WILLEM MENGELgERG VERENIGING
MEDEDELINGENBLAD nr . l0 O: De kascommissie 1988: D. Blokbei"gen en J . Veurman met uw pei1ningmeester C. Baurichter- Jonkers BEZOEK AAN WILLEM NOSKE ====== Kort na de interessante bijeenkomst van onze leden ten huize van Willem Noske in Den Haag op 10 december 1988, werd onze toenmalige gastheer ernstig ziek. Na een· verblijf van ongeveer 4 maanden in het ziekenhuis is hij gelukkig weer thuis. Hoewel zijn gezondheid helaas niet meer de oude is, heeft hij zich weer met grote energie op zijn werk gestort: een alomvattend onderzoek van het muziekleven in Nederland van vroeger tijden tot nu. Ondanks zijn drukke werkzaamheden, heeft de heer Noske op 3 augustus 1989 een kleine afvaardiging van het bestuur van onze vereniging willen ontvangen, bestaande uit A. van Kapel en ondergetekende. Het bezoek had ten doel, om namens onze Vereniging van onze belangstelling voor zijn gezondheid te doen blijken en hem onze beste wensen voor de toekomst over te brengen, onder aanbieding van een fleurige bloemenhulde. De heer Noske toonde zich verrast door deze attentie en ontving ons aller vriendelijkst. Wij kunnen U verzekeren dat hij er uitstekend uitziet. Er ontspon zich onmiddellijk een levendig gesprek, waarin onze gastheer ons op boeiende wijze deelgenoot maakte van allerlei feiten en gebeurlijkheden, die bij zijn onderzoekingen aan het licht zijn gekomen en die tot dusverre onbekend zijn gebleven. Ook is hem gebleken, dat zich op vele gebieden in de loop der jaren vele misvattingen hebben gevormd, die een vertekend beeld van de historie geven en die in de literatuur een hardnekkig leven lijden doordat zij van generatie op generatie zonder verder onderzoek zijn overgenomen. Een ander, ook voor ons, belangwekkend onderwerp was de muziekinterpretatie. Heden ten dage is die, naar zijn oordeel, in het algemeen gesproken, verge leken met vroeger, aan een ernstige verarming en verschraling onderhevig als gevolg van een bedenkelijke nivellering van de uitvoeringspractijk. Voorheen kon men aan de stijl van de 'uitvoering duidelijk herkennen wie de vertolker was. Dat gold zeker voor grote dirigenten als Mengelberg,Walter en Furtwängler. Ook bij grote violisten b.v. kon men aan het spel herkennen of een Kreisler of een Thibaud speelde, zelfs kon men horen of de vertolker een man of een vrouw was. Elke werkelijk grote kunstenaar had zijn eigen karakteristieke stijl- en interpretatie-kenmerken. Het lijkt er nu helaas op dat men streeft naar een uniforme, onpersoonlijke speeltrant, waardoor de muziek van de componist niet voldoende tot haar recht komt. Quintessens _ hierb~ is de inst~lling van de vertolker ten opzichte van de componist. Het is de taak van de executant het werk van de componist zo goed mogelijk aan het publiek over te brengen. De muziek kan alleen dan volledig tot haar recht komen, indien de vertolker zich met zijn gehele persoonlijkheid inzet om de bedoelingen van de componist over te brengen. Uit het gesprek is wel duidelijk gebleken, dat muziekminnend Nederland uiterst interessante en waardevolle publicaties van Willem Noske over vele aspecten van de muziekuitoefening te wachten staan! Onze gastheer verklaarde tenslotte onze vereniging heel dankbaar te zijn vo6r de betoonde belangstelling en de goede wensen, en hij wenste op zijn beurt de Willem Mengelberg Vereniging veel succes toe. Mr.E.E.N.Krans ====== GREGOR PIATIGORSKY EN WILLEM MENGELBERG ====== Het seizoen 1929-1930 was het laatste waarin Willem Mengelberg een vaste verbintenis had met het New York Philharmonic Orchestra. Hij heeft toen van 28 november tot en met 19 januari voor zijn tweede "eigen orkest" gestaan en in totaal 30 concerten in New York gegeven. Er waren zware programma's bij, met o.a. de ge Symphonie van Beethoven en Das Lied von der Erde van Mahler. Voor de concerten op 26 en 27 december 1929 stond op het programma: 1. Vaughan Williams: Fantasy op een thema van 'Tallis 2. Dvorák: Cello-concert ", 3. Tschaikowsky: 5e Symphonie. Op 29 december was er weer een concert met op het programma: 1. Mozart: Ouverture "Die Zauberflöte" 2. Dvorák: Cello-concert 3. Glazoenow: 4e Symphonie. Solist op die drie avonden was de Russische cellist Gregor Piatigorsky (1903-1976), die toen voor het eerst in de Carnegie Hall optrad. Het was ook zijn eerste ontmoeting met Mengelberg. 