WILLEM MENGELgERG VERENIGING MEDEDELINGENBLAD nr . l0 O:<TOBER 1989 De kascommissie 1988: D. Blokbei"gen en J . Veurman met uw pei1ningmeester C. Baurichter- Jonkers BEZOEK AAN WILLEM NOSKE ======================= Kort na de interessante bijeenkomst van onze leden ten huize van Willem Noske in Den Haag op 10 december 1988, werd onze toenmalige gastheer ernstig ziek. Na een· verblijf van ongeveer 4 maanden in het ziekenhuis is hij gelukkig weer thuis. Hoewel zijn gezondheid helaas niet meer de oude is, heeft hij zich weer met grote energie op zijn werk gestort: een alomvattend onderzoek van het muziekleven in Nederland van vroeger tijden tot nu. Ondanks zijn drukke werkzaamheden, heeft de heer Noske op 3 augustus 1989 een kleine afvaardiging van het bestuur van onze vereniging willen ontvangen, bestaande uit A. van Kapel en ondergetekende. Het bezoek had ten doel, om namens onze Vereniging van onze belangstelling voor zijn gezondheid te doen blijken en hem onze beste wensen voor de toekomst over te brengen, onder aanbieding van een fleurige bloemenhulde. De heer Noske toonde zich verrast door deze attentie en ontving ons aller­ vriendelijkst. Wij kunnen U verzekeren dat hij er uitstekend uitziet. Er ontspon zich onmiddellijk een levendig gesprek, waarin onze gastheer ons op boeiende wijze deelgenoot maakte van allerlei feiten en gebeurlijkheden, die bij zijn onderzoekingen aan het licht zijn gekomen en die tot dusverre onbekend zijn gebleven. Ook is hem gebleken, dat zich op vele gebieden in de loop der jaren vele misvattingen hebben gevormd, die een vertekend beeld van de historie geven en die in de literatuur een hardnekkig leven lijden doordat zij van generatie op generatie zonder verder onderzoek zijn overgenomen. Een ander, ook voor ons, belangwekkend onderwerp was de muziekinterpretatie. Heden ten dage is die, naar zijn oordeel, in het algemeen gesproken, verge­ leken met vroeger, aan een ernstige verarming en verschraling onderhevig als gevolg van een bedenkelijke nivellering van de uitvoeringspractijk. Voorheen kon men aan de stijl van de 'uitvoering duidelijk herkennen wie de vertolker was. Dat gold zeker voor grote dirigenten als Mengelberg,Walter en Furtwängler. Ook bij grote violisten b.v. kon men aan het spel herkennen of een Kreisler of een Thibaud speelde, zelfs kon men horen of de vertolker een man of een vrouw was. Elke werkelijk grote kunstenaar had zijn eigen karakteristieke stijl- en interpretatie-kenmerken. Het lijkt er nu helaas op dat men streeft naar een uniforme, onpersoonlijke speeltrant, waardoor de muziek van de componist niet voldoende tot haar recht komt. Quintessens _ hierb~ is de inst~lling van de vertolker ten opzichte van de componist. Het is de taak van de executant het werk van de componist zo goed mogelijk aan het publiek over te brengen. De muziek kan alleen dan volledig tot haar recht komen, indien de vertolker zich met zijn gehele persoonlijkheid inzet om de bedoelingen van de componist over te brengen. Uit het gesprek is wel duidelijk gebleken, dat muziekminnend Nederland uiterst interessante en waardevolle publicaties van Willem Noske over vele aspecten van de muziekuitoefening te wachten staan! Onze gastheer verklaarde tenslotte onze vereniging heel dankbaar te zijn vo6r de betoonde belangstelling en de goede wensen, en hij wenste op zijn beurt de Willem Mengelberg Vereniging