DISSERTATIONVM ANT BIGA QyARVM.ALTER DE GALILAEA ALTERi^ DE HARMOm APP^ GHRISTI RE AD VINDICAl^ L O G V M M A T T H.

M/ CHRIsfrANG EICHLE] C ATECHETA ADJ^EOE^

L I P S I A EX OFFICINA LANGI MDCCXXXVI ANTI-HMDVINIAFLVM

I G A , VLTERA AGIT DE 5A MONTE L^I^ERA DE ' . \PPARITIONVM

[ REDIVIVI ^DICANDVM rTH. XXV11I5 16. RIP T A ANO GOTTLOB HLERO ,i)^EDEM D. PETRI LIPS.

? S I A E LANGENHEMIANA ICXXXVII. BS 1575

\131 Cl

0^

DISSERTATIO PRIOR. ;

* §. I.

Vemadmodum noftri Dominilefu Chrifti in omniss reditus vitam «rt/Aos- k«/ e^^ctioofxtx noftrae fidei aclpei eft; ita dudtu SpiritusS. in vtroque codice V. et N. T. tam firmis, tamperipicuis rationibus eft expofituS;,yc coecus omnino fit,, qui in tanta veritatis luce adhuc dubitare velit. Probanteum nontantum Vaticinia V.T.e.g. PfiXVI, .10. (quemlocum de Chrifto agere, non deDauide, folidifliihe vindicat Petrus A6l.II;,27.) j|?robant typi, quo non datur illu- ftrior, quam ipfe lonas propheta ex Gath Hachepher oppido GaHlaeaeoriundus,'quod contra ludaeos notamus loh. VII, 5*. Probant Domini noftri verba, quibus ante et poft refiirrecflio- nem fuum ex mortuis in vitam reditum teftatus eftMatth.XVT,

21. XXVII, (53- Luc.XXIV,46. Apoc.I,z8. «) Probant ipfi ho- ftes teftes Euangelicae veritatis Matth. XXVIII, 12. Tenue men- dacium, quodconfuunt,perlucet, fi diligenter infpexeris. /3) A 2 Pro-

«) Vir Sttmme Venerah. etMrtjtnif. D. loEschervs feptem Chrlfti refufcitati perinde ac moribundi verba Conftituit in Decimis Etiangelicis P.i.p.iSQ.f. vide p) GERHARDVM /« Harm. HiftoriacEuangel. dc Refurre^iotte et Afcenfion*- Qrip Edit, miqu. i» 4*0 piS- H<*> - 4 Sl^lSpCTi^IO ^IMOU^^ tum Probant rupparitiQiies angelorum, cum Gvfftodibus, muliep- ,bus'ad iepulchrum acccdeutibus ia6lae; y) Probant tandem - crebridr ; ^

'fafta.nullum eft iii- viyY ''!&e Jptibri :&ppaxKioneisngeU .:cuftodibus',fepulchri apud ' ,tei

a alTerat : • -mentio fit Matthaeo et Marco, prouocfit, jid co^ferifo

;- caritatis et Tom.I,in rum focietatis fcientiarum ixcw^i(rirei^^^.Myj^»ai\i.

• mortl eius interfuIfTe, quas fi non omnes ^tern plerasque ad: fepuichruriitei^ ' tio die inuifendmn properafle, led ad euitandum fti}epitum jdiriifo sigmineac- conilcit. II. ceflifle auaorjM(j»orf(r

.' tantum fuifiTet de- ,. ';li vnum agmen , Cleophas appa^M6oe'f6fpij^tbris -'911!!^

non tacuriTBt." , an J?a- ; mulieribus obtigit per Matth. XXVIII,,^. Sddvdubito, tionibus aliatis fuum conilet robur. Rationes dubitandi in. promtu fiint, vnanime filentiurii in recerilendlS; mulieribus I. obftat Euangeliftarum ', qul variant non tanuim hori , quin potius exafte confentiunt. Matthaeus nomi^ * et natMariam Magdalenani Mariam lofes, Marcus additSalomen 5 Lucas cum cap. XXIII» V. 25. indefinite dixifTet, mulieres ex Galilaea funus Domini co- mitatas efle, cap.XXIV,io. nominibus eas determinat:Mariam.Magdalenam, Mariam lacobi et I6hannam,SaIomen.quidem,omittIt, fedfubiiclt, aliasquasr cum duo diuerla aliud damadhuc iisfuiffe, ex.quibus patet,,riori agmina , et ad Chri- apud Matthaeum Marcum,aliud apud Lucam fiiifile,quae fepulchrum 'fti-acceflerint. II. etiam fi probetur, multasmulieres ex Galilaea morti Salua- .^toris interfuifTe, probari tanien nequit, iisdem quoque eandem de vnguendo /mortuo fulfle mentem et conftantiam amoris, certe verbum Lucae XXIV, i. vix finit hori Tivss dubitare , adeo magnum mulieruui ctmwftm numerum ex- euntiumad fepulchrum Dominl conclpiendum efle, cum ne dlfcipuliqulden^ omnes accepto licet nuncio praeter Petrum et Ipannem exiifTe legantur, Luc. V XXIV, v.g. et 12. III. ex diuerfo numero et fitu,- quemangell in appari- nihil aliud tione-mulieribifs^faitahabuerlnt, confeq^uitu.r, quain.dift)naas.gfle vifiones crebrior^s tipfius '.SpfpitatoriSfrediwimifTT/^eey?^ aote afGenlionem;p«r integros^^uadmgint^ dies, aliaepoft afcenr fioiiem, vt Paiilo Ad:. IX, 22. ad quam ideiijjipre.intrepide prouor cat I Cor.XV,8. Stephano A^.lVU;, 55. loanni in Patmo Apoc. ' ' Ijiii. contigeniht. ^)

- : . Apparitiones Domini ex.mortms refufcitati fed nondum in coelos euedti communi, fententia.praeeunte ??*|,4. prona confequentia eoncludamus. e;^ lloh. XX,i30.,-«) 1 et ipraefercim &K

' ::• •: .-:•:: . C •;-'- :A 3 -'.7;.; -^Aa

' trifiones.et jterat^m a foeminis itionem, id qupd fufeprobatum, dedit g eu- ita. vtin acceflu' ad nmiieribus HARDVS /.c.'j>. w.jfs* primo tumultim angeli ait cumrex 'etTro rti i«v«itt«/»^vt Lucas , ftantibusSadftitiffeyin alterbivero, fiiga paululum confirmato animo redirent fepulchrumque iterum intrarent, .fed^fli? in eo dicantur. Plura diflerentur 4e hoc argumento in Diflertatione pofte- • riori. IV. .Silentium Cleophae nihil probat, filuit etiam mandatum, quodan- geli mulieribus dederant, filuit apparirionem DomihiMariae Magdalenae fa- ftam, aut igitur ftatuendum, quodtum non adfueiint amplius hi duo' Emaun- tici, cum mUUeres iterum reduces nunciarent fe rediuiuum Saluatorem ^vidiC- incredibile et . fe, aut quod prorfus multo incertius hoc nuncium putauerint, vide in quam priusLuc. XXIV, il. calovivm Bibliis iUuftratis ad Matth. XXVin. Nec IL 'de otdine inter fe cdnueniu'nt,.idum;alii ea, quae Lucas.>re- •fert C.'XXIV, I. praeferuntallis^quaeMatthaeus et Marcusdiflerunt,vt g^r- HARDVs/et.KOEPPENivs, alii poftponunt cum -(4«?oye nmTsfdoi^H xM9^n' ft» nixi hypothefi de duplici mulierum agmine. II S^ yid&F^c nk Dijfert.de afparitio»ilusCh-iJlipofiafceit^onm. haec non fed fc) Verba lohannis generalerrieffetotius Euangelii, Ipecialem^i-

• l6gum"apparitionis, quae Thomae v. 26. obtigerat, foKde contenduntB. ma- Sinionis /5. -r v s i» Examitie Criticae cap. 23,- §. ef Ven. RvsivsH.E. Tvm: 3. 2. contra CLERicvMet CanceUarium Vol f. Jf^tf. grotivm, Tuhingenfem PFAF F I VM, qui fubfequens caput vigefimum primum lohannis abEphefino presi byterio poft mortemApoftoliadditumeflrefingunt; cui tamen hypothefi con-i. 'renfiis-codicumvniuerfalismaxime opponitur, qui,.fi fupplementum EuangeliQ inillud tam conftanternon confentirent. acceflSflet, profefto To /jisrierccvru, quod 'caip.XXI; inGhoat,fatisar9:umnexumantecedentiairiteret confequentia confti*

nec obiiciuntur ex 1 . loannes de fe tultj obftant, quae cap. XXI, 3 vbi ipfo, quod quibijsdammirum vifiim.eft,teftatur,cum idem fecerit Cap.XIX,36 nec obeft nu- merus pluralls «^«^«vjex quo nHiTa Y^dh f.magnatismum eliciuntSociniani,quan- doqni- 6 BISSERTATIO PRIOR

A61. 1, 3. vbi S. Lucas Solpitatorem lioftrum per quadragitita dies a difcipulis vifiam, et ev 'TfoKKois rf»jMJ/f/0(fi?viuumfe iastcc ro7to(^m «um exhibuifle teftatur* - III. ;, ,§. De /Ingulis apparitionibus quam plurima eflent annotanda et obiecitiones aduerfariorum,quas de fundamentali hoc prima-

rio fidei articulo mouent retundendae ;, nifi otia nobis fecident d cum quoad bfdinem Harmonicum g e r ha r v s, r v s i v s l a- Mivs, tum quoad dbie^iones ludaeorumj Naturaliftarum, Spi- iiozae, WoOlftoni ceterorumque huius fpiritus filiorum i o h. MARCKIVS, «) B. GOTOFREDVS OLE ARI VS, /3) H VMPHREVS et SHERLOCKIVS. DITTON,y> GVILIELMVS J*) Superflint tamen nbnnulla npndumadliquidum perdu(^a,potiflimumquae brdihem apparitionum Chrifti attinent. Fuerunt enim Do6ti Virij qui alium a communi Auguftiniano ingrefli llint ordinem^ alias apparitipnes coniungendo alias diftiriguendo, pro diuetfi- tate hypothefium modo nouem, modo decerti , niodo vndecim numerando.

§. IV. Quos inter non vltimas tenet ioH.HARDviNVs;>Presby- ter Gallus, focietati lefiij vt vocari folet, addi^lus, Vir clare do- d;us,fed audacior inconied;ando,.quam fblidiorinprobando. Is nouam

doquldemloannes nonluofblum,fed etreliquorum teftlum «uT«!rT»» nomine loquitur. conf. i. loh. I, I. Nollem tamen afferta 5r«M« a*" «" «'^^*

» Tw» tantum ad et «jTojtjs-f X|ts-«s s»»wi«> |it«9-»»T»» «VT8 figna miracula, quae poft reliirreaionem edidit Aft. I, 4. (vbi vox «*»-«| hsvofns^n occurrit wxjMjjf<«», cui in Hiftoria i/AAipivs male geheraliorem ac «r)}f*««» habet.fignificatum Euan- in toh.Tom. gelica tribuit, vide Commentarmm Enang. .?. p. 7/;. et G.ERHARfl -Dvu in Harm. p.336.) reibringere, quum integrum potius complexum eorum, quaeDominusin vita peregit,innuant: confer seb. schmidii CoUe^um

Bibl. . pofterius pag. ^4- Jf. it) in HirtoriaExaltationis Chrifti L. i. et praefertim L. 2. inLihro Gevm^mco lejus tfer wahre Mtjpas. Refurreaion Garmanice Vift. G o E T- y) Traftatu Anglicano Difcourfes ofthe per TENIV.M verfo. f) Edidit nomine apocrypho the TriaJofthevpiftiejf^softheRefurreStionofChrijl, Ger- libellus egregius, cui i>e Woolftonus quldem' laudem denegare potuit, manice verfus eft per Clar. arnold VM I733. recuf. 1736. affixa eft hifto- lia litiunj Thomae Woolftoni, DE GALIJLAEA MOKTE. f nouam Apparitionum Chrifti praefertim earum , quae primo refurrie^lionis die faGalilee dont parlent S. Matthieuet S. Marc expliquee parle P. H.L a Paris d. 6. Mait. Sed quis non videt, quae delunt in verbis apocopatis facillime vnde HARDViNi nomine et earaiilereiuppleripoile, etiamin i Artic. CXX. : Memoriarum pag. 2279. diferas verbis h a r d v n o vindicatur. «) §. V. et In primis magnum in communi recepta fententia , quae in Galilaea fadlam Matthaeus apparitionem So^Jitatoris , cuius i(5. Vti verba meminit cap. XXVIII, proftant explicat , et per Galilaeam,prouinciam ita diiftam intelligit:, offendiculum inue- nirevifiiseft, longe aliam eligendo fententiam , quae Gali- montis oliuiferi laeam vbi Dominus apparuit , partem confti- tuit, «) proinde nouam. calci Diflertationis fuae Euangelifta- rum Harmoniam quoad apparitiones Ghrifli addidit, de^qua in~ fra in Diilenatione fecunda dilpiciemus.