0yer deze episode vertelt hij in zijn memoires, getiteld: "Mein Cello und ich und unsere Begegnungen" , een verrukkelijk boekje, als pocket uitgegeven door Deutscher Taschenbuch Verlag, München (No. 680). Hierna volgt de betreffende passage in foto-copie. Mr.E.E.N.Krans ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::======CANTATE "SELIG IST DER MANN" van Bach ====== Op donderdag 7 november 1940 stond op het programma in het Concertgebouw door het Concertgebouworkest o.l.v. Willem Mengelberg de Cantate nr. 57 van J.S.Bach met de titel "Selig ist der Mann". De solisten waren Jo Vincent en Max Kloos. Liturgisch bestemde Bach deze cantate voor de Tweede Kerstdag. Vermoedelijk omdat in de tekst gesproken wordt van Stefanus en zijn sterfdag gevierd wordt in de Kerk op 26 December. Daar deze uitvoering, die destijds door de AVRO uitgezonden en opgenomen werd, nu na vele jaren op gramofoonplaat is verschenen, is het niet van belang ontbloot hier nader op in te gaan. De opname staat op de onlangs verschenen dubbel L.P.: Concertgebouw 100 Years. A tribute to Willem Mengelberg. De plaat is uitgegeven door Micael G.Thomas. Daar niet ieder de tekst binnen zijn bereik zal hebben, drukken wij deze hierbij af. Als we deze tekst nader bekijken, is het een typische uiting van een ge loofsleven, zoals dat in de 18e eeuw bij sommigen gestalte kreeg. Het wereldvreemde element komt hier wel heel sterk naar voren. Het is een gesprek tussen Jezus (bariton) en de ziel (sopraan). Uitgangspunt is de tekst uit Jacobus 1 vers 12: "Zalig is de man, die in verzoeking volhardt want, wanneer hij de proef heeft doorstaan, zal hij de kroon des levens ontvangen, die God beloofd heeft aan wie Hem lief hebben". Deze tekst wordt aan het begin van de cantate als Aria door de Bariton gezongen en slaat wel bijzonder op Stefanus (Handelingen 7 : 55) En dan volgt een dialoog tussen Jezus en de ziel. De ziel (de gelovige) voelt zich bedreigd door de wereld om haar heen: de verzoekingen, die hier als wolven worden voorgesteld, die het schaap (de ziel) bedreigen. Dat zich eenzaam in deze wereld voelen en het verlangen naar de dood, waardoor men deze wereld ontvlucht en met Christus kan zijn is een gedachte, die vaak in de Kerk naar voren gekomen is en met name in de tijd van Bach, actueel weer. De uitgangstekst uit Jacobus die ZlJn toepassing heel duidelijk in Stefanus vindt, wordt in het recitatief van sopraan en bariton van betekenis: De ziel vraagt Jezus haar op te nemen in de hemelse heerlijkheid, zoals eenmaal Stefanus. De cantate eindigt met het koraal "Richte dich, Liebste" op de bekende melodie, die wij kennen op de tekst Lof zij de Heer, de almachtige koning der ere (Liedboek voor de kerken 434). Mengelberg voegt er nog een extra couplet aan toe en wel Lobe den Herren den mächtigen König der Ehren meine geliebete Seele, das ist mein Begehren. Kommt 'zu hauf, Psalter und Harfe, wacht auf lasset den Lobgesang hören. De melodie is door Bach iets gewijzigd. Wat de uitvoering onder Mengelberg betreft: Al dadelijk treft de warme klank van de strijkers. De 56 jarige Max Kloos zingt dan met expressie de uitgangs_tekst. Het is een verrukking om da~rna de pure stem van Jo Vincent op deze opname te horen. Zij is dan 42 jaar en de stem heeft ook in de hoog te nog die prachtige klaar~ heid wat we ons nog van vroeger herinneren. Max Kloos zong jarenlang de Christenp a rt~ in dè ':Matthäus Pass ion-uitvoering in Naarden. Hier in deze cantate zingt hij als bariton de baspartij. Helaas is af en toe hoorbaar, dat dit soms te laag is voor zijn stem. Het meest werd ik getroffen door de prachtige vertolking van het slotkoraal door Mengelberg. Helemaal de expressie vanuit de tekst. Wat een zeggingskracht! En wat indringend komt dan de tekst over. Dat is, wat wij tegenwoordig missen: Het zingen vanuit de tekst. Ab van Kapel ====== De Heer H.Nieman, Narcislaan nr. 35, 2241 VP WASSENAAR (tel.01751/10506) heeft ter overname de navolgende boeken, o.a.: Van Loon Onder de Stenen Lier f. 30,-- Reeser Mahler und Holland met de correspondentie Mahler/ Mengelberg f. 25,- Vermeulen Klankbord f. 45,-- verhoogd met portokosten. ======De Willem Mengelberg Vereniging telt 53 leden/begun stigers. ! ' ~ I Arie S. lch wünschte mir den Tod, Wenn du, mein Jesu, mich nicht liebtest. Ja wenn du mich bannoch betiiibtest, So hätt ich mehr als Höllennot. Rezitativ S.B. (JeBUB): lch reiche dir die Hand Und auch damit das Herze. (Die Seele): Ach! süBes Liebespfand,5 Du kannst die Feinde stürzen Und ihren Grimm verkürzen. Arie B. (Jesus): Ja, ja, ich kann die Feinde schlagen, Die dich nur stets bei mir verklagen, Drum fasse dich, bedrängter Geist. Bedrängter Geist, hör auf zu weinen, Die Sonne wird noch helle scheinen, Die dir 'itzt6 Kummerwolken weist. Rezitativ (Dialog )S. B. In ameiner SchoB liegt Ruh und Leben, 57. SELlG IST DER MANN (DIALOGUS) Dies