MENGELBERG ENI ZIJ Nl TIJD 1 De vriendschap met de familie Boissevain 20 Richard Hol: meer dan kiel met blauwe ruit Eo 40-jarig Jubileum prof.dr. W. Mengelberg in 1935 EEN UITGAVE VAN DE WILLEM MENGELBERG VERENIGING 18E JAARGANG NUMMER 75 DECEMBER 2005 Inhoud 4 Bestuurlijk nieuws 5 Een bijzondere advertentie 6 Anekdotes naast de introductie van een nieuwe auto 10 De speurtocht naar Johan Ligtelijn 14 Het imponerend musiceren van Max Reger in het Concertgebouw 18 Was Mengelberg apolitiek? 20 Leerzame middag 'dirigentje & orkestje-raden' 22 Over de vriendschap tussen Mengelberg en de familie Boissevain 26 De verleiding van het witte doek 28 1935: prof.dr. Willem Mengelberg jubileert! 34 Jo Vincent Kwartet in de schijnwerpers 38 Richard Hol biedt meer dan 'kiel met blauwe ruit' Winternummer MezT 2005 'N WEEKJE CHASA KOMENDE ZOMER .•• Het was de wil van Willem Mengelberg geen — of te weinig — bezoekers komen, kan zijn Zwitserse buiten, de Chasa, te bewaren namelijk niet gesproken worden van een Musiker aller Welt'. Onder de bezielde gezonde exploitatie waarbij de balans een leiding van aanvankelijk 'tante' Elly Bysterus ongezond beeld gaat vertonen: veel kosten en Heemskerk en later gedurende vele jaren amper inkomsten. Adriaan van Woudenberg (nee, Adriaan kreeg Het valt daarom toe te juichen dat een niet het predikaat 'oom' ...), konden velen hernieuwde poging ondernomen is om het ervaren welke haast magische werking van Chasa-vuur weer aan te wakkeren en deze verscholen plek in de Alpen uitging. Niet Mengelbergianen 'aller Welt' op te roepen deze alleen uitvoerende musici waren het, maar ook zomer voor een weekje Unterengadin-waarts te muziekminnende Mengelberg-bewonderaars, reizen. Ik heb me in ieder geval voorgenomen vaak met hun kinderen en partner(s). Het nu eindelijk deze plek (waar al zo veel over waren bezoekers die later ook weer anderen verteld is door onder andere oom Albert en enthousiasmeerden en zo hebben sinds 1952 'oom' Frederik) te gaan bezoeken en hoor uit velen kennis kunnen maken met de Chasa. mijn omgeving gelukkig meer soortgelijke geluiden. Sommigen zullen zich wel eens in stilte Nu u nog! Inmiddels ben ik ervan overtuigd dat afgevraagd hebben, hoe lang die magie in dat het een onvergetelijk verblijf oplevert. Als u dus chalet blijft hangen. Of die magie niet mede voor de keuze staat tussen Tsjaad of Chasa, veroorzaakt werd door mensen als tante Elly Zwammerdam of Zwitserland... dan is de keuze en Van Woudenberg toch helder ... ? Die vraag wordt nu (indirect) hardop Tot in de Chasa! uitgesproken door de Nederlandse bestuursleden van de Zwitsers Mengelberg Pieter' Bogaers Stiftung die belast is met het beheer. Als er redactie Mengelberg en zijn Tijd COLOFON Mengelberg en zijn Tijd is een kwartaaluitgave van de Willem Mengelberg Vereniging, opgericht op 13 februari 1987. Overname van de redactionele inhoud is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming. Redactie: A. van Kapel, J. Krediet, mr. A.A. Meurer en P.J. Bogaers (grafische vormgeving). (Redactie)Secretariaat: Mozartkade 14, 1077 DJ Amsterdam, telefoon (020) 626 2550, e-mail: [email protected], gironummer 155802 Bestuur van de Willem Mengelberg Vereniging. Voorzitter: prof. dr. W.A.M. van der Kwast (0512-382375), vice-voorzitter: A. van Kapel (071-5172562), secretaris-penningmeester: mr. A.A. Meurer (020-6262550), leden: J. Krediet (020-6991607) en