§. VI. Varia ftmt, quae vir dodus cum pro deftruenda fententia com- k) Epitomen fiifius in memorils dlftorum habebis in additamentis ad Nouell. Erttdit. VoL 2. MiJJu 4. p.4. iuuabit verba oO Vt de mente hardvini plenius conftet, eius repetere: La iciautre Galilee, infett ex praemiflis, e/? donc chofe qtiela province, qui portece meme des Oliviers, le entouroit un tmri, c*ejl une de croupes duMont qttel ajjhn le de grande/pace de /a Ville ; et ou etoitfur la pente VtUage Gethfcmani, conf au meles Bourgades de Bethpbage et de Bethanie etoient. pieddans laplaine. Bi- re comme Saiat MatthieuChap. XXVIII, /ff. que lesdifciples s'en allerent dansU la ou leur avoit commende de trouver CaUleefur Montagne Jefus fe ,• c^efiadi- rendirent dans la de la des re, qti^ils fe partie Montagne Oliviers, qui appartenoit ne leur tn propre aux Galileens pour y loger lorsqu*iI etoitpas permis d'entrer dans avoit la ViUe. Ils Vavoient choijit et Vavoient obtenu, parceqtiil viiefur leteni- c'etoit une pk comme dit SaintMarc Chap. XIII, /. confolation pour eux, de le les heures voir te?ffple au tmtde kur priere^ a tomes dujourje tournam de ce wtela. communi. tum pro adftmendafiia ipeGdliari compofuit argumen^ ita' vt ta , fed fi'rem:fateri licet, coAiparata;^ ;nodos,-fi qui^ funt,' ilon foluantifed fcindant, et^diffiGUltateiiQ apparentem nouis ma- " ioribus difficultatifeus eaiteht;- SQpterai potiffimum fuht argu- menta, quibus tf ar d V i n v s inttitituri Prouocat ienim I. ad verba Saluatoris, quibus ante obitum difcipulis vifio- neiTi fui poft refurre^ionem pr6mifitMatth.XXVI,3i. Hisipfis verba refufcitati fadaad- foeminasiungitMatth. XXVIII, 7 et 10. Infert inde, apparitionem' promimta fiituram in Galilaea primam omnium efle oportere difcipulis':fe6laml «) . II. Argumentatur ab impofiibili,' quandoquidem Galilasa ab Hierufalem diftet duodecim milliaria,iieri igitur npn potuif- fe, yt difcipuii vno eodemqu^primO fci r6ftii?r0dHoiflsidie in Ga- lilaeam abierint et redierint : abiifleivfercrexlylatfch:: XXVIII, id die rediifTe Luc. fet eodem ex XXIV, 33: proSare^vuIt, quia difbi* puli Emmao reduces in vl'bem apudiapeiftolos ex Galil&ea reuer- fos diuerterint. /3) ; : m.Ab

«) Ne' qaid praeter mentem h A r d, v r N p affingere , videat confilium cepi ad vxiumqiiodque argumehtum ipfi^us verba proferendi. itavefq diiterit ad^ mum argumentum, poftea quam promiffiimSslu'at6ris-Myth;-XJCVl: ebiuflfS Angeli Matth. XXVIII. allegauerat : tous ces textes renferment fms doute un ordre expres et biejK precis domii aux Apotres de fe retmir apres, letir dijherfion rendre au oiiiJs devoient- voir.' la et defe inceffaiiiniettti lieU, leSativeurpout^ pre- et hien lieu mlere fois, dolapart daSauveur une promejfe pofitive , iiuele oii ils auroient cette fatisfaSfion feroit la GaVilee^et qu' ils ne le verroient pas ailkurs Touts aiitre ne' ei diiparavdiit, explicatioii' peut'etre'qae fres^Jo^ceb cdittWk langage ordinaire des hommes. II faut ajouter biaticoup a Ja- lettre poury tfoU' il leur s^ii •vei" uhautre fens (liii fatisfdffe. CdMneHt leSauvmr potivbit dire, dela Province deGalilee: c^ la pdrloit efi quevotisme virrez, quandje fej-ai cette rencontre ne duii de du Yefufcite, fi fe faire qtte pJus quipze jtiurs' m6i»s et d'uhe dpresfa Reftirreffion s'eiant deja faiivoir pltis fois^iilieurs et d^uneiM- niei'e tres entr^ etix de la fehfible: autres lhi'squ'il y mangea^avec lepropre jour et Jeitr du Repirreiiion qti^il confei-a lafeconde partie Sacefdoge Ghrcfien, fga- de itdir le poiivoir remettre les pechez comnispar lesfidele^' a^res le Bapteme', y :. tt^fil eit qtielqiteautre apparitioH aujfi ecjatante, qtte celle' ladani la Province de'G(iHIe6l '.-' p')-Audib.tuf iterum hardvinvs: Ilsne ratirdicnt paspti faire fc.ptbficiCdin Gtdilaieiim Pentree oii la prouihcihm ; pohtiere de ia GaliM^par rapport ajfe- ' de et reve- fufiileitieii etoifeloipiee dbUze'bbnnei Uisliesl •Aitrbieiit^Hhpii y aUcr nir lefoir meme a Jerufalemf quand Von croit que le Fils deDieu rejhfcite^-s^y DE GALILAEA MONTE. p

III. Ab abfurdOKCommunis fententiae, quam reiicit, fiqui- dem mandatumChriftkKalde vagum et ambiguum fuiflecii pro- mififlet fe inGalilaea prouiii^a fatis ampla appariturum, locum vero nomine non determinaflet, quorfum ie conferreiit Difci- puli. y) IV. Argumentum depromit ex ordinatione apoftolorum ad praedicandum euangelium , adminiftrandum Baptifinum ec remittendum peccata, quam primae apparitioni prae reliquis ipfo iure conuenire exiftimat. Hunc vero hic ordinem a Chri- fto obferuatum fuifle, vt primo Baptifmum Matth. XXyill, ip. deinde poteftatem remittendi peccata loh. XX , 23. inftitueret. Quem quidem ordinem facramentorum (Pontiiieius fecundum hypothefin ecclefiae loquitur poenitentiam facramentis annu- merando) turbari ab iis qui Galilaeam Matthaei pro prouincia habeant, et apparitionem ibi faftam coniunftam cum inftitutio- ne Baptifmi longe poft illam loh. XX, 19. fll coUocent. ^) Y.Ar-

fitvolr a eux pour la prmiere fois ? IIy a plus. Ils ne penferent afortirde Jf' oii leur rufalem de fes faux&eurgs poar retourner darn pa'is, quehuit joursapres ; c^efl a dire apres les buit jours des azymes expirez : car ce huitieme jour jfefus Chrift leur apparut encore a 1'occajionde Saint Thomas au memelieu que lapre- mierefois. Si fordre de V) que leSauveur donna afes Apotres fe transporter dansJa Galilee s* entendre c'eut ete un ordre devoit de la pro^nce vague et indetermin^ Jltr le- quel les Apotres n^auroient p4 prendre aucune Refolution fans un plus grand eclaircijfement fans lequel il etoit pareiUement inutil de mettreparecrit unordre Si le Roi dire allae figeneral etfipeu particularife. faifoit a un officier,' qu'il en Picardie et auroit Phonneur de recevoir ordres il qu'il y fes , Tofficier feroit fuffijfdmment inflruit de la route, qu*il doit prendre et du terme, oii ilfaut^ qu*ii fe rende pour oheir? ^) Pergit: IP etoit tres naturel, que le Sauveur ordomat prmierement fesApotres d'aUtr precher a tous les peuples et de leur accorder la remijfion de leur pechez leur la pajfez en conferatit le Bapteme fuivant forme qu'il en etabtiroit, Cefl ce Saint Matthieu a a que rapporte , que Jefus Chrifl fait fa premiere appari- tion. en le de remettre les meme com* Qtjiljoi^nit fuite pouvoir pechez comme ce Saint or- mis apres leBapteme: c'efl que jfean n^apas voulu omettre. Un drefinaturel deSacremens efl renverfe partousceux,qui ontfait des Concordes des Evangiles faute dehien entendre ce qu'ejl ici la Galilee,car prenant ce mot pour la province, lapremiere Apparition ny ayant ete faite que proche la Mer de Tiberiade comme Saintjfean le remarque au Chapitre XXI. Ceft a dire a dix WtP oii vingt liem de Jerufalem; on a eteohlige derenvoyer Vinftitmion duBa- B ptime 10 DISSERTATIO PRIOR

-i V. Argumentum exverbisIohannisjftruit,qui afTefat^fecunr- dam apparitionem Saluatoris ad mare Tiberiados fadam, quod /itum qum in Galilaea prouincia effe negari nequeat,j)riorem> iiQri pofleriorem eTrttpccveiotv d, Matthaeo memoratam efle, quart- doquidem ai'

ftemefahe en Galileefeloh Saim Matthieu Jong iems apres kpouvoir domepar de leurs Jefus Chriji ePahfotidre Jesfideles pechcz , pouvoir donne desle premier jour. On a ete oblige de placer cet article du Saint Jean avant celui de Saint

• dit Matthieu et de differer ce qae celui ci da Bapteme jusqti a la huitieme Ap- farhton. ») Si cui mirus videatur hic argumentandi nexus, cognofcat ex verbis : de plus teur arrangement dans ces apparitions ejl detruii^qr les paroles memes des Evatt' dit la gelifies, car S-Jean rapporte, conmie j'ai que feconde Apparition duSau- de veur afis difciples fut proehela mer Tiheriade, qui ajjltrement efi en Gali- lee. Comment peut-on donc mettre apres celle la celle dont Saint Matthieu paVle mnfi apres avoir dit que JeSauveur eutquitte les Datnes devotes,- mais les onze DtfiipJes s'en aJIerent dans In Galileefur le Mont et. le refl. D^oit y allerent FiJs avoit 7Js que de la Dijperfion, oii Ja pajjion du de Dieu Jes jettez, Iorsqu'ih s^enjuirent tous? Efi ce de Ja GaJiJee, ou efi JaMer de Tiberiade qtiils s^en aUe^ rent en Galilee? ces celehre une ^) Enfin concordifles peur rendreplus , qneles autres, apparitio» Jes lui que Anges etjefus Chrifl meme avoit frediie aux Apotres pltis d'tinefois, den^cn de celle Jont ohligez faire quhine dont S, Paul parJe of\ leSauveitr appO' roit, dit-iJ, aplus de cinq cent Freres; quoiqtte Saint Matthieu dife pofitivement, la de Galilee qtte J'apparition Jiir Montagne ne fttt, qtienfavettr des onze ApO' une la tres enfermezdans Maifoii, qtielle ajfurement n'eutpu tenircinq cent per- fomics : Vndecim Apoftoli. Defait eUe nefut accordee et ne la devoit etre par" ticulierement Je Sauveur favoit qu^a ceux,a qtti predite et promifi la veiJJe dejk paffion et par confiquejit auxJeuJs onze Apotres, DE GALILA.EA MONTE. n

VII. Additur vlrimum Argumeiitum, qup poriffimum hy- de jpothefin Galilaea iugo montis oliuiferi afferere, et apparitia- nem Chrifti a Matthaeo traditam explicare allaborat. Prouo- cat ad Ibcium Barradium qui Tom.4. p.337. referat, quod loa- Ri iuis oculis loca vs, ti) Epifcopus Conimbrenfis, qui ip/e Hie- rufalem circumiaceiitia luftrauit ad Marc. XVI. eandenj, quam fententiam annotarit et Harduinus exponat, , quanquam non diflimulet diflenfiim Soario Barradii y qui verba Matthaeiobn-

ciendo : abierant in Galiiaeam in montem vbi Chriftus cdii-

ftituerat illis, duo diftindla loca, quorum prior nomen prouin- ciae obtineat, notari aflerit, verritque : abierant in Galilaearh ec in montem ; eundem tamen his ipfis verbis refutat h ardvi- Nvs : Mais cette conjon&ion efi me glojfe qu^il n^efi pas permis d^ajouter au TestSacre. §. VII. IndefitvtHARDViNVs duas illas apparitiones^quas lohan- nes parrim decem apoftolis Thoma abfente, partim iisdempoft refert odliduum Thoma praefente obrigiile cap. XX, "19. 24. 2 Matthaeo I.c. per crafin invnamcontrahiexiflimet, quandoqui* dem vtraque eodem fine, au meme but,h&.'Ji fic Quod autem ea,quae Matth. XXVIII,i7. leguntur 6t Ss «Awav attinet, Jxaecde Thoma dubitante interpretatur. «) .