will ich dir einst ewig geben. Arie B. (Die Seele): Ach! Jesu, wär ich schon bei dir, "Selig ist der Mann, der die Anfechtung erduldet; denn, nachdem er Ach striche mir bewähret ist, wird er die Krone des Lebens aempfahen. "1 Der Wind schon über Gruft und Grab, 80 könnt ich alle Not besiegen. Rezitativ S. W ohl denen, die im 8arge liegen (Die Seele): Ach! dieser süBe Trost erquickt auch mir mein Herz, Und auf den 8chall der Engel hoffen! Das sonst in Ach und Schmerz Ach! Jesu, mache mir doch nur, wie 8tephano, Sein ewigs2 Leiden findet [den Himmel offen!1 Und sich als wie ein Wurm in seinem Blute windet. Mein Herz ist schon bereit, lch muB als wie ein Schaf Zu dir hinauf zu steigen. ;;. Bei tausend rauhen Wölfen leben; Komm, lromm, -r-ergnügte Zeit! lch bin ein recht verlaBnes Lamm und muB mich ihrer Wut Du magst mir Gruft und Grab Und Grausamkeit ergeben. Und meinen Jesum zeigen. Was Abeln dort betraf,3 Arie S. Erpresset mir auch diese Tränenfl.ut. Ich ende behende mein irdisches Leben, Ach! Jesu, wüBt ich hier 6 Nicht Trost von dir, Mit Freuden zu scheiden verlang ich Citzt eben. So müBte Mut und Herze brechen, Mein Heiland, ich sterbe mit höchster Begier, Und voller Trauern4 sprechen: Hier hast du die Seele, was schenkest du mid - Chora.l Richte dleb, LIebste, 1l&Ch at"'" >GefaDea1 ·macl ~ DaB Jek .. -8eel8Idrea.aclUuaer ... .q...... , Der clleh .ergötzt .. - --'.,- - -.. ~,. - .- ---~ --"'-"" , ~,_ .. '.:.:o",,, .",. '..' :':; ~:: :a!:"'U:::=~~;> ':(.:j:~~;:: ,,·.~~it'::~;·~1~~····-'·:+;~&'.~1ft~:t::r": Ul ~ : è..1·Ja.!' d R. n e i ll~, -: "Gus t a\t l, ia.h l e~ :)~:. è. Gu i cio _~ G. leT ." Die erhaltenen geclruckten Panituren von Mahlers Werken, die sich _. .(~~ : hen Hollands im Vergleich mit der schrecklichen Armut, die zu die in dem von der Universität Georgia erworbenen Teil von Adlers Bi ': .~~.: ser Zeit in seinem Heimatland herrschte. Nach dem Festival schrieb bliothek befinden, enthalten keinerlei Zeichen oder Notizen von i ~. , .e er einen kurzen Bericht für die Zeitschrift für M usikwissenschaft. 98) Mahlers Hand, ausgenommen vieIleicht eines, das von Adler in einer lij'~ I" In den Beziehungen zwischen Adler; und Mahlers Witwe hielten die Rede über Mahler erwähnt wurde: ein Doppelstrich, der im ersten l~ . Satz der Achten Symphonie den" Wiederholungsteil" angibt, womit l:r Spannungen mehr als ein Jahrzehnt nach dem Tod des Komponisten Mahler "auf die strenge Beobachtung der Sonatenform . . . auf if' an. Sie gipfelten in Adlers Weigerung, das in seinem Besitz befindli ;:" merksam macht". 95) che Briefmaterial zur Verfügung zu stellen, als Frau Mahler die ;f:" Sammlung der Briefe ihres Gatten vorbereitete. So geschah es, daB - lm Jahre 1920 wurde Adler eingeladen, als Ehrengast am Mahler Ironie des Schicksals! - der eine Brief an Adler, den die Sammlung Fest in Amsterdam teilzunehmen. Dieses Fest wurde zum Beginn enthält99) , zugleich der einzige ist, der eine ernste Verstimmung einer Wiederannäherung zwischen den Künst!ern der im Ersten zwischen Mahler und Adler zeigt, deren Ursache Frau Mahler war. Weltkrieg feindlichen Staaten, und viele hervorragende Persönlich• Verdoppelte Ironie, faIls Mahler diesen Brief wirklich nicht abge kei ten waren anwesend. Noch vor dem Ereignis half Adler bei der schickt haben sollte ! Adler mag sich dieser Ironie bewuBt gewesen Propagierung der Veranstaltung durch einen Anikel in M usikblätter sein, 'doch können auch andere Umstände zu seiner Entscheidung 96 1 des Anbruch ) . Während seines Aufenthaltes hielt er ei ne kurze An ~ , beigetrage~ haben wie etwa die Nennung Ferdinand Löwes oder Fe sprache Gustav Mahlers Persön/ichkeit, die nachher in einem Sam '.': lix von Weinganners in früheren Briefen, die beide noch am Leben melband von C. Rudolf Mengelberg herausgegeben wurde.97) In waren, oder die Notwendigkeit, die Anlässe und Bezugnahmen vie dieser Rede fafhe Adler sein Mahler-Bild zusammen, wie er es be Ier Briefe zu erläutern. Was immer seine Motive gewesen sein mö• reits in seiner Studie dargelegt hatte, fügte aber noch ei~ige Einzel gen, bleibt es bedauerlich, daB Adler nicht wie Friedrich Löhr100) zu heiten hinzu, wie den oben zitienen Hinweis auf die Achte Sym dieser Zeit alle an ihn gerichteten Briefe mit ausführlichem Kom phonie. Während seines Aufenthalts in Amsterdam fühne er auch mentar zugänglich gem acht hat. ein kleines Tagebuch (unveröffentlicht), in das er einige zufällige Eindrücke notiene. Diese zei gen neben seiner sehr günstigen Auf Der Bruch zwischen Frau Mahler und Adler wurde schlieBlich in nahme der Aufführungen - er hält Mengelberg zugute, daB er ihm den J ah ren, die unmittelbar auf die Herausgabe der Briefe folgten, endlich das Wesen der Fünften Symphonie verdeutlicht habe - sei überbrückt. In einer Sitzung am 29 . November 1926 wurde ein Gu stav-Mahler-Denkmal-Komitee gebildet. Wie Alma Mahler berich nen starken Eindruck von dem offenkundigen Reichtum und Gedei- tet, stammte die typisch österreichische Idee, dem verstorbenen ges~lIt, daB es sich urn ein "GroBes Musik-Fest zu CasseI" handelte, bei dem Komponisten eiri Denkmal zu errichten, von Adler. 