veel succes toe. Mr.E.E.N.Krans ======================================================================== GREGOR PIATIGORSKY EN WILLEM MENGELBERG ============================================= Het seizoen 1929-1930 was het laatste waarin Willem Mengelberg een vaste verbintenis had met het New York Philharmonic Orchestra. Hij heeft toen van 28 november tot en met 19 januari voor zijn tweede "eigen orkest" gestaan en in totaal 30 concerten in New York gegeven. Er waren zware programma's bij, met o.a. de ge Symphonie van Beethoven en Das Lied von der Erde van Mahler. Voor de concerten op 26 en 27 december 1929 stond op het programma: 1. Vaughan Williams: Fantasy op een thema van 'Tallis 2. Dvorák: Cello-concert ", 3. Tschaikowsky: 5e Symphonie. Op 29 december was er weer een concert met op het programma: 1. Mozart: Ouverture "Die Zauberflöte" 2. Dvorák: Cello-concert 3. Glazoenow: 4e Symphonie. Solist op die drie avonden was de Russische cellist Gregor Piatigorsky (1903-1976), die toen voor het eerst in de Carnegie Hall optrad. Het was ook zijn eerste ontmoeting met Mengelberg. 0yer deze episode vertelt hij in zijn memoires, getiteld: "Mein Cello und ich und unsere Begegnungen" , een verrukkelijk boekje, als pocket uitgegeven door Deutscher Taschenbuch Verlag, München (No. 680). Hierna volgt de betreffende passage in foto-copie. Mr.E.E.N.Krans ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::================ CANTATE "SELIG IST DER MANN" van Bach ===================================== Op donderdag 7 november 1940 stond op het programma in het Concertgebouw door het Concertgebouworkest o.l.v. Willem Mengelberg de Cantate nr. 57 van J.S.Bach met de titel "Selig ist der Mann". De solisten waren Jo Vincent en Max Kloos. Liturgisch bestemde Bach deze cantate voor de Tweede Kerstdag. Vermoedelijk omdat in de tekst gesproken wordt van Stefanus en zijn sterfdag gevierd wordt in de Kerk op 26 December. Daar deze uitvoering, die destijds door de AVRO uitgezonden en opgenomen werd, nu na vele jaren op gramofoonplaat is verschenen, is het niet van belang ontbloot hier nader op in te gaan. De opname staat op de onlangs verschenen dubbel L.P.: Concertgebouw 100 Years. A tribute to Willem Mengelberg. De plaat is uitgegeven door Micael G.Thomas. Daar niet ieder de tekst binnen zijn bereik zal hebben, drukken wij deze hierbij af. Als we deze tekst nader bekijken, is het een typische uiting van een ge­ loofsleven, zoals dat in de 18e eeuw bij sommigen gestalte kreeg. Het wereldvreemde element komt hier wel heel sterk naar voren. Het is een gesprek tussen Jezus (bariton) en de ziel (sopraan). Uitgangspunt is de tekst uit Jacobus 1 vers 12: "Zalig is de man, die in verzoeking volhardt want, wanneer hij de proef heeft doorstaan, zal hij de kroon des levens ontvangen, die God beloofd heeft aan wie Hem lief­ hebben". Deze tekst wordt aan het begin van de cantate als Aria door de Bariton gezongen en slaat wel bijzonder op Stefanus (Handelingen 7 : 55) En dan volgt een dialoog tussen Jezus en de ziel. De ziel (de gelovige) voelt zich bedreigd door de wereld om haar heen: de verzoekingen, die hier als wolven worden voorgesteld, die het schaap (de ziel) bedreigen. Dat zich eenzaam in deze wereld voelen en het verlangen naar de dood, waardoor men deze wereld ontvlucht en met Christus kan zijn is een gedachte, die vaak in de Kerk naar voren