§. VIIL Operae prerium erit argumenta Viri Dodli perluftrare, ec quid valeant examinare, vt loco citato Matthaei c. XXVIII, id. fua conftet lux. Ante omnia monendum tamen, non nouam, vc quidem videri poterat etfi nondum ex inftituto refutatam efl!e Harduini fententiam. Teftes vocb franc. ^aresmivm, Theologum Pontificium olim Terrae San&de Vraefidem , ») nh^ B 2 dria-

ille nott «) Forteper errorem typogcaphicum LpfoSpofiturn eft, cum epifcppus S/»«r- ,. Loarius, ied Soarius audiat, vide QVARESMivMin EluciddtionibusTerrae 00eTomo2.L.4..p.3tg. avoient •) Cette exceptionregarde le doutede Saint Tbo»ias,af ^ui Us autres Apotres dit, tious avom vii le Seigeeur. Libr» m) Si euoluatur Tomus fecundus ElucidationisTertae Sanftae Caput XL fiue IV, integrum agit de loco in monte Oliueti, qui appellatur ViriGalilaei, ait a e s i V s » dextra . r m GalUaea. Ittfam Oliuarum Momis fmmnitate , oj , tt DISSEKTATIO PRTOR'

-DRIANVM RELANDVM,/3j( lOH. FRANCISGVM BVDDEVM.7) Eandem a Do6liffimo lAco- fententiamadoptatam' deprehendi ' . :, . BO

Domlni laterehcl afceMjionis procedendoaquUonem verfus efiquaedam halijtd'' in vhi tio ttd infiar demijfae turris, quadam pJanitie, nuUa eji ecckfia, fedJocus ' et ordtlonis Turcarum circumcirca Maurorum domunculae. Ex ifiojoco propter eias'eminentiam clare coelofereno lordanis fluuius et mare faljifiimum cernitar. Efihic cacumen aherwri montis Oliuetiyquod ViriGalilaei vel Galilaea appella' tttr. Qmbus di£);is inquirit oyARESJAivs inrationem huius denbminatio- nis afFerendo tres conie^hiras : prlmam, guod ibi Apollolisin afcennoneDO" mini ftupentibus coelumque iufpicientibus acclamatum fit : ViriGalilaeiASfc. illicoreiicit 'I, II. Hanc propter notabilem diftantiam cacuminis huius alo* ' co afcenfionis Chrifti : Secundam Soafii Epifcopi aflerentls, quod ibi fiierit ad celebrandos dies feftos Hierufalem . hplpitium Galilaporum quotiescunque veniJrent, eademque haec fit Galilaea, de quaChriftus ad difcipulos locutus fit Matth.XXVI, 32. Refutantem hanc Soarii conieauram adducit Bonifii- cium, cui et ipfe accedit CLyARESMivs, cum quia Soarii aflerta minus foli-

do nitantur" fiindamento , tum quia communiter per Galilaeam intelHgatur a villa in ifto in hodief- prouincia: tertiam denique , quam cacumine vfque num diem fitam efle teftatur, hanc Galilaeam probabiliter diftam ait oyA- RESMivs, fe inuenlfle inveteri manulcripto libello locorum terrae fanftae, ied quare haec villula ita fit appellata decidere non audet,y? melius non oc- erat ibi c«m/, addit, dicas, quoniam antiquitus hojpitium Galilaeorum , quod fortafieibi et non in ciuitatefibi elegerunt, quia commodius. Sacra L.I. vbi verba cuiusdam alle- /1) In Falaeftina Cap. 52. p. 338- Anonymi gantur Galilaeam et Canam Galilaeae, in qua nuptiae fatis notae celebratae

luntIoh.II.adcacumenmontis01iueticollocantis. Enverba! x«» <:ift.ok ty.u' ev Kcevoe ro eim. hn $-«edVM jB eyof ^ ree^i^ceiM, yccfioi, ova ejroiiia-tv Xgifoi vS^ag Idem RELAND vs eodem capite Perdiccam Ephefium in Defcriptione Hieru-

. falemMk: 0^0; ftiK^oy ttvtTVfcas tri th tA««vye$

lS.vxcig0-iov a» ogB-gtov Kiifttvo)! 7r§os Ttjv E« OA»yor rt^v hitf*ir^oi yeaS^es Ktil ver^eiSts Svo To nvKosn fiaxtioregoy «eAAee mXtaiv EvB-vy^afifiov tjjv ko^v^kv ex,*y «^^ »« o^stav «V trtv rteAj^ict»* Oufffg ftt^tt ?rg6S /Jof peev 1? ot t«v Ev ij S^Ufiovrts s^?iii^eiv ftx9-t)ruj KrtfW. Chrifti y) in Diflertatione deGalilaea Miraculis clara Sett.I. §. 5. ti ira^oS^anot to, inquit Vir Beatus, ad bpream fummi apicis oliuiferi collem efle, qui et locus ipfe pars eius cenfeatur, quique Galilaea dicatur et hic iijtelllgendus credatur, quum poft refurreftionem Chriftus dlcitur difcipulis fxils praeiturus inGalilaeam: vnde etiam In notis flibiunftls citat relandvmI.c. Martini Paftoris in Zeileri EpifiP.I. Epifi.tfj. Rudolphi ecclefiae parochialis Suchenfis itinerarium Balduino de infcri- Weftphalia Steinfort , Epifcopo Paderbornenfi ptum DB GALILAEA MCNTE. 23

GaUos Bo LEiJT AViTy^uondam Ecclejtafie apudReformatos Bef rol. $)

§. IX. Si exnumeroargumentorumdiiudicanda veritas, fortifli- far ma erit Harduini fenterttia , fed fi ex interno valore, iiifirma tis deprehendetur. Hes clarior fiet eundo per iingula §. X. v i i Ipfiim primum h a r d n argumentum minime ftringit ; eo ne dicam, quod Tr^oiroy yp^vioffin lateat, qup remoto reliqua argumenta fingula Ipontefiia corruent. Prouocat ad prpmif- fum, quod Saluator fuis difcipulis antequam mortem fubirer, ro sis- rv\v deditMatth.XXVI,3i. f^stx sysq^r\vecj (as Tr^ooc^do via.ccs luKihaiocy; quodrepetitum legimusMatth.XXVlil, 10. vTTotyirs cvnot*^ysi7^oi.rs rots cchK(pots lAHihcc cvTtshBmiv sis ryiv Tochihoiiotv ncfKet IUud de alia diei lAs 0-^ovreif. promifltim non nifi. prima primi apparitione accipiendum efl!e omnibus viribus contendit Har- duinus;,vnde etiam verbis Matthaei ex meiite fua addit pour /a premiere fois, Sed hoc ipfo peccat contra regulam quairi Bar- d^ar radio obiecit dLice.nA.o c' efi une glojje qu^tl n^efipas permis jouter au Text Sacre. Quid enim eius ro pour la premierefois Textui aliud eft quam glofla. Scripturae addita^fundamento de- ftituta, Euoluantur loca fibi inuicem parallela Matth. XXVI, 32. Marc.XIV,27.28. Matth.XXVIII,7.etio. MarcXVI,?. et pa- tebit clariflime, quod velfola repetitio crebrior probat,. foleii- nem a Chrifto dilcipulis promitti apparitionem, quae in Ga- lilaea', fed quando et quo ordine futura fit, non addi; certe verba [Asrccro sys^Bnvotf /as diem non definiunt. Qiiin imo con- trarium fere elucefcit, promiflum Domini de prima poft refin- reftionem s7rj^«vg/cf non agere, fiquidem folennis promittitur at vero gregis difperfi congregatio, apoftoli foli hunc gregem non conllituebant, fed omnes quotquot difcipulorum nomine B 3 venie-

D. Sam. .^^rt^/^-^/j!^ Dlflertationem de iumonte ptum,'et veftiglts fedmn Cbrifti Olitieti. D In praefatione Gallicae verfioniN.T. quae Amftelodami 1718' prodlit prae- miffa: feorfim haec praefatio cum notis et additamentisPraecl. Dn. lo. fri d. CHRisT. ERNESTi proftat Lipf 1730. fub titulo: Griindliche Vorbereittwg die Biicherneues Teftaments ztilefen pag. S)f, 14 DISSERTATIO PRIQR yeniebaiit. . Noh.obftat, quod bbiicies, atta^ien Chriftum a<3. folos locutum efTe apoftolos,nam fblos tum' praefenteshabebat^ fed non folos intellexiile verfus sr. cap. XXVI. Matth. euincit ex Zacharia qui allegat vaticinium cXIILy. Uetrct^a) rovTfotiMVcc ret KOf ^^iotmofTricrBtiaeru] Tf^e^ciru .ri/\s <7toifxvv\g.. Huic iQiffipatio- ni opponitur v. 32. praegreffib Saluatorisin Galilaeamj vbi obr ferua talem notari praegreffionem, qualis folet efle paftoris an- tegregem; quorum igitur Difperfio, eorum eft congregatio, atqui difperiip etfcandalum quod expruentaDomini morteca^ piebatur, non tantum Apoftolorum fuit, fed et reliquorum, quod vel ex exemplo Emaunticorum difcipulorUm Luc. XXIV, 21, cpnftat; pertinet ergo promiilio non ad folps apoftolos fe{J ad dmnes difcipulos , quibus etiam fratrum nomine cpmpre- hen/Is per foeminas Saluator optimus falutem nunciari'iuffit:. Atqui Difperfji hinc inde difcipuli ipfo die primo reflirredlionis iterum colligi et in ynum coire coetum vix ac ne vix quidem .potuerunt. Proinde tempus illis concedendum et aptus flmul Ipcus indicendus erat, qup timidae oues aJuporum, ludaeos puto, infidiis, quas timebantj tuto conuenire poffent. «) Aptior iocus non fuit, quam Galilaea prouincia (a cuius per vniiierfum codicem facrum, prouoco ad omnia loca, recepto viu praeter y\hm neceffitatem procul difc^dit Harduinus) remota ab vrbe Hierufalem, maxima credentium multitudine cum ob educatio- nem^um ob perpetuamChrifti conuerfationem referta. /3) Ad- dohisipfum hardvini argumentumdifcipulosynicoetprimp die itei: fuum in Galilaeam prouinciam quam h.I, intelligendam efle ex fequentibus elucefcet, abfoluere ibidemquQprimaDomi- ni apparitione roborari propter diftantiam non exiguam non potuifle,exquo facile patet,iSofpitatorem impoffibilia non exe- gifre,mentemque illius neutiquam fiiifle;, quando difcipulis abi- tum in Galilaeam imperauit, vt abruptis feriis pafchalibus primo confeftim die viam imperatam aggrederentur. Monuit autem Chriftus primo mane iterumque moneri per angelos voluit di- liio vt recordarentur de fcipulos de promifTo , omnium, quae paffione

«) videGERHARDrM inHarm.PaffiOJih Chrijli pag.vi. s/S. et 10. marckivm in HiJK Exalt. Chrijii L. l C. /4- /3) confer lampivm iixCommut, ad Etian^cUm loamis Tom.j.p, 72}. ac fua et pafliowe-parkef refurre^liorie praedixerat, Scripturae ' etfi iidem haberenc Luc. XXIV, 8« Sed ponam , nunquani- cpncedam : valeat gloila h a r.d vi ni, iit ita, Dominufn promi- iiflefe in primo Galilaea appariturum , num inde confequens

' eft : Ergo non prius, quam in Galilaea, ergo prirab ftatim diei in Galilaea apparere debuit?". Ergo Galilaea non eft prouincia ; qiiis quaefo haec exfculperet? Id confequitur: Ergo Saluator., flprius apparuit pro abundanti fua gratia pluspraeftitit quam pollicitus erat,nec tamdiu quidem, vsque dum inGalilaeamper- uenirent fuos in dubio relinquere voluit. y) A promiflb ad complementum promifli prono pede pro- gredior quod Matthaeusci XXVIII, 16. refert. NuUum hic de- relata prehendo veftigium^ne minimum,quod ajJparitio ibi pro prima fit habenaa. Vix crediderim hardvinvm ardliflimum relationis nexum inter v.io. et 16. praetenfurum", quem ipfa de intercalata hiftoria variis cuftodibus dirimit , quum ex per viik uerfam Hiftoriam Euangelicam exemplis conftet, non omnia prouti gefta funt, ab vno atque eodetn Euangelifta plenp et in- diuulfo ordine tradi, fed hunc illas,illum alias circumftantias in- terdum integras hiftorias nunc omittere nunc intertexere quae inter fe diligenti ftudio fiint conne^Sendae. In quo ftudio ipfe HARDViNVS nobis praeiuit, dumHarmoniam EuangeJiftarum quoad primam, quam vocat apparitionem finiDifl^rtationisfuae addidit , et ailis a Matthaeo fcriptis multa ex reliquis Euan- gelifiis inferuit. De qua tamen Harmonia poftea difpicie- inus. Vbi igitur Matthaeus refert poft nuncium a mulieribus v.io. latum difcipulos v. 16. prdfedlos effe in GaIiIaeam,non in- nuit eos confeftim in viam profiluifle, fed multa adhuc interea rediuiui temporis geri;, variae apparitiones difcipulis euenire a poterant, quae quanquam Matthaeo nonrecenfeantur, flqui- vt voluit dem HARDViNO ipfi placet loqui, ahregefinir^ negan- dae tamen ideo non fuiit aut in vnam congeriem velint, nolinc cogen- y) Confentientes voco B. gerhardvm m Hisfm. Refiirr. p. spG. etRvsiVM in H.E. Tom.s.VolI. p.874. qui duo praeter haec, ille quidem ineptias Julia- hic ni Apojiatae, vefaniam ludaei R. lac. Amram Chriftum fnan» n^ j-.tja Ef. mendacii LIII, 10. incufantium, quod inludaea fe vifendum praebuerit, id notarunt. cum in Galilaea promiferit futxmim , 16 DISSERTATIO PRIOR

