, Metropolitan Opera i Covent Garden Carlosie, Amelii w Balu maskowym i Eleny występowała w Cyrano de Bergerac F. Alfana w Nieszporach sycylijskich. Nagrała płyty: obok P. Dominga. Zaśpiewała wszystkie Verdi Arias i, wspólnie z D. Chworostowskim, partie królowych w „Tudorowskiej trylogii” Verdi Scenes. Uznanie przyniosły jej występy G. Donizettiego – w Annie Boleyn, Marii Stuart w rolach Donny Anny w Don Giovannim i Robercie Devereux.

MATTHEW POLENZANI ROBERTO DEVEREUX (TENOR) Amerykanin, jeden z najsłynniejszych i R. Mutiego. Jego repertuar obejmuje także tenorów lirycznych swojej generacji, laureat m.in. partie w Idomeneo, królu Krety i Don nagród: im. R. Tuckera (2004) i im. B. Sills Giovannim W.A. Mozarta, Potępieniu Fausta (2008). Partnerował E. Gruberovej (Tamino i Trojanach H. Berlioza, Salome R. Straussa, w Czarodziejskim flecie W.A. Mozarta, Edgar Cyruliku sewilskim G. Rossiniego, Falstaffie w Łucji z Lammermooru G. Donizettiego), G. Verdiego i Śpiewakach norymberskich A. Netrebko (Romeo w Romeo i Julii R. Wagnera. W przedstawieniach Ch. Gounoda) i D. Damrau (Belmonte transmitowanych z Met występował w Traviacie w Uprowadzeniu z seraju W.A. Mozarta), G. Verdiego, Don Pasquale, Marii Stuart i Napoju występował pod batutą J. Levine’a, G. Nosedy, miłosnym G. Donizettiego, Così fan tutte C. Davisa, W. Giergijewa, L. Maazela, P. Bouleza W.A. Mozarta oraz Poławiaczach pereł G. Bizeta. Gaetano Donizetti Roberto Devereux 5.

MARIUSZ KWIECIEŃ KSIĄŻĘ NOTTINGHAM (BARYTON) Polak, krakowianin. W Met śpiewał już jedyny Polak występował na koncertach m.in. partie: Eugeniusza Oniegina w operze z okazji studwudziestopięciolecia działalności P. Czajkowskiego, Marcella w Cyganerii Met i czterdziestolecia pracy artystycznej G. Pucciniego, Henryka Ashtona w Łucji P. Dominga. Śpiewa także m.in. w Covent z Lammermooru, Doktora Malatesty Garden, Opéra Bastille, De Nederlandse w Don Pasquale i Belcore w Napoju miłosnym Opera, Teatro alla Scala i Teatrze Bolszoj. G. Donizettiego, Escamilla w Carmen i Zurgi Jest laureatem Nagrody Specjalnej w Poławiaczach pereł G. Bizeta oraz partie Internationaler Hans-Gabor-Belvedere- w operach W.A. Mozarta: tytułową w Don -Gesangswettbewerb (1996). W 2012 r. Giovannim, Hrabiego Almavivy w Weselu nagrał uhonorowaną Fryderykiem solową Figara i Guglielma w Così fan tutte. Jako płytę Slavic Heroes.

ELĪNA GARANČA SARA (MEZZOSOPRAN) Łotyszka. W Met wystąpiła w rolach: Rozyny płyt, z których trzy nagrodzono ECHO Klassik w Cyruliku sewilskim i Angeliny w Kopciuszku (od 2005 r. nagrywa wyłącznie dla Deutsche G. Rossiniego, Carmen G. Bizeta oraz Sekstusa Grammophon). W 2010 r. magazyn „Musical w Łaskawości Tytusa W.A. Mozarta. Śpiewa America“ przyznał jej tytuł Wokalistki Roku, też m.in. w Staatsoper i Deutsche Oper jury targów MIDEM – Śpiewaczki Roku. w Berlinie, Teatro alla Scala w Mediolanie, W sezonie 2016/2017 wystąpi w Met w roli Covent Garden w Londynie, Bayerische Oktawiana w Kawalerze z różą R. Straussa Staatsoper w Monachium i Opéra national obok R. Fleming, w Opéra national de Paris de Paris. Jest najmłodszą śpiewaczką, którą – Charlotty w Wertherze J. Masseneta obok Wiener Staatsoper uhonorowała tytułem P. Beczały oraz Santuzzy w Rycerskości Kammersängerin. Nagrała sześć solowych wieśniaczej P. Mascagniego obok Y. Lee.

DAVID McVICAR REŻYSER Pochodzący ze Szkocji artysta zaliczany jest W Met wyreżyserował przedstawienia: aktualnie do światowej czołówki reżyserów Trubadura G. Verdiego (z S. Radvanovsky operowych. Jego przedstawienia, często – Leonorą, M. Álvarezem – Manrikiem budzące kontrowersje, pokazywane są w Royal i D. Chworostowskim – Hrabią di Luna), Opera House Covent Garden i Scottish Anny Boleyn (z A. Netrebko) oraz Marii Stuart Opera, English National Opera i Deutsche G. Donizettiego (z J. DiDonato) i ostatnio Oper am Rhein, Lyric Opera w Chicago, – Rycerskości wieśniaczej P. Mascagniego Théâtre des Champs Elysées i Teatrze (z E.-M. Westbroek) i Pajaców R. Leoncavalla Maryjskim w Petersburgu. Inscenizuje dzieła (z P. Racette; w obu w głównej roli męskiej twórców wszystkich okresów: od baroku, wystąpił M. Álvarez). Królowa angielska przez romantyzm do współczesności. uhonorowała go tytułem szlacheckim. 6.