gekomen is en met name in de tijd van Bach, actueel weer. De uitgangstekst uit Jacobus die ZlJn toepassing heel duidelijk in Stefanus vindt, wordt in het recitatief van sopraan en bariton van betekenis: De ziel vraagt Jezus haar op te nemen in de hemelse heerlijkheid, zoals eenmaal Stefanus. De cantate eindigt met het koraal "Richte dich, Liebste" op de bekende melodie, die wij kennen op de tekst Lof zij de Heer, de almachtige koning der ere (Liedboek voor de kerken 434). Mengelberg voegt er nog een extra couplet aan toe en wel Lobe den Herren den mächtigen König der Ehren meine geliebete Seele, das ist mein Begehren. Kommt 'zu hauf, Psalter und Harfe, wacht auf lasset den Lobgesang hören. De melodie is door Bach iets gewijzigd. Wat de uitvoering onder Mengelberg betreft: Al dadelijk treft de warme klank van de strijkers. De 56 jarige Max Kloos zingt dan met expressie de uitgangs_tekst. Het is een verrukking om da~rna de pure stem van Jo Vincent op deze opname te horen. Zij is dan 42 jaar en de stem heeft ook in de hoog te nog die prachtige klaar~ heid wat we ons nog van vroeger herinneren. Max Kloos zong jarenlang de Christenp a rt~ in dè ':Matthäus Pass ion-uitvoering in Naarden. Hier in deze cantate zingt hij als bariton de baspartij. Helaas is af en toe hoorbaar, dat dit soms te laag is voor zijn stem. Het meest werd ik getroffen door de prachtige vertolking van het slotkoraal door Mengelberg. Helemaal de expressie vanuit de tekst. Wat een zeggingskracht! En wat indringend komt dan de tekst over. Dat is, wat wij tegenwoordig missen: Het zingen vanuit de tekst. Ab van Kapel ============================================================================ De Heer H.Nieman, Narcislaan nr. 35, 2241 VP WASSENAAR (tel.01751/10506) heeft ter overname de navolgende boeken, o.a.: Van Loon Onder de Stenen Lier f. 30,-- Reeser Mahler und Holland met de correspondentie Mahler/ Mengelberg f. 25,-­ Vermeulen Klankbord f. 45,-- verhoogd met portokosten. ============================================================================ De Willem Mengelberg Vereniging telt 53 leden/begun­ stigers. ! ' ~ I Arie S. lch wünschte mir den Tod, Wenn du, mein Jesu, mich nicht liebtest. Ja wenn du mich bannoch betiiibtest, So hätt ich mehr als Höllennot. Rezitativ S.B. (JeBUB): lch reiche dir die Hand Und auch damit das Herze. (Die Seele): Ach! süBes Liebespfand,5 Du kannst die Feinde stürzen Und ihren Grimm verkürzen. Arie B. (Jesus): Ja, ja, ich kann die Feinde schlagen, Die dich nur stets bei mir verklagen, Drum fasse dich, bedrängter Geist. Bedrängter Geist, hör auf zu weinen, Die Sonne wird noch helle scheinen, Die dir 'itzt6 Kummerwolken weist. Rezitativ (Dialog )S. B. In ameiner SchoB liegt Ruh und Leben, 57. SELlG IST DER MANN (DIALOGUS) Dies will ich dir einst ewig geben. Arie B. (Die Seele): Ach! Jesu, wär ich schon bei dir, "Selig ist der Mann, der die Anfechtung erduldet; denn, nachdem er Ach striche mir bewähret ist, wird er die Krone des Lebens aempfahen. "1 Der Wind schon über Gruft und Grab, 80 könnt ich alle Not besiegen. Rezitativ S. W ohl denen, die im 8arge liegen (Die Seele): Ach! dieser süBe Trost erquickt auch mir mein Herz, Und auf den 8chall der Engel hoffen! Das sonst in Ach und Schmerz Ach! Jesu, mache mir doch nur, wie 8tephano, Sein ewigs2 Leiden findet [den Himmel offen!1 Und sich als wie ein Wurm in seinem Blute windet.