Xix. Yüzyilda Ankara Eyaleti Beypazari Kazasi'nin Sosyal

T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI YAKINÇAG TARİHİ BÖLÜMÜ

XIX. YÜZYILDA ANKARA EYALETİ BEYPAZARI KAZASI’NIN SOSYAL VE İKTİSADİ DURUMU

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan Fatma Zeynep SEYMEN

Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Şennur ŞENEL

Ankara – 2011

ÖNSÖZ

ÇalıĢmamızın arĢiv kaynağını H. 1260-1261 /M. 1844-1845 yıllarına ait Beypazarı Temettuat Defterleri oluĢturmaktadır. Bu defterler Tanzimatla birlikte vergide yapılan düzenlemeler üzerine tutulan kayıtlardır. ÇalıĢmamızda bu defterler tercüme edilerek; veri tabanına aktarılmıĢtır. Yapılan sorgulamalar neticesinde, defterlerin tutulduğu döneme ait Beypazarı’nın sosyal ve iktisadi durumu hakkında önemli sonuçlara varmıĢ olduğumuzu söylemek mümkündür.

Yüksek lisans tezi olarak hazırladığımız bu çalıĢmada, Ankara eyaletine tabi Beypazarı kazasına ait toplam 73 defterde 2042 hane incelenmiĢtir. Bununla Osmanlı toplumunun 19. yüzyıl ortasında Ankara/Beypazarı özelinde sosyo-ekonomik durumu; genelde ise Osmanlı Devleti’nin siyasi, askeri ve ekonomik anlamda en buhranlı dönemlerinden Tanzimat Devri’nde, Tanzimatın gereği olarak ortaya koyduğu ekonomik düzenlemesi, niteliği ve sonuçları irdelenerek ortaya konulmaktadır.

Bu çalıĢmamızda, tez konusunun belirlenmesinden en son kademesine kadar benden yardımını ve desteğini hiçbir zaman esirgemeyen ve bana inanan saygıdeğer ve çok kıymetli hocam Yrd. Doç. Dr. ġennur ġENEL’e sonsuz teĢekkürlerimi bir borç bilirim. Veri tabanının oluĢmasında bize yardım eden Hasan Dedeoğlu’na; tabloların oluĢmasında bize yardım eden Ramazan Ay’a; yoğun geçen çalıĢma sürecinde benden dualarını ve desteğini eksik etmeyen annem Nilgün Seymen’e; ve yardımlarından ötürü kardeĢim Merve Seymen, babam Ahmet Seymen’e minnetimi arz ederim.

Fatma Zeynep SEYMEN Ankara, 2011

iii

ĠÇĠNDEKĠLER

Önsöz ………………………………………………………………………………ii Ġçindekiler………………………………………………………………………… iii Tablo Cetveli……………………………………………………………………... v Kısaltmalar…………………………………………………………………………vi GiriĢ……………………………………………………………………………….. 1

BĠRĠNCĠ BÖLÜM TARĠHTE ARKA PLAN

1. TARĠHTE BEYPAZARI………………………………………………………………...2 2. BEYPAZARI TEMETTUAT DEFTERLERĠ VE BEYPAZARI AÇISINDAN ÖNEMĠ…………………………………………………………………………………...3

ĠKĠNCĠ BÖLÜM TEMETTUAT DEFTERLERĠNE GÖRE XIX. YÜZYIL ORTALARINDA BEYPAZARI’NIN SOSYAL YAPISI

1.1844-1845 TARĠHLERĠNDE BEYPAZARI’NDA MESKUN HANE REĠSLERĠNĠN ADLARI………………………………………………………………………………….11 1.1. Müslüman Hane Reislerine Ait Adlar ……………………………………………...11 1.2. Kadın Hane Reislerine Ait Adlar………………………………………… 12 2. UNVAN VE LAKAPLAR……………………………………………………………… 13 2.1. Ünvanlar…………………………………………………………………… 14 2.2. Lakaplar……………………………………………………………………. 14 2.2.1. Memleket Bildiren Lakaplar………………………………………… 14 2.2.2. Hane Reislerinin Mesleklerini veya Belirgin Bir Özelliğini Belirten Lakaplar………………………………………………………………. 15

3. BEYPAZARI’NIN DEMOGRAFĠK YAPISI………………………………………….. 17

4. BEYPAZARI’NDA MESLEK GRUPLARI……………………………………………. 22

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TEMETTUAT DEFTERLERĠNE GÖRE XIX. YÜZYILDA BEYPAZARI’NIN EKONOMĠK YAPISI

1. GELĠR KAYNAKLARINDA VE GELĠR DAĞILIMINDA GENEL DURUM…………26 1.1. Beypazarı’nda Gelir Dağılımı…………………………………………….. .25 2. BEYPAZARI’NIN ZĠRAĠ YAPISI…………………………………………………….. .41 3. BEYPAZARI’NDA HAYVANCILIK…………………………………………………… .45

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BEYPAZARI TEMETTUAT DEFTERLERĠNDE VERGĠ ÇEġĠTLERĠ VE VERGĠLERĠN DAĞILIMI

1.XIX. Yüzyılda Vergi Sistemindeki DeğiĢiklikler…………………………………49 1.Beypazarı Temettuat Defterlerine Göre Beypazarı’nda Alınan Vergiler……………………………………………………………………………50

SONUÇ……………………………………………………………………………..55 KAYNAKÇA………………………………………………………………………..57 EKLER……………………………………………………………………………. .61 ÖZET………………………………………………………………………………...82 ABSTRACT……………………………………………………………………... .84

TABLO CETVELĠ

Tablo.1.Beypazarı’na Ait Temettuat Defterleri’nin Karye-Mahalle-Çiftlik Olarak Defter Numaralarıyla Dağılımı…………………………………………………………………………….5 Tablo.2. Müslüman Hane Reislerinin Adları…………………………………………………. 11 Tablo.3. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Kadın Hane Reislerine Ait Adları ……………………………………………………………….13 Tablo.4. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Hane Reislerinin Kullandığı Ünvanlar………………………………………………………….14 Tablo.5. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Hane Reislerin Memleketlerini Belirten Lakaplar…………………………………………….15 Tablo.6. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Hane Reislerin Mesleklerini veya Belirgin Bir Özelliğini Belirten Lakaplar……………..15 Tablo.7. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Karyelere Göre Hane ve Toplam Tahmini Nüfusu……………………………………………18 Tablo. 8. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Mahallelere Göre Hane ve Toplam Tahmini Nüfusu…………………………………………20 Tablo.9. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Çiftliklere Göre Hane ve Toplam Tahmini Nüfusu…………………………………………. 21 Tablo.10. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre Beypazarı’ndaki Hane Reislerinin Meslekleri……………………………………………………………………………………………22 Tablo.11. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Gelir Kalemi Türüne Göre Köylerde Meskun Hane Reislerinin Meslekleri ……………..26 Tablo.12.Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Çiftliklerin Mezru Tarla ÇeĢitleri ve Gelir Durumu……………..………………………….…28 Tablo.13. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Karyelerin Mezru Tarla ÇeĢitleri ve Gelir Durumu………………………...29 Tablo.14. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Mahallelerin Mezru Tarla ÇeĢitleri ve Gelir Durumu………………………31 Tablo.15. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Çiftlik-Karye ve Mahallelerin Bostan ÇeĢitleri ve Gelir Durumu………..32 Tablo.16. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Çiftlik-Karye ve Mahallelerin Bağlarının Gelir Durumu…………………..33 Tablo.17. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Çiftlik-Karye ve Mahallelerin Tarla ÇeĢitleri ve Gelir Durumu…………..35 Tablo.18. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Çiftlik-Karye ve Mahallelerin Bahçe ÇeĢitleri ve Gelir Durumu…………36

Tablo.19. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Karye ve Mahallelerin Armut Ağacı Gelir Durumu………………………..37 Tablo.20. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Çiftlik-Karye ve Mahallelerin Asiyab Gelir Durumu……………………….37 Tablo.21. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Mahallelerin Dükkan-Han Odası-Han-Menzilve KıĢlakiyye Gelir Durumu………………………………………………………………………………………………38 Tablo.22. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Hayvancılığa Ait Gelir Durumu……………………………………………….39 Tablo.23. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Tiftik Keçilerine Ait Gelir Durumu……………………………………………40 Tablo.24. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Karyelere Göre Dönüm Miktarı…………………………………………………………………..41 Tablo.25. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Mahallelere Göre Dönüm Miktarı………………………………………………………………..43 Tablo.26. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Çiftliklere Göre Dönüm Miktarı…………………………………………………………………..43 Tablo.27. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Köylere Göre Toplam Hayvan Sayısı…………………………………………………………………………….45 Tablo. 28. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yılları Arasında Beypazarı’ndan Alınan Vergi Türleri……………………………………………………………53 Tablo. 29. XVI. ve XIX. Yüzyıllara Göre Beypazarı Kazası’ndaki Vergi Mükellefleri……54

vii

KISALTMALAR

a.g.e. Adı Geçen Eser a.g.m. Adı Geçen Makale a.g.t. Adı Geçen Tez

B.O.A. BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi

C. Cilt

H. Hicri

R. Rumi

M. Miladi

ML. VRD. Maliye Varidat Muhasebesi

No. Numara s. Sayı

TMT. Temettuat Defteri

TTK. Türk Tarih Kurumu v.b. ve benzeri vd. ve devamı

OTAM Osmanlı Tarihi AraĢtırma ve Uygulama Merkezi

GĠRĠġ

Tez çalıĢmamızda kullanmıĢ olduğumuz Temettuat Defterleri Tanzimat’ın getirdiğini iddia ettiği eĢitlik ve adalet uygulamasının bir sonucudur. Adaletli vergi düzenlemesi için öncelikle her hane reisinin kesin gelir durumunun tespit edilmesi gerekmekteydi. Bunun sağlanması için de vergi mükelleflerinin yani hane reislerinin sayısının tespit edilerek; nüfus miktarının ortaya çıkartılmasına çalıĢılmıĢtır. Bu amaçla düzenlenmiĢ olan temettuat defterleri, ait olduğu dönemde sayımın yazıldığı yerlerde kiĢiye ve sosyo-ekonomik yapıya ait önemli ve detaylı bilgileri bizlere sunmaktadır.

M. 1844-1845 yıllarında yapılan Beypazarı Temettuat sayımlarına göre hane reisleri tespit edilmiĢ ve dönemin tahmini nüfus sayısına ulaĢılmıĢtır. Bu bilgiler ve hane reislerinin isimlerinin, dönemin sosyal özelliklerinin aydınlatılması açısından önemlidir. Temettuat Defterleri’nden yararlanılarak ulaĢtığımız tahmini nüfus; daha önceki dönemlere ait tahrir defterlerindeki verilerle kıyas etme imkanı da sunmaktadır.

Ankara Eyaletine bağlı 41 kazaya ait Temettuat Defteri bulunmaktadır. Temettuat Defterleri Osmanlı ArĢivi’nde ML.VRD.TMT. Ģeklinde kodlanmıĢ olarak; bizlere yardımcı olmaktadır.

BĠRĠNCĠ BÖLÜM

TARĠHĠ ARKA PLAN

1. TARĠHTE BEYPAZARI

Ġç Anadolu’da Ankara’nın batısında bulunan Beypazarı ilçesinin; çok eski bir yerleĢim yeri olduğu anlaĢılmaktadır. Yapılan inceleme ve araĢtırmalardan yararlanılarak tarih boyunca Beypazarı’nda çeĢitli milletlerin yerleĢtiği hatta hüküm sürdükleri görülmektedir. Öyle ki, Beypazarı tarihi, Hitit ve Friglere kadar uzanmaktadır.1 Elde edilen buluntu ve kaynaklar ıĢığında Beypazarı’na sıra ile Hititler, Frigler, Galatlar, Romalılar, Selçuklular ve Osmanlıların egemen olmuĢlardır.2

Türk akıncılarının Anadolu’ya gelmeleriyle baĢlayan süreçte; Beypazarı’na Ramazanoğulları, EĢrefoğulları ve Dulkadiroğulları yerleĢmiĢtir.3 Tarihi belgeler burayı mesken tutanların Oğuz Türkleri olduğunu göstermektedir.

Beypazarı Osmanlı topraklarına; Kütahya Beyleri’nden Yakup ġah’ın veziri Dinar Hezar tarafından dahil edilmiĢtir. Dinar Hezar, Beypazarı’nı Rumlar’dan almıĢtır. Dinar Hezar Bey’in bu yerleĢim yerinin adının belirlenmesinde etkili olduğu iddia edilmektedir ki, Bey Hezar adına atfen ilçe bu adı almıĢ daha sonraları Hezar ismi Pazar’a dönmüĢtür. Günümüze kadar Beypazarı olarak gelmiĢtir.

1 Ethem TORUN: Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle Beypazarı, (Ankara:2004), s.16 2Kolektif Eser, Beypazarı, Beypazarı Kaymakamlığı, (Beypazarı:1994), s.67 3 TORUN, a.g.e. , s. 24 3

2. BEYPAZARI TEMETTUAT DEFTERLERĠ VE BEYPAZARI AÇISINDAN ÖNEMĠ

Yukarıda da yer yer ifade edildiği gibi, XIX. yüzyılda sosyo-ekonomik tarihe dair en kapsamlı kayıtlar; temettuat kayıtlarıdır.4 Bu defterlerin tutulma amacı; önceleri değiĢik adlarla alınan vergilerin, Tanzimat’la birlikte tek bir verginin saptanması için, hane reislerinin ne kadar gelirleri olduğunu belirtmektir. Temettuat Defterleri, taĢranın en ayrıntılı bilgilerini içermektedir.5

Toplam sayıları on binleri aĢan Temettuat Defterleri, köy halkının bütün mallarının hesaplanması esası uyarınca, istatistiki araĢtırmalar için oldukça önemlidir.6

Genel olarak bakıldığı zaman; 17.000 civarında Temettuat Defteri tutulmuĢtur. Ancak bunların büyük bir çoğunluğu 1260-1261 yıllarına aittir. Defterlerin içeriğine bakıldığında, her haneye numara verildiği görülmektedir. Hane reisinin adı, lakabı, ünvanı, mesleği, varsa bir önceki yıl ödediği vergi; isminin altına ise toprağı var ise; cinsi, öĢür miktarı, yetiĢtirdiği ürünler ve ağaç adetleri, hayvan sayıları ve gelirleri yazılmıĢtır.

Temettuat Defterleri kayıtlarından önce vergi vermeyen müftü, imam, gayri müslim din adamları da vergi mükellefi sayılmıĢtır. Miras kalan yetim çocuklar da defterde belirtilmiĢtir. Miras kalmadıysa ve yaĢı da küçük ise; vergi muafı olarak kayıt altına alınmıĢlardır. Bunun yanında herhangi bir engeli olanlar ve yaĢlılar da vergi muafı olarak değerlendirilerek; ”Ģunun

4 Nuri ADIYEKE, “Temettuat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM ) S.11 (Ankara:2000), s. 784-785 5 Said ÖZTÜRK, “Temettuat Tahrirleri” Akademik Araştırmalar Dergisi Osmanlı Özel Sayısı, (Ġstanbul:2000) s.537-538 6 Tevfik GÜRAN, Osmanlı Mali İstatistikleri Bütçeler (1841-1918) , T.C. BaĢbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü, s. 3

bunun ianesiyle geçinirler” Ģeklinde kayıtları tutulmuĢtur. Buradan da kayıtların ayrıntılı bir Ģekilde yazıldığı görülmektedir.7

Temettuat Defterleri hane reislerini de belirterek; tüm mal varlıklarını ve gelirlerini ayrıntılı bir Ģekilde vermektedir. Bu defterlerden vergi mükelleflerinin: “1- Menkul ve gayrimenkul mal varlığını 2-Gelirlerini 3-Vergi ödemelerini” öğrenmemiz mümkündür.8

Muhassıllar; Temettuat Defterleri’nin yazımında, birinci derecede sorumlu olan görevlilerdir. Temettuat Defter kayıtlarına bakıldığı zaman, genelde her bir köy, mahalle adının ayrı ayrı defterlere yazılmasının esas alındığı görülmektedir. Defterlerin tanziminde önce muhtar sonra ikinci muhtar; Müslümanlar için imam; Gayri Müslimler için de kendi cemaat önderleri tarafından defterlerin onaylanması mecburi tutuluyordu. Son olarak sancak merkezine giden defterler, temize çekilmek suretiyle ciltleniyordu.9

Ġlk tutulan H. 1256 yılındaki Temettuat Defteri’nde gayri menkulün kıymet değeri yazılırken, H. 1261’de tutulan defterlerde bunun yerine hasılat-ı senevisi (geliri) yazılmıĢtır. Aynı sene içinde tutulan defterlerde bile farklılıklar gözlenmiĢtir. Bu da defteri tutan kiĢiden kaynaklanmaktadır. ArĢivdeki kayıtlara bakıldığı zaman 1256 tarihli defterlerin, 1261 tarihli defterlerden çok daha az olduğu görülmektedir.10

Kazaya ait 73 adet yerleĢim yerlerinin (köy, çiftlik ve mahalle olarak) H.1260-1261 (M. 1844-1845) tarihleri arasında yapılan temettuat

7 ADIYEKE, a.g.m. s.775.779.780.781.782. 8 ÖZTÜRK, a.g.m. s.594 9 ADIYEKE, a.g.m. s. 775. 779 10 ÖZTÜRK, a.g.m. s.56.568

sayımlarında beyan ettikleri vergi ve gelir kalemleri ve gelir miktarları bulunmaktadır.11

ArĢivdeki incelemelerimizde bazen defter sırasında atlamaların olduğu tespit edilmiĢtir. Bizim de çalıĢmamızda; TMT-377 ve TMT-393 numaralı defterlere ulaĢamamamızın sebebinin; bu defterlerin kaybolduğu, okunmuyor durumda olması ya da daha sıralanmamasından kaynaklandığı düĢünülmektedir.

Tablo.1.Beypazarı’na Ait Temettuat Defterleri’nin Karye-Mahalle-Çiftlik Olarak Defter Numaralarıyla Dağılımı SIRA NO DEFTER NO YERLEġĠM CĠNSĠ YERLEġĠM YERĠ 1 324 ÇĠFTLĠK DĠBECĠK 2 326 ÇĠFTLĠK FASL 3 329 ÇĠFTLĠK AKÇAKAVAK 4 334 ÇĠFTLĠK KARAPINAR 5 335 ÇĠFTLĠK AYAKĠ 6 338 ÇĠFTLĠK KADIBÜKÜ 7 344 ÇĠFTLĠK FEVKANĠ ULUOCAK 8 350 ÇĠFTLĠK SĠPAHĠOĞLU 9 351 ÇĠFTLĠK KOL 10 354 ÇĠFTLĠK UYKU 11 360 ÇĠFTLĠK KATĠPZADE 12 362 ÇĠFTLĠK GÖNEN 13 373 ÇĠFTLĠK EMLAK-I HÜMAYUN GÖRÜCE 14 375 ÇĠFTLĠK TAHĠR 15 388 ÇĠFTLĠK EMLAK-I HÜMAYUN KAYABOLU 16 394 ÇĠFTLĠK ĠRENĠ

11 Bu tezin kaynağını teĢkil eden Temettuat Defterleri BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi’nde, ML. VRD. genel tasnifiyle; TMT-320, TMT-321, TMT-322, TMT-323, TMT-324, TMT-325, TMT-326, TMT- 327, TMT-328, TMT-329, TMT-330, TMT-331,TMT-332, TMT-333, TMT-334, TMT-335, TMT- 336, TMT-337, TMT-338, TMT-339, TMT-340, TMT-341, TMT-342, TMT-343, TMT-344, TMT- 345, TMT-346, TMT-347, TMT-348, TMT-349, TMT-350, TMT-351, TMT-352, TMT-353, TMT- 354, TMT-355, TMT-356, TMT-357, TMT-358, TMT-359, TMT-360, TMT-361, TMT-362, TMT- 363, TMT-364, TMT-365, TMT-366, TMT-367, TMT-368, TMT-369, TMT-370, TMT-371, TMT- 372, TMT-373, TMT-374, TMT-375, TMT-376, TMT-378, TMT-379, TMT-380, TMT-381, TMT- 382, TMT-383, TMT-384, TMT-385, TMT-386, TMT-387, TMT-388, TMT-389, TMT-390, TMT- 391, TMT-392, TMT-394 numaralı defterlerdir.