„ROBERTO DEVEREUX” GAETANA DONIZETTIEGO

„Dla mnie będzie to opera o moich uczuciach”

Czas poprzedzający premierę opery musiał pracować nad operą Roberto Devereux był dla Gaetana Roberto Devereux, której premierę Donizettiego ogromnie trudny. planowano w Teatro San Carlo 21 czerwca 1837 roku w liście już za kilka miesięcy. W tym do kompozytora Simona Mayra pisał: trudnym czasie udaje mu się „Mógłbym powiedzieć Panu wiele skomponować kantatę zatytułowaną smutnych rzeczy, tylko co dobrego La preghiera di un popolo, mającą by z tego wynikło?”. Jakie to były uświetnić obchody urodzin smutne rzeczy można dowiedzieć się żony neapolitańskiego króla. z innych jego listów z tego okresu. Wykonano ją po raz pierwszy Wspomina w nich o epidemii cholery, w San Carlo 31 lipca 1837 roku. która pustoszyła Neapol i jego okolice. W konsekwencji rodzina Dzień przed koncertem królewska opuściła miasto i udała się umarła. Miała zaledwie dwadzieścia do Manfredonii. Epidemia negatywnie osiem lat. Ze względu na epidemię odbijała się na pracy nad operą, została pochowana tego samego cierpiały także finanse kompozytora. dnia. Nabożeństwo żałobne Nie to jednak było największym odbyło się w kościele Santa Maria zmartwieniem Donizettiego. Jego delle Grazie przy Via Toledo. żona Virginia Vasselli 13 czerwca „Przyczyny jej śmierci były powodem urodziła syna, który zmarł po niecałej wielu rozmaitych hipotez – pisze godzinie. Dziecko zostało pochowane William Ashbrook. – Na podstawie następnego dnia. Virginia objawów, które Donizettti przedstawił po porodzie była bardzo osłabiona, Cottrau pod koniec czerwca, można dlatego kompozytor – mimo sądzić, że po urodzeniu dziecka niebezpieczeństwa zarażenia się zapadła na gorączkę połogową. cholerą – nie mógł opuścić miasta. Jej stan szybko pogorszył się „Piszę w tonie żartobliwym – czytamy i zmarła. Donizetti, jak się wydaje, w jego liście do przyjaciela, wydawcy był przekonany, że została zarażona Guillaumme’a Cottrau – lecz odrą, która dla jej osłabionego moja dusza pełna jest powagi, organizmu okazała się śmiertelna. ponieważ Donna Virginia jest bardzo Dla dorosłych choroba ta raczej chora. Powoli sprawy przybierają nie była tak groźna. Jakkolwiek pomyślniejszy obrót. Biegunka, niemiła byłaby nam ta myśl, laktacja niemal całkowicie zanikła! nie można niestety wykluczyć, [...] Kaszle. Mamy jednak najlepsze że jego żona umarła na syfilis”. nadzieje!”. Mimo trudności Donizetti Gaetano Donizetti Roberto Devereux 7.

Sondra Radvanovsky (Elisabetta) 8.

Kompozytor był zrozpaczony w czasie”. Mijały kolejne dni bez wieści po stracie ukochanej. Najbliżsi o zatwierdzeniu dzieła przez cenzurę, nie chcieli zostawiać go samego, kompozytor zaś stawał się coraz obawiając się, że prowadzony głosem bardziej niespokojny. 23 września rozpaczy, może popełnić jakieś informuje Tota: „Wciąż ani słowa głupstwo, przenieśli go więc do domu o próbach do mojej opery. Boję się przyjaciela Tommasa Persico. nawet domyślać przyczyny. Sprawa Przez kilka dni był przykuty do łóżka. może okazać się dla mnie dość Bardzo powoli zbierał siły i starał się paskudna... Toto! A jeśli dyrekcja powrócić do pracy. Nie życzył sobie, zawiedzie? To byłoby świństwo. by ktokolwiek w jego obecności Zobaczymy! Świat jest sceną, scena wspominał, że jest wdowcem. Ponoć zaś nas uczy, to przecież stara nigdy więcej nie wypowiedział ani historia. Gdybyśmy tylko mogli nie napisał imienia ukochanej Virginii. na scenie pokazać wiele innych Jedyną osobą, z którą potrafił prawd, prawd, które nie są dozwolone rozmawiać o swoim cierpieniu, we Włoszech, o ile więcej można by się był jego szwagier Toto Vasselli. nauczyć, nie sprzeniewierzając się chrześcijaństwu ani naszej lojalności Oznaki powrotu do aktywnego życia jako poddanych!”. pojawiają się 5 sierpnia 1837 roku, a zatem sześć dni po śmierci żony. Dyrekcja teatru miała wiele trudności, Właśnie wtedy kompozytor pisze jako że z powodu epidemii cholery – czy raczej dyktuje – pierwsze listy ludzie wciąż niechętnie chodzili w interesach. Jeden z nich kończy do teatru. Donizetti rozumiał, dopisek dokonany drżącą ręką: że neapolitańska cenzura stała się „Jestem wdowcem. Nic więcej. bardziej wrażliwa na takie Módl się za nią. Żegnaj. Donizetti”. fragmenty dzieł, w których można było doszukać się najmniejszych Kompozytor musi wrócić do pracy, choćby aluzji do spraw uznawanych jako że pierwsze próby Roberta za niebezpieczne bądź wywrotowe Devereux zaplanowane były – kwestią taką mogła być na sierpień. W liście do Tota egzekucja Roberta. z 4 września pisze: „Za kilka dni zaczynam próby. Dla mnie będzie Długo oczekiwana zgoda nadeszła to opera o moich uczuciach, jednak 4 października. W końcu można było nie mam w sobie chęci podejmowania przekazać rękopis utworu kopistom tego wysiłku, gdy każda strona...”. i zaplanować próby, które rozpoczęto To zdanie pozostaje niedokończone, pięć dni później. Premiera Roberta jego intencja wydaje się jednak Devereux odbyła się 29 października czytelna – Donizetti nie ma ochoty 1837 roku. Giuseppina Ronzi przygotowywać wykonanie muzyki, de Begnis śpiewała partię Elżbiety, którą komponował w ostatnich Almerinda Granchi – Sary, Giovanni dniach życia Virginii i tuż po jej Basadonna – Roberta, śmierci. W kolejnym liście do Tota, – Nottinghama. Dwa dni później z 12 września, pojawia się adnotacja: Donizetti napisał do wydawcy Tita „Rozpoczęcie prób zostało odłożone Ricordiego: „Przedwczoraj miała Gaetano Donizetti Roberto Devereux 9.