cogenclae,vtIefuitam fecifTe videmus.. Maluit autem Mattha^us miffis et hu^ reliquis, quae aiite poft contigerunt, apparitionibus fadiae ius tanturti g;ri^£»v««ff inGahlaea mentionem facere prae reUquis euangeliftis^quandoquidem promiffi de ea dati,prae re- vicibus Phrafis liquis ter repetitis meminerat. tandem v. i6. obftat 01 §8 eSi<;o6(r»Vf , quo minus apparitionem illam pro prima habere queamus : nec enimde to

in vlta fua < «) pag, lOig.Edit.Lijpf. DE GALIL AEA MONTE. if na conipiitandi ratio quia communi confenfu in definiettda di-' dubio etiam ab ftantia locorum fanftorum adhibetuf , procul HARDviNO obferuSta eft, etfi nOtt;demiiat^ Romana, an Gal- milliaria lica miiliaria intelligat j 61 autcm milliariai Romana 15 GermaniGa et dimidium conftituunt. Igitur hec illud nego, impofiibile fuiflfe, vt difcipuli qui profefto curribus velocibus et equisnon vtebatttur, fedpedibus>intta vnius diei fpatiumiter' fuum, in Galilaeam emetiri nedufti remetiri potUerint. Sed id' et ficut hA r d v i n v s , nego jpernegjo, ^Uod difcipuli> fingit ipfcfe refurre^taonis die in Galilaeam abierint; locus iex Matthaeo ci- tatusnihilprobat,quod in antecedentibus probatum dedi: neo vllum ^xLucXXIV, 33. peti poteft praefidium,liquidemibine X^rjqmdem legitur de reditu Apoftblorum ex Galilaea> nifi Em- maum forte Galilaeam dieere velis,fed ficduofaltem difcipu- li>non vndecim Apoftofi abiiffe dieendi effent contra Matth» XXVIIL i^. Refert enim Lucas duos illos difcipulos, qui ex vrbe in vicum EmmaUm- abierant, vifione' Saluatoris rediuiui eij ittftitutione mirifice toh(iM<:fSf nodlem ingruentem nott hortuiC* fe,fed reditum itt vrbem properafie vbi rsff h^em cum aliis difcipulis maribus et foeminis ofFenderint> qui relationi eorum^ quae demUm v.ss. lcgicur, Miteuercentes ingredientibus dubbus acclamauerint cV/ onws kv^ios tiys^^fj xotf oocp^ff St/tAooi'/. /3') Pror-

p) Non ignoro •quosdam interpretum cum grotio et B. illAio paite vetba haec Emmaunticis viridicare, fed optimo iure refutanturex nexu gramth'a'Ci?' vt ad co , qui exigit , vocem A»yMT

referamus, de his enim in cafii nominatiuo dici debuiffet, i?ijy«»T«?.. Aliam ta- men praeeunte ligtfooto iniit ffoyoe-iy Venerab. r v s i v s in H. E. T.j^ Vol. 2. ifta verba non |>« /fog. quando quLdem congregatis Apoftolls abiudlcat, interrogatiue tamen reddit: nuift quid reuera flirrexlt Dominus, apparuitque Simoni? nlmlrum vir liimmus Cleophae foclum in itlnere Petrum Simonetn - fuifle coniicit citius , quem quum quam propofitum iter in GaUlaeam ( eo enim vtrumque per vicum Emmaum contendiffe arbiaatur) abfoluere potuiJP^

fet, redeuntem cernerent «< hteKx , admirabundos et fubdubitantes fcifcitatos effe, numquidreuerafiirrexitDominus? Sed, nedicam, loca, quae pro par- ticula oT* h.l, piro num,an,accipiendaexN.T.Matth.XVII, lo. Marc.IX, ii. addufta fiint, vlx probare, cum in vtroque loco non per num ? fed per ^«<* tj» cur? T» oTi vertendum fit,vide Smme Few. wolfii Curas Phihlogicas in Ett^ angelia pag. 484. et ^po. nititur ifta paulo coaftlor interpretatio dubia hypothefi de Petto de Qeopbae comite, q^a quideminHarmonlafubnexadifTeretur.c iR XiIS:SEOTATXD BRIOK: C

Prorfus niMKde Galilaea hic occurrit. r Quiii imo.clifertis.W^ his H ARDviN vs iet Lucae etiibi ipfi.contradicit crLucae.quidem, qui Emmao iii vrbem reduces diuercifre apud.apollolos noua-; que>dum adhuc interfe.diflererent r«iur«: avroov A«A8vr<»v'V,36.

exhilaratos efie .- apparitione So/pitatoris teftatur cum Hardui- nus contra et reditum difcipulorum et coetum congregatoruni et apojftolorum domum congregationis. et apparitionem ipfani nbdurjnam ex vrbe fexulare iubeat.etin montem OJiueti cuius

Galilaeam : partem appeJJitatj transferat fibi ipfi contradicitidum lui non conftans nunc eadem vefpQta/cJdir ?neme vndecim apo- ftolos ex Galilaea montanarediifle nunc,vtHarmonia;fubiun6la clarius docebit, eademvefpera in eademGaliJaeaforibus. cJaufi.sfet continuifle tanta cum confidentia quafi. ipfe interfuiflet, fingitj. nunc iJJam in Galilaea fiditia,eXGlufa vefpertina,primam, nunc,yeT fpertinain eandem cum illa conftituit. Dices,vt in Epitome eitata relatum legi, etfi h a rd vinvs de eo fileatA forte difcipulos ex Galilaea oliuifera reuerfos iterum exiiffe cum Emrnaunticis re- ducibus. forte certe exiifle Refpondeo, etiam imo non j . nam vix-redierant difcipuli duo, et r» ev rn o% enarrauerant, curn ^uvTu^e otvtoDV AaAtfvraJv Chriftus appareret, poft quam demuiii apparitionem no^Q iam protradla exiiile quis aut quo fuhda- mentodixerit?

§. XII. Tertium hardvini argumeiitum noftram de Galilaea fententiam abfurdi incufabat man- prouincia ;, quandoquidem datum Domini de itinere in Galikeam faciundo vagum fuiilet et indeterminatura, cum Galilaea ampliflima fit regio, indubio haefiffe fe igitur necefl^rio difcipuJos , quorfum cum euentu an inferiorem in profpero in GaJilaeam iuperiorem , agrum, montem an vicum conferre deberent. Rem vt clarior neret, iJIuftrauit inftantia : quod fi rex Galliae tribuno militum iube- ret, vt in Picardiam abeundo iufla regia ibi expedaret;, num hoc ipfo mandato tribunus viam quam ingredi, locum in quem ten- dere deberet, edodus eflet ? Sed fuo fe ipfum gJadio iuguJat Harduinus, fiquidem eodem dubio, quo nofli'am, fuam premit hypothefin. Nonne quaefo mandatum aeque vagum etiridetermi- natum fuit,fi difcipulis iiiflic vcinGalilaeamirent fcd non addidit, quam 0E GALILAEA MONtE. 19

quam mente iritendat Galilaeam prouincfem an iugum montis oli^ uiferi ? nonne difcipuli aeque.diibii fuerunt- de mandato exfcl quendo? etquae caufa dabitur, curChriftus ad ipfum montem

Oliuiferum tendens per Matth. XXVI, 30. , adeo obfcure de illo pronuntiauerit? v. 32. VerbaMatthaeic. XXVIII, 16^. 0/ jg iv^- KC6 sts Tcc?\ihcctuv siff td . 8: fAotBtjroif s7fo§6vBryiffuy T)jv o^cff, ercc^ccro 6 vt cevTois; Itj(r8ff } tantum abfunt, pro Harduino faciant;, quia fed non mandatum de quo diiputamus , exfecutiohem mandati iisdem continentj vt potius ex fponte coliigamus , Dominum ad fuos indeterminate neutiquam de .Galilaea locutum , fed cer- tum quoque locum in di6h prouincia fpeciatim affignafle,in quemi fe conferrent, ne minus pleno numero venirent : etfi igitur lo- eus ifte inrelationemandati nec a Matthaeo riec aMarco fit no- minatus ab eorum tamen filentio ad mandatum , ipfiim vagum non valet confequentia, cum Matthaeus,vbi Difcipulos iuflb au-

dientes in Galilaeam abiifle refert , locum conuentui di6lum fatis clare indicet ro Matthaeo etiam fit o^os-, quod quamuis «vm- addit uvrois vvfAov» tamen fuifle o^ost'^ sroc^octo IfjcTSs, ex quo patet, montem iftum, qui nobia quidem nuncignotus eft, difci- pulis per mandatum,quod acceperant, notiffimum extitifle. Nec eft reiicienda prorfiis coniedura veterum etrecentiorum , Sal- uatorem optimum eundem montem gloriofae fiiae apparitioni poft reditum ex mortuis deftinafle, in cuius faftigio ante dolo- illani rificam mortem gloriofam juerc«/-to^^«(r/v expertus erat, de qiio tamen ipfo certe definiendo Viri dodi nondumvtique con- uenire potuerunt. «) Inftantiaquam.//

efle «) Conftat ex iosepho L. 3. de Bello /«W/J(/Va GalUaeam dlulfam in infe- rioretn et luperiorem; inferior « Kxrm a Tiberiade vlque ad vrbem Zabulon' fe extendit contermina Samariae et ludaeae, fuperior, extimus traftus Gali- laeae, terra Naphthali, Syros et Phoenicios, in quorumditione.celebratifli- vrbes fuerunt vnde etiam a^Mr^ a mae Tyrus etSydon , attigit , ^''Sa. vicinis etfubinde ludaeispermixtis gentibus difta eftEf. VIII, 23. dequa quidemap- pellatione, cui Galilaeae, lliperiori, an inferiori,competat, rem in medio reliquit B. BVDDEvsin Dijjert. laudata C.I.§.3. fed euicit Cl. v i t u i N g A, in Cow- - mentario lefaianoVol.I. p.iSg. Falior,aut ligtfootv.s errauit, dum Fb/. 2. Operum pag.^^s.Edit. Ant* Galilaeam fuperiorem in Hiftoria Euangelica kar ad tloxflt interdum Galilaeam dici aiferuit prouocando cum CanamGalilaeae, quae tamen non procxil a Capernauni tn inferlori Galilaea fita erat, teftibus RVSIO et 4QmmTO feiit^iiitift^ gi F.Qge tribunomiiitumde(Kt> plane IwQnQri qQRueiwCv,, Magnum quippe difcrimen eft interregera ^ homi-

"^ et L i a,v s,i in H. E, VoJJ'.p' 4P- a m p o in Comment. Tom, I. p. ^s. tum ad ^ Domintis in Ioh:lVv4i. vbi Galilaeam abiiffe ^citur, qui tamen v.^^.noluit ^ in ©,VcontiJmtuixi_fui patria, quaeNazateth mt^oppidum Galilaeae infetiom,

; in , efle; ^renun^enunyero loe.Ioh. cit.fblaquidemNazareth-per srrfTfjJ^Chri- :fti vt Luc., fed GaliJaea in abiit territorium Gali- W, 23. irttelUgitur , , quam laeae extra oppidum Nazareth fltum notat, perinde vtIoh-.III,22. Solpitatot cumin vrbe Hierufalemaliquamdiufuiflet,yeni{Ie dicitur «$ lai^itnn yw in ab territorium ludaeae vrbe, Hcet ipfa vrbs etiam ad ludaeam pertineret, di^ . ainaum. yideREi.ANDi PalaeJii»a)»S.T.lpl^/Ss. 1. A jap 1 1 Commettt.T.ti . , eft,. cui: . jp. 80,2.. Jyiuum igitur.vifiim Summe Ven; rvsivs eandem li gt* ita vt ,B o, 0;T i fententiam adoptaueut, Tomo llt. P,s.p. i^?,"^. ;aflereret Galilaoarai S efle Saluatorem in Scripfura appellatam femper fuperiorem., quin imo opti-. nium raro ininferiorem venifle; cUm cbntrarium per vniuerfam Hiftoriam " Euangelicampateat, Dominum fiequentiflime in inferiori fiiifle , vbi lacus : Genezaceth) alio nomine mare Tibejriadis ab vrbe adiacente, Nazareth, Caper- . . niaum,Bethfaida,,Chorazin, vrbes,in quibus plurima Chriftimiraculafa£l;afunt. confer in Galilaea, len.fantii IntroduBionem p. 339, ff. Tres praefertim ihQ.ntes celebtati erant. I. Carmelus ih^Galilaea fuperiori ad virbem Doram ; '. invilta de antro Eliae, quod in eo monte conlpicuum fit, et vita monaftica, ^ quam ibi- degerit, diflerit (iyARESMivs;» Elucid. Terr/te S. Tomo 2. Libr. 7»