101) Frau Mahler Mahler am 29. Juni 1885 das Oratorium Paulus von Mendelssohn dirigierte. Siehe wurde eingeladen, im Exekutivkomitee rnitzuarbeiten, und nahm die auch: Hans Joachim Schaefer, Gustav Mahler in Kassei, in der vom Magistrat der Stadt KasseI herausgegebenen Zeitschrift informationen, Juni, Juli / August 1975; 98 ) Guido Adler, Mahler-Fest in Amsterdam, in : Zeitschrift für Musikwissenschaft, 2 Februar, April, Mai, Juni; Juli / August 1976; Februar, März, April, Mai 1977; (1919-1920 ), S. 607f. wird fortgesetzt. 99) Siehe S. 57 f. der vorliegenden Studie. 95 ) Guido Adler, Gustav Mahlers Persänlichkeit, in: Das Mahler-Fest Amsterdam 100) GMB , S. 471-492. Mai 1920, Vorträge und Berichte, Wien 1920, S. 20. lOl ) Alma Mahler Werfel, And The Bridge is Love, London 1958, S. 193 . Die deut 96) Zum Mahler-Fest in Amsterdam, in: Musikb/iitter des Anbruch, 2, S. 255 f. sche Fassung von Alma Mahler-Werfels Memoiren, die unter dem Titel Mein 97) Siehe Anmerkungen 10 und 95. Leben (Frankfurt 1960) erschien, enthält diesen Abschnitt nicht. 64 Ingezonden door dhr.Nieman 65 ~------~- ~------_ ...... _ --_...... __ ... --_ .. _...... _.. ._ .. ._ ... - ...... " ""' ''' 1. Was Mengelberg sympathiek? Dit vroeg iemand mij toen hij hoorde dat ik bezig was met een studie over de beroemde dirigent. Mij n antwoord was: "dat hangt er van af aan wie deze vraag gesteld wordt". De achtergrond van de vraag was natuur lijk: "ie~and die zich in het leven van een bepaalde persoon verdiept, zal hem wel sympathiek vinden." Dat is overigens geen vanzelfsprekend heid, immers als dat een wet zou zijn, dan zouden de biografen van A. Hitier, J. Stalin etcetera in een kwaad daglicht komen te staan. Mijns inziens ligt de motivatie om een biografie of studie over iemand te maken in de interesse die men voor zijn leven en prestaties (en de eventuele gevolgen daarvan) heeft; een interesse die niet in alle ge vallen een sympathie voor die persoon hoeft in te houden. Dit laatste kan zelfs een belemmering voor de auteur betekenen: wanneer het uitgangs punt is een zo sympathiek mogelijk beeld te schetsen van 'de heldl, ontstaat een gekleurd beeld op grond van gefilterde informatie. Een dergelijk eenzijdig beeld zal slechts bepaalde aspecten van de persoon belichten - een voorbeeld hiervan is het boek van Edna Richo1- son Sollitt: "Mengelberg and the symphonic epoch" waarin het betoog -. doorspekt is met loftuitingen, hetgeen overigens bon ton was in die tijd (1930). Kritische geluiden ten aanzien van de maestro kànden toen eigenlijk niet ~ op zich een interessant gegeven voor de biograaf en degene die het culturele leven uit die tijd bestudeert; Sollitt blijft dus verplichte literatuur voor de Mengelberg-kenrier! Even eenzijdig is het beeld van Mengelberg dat is blijven hangen bij velen na de tweede wereldoorlog: dat van 'controversiële' of 'foute' figuur. Distantie is een eerste vereiste om tot een niet-eenzijdige, zo objec tief mog~lijke weergave van leven en werk van een historische figuur te komen, waarbij elke auteur ongetwijfeld zijn eigen accenten op be paalde aspecten zal leggen, afhankelijk van specifieke interesses. Als voorbeeld van een goede gedistanciëerde beschrijving van de oor logsperiode kan het hoofdstuk "het concertgebouw gedurende de tweede wereldoorlog" door Pauline Micheels in deel 1 van "Historie en Kroniek . van het Concertgebouwen het Concertgebouworkest" genoemd worden. Om nu terug te komen op de vraag die het uitgangspunt van deze beschou wing vormde: degenen die Mengelberg als vertolker kennen, zullen dáár over een bepaalde mening hebben - of Mengelberg als persoon sympathiek was, heeft daar weinig mee te maken. 