miejsce premiera mojego utworu na łamach »Opera Magazine« Fred w San Carlo; nie do mnie należy Cohn – Sills była bowiem lirycznym informowanie cię, jak poszło, więcej sopranem koloraturowym z krwi mam skromności niż nierządnica, i kości, który do trzech królowych więc musiałbym się zarumienić. Donizettiego doszedł przez [jego] Poszło bardzo, naprawdę bardzo Łucję, Zerbinettę [Straussa], dobrze!”. Dzieło zyskało sobie Królową Nocy [Mozarta] i Kleopatrę ogromną sympatię publiczności Händla”. Radvanovsky tymczasem i było często grane aż do roku to „prawdziwy głos spinto, który 1882, kiedy – jak ujmuje to William wypełnia frazy późnych heroin Ashbrook – „zakończyło się Verdiego bez najmniejszego wysiłku, dziewiętnastowieczne życie tego bez kompromisów”. Amerykanka tytułu”. Tryumfalnie powrócił on święciła tryumfy w partiach: Antonii na neapolitańską scenę w 1964 roku w Opowieściach Hoffmanna, z wielką turecką śpiewaczką Leylą Luizy Miller, Eleny w Nieszporach Gencer w roli Elżbiety. Partię sycylijskich, zwłaszcza zaś Leonory tę z ogromnym powodzeniem w Trubadurze. Na deskach Met wykonywały też Montserrat Caballé w tym ostatnim dziele występowała i . w trzech różnych jego inscenizacjach, także w dokonanej w 2009 roku W latach siedemdziesiątych XX wieku przez Davida McVicara, a zatem Beverly Sills na scenie New York autora pokazywanego dziś City Opera zaśpiewała nie tylko przedstawienia Roberta Devereux. partię Elżbiety w Robercie Devereux, ale zagrała także tytułowe role Po belcanto Radvanovsky sięgnęła, w operach Anna Boleyn (Anna mając za sobą wiele lat doświadczeń Bolena) i Maria Stuart (Maria scenicznych. Repertuar ten był poza Stuarda), tworzących tak zwaną jej zasięgiem do 2002 roku, kiedy to trylogię Tudorów, o której bardzo przeszła operację usunięcia polipa chętnie pisze amerykańska prasa. na strunach głosowych. „Miałam go Należy podkreślić, że o żadnej całe życie, dlatego moje koloratury zamierzonej przez kompozytora nigdy nie były idealnie czyste – mówi trylogii mowy być nie może. śpiewaczka. – Po zabiegu głos zmienił Donizetti nie komponował tych oper mi się całkowicie, zupełnie jakby ktoś jako cyklu. Powstały one dla różnych zainstalował mi aktualizację! Zyskałam teatrów, w różnym czasie i do librett łatwość śpiewania cicho w wysokim różnych autorów. rejestrze. Miałam szczęście, że operacja się udała, zaś mój Wyczyn Beverly Sills powtarza korepetytor Anthony Manoli usłyszał, współcześnie Sondra Radvanovsky, że zmierzam w stronę belcanta”. która występuje na scenie Przygotowanie trzech omawianych Metropolitan Opera w trzech dziełach partii wymaga tytanicznej pracy Donizettiego, opowiadających i zajęło Sondrze Radvanovsky pięć o czasach Tudorów. „Radvanovsky jest lat. Pracując nad nimi, śpiewaczka jednak zupełnie inną śpiewaczką niż rozpisała wszystkie ornamenty, jej znakomita poprzedniczka – pisze przetłumaczyła na swe potrzeby 10.

