T.C Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dali Ortaçağ Bilim Dali
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI ORTAÇAĞ BİLİM DALI TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ’NDE SALTANAT MÜCADELELERİ VE DEVLET İLE TOPLUM ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ MEVLÜT GÜNLER YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN Yrd. Doç. Dr. Sefer SOLMAZ KONYA- 2010 T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü BİLİMSEL ETİK SAYFASI Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm. Mevlüt GÜNLER (İmza) I T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU Adı Soyadı Mevlüt GÜNLER Numarası O94202021005 Ana Bilim / Bilim Dalı Tarih/Ortaçağ Tarihi Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora rencinin ğ Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Sefer SOLMAZ Tezin Adı Türkiye Selçuklu Devleti’nde Saltanat Mücadeleleri ve Devlet ile Toplum Üzerindeki Etkileri Ö Yukarıda adı geçen öğrenci tarafından hazırlanan Tezin Adı Türkiye Selçuklu Devleti’nde Saltanat Mücadeleleri ve Devlet ile Toplum Üzerindeki Etkileri başlıklı bu çalışma 26/05/2011 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir. Ünvanı, Adı Soyadı Danışman ve Üyeler İmza Yrd. Doç. Dr. Sefer SOLMAZ Doç. Dr. Mustafa DEMİRCİ Yrd. Doç. Dr. M. Ali HACIGÖKMEN II ÖNSÖZ Türkiye Selçuklu Devleti, 1071 Malazgirt Meydan Muharebesi’nden sonra silsileler halinde Anadolu’ya gelen Türkmenlerin, Kutalmışoğulları etrafında toplanmalarıyla kurulmuştur. Anadolu coğrafyasının Türkleşmesi ve İslamlaşmasın da önemli bir yere sahip olan Türkiye Selçuklu Devleti, Türk-İslam ve dünya tarihinde önemli bir yere sahiptir. Bu nedenle Türkiye Selçukluları hakkında gerek yerli gerekse yabancı tarihçiler tarafından birçok bilimsel çalışmalar yapılmış ve Türkiye Selçukluları tarihi siyasal, sosyal ve kültürel olarak aydınlatılmıştır. Yapılan birçok çalışmalara rağmen yaşanan saltanat mücadelelerinin devlet ve toplum ile devletlerarası ilişkiler üzerindeki etkilerine yeterince değinilmemiş ya da basit bir siyasal olay olarak aktarılmıştır. Bu konu hakkında hazırlanan akademik çalışmalarda yaşanan mücadeleler ağırlıkla çağdaş çalışmalar eşliğinde kronolojik olarak aktarılarak toplum, devlet ve devletlerarası ilişkiler boyutuna yeterince yer verilmemiştir. Ayrıca saltanat veraset usulü, tahta çıkış metodları gibi başlıklar altında da saltanat mücadelelerinin bir bölümü ele alınarak işlenmiştir. Tüm bu çalışmaların bir bütün halinde olmaması ve yaşanan saltanat mücadelelerinin siyasal, sosyal, idari, ekonomik ve kültürel yansımalarının ortaya konulmaması, çalışma konusu olarak Türkiye Selçuklu Devleti’inde Saltanat Mücadeleleri ve Devlet ile Toplum üzerindeki etkileri konusunu seçmemizde etkili oldu. Saltanat mücadelelerini konu edindiğimiz bu çalışmamız giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Girişte konumuza temel teşkil etmesi bakımından saltanat, devlet ve hükümdar terimlerinin açıklaması yapılarak Türkiye Selçuklu Devleti’nin kuruluşuna kadar Türk toplumu ve devletlerindeki yeri ve önemi anlatılıp örneklendirilmiştir. Birinci bölümde, meydana gelen saltanat mücadeleleri ile Türkiye Selçuklu Devleti’nin kuruluşundaki rolü anlatılarak devlete yansımalarına değinilmiştir. İkinci bölümde ortaya çıkan saltanat mücadelelerine değinilerek Türkiye Selçuklu Devleti üzerindeki etkileri vurgulanmıştır. III Üçüncü bölümde ortaya çıkan saltanat ve iktidar mücadeleleri üzerinde durularak Türkiye Selçuklu Devleti’nin gerileme ve yıkılışındaki rolleri incelenmiştir. Dördüncü bölümde kuruluşundan yıkılışına kadar Türkiye Selçuklu Devleti’nde meydana gelen saltanat mücadelelerinin askeri, siyasi, sosyal ve ekonomik yönlerden devlet ve toplum üzerine etkileri ortaya konulmuştur. Hazırlamış olduğumuz bu çalışma, bazı eksikliklerine rağmen bu konuda çalışmalara bir katkıda bulunabilirse görevini ifa etmiş olacaktır. Çalışmamızın hazırlanmasında bilgi, belge ve tecrübeleriyle katkıda bulunan başta danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Sefer Solmaz’a teşekkür ederim. Ayrıca çeşitli yönlerden yardımlarını gördüğüm Prof. Dr. H. Mustafa Eravcı, Doç. Dr. Mustafa Demirci, Yrd. Doç. Dr. M. Ali Hacıgökmen, Yrd. Doç. Dr. Mehmet Mercan, Yrd. Doç. Dr. Alaattin Uca, Yrd. Doç. Dr. Mehmet Kurt, Yrd. Doç. Dr. M. Suat Bal, İbrahim Beyter ve değerli eşim Oya Eryiğit Günler’e teşekkürü bir borç bilirim. Arş. Gör. Mevlüt GÜNLER Konya-2011 IV T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Adı Soyadı Mevlüt GÜNLER Numarası: 094202021005 Ana Bilim / Bilim Dalı Tarih/Ortaçağ Tarihi Danışmanı Yrd. Dr. Sefer SOLMAZ Türkiye Selçuklu Devleti’nde Saltanat Mücadeleleri ve Tezin Adı Devlet İle Toplum Üzerindeki Etkileri ÖZET