2. Anders ligt het bij mensen die in direct contact met hem stonden, bijvoorbeeld een orkestlid tijdens een repetitie of een familielid tijdens een verjaarsvisite. In dergelijke situaties spelen persoon lijke sym- en antipathieën een rol. Kortom, de vraag 'was Mengelberg sympathiek?' is onvolledig; echter het antwoord op de vraag 'wie vond Mengelberg' sympathiek (of niet) op plaats X en op tijdstip Y en waarom?' kan een bijdrage leveren aan een beeld van de persoonlijk heid van Mengelberg. Aarnout Coster. ====== het werk. Pas na verloop.van~d Volks krant ~4.7.1989 bleek dat de oorspronkelijk opzet te krap was voor de veelheid vlin ~e~e vens. Het pakket dBas~ I1I t'en Chp- , pèr brachten de oplo~mg.., !l)éb~- ; " veelheid informatie die erm ttán IS gl galuisch, vijftien megabit." ~ IBM heeft de~omputer bes$.lfM,ar gesteld. Defiilancil!Ie consejiuFties zijn VO Willem Mengelberg vereniging Postbus 25 NL 8330 AA Steenwijk Geachte mevrouw Baurichter, Na lezing van de brief van de he er P . ~ . Za nder d. d . 19 f e bru3ri 1989 heb ik mij dezer dagen naar het Geme ente-archief te Utre cht begeven, waar ik het volgende te weten kw a m: Gemeenteraadsbesluit no. 3441/15 A ~ Van 12 mei 1920 betreffende wijziging van de Burgstraat in Mengelberg laan. Ui t rte door mij geraad r leegde toelichting blijkt dat deze wi j zig ing he ~ ft pl a3 t s gevonden om de dirigent te ere n, die z i jn 25-jarig juli leum a l s leider van het Concertgebouw-orkest vierde. De musicus Wi1lem Mengelberg kr i jgt o p 12 me i 1320 va n 8 & 0 bericht dat het college besloten he e ft a ls hulde ter ge lege nheid van zijn jubileum de Burgstraat - wanneer de Oosters po or1ijn za l z ijn opgeheven - de naam van Mengelberglaan te geven. Historische gegevens: De Mengelberg18an werd eers t onjuis t vernoemd naar Friederich Hilhelm Mengelber ~ ui t Keulen, die een Rle lier va n kerkelijke kunst dre e f. Hij ve stigt zi.ch i n 1870 on 't Ho og t no. lG, waar zijn vierde zoon, de musicus Will.em Menge1berg in 1871 geboren werd. In hetzelfde jaar verhuisde de f a mi lie na ar 1'-a 1ieban n no. 80 . Willem Menge1berg overleed op 22 maart 1951 te ~uort in Zwit s erla nd. • Toen op 7 maart 1929 voorgesteld werd een straa t t e be noem en naar wethouder de Waa l ~a lefijt maakte burgemeester Fooke ma Amdrea bezwaar hiertegen, omdat het een nog in leve n z ijnde pe rsoon be t ro f. rf oen ui t de Ra a d 0 pgemer kt werd "En TlenljG lb erg da n F' ze i. de burg~meester ten onrechte dat het de ge hele f a mi lie betrof e n niet de dirigent alleen. Dit alles heb ik o~er g enomen van de ge g ev ~ns die mij i n het Gemeente-archief te Utrecht ter hand werden ges t e ld. Ik ma::lk hieruit op dat de t1enge1berg l aan, die o p 25 juli 19115 we rd omgedoopt in Wolter Heukelslaan, toch wel degelijk n aar de dirigent Willem Mengelberg is vernoemd. Met vriendelijke groeten, J. C. va n der La a n Desgewenst te publiceren in Uw mededelingenblad I , :i~t!{~;~- -::e:oo~~r-:m-~ foo~_e::=~ t ------~::~C~:~-:::~~ ~an boord van de 11 ADONIS" , t1' &.t t "De Gramofoon-Revue" Januari 1933 Die opname kon in elk gev~l niet Van het C.O. Vri e ): (1 e Ii J ke Ç ~ T u'~ ten, zijn1! » 7..(:·.:·...... ,.t) ./ ) J . Geleedst .. .-. ":"; • HISTORIC RECORDiNGS lEETHOVEN. Symphony No. 51n C minor. Op. 67". Orchestra I Wlllem Mengolborg. Archive times when, armed with minimal inrormation Ij) Symphony No. 81n F major. Op. 93h. Royal Con Docurnents .554 GRAMOl'1I0NE Listenlng to the newly released performances of chapter on Mengelberg, Shore describes in detail classica I good sense or Mcngclberg's condueting is slandard repertory works, I was surprised how how Mengelberg prcparcd Ihe opening bars of evident in his accounl or Cherubini's Overtllre levcl-headed much ofMengelberg's conducting is. Strauss's Eilllle(delllebell, inserting a conIlIla inlo AnC/aeoll, bilt by far the most significant item on Wllen Pearl teissued his 1928 Concertgebouw the tie in bar land ensuring a brilliantly dear the disc is the 1926 recording or the Adagiel/o recording of Tchaikovsky's Fifth Symphony on arpeggio notjust a dumpy slur of E Oat major; and rrom Mahler's Fifth Symphony. I have long LP in Fèbruary 1982, RL drew attention 10 how he gave the players space in bar 2 10 attack Ihought this movement should be played rela moments of "hysterica I intcnsity", "agogic pos the up-beat, the viohls and cellos striking the E tlat tivc\y swiftly, at arollnd sevenminutes rather than luring", poor Intonation, and culs. In those days with the point of the how. It is this kind of con the now ustml 12, as Mengelberg and Walter used Ihe Concertgebouw woodwind playing did have a scious articulacy thaI makes his reading of to treat it (with Kubclik and Barbirolli at least slill certain characteristic rawness that is not always Tchaikovsky's Serellade fol' strings so compelling vaguc\y in touch with Ihis tradition). In a long and congeilial to us now, and there are cuts iil thé (it is coupled with an unexceptionable