17 320 KARYE KUYUCAK 18 321 KARYE AKVĠRAN 19 322 KARYE SARI AĞIL 20 323 KARYE DAĞ ġEYHLERĠ 21 325 KARYE GENEYVĠRAN 22 328 KARYE SEKLĠ 23 330 KARYE HIRKA 24 331 KARYE KIZILCASÖĞÜT 25 332 KARYE KÖST 26 336 KARYE NUH HOCA 27 337 KARYE HAMZALAR 28 339 KARYE DĠBEKVĠRAN 29 341 KARYE KUYUMCU 30 343 KARYE KARACAVĠRAN 31 345 KARYE KIR ġEYHLERĠ 32 346 KARYE UġAKGÖL 33 348 KARYE MACUN 34 349 KARYE EREĞLĠ 35 353 KARYE KARAġAR 36 355 KARYE KOZAĞAÇ 37 358 KARYE KARABĠRE 38 359 KARYE MĠKAĠL 39 361 KARYE TACETTĠN 40 363 KARYE BAġVĠRAN 41 364 KARYE ATAVĠRAN12 42 365 KARYE GEYĠK PINARI 43 366 KARYE SAMA 44 367 KARYE BOYALI 45 369 KARYE TAHĠR 46 370 KARYE AKKAYA 47 371 KARYE GARPÇA 48 372 KARYE BATICA 49 374 KARYE KEMERAN 50 376 KARYE YADĠGAR 51 379 KARYE KĠLĠFRE 52 380 KARYE BĠGABÜKÜ 53 384 KARYE KÜRĠġ 54 385 KARYE KORUBANLAR

12 BOA. ML. VRD. TMT-364 numaralı Beypazarı Temettuat Defteri’ne göre “Ataviran “olması gereken köy isminin; Torun’un kitabında “Adaviran” olarak okunduğu tespit edilmiştir. (s. 503)

55 387 KARYE OYMA AĞAÇ 56 391 KARYE ZAVĠYE 57 392 KARYE DĠKMEN 58 327 MAHALLE SUBĠCEALAN 59 333 MAHALLE CAMĠ-Ġ KEBĠR 60 340 MAHALLE NERDĠBAN DEDE 61 342 MAHALLE SANDALĠYE 62 347 MAHALLE AKHOCA13 63 352 MAHALLE YENĠCE 64 356 MAHALLE VĠRANCIK 65 357 MAHALLE MERCANKI 66 368 MAHALLE ÖMER ZADE 67 378 MAHALLE AHMETÇĠLER 68 381 MAHALLE ÖMEROĞLU 69 382 MAHALLE YAZ 70 383 MAHALLE HOCAKĠRġ 71 386 MAHALLE DERBENCĠK 72 389 MAHALLE BEYTEPESĠ 73 390 MAHALLE KARġI MAHKEME

Temettuat Defterleri’nin tutuluĢ biçimine baktığımızda, bir haneyi üç bölümde incelememizin mümkün olduğunu görmekteyiz:

Ġlk olarak; defterde hane reisinin isminin üst kısmında hane reisinin mesleği, vergisi, yetiĢtirilen ürün ve öĢür miktarı. Altta; hane reisinin ismi, varsa lakap veya ünvanı.

Ġsmin altındaki kısımda; hane reisinin sahip olduğu önce taĢınmaz (gayrimenkul) sonra da taĢınır (menkul) emvali yer almaktadır. Dönümü, bu yerlerin nerede olduğu ve yine varsa sahip olduğu hayvanları, sayısı-cinsi, kaç tanesinin yavruladığının ve yavrulamadığının yazıldığını görmekteyiz.

13 BOA. ML. VRD. TMT-347 numaralı Beypazarı Temettuat Defteri’ne göre “Akhoca“olması gereken mahalle isminin; Torun’un kitabında “Akhora” olarak okunduğu tespit edilmiştir. (s. 502)

Temettuat Defterleri, vergi mükellefi hane reislerinin isimlerine göre düzenlenmiĢtir. Ġsimler genellikle; önce baba adı sonra hane reisinin adı Ģeklinde, varsa lakap ve ünvan eĢliğinde “Mustafa oğlu Halil Efendi”14 gibi yazılmıĢtır. Bazen de baba adı yazılmadan “Kara Hüseyin”15 gibi lakap eĢliğinde sadece hane reisinin adı yazılmıĢtır. Bazen de baba adı yerine babanın mesleği yazılmıĢtır. Lakap olarak da hane reisinin mesleğinin yazıldığı görülmektedir. (Ayan16 oğlu Muhtar Hüseyin)17 Kayıtlara bakıldığında bazı hanelerin reisinin yazılmadan da kayıtlarının tutulduğu görülmektedir. Ġsim yerine “Orakelli Kürt Mustafa oğlunun”18 Ģeklinde yazılarak; hane reisi belirtilmiĢ ancak ismi yazılmamıĢtır.

Temettuat kayıtlarında bazen hane numaralarının yazılmadığı ya da atlanıldığı da görülmektedir.19 KaraĢar Karyesi defterine bakıldığında; 10. haneden itibaren kayıt tutulduğu ancak öncesinin bulunmadığı tespit edilmiĢtir.20 Toplamda 235 hane olarak gözüken defterde, 226 hanenin kaydı tutulmuĢtur.

Hane reisinin isminden sonra satırın devamında “emlak ve arazi temettuatı” Ģeklinde kaydedilmiĢ olmakla beraber bazen katip daha hızlı ve kolay yazmak düĢüncesiyle olsa gerek bunu kısaltmıĢtır.

ÇalıĢmamız için Beypazarı Kaymakamlığı’ndan alınan 2010 verilerine göre kazada 41 tane köy, 16 tane mahalle ve 16 tane de çiftlik bulunmaktadır. Temettuat Defterlerine göre yaptığımız çalıĢmada ise toplam 73 tane olmak üzere köy, mahalle ve çiftlik ismine ulaĢılmıĢtır. Tablolarda yer alan köy, mahalle ve çiftlik isimlerinde görüldüğü gibi bazı yerleĢim

14 BOA. ML. VRD. TMT-320, s.2 15 BOA. ML. VRD. TMT-320, s.3 16 Bir memleketin ileri gelenleri, evvelce Millet Meclisi’nin kararlarını incelemekle görevli başka bir meclis olup, Osmanlı İmparatorluğu’nun 1877 ve 1908 meşrutiyetinde üyeleri hükümetçe seçilmişti. Senato üyesi. (Ferit DEVELLĠOĞLU, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, (Ankara:1962) ,s.68 17 BOA. ML.VRD. TMT-320, s.2 18 BOA. ML.VRD. TMT-329-5, s.5 19 ADIYEKE, a.g.m. s. 782 20 BOA. ML.VRD. TMT-353

birimlerinin adları o zamandan beri değiĢmemiĢtir. Ancak zaman içindeki nüfus artıĢına da bağlı olarak yerleĢim yerlerinin sayılarının arttığı da gözden kaçmamaktadır.

2010 verilerine göre Beypazarı’na bağlı köy isimleri; Acısu, Adaören, Akçakavak, Akçalı, AĢağıgüney, Bağözü, BaĢören, Batça, Boyalı, Çakıloba, Çantırlı, DağĢeyhler, Dereli, Dibecik, Dibekören, Dikmen, Doğançalı, Doğanyurt, DudaĢ, Fasıl, Geyikpınar, Gürsöğüt, Harmancık, Haydarlar, Hırkatepe, Ġncepelit, Kabaca, Kabalar, Kaplan, Kapullu, Karacaören, Karaören, Kargı, Kayabükü, Kerbanlar, KırĢeyhler, Kızılcasöğüt, Kozağaç, Kozalan, Köseler, Köst, Kurtkovan, Kuyucak, K. Tekke, Macun, Mençeler, Mahmutlar, Mikail, Nuhhoca, Oymaağaç, Saray, Sarıağıl, Sekli, Sopçalan, Tacettin, Tahir, UĢakgöl, Üreğil, Yalnızçam, Yıldız, Yiğerler, Yoğunpelit, Yukarıgüney, Yukarıulucak’tır. Merkez mahalle isimleri; AyvaĢık, BaĢağaç, Beytepe, Cumhuriyet, GazipaĢa, Hacıkara, RüstempaĢa, KurtuluĢ, YeĢilağaç, Zafer, Ġstiklal’dir. KaraĢar Bucağı Mahalleleri isimleri; Cumhuriyet, Gazi, Yeni’dir. KırbaĢı Bucağı Mahalleleri isimleri; Cumhuriyet, Ġstiklal’dir. UruĢ Bucağı Mahalleleri’nin isimleri ise; Cumhuriyet, KaĢ ve Yeni21’dir.

Tablo 1 ve yeni köy-mahalle isimlerini karĢılaĢtırdığımız zaman; zaman içinde bazı yerleĢim yerlerinin isimlerinin değiĢtiğini, bazılarının isimlerinin de aynen kaldığını görmekteyiz. Bunların yanında sonradan eklenenleri de tespit etmiĢ bulunuyoruz. 1844-1845 Beypazarı Temettuat Defterleri kayıtları ile 2010 kaymakamlık kayıtlarına baktığımız zaman Ģöyle bir sonuç çıkmaktadır:

Akçakavak, Başviran, Batıca, Boyalı, Dibecik, Dikmen, Koz Ağaç, Köst, Kuyucak, Macun, Mikail, Oyma Ağaç, Sarı Ağıl, Sekli, Tacettin, Tahir, Uşakgöl isimli yerleĢim yerlerinin aynen adlarını koruduğu görülmektedir. Bunun yanında; Beytepesi-Beytepe, Dağ Şeyhleri-Dağ Şeyhler, Dibekviran-Dibekören, Fasl-Fasıl, Hırka-HırkaTepe,

21 Veriler, Beypazarı Kaymakamlığından alınmıştır

Karacaviran-Karacaören, Karşı Mahkeme-Kaş, Kırşeyhleri-Kırşeyhler ve Yenice-Yeni olarak değiĢmiĢtir. Cumhuriyet, Gazi Paşa, Kurtuluş, Zafer, İstiklal gibi yerleĢim yerleri adlarını, Milli Mücadele Dönemi’nden sonra almıĢtır.

Kayıtlar tutulurken bazı kayıt ve hesaplama hataları yapıldığı da görülmektedir. Bu cümleden olarak hane numarasının iki kere yazıldığı; 358 numaralı Temettuat Defteri’nde 10. haneden sonra 11. hanenin numarasının yazılması gerekirken; tekrar 10. hane yazıldığı ancak 11. hanenin kastedildiği ve kaydı tutulduğu görülmektedir. 345 numaralı defterde de rakam olarak iki kere 35 numaralı hanenin yazıldığı ancak ikinci 35 numarada aslında 36 numaralı hane kaydının tutulduğu görülmektedir. Bu hatalar bazen defterlerin sonuna kadar bir aksaklık da meydana getirmiĢtir.

389 numaralı Beypazarı Temettuat Defteri’nde olduğu gibi bazen vergi tutarken yanlıĢlık yapıldığı gözden kaçmamaktadır. Bu defterin 38. hanesinde üzüm değeri 5 olarak yazılmıĢsa da; vergi değeri hesaplanınca aslında yazılması gerekn değerin 5 değil; 6,25 olması gerektiği ortaya çıkmaktadır. Yine 334 numaralı Beypazarı Temettuat Defteri’nde üzüm değeri 7 olarak yazılmıĢtır. Ancak hesaplanınca görülmüĢtür ki asıl vergi değerinin 6,75 olması gerekmektedir. 346 numaralı Beypazarı Temettuat Defteri’nin 7. hanesinde ise; armuttan alınan vergi 2,5 olarak yazılmıĢ. Ancak 2,4 olması gerektiği saptanmıĢtır. Son olarak; 382 numaralı Temettuat Defteri’nin 14. hanesinde üzüm değerinin 10 olarak yazıldığı görülmektedir. Olması gereken ise 5’tir.

ĠKĠNCĠ BÖLÜM

TEMETTUAT DEFTERLERĠNE GÖRE XIX. YÜZYIL ORTALARINDA BEYPAZARI’NIN SOSYAL YAPISI

1. 1844-1845 TARĠHLERĠNDE BEYPAZARI’NDA MESKUN HANE REĠSLERĠNĠN ADLARI

1.1. Müslüman Hane Reislerine Ait Adlar

Temettuat Defterleri hane reislerinin isimlerinin tutulması esasına göre düzenlenmiĢtir.22 Ġsmin altında ve üstünde birtakım bilgiler yazılmıĢtır. Buradaki künye, hane reislerinin isimleridir. Temettuat Defterleri’nde vergi toplanması esas alındığı ve vergiden sorumlu olan kiĢi de hane reisi olduğu için diğer bilgiler ismin etrafında toplanmıĢtır.

Tablo. 2. Müslüman Hane Reislerinin Adları ĠSĠM ADET % ĠSĠM ADET % Mehmet 416 20,37% DurmuĢ 23 1,12% Mustafa 226 11,06% Salih 23 1,12% Hüseyin 224 10,96% Mahmut 18 0,88% Ali 206 10,08% Musa 15 0,73% Hasan 192 9,40% Mehmet Ali 11 0,53% Ahmet 170 8,32% Ġsimsiz 10 0,48% Ġbrahim 124 6,07% Hacı 8 0,39% Osman 89 4,35% Yusuf 7 0,34% Ömer 69 3,37% Veli 5 0,24% Ġsmail 61 2,98% Nebi 4 0,19% Halil 39 1,90% Ebubekir 3 0,14% Süleyman 34 1,66% Emir 3 0,14% Abdullah 32 1,56% Yakup 2 0,09%

22 ġennur ġENEL, XIX. Yüzyıl Ortalarında Ankara Eyalet Merkezi’nin Sosyal ve İktisadi Durumu (H.1260-1261/M.1844-1845 Tarihli Temettuat Defterlerine Göre) (BasılmamıĢ Doktora Tezi), (Ankara:2002) s. 98 12

Abdurrahman 2 0,09% Arif 1 0,04% Hafız 2 0,09% Melik 1 0,04% Ġsa 2 0,09% Selim 1 0,04% Açıkgöz 1 0,04% Dayı 1 0,04% Yahya 1 0,04% Cafer 1 0,04% Eyüb 1 0,04% Ġmam 1 0,04% Halim 1 0,04% Ġsmet 1 0,04% Ayan 1 0,04% Kanber 1 0,04% Abdi 1 0,04% Yunus 1 0,04% Molla 1 0,04% Sait 1 0,04% Kerim 1 0,04% Kasım 1 0,04% Sadık 1 0,04% Ellaz 1 0,04% RaĢit 1 0,04% TOPLAM 2042

Yukarıdaki tabloda, XIX. yüzyılda Beypazarı’nda kullanılan isimler yer almaktadır. Dönemin kayıtlarına bakıldığında kazanın nüfusunun 2042 olduğunu görülmektedir. Bu sayının içinde en fazla kullanılan isim “Mehmet”tir. Daha sonra 226 adetle “Mustafa” ve 224 adetle de “Hüseyin” gelmektedir.

ÇalıĢmamızda, 1844-1845 tarihli Beypazarı Temettuat Defter kayıtlarında gayri Müslim isme rastlanılmamıĢtır. Daha önce de belirttiğimiz gibi bölgeye göçler sırasında Orta Asya’dan Türkler getirilmiĢtir. Belirtilen tarihlerde kazada sadece Müslüman nüfus mevcuttur.

Temettuat Defterleri’nden elde ettiğimiz isim verilerine göre, isimlerin tamamına yakını hala günümüzde de kullanılmaktadır.

1.2. Kadın Hane Reislerine Ait Adlar

Kayıtlarda hane reisi ismi olarak sadece erkek değil kadın isimlerine de rastlanılmıĢtır. Bu kadınlar; eĢini kaybetmiĢ yalnız yaĢayan kadınlardır. Dönemin Ģartları itibariyle vergi mükellefi olanlar erkeklerdir. Hanede yaĢayan

ve vergi mükellefi olabilecek bir erkek olmadığı için kadınlar üzerinden kayıtlar tutulmuĢtur.

Tablo. 3. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Kadın Hane Reislerine Ait Adları ĠSĠM ADET % AyĢe 4 36,36% Emine 2 18,18% Fatma 3 24,24% Hatice 1 9,90% Havva 1 9,90%

Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere dönemde en fazla kullanılan kadın ismi “AyĢe”dir. Vergiden erkekler mükellef olduğu için çok fazla sayıda kadın ismi kaydına rastlanılmamıĢtır.

Kadın isimlerinin esas alındığı kayıtlara bakıldığında; bu kayıtlarda da akrabalık bağlarının esas tutulduğu görülmektedir. “Henbeli gelini Fatıma Hatun”23 Ģeklinde yer aldığı gibi; hane reislerinin öldüğü için eĢlerinin de isimlerinin yazıldığı görülmektedir. “Çobanoğlu Ömer Zevcesi”24 ya da Bahçıvan Ali zevcesi AiĢe”25 gibi.

2. ÜNVAN VE LAKAPLAR

Kayıtlarda isimlere birlikte bazen lakapların bazen ünvanların bazen de hepsinin birlikte kullanıldığı görülmektedir. Bu lakap ve ünvanlar bizim için o dönemin sosyal ve kültürel yapısı hakkında birtakım bilgilere ulaĢmamız açısından önem arz etmektedir.26

23 BOA. ML. VRD. TMT-330, s.19 24 BOA. ML. VRD. TMT-343, s.9 25 BOA. ML. VRD. TMT-330, s.17 26 ġENEL, a.g.t. s. 98

2.1. Ünvanlar

Tablo. 4. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Hane Reislerinin Kullandığı Ünvanlar UNVAN ADET UNVAN ADET Efendi 35 Usta 4 Ağa 10 Bey 2 Kavvas 7 Molla 2 Kethüda 6 Hafız 1 Dayı 5 ÇavuĢ 1 Hatun 5 PaĢa 1

Tabloda görüldüğü üzere en fazla kullanılan ünvan “Efendi”dir. Daha sonra ise “Ağa” gelmektedir. Kavvas ise; oklu asker, ok yapan okçu anlamlarına gelmektedir.27

2.2. Lakaplar

Kayıtlardan edindiğimiz bilgilere göre lakaplar belli esaslara göre verilmiĢtir. Bu çalıĢmamızda Beypazarı’nda kullanılan lakapları incelerken belli bir tasnif üzerine gitmeyi uygun gördük.