Matthew Polenzani (Roberto Devereux), Mariusz Kwiecień (Książę Nottingham) Gaetano Donizetti Roberto Devereux 11.

libretta, obejrzała w telewizji serial bogato zdobioną cabalettę. Elżbieta Dynastia Tudorów i zapoznała się zaczyna od subtelnego wyznania z najważniejszymi w historii miłości, po chwili jednak daje o sobie fonografii nagraniami dzieł Gaetana znać strach, jaki budzi w niej myśl Donizettiego. Publiczności wyznaczyła o zdradzie – „Ah! Se fui, se fui tradita”, tylko jedno zadanie – słuchać emocjonalnie pogłębiony efektownym w zachwycie. trylem na słowach „le delizie della vita”. Wspomniane tu przyjemności Dodajmy, że wielu powodów życia niestety nie będą udziałem do zachwytu miłośnikom muzyki nieszczęsnej Elżbiety, której los Donizetti dostarcza właściwie Donizetti ukazuje w nietypowy sposób od samego początku opery. – zgodnie z operową konwencją Pierwsza aria Elżbiety (tak zwana to właśnie ona, sopran, powinna aria di sortita, czyli na wejście) z wzajemnością kochać tenora. „L’amor suo mi fe’ beata” pokazuje W tym dziele jest jednak inaczej, dwuznaczność tej postaci, którą przedmiotem westchnień Roberta widzimy zarazem jako monarchinię jest bowiem seconda donna, Sara, i zakochaną kobietę. Aria napisana której partię śpiewa mezzosopran. jest w tradycyjnej formie, w której wolna cavatina poprzedza szybszą,

Aleksander Laskowski prowadzi wieczory operowe oraz audycje autorskie w Programie 2 Polskiego Radia; przełożył na język polski „Paralele i paradoksy” Edwarda Saida i Daniela Barenboima, „Reszta jest hałasem” Alexa Rossa, „Strawiński: geniusz muzyki i mistrz wizerunku” Charlesa Josepha oraz „Chopin. Koncerty fortepianowe” Johna Rinka; ostatnio ukazały się jego wywiady z Simonem Rattle’em, Antonim Witem, Esa-Pekka Salonenem i Edwardem Gardnerem („Lutosławski. Skrywany wulkan”) oraz Aleksandrą Kurzak („Si, Amore”)

Cytaty zaczerpnięto z następujących wydawnictw (przekład autora): William Ashbrook, Donizetti and His , Cambridge University Press, 1982 Tudor Time, Sondra Radvanovsky talks to Fred Cohn about Donizetti’s queens, „Opera Magazine”, marzec 2016 12. Gaetano Donizetti Roberto Devereux 13. 14.

STRESZCZENIE LIBRETTA

AKT I postanawia go zgładzić. Władczyni odchodzi, zjawia się natomiast Londyn, rok 1601. Pałac książę Nottingham. Martwi się Westminsterski. Sara, księżna o bezpieczeństwo przyjaciela, Nottingham, ze łzami w oczach jest także zaniepokojony stanem czyta książkę, a jej smutek nie uszedł swojej żony, którą ostatnio widział uwagi dam dworu. Łez nie wywołała we łzach, haftującą błękitną szarfę. historia pięknej Rozamundy, ale jej Lord Cecil wzywa Nottinghama własna – jest zakochana w faworycie na posiedzenie Rady królewskiej, królowej, Robercie Devereux, która zdecyduje o karze dla Essexa. hrabim Essex. Elżbieta powiadamia Przed wyjściem książę zapewnia Sarę, że zdecydowała się, za radą Roberta, że uczyni co w jego mocy, jej męża, księcia Nottinghama, by go uratować. przyjąć Devereux na audiencji, choć obawia się, że nie jest jej wierny. Komnata Nottinghamów. Sara Robert powrócił z Irlandii oskarżony rozmyśla o niebezpieczeństwie, o zdradę stanu za poparcie rebelii, w jakim znalazł się Devereux, ale królowa jest gotowa wybaczać gdy nagle zjawia się jej ukochany. mu jego „błędy” tak długo, jak Robert wyrzuca księżnej, że podczas długo on ją kocha. Lord Cecil żąda, jego pobytu w Irlandii poślubiła by Elżbieta wydała na Essexa wyrok Nottinghama. Sara wyjaśnia, śmierci, lecz władczyni waha się, że uczyniła tak na polecenie królowej, nie będąc przekonana o jego i przypomina, że on ciągle nosi nielojalności. Zostawszy z Robertem pierścień ofiarowany przez Elżbietę. sam na sam, oświadcza, że daruje Essex rzuca go do jej stóp i zapewnia mu winę i przypomina o swoim o swojej miłości. Sara błaga darze – pierścieniu gwarantującym hrabiego, by uciekał, i w dowód mu nietykalność. Zaczyna jednak swoich uczuć ofiarowuje mu błękitną być podejrzliwa, gdy wspominając szarfę. Po pełnym bólu pożegnaniu wspólnie spędzone chwile, zauważa Robert odchodzi. chłód w jego zachowaniu. Żąda podania nazwiska swojej rywalki AKT II i choć Devereux twierdzi, że nikogo innego nie kocha, królowa powzięła Pałac Westminsterski. Dworzanie już pewność, że została zdradzona. oczekują wieści o losie Devereux. Ledwo panując nad wzburzeniem, Przybywa Elżbieta. Towarzyszący Gaetano Donizetti Roberto Devereux 15.