. B. HermonTalmudicxs monente' l i gt fo.oto-, mons niuis wbn 'vin di"» Qiis, fed videtur confundiHermon in Galilaea prope Nain et torrentem En.-» dor, mons rore plenu$,de quo Pf! LXXXIX, 1.3. cum Hermone alio monte» mpnti Libano a^to in Phoenicia. III. Thabor in medio Galilaeae inter Na- zareth et: Genezareth fitus, fitu non tantum fed et arborum et herbarum de- core iucmidiflimus. Vetus eft fententia, hunc efle montem,inquo Ghriffus transfigUratUS eft, HIERONYMVM, CYRiLLVM HilEROSOLy.MlTANVM, .EVTHYMIVM et DAMASCENVM nominaflefat erit,vide danzii Diflert. vbi de imuguratione Chrijii §.43. Confentit qjtaresmivs I-. VII, c.a. tem- •plum ab nuh^iitAy^ConJlamimiMagtiiiMatre- in hOnoremtrium Apoftblorumy coram quibus Chriftus transiigunitus eft,.exftru£him refert et ad nicepho- RV M prouocat L. 8. Hijlon- cap. 30. Contradicit Veterum fententiae praetet iii. /. LiGTFooTVM, Voli s.p. 447. REL ANDVS iu PalaeJlinaS: L. pag..!ifi6. Ratio haeceft, quia luftoria.de Ghrifto transfigurato Marc. IX, 2. immediate excipiat concionem Caefareae habitam cap, VIII, 27. quae procul a monte Thabor, quippe 2.5 milliariaRomana fecundum calculum lenfantii, qux)- tum quatuor vnumGermanicum conftituimt, diftabat, quum tamen nulla iti- neris aChrifto fa£ti mentio fiat, quin uno Marcus addat, Dominum ex mon- et te reducem Caefarea egrefl!um per Galilaeam ^rofeaum. efle j maluit igitue in alium a Caefarea fofpitatorem difcipulos montem , qui non procul abfit, eduxifTe. Sed.Ye£eor, vt argiunenta prolata fidem antiquitatis fiibuertereva- V u leant; DE G ALILAE A; MONTE. zr hotninein et inter Saluatorem omnifcium> qui etiamfi fuis abi» :tum in Galilaeam.loco Ipeciatim non determinato imperaffeti et di^lo tamen iuo audientes fbique lacorum inuenire , pro* mifla apparitione recreare^difcipuili autem hac notitiafreti etiam vagum, vtlefuita roqmtur, mandatum coniidentius, quam qui^ dem tribunus iuila regis ignorahtisy quid foris agatur > exfequi poterant, §. XIIX Quartum hardvini argumentum ordinem inftitutionis cluorumfacramentorumbaptismi et remiffionis peccatotum tan- turbetur nifi git, qui male ^ apparitionem illam apud Matthaeum loco faepius citato ei> quae loh. XX,i9; enarratur, piaeferamiisy et quod confequens efle videtur per Galike^rn alium loeum quam prouinciam intelligamus. Profeiftp ficiilneuiii argumen- tum, Primo in eo peccat> quod poteftatem remittendJpeccata facramentis annumeret. Fallitur hard vinvs cuminfallibili ec- clelia. In vulgus notum eft feptem aPontiificiis NouiPoederis! Sacramenta numerari, quae funt referentie' begai^o*«) Baptis- mus,Euchariftia, Confirmatio;, Poenitenti^, extrertia vni^io, or- dO,matrimonium. Sed diidum a noftratibus demonfljratum' efty quinque pofteriora Sacramentorum N.T.proprieet ve*e iicdi- nulla ratione d:orum nomine venire , quandoquidem iiJisLiionj Definitio Sacramenti. in competat /3) Quod Ipecie Sac^Men- . C 3 tum

leantj quldnienimDdminusTexdienim Ipatib', tot enim dles iritei' cbhcio- nem eius et transfigutationem in mortte intercefTerant per Matth. XVII, li Marc. IX, 2. ab vrbe Caefareain montem Thabor venire poterat? ueb ak- D V s haec non Nihil nulla itineris huius menHo occunrat^ ( negat. refert, guod lufHcit: ctvte^s§st uvTnii tn v-^k^ov kut iSicoi ftoxss v. s. nec Obllat, qiiod "' «§oi Marcus v.aS- aflerit, Chriftum cum difcipulis «*«5-eV fc. ex domo, inquam' v. 28" conceirerat, non Caefarea, quaeibi rion amplius nominatur, egirefluni^ in Galilaeam perrexifle, quuninon adeo infrequens fit, vtquis in riegioncqua- dam fit et tamen per eam proficifci, fcilicet in interiora eius penetrare, dica- b v d d e o in Se6f. 2. 10. fatis tur, monente Dijfert. cit, ^. Non igitur prae- cur a confenfii gnans caufa eft, veterum , quanquam Scriptura fileat, difceda- -- mus. VlxuidabitBibliotheca Bret»enfisClaJ/hVI,FaJi.6.p.pCip. 'k) in Compendio MafiualisControuerJtarutn p. 342, p) vide Syfliematapaflim inprimis scherzeri Anti'Bellar/mim, CARPZpvir Ifagogett in Libroi Sytnbolicos, et walchii 7«wW«

tutn poeniteiitiae, feu, vt vir doiflus Joquitur,remiffionis pecxiaV torum attinet, difcrimeii maximum, quod poenitentiain inter et remiffionem eft, cum quoad fubiedium, tumformamj tum finetn proximum, tum effedlus, tum adiundia, non vrgebo, inanem po^ tius lufum, qui vfu vocis facramentirlaxibri riotioni inhaerendo comraitticurrnptabo^ Etenim li quicquid habet mandatum :Dei ecpromiffionemgratiaefacramentumvocare velis, re^le monue- runt pii Confeflbres non feptem tantum fed plura efle facra- menta^ce^rte preces o^lauum confticuere. y): Vnde eft, quod ii- dem iu Apologia Aug. Gonf. hypothetice^ non abfolute, quod velim Romanenfes obferuent, ne nos cum becano inconftan-r tiae et cbnfenfus errorum incufent, poenitentiam facramentis addant, atque adeo tria Sacramenta numerent. Verba fatis per- :^icue proftant: Si facramenta vocamus.ritus, qui habent man- datumDei, et, quibusaddita promiffio gratiaeJacile eft iudica- re,.quae fint proprie facramenta : nam ritus abhominibus infti-: tiiti. erunt hoc diila non modo proprie facramenta ; et hinc rion:i nullisinterie6lis concludunt: vereigitur funt facramenta baptis-j et abfolutio eft mus, coena Domini , quae facramentum poeni-, teptiae. Quidquod? etiam ordinem,prout de Minifterio ver-, bi intelligitur j lacramenti nomine fignant. Quid manifeflius, MELANCHTHON.EM, cuius calamo fcripta Apologia, non abfo^ tria xwst luteUlirmare facramenta, fed cumconditioneet «vi^fi»-, TTov loqui, fi nimirum ponatur Definitio , quam antea dederat. Remotavero definitione, remouebiturconclufio; fcilicet.varius vocis facramenti vfus eft cum apud profanos tumapud ecclefia-

: in facra jftiqos fcriptores enim Scriptura non occurrit, nifi c[Uod ro verfio vuJgata fAvi^fj^ioVf quod PauJus de fpirituali coniugio ChriftietfideJiumEphef V,32.' proniinciat, reddat per facra- mentum. ^) Sed in controuerfia de numero facramentorum, leuis quam non momenti eflfe afiferit B. chemnitivs, s) quae- eft de facramentis et fint ftio proprie ftride fic di<5lis , an plura praeter v) Euoluatur Apo/ogia Attg. Conf. Arp. VII. dc mmero et vfu facramentorum p, 201. et 202. Eciit.Rechenb. ' ^) Confer bvddei Theol.Dogm,L,4..C,/,^.iE GALILAEA MOISJTE. 13

dup. absque controuer/ia talia Baptismum S. etS. Eucha- praeter ' riiliam. Abftrahantur elTentiales proprietates facramentorxiraL et tria ad facra- duorum omnium ore talii^m, videbimus, requiri vere lie deficiente mentum didum , quorum vno requifitorum lion eritfacramentum,.quod pariter fe habeat atque duo ifta, id quod tamen Pontificii in Concilio Tridentino fub anathematis fulmine contendunt p, «) mandatum,, j3),elemehtum vifibile et iubftantiale, y)promiiIum gratiae. lamfi adhanctriplicemnorr mam exigamus facramentum poenitentiae et cum eaconimi6lae iremiflionis peccatorum (reliqua facramenta h.J. non nos attir nent,) patet vere et proprie ita dici non pofTe. Adeft manda^ fed deficit -elementum vifibile tum, adeft promiilum gratiae , et fubftantiale. Subftituiint quod .non ignoro, aduerfarii^ etfi mirum in modum hic inter fe diflentiant, materiam et formam facramenti, materiam in opere peccatoris poenitentis, niinirura iri poenitentia ipfi, ad quam contritionem cordis, confefRonem -oris, et fatisfaflionem operis requirunt, formam in verbis Sacer- dotis ordinati : ego te abfbluo, ponentes. Sed ne dicam, male fic poenitentiam concipi, quid quod? difcrimen inter peecatp^ et rem, vere pbenitentem hypocritam , imo. defperabundum lu- dam tolli, materia jfecramenti efle debet vifibiJis, at vero contri- tio cordis in fenfus non cadit, nifi per geftus externos dubios et fallaces, efle debet fubftantialis, atqui nec contritioj nec corifefr fio nec fatisfadlio nec impofitio manus flmt fubftantiae,, fed partim cogitationes,verba et fadahominis,partim ritus ecclefia- : materia debet efTe a miniftro ftici humani quiddam , quod ap- phcatur recipienti, poenitentia eiusdemque a^Stis Pontificii poe- nitenti non apphcantur ; deficiente igitur materia facramenti etiam poenitentiae deficit forma, et quid quaefb ineptius, quam cum Scoto abfbJutionem :^cerdotaJem formam facra- menti poenitentiae vocare? forma dat efierei et conftituit cius efTentiam. Ergo abfoJutio a peccatis conftituit efTentiam dolo-

VII. ita Si Sacramenta {) Camnl. Sef. habet: quls dixerlt, nouaelegis non .fiiifle lefu Chrifto noftro inftituta aut efle omnia a , Domino , piura vel pauciora, quam feptem, videlicet Baptismum, Confirmationem, Euchariftiam, poeniten- aut tiam, exttemam vndlionem, ordinem et matrimonium, etiam aliquod ho- rum feptem non effe vere et proprie facramentum, anathema fit. i4 DISSERTATIO PUIOR doloris, coiifeffionis, fatisfailionis^ vt fit verus dolor, vera con- feffio, vera fatisfa(5lio? Quibus tandem omnibus accedit, quod poenitentia et remiflio peccatorum ^eque in V. T. ac ^quidem nunc in Nouo obtinuerint. Si igitur poenitentia V. T. nonfuit facramentum fecundum ipfa Synodi Tridentinaedecreta, autali- teriuftificatifuntPatresV.acfidelesN.T. contra decretaSyno- di Hierofolymitanae A61. XV, ir. aut poenitentia N. T. quoque Sacramentum non erit. Par enim vtriusque in eflentialibus ratio. LoGus ille Tohannis ad tefte ti ) XX. clafficus, quem H(?i- 46ggero tanquam ad afylum confugiunt, quod vel exemplo Sy- nodi di6lae et bellarmini conftat , errorem de Sacramento nec enim poenitentiae nonprobat, materia nec forma verbis Ghrifti, quae ibi Iegmitur,eft determinata: Ku^steTiveofAM dyio)h uv nvm coptjrs r»s ociAOC^rms o6(p(evroif ocvroiS} m nmv k^ctrvitsj ks^ flmt nihil vi^ovrnvretf i Verba,vt patent, generalia de fignis poe^ nitentisenumerationepeccatorum et iniungendis mulSis, nihil de figno et voce remittentis confeilbris praecipientia. B ) Non addammaleab hardvino reftringi poceftatem remittendipec- cataad peccatapoft baptifmumcommiflajfiquideraomnium pec- eatorum remifliohem etpraedicare et conferre iubentur difci- non Luc. ru puli gentibus baptizatis XXIV, 47; xti^vx&tivocf sm sis TFocvroc roc tvo/jiofir/ avra fjtsro6VOMV tm uCpscnv ocjjtoc^rim s^ti. fibi habet loh. Male etiam perfuafiim , quod Saluator demum XX. adeoque poft refurrediionem facultatem remittendi pec- cata difcipulis conceflTerit. Oportuit efl^e^ memorem', dudum elaues fic didas regni coelorum apoftolis traditas fuiflie per Mafth. XVI, ip.^uo in loco non Petrum folum fed vniuerfum cbllegium Apoftolicum,, cuius nomine Petrus v. 17. confeffio- nem de Ghriftb,quae oreDomini Tter^ocj vt do6trina Apoftolo- eui- rUm QeiJisKtos Eph.II. dicitur, ediderat, intelligendum efle, iis- dentiffime ex Matth. XVIII, ig. conftat , vbi eadem- poteflas verbis dem omnibus apoftoUs confertur,idquod ipffe lvdovi- \ cvs

Confiilantur B. chemniti vs in Exam, Conctl Trid. P. 3. heideg- },) p. 5/;. G E R V s in Tttmulo Coticil. Trid. Vol. t, Gj\RPZovivsih in L. L. ^. pj/, IJttgQge • ,. ^S.fag,^//.