R. Krusemann (020-6687110). Erelid: Riccardo Jaarcontributie C 25,- (C 30,- voor leden buiten Europa) De redactie behoudt zich het recht voor artikelen aan te passen. Aan de inhoud van dit periodiek kunnen geen rechten worden ontleend. Van het bestuur KOMT NAAR DEN CHASA! Vlak voor kerstmis hebt u een brief over de Chasa ontvangen. Wij willen aan de op zichzelf duidelijke inhoud van deze brief een vurige oproep verbinden om u in de komende zomer in grote getale naar Zwitserland te begeven. Laat dit voor wie nog nooit in de Chasa is geweest een aansporing zijn: velen gingen na de eerste keer voor de tweede, derde of vierde maal of zelfs nog vaker, zo mooi en interessant is het op deze unieke plek! In de week voor kerstmis kon het bestuur eindelijk weer bij elkaar komen. Door lang- durige ziekte van de voorzitter moesten we enige vergaderdata laten schieten, maar Wim van der Kwast is gelukkig weer zo ver hersteld dat het leiden en inspireren van een vergadering hem moeiteloos afgaat. Luistermiddag We kunnen terugblikken op een geslaagde luistermiddag op 5 november, misschien puur musicologisch gezien niet op hoog wetenschappelijk peil, maar voor de geïnteresseerde muziekliefhebber en luisteraar buitengewoon aardig en echt iets om weer te doen. Elders in dit nummer kunt u een verslag van deze middag lezen. De algemene ledenvergadering staat voorlopig gepland voor 1 of 8 april 2006, naar alle waarschijnlijkheid in Amsterdam. Contributie Rentrée Bij dit nummer treft u zoals u dat rond de Entrée, de jongerenvereniging van het jaarwisseling gewend bent weer een ledenlijst Koninklijk Concertgebouworkest en het aan. Tevens een acceptgiro voor de Concertgebouw, heeft het project Rentrée contributie 2006. Een relatief groot aantal gelanceerd. De idee hierachter is dat ouderen leden heeft de contributie voor 2005 nog niet die wat begeleiding nodig hebben bij een voldaan. Hen wordt dringend verzocht 2005 bezoek aan het Concertgebouw door en 2006 tegelijk over te maken. jongeren worden begeleid, zodat de gang Maar let wel: alle leden zijn ons even lief, het naar het Concertgebouw hen wat makkelijker bestuur wenst dan ook eenieder een goed wordt gemaakt. Het betreft een aantal 2006 met veel, in goede gezondheid te geselecteerde, deels al gegeven concerten. genieten muzikaal genot! De avonden van 26 januari, 3 maart, 12 mei en 16 mei aanstaande staan nog op de Namens het bestuur, agenda. De secretaris heeft een aantal folders Albert Meurer voor belangstellenden, maar u kunt ook secretaris-penningmeester bellen met Entrée: 020 - 3051099. Willem Mengelberg Vereniging OPMERKELIJKE ADVERTENTIE Van de heer Vinke ontving de redactie SOCIETEIT HARMONIE. 03/3118SEKIMIN d« ~dl &mok gom kamde dot othttondo onderstaande advertentie die hij via de wint« ia tb 8~dt taliet ~dia oom op 10 Ootober 1010 11 aleatetrarl 1911 website van de Koninklijke Bibliotheek had 1 23 November • 1 Irebrustri , gevonden. Liefhebbers in het bezit van een pc r Doe..mbor • 0 »lbsoirt t• Et .A.searld " kunnen die website vinden op: 4040"CtIleirltafene http://kranten.kb.nl/index.html. door kei Ornet no led Coaertookew to Ainterdam ander loiding ros den Herr It, IffIttELECIBIL 21172k,b0 'Voor weduwen to meijedetorsio «gehuwd* dom«, die lood« getelde no en bet «goog tot dm «Ma ~tuben to hebt" tija oi, do« De advertentie kondigt zes concerten aan Cotandeuriatou VI bieden twornardeo, peren« k* logo:genaden nor hot edreou baobab« gemald, Do prij, hiervoor be4roatf 1U.