2.2.1. Memleket Bildiren Lakaplar

Bu lakaplar, hane reislerinin nereli olduğu ya da nerden geldiğini gösteren lakaplardır.

27 DEVELLĠOĞLU, a.g.e. s.597

Tablo. 5. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Hane Reislerin Memleketlerini Belirten Lakaplar LAKAP ADET LAKAP ADET Acem 1 Anapalı 1 Adaviran Karyeli 1 Arap 2 AyaĢlı 1 BaĢviranlı 1 Batçalı 1 Boyalı 1 Çankırılı 1 ÇarĢambalı 1 Fasıllı 1 Dede Karyeli 1 Gönenli 1 Hacı Karyeli 1 Has Karyeli Molla 1 Harputlu 2 Ġranlı 1 Ġnözünlü 1 Kara Köylü 1 Kalastalı 1 KaraĢarlı 3 Kırbrıslı 1 Karslı 1 Macunlu 1 Kıbrıscıklı 1 Samalı 1 Mısırlı 2 Tekkeli 2 Oyma Ağaç Karyesi’nden 1 Trabzonlu 1 Yabanabadlı ġehirli 1 Molla 1 Tanlı 1 Yapracıklı 1 Yabanabadlı 1 Yuvalı 1

2.2.2. Hane Reislerinin Mesleklerini veya Belirgin Bir Özelliğini Belirten Lakaplar

Temettuat Defterlerine baktığımızda bu tür belirtmelerde kiĢinin dıĢ, özellikleri ya da yaptıkları meslekler (ya da akrabalarının mesleği) üzerinden kayıt tutulduğu görülmektedir. AĢağıdaki tabloda bu lakaplar verilmiĢtir:

Tablo. 6. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Hane Reislerin Mesleklerini veya Belirgin Bir Özelliğini Belirten Lakaplar LAKAP ADET LAKAP ADET Molla 50 Ortakçı 8 Hafız 47 Deli 6 Hacı 42 Sarı 6 Kara 21 Kel 6 Küçük 12 El Hac 5 Topal 9 Koca 5 Deli 9 Çoban 4 Emir 8 Köse 4

Çakır 4 Hacetkar 1 Berber 3 Hakan 1 Katırcı 3 Hatib Molla 1 Seyyid 3 Ġmam Molla 1 Ġmam ve Hatib Duhancı 3 Molla 1 Berber 3 Ġmam 1 DerviĢ 2 Ġrac Hacı 1 Ġkiz 2 Korucu 1 Topçu 2 Köçek 1 Dede 2 Kara Deli 1 Dide 2 Kör 1 Çakal 2 Kutlu 1 Çoban 2 Kürdi 1 Tahta Külah 2 Kelce 1 Ahraz 1 Kahveci Küçük 1 Acun 1 Kara Tan 1 Ak 1 Karye Muhtarı 1 Ayan 1 Kös 1 Ankara Mutasarıfı 1 Kervan 1 AĢık 1 Korucu 1 Balcı 1 Kasap 1 Bostancı 1 Kırık 1 Bacacı 1 Kıllı 1 Bıçak 1 Kızan 1 Büyük 1 Molla 1 Cide 1 Muhtar 1 Çakır 1 Müderris 1 Çolak 1 Nalbant 1 Çil 1 PaĢa 1 Çırak 1 Sır 1 Çil 1 Sibsi 1 Çulha 1 Sadık 1 Çoban 1 Seyyid 1 DerviĢ 1 Seyyid Hızır 1 Doğramacı 1 Sülpçü 1 Duman 1 ġeyh 1 Ekmekçi 1 Türkmen 1 Felli 1 Tatlı 1 Gökmen 1 Terzi 1 GebeĢ 1 Temur 1

Tabloda görüldüğü üzere en çok kullanılan lakaplar arasında “Molla”, “Hafız”, “Hacı” gelmektedir.

Ayanlar, Ģehrin ileri gelen kiĢileridir. Seyyid ise; Peygamberimizin soyundan gelenlere verilen bir lakaptır. 28

3. BEYPAZARI’NIN DEMOGRAFĠK YAPISI

Osmanlı Devleti’nde nüfus miktarı tahminleri Tahrir Defterleri’ne bakılarak yapılabiliyordu. Osmanlı Devleti’ndeki ilk sayım II. Mahmud Dönemi’nde yapılmıĢtır. Ġlk sayım halkın miktarının belirlenmesi için yapılmıĢ ancak diğerlerine, asker sayısını belirlemek için devam edilmiĢtir. Müslüman ve Gayr-i Müslimler ayrı sayılmıĢlardır. Ġlk nüfus sayımında Ankara’da; “AyaĢ- Murtazaabat-Nahiye-iSüfla-Arapsun-Haymanateyn-ġorba-Çubukabat- Yörükan-Yabanabat-Nahiye-i Bala” kazaları sayılmıĢtır.29

Osmanlı Devleti’nde 1830’dan sonra nüfusun arttığı görülmektedir. Sonrasında yaĢanan toprak kayıpları nüfusu da beraberinde azaltmıĢtır. Ancak Müslüman nüfusu arttırmıĢtır. 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra kırsal kesimdeki nüfus, Ģehre göç ederek Ģehir nüfusunu arttırmıĢtır.

1830’larda Ankara’ya bağlı kazalar tam olarak kaza sayılmazlardı. Bugünkü anlamıyla kaza olmaları 1842’lerden sonradır. Ankara’da ilk nüfus sayımı 1830’da yapılmıĢ ve mahkemelerde tutulan defterlerden biri kullanılmıĢtır ki bu; boĢ bir ġeriye Sicili Defteri’dir. Bu defter Ģu anda 917 arĢiv numarasıyla Milli Kütüphane’de bulunmaktadır.30

28 Özer ERGENÇ, Osmanlı Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Katkı 19. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları (Ankara:1995) s.140 29 Tevfik ÇAVDAR, “Osmanlı Dönemi’nde Nüfus Bilgileri” Osmanlı, cilt 4, Yeni Türkiye Yayınları, (Ankara:1999) s. 551-552-553.554.555 30 Musa ÇADIRCI vd. , 1830 Sayımında Ankara, Ankara Büyük ġehir Belediyesi Eğitim Kültür Daire BaĢkanlığı, (Ankara:2000) s.14

Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyıldaki nüfus artıĢına bağlı olarak tarım nüfusu da artmıĢtır. Aynı zamanda 19. yüzyılda bir takım salgın hastalıklardan ve savaĢtaki kayıplardan dolayı nüfusta azalma yaĢanmıĢtır.31

Daha önceki yıllar kuraklık ve çekirge istilası yaĢayan Beypazarı’nda 1845 yılında Ģiddetli bir kıtlık yaĢanmıĢtır. Daha sonraki yıllarda sel, deprem, çekirge istilası gibi durumlarla karĢılaĢılmıĢtır.

Beypazarı’nda 1831’de yapılan ilk nüfus sayımlarına göre; 2020 Müslüman-26 Hıristiyan ve 7 tane de Ermeni nüfusu mevcuttur.32 1325 (1907)’de kazada 3241 adet nüfus vardır.33

Nüfus tahmini yapılırken, ortalama olarak bir ailenin 5 kiĢiden oluĢtuğunu düĢünerek34 aĢağıdaki tabloyu hazırladık.

Tablo. 7. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Karyelere Göre Hane ve Toplam Tahmini Nüfusu DEFTER HANE TAHMĠNĠ NO YER ADI SAYISI NÜFUS 353 KaraĢar Karyesi 226 1130 379 Kilifre Karyesi 116 580 371 Garpça Karyesi 80 400 328 Sekli Karyesi 74 370 364 Ataviran Karyesi 55 275 330 Hırka Karyesi 43 215 345 KırĢeyhleri Karyesi 41 205 387 Oymaağaç Karyesi 41 205 346 UĢakgöl Karyesi 40 200 359 Mikail Karyesi 37 185 332 Köst Karyesi 36 180 385 Korubanlar Karyesi 34 170 361 Tacettin Karyesi 33 165 369 Tahir Karyesi 29 145 370 Akkaya Karyesi 27 135

31 Donald QUATAERT, “Nüfus” Osmanlı Ġmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi(1600- 1914) cilt:2, (Ġstanbul:2004) s.902.903.905.906.911.912.916 32 TORUN, a.g.e. s.227.228.310 33 Kudret EMĠROĞLU, vd. Ankara Vilayet Salname-i Resmisi 1325 (1907) Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları (Ankara:1995) s.112 34 ERGENÇ a.g.e. s. 156

372 Batıca Karyesi 26 130 392 Dikmen Karyesi 24 120 384 KüriĢ Karyesi 23 115 367 Boyalı Karyesi 22 110 358 Karabire Karyesi 21 105 341 Kuyumcu Karyesi 20 100 343 Karacaviran Karyesi 20 100 348 Macun Karyesi 19 95 325 Geneyviran Karyesi 17 85 366 Sama Karyesi 16 80 380 Bigabükü Karyesi 16 80 331 Kızılcasöğüt Karyesi 15 75 322 Sarıağıl Karyesi 14 70 339 Dibekviran Karyesi 14 70 363 BaĢviran Karyesi 14 70 374 Kemeran Karyesi 14 70 391 Zaviye Karyesi 13 65 320 Kuyucak Karyesi 11 55 349 Ereğli Karyesi 9 45 355 Kozağaç Karyesi 8 40 323 Dağ ġeyhleri Karyesi 7 35 336 Nuh Hoca Karyesi 7 35 337 Hamzalar Karyesi 7 35 376 Yadigar Karyesi 7 35 321 Akviran Karyesi 6 30 365 Geyik Pınarı Karyesi 5 25 TOPLAM 1287 6435

1844-1845 Beypazarı Temettuat Defter kayıtlarına göre 41 köy içinde en fazla haneye sahip KaraĢar Karyesi’dir. En az nüfusa sahip olan Geyik Pınarı Karyesi ise sadece 5 haneyi içinde barındırmaktadır.

Tablo. 8. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Mahallelere Göre Hane ve Toplam Tahmini Nüfusu DEFTER HANE TAHMĠNĠ NO YER ADI SAYISI NÜFUS Nerdibandede 340 Mahallesi 135 675 389 Beytepesi Mahallesi 83 415 357 Mercankı Mahallesi 51 255 382 Yaz Mahallesi 45 225 381 Ömeroğlu Mahallesi 44 220 368 Ömerzade Mahallesi 36 180 333 Cami-i Kebir Mahallesi 34 170 KarĢı Mahkeme 390 Mahallesi 34 170 352 Yenice Mahallesi 31 155 378 Ahmetçiler Mahallesi 27 135 383 HocakirĢ Mahallesi 25 125 347 Akhoca Mahallesi 23 115 386 Derbencik Mahallesi 21 105 342 Sandaliye Mahallesi 19 95 356 Virancık Mahallesi 13 65 327 Subicealan Karyesi 12 60 TOPLAM 633 3165

15 mahalle içinde en fazla nüfusa sahip olan Nerdibandede Mahallesi, 675 tahmini nüfus sayısıyla ilk sırada yer almaktadır. Virancık Mahallesi ise 13 hanesiyle son sıradadır.

Tablo.9. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Çiftliklere Göre Hane ve Toplam Tahmini Nüfusu DEFTER HANE TAHMĠNĠ NO YER ADI SAYISI NÜFUS 344 Fevkani Uluocak Çiftliği 20 100 373 Emlak-ı Hümayun Görüce Çiftliği 14 70 375 Tahir Çiftliği 12 60 335 Ayaki Çiftliği 10 50 Emlak-ı Hümayun Kayabolu 388 Çiftliği 10 50 326 Fasl Çiftliği 9 45 360 Katipzede Çiftliği 9 45 329 Akçakavak Çiftliği 7 35 324 Dibecik Çiftliği 6 30 338 Kadıbükü Çiftliği 6 30 350 Sipahioğlu Çiftliği 6 30 351 Kol Çiftliği 4 20 362 Gönen Çiftliği 4 20 334 Karapınar Çiftliği 3 15 354 Uyku Çiftliği 1 5 394 Ġreni Çiftliği 1 5 TOPLAM 122 610

16 adet çiftlik içinde Beypazarı’nda Fevkani Uluocak 20 haneyle ilk sırada yer alırken; Uyku ve Ġreni Çiftlikleri tek haneyle hem çiftlik sıralamasında hem de genel olarak dönemin nüfus değerlendirmesinde son sırada bulunmaktadır. 1844-1845 yıllarında tutulan Temettuat kayıtlarına göre Beypazarı’nda 16 adet çiftlik, 41 adet karye, 16 adet mahalle mevcuttur. Toplamda Beypazarı’nın tahmini nüfusu 10210’dur. 1573 tarihli Hüdavendigar Sancağı’na ait tapu tahrir defterine göre Beypazarı’nda 21 mahalle ve 120 köy mevcuttur.35

35 TORUN, a.g.e. s.306

4. BEYPAZARI’NDA MESLEK GRUPLARI

Temettuat Defterleri’nden elde ettiğimiz verilerden biri de hane reislerinin meĢgul oldukları ekonomik faaliyetlerdir. Bu yolla ulaĢılan sonuç bizim; o bölgenin iktisadi ve beĢeri faaliyetleriyle ilgili bilgi sahibi olmamızı sağlar. AĢağıdaki tabloda Beypazarı’ndaki meslek grupları hane reislerinin meslekleri hakkında bilgiler yer almaktadır:

Tablo. 10. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre Beypazarı’ndaki Hane Reislerinin Meslekleri MESLEK ADET % MESLEK ADET % Erbab-ı Ziraat 999 49,75% Boyacı 4 0,19% Amele 221 11,00% Ashab-ı çiftlikten olduğu 4 0,19% Katırcı 163 8,11% Ticaret Erbabı 4 0,19% Çulha Esnafı 147 7,32% Değirmenci 4 0,19% Çoban 54 2,68% Natırcı 3 0,14% Tuzcu 53 2,63% Bezzaz 3 0,14% Sebzeci 37 1,84% Doğramacı 3 0,14% Terzi 35 1,74% Semerci 3 0,14% Ġmam 29 1,44% Ashab-ı ağnam olduğu 3 0,14% Dikici 26 1,29% Kalaycı 3 0,14% Demirci 19 0,94% Erkan Taifesinden 3 0,14% Hizmetkar 17 0,84% Hancı 2 0,09% Irgat 17 0,84% Sarraç 2 0,09% Talebe-i Ulumdan 16 0,79% ġeyhden 2 0,09% Berber 16 0,79% Asker 2 0,09% Kahveci 11 0,54% Ġmam ve Hatip 2 0,09% Tımarlı Süvari Zaptiye Attar 11 0,54% Neferi 1 0,04% Eskici 7 0,34% Zaviyedar Mütevellisi 1 0,04% Ortakçı 7 0,34% Kethüda 1 0,04% Müezzin 6 0,29% Kabakçı 1 0,04% Dülger 6 0,29% Mahkeme Muhsırı 1 0,04% Debbağ 6 0,29% Çubukçu 1 0,04% Hatbeci 5 0,24% Tellak 1 0,04% Manav 5 0,24% Korucu 1 0,04% Zaptiye 5 0,24% Cami Hatibi 1 0,04% Nalbant 5 0,24% KöĢger 1 0,04% Müderris 5 0,24% Mumcu 1 0,04% Duhancı 4 0,19% Mekteb Hocası 1 0,04% Ekmekçi 4 0,19% Mutyab 1 0,04% Hatib 4 0,19% BaĢçavuĢ 1 0,04% Bakkal 4 0,19% Topçu Asker 1 0,04%

Ziraat Müdürü 1 0,04% Katırcı Hizmetkarı 1 0,04% Buzağı Çobanı 1 0,04% Kömürcü 1 0,04% Sığır Çobanı 1 0,04% Keçeci 1 0,04% Kara Sığır Çobanı 1 0,04% Cami Ustası 1 0,04% Çilingir 1 0,04% TOPLAM 2008

Tabloda da görüldüğü üzere Beypazarı’nda dönemin en yaygın mesleği ziraatçiliktir. “Erbab-ı Ziraat” olarak geçen bu meslek 1844-1845 Temettuat Defter kayıtlarına göre 999 adet ile ilk sırayı almaktadır. Aynı yıllarda tutulan Haymanateyn Temettuat Defterlerine göre 492 kiĢi,36 Havza Temettuat Defterleri’ne göre ise 556 kiĢi37 ziraatle uğraĢmaktadır. Dönemin Ankara Merkez Temettuat Defterleri’ne göre ise tarımla uğraĢan nüfus sayısı 99’dur.38 Belirttiğimiz diğer yerlerde de en fazla uğraĢılan meslek ziraatçiliktir. Erbab-ı ziraat mesleğinin ardından 221 adetle “Amele” mesleği gelmektedir. Bu mesleği “Katırcı” ,”Çulha Esnafından” gibi çeĢitli meslek grupları izlemektedir. Bu tespitten hareketle Beypazarı’nda ziraat ve hayvancılık önemli bir yer tutmaktadır. Hane reisleri geçimlerini genelde ziraat ve hayvancılıktan sağlamaktadırlar. Bunların yanında kumaĢlıkla uğraĢanlar da “Çulha Esnafı” olarak belirtilmiĢtir. Görülüyor ki, Beypazarı’nda kumaĢçılık ve dokuma o zaman da günümüzdeki gibi önemli bir yere sahiptir.

“Ashab-ı ağnamdan olduğu” o kiĢinin hayvan sahibi olduğu; “Ashab-ı çiftlikten olduğu” hane reisinin çiftlik sahibi olduğunu belirtmek için tutulan kayıtlardır. Tablodaki bilgilerin dıĢında; “Bir güna sanatı olmadığı” Ģeklinde yazılanlar; hane reisinin gelir getirecek bir sanatının olmadığını belirtmek için tutulan kayıtlardır. Dönemin temettuat defterlerinde 5 tane bu Ģekilde ibare tespit etmiĢ bulunuyoruz. “Ticaretten aciz olduğu”; ticaret yapamadığını; “Asakirden ihraç olduğu” ise; askerlikten atıldığını belirten meslek kayıtlarıdır. Bahsettiğimiz iki türlü durumdan da defterlerimizde birer tane tespit etmiĢ

36 Aysun BENLĠOĞLU, XIX. Yüzyıl Ortalarında Ankara Vilayeti’nin Haymanateyn Kazası’nın Sosyal ve İktisadi Durumu, (BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), (Ankara:2009), s.36 37 Ömer Faruk ARSLAN, Temettuat Defterleri’nde Göre (1844-1845) Havza’nın Sosyal ve Ekonomik Durumu, (BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), (Ankara:2006), s.40 38 ġENEL, a.g.t. ,s.116

bulunuyoruz. Nadir de olsa hane reislerinin meslek kayıtlarının tutulmadığı tespit edilmiĢtir. Tezimizde kullandığımız defterler gösteriyor ki; belirtilen tarihlerdeki Beypazarı’nda bahsettiğimiz Ģekilde bir tane kayıt bulunmuĢtur.39

Daha önce tezimizin lakap ile ilgili bölümünde de belirttiğimiz üzere ”ortakçı” çokça geçen bir isim olmuĢtur. Ortakçı; genelde baĢka birinin toprağındaki ürünlerden pay alıp, tarım yaparak kazanan üreticilerdir. Toprağın sahibi ise; ortakçıya bazı yardımlarda bulunur. Bunlar da, kredi yerine geçer. Ortakçı ve toprağın sahibi arasında ürünün paylaĢılması da, değiĢiklik arz eder. Çiftçilerin çoğu, ek gelir için baĢkalarının topraklarını eker; bunu da ortaklık üzerine yaparlar.40

Defterlerde Ģöyle bir durum saptanmıĢtır; bir kiĢinin babası imam-hatib, müderris ya da kadı ise genelde o kiĢi de aynı mesleği tercih etmiĢtir. Bunlar; zengin ve itibarlı kiĢilerdir.41

Debbağ, dikici, yemenici ve haffaf esnafından olanlar deri sanayi koluna dayanmaktaydılar. Ankara’da sofçuluktan sonra dericilik de önemli bir gelir kaynağı idi. 1785-1840 yılları Ankarası’nda “attar-debbağ-kiriĢçi-dikici-haffaf- muytab-hallaç-terzi-kuyumcu-gazzaz-bezzaz-bakkal” gibi esnaf grupları görev yapmakta idi. Bu esnaf grupları; Ahi ya da Lonca teĢkilatına bağlı idiler. Bu teĢkilat sayesinde hem aralarındaki iliĢkiler düzenleniyor hem de görevlerini bir nizam içinde yerine getiriyorlardı. Debbağ esnafının yöneticileri “Ahi Baba”; sofçu, gazzaz, atar gibi esnaf yöneticileri “ġeyh”; kuyumcu, ekmekçi gibi esnaf yöneticileri “Kuyumcu BaĢı” ve “Ekmekçi BaĢı”; bakkal esnafının yöneticileri “Bazar BaĢı”; berber esnafının yöneticileri “Kethüda” ünvanlarını kullanmaktaydılar.