perform absorbing essay" Aspects or Mahler's Fifth Sym Tchaikovsky whlch are retáined in the 1940 Berlin ance of Ihe Firsl Piano Concerto with the Edwin phony: performance practice and intcrpretation" recording. Two substantial portions of the finale Fischer Fupil, Conrad Hansen, as soloist) though in the Mny MI/skaI Times, Paul Banks exalllines go, including the whole of the start of the coda. If I wish could be more enthusiastic about the the qllestion in great detail, drawing, lImong other anything, the BerIIn Tchaikovsky Fifth is rat her Amsterdam Held!!lIlebell. Here, after all, arc the things, on Mengeiberg's annotated conducting bland, wlth the Berliners evidently enjoying a less dedieatees at work, though I don't suppose any scorc of the Firth Sylllphony that dates from the symbiotic relatIonship wlth Mengelberg than the players survived from those heady days at thc turn initial period of work on the sylllphony with Amsterdam players. Jn general, I think Mengel of the century when Stmuss, Mengc\bcrg, and Ihe Mahler himsc\f. Prom this it is dear that the Ada berg's reputatlon as a free-wheellng hysteric, Concertgebouw dazzled audicnces (including giello, far from heing some piece of death-hllunted much given to altering the scores of the great mas London audiences, in 1903) with the piece and the nostalgia, is far more prohably a love-song that ters, has been eltaggerated. In rilany instances, he orchestra's masterly realization of it. In the cvent, prefaces a joyous cclebration ol"love. In this, as in moulds ihe muslc far Ie ss freely than Furtwängler, Mengeiberg's 1928 New _York Philhannonic many other things, there is plenty of evidencc to though perhaps with Mengelber~ one is more con recording (RCA- nla) remains unchallenged. slIggest that Mengelberg, both as technician and scious of even the smallest agoglc adjustmen\ be There one senscs Mcngclberg at the pcak of his interpretcr, is somcone yOllngcr mlJsicians lose cause of his extraordihary control of the players. powers, characterizing the music brilliantly and sight of at their peri!. R.O. He also makes much more extensive use of porta holding the orchcstra in his thrall with that con mento and in this respect is perhaps the last great cenlrated mastery that rew conductors have ever European cónductor to do so on this kind of scale. achieved. (Karajan has it, but he told me it took The 1937 Amsterdam recording of the Pa/hé/i years to achieve; one of his models was Václav qll!! Symphony Is véry fine, with few distortions, Talieh, another conductor who, despite thc best one or two strongly underlined 'points' notwith efforts or BBC Radio 3, is toD little noticcd these standing. In the hall itself, the power and richnesg days.) By MengeIberg's staildards, the 1941 Eill of the orchestral tone must have been truly aston Heldelllebell is oddly raueous and free-wheeling. ishing. The burnlshedstring playing is still a joy, The recording does nol help, with the trumpets Ons lid: de Heer A.Pruyt Ihe great melodies tenderly and passionately subject to some unpleasing distortion and dis zond ons dit artikel inOected, wlth extensive but always stylish use of colouration, but where things do work oul weil portamento. Tbe concluding Adagio is played there is often a sense or meticulousness turning really rather qulckly, with fierce attack and great into mannerism. The 1938 recording of Strauss's c1arity of Ihie but with a surging commitment in DOIl J/lall, coupled wilh the Bralulls Fourth Sym the çentral outbursts thatkindles the music freshly phony, is also oddly lethargie. The orchestra do into life. As that most dispassionate of orchestral not seem to warm up until the second love bout, observers, Bernard Shore, wrote in his book The atid the poorly playcd glockenspiel is horrihly nrclreslro speakS (London: 1938): "His interpret prominent in places. The orcheslra \\'ere to play alions, intenselr personal aiHI vivid, have his great beller for Karajan in 1943 (DG CD 423 527-2DO(i, conviclion behIlId them." In the 11112 Overture, 4/H!!). Even Toscanini hns his ('ailures with this which I!ccompanies the Pa/lréliqll!! on the disc, piece in his last years. It is not music ('or old men there are no histrionics; only flrm direction Rnd to conduct. string tone that glows like a Ryzantine mozaie. The record of Dutch music is of particular Anothet performance I greatly enjoyed, despite interest. The Wagenaar Overture has always bI a a slightlyrecessed recording, is Ihe 1941 account reasonably successful independent life, and there of Dvof~k's New World Symphony, It