5-) HEIDEGGaRVS. ic, f<7g. p^. dE GALILAEA MONTE. is cvs ELiAS Dv PiNiniiciari iion audet, vt adeo turpiterhal- lucinentur qui primatum Petri et Pontificum Romanorum tan- quam Succeflbrum Petri inde inferunt. Ecquanquamde hac concefla Chriftus verbis meta* ipfa apoftolis poteftate , quam et varie fentiant viri phoricis Kvinxf <5^jjcra/ exprimit, do

de i^ anttquaEccleJiae\difciplwa DiJJert.IV.c.i^l.i* k) quos largo humero citauit Summe Ven. vvotFivs in Curis] Critieis ad EH'

: . ang. Matth. pag.2^6. ,.; h) in peculiari Diflertatione deClamhfEccleJiaefqme duodecjmaeft in F?ifcicu- loDiflert.Theol. B. fi) SEB. scHMiDivs Lc.itstrefpondetobieaioni: referunturhaecduover- ba ad rem clauium, res clauium lunt verbumetfacramenta. Haec nontan- tum et dici limilitudinem cum clauibus habent , vt coelum iis claudi aperiri poflit, fed etiam cum inftrumentis carcerum, quibus honiines vel in vincula vel i vJncuUs foluuntur vt illis dici vel con- confttuiguntur, , poifint vincula ftringi vel folui. ' D 15 DISSERTATIO PRIOR^

tiiralem ahte ordinein , vi cuius Baf^tifmus' poteftatem peccata poft Baptifmum commiila remittendiinftitutus efTe deberet,in- uerterint, qui etiamfi inueriiis eflet, nihil tamen roboris argu^ mento h ard vin i enafceretur. Etenim non video nexum

riatiocii^ii : in apparitione Chrifti Matth. XXVIII,i(5. inftitutus eftBaptiirnus^in apparitione loh. XX, 21. commifTa eft difcipu^ Jis poteftas reraittendi pecata, Ergo illa Matthaei prior eft illa lohannis. Numex ordine quo fe inuicem excipiunthaecduo, Baptifmus et remiffio peccatorum colligere licet ordinem in-. Ititutionis. Argumentor; SacramentumBa|)tifmi antecedit or- dine vius Sacramentum S. Goenae,Ergo Baptifinusprius efTede- bet inftitutus quam Coena, conclufibnem omnes negant Pon-^ tificiir quanquam,nos,fi dicendum quod res eft baptifmumnon demum poft refurredionem , fed iam tempore lohannis infti- tutum, poft refurre^tionem autem folenniter promulgatum et confirmatum efTe profiteamur,prouocantes cum ad mandatum diuinitus lohanni ad baptizandum datum Ioh.1,35. ex quo re6le perinde ac ex materia, forma, fine et efFedibus ad conuenienr tiamBaptifmi lohannei cum baptifmo Chrifti et Apoftolorum concludimus, tum ad praxin ipfam difcipulorum Ioh.111,22,24. cap.IV? 1-2. v)

§. XIV. Quintum hardvini argumentumvixcapio. Trouocatad loh. xSij 2. vbi narretur> feciindam Chrifti apparitionem fa(ftara effead maire Tiberiadis in Galilaea,' nequit ergo concipere,qu6 modopoft hanctanquamtemporeprioremcoIlocariqueatiIla,de quaMatthaeus c. XXVIII, KJ.difTeritjpofteaquamdixeratSaluato- rem dimififle foeminas v.io.Sed fateor me non concipere,quomo- Interim ad .1^0 HARDViNvs hacc con cipere nequeat. ipfum dubiym varia funt monenda. Primo errat quod appparitionem ad mare prb fecurida habeat; perdu6lus forte eft voce TraA/v qua lohan- nes vtitur cap.XXI,2. vnde etiam adv.2. prouocauit^ fed fcire j^cbuiflet Tfechiv cuius varias notiones exhibet cl. stqckivs») non

>) videatur SummeVen.etMagnlficiTheologi noflri christiANI frideri- de loamn c I hoEntiEVLiT)i{lhrta.tio T^uTo^xiTTtTjii' in Claue Sanifac biom m, $t) Ungme Tefi. />. 773, DE GALILAEA MONTE. 27 non praecifeidquod fecundo iteratur,fed promifcue quamcuit.-* que repetitam rem fiue a6lionemdenotare. Vnicum ex multis fufficiat adduxiiIeIocumcIariffimumMatth.XX,5. vtidetertioexi- tuDdmini ad cdnducendos operarios in vinea 7r«A

, tium diem, quae ad mare Tiberiadis fafta eft, grotio conftituaftt. Ita ec- iam lentit hammondvs. clerigvs igitur nec GROTrvM nec ham- MONDVM fatis intellexifle videtur, dum calculum eorum de tribus alio die non interceptis diebus accepit. y) B. GERHARDVS in HarM, Cap, X.p.m.ji'^. et l a m p i v s in Comment. Ts- tno i. {ag.jif. " as niSSEJtTATIO PRl-OR n^ r^tm^mi^ti^^ fed in refpe(!ilu ad fblenmores difcipulis exhibicas pluribuSr quibusipfe interfuerat, > tales equidemqua- tiior duobus prit)S:es Muriat, Mulietibus, Petro, difcif)ulis fadae notierant. Ergo priina fecundum rationem lohannis eft quae r^'fg[kiccc ca|>.XA>i5>.ieGunda, c{mems lv

§. tv. Seixtum afgaitientum ex ipfis Matthaei verbiis, quaetontra tbtiimunem lententiam ftare videntur eft. , petitum 'Recepta himirum ha<5i:enus inter omnes opinio fmt, apparitionem a Sal^ in Ga^ik^a Uatbre ^roiniiTaiid prouincia B'^am, eidemqijeprae- fratres interfuifle teftamje Paulo r. tfer ap:oftbloS '^ltra^bo. Cor. XV, 6. Hanc enim, quae quingentis fratribus eueniife dicitur feandenl cutti Matth. efle Harduinus diiien* XXVllhiS. ne^gat tiens, in diflbnfum vocat Matthaeum,qm exprefledicat,appa^ ritionem in monte Galiiaeae fadam vndecim tantum apoftoli^ dfediinclufis feuenifle, quae certe 500. fratribus capiendis angu- ftior fueirit. Sed nouo exemplo peccat contrafliumipfiusmo-

T\itum: iiihii textuiScripturaelacraeaddendum ; additenimver^ bis Matthafei particulam fanmm-, quafi Ghriftus tantum vndecim in Galilaea fe videndum ftiterit. Vero iaipolftolis conueniti M^Kaeufti tantum tm mhm mentionetn facere, fed non con- vnd^ecim hurc inter- feq^iifeits eft;, ergb apoftoli Mi apparitioni fuerunt. MuWs inftantiis res, fi dubia eflet ex hiftoria Euan^ ^lica infringi po!!et. Regula enim in vulgus nota eft, vnura §fffirmat6 non eft alterum n^egare. m) Videaiitur ea qtiae in pro- iegomfehis de mulieribus a^d: tumulum xntiiFendum venientibus di^utauimus. Matthaeus duas tantum nominat, ^i coniiceres Ergo non pJures fuerunt^ contradiceres Marco G. XVI, i. et Lucae XXIV, 10. Nouo -etiam exemplo fibi ipficontradicit Har- duinus in Harmonia fubnexa ftatuens Emanuticos difcipulos, quorum

^) loc.ctt.cap. X.fag.367. i) inHam.Euaftg. Tom.3.Vol,2.p.jjfo.

e) Tomo.-i.pag. 7^/. . wALTHERi H<3(m/ow

alter an quiorum certe, quisquis «Iter fit, Petrus Alius^Qeophas noii ex Yndecim apofl»lis fuit^ non tantumcum vndecira apo- ilolis fod et cum reliquis ffw «urw Luc. XXIVj^^.infidlitiaGa- lilaea conuenifTej quum tamen hicneminem niii tantuin vnde-

/a^Male BEZA in Anmtatlomhtis adN. T. volaii legi » A tSieoc

cedat o*< fte» vfitatifltmo Grammaticis loquendi igenere pi)ni , confer la-mb. et Bos Exercit. pag.j^. raphelii Annotationes Xempbo^tteas p. df. 11. Quia foKs fiat collat. de vndecim Apoftolis mentio ex v. 18, et 20. cum Aft. .1, 4. (vbieadem tradi totjis errat beza) qui tamen poft tot apparitiones nonpo- tuerint amplius dubitare, Qiiam difficultatem grot.ivs fic joUefe vp],uit, vt 30 DISSERTATIO PRIOR

Paiili Quartum argumentum ex teftimonio depromo , qui eTrocm iCor.XVjlifta

vt aorUhim pro plure quam. perfe£lo de dubitatione Thomae et aliorum an- ita vertendo : dubitauerant. tecedente acciperet, quidam yero Sed textum ipfum infpicientibus apparet, quod plirafis ei ^t thruirM omninodiaioni an- tecedenti 0« JV hh** ftuShvTetf emgtuS^viritJi x.t.A. k»i t^ttTts ir^ocreKvincruf oppo- natur,alii igitur diuerfiab Apoftolis £uerunt,qui dubitarunt. Planefic ftatuit oi vtn IHEOPHYLACTVSiei h vi^tKU [jbetB-iiruj Kegv(pxiei T6ii Xeiwaii Tfunws tlit ufft TeisuKeXuS-nnTaiXpfMjr^efftKvyitVuiyeiS^ethTuruiiUiTt tx tiusS^s ehruTut. Dubiutn ipfum, in quo coriftiterit, fufe monuit B. gerhardvs mHarmoma Refur- re£imiis laepe laudata pag. ^y. non de veritate vifionis, quae dependet a ve- titate refiirreftionis, fed de ipia refiirreftionisveritate dabitafle; Rationini- refurrexifle mirum abfurdum videbatur, ex inortuis illum, quem die vtt^uTKevttt adeo mifere traftatum et crudeliter occifiim nouerant, ideo aflenfiim fiifpen- debarit, nec plena et integra fide ftatuebant hunc, quem coram videbant, efle lefiim Nazarenum ex mortuis refufcitatum. y) Minusapte T-o <»•«»» a chrysostomo verfumvidetury«/»s>wquafiSaIua- tor in aere liiblimis apparuerit, et poftea fe ad eos demiferit, vertendum po- Axisjupta, vtindicet, numerum iftum abunde plenum fiiifle. Male ergo BEZA pro jrtnuKetriois legi voluit ve¥TiiK6tTu ratione minus commoda addu- £lus: certemirmt efl,\ncpxx.,qutngentos hlcfratres coiiimcniorari., qaumpoflea eoaBo vniuerfo coetuin ipfa vrhe Hierofolymormn, inquavna tum videturfuif numerentur duntaxat centum et vero mo- fe fpecies ecclefiae, viginti. At , quo do probabitin vriavrbeHierufalemecclefiara Ciirifti fiiifle cum ex Ad;. I,2«). nihil colligi queat, nifi hoc, centum et viginti fideles vna fuifle congregatos. Ergo in ludaea et Galilaea plures non fuerunt? Profefto Saluator Optimus

. mlnifterli fiii totam Galilaeam teriipore circumiuerat, hiuvKm kui xtjfuff-o"»» t» ivwyytJiiet tijs fiuTi^eiUs kxi B-tgUTrtvui iruffu» toeret kui Trcurui i*uXukiuv ev rat Pium Matth, Miferatidem vt in ludaea et GalUaea IV, ag. difcipulos , praedica- rent euangelium, quaremirum non efle debet, Paulum quingentos fratres nu- . mierare. Reftius igitur beza fentit, quando hoc ipfum dubium conieftu- ram appellat, ex qua in tanto codicum et interpretum confenfii nihil immu- tare in textu voluit. Quemadmodum h. 1. etiam cornelu iansenii errorerii notamus, qui apparitionem 500. fratribus fafliam demum poft afi:en- fibnem locauit, cui reclamat ordo a Paulo obferuatus, qui mediam conftituit