39 BOA. ML. VRD. TMT-343, s.9 40 Tevfik GÜRAN, 19. yy Osmanlı Tarımı, Eren Yayınları, (Ġstanbul 1998), s. 138-139.164 41 ERGENÇ, a.g.e. s. 135

Ġmamlar, sadece imamlık görevlerini yerine getirmiyorlar; aynı zamanda mahalledeki asayiĢ ve düzenin iĢleyiĢinden de sorumlu oluyorlardı.42

Yukarıda geçen ifadelerden bir güna sanatı olduğu bir tür sanatı olduğu demektir. Ancak bu sanatın türü belirtilmemiĢtir. Taife-i nisadan ifadesi de bayan olduğunun göstergesidir. Kayıtlarda 5 tane bu Ģekilde not düĢülmüĢtür. Sübyan olduğu Ģeklindeki ifade kiĢinin çocuk olduğunun göstergesi olmakla birlikte, kayıtlarda 4 tane olarak tespit edilmiĢtir. Ġane ise; yardım için toplanan para demektir. Burada kiĢinin yardım için toplanan paralarla geçindiği belirtilmiĢtir. Bir güna sanatı olmadığında ise; bir tür sanatı olmadığının göstergesidir ki dönemin temettuat defterlerinde 16 tane tespit edilmiĢtir.

42 Rifat ÖZDEMĠR, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara (Fiziki, Demografik, İdari ve Sosyo- Ekonomik Yapısı) 1785-1840, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, (Ankara:1998), s.173.175.236

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TEMETTUAT DEFTERLERĠNE GÖRE XIX. YÜZYILDA BEYPAZARI’NIN EKONOMĠK YAPISI

1. GELĠR KAYNAKLARINDA VE GELĠR DAĞILIMINDA GENEL DURUM

1.1. Beypazarı’nda Gelir Dağılımı

Temettuat kayıtlarından elde ettiğimiz verilere göre hane reislerinin belirtilen bir mesleklerinin dıĢında baĢka gelir kalemleri de vardır. Mesela; mesleği “Erbab-ı ziraat” olduğu halde; Ġmamlığından da gelir kalemi bulunan reisleri mevcuttur.

AĢağıda Beypazarı’nda dönemin gelir dağılımını gösteren tablo yer almaktadır.

Tablo.11. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Gelir Kalemi Türüne Göre Köylerde Meskun Hane Reislerinin Meslekleri

DĠĞER GELĠR KALEMLERĠ MĠKTAR DĠĞER GELĠR KALEMLERĠ MĠKTAR Ameleliğinden 63712 Kalaycı 1000 Ameleliğinden ve Hatbeciliğinden 2500 Katırcılıktan 168581 Ameleliğinden ve Zuhuratından 3920 Katırcılıktan ve Hatbecilikten 6420 Attarlıktan 2250 Katırcılıktan ve Zuhurattan 7960,5 Bakkal 1200 Katiblikten 600 Bardakçılıktan 950 Kök Boya Kazmaklıktan 190 Çıraklıktan 50 Kök Karmaklığından 830 Çobanlığından 20291 Kömür ve Hatbecilikten 1300 Çubukçuluktan 300 Kömürcülük ve Zuhurattan 3200 Çulhacılıktan 6220 Kömürcülükten 15154 Debbâğlıktan 600 Manavlıktan 950 Değirmenciliğinden 900 Mektupçuluktan 265 Değirmenciliğinden ve Zuhurattan 600 Odunculuktan 1760 27

Dibekçilikten 300 Pazarlığından 700 Dikici Sanatından 1750 Ramazaniyye 400 Sadaka-ı padiĢahiden Duhancılıktan 250 buyurulan maaĢ 300 Dülgerlikten 2100 Sailiğinden temettu'u 332 Eskicilikten 1590 Sanatından 1000 Hancılıktan 950 Sanatından'at-ı âharından 1250 Hatbe Furuhundan 500 Sebzecilikten 3140 Hatbeciliğinden 79160 Semercilikten 600 Hatbeciliğinden ve Ameliliğinden 1010 Terzilikten 1900 Hatbecilik ve Kömürcülükten 4535 Ticaretinden 23294 Hatbecilik ve Zuhurattan 5730 Tuzculuktan 6505 Hatipçilikten 700 Ustalıktan 1620 Hizmetkârlığından ve Zuhurattan 600 Zuhurattan 104027 Hizmetkarlıktan 3226 Zuhurattan ve Hatbecilikten 1155 Irgatlıktan ve Zuhurattan 1800 Zuhurattan ve Irgatlıktan 250 Ġmamlığından 1650 Zuhurattan ve Katırcılıktan 4100 Kahvecilikten 1780

19. yy ortalarında Beypazarı’nda 73 yerleĢim yerinde meskun 2042 adet hane reisinin gelir kalemleri toplamı 576.233 kuruĢtur.

Tabloda da görüldüğü üzere 60 gelir getiren iĢ/meslek vardır. Bunlardan en yüksek gelir getiren meslek katırcılıktır.

Tabloda görüldüğü “kök boya kazmaklığı” ve “kök karmaklığı” Ģeklinde kaydedilmiĢ ve daha ileri kısımlarda üzerinde duracağımız, meslek grubu Beypazarı için özel ve önemlidir.

AĢağıdaki tablolarda 1844-1845 yıllarında Beypazarı’ndaki hane reislerinin tarıma ait gelirleri; çiftlik-karye-mahalle olarak ayrı ayrı gösterilmektedir.

Tablo.12. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Çiftliklerin Mezru Tarla ÇeĢitleri ve Gelir Durumu

YERLEġĠM 1260 YILI 1261 YILI BĠRĠMĠNĠN ADI ARAZĠYĠ KULLANIM DÖNÜM/MÜLKĠ- TOPLAM TOPLAM (ÇĠFTLĠK) ġEKLĠ (MEZRU TARLA) YET SAHĠBĠ SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ Mezru Tarla (Zehair) 195/6 800/3 6390/5 DĠBECĠK Mezru Tarla (Çeltik) 31/4 5100 0 FASL Mezru Tarla (Zehair) 20/1 474,5 400 Mezru Tarla (Zehair) 120/1 3000 4000 AKÇAKAVAK Mezru Tarla (Çeltik) 80/1 6000 0 AYAKĠ Mezru Tarla (Zehair) 300/4 6360 4760 KADIBÜKÜ Mezru Tarla (Zehair) 126/2 1620 800/1

FEVKANĠ ULUOCAK Mezru Tarla (Zehair) 254/21 4080/11 9175/16 Mezru Tarla (Zehair) 192/6 2560/5 3050 SĠPAHĠPOĞLU Mezru Tarla (Çeltik) 12/2 390 0 UYKU Mezru Tarla (Zehair) 250/1 975 50 Mezru Tarla (Zehair) 5/1 340 0 KATĠPZADE Mezru Tarla (Çeltik) 4/1 500 0 ĠRENĠ Mezru Tarla (Zehair) 80/1 1400 0

Tabloda, dönemin Beypazarı’nın çiftliklerine ait araziyi, mezru tarla olarak kullanım Ģekilleri, dönümleri ve gelirleri gösterilmiĢtir. Gelirler; 1260 ve 1261 yılı olmak üzere ayrı ayrı belirtilmiĢtir. 1260 yılı tasnifinde çiftlikler içinde en fazla gelir getiren 9000 kuruĢ ile “Akçakavak Çiftliği” olmakla birlikte; 1261’de ise en fazla gelir getiren “Fevkani Uluocak Çiftliği” olmuĢtur.

Tablo.13. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Karyelerin Mezru Tarla ÇeĢitleri ve Gelir Durumu

ARAZĠYĠ KULLANIM DÖNÜM/MÜL- 1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN ADI ġEKLĠ (MEZRU KĠYET SAHĠBĠ TOPLAM TOPLAM (KARYE) TARLA) SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ KUYUCAK Mezru Tarla (Zehair) 144/10 2445 340/4 AKVĠRAN Mezru Tarla (Zehair) 470/6 2300/5 0 SARIAĞIL Mezru Tarla (Zehair) 332/10 1740 970/9 Mezru Tarla (Zehair) 51/7 1130 2220 DAĞġEYHLERĠ Mezru Tarla (Çeltik) 7/3 620 590 Mezru Tarla (Zehair) 78/18 4840 2900/13 GENEYVĠRAN Mezru Tarla (Çeltik) 14/9 2300 0 SEKLĠ Mezru Tarla (Zehair) 312,5/65 8450 2195/17 HIRKA Mezru Tarla (Zehair) 453/38 6676 5503/35 KIZILCASÖĞÜT Mezru Tarla (Zehair) 260/4 7600 1500 KÖST Mezru Tarla (Zehair) 237/31 3810 6440/27 Mezru Tarla (Zehair) 24/6 860 221 NUH HOCA Mezru Tarla (Çeltik) 7/7 1100 830 Mezru Tarla (Zehair) 85/7 1632 1055/6 HAMZALAR Mezru Tarla (Çeltik) 10/6 520 290/4 DĠBEKVĠRAN Mezru Tarla (Zehair) 251/12 2440 1425 KUYUMCU Mezru Tarla (Zehair) 328/16 4355 1015 KARACAVĠRAN Mezru Tarla (Zehair) 144/10 1375 2485 KIRġEYHLERĠ Mezru Tarla (Zehair) 1650/45 22073 7362/42 UġAKGÖL Mezru Tarla (Zehair) 403/31 4995 5205/24 MACUN Mezru Tarla (Zehair) 860/17 6740/16 1530/9 EREĞLĠ Mezru Tarla (Zehair) 495/7 3718/6 1605/6 KARAġAR Mezru Tarla (Zehair) 720/57 4570/55 8567/55 KOZAĞAÇ Mezru Tarla (Zehair) 151/8 1915 3300 KARABĠRE Mezru Tarla (Zehair) 85/15 2835 2375 MĠKAĠL Mezru Tarla (Zehair) 673/37 12830 7125/32 TACETTĠN Mezru Tarla (Zehair) 2485/32 20155 8355/30 BAġVĠRAN Mezru Tarla (Zehair) 78/13 2623,5/9 4965 Mezru Tarla (Zehair) 2127/50 23785 0 ATAVĠRAN Mezru Tarla (Çeltik) 13/6 900/5 380/2 GEYĠKPINARI Mezru Tarla (Zehair) 103/6 2290 300/3 Mezru Tarla (Zehair) 144/17 5740 800/5 SAMA Mezru Tarla (Çeltik) 77/13 3920 905/10 BOYALI Mezru Tarla (Zehair) 502/21 3410 855/11 TAHĠR Mezru Tarla (Zehair) 1435/19 16580 990/8 Mezru Tarla (Zehair) 523/21 9220 2930/13 AKKAYA Mezru Tarla (Çeltik) 4/2 0 250 GARPÇA Mezru Tarla (Zehair) 1248,5/56 18514,5 6080,5/22 BATICA Mezru Tarla (Zehair) 367/25 4170 3490/19 KEMERAN Mezru Tarla (Zehair) 261/15 2392 1760/19 Mezru Tarla (Zehair) 108/5 510/4 465/2 YADĠGAR Mezru Tarla (Çeltik) 56/5 0 0 36611,5/9 KĠLĠFRE Mezru Tarla (Zehair) 7394/104 8166,5 7

BĠGABÜKÜ Mezru Tarla (Zehair) 82/8 1380 780 KÜRĠġ Mezru Tarla (Zehair) 233/23 3980 2400 KORUBANLAR Mezru Tarla (Zehair) 627/26 8955 5560/23 OYMAAĞAÇ Mezru Tarla (Zehair) 2505/37 30480 450/2 Mezru Tarla (Zehair) 57/5 840 100/1 ZAVĠYE Mezru Tarla 129/9 1610 0 DĠKMEN Mezru Tarla (Zehair) 1430/22 20560 540/6

Tabloda, dönemin Beypazarı’nın karyelerine ait araziyi, mezru tarla olarak kullanım Ģekilleri, dönümleri ve gelirleri gösterilmiĢtir. Gelirler; 1260 ve 1261 yılı olmak üzere ayrı ayrı belirtilmiĢtir. 1260 yılı tasnifinde karyeler içinde en fazla gelir getiren 30480 kuruĢ ile “Oymaağaç Karyesi” olmakla birlikte; 1261’de ise 8355 kuruĢla en fazla gelir getiren “Tacettin Karyesi” olmuĢtur.

Tablo.14. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Mahallelerin Mezru Tarla ÇeĢitleri ve Gelir Durumu

ARAZĠYĠ KULLANIM 1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN ADI ġEKLĠ (MEZRU DÖNÜM/MÜLKĠ- TOPLAM TOPLAM (MAHALLE) TARLA) YET SAHĠBĠ SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ CAMĠ-Ġ KEBĠR Mezru Tarla (Zehair) 442/4 4050 0 Mezru Tarla (Çeltik) 5/1 0 250

Mezru Tarla (Zehair) 226/13 2900/11 1740/6 SANDALĠYE Mezru Tarla (Zehair) 10/2 0 0 AKHOCA Mezru Tarla (Zehair) 9/2 200 0 VĠRANCIK Mezru Tarla (Zehair) 2/1 250 0 MERCANKI Mezru Tarla (Zehair) 1,5/4 1600 0 ÖMERZADE Mezru Tarla (Zehair) 45/1 300 75 AHMETÇĠLER Mezru Tarla (Zehair) 20/1 225 0 ÖMEROĞLU Mezru Tarla (Zehair) 45/2 770 325 Mezru Tarla (Zehair) 161/4 2350 1350/2 YAZ Mezru Tarla (Çeltik) 4/1 500 0 Mezru Tarla (Zehair) 40/2 740 400/1 HOCAKĠRġ Mezru Tarla (Çeltik) 2/1 150 200 Mezru Tarla (Zehair) 794/15 6110/13 2600/8 BEYTEPESĠ Mezru Tarla 9,5/3 45 45 SUBĠCEALAN Mezru Tarla (Zehair) 435/2 1250 120/1

Tabloda, dönemin Beypazarı’nın mahallelerine ait araziyi, mezru tarla olarak kullanım Ģekilleri, dönümleri ve gelirleri gösterilmiĢtir. Gelirler; 1260 ve 1261 yılı olmak üzere ayrı ayrı belirtilmiĢtir. 1260 yılı tasnifinde mahalleler içinde en fazla gelir getiren 6155 kuruĢ ile “Beytepesi Mahallesi” olmakla birlikte; 1261’de ise en fazla gelir getiren 2600 kuruĢla yine “Beytepesi Mahallesi” olmuĢtur. 1844-1845 yıllarına ait Ankara Merkez Temettuat Defterleri’ne göre Ankara civarında 7814,5 dönüm; kazalarında ise 23410, mevkileri belirtilmeyenler olarak ise 4153 dönüm mezru ve gayri mezru arazi tespit edilmiĢtir.43 Dönemin Beypazarı’nda ise 34153 dönüm mezru; 10265,5 dönüm de gayri mezru arazi mevcuttur.

43 ġENEL, a,g,t, ,s. 144

Tablo.15. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Çiftlik-Karye ve Mahallelerin Bostan ÇeĢitleri ve Gelir Durumu ARAZĠYĠ KULLANIM 1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN ADI ġEKLĠ DÖNÜM/MÜLKĠYET TOPLAM TOPLAM (ÇĠFTLĠK) (BOSTAN) SAHĠBĠ SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ DĠBECĠK Bostan 7/1 0 600 Bostan (Sebze) 8,5/3 400 400 FEVKANĠ ULUOCAK Bostan (Kavun) 45/14 3320/9 4150/13 SĠPAHĠOĞLU Bostan (Kavun) 14/1 1200 0

ARAZĠYĠ 1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN ADI KULLANIM DÖNÜM/MÜLKĠ- TOPLAM TOPLAM (KARYE) ġEKLĠ (BOSTAN) YET SAHĠBĠ SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ AKKAYA Bostan (Kavun) 15,5_6 620_5 900

ARAZĠYĠ KULLANIM 1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN ADI ġEKLĠ DÖNÜM/MÜLKĠYET TOPLAM TOPLAM (MAHALLE) (BOSTAN) SAHĠBĠ SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ NERDĠBANDEDE Bostan (Sebze) 14,5/12 1085 865 AKHOCA Bostan (Sebze) 34/3 565 565 YENĠCE Bostan (Sebze) 2/2 165 165 MERCANKI Bostan (Sebze) 3,5/4 230 220 ÖMEROĞLU Bostan (Sebze) 1/1 100 100 YAZ Bostan (Sebze) 2/1 130 130 HOCAKĠRġ Bostan (Sebze) 2/1 200 200 Bostan (Sebze) 25/13 1981 1881 BEYTEPESĠ Bostan (Kavun) 8/3 260/1 1010

Yukarıdaki tablolarda, dönemin Beypazarı’nın çiftlik-karye ve mahallelerine ait araziyi, bostan olarak kullanım Ģekilleri, dönümleri ve gelirleri gösterilmiĢtir. Gelirler; 1260 ve 1261 yılı olmak üzere ayrı ayrı belirtilmiĢtir. Hepsine bakıldığında, 1260 yılı içinde en fazla gelir getirenin 3320 kuruĢ ile “Fevkani Uluocak Çiftliği” olduğu; 1261’de ise en fazla gelir getiren yerleĢim yerinin 4150 kuruĢla yine aynı çiftlik olduğu tespit edilmiĢtir. Tabloda da görüldüğü üzere, dönemin Beypazarı’nda bostanlar kavun ve sebze ekilerek kullanılmıĢtır. Dönemin Ankara Merkez Temettuat Defterleri’ne göre Ģehir civarında 169,5; kazalarında ise toplamda 13, mevkileri belirtilmeyenler olarak da 40 dönüm bostan mevcuttur.44 Aynı

44 ġENEL, a.g.t. ,s.144

tarihlerdeki Beypazarı’nda çiftlik, karye ve mahalle toplamındaki bostan dönümüne bakıldığında 182 dönüm olduğu tespit edilmiĢtir.