jej lord Cecil ogłasza, że mimo Tower. Uwięziony Devereux obrony ze strony Nottinghama, ma nadzieję, że przed śmiercią Rada królewska wydała na Essexa będzie w stanie oczyścić imię wyrok śmierci. Sir Sary. Gdy pojawia się sir Raleigh, powiadamia królową, że zgodnie by zaprowadzić go na miejsce kaźni, z jej rozkazem aresztował skazanego uświadamia sobie, że jedyne, co mu i podaje jej niebieską szarfę, zostało, to modlić się za nią w niebie. którą ukrywał on pod ubraniem. Elżbieta przyjrzawszy się jej, wpada Pałac Westminsterski. Królowa w gniew. Nottingham przynosi w otoczeniu milczących dam dworu spisany wyrok śmierci, na którym czeka na wiadomości, zastanawia się królowa ma złożyć podpis. Ponownie przy tym, dlaczego nie ma przy niej wstawia się za przyjacielem, Sary. Jej gniew już przeminął, chce, twierdząc, że wszystkie oskarżenia by Robert żył, i ma nadzieję, że przyśle to pomówienie. Skazaniec staje on pierścień wraz z prośbą o łaskę. przed Elżbietą. Gdy pokazuje mu Zjawia się lord Cecil i powiadamia ją, ona koronny dowód zdrady, szarfę że za chwilę odbędzie się egzekucja Sary, Nottingham natychmiast Devereux. Nagle z pierścieniem ją rozpoznaje. Królowa po raz kolejny w ręku w królewskiej komnacie żąda, by Robert wyjawił imię jej rywalki, staje Sara – wyznaje, że to ona ale ten milczy. Doprowadzona jest rywalką Elżbiety. Królowa do ostateczności składa podpis nakazuje wstrzymanie wykonania na dokumencie. wyroku, ale jest już za późno: salwa armatnia ogłasza śmierć Przerwa Essexa. Gdy nadchodzi Nottingham, Elżbieta domaga się od niego i Sary AKT III wyjaśnień, dlaczego nie przyniesiono pierścienia wcześniej. Nottingham Komnata Nottinghamów. Sara czyta butnie odpowiada, że to on o tym list od Roberta, w którym ukochany zdecydował, powodowany chęcią prosi ją, by udała się do królowej zemsty. Elżbieta nakazuje obojgu i okazując jej ofiarowany mu pierścień, odejść. Przerażona wizją martwego błagała o łaskę dla niego. Nadchodzi Roberta, pragnie już tylko uwolnić się Nottingham. Czyta list i nie zważając od roli królowej. na zapewnienia żony o jej niewinności, nakazuje zamknąć ją w komnacie.

NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW THE METROPOLITAN OPERA 16.

ROBERT DEVEREUX – OSTATNI FAWORYT KRÓLOWEJ ELŻBIETY I

Elżbietę łączyły z Robertem Devereux, drugim hrabią Essex nie tylko więzy krwi, ale i silny sentyment. Nazywała go dzikim koniem, co doskonale oddawało jego nieokiełznany charakter.

Ona miała ponad sześćdziesiąt w 1593 roku powołała go na członka lat, on był po trzydziestce, ale jej Tajnej Rady i Izby Lordów. uczucia do niego nie miały nic wspólnego z miłością babki do wnuka. Jego charakter był podobny Robert Devereux (1567–1601) do charakteru Elżbiety. Miał hrabia był prawnukiem siostry Anny Boleyn, Essex niewątpliwie znamiona matki królowej Elżbiety, i pasierbem wielkości, co władczyni potrafiła jej poprzedniego faworyta – Roberta prawidłowo ocenić. Inteligentny, Dudleya, hrabiego Leicester. Jeszcze ambitny i dumny, tak jak ona przed śmiercią Dudleya, z aprobatą był gwałtownego usposobienia. królowej, Devereux zajął pałacowe Nie tolerował nad sobą niczyjej komnaty po ojczymie. władzy, oprócz władzy królowej, a i to do czasu. Na każdy temat miał własne Od dziewiątego roku życia Essex zdanie, a gdy uczestniczył w dyskusji, wychowywał się w domu doradcy zawsze sądził, że tylko on ma rację. królewskiego Roberta Cecila razem Tym cechowali się także Elżbieta i jej z jego synem, również Robertem, rodzice: Henryk VIII i Anna Boleyn. późniejszym sekretarzem stanu. Był przy tym czarujący, pełen wdzięku Tam przyswoił sobie wiedzę i nadzwyczaj przystojny. Stanowił o polityce, gospodarce i administracji dla królowej interesujące towarzystwo państwa. Dlatego gdy miał zaledwie i atrakcyjną eskortę. Reprezentował siedemnaście lat, jego ojczym, hrabia typ wojującego rycerza, kochał Leicester, który mu patronował, pojedynki, turnieje i wszystko, umieścił go na królewskim dworze co dotyczyło wojska. Doskonale też i zadbał o karierę. Dwudziestoletni potrafił wyczuć sytuację. Wiedział, Devereux został koniuszym jak zadowolić próżność i oczekiwania koronnym, a w latach 1591–1592 Elżbiety oraz jakie pochlebstwa ona dowodził posiłkami angielskimi lubi. Grywał z nią w karty, organizował dla francuskiego króla Henryka IV. zawody sportowe i rycerskie turnieje. Królowa Elżbieta doceniała Walczył w Niderlandach, później jego nieprzeciętne talenty i już we Francji, gdzie zdobył znaczną sławę. Gaetano Donizetti Roberto Devereux 17.