^ inter apparitiones Petro etT«/j i^uhKu et inter apparitiones lacobo et Apofto- lis omnibus faftas. vide gekhardi HartntRef, pag. 4/4. et rysu Harm. Ettang, T. 3. Vol, 2, p. tpo. DE GALILAE A MONTE. 31

lifta defcripta : quaiiquamvero Paulus non addat, quo loco eue- iieritj vixtamen dubiumdeGaliJaeaprouihcia fuperefle poteft,. quum maxima ibiYuerit credentium Chienim funt fratres)rnul- titudo, nec aptiorem certe locum cogitare licet 3 vbi Domiiius

ab . omnibus TtsvTocKoaiots aeque , conlpici et audiri potuerit, prae- ter montem. Eandem igiturhanc 50Q fratribus exhibitam cum illa vndecim apoftolis in monte Galilaeae fa6la apparitionera eile probo. Scilicet autilla, de qua Paulus agit^in Hiftoria Euan- gelica fimul relata ieft, aut iilentio omi/I^, hlentio omiilam efle ab Euangeliftis,qui ceteras apparitiones,quarum quaedam fingulis tantum perfonis failaefiint, tam curate annotarunt, non concipio, fiquidem omnium iiJuftriffima. fuit, et prae rehquis quamma- xime facit ad i3gi3«/(»o-;v'fidei Cliriftianae, ihers quippe prorfus reiiceret in efTet, qui quingentos uvroTtrots ; relatam ergo mo- numentis Euangelicis^ efle re61e auguramur; At vero fi euolui- mus monumenta ifta, deprehendimus, nulli apparitioni ab vlJp faciprum fcriptorum traditae conuenire^cui^oofratresinterfue- nifi in teftatur rint, ifti, quam Matthaeus Galilaea euenifTe cap. XXVIIL 16. Roborat hanc ilJationem promiilum Chrifti de pu- blica et folenni apparitione in Galilaea futura^ quod quum nul- libi ter pluries habeatur quam apud Matthaeum , qui idemre- petit, nos dubitare non finit eundem Matthaeum etiam com- plementum promifli;, fcilicet apparitionemipfam,qua,vtmonui, folennior non occurrit praeter eam,quae di^lis fratribus s^oit gtaP fafla eft, coniignaiTe. Quare nihil certius,[quam quod cum vnaecim Apoftolis in Galilaeam abeuntibus credentium vnde- quaque multitudo coiifluxerit. Roborat etiam repetitio inau- in jgurationis Apoftolicac, quam Matthaeus hacipfaapparitione fa61am efle tradit v. .20. Conueniens quippe erat, vt qui olim c6- eledi erant Marc. Luc. ram populo apoftoli III, 13. VI, 13. nunc cum Dominus gloriam fuam ingrefliirus eflet, denuo palamin munere maioris conciliandae au^Ioritatis gratia coniirmarentur, Accedit ratio, quam Paulus in apparitionibus a rediuiuoSo^i- iibi fubordinandis Ita or^ tatore fadis inuicem fubducit. (J) vero dinem monuit DoaifT 10. marckivs ex 3) Reaiflime \nHifi. Exahatmh Chrifli voce quater repetita abApoftoIo «t« coUigendam e/Ie ravionem tenjporis a

Paulo in iis, quae tradidit, habitam. 32 DISSERTATIO PRIOR dinem conftituit: indpitia vifione Petriapparitionesmulieribus f^^as praetermittendo> nequis forte ad credendum tardior ex- muliebris ceptionem creduiitatis temere excipiat. Pergit ad T8ff Soo^sm de 'quibus loh. XX. et XXI. triplicem, quae ibi expo- vt in nitur, apparitionem, videtur, vnam contrahendo. e) Poft- kaecde fblenniilla, quae 500. fratribus euenit, difTerit, cuipe- lacObo et vltimam culiarem Apoftolis omnibus inipfaafcenfio- fadlam ne lubiungit. Ex quibus attente confideratis patet^ tertiam ante vltimam apparitionem, quae didis fratribus accidit^ efle nec priorem pofle fi7r<(p«m«v, de qua Matthaeus agit^, inde colligo, quia omnes, quas reliqui Euangeliftae narrant, appari- tiones praeter vltimam ipfo afcenfionis die fadlam intra primum b6liduum poft Clirifti in vitam reditum eueneruntj quod cum integrum feriis Pafchalibus deftinatum eflet, nec egocumHar- duino in hoc confentiens credo a difcipulis itinere fuo in Ga- lilaeam abruptum efl^. Excipitur quidem etiam apparirio ad mare Tiberiadis poft o6liduum illud fa^la, fed eahucplaneiion (pe6lat, fiquidem difcipuli,quiibifuerunt,nominibusexprimun.- tur loh. XXr,2. ceteris quatuor adeoque etiam^oo. fratribusab- fentibus. Ergo , vt vela tandem contraham, aut eadem eritap- tefte Paulo fratribus paritio, quae quingentis euenit, cum illa, quam Matthaeus in monte ^uodam Galilaeae vndecim apoftb- lis exhibitam eflc perhibet, id quod volo,autprorfiis diuerfa erit^ et quod confequens eft, abomnibus euangeliftis, cum in aliatn non conueniat, praetermifla^ quod tamen vtpote didlu incredi- bile dodiflimi omnes, quos euolui,interpretes negaht. {) Sed exci-

ludas ablent #) Ad nuititerum MsKte, guum vndeclm'tantum fuerlnt, enlm tis T« TOTov T«> «Jie»,monetGVRTi:,ERVS in Differt. deijkriaChriftf, Matthiam, deleftus et qtii poftea forte eft, Ms congregationibus interfuifle, Pominum tedluvuum vidiiTe, quia poft afcenfionem cum Apoftolis egerit, antequam eo- aliis -irttm coUega effet ; fed quis non animaduertit , idem hoc etiam de , qui cum Apoftolis fuerunt, dici pofle. Paulus igitur, vbi Difcipulos Chrifti tks Jw^MM nominat, non ad totidem perfonas relpexifle, fed coUegium Apoftoli- cum duodecim virorum nomine ex prima fua origine communiter appella- eft v? F p ttim ita infigniuifle , dipendus 5 vide o l n Caras Philol, et Crit. in ad Corinth. i.Eliift. p. 727. ^) 10. MARcKivs in Hifl. Exalt. Chrifti, 10, reinh. rvsivs in Harm.Eth B/- angel. 10. gerhardvs in Harm. Rejitrr. abrahamys caloviv^ in etc. iliis lUufiratisy DE GALILAEA MONTE. jj

excipies, cur Matthaeus fi plures tatito' quidem numero conue- nerunt in Galilaea, vndecim tantumapoftolosnominauerit? Fa- teor, de nihilo non eireexceptionem: interimnpndefunt,quae refponderi queatit. Refpondeat pro meB. GERHARDys:»r) Ideo Matthaeus vndecm Apoflolorum nominatm meminit , qma illi et gregif huius dominici paftores du&ores erant , iUis nomina^ tim Chrifius praedixerat-, quo tempore et quo locofit appariturus^ iUi ex mandato Chrifli reliquis dijbipulis et fratribus tempuset lo- iUos cwn iUius manifefiationis indicauerant , ad praecipue fpe&ar hantt quae Chrtftus in hac manifefiatione loquehatur. Addat fumme Venerabilis rvsivs: ^) ideo non fecit aliorum mentior nem quia hi ex ludaea in Galilaeam funt profeM. Erant autem longe plures Chrifti ajfeclae in Galtlaea quam in ludaeay et iniUis erant quidam-, qui dubitabant.

§. XVI. Reftat vltimura ^uod adhuc excutiendum eft ar^men- tum, quippe geographicum. Allerit hardvinvs, monti Oliui- fero tria efle cuhnina «),medium ex quo in coelos fublatus efJe

Saluator creditur , alterum meridiem verfus, cui nomen IH J^^^n^D?

»f) loc. cit. pag. 417. 3-) loc. ch. Vol. 3. pag. tsjQ. ct «) Q.V A R E s M I V s L. IV. p. 2P3. L V D o L p H V s in Vtta Chrlfli P.a,c. 82. affir- verfione mant.in veteri quadam Latina Aft. I, la.pro eo, quod nunc legitur, a vocatur leftum efle a monte trium monte, qui oliueti, luminum , idemque nomen olim non infrequens fuifle. Rationem nominis optime liippeditafle videtur Cl. M. peter giebelhavsen in Diflert. de mQtite oliuarumfLipr. 1704..Mons oliueti, inquit, mane ac vefperi folis radiis, per noaem totam a templo lucernis igneque in altari'holocaufi:orum perpetuo lucente illumina- tus efl;. Hinc a tribus montis culminibus radios lucis remittentlbus montem >tcium.luminum di^m efle, qxifiiim^miis, E 34 DISSERTATIO PRIOH' preces fiias templum ex hoc culmine totum confpicere pofTenr, cumque tantum vallis lofaphat et torrens Cedron montem ab vrbe exigua diftantia /eparauerint, Chriftum more fatis confue- in tOrVtpote Galilaeum hortum quendam huius regionis fe ad fundendas preces Contulifle. In confenfum voz^x Harduinus Epi/bopum Soarium-, qui ipfe terram fandam et fingula eius lo- ca diligenter luftraueritj tertiumque cacumen montis Oliuiferi in hodiernum diem mpntem Galilaeae audire aflbruerit. Quid quod?. in eo vno ore et mente omnes, qui de locis facris fcri- pferint ccvtoTfleify conuenire pronunciat. Velim , vt Vir Do(R:iC- iimus quosdamnominaflet; etenim. quos ego euoluere potui, etantiquiores etrecentiores, illi aut prorfus de Galilaea hac filentaut refernnt tantum., non allerunt, aut contrarium conten- dunt. Silent Ligtfootus,qm m varia montis Oliuiferi nomina di- ligentiffime inquirit (i), Breltettbach qui cum lohanne Comite Splmenfi anno 1483. iii plagas orientales abiit et redux fa6lus, quaevidit,defcripfit,jFt'/i;fi^^^n, qui eodem anno in Orientem ad minutias profe6I:us iingula vsque adnotauit , Bartholomaeus de Sallgniaco Apoftolicae fedis Protonotarius et Eques auratus qui anno 1521. Palaeftinam permigrauic et iibris X. quae notauit, complexus eft. Alios, quos magno numero citauit d. sam. ANEREAE in Diflertationc citata, praetereo. Alii referunc mtQv Paftor equidem, quos Quaresmius , Rudolphusy Suchenfis, Dapper et recentior RMyller et Henr.Myricke, fed in fubnexa differunt alii epicrifi admodmm , nam iudicium fuum fufpen- dunt^relata tantum referendo cum Zeilero Epift. 63. Alii cum alii diffentiunt. Harduind confentiunt , ab eo Quicquid fit, fed Vir Do^us non ex recentioribus , antiquioribus Topo- graphis argumenta petere debuiffet- et teftimonia. Etenim ex lofepho;, Philone, Rabbinis aut Patribiisprobandumerat, olim aetate Chrifli certum montis culmen ita didlum fuifle. Pror-

fus enim non videturefle confequens : mons aetate fequiori ita didlius eft, ergo etiam olim idem tenuit nomen. Sed vidit Pres- byter antiquitatem a fuis partibus non ftarcj, ergo prouocauic tantum ad recentioresj quorum eqvidem fidem temere non fo- licita-

^) in Chorogmphia Euangelio Matthaei praemifla VoU 2, Edit, antiqitae p. ipp.fj'. DE GALILAEA MONTE. i* ..^- lieitabimus , fed concedamus cacumen montis Oliuiferi dici Gaiikeam. At yero inquirentes in originem iftius nominis jtpiramur virumDoiliffimum adeo a vero aberrarepotuifleetfibi ipii contradicere, A vero aberrat, dum ab hofpitio Galilaeo- rum, quibus non licuerit vrbem ingredi, montem nominatutu coniicit. Nullo prorfus fundamento5 nititur hoc ailertum. Equidem non nego Galilaeos ludaeis ob diuerlitatem morum exofos fui0e et contemtui habitos. Vnicum fufficiat Natha- naelis effatum loh. 1,47. sk Bu^ot^st ^vvocTetf n uyuB^ov muj. Non vacat nunc in caufas contemtus et odii inquirere. Multa fin- guntur fane ridicuIaaTalmudiftis,fabuIarumconditoribus. Noii vltimajfi non prima, videturcaula,quod Galilaei accolis ethnicis immixti mores cum fermone confuderant, y) imo ftupidi prae aliiset agreftes homines cenfebantur, vnde etiam ex Galilaea oriri ludaei prophetam pernegabant loh. VII, 5i. ^) Eo vsque tamen proceffifle diuerfitatem morum , vt a ludaeis in conce- lebrando fefto Pafchali difceflerint, cum Harduino e) yix afle- ruerim : quanquam enim ingeniofa nonnullis vifa fit hypothe- fis;,falfam tamen efle euincit praeter mandatum diuinum, quo omnes Iudaei,vt vno eodemquedie Pafchacelebrarentteneban- tur, filentium Scriptorum facrorum, quorum aflerta non tantum non pro Harduino faciunt, fed et exa(51:e adueriantur. Clarijf- .fima funt loca, quae Galilaeos cum ludaeis eadem fblemnia eo- teftantur dem concelebraiTe tempore Luc. II » 41. 44. XIII, r. fimul de loh. IV, 45. Ex quibus apparet, quid hypothefiViri Do(^i iudicandum aflTerentis, Galilaeis non hcuifle in vrbem ve» 2 E nire,

y) vide L I G T F T I Opera Vol. /. pag. m, 47f. adolphi lampii Comment, "' B. b vd d E i Diflert. de GalUaea l. ad Etiaag. loh. P. l p. 47^ D. SeS. §. /4. S) Scripfit olim Celeberrimus HERMANNvs hardtivs programma, quod in-

