Willem M Engelberg En Zijn Tijd
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
117 Juni 2016 Willem MengelbergMengelbergMengelbergWillem Willem Willem enenen zijntijd zijntijd zijntijd WM Max Reger W Henk Spruit, radiodirigent M Een klankbeeld van Mengelberg Inhoud Van het bestuur en van de redactie 1 Biografie Willem Mengelberg voltooid 2 Piet Wackie Eysten Willem Mengelberg. Een levens - en klankbeeld (1) 3 Alexander Schmuller Herinneringen aan Max Reger 16 Concertrecensies Reger 21 Henk Spruit Meesterschap van Reger 36 Concertstatistiek Reger 37 Wouter Paap Henk Spruit verlaat het Omroeporkest 38 Ronald de Vet Boekbespreking Henk Spruit 40 Het Concertgebouworkest in Arnhem 45 Afbeelding voorzijde Max Reger in 1902. Afb. Max -Reger -Institut, Karlsruhe Achtergrond Brief van Reger aan Friedrich Sieger in Frankfurt Afbeelding achterzijde Henk Spruit, getekend door Joseph Gillain Uit het op p. 40 besproken boek Colofon WM is een kwartaaluitgave van de Stichting Willem Mengelberg Society (WMS). Net als zijn voorganger, de Willem Mengelberg Vereniging, wil de WMS wereldwijd zoveel mogelijk men- sen in aanraking brengen met de muzikale nalatenschap van de dirigent Willem Mengelberg. Redactie Ronald de Vet Bestuur Voorzitter Frederik Heemskerk Vice -voorzitter Eveline Nikkels Secretaris Paul Osseweijer Penningmeester Jan Reinoud Lid Frits Zwart Bestuurssecretariaat [email protected] Website www.willemmengelberg.nl Erevoorzitter Riccardo Chailly Donaties: minimaal € 30 indien u woont binnen Europa, € 35 daarbuiten. Voor dat bedrag ontvangt u viermaal per jaar WM en krijgt u reductie op de entreeprijs van onze bijeenkom- sten. Gaarne overmaking naar NL36 INGB 0006 1486 87 t.n.v. stichting Willem Mengel- berg Society o.v.v. ‘donatie WMS’. Overname van de redactionele inhoud is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming van de redactie. 29e jaargang, nummer 117. © 2016. ISSN 2213-9036. Van het bestuur Vernieuwing De Willem Mengelberg Society wil de eensgezindheid de tijd gekomen acht voor belangstelling bevorderen voor leven en een drastische verjonging. Van de vijf werk van zijn naamgever, ‘zulks mede door bestuursleden zullen er binnenkort drie af- het toegankelijk maken van door hem treden. Dat zijn Eveline Nikkels, Jan Rein- gebruikt materiaal en het doen uitbrengen oud en ondergetekende. De namen van de van opnamen van uitvoeringen onder zijn nieuwe bestuursleden zullen wij u medio leiding.’ Zo luidt het eerste artikel van onze augustus meedelen. Wat ik u nu wel kan statuten. Als we het over de verwezenlij- onthullen, is dat na de voltooiing van zijn king van die doelstelling hebben, is mis- nieuwe boek (medio september) Frits schien de komst van onze nieuwe website Zwart de voorzittershamer van mij zal – met daarop alle beschikbare Mengelberg- overnemen. Ik kan mij geen geschiktere opnamen – het mooiste wapenfeit uit ons voorzitter voorstellen! Nu we het er toch jonge bestaan. Bezoek willemmengel- over hebben, aan Frits’ nieuwe boek, de berg.nl, ga naar His Music en oordeel zelf. Mengelberg-biografie over de periode Maar het is allerminst tijd om op onze 1920–1951, zal – enkele weken na de offi- lauweren te rusten. Om levensvatbaar te ciële presentatie op 13 september – onze blijven en om onze Vriendenkring uit te komende najaarsbijeenkomst worden ge- breiden, zal onze Society op zoek moeten wijd. De lokatie en de precieze datum gaan naar een