W 1596 roku Hiszpanie po raz nie wykluczał. Nie zauważał, kolejny wszczęli wojnę z Anglią. że cechuje ją zdolność rozwiązywania Robert Devereux połączył swoje problemów państwowych siły z Charlesem Howardem, i przebiegłość, doskonale również głównodowodzącym angielskich sił orientuje się we wszystkim, morskich i lądowych, który kierował co dzieje się nie tylko w Anglii, flotą czterdziestu siedmiu okrętów. ale też w całej Europie. Pod koniec Anglicy między innymi zajęli i ograbili życia Elżbiety taki lekceważący port Kadyks. Podczas walk Essex stosunek do króla-kobiety miało znacznie się wyróżnił, zdobył uznanie wielu mężczyzn w Anglii. Ludzie dzięki odwadze i umiejętności walki. prości cenili i lubili starą władczynię, Ponadto zwrócił na siebie uwagę ale arystokraci i najważniejsi politycy rycerskością w licznych pojedynkach. z niecierpliwością oczekiwali chwili, Tymczasem to Howarda nagrodzono gdy władzę obejmie Jakub VI szkocki. za zasługi w tej wojnie – w 1597 roku został hrabią Nottingham, przez co Pod koniec lat dziewięćdziesiątych popadł w konflikt z ogarniętym dochodziło do coraz częstszych zazdrością Robertem, przypisującym konfliktów między trochę już sobie więcej sukcesów w walkach zdziwaczałą królową a chorobliwie o zdobycie Kadyksu. ambitnym Robertem. Dobrze się stało, że Essex dostał nową misję Z tego przede wszystkim powodu wojskową i opuścił dwór. W Irlandii na dworze królowej Elżbiety wiosną 1599 roku wybuchło powstały dwie frakcje: Cecilowie powstanie katolików pod wodzą – ojciec i syn oraz Charles Howard Hugh O’Neilla, hrabiego Tyrone. – i Robert Devereux ze swoimi Dowódcą armii mającej je stronnikami. Znając gwałtowny stłumić został Devereux. Szansę charakter wojowniczego Essexa, na zwycięstwo zniweczyły bardzo Cecilowie nakłaniali go do udziału trudne warunki (walki toczyły się w ryzykownych przedsięwzięciach na bagnach), ale także zmienne militarnych, do czego on nie nastroje wodza i czerwonka, która potrzebował wyjątkowej zachęty. zdziesiątkowała podległe mu oddziały. Wierzyli, że kiedyś przeliczy siły i sam Nie mogąc pokonać przeciwników siebie doprowadzi do upadku. i jednocześnie przeceniając uczucia Elżbiety względem siebie, Dopóki jednak stosunki Roberta samowolnie zawarł traktat pokojowy z królową układały się według z Irlandczykami. Królowa uświadomiła tradycyjnego schematu: on, jako sobie, że Robert stał się zbyt dworzanin, pochlebia i okazuje samodzielny i niezależny, a tym Elżbiecie podziw, mógł czuć się samym niebezpieczny dla jej władzy. bezpiecznie. Niestety stosunek Essexa do kobiet był typowy Libretto opery częściowo jest dla epoki. Z góry zakładał, że kobiety oparte na faktach historycznych, nie mogą mieć żadnych talentów, ale skupia się przede wszystkim w tym przede wszystkim talentu na emocjach sercowych głównych do rządzenia państwem. Królowej bohaterów. Wydarzenia historyczne, Elżbiety z tej niepochlebnej krytyki rozgrywające się w ciągu kilku lat, 18.

Sondra Radvanovsky (Elisabetta) Gaetano Donizetti Roberto Devereux 19.