Tablo.16. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Çiftlik-Karye ve Mahallelerin Bağlarının Gelir Durumu

ARAZĠYĠ 1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN KULLANIM DÖNÜM/MÜLKĠYET TOPLAM TOPLAM ADI (ÇĠFTLĠK) ġEKLĠ (BAĞ) SAHĠBĠ SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ KARAPINAR Bağ 4/2 110 925

FEVKANĠ ULUOCAK Bağ 3,5/5 280 196 SĠPAHĠOĞLU Bağ 2/1 100 50 KATĠPZADE Bağ 2/1 180 180 ĠRENĠ Bağ 1/1 50 25

ARAZĠYĠ 1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN ADI KULLANIM DÖNÜM/MÜLKĠYET TOPLAM TOPLAM (KARYE) ġEKLĠ (BAĞ) SAHĠBĠ SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ KUYUCAK Bağ 19/11 1140 560 SARIAĞIL Bağ 2/1 37,5 37,5 DAĞġEYHLERĠ Bağ 4,5/4 180 90 GENEYVĠRAN Bağ 4,5/8 360 133 SEKLĠ Bağ 171,5/88 2612/47 1235/42 HIRKA Bağ 48/22 1380 1030 KIZILCASÖĞÜT Bağ 6/4 420 210 NUH HOCA Bağ 0,5/1 12,5 10 KIRġEYHLERĠ Bağ 66,5/24 147 1925 MACUN Bağ 19/12 260 260/11 EREĞLĠ Bağ 7/5 20/2 20/2 KOZAĞAÇ Bağ 9,5/8 430 245 TACETTĠN Bağ 13/14 430 230 BAġVĠRAN Bağ 19/12 530/10 345/10 ATAVĠRAN Bağ 96/49 3120 1915 GEYĠKPINARI Bağ 2/1 100 60 SAMA Bağ 4/3 177,5 62 TAHĠR Bağ 47/23 2800 1450 AKKAYA Bağ 19/14 685 352 GARPÇA Bağ 70/35 1795 780/29 YADĠGAR Bağ 12,5/6 390 200 KĠLĠFRE Bağ 82/56 1140 740/51 BĠGABÜKÜ Bağ 7/9 255 135 KÜRĠġ Bağ 15,5/14 695 325 ZAVĠYE Bağ 19/12 910 495 DĠKMEN Bağ 11/7 240 220

ARAZĠYĠ 1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN ADI KULLANIM DÖNÜM/MÜLKĠYET TOPLAM TOPLAM (MAHALLE) ġEKLĠ (BAĞ) SAHĠBĠ SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ CAMĠ-Ġ KEBĠR Bağ 75/25 2570 1095/24 NERDĠBANDEDE Bağ 107,5/73 4915 1835 SANDALĠYE Bağ 20/11 950 347 AKHOCA Bağ 28,5/16 1375 760 YENĠCE Bağ 35,5/18 1510 760 VĠRANCIK Bağ 3/2 190 100 MERCANKI Bağ 32/21 1670 937 ÖMERZADE Bağ 39,5/22 1875 897/21 AHMETÇĠLER Bağ 11/9 920 435 ÖMEROĞLU Bağ 28/17 1430 752 YAZ Bağ 41/27 1860 935 HOCAKĠRġ Bağ 20,5/16 615 317 DERBENCĠK Bağ 3/4 130 75 BEYTEPESĠ Bağ 62/45 3355 1832 KARġI MAHKEME Bağ 32,5/16 1440 682,5 SUBĠCEALAN Bağ 2/1 30 25

Yukarıdaki tablolarda ise dönemin Beypazarı’nın çiftlik-karye ve mahallelerine ait araziyi; bağ olarak kullanım Ģekilleri, dönümleri ve gelirleri gösterilmiĢtir. Gelirler; 1260 ve 1261 yılı olmak üzere ayrı ayrı belirtilmiĢtir. Hepsine bakıldığında, 1260’ta çiftlikler içinde en fazla gelir getirenin 280 kuruĢ ile “Fevkani Uluocak Çiftliği”; karyeler arasında 2612 kuruĢ ile Sekli Karyesi; mahalleler arasında ise 4915 kuruĢ ile Nerdibandede Mahallesi olduğu tespit edilmiĢtir. 1261’de ise en fazla gelir getiren yerleĢim yerlerinin çiftlik-karye ve mahalle olarak; 925 kuruĢla Karapınar Çiftliği, 1925 kuruĢla KırĢeyhleri Karyesi, 1835 kuruĢla Nerdibande Mahallesi olduğu tespit edilmiĢtir. Aynı yılların Ankara Merkez Temettuat Defteri kayıtlarına bakıldığında, Ankara civarında 5392,5 dönüm bağ varken; kazalarında 1816, mevkileri belirtilmeyenler olarak ise 346 dönüm bağ olduğu tespit edilmiĢtir. Beypazarı’nın çiftlik, mahalle ve karyeleri toplamında bağ dönüm miktarı ise; 1328’dir.

Tablo.17. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Çiftlik-Karye ve Mahallelerin Tarla ÇeĢitleri ve Gelir Durumu

ARAZĠYĠ 1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN ADI KULLANIM DÖNÜM/MÜLKĠYET TOPLAM TOPLAM (ÇĠFTLĠK) ġEKLĠ (TARLA) SAHĠBĠ SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ AYAKĠ Tarla (Çeltik) 190/3 7070 4780

ARAZĠYĠ 1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN KULLANIM ġEKLĠ DÖNÜM/MÜLKĠYET TOPLAM TOPLAM ADI (KARYE) (TARLA) SAHĠBĠ SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ Tarla (Çeltik) 13,5/4 0 0 SEKLĠ Tarla (Hınta) 60,5/24 0 0 KIRġEYHLERĠ Tarla (Çeltik) 144,5/29 24252 16185/26 KEMERAN Tarla (Hali) 41/3 0 0

ARAZĠYĠ 1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN ADI KULLANIM DÖNÜM/MÜLKĠYET TOPLAM TOPLAM (MAHALLE) ġEKLĠ (TARLA) SAHĠBĠ SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ AKHOCA Tarla 9/1 100 0

Yukarıdaki tablolarda dönemin Beypazarı’nın çiftlik-karye ve mahallelerine ait araziyi; tarla olarak kullanım Ģekilleri, dönümleri ve gelirleri gösterilmiĢtir. Gelirler; 1260 ve 1261 yılı olmak üzere ayrı ayrı belirtilmiĢtir. Hepsine bakıldığında, 1260’ta 24252 kuruĢ ile “KırĢeyhleri Karyesi”; 1261’de ise 4780 kuruĢla Ayaki Çiftliği olduğu tespit edilmiĢtir.

Tablo.18. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Çiftlik-Karye ve Mahallelerin Bahçe ÇeĢitleri ve Gelir Durumu

ARAZĠYĠ 1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN ADI KULLANIM ġEKLĠ DÖNÜM/MÜLKĠYET TOPLAM TOPLAM (KARYE) (BAHÇE) SAHĠBĠ SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ SEKLĠ Bahçe (Meyve) 3/2 50 1_1 HIRKA Bahçe (Meyve) 44/23 1000 530_15 BOYALI Bahçe (Meyve) 20/14 125 60_9 Bahçe (Meyve) 9/10 400 198 KÜRĠġ Bahçe 4/3 110 55

ARAZĠYĠ 1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN KULLANIM ġEKLĠ DÖNÜM/MÜLKĠYET TOPLAM TOPLAM ADI (MAHALLE) (BAHÇE) SAHĠBĠ SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ CAMĠ-Ġ KEBĠR Bahçe (Meyve) 1/1 10 5 NERDĠBANDEDE Bahçe (Çehri) 5/1 150 200 SANDALĠYE Bahçe (Çehri) 3/1 0 0 YENĠCE Bahçe (Çehri) 1/1 10 560 VĠRANCIK Bahçe 2/4 100 49 MERCANKI Bahçe 1/10 20 10 Bahçe (Çehri) 17,5/8 0 2350 ÖMERZADE Bahçe 3,5/3 20_2 611 ÖMEROĞLU Bahçe (Çehri) 2/1 150 160 BEYTEPESĠ Bahçe (Çehri) 1,5/1 10 25

Yukarıdaki tablolarda dönemin Beypazarı’nın çiftlik-karye ve mahallelerine ait araziyi; bahçe olarak kullanım Ģekilleri, dönümleri ve gelirleri gösterilmiĢtir. Gelirler; 1260 ve 1261 yılı olmak üzere ayrı ayrı belirtilmiĢtir. Hepsine bakıldığında, 1260’ta 1000 kuruĢ ile “Hırka Karyesi”; 1261’de ise 2350 kuruĢla “Ömerzade Mahallesi” olduğu tespit edilmiĢtir. Dönemin Beypazarı’nda bahçeler, meyve ve çehri bahçeleri olarak kullanılmıĢtır. Ankara Merkez Temettuat Defterleri’ne göre merkez civarında 120,5, kazalarında 988, mevkileri belirtilmeyen yerlerde ise 84,5 dönüm bahçe olduğu tespit edilmiĢtir.45

45 ġENEL, a.g.t. ,s. 144

Tablo.19. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Karye ve Mahallelerin Armut Ağacı Gelir Durumu

1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN ADI MÜLKĠYET SAHĠBĠ TOPLAM TOPLAM (KARYE) ARMUT AĞACI SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ UġAKGÖL Armut Ağacı 58 325 0 KEMERAN Armut Ağacı 3 37 0

1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN ADI MÜLKĠYET SAHĠBĠ TOPLAM TOPLAM (MAHALLE) ARMUT AĞACI SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ NERDĠBANDEDE Armut Ağacı 10 110 0

Yukarıdaki tabloda dönemin Beypazarı’nın karyeleri ve mahallesinde yetiĢtirilen armut ağaçları, adetleri ve gelirleri 1260-1261 yılları olmak üzere ayrı ayrı belirtilmiĢtir. Çiftliklerinde armut ağacının olmadığı tespit edilmiĢtir. 1260’ta “UĢakgöl Karyesi 325 kuruĢla birinci sırada yer alırken; 1261’de armut ağaçlarının gelir getirmediği tespit edilmiĢtir.

Tablo.20. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Çiftlik-Karye ve Mahallelerin Asiyab Gelir Durumu

1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN ADI MÜLKĠYET SAHĠBĠ TOPLAM TOPLAM (ÇĠFTLĠK) ASĠYAB SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ KADIBÜKÜ Asiyab 1 300 0

1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN ADI MÜLKĠYET SAHĠBĠ TOPLAM TOPLAM (KARYE) ASĠYAB SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ KÖST Asiyab 1 180 200 UġAKGÖL Asiyab 1 300 300 KARAġAR Asiyab 1 100 200 MĠKAĠL Asiyab 1 300 300 GEYĠKPINARI Asiyab 1 300 300 BĠGABÜKÜ Asiyab 1 200 250 ZAVĠYE Asiyab 0,5 220 220

1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN ADI MÜLKĠYET SAHĠBĠ TOPLAM TOPLAM (MAHALLE) ASĠYAB SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ CAMĠ-Ġ KEBĠR Asiyab 2 200 200 NERDĠBANDEDE Asiyab 3 470 500

Tablolarda dönemin Beypazarı’nın değirmenden elde edilen gelirler ve değirmen adetleri yer almaktadır. 1260 ve 1261 yıllarına ait gelir birincisi “Nerdibandede Karyesi” dir.

Tablo.21. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Mahallelerin Dükkan-Han Odası-Han-Menzilve KıĢlakiyye Gelir Durumu

1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN ADI MÜLKĠYET SAHĠBĠ TOPLAM TOPLAM (MAHALLE) DÜKKAN SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ CAMĠ-Ġ KEBĠR Dükkan 4 250 250 NERDĠBANDEDE Dükkan 25 701_24 771 AKHOCA Dükkan 6 165 165 MERCANKI Dükkan 3 120 120 AHMETÇĠLER Dükkan 1 40 40 ÖMEROĞLU Dükkan 3 95 95 YAZ Dükkan 1 30 30 BEYTEPESĠ Dükkan 13 900 900

HAN-MENZĠL-HAN 1260 YILI 1261 YILI YERLEġĠM BĠRĠMĠNĠN ADI ODASI- MÜLKĠYET SAHĠBĠ TOPLAM TOPLAM (MAHALLE) KIġLAKĠYYE SAYISI GELĠRĠ GELĠRĠ YENĠCE Han Odası 1 50 50 Han 1 100 100 NERDĠBANDEDE Menzil 4 260 260 CAMĠ-Ġ KEBĠR KıĢlakiyye 1 100 100

Tablolarda görüldüğü üzere dönemin Beypazarı’nda dükkanlar sadece mahallelerde mevcuttur. 1260ve 1261’de tablo 21’e göre en fazla gelir getiren mahalle ise “Beytepesi Mahallesi” olmuĢtur. Son olarak “Yenice- Nerdibandede ve Cami-i Kebir Mahalleleri’nde yer alan gelir kalemleri tabloda belirtilmiĢtir.

Tablo.22. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Hayvancılığa Ait Gelir Durumu 1260 TOPLAM 1261 TOPLAM MAL TÜRLERĠ GELĠRĠ GELĠRĠ Arı Kovanı 138 0 Beygir 0 174 Yoz Ağnam 82,5 0 Yoz tiftik keçisi 200 0 Buzağı 125 0 Keçi (Erkek) 30 0 Düğe (Ġki YaĢında) 0 10 Ġnek 0 10 Kara Sığır Öküzü 0 95 Kara Oğlak 0 20 Kara Sağman Öküzü 0 20 Kara Sığır Ġneği 168 30 Katır 0 75 Kısır Ġnek 0 60 Kısır Kara Keçi 4,5 60 Kısır Kara Sığır Ġneği 0 60 Kısır Kısrak 0 60 Kısır Merkep 0 60 Kısrak 0 70 Kısrak Beygir 0 70 Kuzu 0 100 Kuzu Düve 0 100 Manda 0 105 Manda Öküzü 0 120 Manda Sağman Ġnek 24 120 Oğlak 0 200 Öküz 0 200 Öküz Kara Sığır 0 200 Sağman Ağnam 47786 1770 Sağman Kara Keçi 930 557 Sağman Kara Sığır Ġneği 588 1597 Sağman Keçi 2593 910 Sağman Ġnek 8085 956 Sağman Kara Ġneği 24 450 Sağman Kara Keçi 2229,5 470 Sağman Kara Sığır 24 550 Sağman Manda Ġneği 48 570 Sağman Öküzü 0 590 Tay 0 4282 Tosun 0 1393 Yoz Ağnam 10543,5 4901 Yoz Ġnek 0 7281

Yoz Sığır 0 2450 Yoz CamıĢ 0 3811 Yoz Kara Keçi 601 5230 Yoz Kara Sığır Ġneği 0 5333 Yoz Katır 0 5698 Yoz Keçi 1190 5798 Yoz Kısrak 0 6180 Yoz Manda Öküzü 0 6500 Yoz Sığır 0 7670,5

1260’ta sağman ağnam en fazla geliri getirmiĢ; 1261 yılına baktığımız zaman sağman ağnam 1770 kuruĢ getirirken; yoz sığırın en fazla gelir getirdiği tespit edilmiĢtir.

Tablo.23. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Tarihlerinde Beypazarı’nda Tiftik Keçilerine Ait Gelir Durumu MAL TÜRLERĠ 1260 YILI TOPLAM GELĠRĠ 1261 YILI TOPLAM GELĠRĠ Tiftik Keçi (Erkek) 250 0 Sağman Tiftik Keçi 42284 6274 Tiftik Buzağı 100 1356,5 Yoz Tiftik Keçi 42652 56210,5

Ankara’da sof üretimi, boyaması ve pazarlanması da önemli gelir kaynaklarındandır. XVI. yüzyılın sonlarına bakıldığında; Ankara’da evlerde 3- 5 adet tezgahta sof üretildiğine dair kayıtlara ulaĢmaktayız. Soflar üretildikten sonra; hem iç piyasada rağbet görüyor hem de ihraç ediliyordu.46

Yabancı seyyahlardan olan “Dernschwamm” sof kumaĢın yapılıĢını Ģöyle anlatmıĢtır: Tiftik eğilerek iplik haline getirilir ve satılır, iplikler dokunur sonra boyama ve parlatma iĢlemine geçilir.47 ĠĢte burada kayıtlarımızda tespit ettiğimiz kök karmaklığı meselesi karĢımıza çıkmaktadır.

46 ÖZDEMĠR, a.g.e. s.236-237 47 ERGENÇ, a.g.e. s.99

2. BEYPAZARI’NIN ZĠRAĠ YAPISI

Osmanlı Devleti’nde sosyal yapının çoğunluğunu ziraatle uğraĢanlar oluĢturmaktaydı. 1840’ta Osmanlı Devleti’nde yapılan Temettuat sayımları da halkın çoğunluğunun ziraatle uğraĢtığını ispatlamaktadır.48

DeğiĢik iklimleri bünyesinde barındıran Beypazarı birçok değiĢik ürünün yetiĢmesini sağlamaktadır.49 Osmanlı Devleti’nde tarım üretimi içinde tahıllar baĢta geliyordu. Tarla ziraati, Osmanlı Devleti’nde zirai faaliyetlerin büyük bir çoğunluğunu kaplıyordu.50

AĢağıdaki tabloda Beypazarı’nda köylere göre ekilen toprakların dönümleri belirtilmiĢ ve incelenmiĢtir.

Tablo.24. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Karyelere Göre Dönüm Miktarı YER ADLARI DÖNÜM KĠLĠFRE KARYESĠ 10832 OYMA AĞAÇ KARYESĠ 3680 TACETTĠN KARYESĠ 2498 KIRġEYHLERĠ KARYESĠ 2247 DĠKMEN KARYESĠ 2199 TAHĠR KARYESĠ 2037 ATAVĠRAN KARYESĠ 2379 KARAġAR KARYESĠ 1335 GARPÇA KARYESĠ 1401,5 MACUN KARYESĠ 1044 AKKAYA KARYESĠ 571,5 BOYALI KARYESĠ 641,5 SEKLĠ KARYESĠ 561 MĠKAĠL KARYESĠ 681 EREĞLĠ KARYESĠ 687

48 GÜRAN, a.g.e. s.55 49 ġENEL, a.g.t.s. 51 50 GÜRAN a.g.e. s.75

KORUBANLAR KARYESĠ 636 HIRKA KARYESĠ 545 KIZILCASÖĞÜT KARYESĠ 326 SARI AĞIL KARYESĠ 351 UġAKGÖL KARYESĠ 445 ZAVĠYE KARYESĠ 235 AKVĠRAN KARYESĠ 470 BATICA KARYESĠ 367 KEMERAN KARYESĠ 337 KARACAVĠRAN KARYESĠ 197 KÜRĠġ KARYESĠ 257,9 KÖST KARYESĠ 253 KUYUMCU KARYESĠ 328 DĠBEKVĠRAN KARYESĠ 256 SAMA KARYESĠ 225 KUYUCAK KARYESĠ 183 KOZAĞAÇ KARYESĠ 160,5 YADĠGAR KARYESĠ 176,5 GEYĠKPINARI KARYESĠ 120 GENEYVĠRAN KARYESĠ 96,5 BAġVĠRAN KARYESĠ 97 HAMZALAR KARYESĠ 95 BĠGABÜKÜ KARYESĠ 90 KARABĠRE KARYESĠ 85 DAĞ ġEYHLERĠ KARYESĠ 62,5 NUH HOCA KARYESĠ 31,5

Tablodan da görüldüğü üzere karyeler içinde en fazla ekili arazisi olan yerleĢim yeri “Kalfa Karye”sidir. Toplamda ekili dikili arazileriyle 10832 dönüme sahiptir. Kalfa Karyesi 1844-1845 tarihli Beypazarı Temettuat Defterleri’nin kayıtlarına göre en fazla nüfuslu yerleĢim yeri değildir. Kalfa Karyesi’nin nüfusu 580 olup; nüfus sıralamasında 3. sıradadır. Daha sonra 3680 dönüm miktarıyla ve 205 adet nüfusuyla Oyma Ağaç Karyesi gelmektedir.