ingrijpende vernieuwing: daarvan hoort u zeer binnenkort. nieuwe doelstellingen en nieuwe bezighe- Namens het bestuur, den. Dat is de mening van het huidige be- stuur, dat in verband daarmee in volmaakte Frederik Heemskerk Van de redactie Voor het beste nieuws in dit nummer ver- te gast geweest. Genoeg reden om aan- wijzen wij u naar de volgende pagina. dacht aan hem te schenken. Aansluitend treft u de eerste aflevering Wanneer u bij de laatste Vriendenbij- aan van de tekst van een radio-programma eenkomst in Pulchri Studio was, herinnert uit 1981 over Mengelberg. Wij zijn Piet u zich dat Jop Spruit daar vertelde over zijn Wackie Eysten erkentelijk voor het om- vader, de radiodirigent Henk Spruit, over zichtig snoeien van de anders veel te lange wie hij een boek geschreven heeft. U vindt tekst. daarvan een bespreking in dit nummer. Honderd jaar geleden, pas 43 jaar oud, Tenslotte gaan we weer het land in met overleed Max Reger. Al zijn er geen Reger- Mengelberg, en ook met Monteux; dit keer opnamen onder Mengelberg bewaard ge- bezoeken we Arnhem, waar het Concert- bleven (wel onder Van Beinum overigens), gebouworkest vele jaren regelmatig te gast zijn werk is geregeld in het Concertgebouw is geweest. uitgevoerd en hij is hier zelf enkele malen Wij wensen u veel leesplezier. 1 Biografie Willem Mengelberg voltooid! Velen keken er naar uit, maar nu verschijnt het dan toch werkelijk: het tweede deel van de biografie van Willem Mengelberg van de hand van Frits Zwart. Het boek wordt op dinsdag 13 september a.s. op feestelijke wijze in de Kleine Zaal van het Concertgebouw gepresenteerd. Het eerste exemplaar zal worden aangeboden aan de nieuwe chef-dirigent van het Concertgebouworkest, Daniele Gatti. De organisatie van deze bijeenkomst is in handen van het Koninklijk Concert- gebouworkest, het Koninklijk Concertgebouw, de Willem Mengelberg Stiftung en uitgeverij Prometheus. Aan de bijeenkomst wordt meegewerkt door Laetitia Gerards (sopraan) en Jacob Bogaart (piano). Zij zullen liederen van Willem Mengelberg ten gehore brengen. Behalve de biografie zal na de bijeenkomst ook een uitgave met deze liederen ver- krijgbaar zijn, alsook uitgaven met koormuziek van Mengelberg. De uitgaven ver- schijnen bij Donemus. De bijeenkomst is vrij toegankelijk en begint om 16.00 u. De mis van Mengelberg weer uitgevoerd Op dinsdag 20 september a.s. wordt na 120 jaar in de Hofkirche in Luzern de Feier- liche Messe für Soli, Chor, Orchester und Orgel (1895) van Willem Mengelberg opnieuw uitgevoerd. Aan deze uitvoering werken mee: Ensemble Corund, het Luzerner Sinfonieorchester en Wolfgang Sieber, orgel. Het geheel staat onder leiding van Stephen Smith. Zie ook: . http://hoforgel-luzern.ch/orgelsommer . http://www.sinfonieorchester.ch/de/events/mengelbergs-luzerner-messe . http://corund.ch/index.php/konzerte/konzerte-16-17?id=94 Mengelberg heeft zijn mis, die ruim 45 minuten duurt, voor Luzern geschreven. Met een uitvoering van deze mis in de Hofkirche in 1895 sloot hij zijn werkzaam- heden in Luzern af. Nadien is het werk niet meer uitgevoerd. Op initiatief van Frits Zwart is de partituur voor uitgave gereed gemaakt. De partituur is uitgegeven door Donemus. Van deze uitvoering, de eerste dus na de première in 1895, worden opnamen gemaakt voor een uitgave op CD en DVD. 2 VARA-Radio, 28 mei 1981 Willem Mengelberg. Een levens- en klankbeeld (1) Samengevat door Piet Wackie Eysten Op donderdag 