İlk Türk devletlerinden itibaren devlet, kendisini meydana getiren ailenin ortak malı olarak görülmekteydi. Saltanat ailesi fertlerinin her birinin devlet üzerinde eşit haklara sahip olması ve tahta çıkışın yaptırım uygulayan bir kurala bağlanmayışı saltanat mücadelelerin ortaya çıkmasına neden olmaktaydı. Saltanat mücadeleleri sonrasında tahta çıkan sultanlar kendileri için tehlikeli gördükleri sultan ailesi fertlerini hapsettirmek veya gözlerine mil çektirmek veyahut da yay kirişi ile boğdurtmak suretiyle etkisiz hale getirmişlerdir. Dünya tarihinde yerini almış önemli Türk devletlerinden biri olan Türkiye Selçuklu Devleti’nde de mevcut olan bu anlayıştan dolayı, kuruluşundan yıkılışına kadar saltanat mücadeleleri yaşanmış ve devleti tüm kurumlarıyla derinden etkilemiştir. Yaşanılan mücadeleler kimi zaman iki kişi arasında geçen basit güç gösterilerinden meydana gelirken kimi zaman da devletin ve toplumun temel bileşenlerinde büyük değişikliklere neden olan geniş ölçekli hadiseler olarak ortaya çıkmışlardır. I. Süleyman Şah ile I. Kılıç Arslan’ın Büyük Selçuklu Devleti için girdikleri saltanat mücadeleleri devletin güçlü temeller üzerine kurulmasının gecikmesine neden olurken, II. Süleyman Şah ile I. Gıyaseddin Keyhusrev arasındaki saltanat mücadelesi devletin toparlanarak yükseliş dönemine girmesini sağlamıştır. Moğol istilası sonrasında da taht mücadeleleri devam etmiş ve Moğolların yarlık verdiği kişinin sultanlığı kabul görmüştür. V T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Adı Soyadı Mevlüt GÜNLER Numarası: 094202021005 Ana Bilim / Bilim Dalı Tarih/Ortaçağ Tarihi Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Sefer SOLMAZ Sultanate Struggles at Turkey Seljuk Empire and Tezin İngilizce Adı Impacts on State and Society SUMMARY Beginning from the first Turkish states; the state was seen as the common property of the family which constitutes itself. The facts that each member of the Sultanate family members have equal rights over the state and that ascending the throne does not necessiate rule-enforcing sanctions had caused the emergence of the sultanate struggles. Sultans that ascend the throne after struggles of sultanates had made the sultan’s family members who they see dangerous to themselves neutralized by improsing them or putting out their eyes or killing them via having them choked with beam spring. Turkey Seljuk State; as being one of the Turkish states having taken its place in world history, does have the same mentality so those struggles happened from the establishment to the fall of the state and deeply affected the state with all the institutions of it. The experienced struggles sometimes came into the scene as simple power demonstrations occuring between two people, or sometimes appeared as the large-scale events causing great changes over the components of the state and society. While the sultanate struggle between I. Solomon Shah and I. Kilidje Arslan for the Great Seljuk State caused the delay of the establishment on a strong foundation, the sultanate struggle between II. Solomon Shah and I. Ghiyath al-Din Kaykhusraw provided the state's recovery and its passing to the period of the rise. The struggles of the sultanate continued after the Mongol invasion and the Sultanate of the person who had been commanded by Mongols was accepted. VI İÇİNDEKİLER BİLİMSEL ETİK SAYFASI ........................................................................................ I YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU ............................................................... II ÖNSÖZ ...................................................................................................................... III ÖZET ........................................................................................................................... V SUMMARY ............................................................................................................... VI KISALTMALAR ..................................................................................................... XIII KAYNAKLAR VE ARAŞTIRMALAR .................................................................. XV GİRİŞ ........................................................................................................................... 1 I. BÖLÜM .............................................................................................................. 10 SALTANAT MÜCADELELERİ VE TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ’NİN KURULUŞU (1075-1155) ......................................................................................... 10 1.1. Kutalmışoğulları Arasındaki Saltanat Mücadelesi ve Türkiye Selçuklu Devleti’nin