Tablo.25. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Mahallelere Göre Dönüm Miktarı YER ADLARI DÖNÜM BEYTEPESĠ MAHALLESĠ 1059 CAMĠ-Ġ KEBĠR MAHALLESĠ 648 NERDĠBANDEDE MAHALLESĠ 363 YAZ MAHALLESĠ 375 ÖMERZADE MAHALLESĠ 137,5 MERCANKI MAHALLESĠ 38 AKHOCA MAHALLESĠ 71,5 ÖMEROĞLU MAHALLESĠ 89 YENĠCE MAHALLESĠ 55,5 HOCAKĠRġ MAHALLESĠ 64,5 KARġI MAHKEME MAHALLESĠ 32,5 AHMETÇĠLER MAHALLESĠ 32 SANDALĠYE MAHALLESĠ 33 VĠRANCIK MAHALLESĠ 7 DERBENCĠK MAHALLESĠ 5 SUBĠCEALAN MAHALLESĠ 447

Görüldüğü gibi Beytepesi Mahallesi, dönemin Beypazarı mahalleleri arasında en fazla dönüme sahipken; Derbencik, dönemin Beypazarı’nda en az dönüme sahip olan mahallesidir.

Tablo.26. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Beypazarı’nda Çiftliklere Göre Dönüm Miktarı YER ADLARI DÖNÜM FEVKANĠ ULUOCAK ÇĠFTLĠĞĠ 352 AYAKĠ ÇĠFTLĠĞĠ 520 UYKU ÇĠFTLĠĞĠ 390 SĠPAHĠOĞLU ÇĠFTLĠĞĠ 250 AKÇAKAVAK ÇĠFTLĠĞĠ 200 DĠBECĠK ÇĠFTLĠĞĠ 233 KADIBÜKÜ ÇĠFTLĠĞĠ 126 ĠRENĠ ÇĠFTLĠĞĠ 121 KARAPINAR ÇĠFTLĠĞĠ 24 FASL ÇĠFTLĠĞĠ 30 KATĠPZADE ÇĠFTLĠĞĠ 11

Ġslam Ansiklopedisi’nin “Çiftlik” maddesinde yer aldığı üzere 60-80 dönüm arası küçük, 80-100 dönüm arası orta, 100-150 dönüm arası çiftlikler

ise büyük sayılmaktadır.51 Buna göre dönemin Beypazarı’nda; Katipzade, Fasl, Karapınar Çiftlikleri küçük, Ġreni, Kadıbükü, Dibecik, Akçakavak, Sipahioğlu, Uyku, Ayaki, Fevkani Uluocak Çiftlikleri ise büyük çiftlikler sınıflamasına girmektedir. Görülüyor ki; orta sınıflamasına giren çiftlik dönemin Beypazarı’nda mevcut değildir.

Ayaki Çiftliği kendi sınıfında en fazla dönüme sahipken; Katipzade Çiftliği dönüm miktarının azlığıyla son sırada yer almaktadır.

Tanzimat Dönemi’nde zirai alanda da bir takım yenilikler yapılarak; bunlar, kapsamlı ekonomik geliĢme politikalarının temelini oluĢturmuĢtur. Bu ekonomik düzenlemelere daha sonra değinilecektir. Osmanlı tarımına 19. yy. ortalarında bakıldığında; çok geniĢ ve verimli topraklara sahip olmasına rağmen, çok sınırlı bir kısımda tarım yapılmıĢtır.52 Osmanlı Devleti’nde hububat üretimi geniĢ bir yer tutmaktadır. Osmanlı 18. yüzyılla birlikte, tarımdaki temel ihtiyaç ürünlerine ihraç yasağı koymuĢtur.53

1325 kayıtlı Ankara Salnamesi’ne göre Beypazarı’nda Ģu ürünlerin ekildiği görülmüĢtür:

“Buğday, arpa, pirinç, burçak, afyon, nohut, yulaf, mercimek ve kavun, elma, armut, erik, zerdali, viĢne, kiraz”.54

Beypazarı’nda 16. yüzyıldan beri ekilmeye baĢlanan çeltik; Beypazarı için önemli gelir kaynaklarındandı. Ancak son yıllarda önemini kaybetmeye yüz tutmuĢtur.55

51 Ö. Lütfi BARKAN, “Çiftlik” maddesi, İslam Ansiklopedisi, (Milli Eğitim Basımevi), Ġstanbul, 1945, C. 3, s.392 52 GÜRAN, a.g.e. s.45-46.66-67 53 Ahmet TABAKOĞLU, Türk İktisat Tarihi, Dergah Yayınları, Ġstanbul, s. 359.361 54 EMĠROĞLU, v.d. a.g.e. s.114 55 TORUN, a.g.e. s.370

3. BEYPAZARI’NDA HAYVANCILIK

Hayvancılık; zirai faaliyetlerin önemli unsurlarından biridir. TaĢımacılıkta, gübre, peynir, et, yağ, deri, süt ihtiyacında ve piyasa için bu ürünleri üretmede hayvancılık faaliyetlerinden yararlanılır.56

AĢağıdaki tabloda, 19. yüzyılda Beypazarı’nda beslenen hayvan isimleri, sayıları ve yüzdeliklerine ayrıntılı bir Ģekilde yer verilmiĢtir.

Tablo.27. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yıllarında Köylere Göre Toplam Hayvan Sayısı

HAYVAN CĠNSĠ ADET % Kara Sığır Öküzü 751 11,61% Sağman Ağnam 619 9,57% Sağman Ġnek 603 9,33% Kuzu 506 7,82% Yoz Ağnam 505 7,81% Yoz Tiftik Keçi 482 7,45% Oğlak 477 7,38% Sağman Tiftik Keçi 446 6,90% Merkep 366 5,66% Katır 289 4,47% Merkep (DiĢi) 189 2,92% Kısır Ġnek 149 2,30% Merkep (Erkek) 148 2,28% Kısrak 102 1,57% Dana (Erkek) 95 1,46% Katır 87 1,34% Sağman Kara Keçi 87 1,34% Buzağı (DiĢi) 83 1,28% Beygir 57 0,88% Öküz 54 0,83% Yoz Ġnek 52 0,80% Yoz Kara Keçi 52 0,80% DiĢi Düve 49 0,75% Sağman Kara Sığır Ġneği 39 0,60% Sağman Keçi 29 0,44% Tosun 25 0,38%

56 GÜRAN, a.g.e. s.100

Kısır Kısrak 25 0,38% Kara Sığır Ġneği 19 0,29% Kara Merkep (DiĢi) 17 0,21% Yoz Keçi 13 0,19% Beygir 12 0,18% Taylı Kısrak 11 0,16% Yoz Kara Sığır Ġneği 9 0,13% Kısır Kara Sığır Ġneği 9 0,13% Manda Öküzü 9 0,13% Tay 7 0,10% Dana (DiĢi) 7 0,10% Dana 6 0,09% Düğe 4 0,06% DiĢi Kısır Merkep 4 0,06% Yoz Sığır 4 0,06% Manda 4 0,06% Erkek Tosun 3 0,04% Kısır Ġnek 3 0,04% Bargir (Erkek) 3 0,04% Kara Sağman Öküzü 3 0,04% Yoz Keçi 3 0,04% Erkek Tay 2 0,03% Deve (DiĢi) 2 0,03% Kısrak 2 0,03% Sağman Kara Sığır 2 0,03% Beygir Kısrak 1 0,01% Bargir (DiĢi) 1 0,01% Kara Oğlak 1 0,01% Buzağı 1 0,01% Keçi (Erkek) 1 0,01% Ġnek 1 0,01% Kısır Kara Keçi 1 0,01% Kara Oğlak 1 0,01% Kısrak Beygir 1 0,01% Manda Sağman Ġnek 1 0,01% Yoz Manda Öküzü 1 0,01% Sağman Öküzü 1 0,01% Tiftik Buzağı 1 0,01% Yoz CamıĢ 1 0,01% Arı Kovanı 1 0,01% Yoz Kısrak 1 0,01% Yoz Katır 1 0,01% Merkep (Kısır) 1 0,01% Sığır (Erkek) 1 0,01% TOPLAM 6463

Tablodan da görüldüğü üzere 1844-1845 tarihlerine ait Beypazarı Temettuat Defteri kayıtlarına göre en fazla kara sığır öküzü yetiĢtirilmiĢtir. 1844-45 tarihlerinde sağman tiftik keçisi sayısı 446 iken; 1888 tarihinde 50.442 olmuĢ; 194’te ise 70.043’e ulaĢmıĢtır.57

19. yüzyıl ortalarında Osmanlı Devleti’ne bakıldığında hayvancılığın çok yaygın olduğu görülür. Osmanlı Devleti’nde hayvancılığa bakıldığı zaman; at ve öküz arabalarının taĢıma aracı olarak kullanıldığı görülmektedir. Aynı zamanda öküz; çiftçi tarafından toprağı sürmek için de en fazla kullanılan hayvandır.58

Osmanlı Devleti’nde koyun, keçi, sığır, manda, at, katır, eĢek gibi hayvanlar yetiĢtirilmektedir. Süt ve süt ürünleri hayli önemli olduğu için kırsal kesimin yanında Ģehirlerde bile ailelerin çoğu kendileri için; sağman hayvan (koyun-keçi-inek) beslemekteydiler. Deve, at, katır ve eĢek gibi hayvanları da ulaĢımda kullanıyorlardır.59

1325 (1907) Ankara Vilayet Salnamesi kayıtlarına göre Beypazarı’nda; “4900 adet inek ve öküz, 170 adet manda, 812 adet at, 394 adet ester, 2741 adet merkep, 74042 adet tiftik keçi ve 2977 adet de koyun” bulunmaktadır.60

57 TORUN, a.g.e. s.385 58 GÜRAN, a.g.e. s.69.72 59 TABAKOĞLU, a.g.e. s. 362-363 60 EMĠROĞLU vd. a.g.e. s.112

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BEYPAZARI TEMETTUAT DEFTERLERĠNDE VERGĠ ÇEġĠTLERĠ VE VERGĠLERĠN DAĞILIMI

Vergi; menkul, gayrimenkul ve ticaret eĢyası üzerinden, devletin hazinesine verilmek üzere hesaplanan, varlık sahiplerinin devlete verdiği paradır. Mal varlığı üzerinden her yıl verilmek durumunda olmakla beraber;61 Osmanlı Devleti, devlet gelirlerinin büyük bir kısmını, geçimini tarımsal üretimden sağlayanlardan alınan öĢür vergisinden elde etmekteydi.62 Onda bir anlamına gelen öĢür vergisi hububattan alınmıĢtır.63 Hububatlardan baĢka “meyve bahçelerinden alınan bahçe; kavun, karpuz ve hıyardan bostan; üzüm bağlarından bağ; çeĢitli meyvelerden fevakih; turfanda meyve ve sebzeden resm; baldan kovan; pamuktan penbe; ipek kozalarından harir; Ģıradan Ģıra resimleri” alınırdı. Hububattan alınan öĢür miktarı dıĢında; yağ bitkilerinden alınan öĢür miktarı daha az tutulmuĢtur. Böylece üretimin teĢviki sağlanmıĢtır.

Tanzimatla baĢlayan mali alandaki yeni uygulamalarla aĢar önemli bir gelir kaynağı olmuĢtur. Çünkü Osmanlı Devleti’nin ekonomisi büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayanıyordu. Tanzimat’ın ilanıyla birlikte öĢür vergisi toplanmasında eĢitlik esas alındı. Tanzimatla birlikte; bütün aĢar vergileri onda bire indirildi. 1904-1905 yılları itibariyle aĢar toprak ürünlerinden 1/8 veya %12,5 oranında alınmıĢtır. 1925 yılında aĢar uygulaması kaldırıldı.64

61 Enver Ziya KARAL, Tanzimat-ı Hayriye Devri (1839-1856), (Ekim:1999) s.14 62 Tevfik GÜRAN, Osmanlı Mali İstatistikleri Bütçeler (1841-1918), T.C. BaĢbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü, s.1-2 63 Mehmet Zeki PAKALIN, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, (Milli Eğitim Basımevi), C. II, (Ġstanbul:1993) s.746 64 Ahmet TABAKOĞLU, “ÖĢür” maddesi, İslam Ansiklopedisi (Türkiye Diyanet Vakfı), Ġstanbul 2007, C. 34, s. 101-102 49

1. XIX. Yüzyılda Vergi Sistemindeki DeğiĢiklikler

Tanzimat Fermanıyla vergide; derebeylik esasına dayanmayan imtiyazsız bir yapı oluĢturulmaya çalıĢılmıĢtır.65 Ġltizam usulünde yapılan haksızlıklar; Tanzimat’ta yeni bir uygulamaya gidilmesini sağlamıĢtır.66 18. yüzyıldan baĢlayan savaĢ yılları Osmanlı Devleti’ne mali alanda da çok fazla kayıp verdirmiĢtir. Tanzimat Dönemi’nde vergide yapılan değiĢiklikte amaç; vergiyi en az kayıpla hazineye iletmek olmuĢtur.67

Osmanlı Devleti; 19. yüzyılda ekonomik ve mali olarak diğer yüzyıllara göre farklı bir dönem yaĢamıĢtır. Bu farklılıkta; Batı’yı örnek alması etkili olmuĢtur.68 Tanzimat Dönemi’ndeki yenilikle geçilen Temettuat Tahrirleri’yle daha önce vergi düzeninde adaletsizlik olduğu ortaya çıkarılmıĢtır.69 Bu yeni dönemde vergiler kimseye bir ayrıcalık göstermeden toplanılacaktır. Bu esasa göre; köy veya mahalle muhtarları, kocabaĢılarla papazlar, defterlere hane reislerinin adlarını yazıp; aldıkları vergileri karĢılarına yazıyorlardı. Ancak aksaklıklar çıkıyor, zaman uzuyor, bazen de defterler kaybolduğu için; halk ödediği vergiyi tekrar ödeme zorunluluğuyla karĢı karĢıya kalıyordu. Tanzimat Fermanı’nda vergilerin herkesin gelirine göre alınacağı belirtilmiĢtir. Fermanda geçen düzenleme ile iltizam usulüne son verilip; “muhassıl-ı emval” ünvanlı memurlara mal-mülk sayım görevi verilmiĢtir. Ancak bu yöntem yarar sağlamayınca; muhassıllık kaldırılarak iltizam usulüne geri dönülmüĢtür.70

65 Ömer Lütfi BARKAN, Türkiye’de Toprak Meselesi, Toplu Eserler I, Gözlem Yayınları, (Kasım:1980) s. 317 66 CoĢkun ÇAKIR, Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi, Küre Yayınları, (Ekim:2011) s.41 67 Yavuz CEZAR, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. Yüzyıldan Tanzimat’a Mali Tarih), Alan Yayıncılık, (Mayıs:1986) s.302.305.306 68 ġevket PAMUK, “Osmanlı Ġmparatorluğu’nda Para (1326-1914)”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1600-1914), Cilt 2, (Ġstanbul:2004) s. 1083 69 GÜRAN, a.g.e. s.1-2 70 ÇADIRCI, a.g.e. s.340-341-342

Tanzimatla birlikte; vergi düzeni sadeleĢmiĢ ve basit bir hal almıĢtır. Zirai ürünlerden öĢür, koyunlardan ağnam resmi, Müslüman olmayanlardan da cizye alınması kararlaĢtırılmıĢtır. Temettuat Tahrirleri; vergilerin adaletsiz olduğunu ortaya çıkartmıĢtır.71

Sened-i Ġttifak’ta da vergi konusunun daha iyi hale getirilmesinden bahsedilmiĢtir. Herkesin emlak ve kudretine uygun olarak vergilerin tahsis edileceği ilan edilmiĢtir.72

2.Beypazarı Temettuat Defterlerine Göre Beypazarı’nda Alınan Vergiler

Temettu vergisi kazanç esasına dayanır. Yani, kazanç nisbetinde alınan vergidir.73 Temettu vergisi mal ve iĢ sahiplerinin yıllık gelirleri üzerinden %3 oranında vergi alınması esasına dayanır. Bu oran, daha sonraki yıl arttırılmıĢtır.74

Temettuat Defterleri’nde, alınan vergiler incelendiğinde; bölgenin sosyo- ekonomik yapısıyla ilgili fikir sahibi olmamız hiç de zor gözükmemektedir.75

AĢar vergisi; kelime olarak onda bir manasına gelen, toprak mahsüllerinden alınan vergiydi.76 Bedel-i öĢür; araziden ziraat vergisi olarak öĢür yerine vakıf ya da hazine tarafından alınan vergidir. Ağnam; koyun manasına gelen ganemin çoğuludur. Hayvanlardan alınan vergi çeĢididir. Adet-i ağnam resmi ilk baĢta koyun baĢı bir akçe olarak alınıyordu. Ağnam resmi adını Tanzimat’tan sonra almıĢtır. Koyunun yavrulamasından sonra alınırdı. Alınan akçe miktarı bölgelerin özelliklerine

71 GÜRAN, a.g.e. s.13 72 Halil ĠNALCIK, “Sened-i Ġttifak ve Gülhane Hatt-ı Hümayunu”, Belleten, Cilt XXVIII, Sayı 109- 112, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s.612 73 ÇADIRCI, a.g.e. s.346 74 ÇAKIR, a.g.e. s.50 75 GÜRAN, a.g.e. s.175 76 PAKALIN, a.g.e. C. I, s.96-196

göre değiĢiyordu.77 Bu vergi, resm-i ağnam veya resm-i ganem adıyla daha önceki dönemlerde de uygulanmaktaydı.78 Her res yani baĢ için 5 kuruĢ alınmak üzere kararlaĢtırılmıĢtır. Bu vergi; mübaĢir denilen memurlar tarafından toplanılmıĢtır. Hayvan baĢı verilen 5 kuruĢ yerine; yarım kuruĢ da mübaĢiriyye verilmek üzere alınmıĢtır. Bu, baĢarılı olamayınca vergi, gelir üzerinden alınmıĢtır.

Geçit resmi ya da selamet akçası olarak alınan vergiye halk arasında “toprak bastı parası” denilmiĢtir.