28 mei 1981 zond VARA- Radio een ‘Levens- en klankbeeld’ over Willem Mengelberg uit. Niemand minder dan Wouter Paap was de presentator. De componist Wouter Paap (1908–1981; hij overleed ruim vier maanden na deze uit- zending) was een bekend muziekjournalist, o.a. medeoprichter van het muziektijd- schrift Mens en Melodie en auteur van een kleine monografie over Mengelberg. De aanleiding tot dit levens- en klankbeeld, zo vertelde Paap zijn luisteraars, was het feit dat dertig jaar tevoren, op 22 maart, Willem Mengelberg was gestorven in zijn chalet in Zwitserland in het Engadin. „Ons land heeft geen kunstenaar gekend die tijdens zijn leven zo hoog gestegen en zo diep gevallen is als met Willem Mengelberg het geval is geweest. Bijna een halve eeuw lang is hij voor het Nederlandse volk van hoog tot laag het symbool van de muziek ge- weest. Er valt geen tweede musicus te De uitgave van de tekst van het radioprogramma noemen, die zo vereerd en bewierookt is geworden. Als een onaantastbaar vorst nen vertellen, waardoor we echt een le- stond hij in de wereld van de muziek,” zei vensgetrouw beeld kunnen opbouwen.” Paap. Maar eerst vertelt Paap een en ander over Het programma zou geen levens- en het leven van zijn held. klankbeeld mogen heten als er niet naast ‘Hoog gestegen en diep gevallen’. Paap beschouwingen over Mengelbergs leven en had nog geen kennis kunnen nemen van de werk, ook muziekfragmenten, interviews studie door de voorzitter van onze Society, met andere musici, gesproken herinnerin- Frederik Heemskerk, in zijn boek Dossier gen, en enkele passages uit door de grote Willem Mengelberg. De geschiedenis van een meester zelf uitgesproken toespraken in te zuiveringszaak. Anders zou hij zich over horen waren. „Dankzij het archief van de Mengelbergs houding tijdens de Tweede radio,” vertelt Paap, „zijn we in de gele- Wereldoorlog wel subtieler hebben uitgela- genheid allerlei mensen aan het woord te ten dan dat Mengelberg in die periode „ons laten, die Mengelberg meegemaakt hebben, volk in de steek liet door domweg en open- en die wel het een en ander over hem kun- lijk de partij te kiezen van de vijand.” 3 Daarover is – weten wij nu – wel iets meer nastiek. Wij laten dat ‘gesprekje’ (dixit Paap) te zeggen. hier volgen. Aan die veelbesproken periode gaan in Van Herpen: Nu wou ik u vragen: die stijl Wouter Paaps causerie de kinder- en jeugd- die Mengelberg voorstond, die expressio- jaren van de jonge Willem vooraf, vanaf nistische stijl, legde hij die tijdens de repeti- zijn geboorte in 1871 te Utrecht, waar zijn ties werkelijk op, of werd u meegenomen vader zich kort voordien als beeldhouwer in zijn bezetenheid, de Mattheus Passion in had gevestigd, via zijn aandeel als tienjarig deze opvatting te geven?’ sopraantje in het Utrechtse kerkkoor, zijn lessen bij Richard Hol (1825–1904) en zijn Van Tulder: Ja, uiteindelijk deed je natuur- intrede in het conservatorium in Keulen, lijk wat hij wilde. Dat was hij zo gewoon. tot aan zijn rentree in Utrecht in 1890 als Hij wilde dat. Dus daar kwam eigenlijk pianosolist in Liszts Tweede Pianoconcert, geen enkele solist onderuit, hoewel we onder de baton van zijn leermeester Hol. allemaal wel voelden dat hij toch heel sterk „Ik herinner mij een kritiek gelezen te dramatiseerde, wat we weleens vaak tegen hebben van Daniël de Lange,” vertelt Paap, elkaar zeiden: „Is het nu eigenlijk de Mat- „een belangrijk criticus in die tijd.