Uitga Ve V an De Willem Mengelberg Vereniging
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UITGA VE VAN DE WILLEM MENGELBERG VERENIGING I JAARGANG: 2001 MAAND: DECEMBER NO: 59 Dit blad is een uitgave van de WILLEM MENGELBERG VERENIGING Opgericht 13 februari 1987 SECRETARIAAT Mozartkade 14 1077 DJ AMSTERDAM Telefoon 020"6262550 """""Giro 155802 REDACTIE Dr. A. Coster Ab. van Kapel Johan Krediet Irislaan 287 Hotbrouckerlaan 66 Kruidenommegang 57 2343 eN OEGSTGEEST 2343 HZ OEGSTGEEST 1115 ER DUIVENDRECHT BESTUUR Prof. Dr. W.A.M. van der Kwast Voorzitter A. van Kapel Vice voorzitter Mr. A.A. Meurer Secr.lpenningm. J. Krediet en R. Kliisemann Leden INHOUD VAN DEZE AFLEVERING 01 VAN DE REDACTIE 02 VAN HET BESTUUR 03"06 NOTULEN VERGADERING 10/11101 07-08 W. M. TUSSEN LICHT EN DONKER 09-11 DE DOMME BAAS VOLKSKRANT 12-14 W.M. NAÏEF EN HOOGMOEDIG TROUW 15 W.M. TUSSEN LICHT EN DONKER EVELINE NIKKELS 16-17 HET VERHOOR AVRO-KLASSIEK 18-19 GER. FÜR EINEN KOLLABORA TEUR N. ZÜCHER ZEITUNG 20-25 RAADSELS OM RADIO OPNAMEN JOHAN MAARSINGH 26-29 1924 DE EERSTE RADIO UITZENDING JAN VAN HERPEN 30-31 ONBEKENDE OPNAMEN OP TELEF.? AARNOUT COSTER 32-33 PREM. STRAVINSKY'S OEDIPUS REX JOHAN GISKES 34 HAITINKS VERSCHIL: PASSIE PAUL JANSSEN 35 HAITINK NAAR DRESDEN JOHAN KREDIET 36-37 I.M. MARIUS FLOTHUIS TRUUS DE LEUR 37 AFSCHEID TRUUS DE LEUR JOHAN KREDIET 38 I.M. ISAAK STERN PRELUDIUM 39 DE EEUWIGE WIL TOT SPELEN ERIK VOERMANS 40 I.M. ZOLTÁN SZÉKEL Y PRELUDIUM 41 I.M. FR. ODIJK EN W. HENGEVELD PRELUDIUM 42-44 W.M. LIVE, THE RADIO RECORD. NIEK NELiSSEN 45 MAHLER IV NANCY VD ELST 46 GEKLINGEL TUSSEN BERGTOPPEN VOLKSKRANT 47 DISCOGRAFIE IN FRANKRIJK HUBERT WENDEL 48-49 THE MENGELBERG EDITION MARTIN ANDERS ON 01 Van de Redactie Het afgelopen jaar stond in het teken van de herdenking van het overlijden van Willem Mengelberg in 1951, vijftig jaar geleden. In die vijftig jaar is hij niet vergeten. Integendeel: thans zijn vrijwel al zijn geluidsopnames op cd verkrijgbaar en worden er boeken en artikelen aan hem gewijd. Verheugend was het interview met Ricardo Chailly 'We all owe to him' in Preludium, overgenomen in MEZT 57 p.ll e.v. Hierin stelt de huidige chefdirigent van het Koninklijk Concertgebouworkest de muzikale verdiensten van Mengelberg centraal en over de oorlogsperiode meldt hij: hij heeft zijn straf gehad. Martin van Amerongen en Philo Bregstein dachten daar anders over en zij publiceerden een toneelwerk 'Willem Mengelberg tussen licht en donker', waarin voor de zoveelste keer Mengelbergs houding in de oorlog ten tonele gevoerd wordt. De eerste uitvoering vond plaats in de vorm van een 'reading' op 15 oktober j.l. in de Balie te Amsterdam. Er werd goed geacteerd en men deed zijn best om de sfeer van die tijd op te roepen, waarbij ook muziek en beeldscherm een belangrijke rol vervulden. Hoewel het stuk vlot en historisch verantwoord is geschreven, werden er geen nieuwe gezichtspunten naar voren gebracht. ,In het artikel 'Domme baas' uit de Volkskrant kunt u kennisnemen van het gedachtegoed van de beide auteurs. In Trouw vertelt Adriaan van Woudenberg hoe de orkestmusici de ondergang van Mengelberg ondervonden en Sandra Kooke recenseert in dezelfde krant het toneelstuk. Ook namen we een recensie over uit het 'Mahlernieuws' van Eveline Nikkels. Ongeveer tegelijkertijd speelde het toneelstuk 'Het verhoor' van Ronaid Harwood dat handelt over Wilhelm Furtwängler dat wij overnamen uit AVRO-klassiek. Johan Maarsingh