Bac-ı ağnam; hayvanların Pazar ve panayırlarda alınıp satılmasından elde edilen vergi idi. Otlak-yaylak-kıĢlak resimleri; miriye ait topraklarda hayvanların otlatılması üzerinden alınırdı. Otlak-yaylak-kıĢlak resmi ise; dıĢarıdan gelen ve dirlikte koyun ve diğer hayvanları otlatanlar üzerinden alınmaktaydı. (300 koyundan 5 akçe. 300 koyun biri sürüye denk geliyordu.) 1870 (H. 1287) yılında yapılan değiĢikliklerle; ağnam resmi Anadolu-Rumeli ve Arabistan’da 40 kuruĢa çıkarılmıĢtır. Bunların yanında; deve resmi, canavar resmi (domuz), öküz resmi, camıĢ resmi, manda resmi, merkeb resmi, ester resmi gibi isimlerindeki hayvanlardan alınan vergiler de vardı.79

Damga resmi; damgalı ve resmi olan kağıtlar üzerinden 1845 yılından itibaren alınan bir vergidir. Daha sonra bir takım değiĢikliklere uğramıĢtır.80

Resm-i çift; Müslüman reayadan, çiftlik yer karĢılığında; ispenç resmi; müslüman olmayan reayadan alınırdı.81 Resm-i asiyab; un ve zeytinyağı değirmenleri iĢleten ya da sahiplerinden; resm-i bennak; bir kimsenin mal,

77 Feridun EMECEN, “Ağnam Resmi” maddesi, , İslam Ansiklopedisi (Türkiye Diyanet Vakfı), Ġstanbul 1988, C. 1, s. 478 78 CoĢkun Tan AKTAN vd. “Osmanlı Vergi Sistemi ve Anayasal İktisat Perspektifinden Bir Değerlendirme” Siyasal Kitabevi, (Ağustos:2002) s.1-18 79 AKTAN vd. a.g.e. s.1-18 80 ÇAKIR, a.g.e. s.52-53 81 BARKAN, a.g.m. s.393

mülk ve davarına zarar verilmesi halinde tahsis edilirdi. Ġanat; her türlü yardımın içine girdiği bir vergiydi.

Bunların dıĢında kayıtlarda bazen mesleklerin yanında geçen birkaç vergi türüne daha değinmemiz gerekmektedir: “Cizyesi edna” tabirindeki “edna” verginin derecesinin düĢük olduğunu anlatmaktadır. Yine baĢka bir yerde geçen “Cizyesi evasıt”; orta dereceli bir vergi, “Cizyesi Ala”; yüksek dereceli bir vergi alındığına yönelik bir belirtidir. Cizye; Müslüman olmayan teb’adan alınan vergiye verilen isimdir. 82 Ġane-i Askeriye; Tanzimat’tan sonra cizye yerine alınmaya baĢlanan vergidir.83

1325 (1907) Ankara Vilayet Salnamesi kayıtlarına göre Beypazarı’nda vergi mükelleflerinden alınan vergi miktarları Ģöyle idi:

“Vergi 461000, Ağnam Resmi 376220, AĢar ise 387458 kuruĢtur.”84

82 AKTAN vd. a.g.e. s.1-18 83 PAKALIN, a.g.e. C.II, s.11 84 EMĠROĞLU vd. a.g.e. s.112

Tablo. 28. Beypazarı Temettuat Defterleri’ne Göre 1844-1845 Yılları Arasında Beypazarı’ndan Alınan Vergi Türleri VERGĠ ÇEġĠDĠ TOPLAM DEĞER Adet-i Ağnam 4850,205 AĢar (Armut Ağacı) 49 AĢar (Bahçe) 5 AĢar (Çehri) 42,5 AĢar (Çeltik) 8686,5 AĢar (Elma) 4 AĢar (Kavun Bostanı) 365 AĢar (Kayısı) 89 AĢar (Meyve) 223,5 AĢar (Pekmez) 254,5 AĢar (Üzüm) 4465,125 AĢar (Zehair) 44698 Bedel-i AĢar 84,5 Bedel-i Rusumat 310,5 KıĢlakiyye ve Otlakiyye 8454

Yukarıdaki tabloda dönemin Beypazarı’na ait vergi çeĢitleri yer almaktadır. Tabloya göre en fazla alınan vergi türü “adet-i ağnam” olmuĢtur. Ancak genel olarak “aĢar” vergisini bir bütün olarak hesapladığımızda, bu vergi türünün en fazla gelir getirdiğini görmekteyiz. Buradan da Beypazarı’nda tarım ve hayvancılığın önemli bir gelir ve geçim kaynağı olduğunu tespit etmekteyiz.

Tablo. 29. XVI. ve XIX. Yüzyıllara Göre Beypazarı Kazası’ndaki Vergi Mükellefleri YILLAR VERGĠ MÜKELLEFĠ SAYISI 1530-1531 (XVI. yy.) 496 1532-1538 (XVI. yy.) 1984 1573 (XVI. yy.) 15.135 1844-1845 (XIX. yy.) 2042

1530-1531 ve 1532-1538 yılları arasında nüfus artıĢ hızı ortalama senede %0 26.0 olmuĢtur. 1573’te de merkezde 9885; köyde 5250 vergi nüfusu mevcuttur. 1844-1845 yıllarına gelindiğinde ise bu sayı 2042 olmuĢtur.85

85 TORUN, a.g.e. s. 128

SONUÇ

ÇalıĢmamızın temelini oluĢturan Beypazarı Temettuat Defterleri Tanzimat döneminde tutulmaya baĢlanan ve o dönem Osmanlı Devleti’nin vergilendirme sistemi hakkında önemli ipucu veren kaynaklardandır. Temettuat Defterleri’nin tutulmasıyla birlikte; vergi alımındaki saptanan adaletsizlik de kaldırılmaya çalıĢılarak; vergide düzenlemelere gidilmiĢtir. Bu da demek oluyor ki; Temettuat Defterleri’ndeki kayıtlar hataları olsa da daha sağlam bilgiler içermektedir. Bu da bizim hem Beypazarı’nın hem de dönemim sosyo-ekonomik yapısını anlamamız açısından büyük bir önem arz etmektedir.

Beypazarı Temettuat Defterini esas alarak H.1260-1261/ M. 1844-1845 Beypazarı’nın sosyal ve ekonomik yapısı, çalıĢmamızda elde ettiğimiz veriler ıĢığında değerlendirilmiĢtir. Bu çerçevede 73 tane Temettuat Defteri incelenmiĢtir.

Defterlerdeki hane reisleri belirlenmiĢ ve bu veriden yola çıkarak; Beypazarı’nın toplam nüfus tahmini yapılmıĢtır. Beypazarı Kazası’nda toplam 2042 hane yani vergi mükellefi bulunmaktadır. Bu hanelerin yerleĢim yerlerini incelediğimizde; Beypazarı’nda; 16 tane çiftlik, 41 tane Karye, 16 tane de mahallenin mevcut olduğunu görüyoruz.

Tezimizde bu yerleĢim yerlerinin isimleri günümüzdeki yerleĢim yeri adlarıyla karĢılaĢtırılarak değiĢiklikler de gözler önüne serilmiĢtir.

Kazanın tahmini toplam nüfusunun ise 10210 olduğu tespit edilmiĢtir.

Ġlgili dönemde en fazla kullanılan isim (kadın-erkek), lakap ve ünvanlar da tespit edilmiĢtir. 56

Vergiler açıklanarak; 1844-1845 yılında Beypazarı’nda alınan vergiler ve miktarlarına da ayrıntılı bir Ģekilde değinilmiĢtir.

Beypazarı’nda meslek itibariyle baktığımızda çoğunluğun ziraatle uğraĢtığını görmekteyiz. Beraberinde ise hayvancılığın da önemli bir yere sahip olduğunu söylememiz yanlıĢ olmayacaktır. Beypazarı’nda tarım alanları önemli bir yer kaplamaktadır. Bu sonuca hem 999 adet erbab-ı ziraat mensubunun yani ziraatle uğraĢan kiĢinin olmasından hem de verilerimizden elde ettiğimiz köylere göre ekilen toprakların dönüm miktarlarına bakarak ulaĢmıĢ bulunuyoruz. Buna göre; 10832 dönümü ile en fazla ekili toprağı olan köy Kalfa Köyü’dür. 1844-1845 tarihli Ankara Merkez Temettuat Defterleri’nde de görülen “kök karmaklığı” mesleği dönemin Beypazarı Temettuat Defterleri’nde de tespit edilmiĢtir.

KAYNAKÇA

BOA BELGELERĠ

Maliye Varidat-ı Temettuat Defterleri

TMT-320, TMT-321, TMT-322, TMT-323, TMT-324, TMT-

325, TMT-326, TMT-327, TMT-328, TMT-329, TMT-330,

TMT-331,TMT-332, TMT-333, TMT-334, TMT-335, TMT-

336, TMT-337, TMT-338, TMT-339, TMT-340, TMT-341,

TMT-342, TMT-343, TMT-344, TMT-345, TMT-346, TMT-

347, TMT-348, TMT-349, TMT-350, TMT-351, TMT-352,

TMT-353, TMT-354, TMT-355, TMT-356, TMT-357, TMT-

358, TMT-359, TMT-360, TMT-361, TMT-362, TMT-363,

TMT-364, TMT-365, TMT-366, TMT-367, TMT-368, TMT-

369, TMT-370, TMT-371, TMT-372, TMT-373, TMT-374,

TMT-375, TMT-376, TMT-378, TMT-379, TMT-380, TMT-

381, TMT-382, TMT-383, TMT-384, TMT-385, TMT-386,

TMT-387, TMT-388, TMT-389, TMT-390, TMT-391, TMT-

392, TMT-394

Tezler

ARSLAN, ÖMER, FARUK, Temettuat Defterlerine Göre (1844-1845) Havza’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı, (Ankara) (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, 2006.

ġENEL, ġennur, XIX. Yüzyıl Ortalarında Ankara Eyalet Merkezi’nin Sosyal ve Ġktisadi Durumu, (H.1260-1261/M.1844-1845 Tarihli Temettuat Defterlerine Göre) (Ankara), (Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi, 2002.

YALÇIN, Benlioğlu, Aysun XIX. Yüzyıl Ortalarında Ankara Vilayeti’nin Haymanateyn Kazası’nın Sosyal ve Ġktisadi Durumu, 2009.

Salname

EMĠROĞLU, Kudret, YÜKSEL, Ahmet, TÜRKOĞLU, Ömer, COġKUN, Ethem, Ankara Vilayet Salname-i Resmisi 1325(1907) Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları, Ankara, 1995.

Tetkik ve Telif Eserler

ADIYEKE, Nuri, “Temettuat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi AraĢtırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM ) sayı:11, Ankara, 2000.

AKTAN, CoĢkun, Tan, Dilek Dileyici, Özgür SARAÇ; Osmanlı Vergi Sistemi ve Anayasal Ġktisat Perspektifinden Bir Değerlendirme Siyasal Kitabevi, Ağustos, 2002.

Beypazarı Kaymakamlığı, Beypazarı, 1994.

BARKAN, Ömer, Lütfü, Türkiye’de Toprak Meselesi, Toplu Eserler I, Gözlem Yayınları, Kasım, 1980.

CEZAR, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve DeğiĢim Dönemi (XVIII. Yüzyıldan Tanzimat’a Mali Tarih), Alan Yayıncılık, Mayıs, 1986.

ÇAKIR, CoĢkun, Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi, Küre Yayınları, Ekim, 2011.

ÇADIRCI, Musa, “Tanzimat Dönemi’nde Türkiye’de Yönetim (1839-1856)” T.T.K. Belleten, C. L.II, Sayı 202, Nisan, 2000.

ÇAVDAR, Tevfik, “Osmanlı Dönemi’nde Nüfus Bilgileri” Osmanlı, Cilt 4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999.

ÇADIRCI, Musa, A. Latif ARMAĞAN, Sedat BĠNGÖL, Bekir KOÇ, 1830 Sayımında Ankara, Ankara Büyük ġehir Belediyesi Eğitim Kültür Daire BaĢkanlığı, Ankara, 2000.

DEVELLĠOĞLU, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara, 1962.

EMĠROĞLU, Kudret, Ahmet YÜKSEL, Ömer TÜRKOĞLU, Ethem COġKUN, Ankara Vilayet Salname-i Resmisi 1325 (1907) Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları Ankara ,1995.

GENÇ, Özer, Osmanlı Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Katkı 19. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları, Ankara, 1995.

GÜRAN, Tevfik, Osmanlı Mali Ġstatistikleri Bütçeler (1841-1918), T.C. BaĢbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü, 2003.

GÜRAN, Tevfik, 19. yy Osmanlı Tarımı, Eren Yayınları, Ġstanbul, 1998.

ĠNALCIK, Halil, “Sened-i Ġttifak ve Gülhane Hatt-ı Hümayunu”, Belleten, Cilt XXVIII, Sayı 109-112, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1964.

KARAL, Enver, Ziya, Tanzimat-ı Hayriye Devri (1839-1856), Ekim, 1999.

ÖZTÜRK, Said, “Temettuat Tahrirleri” Akademik AraĢtırmalar Dergisi Osmanlı Özel Sayısı, Ġstanbul, 2000.

ÖZDEMĠR, Rıfat, XIX Yüzyılın Ġlk Yarısında Ankara (Fiziki, Demografik, Ġdari ve Sosyo-Ekonomik Yapısı) 1785-1840, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1998.

PAMUK, ġevket, “Osmanlı Ġmparatorluğu’da Para (1326-1914)”, Osmanlı Ġmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1600-1914) Cilt 2, Ġstanbul, 2004.

QUATAERT, Donald, “Nüfus” Osmanlı Ġmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi(1600-1914) cilt:2, Ġstanbul, 2003.

ġENER, YaĢar, Beypazarı Tarihte Bugün, Ankara, 1970.

TABAKOĞLU, Ahmet, Türk Ġktisat Tarihi, Dergah Yayınları, Ġstanbul, 1998.

TORUN, Ethem, Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle Beypazarı, Ankara, 2004.

PAKALIN, Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I, Ġstanbul 1993.

Ġslam Ansiklopedisi, 3. Cilt, Ġstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1945

Ġslam Ansiklopedisi, 34. Cilt, Ġstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2007.

Ġslam Ansiklopedisi, 1. Cilt, Ġstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1988

EKLER 320 numaralı Beypazarı Temettuat Defteri

Beypazarı haritası

Beypazarı 1844-45 Kaza Merkezi, Çiftlik ve Karyelerde Arazinin Kullanım Türünü Gösterir Tablo

1260 YILI 1261 YILI DĠBECĠK ÇĠFTLĠĞĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 800 (3 6390 (5 Zehairden Mezru Tarla 6 195 kiĢiden) kiĢiden) Çeltikten Mezru Tarla 4 31 5100 0 Bostan 1 7 0 600 Zehairden Hisse 1 _ 65 620 Çeltikten Hisse 1 _ 250 0 1260 YILI 1261 YILI FASL ÇĠFTLĠĞĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Mezru Tarla 1 20 474,5 400 Çeltik Tarlası 1 10 0 0 1100 (5 425 (2 Zehairden Hisse 6 _ kiĢiden) kiĢiden) 1260 YILI 1261 YILI AKÇAKAVAK ÇĠFTLĠĞĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Mezru Tarla 1 120 3000 4000 Çeltikten Mezru Tarla 1 80 6000 0 1500 (4 Zehairden Hisse 5 _ kiĢiden) 1600 Çeltikten Hisse 5 _ 3000 0 1260 YILI 1261 YILI KARAPINAR ÇĠFTLĠĞĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Hisse 3 _ 1100 925 Bağ 2 4 110 55 Gayri Mezru Tarla 1 20 0 0 1260 YILI 1261 YILI AYAKĠ ÇĠFTLĠĞĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Mezru Tarla 4 300 6360 4760 Zehairden Hisse 6 _ 1235 900 Çeltikten Hisse 6 _ 1760 1305 Çeltik Tarlası 3 190 7070 4780 Gayri Mezru Tarla 1 30 0 0 1260 YILI 1261 YILI KADIBÜKÜ ÇĠFTLĠĞĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 800 (1 Zehairden Mezru Tarla 2 126 1620 kiĢiden) Asiyab 1 _ 300 0 Zehairden Hisse 5 _ 750 450 400 (4 Çeltikten Hisse 5 _ 1250 kiĢiden) 1260 YILI 1261 YILI FEVKANĠ ULUOCAK ÇĠFTLĠĞĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 4080 (11 9175 (16 Zehairden Mezru Tarla 21 254 kiĢiden) kiĢiden) Bağ 5 3,5 280 196

Sebze Bostanı 3 8,5 400 400 3320 (9 4150 (13 Kavun Bostanı 14 45 kiiĢiden) kiĢiden) Çeltikten Mezru Tarla 12 41 10720 0 1260 YILI 1261 YILI SĠPAHĠOĞLU ÇĠFTLĠĞĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 2560 (5 Zehairden Mezru Tarla 6 192 kiĢiden) 3050 Bağ 1 2 100 50 Çeltikten Mezru Tarla 2 12 390 0 Kavun Bostanı 1 14 1200 0 450 (2 Kavun Bostanından Hisse 2 _ 0 kiĢiden) 262,5 (2 880 (3 Zehairden Hisse 4 _ kiĢiden) kiĢiden) Çeltikten Hisse 1 _ 130 0 Gayri Mezru Tarla 1 30 0 0 1260 YILI 1261 YILI KOL ÇĠFTLĠĞĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Hisse 1 _ 150 0 1260 YILI 1261 YILI UYKU ÇĠFTLĠĞĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Mezru Tarla 1 250 975 50 Gayri Mezru Tarla 1 140 0 0 1260 YILI 1261 YILI KATĠPZADE ÇĠFTLĠĞĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 340 (1 Zehairden Hisse 6 _ 761,5 kiĢiden) Çeltikten Hisse 7 _ 1442,5 0 Zehairden Mezru Tarla 1 5 340 0 Çeltikten Mezru Tarla 1 4 500 0 Bağ 1 2 50 25 Asiyaptan Hisse 1 _ 180 180 1260 YILI 1261 YILI KONAN ÇĠFTLĠĞĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Hisse 2 _ 342 0 EMLAK-I HÜMAYUN GÖRÜCE ÇĠFTLĠĞĠ 1260 YILI 1261 YILI ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 70 ( Zehairden Hisse 9 _ 2680 1kiĢiden) Çeltikten Hisse 2 _ 560 0 1260 YILI 1261 YILI TAHĠR ÇĠFTLĠĞĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Hisse 6 _ 2215 4450 250 (2 Çeltikten Hisse 6 _ 2500 kiĢiden) Kavun Bostanından Hisse 3 _ 350 0 EMLAK-I HÜMAYUN KAYABOLU ÇĠFTLĠĞĠ 1260 YILI 1261 YILI ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Hisse 7 _ 1400 0 Çeltikten Hisse 6 _ 1500 0 Kavun Bostanından Hisse 6 _ 790 0

1260 YILI 1261 YILI ĠRENĠ ÇĠFTLĠĞĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Mezru Tarla 1 80 1400 0 Gayri Mezru Tarla 1 40 0 0 Bağ 1 1 50 25