is worth is the elegiac Ci(/('Olllla GOlica by Cornelius recallins that when Mengelberg took over clirec Dopper (1870-1939) who had been Mengeiberg's tion of the Concertgebouw Orchestra in 1895, this deputy at the Concertgebouw from 1908-31. The 11 symphony was barely a year old. Vet here, wilhin two charming Dutch dances by Roentgen arc a fcw dar! of hls 70th birthday, Mengelberg dir music after the manner of Respighi's AI/rielll airs ects it wlth a zest and Iyricism that bring it up aI/(l dallces. Jo Vincent is mther distantly recordC'l newly minled in a manner few German-born con in the Andriessen but it is intcresting to hear snip' ductors could emulate. The slow movement is pets of music from the early twentietir centl1ry played wlth a sreat sense of longing, expressive flowering of the Dutch Catholic choral traditioll. bul never maudlin, and in the Scherzo, Mengel The two LPs issued by Michael G Thomas in a berg ensures that the music's strong dance impulse iimited edition or 500 copies indude asinging, al50 embraces the symphony's continuing song. surging account or Ihe 7Hs/all exlracts, some old No wonder Monteux admired Mengelberg in this fashioned Handel, and Bach with hints of a mo\'e repcrtory. . to a new-found buoyancy and graee th at sOl11e A profound, almost Eigarian sadness and younger conductors were now looking to in the sobriely casts lts shadow over the slow movement performánce or music of that period. In the of Brllhms's Fourth Syniphony as Menge\berg Mahler songs, Mengeiberg's aim is c1arity of tex conduct! it. Elsewhere, one or two gestures tmes and diction. I don't have from Hcrlllann apart-an acceleration in the first inovement Schey the kind or burning insights Fischer-Dies coda, R comma before bar 5 of the scherzo, man kau broughl to the songs in his EM I rccording nerisms you wlll flnd in Klemperer's LP Phil with Furtwiingler (CD CDC7 47(i57-2, (i/87), bilt harmonia recording (nla)-this is a remarkably the performance is of interest, as, in a rather more c1assical reading. I only wish the transrers were tangenlial way, is Gaspar Cassado's aristocratie not so poor, At times the sound breaks up al most playing of his own arrangement ror cello and completely, as though there was a giant piece or orchestra of Schubert 's A /'pegginl/C' Somlta. tluff on the stylus. There are also problems with The EMI collection, carefully asscmhled allli the recordlng of Brahms's Setond Symphony: a annotated, is of great historical interest, though shift of level neilr the start of the slow movement, with no substantial works on the disc it is very and a nolsy record in the <1uietest part ofthe finale much - a collection of orchestral lollipops. In just before the recapitulatIon. But this, too, is fine December 191 I, Th!! Mllsical Times described Brahma, a Second to think of in the same general Mengeiberg's conducting of Liszt's Les p/'éllldi's league 85 the 1931 Max Fiedler rccording wilh the as "one of the most magnificent performances of Ilerlin Philharmonlc or the several post-wnr Kara un orchestral work that has cvcr been given in the ja n versions. Queen's Hall", though many pcopte missed it as If Mengelberg had a mannerism, it was his they had tra ins to cateh and Raehmaninov had allnost fanatica I concern to get the cleanest attack hogged the stage playing endless encorcs. Perhaps on--or artlculation of-a ehord or a note that a rew or them were able to console themselves for launches somckey motivating phrase. In his the loss wh en this 1929 recording was isslled . The September i 989 Dr. Pieter Vis stelde ons ter hand de bijgesloten partituren. , Voor alle zekerheid stelde het secretariaat zich in verbinding met Buma/Bevaart: De voorwaarden, waaronder deze partituren mochten worden bijgesloten, zijn: 1. De muziek mag niet worden uitgevoerd 2. de partituren mogen niet - buiten onze leden om - worden vermenigvuldigd 3. en tevens niet op mechanische wijze worden gereproduceerd. Aldus Mr. Bevaart van de Stichting Chasa. Mocht een der leden besluiten wel tot uitvoering te willen overgaan dan kan men contact opnemen met Mr.J.Bevaart, p/a Kamer van Koophandel te Amsterdam, daar de Zwitserse Stiftung de toestemming i.v.m. de rechten zal dienen te geven . (in enkele gevallen). Telefoon: 020/172882 (Bij Buma/Stemra stond Mengelberg niet ingeschreven) ====== Ons lid, H. van Lith, ging deze zomer naar Amerika en Canada op platenjacht naar platen met Willem Mengelberg en enig orkest. Hij ~ al ons zeker in een volgend Mededelingenblad kunnen inlichten of hij daarin is geslaagd. ====== Op o~ze aanvraag