houdt zich bezig met 'Raadsels rondom radio-opnamen van Willem Mengelberg', Jan van Herpenvertelt over 'De . eerste radio uitzending van het Concertgebouworkest' en Aamout Coster heeft vragen over 'Onbekende opnamen op Telefunken' . Johan Giskes graaft in zijn archief en vertelt over 'De Concertgebouw-premiére van Stravinsky's Oedipus Rex. Paul Janssen schrijft in Het Parool over Mahlers zesde en zegt dat Haitink geen muziek maakt voor zijn brood maar omdat hij het niet laten kan. Aansluitend daarop namen wij een bericht over uit Preludium dat Haitink de plaats van de plotseling overleden dirigent Giuseppe Sinopoli, van de Semperoper te Dresden, inneemt . Helaas moeten wij het overlijden berichten van Marius Flothuis, Isaak Stern, Zoltán Székely, Frans Odijk en Gerard Hengeveld. Onze afdeling DISCOGRAFIE is dit keer wat omvangrijker. Al met al is deze aflevering zeer lezenswaardig, vinden wij. De redactiecommissie. 02 Van het bestuur Allereerst wenst het bestuur u allen een goed, gezond en muzikaal Nieuwjaar. In dit nummer treft u een verslag van de Algemene Ledenvergadering van 10 november 2001 aan, met enige stukken die op de vergadering aan de orde kwamen, t.w. het Jaarverslag van de secretaris en het Financiëel verslag van de penningmeester. De ledenvergadering heeft de jaarlijkse contributie m.i.v. 1 januari 2002 vastgesteld op € 25,--. Om betaling te vergemakkelijken is bij dit nummer een acceptgiro gevoegd (behalve voor hen die hun contributie 2001 al hebben overgemaakt). Na het huishoudelijke gedeelte hield het oud·lid van het Concertgebouworkest Wim van Keulen het gezelschap ruim een uur in zijn greep met stereo-dia's die hij in de loop der jaren tijdens tournees van het Concertgebouworkest maakte. Als je het niet zelf hebt gezien weet je niet hoe boeiend het is om met een brilletje op je neus naar qua compositie toch al goede foto's te kijken! . Ten aanzien van toekomstige activiteiten kan het bestuur thans slechts aankondigen dat de jaarvergadering 2002 op een nader te bepalen datum in november in Den Haag .zal . plaatsvinden, alwaar Dr. Frits Zwart ons zal ontvangen. 07 WILLEM MENGELBERG tussen licht en donker Martin van Amerongen en Philo Bregstein STAAN DE MUZEN BOVEN DE WET? Martin van Amerongen begint zijn kantekeningen met de verbazing van menigeen dat in het begin van het nieuwe millennium, meer dan vijftig jaar na het einde van de Duitse bezetting, andermaal de oorlog uitbrak. De aanleiding was de studie van een jonge historicus die een krachtige poging deed om diverse ontsporingen in de jaren '40-'45 goed te praten. Al te lang had Nederland in de ban van goed en fout verkeerd, meende hij. Goed en fout zijn echter onwerkbare, sentimentele categorieën. De mens is immers half engel, half zwijn. Hij opereert veelal op de grens van twee werelden. Werkelijk, de Nederlandse secretarissen generaal hadden het beste met ons voor, net als de burgermeesters-in-oorlogstijd, die trouwens meer voor elkaar hebben gekregen dan diegenen die voor de illegaliteit hadden gekozen, vaak: op oneigenlijke gronden. 