tu zostały ukazane podczas była zawsze rozważna i ostrożna, dwudziestu czterech godzin. Między więc i tym razem wybrała mniejsze Elżbietą a jej faworytem rzeczywiście zło. Dzięki wstawiennictwu miał miejsce krótki konflikt wywołany Francisa Bacona, wcześniejszego zazdrością władczyni, ale dużo protegowanego Roberta, wcześniej, kiedy to bez jej zgody wypuszczono go na wolność. poślubił on wdowę po pisarzu sir Philipie Sidneyu. Robert bardzo Niestety, sfrustrowany i trawiony rozgniewał Elżbietę swym potajemnym ambicją Devereux nadal spiskował. ślubem, ale królowa krótko trwała Gdy ruszył ulicami Londynu na czele w rozgoryczeniu, bo tylko dwa swoich wojaków, Elżbieta dopilnowała, tygodnie. I to nie zazdrość i zawód aby dwór był dobrze strzeżony. spowodowany zdradą faworyta Wysłani przez nią dworscy urzędnicy zadecydowały o jego uwięzieniu ogłosili Essexa zdrajcą i nawoływali i skazaniu go na śmierć. Nie miał do wznoszenia barykad. Jego akcja on romansu z żoną Howarda okazała się niewypałem. Brakowało Nottinghama – historyczna lady mu sprzymierzeńców w Radzie, Nottingham była w tym czasie nie miał już pieniędzy na finansowanie w wieku królowej. wojny domowej, stało się też jasne, że niecały lud Londynu odwrócił się Po powrocie Roberta Devereux od swojej królowej. Tego buntu do Anglii Elżbieta przyjęła go dość władczyni nie mogła zignorować, łaskawie i pozornie przebaczyła Devereux ponownie został uwięziony. mu samowolę w decydowaniu Naciskana przez lorda Cecila, Elżbieta o losie wojny z Irlandią. Jednak już niechętnie podpisała rozkaz egzekucji sześć miesięcy później, w czerwcu dawnego faworyta. Został on ścięty 1600 roku, Essex został postawiony 25 lutego 1601 roku. Ostatni kryzys przed sądem, pozbawiony posiadłości władzy za panowania królowej oraz urzędów i osadzony w areszcie Elżbiety I został zażegnany. domowym. Na więcej władczyni nie odważyła się, gdyż Devereux Władczyni żałowała później swojego był już niebezpiecznie popularny, surowego wyroku i często opłakiwała zwłaszcza wśród zubożałego Roberta, podobnie jak innych przez ostatnie lata pospólstwa. zaufanych służących i przyjaciół. W Londynie pełno było wojaków, Hrabia Essex był ostatnią z bliskich którzy w gospodach pili jego zdrowie jej osób. Nie miała już nikogo, komu i wychwalali nadzwyczajne wyczyny mogłaby zaufać. A na angielski tron wojenne. Obciążenia podatkowe, czyhał w Edynburgu król Szkocji. spowodowane kosztami prowadzenia Nie czekał długo. Królowa Elżbieta I wojen, znacznie się zwiększyły, zmarła 23 marca 1603 roku. Na tron co oczywiście wywoływało gniew Tudorów wstąpił, jako Jakub I, ludu. O trudną sytuację ekonomiczną syn ściętej z jej rozkazu Marii Stuart, obwiniano starą królową. Elżbieta król Szkocji Jakub VI.

Alicja Kubiak z wykształcenia prawniczka, z zamiłowania badaczka losów kobiet w wielu epokach historycznych; pasjonuje się historią renesansu; publikuje m.in. w „Focusie”; prowadzi blog dziejekobiet.pl 20.

PLAN TRANSMISJI

3 PAŹDZIERNIKA 2015 dyrygent: James Levine W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA reżyseria: Otto Schenk G. 19.00 przewidywany czas trwania: W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 cztery godziny i pięćdziesiąt minut GIUSEPPE VERDI „TRUBADUR” obsada: Anna Netrebko (Leonora), 21 LISTOPADA 2015 Dolora Zajick (Azucena), Yonghoon Lee W KINIE ZORZA G. 18.30 (Manrico), Dmitrij Chworostowski 22 LISTOPADA 2015 (Hrabia di Luna), Štefan Kocán (Ferrando) W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 dyrygent: Marco Armiliato 21 MAJA 2016 reżyseria: David McVicar W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ G. 18.30 przewidywany czas trwania: ALBAN BERG trzy godziny „LULU” obsada: Marlis Petersen (Lulu), Susan Graham (Hrabina Geschwitz), 17 PAŹDZIERNIKA 2015 Daniel Brenna (Alwa), Paul Groves W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA (Malarz/Murzyn), Johan Reuter G. 19.00 (Doktor Schön/Kuba Rozpruwacz), W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 Franz Grundheber (Schigolch) GIUSEPPE VERDI dyrygent: Lothar Koenigs „OTELLO” reżyseria: William Kentridge obsada: Aleksandrs Antonienko (Otello), przewidywany czas trwania: Sonia Jonczewa (Desdemona), cztery i pół godziny Dimitri Pittas (Cassio), Željko Lučić (Jago), Günther Gröissbock (Lodovico) dyrygent: Yannick Nézet-Séguin 12 GRUDNIA 2015 reżyseria: Bartlett Sher W KINIE ZORZA G. 19.00 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 przewidywany czas trwania: trzy i pół godziny WOLFGANG AMADEUS MOZART „CZARODZIEJSKI FLET” NAGRANIE Z 2006 R.* 31 PAŹDZIERNIKA 2015 W KINIE ZORZA G.17.00 obsada: Ying Huang, Erika Miklósa, W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 16.45 Matthew Polenzani, Nathan Gunn, David Pittsinger, René Pape 7 LISTOPADA 2015 dyrygent: James Levine W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ G. 17.00 reżyseria: Julie Taymor RICHARD WAGNER przewidywany czas trwania: „TANNHÄUSER” godzina i pięćdziesiąt pięć minut obsada: Johan Botha (Tannhäuser), Eva-Maria Westbroek (Elisabeth), Michelle DeYoung (Venus), Peter Mattei (Wolfram von Eschenbach), Günther Groissböck (Landgraf Hermann) Gaetano Donizetti Roberto Devereux 21.