1260 YILI 1261 YILI KUYUCAK KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 340 (4 Zehairden Mezru Tarla 10 144 2445 kiĢiden) Bağ 11 19 1140 560 Gayri Mezru Tarla 2 40 0 0 1260 YILI 1261 YILI AKVĠRAN KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 2300 (5 Zehairden Mezru Tarla 6 470 kiĢiden) 0 Zehairden Hisse 1 _ 100 0 1260 YILI 1261 YILI SARIAĞIL KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 970 (9 Zehairden Mezru Tarla 10 332 1740 kiĢiden) Meyve Bahçesi 4 7 75 45 Bağ 1 2 37.5 37.5 Zehairden Hisse 2 _ 148.5 0 Gayri Mezru Tarla 1 10 0 0 1260 YILI 1261 YILI DAĞġEYHLERĠ KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Bağ 4 4,5 180 90 Zehairden Mezru Tarla 7 51 1130 2220 Çeltikten Mezru Tarla 3 7 620 590 Çeltikten Hisse 1 _ 300 250 1260 YILI 1261 YILI GENEYVĠRAN KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 2900 (13 Zehairden Mezru Tarla 17 78 4840 kiĢiden) Bağ 8 4,5 360 133 Çeltikten Mezru Tarla 9 14 2300 0 1260 YILI 1261 YILI SEKLĠ KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 2195 (17 Zehairden Mezru Tarla 65 312,5 8450 kiĢiden) 2612 (47 1235 (42 Bağ 88 171,5 kiĢiden) kiĢiden) Çeltik Tarlası 4 13,5 0 0 Hınta Tarlası 24 60,5 0 0 Meyve Bahçesi 2 3 50 1 (1 kiĢiden) 1260 YILI 1261 YILI HIRKA KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 5503 (35 Zehairden Mezru Tarla 38 453 6676 kiĢiden) Bağ 22 48 1380 1030 Meyve Bahçesi 23 44 1000 530 (15

kiĢiden) Arı Kovanı 3 _ 18 0 1260 YILI 1261 YILI KIZILCASÖĞÜT KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Mezru Tarla 4 260 7600 1500 Bağ 4 6 420 210 Gayri Mezru Tarla 3 60 0 0 1260 YILI 1261 YILI KÖST KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 6440 (27 Zehairden Mezru Tarla 31 237 3810 kiĢiden) Gayri Mezru Tarla 4 16 0 0 Asiyab 1 _ 180 200 1260 YILI 1261 YILI NUHHOCA KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Mezru Tarla 6 24 860 221 Çeltikten Mezru Tarla 7 7 1100 830 Çeltikten Hisse 1 _ 0 100 Bağ 1 0,5 12,5 10 1260 YILI 1261 YILI HAMZALAR KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 1055 (6 Zehairden Mezru Tarla 7 85 1632 kiĢiden) 290 (4 Çeltikten Mezru Tarla 6 10 520 kiĢiden) 1260 YILI 1261 YILI DĠBEKVĠRAN KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Mezru Tarla 12 251 2440 1425 Gayri Mezru Tarla 1 5 0 0 Zehairden Hisse 1 _ 157,5 90 1260 YILI 1261 YILI KUYUMCU KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Mezru Tarla 16 328 4355 1015 Zehairden Hisse 1 _ 150 25 1260 YILI 1261 YILI KARACAVĠRAN KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Mezru Tarla 10 144 1375 2485 Gayri Mezru Tarla 5 53 0 0 Zehairden Hisse 1 _ 22,5 35 1260 YILI 1261 YILI KIRġEYHLERĠ KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 7362 (42 Zehairden Mezru Tarla 45 1650 22073 kiĢiden) 16185 (26 Çeltik Tarlası 29 144,5 24252 kiĢiden) 1600 (5 1665 (9 Zehairden Hisse 11 _ kiĢiden) kiĢiden) Bağ 24 66,5 147 1925 Gayri Mezru Tarla 23 386 0 0 9231 (18 6048 (13 Çeltikten Hisse 23 _ kiĢiden) kiĢiden) 1260 YILI 1261 YILI UġAKGÖL KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ

5205 (24 Zehairden Mezru Tarla 31 403 4995 kiĢiden) Gayri Mezru Tarla 6 42 0 0 Armut Ağacı 58 _ 325 0 Asiyab 1 _ 300 300 1260 YILI 1261 YILI MACUN KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 6740 (16 1530 (9 Zehairden Mezru Tarla 17 860 kiĢiden) kiĢiden) Gayri Mezru Tarla 6 165 0 0 260 (11 Bağ 12 19 260 kiĢiden) Zehairden Hisse 1 _ 90 0 1260 YILI 1261 YILI EREĞLĠ KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 3718 (6 1605 (6 Zehairden Mezru Tarla 7 495 kiĢiden) kiĢiden) Gayri Mezru Tarla 7 185 0 0 20 Bağ 5 7 20 (2 kiĢiden) (2kiĢiden) Zehairden Hisse 1 _ 610 0 1260 YILI 1261 YILI KARAġAR KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 4570 (55 8567 (55 Zehairden Mezru Tarla 57 720 kiĢiden) kiĢiden) Gayri Mezru Tarla 115 615 0 0 Asiyab 1 _ 100 200 Asiyab Hissesi 2 _ 140 270 Zehairden Hisse 1 _ 36 0 1260 YILI 1261 YILI KOZAĞAÇ KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Mezru Tarla 8 151 1915 3300 Bağ 8 9,5 430 245 1260 YILI 1261 YILI KARABĠRE KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Mezru Tarla 15 85 2835 2375 Zehairden Hisse 6 _ 1430 0 1260 YILI 1261 YILI MĠKAĠL KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 7125 (32 Zehairden Mezru Tarla 37 673 12830 kiĢiden) Gayri Mezru Tarla 2 8 0 0 Asiyab 1 _ 300 300 1260 YILI 1261 YILI TACETTĠN KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 8355 (30 Zehairden Mezru Tarla 32 2485 20155 kiĢiden) Zehairden Hisse 1 _ 150 75 Gayri Mezru Tarla 24 _ 1080 0 Bağ 14 13 430 230 1260 YILI 1261 YILI BAġVĠRAN KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Mezru Tarla 13 78 2623,5 (9 4965

kiĢiden) 530 (10 345 (10 Bağ 12 19 kiĢiden) kiĢiden) Ziraatinden Hisse 5 _ 652,5 852,5 1260 YILI 1261 YILI ATAVĠRAN KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Mezru Tarla 50 2127 23785 0 380 (2 Çeltikten Mezru Tarla 6 13 900 (5 kiĢiden) kiĢiden) Bağ 49 96 3120 1915 Gayri Mezru Tarla 7 143 0 0 197,5 (2 60 (1 Zehairden Hisse 3 _ kiĢiden) kiĢiden) Kavundan Hisse 1 _ 0 150 1260 YILI 1261 YILI GEYĠKPINARI KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 300 (3 Zehairden Mezru Tarla 6 103 2290 kiĢiden) Gayri Mezru Tarla 1 15 0 0 Asiyab 1 _ 300 300 Bağ 1 2 100 60 1260 YILI 1261 YILI SAMA KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 800 (5 Zehairden Mezru Tarla 17 144 5740 kiĢiden) 905 (10 Çeltikten Mezru Tarla 13 77 3920 kiĢiden) Bağ 3 4 177,5 62 1260 YILI 1261 YILI BOYALI KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 855 Zehairden Mezru Tarla 21 502 3410 (11kiĢiden) Gayri Mezru Tarla 14 119,5 0 0 60 (9 Meyve Bahçesi 14 20 125 kiĢiden) 1260 YILI 1261 YILI TAHĠR KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 990 (8 Zehairden Mezru Tarla 19 1435 16580 kiĢiden) Bağ 23 47 2800 1450 Gayri Mezru Tarla 16 555 0 0 1260 YILI 1261 YILI AKKAYA KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 2930 (13 Zehairden Mezru Tarla 21 523 9220 kiĢiden) Bağ 14 19 685 352 Gayri Mezru Tarla 1 10 0 0 75 (1 Zehairden Hisse 6 _ 550 kiĢiden) Çeltikten Mezru Tarla 2 4 0 250 Kavun Bostanı 6 15,5 620 (5 kiĢiden) 900 1260 YILI 1261 YILI GARPÇA KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ

6080,5 (22 Zehairden Mezru Tarla 56 1248,5 18514,5 kiĢiden) Çeltik Tarlası 43 61 12825 12395 780 (29 Bağ 35 70 1795 kiĢiden) Gayri Mezru Tarla 2 22 0 0 2510 (10 Çeltikten Hisse 11 _ kiĢiden) 1895 1260 YILI 1261 YILI BATICA KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 3490 (19 Zehairden Mezru Tarla 25 367 4170 kiĢiden) 1260 YILI 1261 YILI KEMERAN KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 1760 (11 Zehairden Mezru Tarla 15 261 2392 kiĢiden) Gayri Mezru Tarla 2 35 0 0 Armut Ağacı 3 _ 37 0 Hali Tarla 3 41 0 0 1260 YILI 1261 YILI YADĠGAR KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 465 (2 Zehairden Mezru Tarla 5 108 510 (4 kiĢiden) kiĢiden) Çeltikten Mezru Tarla 5 56 0 0 Bağ 6 12,5 390 200 Zehairden Hisse 4 _ 670 Çeltikten Hisse 2 _ 200 (1 kiĢiden) 400 1260 YILI 1261 YILI KĠLĠFRE KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 36611,5 (97 Zehairden Mezru Tarla 104 7394 81667,5 kiĢiden) Gayri Mezru Tarla 96 3356 0 0 740 (51 Bağ 56 82 1140 kiĢiden) Zehairden Hisse 18 _ 4199,5 2678,5 4503 (6 Çeltikten Hisse 7 _ 3850,545 kiĢiden) 1260 YILI 1261 YILI BĠGABÜKÜ KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Mezru Tarla 8 82 1380 780 Zehairden Hisse 1 _ 112,5 68 Çeltik Tarlası 2 1 210 0 Bağ 9 7 255 135 725 (3 Çeltikten Hisse 5 _ 925 kiĢiden) Asiyab 1 _ 200 250 1260 YILI 1261 YILI KÜRĠġ KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Mezru Tarla 23 233 3980 2400 Bağ 14 15,5 695 325 Meyve Bahçesi 10 9 400 198 Bahçe 3 4 110 55 KORUBANLAR KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM 1260 YILI 1261 YILI

GELĠRĠ GELĠRĠ 5560 (23 Zehairden Mezru Tarla 26 627 8955 kiĢiden) Gayri Mezru Tarla 3 9 0 0 1260 YILI 1261 YILI OYMAAĞAÇ KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 450 (2 Zehairden Mezru Tarla 37 2505 30480 kiĢiden) Gayri Mezru Tarla 31 1175 0 0 1260 YILI 1261 YILI ZAVĠYE KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Zehairden Hisse 3 _ 2196 0 Bağ 12 19 910 495 Gayri Mezru Tarla 2 30 0 0 100 (1 Zehairden Mezru Tarla 5 57 840 kiĢiden) Asiyab 0,5 _ 220 220 Mezru Tarla 9 129 1610 0 1260 YILI 1261 YILI DĠKMEN KARYESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 540 (6 Zehairden Mezru Tarla 22 1430 20560 kiĢiden) Gayri Mezru Tarla 14 758 0 0 Bağ 7 11 240 220

1260 YILI 1261 YILI CAMĠ-Ġ KEBĠR MAHALLESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 1095 (24 Bağ 25 75 2570 kiĢiden) Meyve Bahçesi 1 1 10 5 Zehairden Mezru Tarla 4 442 4050 0 Asiyab 2 _ 200 200 KıĢlakiyye 1 _ 100 100 Dükkan 4 _ 250 250 Gayri Mezru Tarla 1 130 0 0 NERDĠBANDEDE MAHALLESĠ ZĠRAĠ 1260 YILI 1261 YILI TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Bağ 73 107,5 4915 1835 Gayri Mezru Tarla 12 5 0 0 Sebze Bostanı 12 14,5 1085 865 701 (24 Dükkan 25 _ kiĢiden) 771 2900 (11 1740 (6 Zehairden Mezru Tarla 13 226 kiĢiden) kiĢiden) Han 1 _ 100 100 Asiyab 3 _ 470 500 Menzil 4 _ 260 260 Armud Ağacı 10 _ 110 0 180 (1 Zehairden Hisse 5 _ 453 kiĢiden)

Çeltikten Mezru Tarla 1 5 0 250 Çehri Bahçesi 1 5 150 200 1260 YILI 1261 YILI SANDALĠYE MAHALLESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Bağ 11 20 950 347 Zehairden Mezru Tarla 5 _ 0 0 1260 YILI 1261 YILI AKHOCA MAHALLESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Bağ 16 28,5 1375 760 Sebze Bostanı 3 34 565 565 Dükkan 6 _ 165 165 Tarla 1 9 100 0 1260 YILI 1261 YILI YENĠCE MAHALLESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Bağ 18 35,5 1510 760 Sebze Bostanı 2 2 165 165 Zehairden Mezru Tarla 2 9 200 0 Çehri Bahçesi 1 1 10 560 Gayri Mezru Tarla 1 8 0 0 Han Odası 1 _ 50 50 1260 YILI 1261 YILI VĠRANCIK MAHALLESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Bahçe 4 2 100 49 Bağ 2 3 190 100 Zehairden Mezru Tarla 1 2 250 0 1260 YILI 1261 YILI MERCANKI MAHALLESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Bağ 21 32 1670 937 Sebze Bostanı 4 3,5 230 220 Zehairden Mezru Tarla 4 1,5 1600 0 Dükkan 3 _ 120 120 1300 (4 310 (2 Zehairden Hisse 5 _ kiĢiden) kiĢiden) Bahçe 10 1 20 10 1260 YILI 1261 YILI ÖMERZADE MAHALLESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 897 (21 Bağ 22 39,5 1875 kiĢden) Çehri Bahçesi 8 17,5 0 2350 Gayri Mezru Tarla 2 32 0 0 Zehairden Mezru Tarla 1 45 300 75 20 (2 Bahçe 3 3,5 kiĢiden) 611 1260 YILI 1261 YILI AHMETÇĠLER MAHALLESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Dükkan 1 _ 40 40 Bağ 9 11 920 435 Gayri Mezru Tarla 1 1 0 0 Zehairden Mezru Tarla 1 20 225 0 Zehairden Hisse 1 _ 250 0 1260 YILI 1261 YILI ÖMEROĞLU MAHALLESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ

Bağ 17 28 1430 752 Dükkan 3 _ 95 95 Zehairden Hisse 2 _ 490 374 Gayri Mezru Tarla 2 13 0 0 Zehairden Mezru Tarla 2 45 770 325 Sebze Bostanı 1 1 100 100 Çehri Bahçesi 1 2 150 160 1260 YILI 1261 YILI YAZ MAHALLESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Bağ 27 41 1860 935 1350 (2 Zehairden Mezru Tarla 4 161 2350 kiĢiden) Çehri Bahçesi 2 7 100 190 Sebze Bostanı 1 2 130 130 Çeltikten Mezru Tarla 1 4 500 0 Dükkan 1 _ 30 30 Gayri Mezru Tarla 2 160 0 0 1260 YILI 1261 YILI HOCAKĠRġ MAHALLESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Bağ 16 20,5 615 317 400 (1 Zehairden Mezru Tarla 2 40 740 kiĢiden) Dükkan 1 _ 30 30 Çehri Bahçesi 1 2 0 100 Çeltikten Mezru Tarla 1 2 150 200 1260 YILI 1261 YILI DERBENCĠK MAHALLESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Bağ 4 3 130 75 Sebze Bostanı 1 2 200 200 1260 YILI 1261 YILI BEYTEPESĠ MAHALLESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Bağ 45 62 3355 1832 Sebze Bostanı 13 25 1981 1881 Dükkan 13 _ 900 900 6110 (13 2600 (8 Zehairden Mezru Tarla 15 794 kiĢiden) kiĢiden) Gayri Mezru Tarla 8 159 0 0 Mezru Tarla 3 9,5 45 45 Çehri Bahçesi 1 1,5 10 25 260 (1 Kavun Bostanı 3 8 kiĢiden) 1010 KARġI MAHKEME MAHALLESĠ ZĠRAĠ 1260 YILI 1261 YILI TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ Bağ 16 32,5 1440 682,5 1260 YILI 1261 YILI SUBĠCEALAN MAHALLESĠ ZĠRAĠ TÜRÜ ADET DÖNÜM GELĠRĠ GELĠRĠ 120 (1 Zehairden Mezru Tarla 2 435 1250 kiĢiden) Gayri Mezru Tarla 6 525 0 0 Bağ 1 2 30 25 Zehairden Hisse 1 _ 300 0

ÖZET

(Seymen, Fatma Zeynep). (XIX. Yüzyılda Ankara Eyaleti Beypazarı Kazası’nın Sosyal ve Ġktisadi Durumu) (Yüksek Lisans Tezi) Ankara (2011)

Ankara eyaleti Beypazarı Kazası’nın sosyal ve iktisadi durumunu ele aldığımız araĢtırmamızda, 1844-1845 tarihli Temettuat Defterleri’nin verdiği bilgiler esas alınmıĢtır.

ÇalıĢmamızda incelenen Beypazarına ait yetmiĢ üç Temettuat Defteri bölgenin demografik, sosyal ve ekonomik yapısına ait bilgileri kapsamaktadır.

Ankara eyaleti Beypazarı kazasının sosyal ve iktisadi durumu adlı bu tez, dört bölümden oluĢmaktadır.

Birinci bölümde Temettuat Defterleri hakkında bilgi verilerek; Beypazarı Temettuat Defterleri incelenmiĢtir. Devamında ise Beypazarı’nın tarihçesine değinilmiĢtir.

Ġkinci bölümde ise Beypazarı’nın XIX. yüzyılda hane reislerinin isimleri, ünvan, lakapları, köylere göre nüfusu, meslek grupları tablolarla birlikte değerlendirilmiĢtir.

Üçüncü bölümde Beypazarı’nın ekonomik yapısına bağlı olarak gelir kaynakları genel hatlarıyla ele alınarak; veriler, tablolar üzerinde gösterilmiĢtir.

Son bölümde ise dönemin vergileri üzerinde durulmuĢtur. Verilerden de yararlanılarak, dönemin vergi sistemi hakkında bilgi verilmiĢtir.

Ankara 2011

Anahtar Sözcükler: Ankara, Beypazarı, Temettuat Defteri, Sosyal ve Ekonomik Hayat, Osmanlı Tarımı, Ziraat

ABSTRACT [SEYMEN, Fatma Zeynep] [Social and Economical Situation of Beypazarı County of Ankara State in the 19th Century] [Thesis of High Licence] [Ankara,2011]

In our study, which is deal with the social and economical situation of Beypazarı county of Ankara state, is predicated on acquirements of the Equities Books/ 1844-1845.

Seventy three equities books that belong to Beypazarı which is investigated in our study, contain some information on the demographical, social and economical structure of the region.

This study that is titled “Social and Economical Situation of Beypazarı County of Ankara State in the 19th Century” consists of four chapters.

In the first chapter, a short information on equities books are given and also equities books of Beypazarı is investigated. And the continued, the history of Beypazarı is mentioned.

In the second chapter, the names of householders, their appellations and titles, populations to villages and their occupation groups are studied through the tables.

In the third chapter, sources of income is evaluated in general terms depend on the economical structure of Beypazarı. And also these datas is shown on the tables.

In the last chapter, the taxes of this period is emphasized. Some information is given about the taxes system of this period to benefit from the datas. Ankara 2011

Key Words: Ankara, Beypazarı, Temettuat Registers, Social and Economic Life, Ottoman Agriculture Economi, Titles, Agriculture