'Men pleegde af en toe een verzetje en toonde zijn onvrede.' De Nederlandse Unie heeft een lovenswaardige rol gespeeld, al was het alleen al omdat zij geen voorstander van de NSB is geweest, dezelfde NSB die overigens de logische consequentie was van alle leed en ellende in de jaren dertig. Het ging Nederland onder de nationaal-socialisten trouwens niet zo slecht, alle 'klassieke terreurverhalen' ten spijt. Men had te eten en te drinken en iedereen had een behoorlijke betrekking, behalve natuurlijk diegenen die zo stom zijn geweest te weigeren zich naar de nationaal-socialistische directieven te schikken. Het boek heet GRIJS VERLEDEN, een verleden waarin door de auteur alles werd gerelativeerd, zowel de moraal van diegenen die de joden, met gevaar voor eigen leven, aan een onderduikadres hebben geholpen. Arthur Seyss-Inquart? De gehate rijkscommissaris? De man die de joden naar de vernietigingskampen heeft laten verslepen? Ook diens beeld dient te worden bijgesteld. Hij was ongetwijfeld een 'hard en geslepen politicus'. Daarnaast was hij echter ook 'een gevoelig, gelovig en intelligent man', stil, teruggetrokken en melancholiek. 'Heel zijn leven speelde Seyss-Inquart piano en altijd weer bezocht hij concerten van Mozart, Wagner, Bruckner en andere grote componisten uit de achttiende en vooral negentiende eeuw. ' Eén naam ontbrak in het personenregister van deze merkwaardige studie, de naam van Willem Mengelberg, de dirigent van het Concertgebouworkest, het prototype van de accorderende Nederlander, in zijn geval omdat hij van mening was dat men Mozart, Wagner en Bruckner niet met morele staven mocht meten. Het was een verschrikkelijke vergissing, die Mengelberg zowel zijn baan als zijn reputatie heeft gekost. Martin van Amerongen eindigt zijn kantekeningen met: Vergeten is niet hetzelfde als vergeven. Maar Mengelberg was, ondanks alles, geen nietsnut en geen ellendeling. Er is geen reden voor blinde verafgoding noch is het noodzakelijk hem in zijn oeuvre integraal naar de mestvaalt van de geschiedenis te verwijzen. Hij was een monument uit de jaren twintig en dertig, flink bestoft, maar niettemin een monument. Thans, vijftig jaar na zijn dood, lijkt de tijd eindelijk rijp om in alle kritische zin, maar eveneens in alle rechtvaardigheid over hem te oordelen. 08 De personages die in het toneelstuk optreden zijn: Garderobedame I Garderobedame II Rudolf Mengelberg Matthijs Vermeulen voor DE GROENE AMSTERDAMMER Marius Flothuis voor HET VRIJE VOLK Johan Luger voor DE TELEGRAAF Piet Heuvvekemeijer Ellie Bijsterus Heemskerk Rosa Spier Jo Vincent Willem Mengelberg Marianne Günther Zvvitserse boer Otto Klemperer De geest·van GustafMahler tvvee adjudanten in WA-uniform fotograaf stern van gerechtsdienaar stern van intervievver vader voor televie zittend zoon voor televisie zittend stern televisiepresentator stem echtgenote en moeder van vader en zoon Philo Bregstein schrijft bij de noten: Het toneelstuk Willem Mengelberg tussen licht en donker, is een tragikomedie, maar ook een historisch drama. Volledig fictieve scènes baseren zich op exacte , documentaire bronnen, tot in de dialogen toe. Dit is ook de reden dat alle personages hun eigen naam hebben behouden. Toch is het toneelstuk geen historische reconstructie, en hebben een aantal scènes zich in vverkelijkheid niet afgespeeld. We hebben het als een uitdaging gezien om trouvv te blijven aan de documentatie, vvaardoor het toneelstuk historische vvaarde heeft. Tegelijkertijd hebben vve via fictieve sleutelscènes een dramatische samenvatting van de problematiek rond Willem Mengelberg vvillen geven. 09 DE DOMME BAAS Overgenomen uit de VOLKSKRANT d.d. 11 oktober 2001 Van Amerongens rol in De Balie is maandag "' ~:i:.:"~:':::;rt~t.s.~:::'~~~ die van Rijkscommissaris SS-Obergruppenfüh• T De, componist en Journalist Vermeu ~ rer Seyss-Inquart.