of de Vereniging de filmopnamen van het filmmuseum op video-band wil aankopen, mochten wij tot heden slechts toezeggingen ontvan gen tot een bedrag van f. 275,--, zodat wij h~laas niet tot aankoop zullen overgaan. ====== Buma/Stemra is bereid een artikel te wijden aan onze Vereniging in haar oktober-uitgave. De voorzitter, tot 1 november in Italië, zal daartoe een artikel schrijven. Mocht een en ander doorgang vinden, dan volgt een overname in ons Mededelin genblad van december/januari. ====== Mevrouw Guilleron van Wijk zal inderdaad op 5 november a.s. een mu ziekmiddag houden in "De Studiekamer", waartoe de leden worden uitgenodigd. Zie bij : AKTIVITEITEN ------MEDEDELINGEN Prof. Dr.W.A.M.VAN DER KWAST te Amsterdam zal een lezing houden over WILLEM MENGELBERG voor de ROTARY Het secretariaat stuurde Prof.Dr.van der Kwast de Mededelingenbladen nr. 3 t/m 9 toe (als studiemateriaal). Prof. Dr.. van der Kwast bracht onlangs een bezoek aan de Chasa en trof daar ons lid Mevrouw Schütte aan, die eveneens in de Chasa haar vacantie doorbracht. Als gastheer/vrouw fungeerden: De heer en Mevr. A. van WOUDENBERG De keukenbrigade bestond uit twee dames van de HOTELSCHOOL ====== Ons lid, Drs. PAUL KORENHOF werd benoemd tot HOOFDREDACTEUR van LUISTER Ons lid, Hans Tuijten werd bID van de HOOFDREDACTIE van PIANOWERELD De leden doen het maar goed! Namens de WILLEM MENGEL BERG VERENIGING VAN HARTE GEFELICITEERD ====== Mr. RONALD KLETT van de Willem Mengelberg Society (U.S.A.) is wegens ziekte een tijdlang uitgeschakeld geweest. Hij stelde de leden van zijn Society geheel op de hoogte van het ziekteverloop. Het nieuwe adres van zijn Society is: Mr.Ronaid Klett Willem Mengelberg Society 6954 CROCUS Ct. App. 2 GREENDALE Wisconsin 53129 U.S.A. ====== Ir.Steffen meende, dat er sedert kort in Duitsland een Mengelberg-Vereniging bestond. Weet een der leden een adres? I , AKTIVITEITEN 7 oktober 1989 in Caf~-Restaurant "DE ENGEL" te Houten (Burg.Wallerweg 2) 13.30 uur Bestuursvergadering 15.00 uur Ledenbijeenkomst 5 november 1989 13.30 uur MUZIEKMIDDAG te Haaksbergen, onder de titel: "LUISTEREN NAAR WILLEM MENGELBERG" Mevrouw Guilleron van Wijk houdt op deze middag een samenkomst voor muziek-docenten en studenten van het Twents Conservatorium en muziek scholen, waarbij tevens de leden van onze Vereniging aanwezig kunnen zijn. De entreeprijs voor onze leden bedraagt: f. 7,50 (inclusief soep). Genoemd bedrag te storten op girorekening nr. 3085905 t.n.v. Mevrouw C.Guilleron van Wijk, Beethovenstraat 59, 7482 TG HAAKSBERGEN De middag zal worden gehouden in "De Studiekamer". (In De Studiekamer mag niet worden gerookt)! Entreeprijs voor niet-leden: f. 10,-- p.p. (excl. soep - bij overmaking vermelden wel/niet soep). 2 december 1989 JAARVERGADERING in Hotel De Engel - HOUTEN 13.30 uur bestuursvergadering 14.30 uur worden de leden verwacht. Globaal ziet de agenda er uit als volgt: 1. verslag voorzitter 2. verslag secretaris 3. verslag kascommissie 4. benoeming nieuwe kascommissie 5. aktiviteiten voor het komende jaar 6. voorstellen van de leden hoe de Vereniging dient te fungeren naar de mening der leden (inspraak!) 7. contributie (kan er voor 1990 een bedrag ad f. 50,-- worden ge- vraagd)? 17 december 1989 KERSTCONCERT in de R.K.Kerk te Houten (zie elders in dit blad) ******* MENGELBERG ALS COMPONIST ******************************************************************* KERSTCONCERT op 17 december 1989, des avonds te half acht in de R.K.Kerk (Oude Dorp) te Houten met het Stadsknapenkoor uit Elburg o.l.v. Pieter-Jan Leusink, met medewerking van Dr. PIETER VIS: Bas-Bariton, m.m.v.het Gents kamerorkest o.l.v. Pieter Vi s . Uitgevoerd zullen worden composities van Willem Mengelberg (vier jeugdkoorwerkjes) ALS PRIMEUR IN NEDERLAND o.a. SELIGE NACHT (3 stemmig) ZU BETHLEHEM GEBOREN (op 9/10 jarige leeftijd door Willem Mengelberg geschr even) 4 stemmig jongens koor à capella AVE MARIA (1919) 2 stemmige koorzetting bewerkt op 8 oktober 1934 in de Chasa op thema van de klokken ES F~HRT DREI K~N-GE (op 8 jarige leeftijd geschreven) 4 steromig koor (Partituur van Donemus, als aan de leden onlangs toegezonden). Kaartbespreking via PIETER VIS te Houten (tel. 03403/72455). f. 10,-- p.p. Verder staat er verschillende populaire en klassieke koorzang op het programma. ====== wordt Uw secretaris-penningmeester 50 jaar!! Voor u wellicht een reden een kaartje te sturen ...... ------ Helaas ontbreekt ditmaal een opvolgende lijst van R.Ch.Kruijt. Il ij zal zijn lijst aanvullen met de gegevens van J.Geleedst, zodat u deze in het volgende Mededelingenblad zult aantreffen.