16 STYCZNIA 2016 2 KWIETNIA 2016 W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA G. 19.00 G. 19.00 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 GEORGES BIZET GIACOMO PUCCINI „POŁAWIACZE PEREŁ” „MADAMA BUTTERFLY” obsada: Diana Damrau (Leïla), Matthew obsada: Kristine Opolais (Cio-cio-san), Polenzani (Nadir), Mariusz Kwiecień Maria Zifchak (Suzuki), (Zurga), Nicolas Testé (Nourabad) (F.B. Pinkerton), Dwayne Croft (Sharpless) dyrygent: Gianandrea Noseda dyrygent: Karel Mark Chichon reżyseria: Penny Woolcock reżyseria: Anthony Minghella przewidywany czas trwania: przewidywany czas trwania: dwie godziny i pięćdziesiąt pięć minut trzy godziny i trzydzieści pięć minut

30 STYCZNIA 2016 16 KWIETNIA 2016 W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA G. 19.00 G. 19.00 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 GIACOMO PUCCINI GAETANO DONIZETTI „TURANDOT” „ROBERTO DEVEREUX” obsada: Nina Stemme (Turandot), obsada: Sondra Radvanovsky (Elisabetta), Anita Hartig (Liu), Marco Berti (Kalaf), Elīna Garanča (Sara), Matthew Polenzani Oleksandr Cimbaliuk (Timur) (Roberto Devereux), Mariusz Kwiecień dyrygent: Paolo Carignani (Książę Nottingham) reżyseria: Franco Zeffirelli dyrygent: Maurizio Benini reżyseria: David McVicar przewidywany czas trwania: trzy godziny i trzydzieści pięć minut przewidywany czas trwania: trzy godziny i piętnaście minut

5 MARCA 2016 W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA 30 KWIETNIA 2016 G. 19.00 W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 G. 19.00 GIACOMO PUCCINI W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.30 „MANON LESCAUT” RICHARD STRAUSS obsada: Kristine Opolais (Manon Lescaut), „ELEKTRA” Roberto Alagna (Des Grieux), obsada: Nina Stemme (Elektra), Massimo Cavalletti (Lescaut), Adrianne Pieczonka (Chrysothemis), Brindley Sherratt (Geronte) Waltraud Meier (Klytämnestra), Burkhard dyrygent: Fabio Luisi Ulrich (Aegisth), Eric Owens (Orest) reżyseria: Richard Eyre dyrygent: Esa-Pekka Salonen reżyseria: Patrice Chéreau przewidywany czas trwania: trzy godziny i piętnaście minut przewidywany czas trwania: dwie godziny i dziesięć minut

Plan transmisji dotyczy trzech ośrodków: Filharmonii Łódzkiej, kina Kijów.Centrum w Krakowie i kina Zorza w Rzeszowie

* Specjalny pokaz z okazji dziesięciolecia transmisji (przedstawienie „Czarodziejskiego fletu” 30 grudnia 2006 r. rozpoczęło cykl „The Met: Live in HD”) ADRES Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina ul. Narutowicza 20/22 90-135 Łódź www.filharmonia.lodz.pl

INFORMACJE, REZERWACJA I SPRZEDAŻ BILETÓW 42 664 79 79 [email protected] (honorujemy karty płatnicze)

ADRES al. Krasińskiego 34, 30-101 Kraków 12 433 00 33 www.kijow.pl

PATRONAT HONOROWY OBJĄŁ REZERWACJA I SPRZEDAŻ BILETÓW MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO 12 433 00 33 MAREK SOWA [email protected] www.kijow.pl Budynek kina jest przystosowany do potrzeb (honorujemy karty płatnicze) osób niepełnosprawnych. Transmisje odbywają się w dużej sali kina SPRZEDAŻ BILETÓW GRUPOWYCH KIJÓW.CENTRUM. 603 100 645 Sala otwierana jest 20 minut przed transmisją. [email protected] Mile widziane stroje wieczorowe. www.kijow.pl

MECENASI TRANSMISJI

PATRONI TRANSMISJI Gaetano Donizetti Roberto Devereux 23.

ADRES ul. 3 Maja 28, 35-030 Rzeszów 17 853 26 37 / [email protected] www.kinozorza.pl

REZERWACJA I SPRZEDAŻ BILETÓW 17 853 26 37 [email protected] www.kinozorza.pl (honorujemy karty płatnicze)

WSPÓŁORGANIZATORZY

DOFINANSOWANO Z BUDŻETU GMINY MIASTO RZESZÓW.

PATRONAT MEDIALNY

SPONSORZY I PARTNERZY THE METROPOLITAN OPERA

Realizacja cyklu „The Metropolitan Główną firmą sponsorującą cykl Transmisje „The Metropolitan Opera: Live in HD” jest możliwa „The Metropolitan Opera: Opera: Live in HD” dzięki grantowi Live in HD” jest są wspierane przez ® 24.

WYDAWCA Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina w porozumieniu z Apollo Film Sp. z o.o.

OPRACOWANIE PROGRAMU Agnieszka Smuga

PROJEKT GRAFICZNY Mamastudio

ZDJĘCIA Ken Howard/Met

KOREKTA Ewa Juszyńska-Poradecka

SKŁAD, ŁAMANIE, PRZYGOTOWANIE DO DRUKU Media Press P. Augustyniak i wspólnicy S.J. Beata Gawłowska / www.media-press.com.pl

NAŚWIETLENIA, DRUK Zakład Poligraficzny Sindruk

ODDANO DO DRUKU 5 kwietnia 2016 r. ROBERTO DEVEREUX Gaetano Donizetti