— voor het seizoen 1910-1911 door het Orkest van het Concertgebouw te Amsterdam onder Amsterdammers kunnen bij Broodje van leiding van den Heer W. Mengelberg in Kootje op het Leidseplein voor dat bedrag Sociëteit Harmonie. Volgens mijn onder het genot van verse koffie twee royaal naspeuringen was deze sociëteit destijds gestoffeerde broodjes eten. Maar in 1910 gevestigd in Rotterdam naast het nieuwe adverteerde restaurant 'De Nieuwe stadhuis op de Coolsingel. Karseboom' in de Kalverstraat, ook in Amsterdam, een Diner-Concert bestaande In het Gedenkboek van de 100e geboortedag uit vier gangen voor de prijs van f. 1,- per van Eduard Flipse schrijft de heer Jan Kosten: persoon en bij een slagerij in de P.C. kostte Rond de Eerste Wereldoorlog was er van het een Gelderse rookworst 65 ct. per pond. Het eens zo bloeiende Rotterdamse muziekleven was toen mogelijk om voor een tientje weinig over. Elke poging van goedwillende gedurende tien dagen te dineren of je ziek te enthousiaste mensen om het verlopen eten aan Gelderse rookworst. muziekleven nieuw leven in te blazen liep uit op een financieel debacle. Debet hieraan was Afgezien dat die tien gulden toen een forse de onverschilligheid van de rijke burgers, die consumptiewaarde had ben ik het meeste de culturele bovenlaag van de stad vormden. nieuwsgierig naar die 'bepaalde Deze lieten zich wat betreft ldassieke muziek voorwaarden' van de heren Commissarissen. voorzien door het Amsterdamse Gezien de sindsdien nogal veranderde Concertgebouworkest onder Willem opvattingen kan ik mij nu daar wel iets bij Mengelberg. Bijna altijd hadden deze voorstellen, maar wat hadden de heren van concerten een besloten karakter en waren toen voor ogen? Voor de kranten van nu slechts toegankelijk voor de heren van de zou dat voorpaginanieuws zijn en onze sociëteit en hun dames. huidige weduwen en ongehuwde dames Opmerkelijk vind ik de uitdrukkelijke bepaling zouden protestacties organiseren en in deze advertentie: 'Voor weduwen en kamervragen laten stellen, maar toen vond meerderjarige ongehuwde dames, die zonder men het blijkbaar normaal; behalve enkelen geleide van een lid toegang tot deze concerten die voor gelijke rechten van mannen en wenschen te hebben, zijn op door de vrouwen vochten en wonnen. Commissarissen te bepalen voorwaarden, Marie Boissevain, de vrouw van persoonlijke toegangskaarten voor het seizoen Mengelbergs beste vriend, stond daarvoor in beschikbaar gesteld. De prijs hiervoor de voorste gelederen. bedraagt f. 10,-' Op 16 oktober 1911 werd de Dames Het lijkt erg weinig dat 'weduwen en Hockeybond opgericht, waarbij weduwnaars meerderjarige ongehuwde dames' maar voor f. en ongetrouwde heren op leeftijd, ook met 10,- 'zonder geleide van een lid' hun geleide, geen schijn van kans maakten. `wenschen' vervuld zien worden. Wat is nu tien gulden of omgerekend € 4,55? J. van 't Kruis. 6 Mijn medewerking aan het tv- programma Andere Tijden — waarbij herdacht werd dat vijftig jaar geleden de geboorte van met de vraag tot hoe laat de showroom de Citroën DS plaatsvond — is door velen geopend was. Ik vertelde dat de opgemerkt, althans ik heb veel positieve bewakingsdienst juist bezig was om de reacties ontvangen. Wat niet is uitgezonden, showroom te ontruimen omdat om vijf uur maar wat wel is opgenomen, dat was mijn de deuren op slot gingen.