: Nahutn fcripfit Galilaei Elias, Elifa, lonas, Amos, Hofeas , ex Hijloria et Geo- Helmftadii graphia veteri fuae patriae rejlitati, 1719. 62. circa vltimum Chrifti e) iii operibus fekBis p nodum, qui pafcha occurrit xta foluit: Galilaeos fingit die decimo tertio MenfisNifan, ludaeos vero die de- cimo quarto Pafcha celebralTe. Sedvide, quae pro foluendoifto quidemnodo difRcillimo reftius et do£fcius monuit Magnificus nofter Praeful D. sal. dey- I. LII. et in LiNGlvs in Vol. Qhferti, Sacr. Obf Di/rertatlone peculiari de et ludaeorufu Eacharifliae Origifte ex ritH formf^la Pafcbali non repeteudaf Lipfiae 1734. 3^ , DISSERTATIO PRIOR

nite > eaqufe de cmfk iti mofite diuertifFe. Primo enim noil per^iGio cur Galilaei fbJi ex vrbe fuerint exclufi, cum omni^ biis ludaeis non tantum conceflum, fed et diuinitus iufTum fue- xit, Vtfingulisannis ter conuenirentn^n'» *:5^. Proindeaedes

'ckplicabis loca Mattb. XXVL 17. Marc. XtV, 12. Luc. XXII, 7. 8. Atque adeo Cjalil^ei non opus habebant,vt in montehaererent, cumquaeuis inyrbe domus gratisabsquecenfucuiuispatuerit.^) Obiicit quis fbrte caedem Galilaeorum a Pilato peradam, fed haec ipfa ftrages comprobat Galiiaeos in templo fuifTe, extra iquod nefas erat facrificare, quemadmbdum etiam lege diuina jprohibitum erat alteri arae, praeteraltafe hoIocaufl:ortira,immo- fuerunt in etiam in vrbe. lare. At fi templo :, fuerunt Noua fabula eft, quam Harduinus ftruit, feorfim in templo Galilaeos fecifle , fed vide quae huic oppbfuit Glar. avg. theodorvS z. H o r F Kv N v\) Adde his loca loh. IV, 45. loh. XII, 20. Luc il,4r. iDenique Chriftus ipfe etApoftoIi^ Galilaei, fuerunt iKepius in vrbe,faepiuis in templo. In templo Saluator optimufe xoeB' docuit publice vi^s§i*v quoties hi vihe efTet Luc. XIX ,47. !Matth.XXLi2. Marc.Xn,n. Ioh.VII,i4. VIII, 2. Vndeetiam intfepide prouocat eoram Syhedrio magno ad docilrin^m publice

i^) videatut Bahyktt. loma fol. XIL /. et',MegtlIah fol. XXVI. /. adde ligt- FOOTVM VoJ.s.Opp.p.m. j8s- cvNAEVm deRepuhlica HebraeorumL.I. c.7. /. I v w; JLEyDECKERVM Vol p. ;^j. 6t L v N D M JUdifchen HeiUgthimiern L. V. C.9. p. m. <)6g.

>) 'ihDifTertatlbne de M^^uvdB-vttM Pilati,L\^i. iyzi. 'Pdvtca hjs addahi decde- ribn a lo. Galilaeo C cuius meihoria extat de Galilaeorum , quos Gaaldmta,' AQ:.V, 37. fe-d a patria diaos efle facile patet. Praeter culpam tamen cum CI. HOFFKVNZio,cui acccdere videtur Samme Ven. wolffivs in Curis Phfl' trucidatos efle vix dlxerim. Conftat enim Galilaeos prae ceteris, tefte lOSEPHO, bellicofos et rebelles fiilfle. Vero igitur neutiquam diflimile de vindicanda libertate foedere inito et vt res eo feli- qubsdam confpirafle , eius cederet, facrificia obtulifle ; cui facrificlo ludaeos non adftltifl!e, ex eop£^- Galimeis fata vbi Pilatus tet, quia alias parla cum fubilflent, praefes refcifcens, quae Galilaei machinabanmr, facrificantes adhuc per mllites fuos In templo jyrtfm. ad et i oppreflit. conf. chemInitii Luc. XIIL rv si Harm.Euang, Tom, 3. p. 034' DE GALILAEA MONTE. 37 inteBHpIo propoiltam loli. XVIII>20. Ter pafcha celebrauit loh. ibi in templo II, 13, 14. V, i, 14. VI) 4. etiam feftum taberna- culorum celebrauit loh.VII, 2. 14. Ter eiecit ex templo merca- toresIoh.II, 13. Matth.XXI,i2. coU. GumLucXIX. Marc.XI,i5. Difputauit in templo cum ludaeis Ioh.VIII. et X. odlies ibi vae di- Xit Pharifaeis Matth. XXI. Caeco vifum in vrbe reddidit loh. IX. Apoftoli poft afcenfionem Chrifti quotidie degebant in templo docentesA(ft. III, r. ^,21.42. Sed quis vnquam Chriftum aut Apoftolos a templo aut vrbe arcuit ? Quid Pharilaeis, Sadducaeis etSacerdotibusinfenfifiimis Chriftihoflabusoptatius eflepotuif- fet,quidfortiusvrfifrent,fi Galilaeis quidem aditus in vrbem et tempJum prohibitus fuiflet.^ nonne quibus argumentum fuppli- cio dignum deerat,violatum a Chxifto interdidlum fubminiflxaflet? Tandem ex Harduino quaero, vnde mulieres, quae Chriftum ex Galilaea fecutae erant^ exierint ad fepulchrum properantes ex monte an ex vrbe? quorfum reduces tetenderint inmontem an vrbem? Fabulaeigiturfunt^quasludaeus credatApella^quan- do Harduinus Galilaeos in monte dliuifero facie ad templurii oppofitum conuerfa precatos efle fingit; forte etiam facrificia fecerunt in monte aut prorfus alieni ab iJJis fuerunt. Ex qui- bus omnibus euenit, vt Vir Do^us fibiipfe contradiceret. Nam fi euoluamus eius opera feleda GaJiJaeos in vrbem et rempJum venifTe difertis verbis teftatur, idquodtamennuiic negatum iuit. Nec minus a vero aberrat^ vbi fofpitatorem noftrum mo- refolito in hortumGalilaeaemontanaeadprecandumexiifTeexi- ftimat, quumex infpedis monumentis Euangelicis abunde con- ftet illum raro in vrbe, plerumque Bethaniae, faepius in prae- dio Gethfemane perno6lafIej atqui nec Gethfemane nec Be- thania in Galilaea montana fIcacuminetertiomontis,quodnunc Galilaea dicitur nonnullis, fitae erant. Etenimfirepetamusan- exeunti ex in tiquitates, cognofcimus vrbe montempermedios vtrinque hortos praeftantifJimos tefte Benedi6I;o Aria Montano ad Matth. XXVI. quos lofcphusParadifbsvoluptatisvocauitjiter Fuiile. Ad radices montis ex altera parte Gethfemane ^^ ex E 3 altera

^) BENED. ARIAS MONTANVS CUOl Q^ARESMIO per ho«um oaauum vocem 38 DISSERTATIO PRIOR ®x altera parte Bethphage, de qua quidem dubicauit ligtfootvs ») teftimoniis Talinudicis aflerens ipfam vrbis parcem Bethphagen di6lam efle, fed iicus Bechphagae infacroCodiceaffignatus clare vrbisviiluiam fuifle au6lo- probatextramoenia ojwwujuov ; accedit ritas OrigcmsjEufebii et Hieronymi conteftantium fuo adhuc aeuo villulam refl:itifle admontem, quae Bethphage di6laiit. Vlterius circiter 15. ftadia per tradum montium adeoque etiam per tria ifta cuhuina, quorum vni Gahlaeae nomen poftea competiit, tendenti occurrebat Bethania villa, in qua Maria et Martha ha- bitarunt loh. Xf^ i. SedredeamusBethaniaadcacumennoftrum> cumque origlnem nominis, quarn Harduinus ex hofpitio Ga- lilaeorura deduxit, nullo prorlus nec fcripturae nec Anciquita- tis teftimonio niti videamus, aliam fcrutemur. Certiflime mihi in coelos perfuafiim eft, demum poft Saluatoris etvocXvip^iv iftam. regionem Galilaeam di£lam efle, iiue a ludaeis, quibus Apofto- li et Chriftus ipfe per contemtum Galiiaeiaudiebant, fiue a Chrir ftianis, qui fentiente ica D^j5p(?ro, quae noftro quidem iudicio eue- limilior vero fententia eft x), regionem, ex qua Sofpitator ftus cft peculiari nomine ad perennem eius memoriam nota- tam cupiebant, ratione denominandi a voce Angeh fumta Ay- Confirmat mencem nomen avv- ^fpff yo6ht>.uioi AdL.%11. partim mvfjiovy Viri Galilaei, quod omnesj qui cacumen illud Galilaeam yocari, eidem competere aflerunt, tQ^QSYOcoQuareJinium)Rt{'^ dolphumy Dapperum, Myllerum: partim fimile nomen loco vbi Chriftus rediuiuus mulieribus apparuifl^e fertur , datum, quem Quarefmius K) Marianum appellari pronuntiat. Equidem be- ne memini, Quarefmium huic noftrae fententiae contradicere, quandoquidem eacumen illud paulo remotius diftet a loco, ex millia- quo Chriftus fublatus eft, quam diftantiam ad dimidium re Germanicum M/IIerus extendit; fed fic vltra ip{am Betha- niam collocandum foret illud cacumen, quod tamennecjQw^- refmius

vocem fed nomen a rx explicat , reaius obtlnet communis fententla, qua pu? f torculari olei deducitur. Vol,2. ») in.Cemuriri Geographica Euangelio Matthaei praemijfa p.m./pp. x.) 'v\ Palaefiina S. p.422. h) Tomi.Lilfr.lV.cap.XIIL DE GALILAEA MONTE. 3P

nec aflerunt. illud in ref^nms MyUerus Addo, w& monte, ex quo Chriftus eue(ftus eft, adeo accurate definiri neutiquampof- fe^ cum facrae fileant literae, vt diftantiam eius a Galilaea cul- mine vrgere queamus. Inepta funt, et coadla, quae Presbyter ad verba Matthaei eis r»jv ToihihMm sis ro o^os contra Barradium vt excepit. Synonyma enim, Galilaea, quaenam litjper roo§oe additum explicetur^ haec efre, ipfarepetita praepolitiows-negat: rion enim ita fe habet nexus eis rtiv TaKtKcnotv ro oqosy fed eisrfiv uvrots 6 TuhtKcctccv sis ro oqosy 8 srcc^ocro l^ass. Quid manifeftius defcribi a Matthaep locum, quo abierunt ApoftoJi, i. in genere sts ttjv ToiXtKenocy 2. in ipecie sts ro o^os m montem quendam il- lius prouinciae, quem Ghriftus conftituerat. Atque adeo re- ^iffime Praeftantiflimus Relandus yi) omnem hanc coni€(3u- rain de Galilaeamonteineptamappellauit.

/i») inPaJaeJimS. Llcfs. p'337'

DISSER- 40 «©§ ) o( DISSERTATIO ALTERA.

§. I. ad ipfam tandem Harmoniam Euangelicam, quam lOH. HARDviNVS calci NVnc DifTertationis fuae addidit, de- ueniendura eft. Tangit autem ilia priores tantum duas vt a exhibitas ita apparitiones, videntur, Domino difcipulis ,• enim inquit: Uinfi la Concorde des Evangtles jur les deuxpremieresap- paritions du Sauveur aux Apotres fe doit faire^ cemefembk en cet ordre: Pour lapremiere^ quifut le jour meme de la UsfurreBion Matth. XXVIII, i6, 17. les loh. XX, ic). quoique Apotresfur le Mont Galiteenfuf- fent fur leur terrein propre et priuilegie^ils avoient cependanttom de la a craindre ferocite de Juifs, c^efl.pourqmi iis fe cmtmme- renty et fermerent les portes comme refolusde fe defendre. Idh. XX, 20. Luc.XXIV,36. - - - 43. additur ex verfione : en ayant mange en leur prefence^ il prit, ce^ qui reftoit, et le leur4onna, " MarciXVL 14. Matth. XXVIII, i8> i9> 20.

Marc. XVI, ,15, i<5, 17, 18. loh. XX, 21, 22, 23. Tout cela fut dit et fut fait de la premiere foisj que lefus de Chrifl refufcite fe fit voir afes Apotresfur le Mont hGalilee^ ainfi qu^i/ /eur avoit promis, Four lafeconde Apparition, qui fut huit jours apres lapre- miere, S.Iean Seulenparla au Chapitre XX. verfet 24. §. II. Quis eft, qui non videat Harduinmn non concordem fed diuerfiffimas difcordem Harmoniam fcripfifle. Duas apparitio- nes, quae Apoftofislongo temporis interuallo contigerunt, in vnam pro autoritate cogit; cumque.res minus feliciter ceffiflet, fi in fubordinandis verbisEuangeliftarumnihilimmutaflet, nunc addlc hiinc fiibtrahit prout ipfi videtur, luuabit vnumquem- que ALTERA. DE DISSERTATIO HARMONIA etc. 41 ab que locum Hardumo allegatum breuiter ftriftimque perlu- ftrare.

§. III Primas tenet locus Matth. XXVIII, 16. 17. Hiinc gratis huc referri cumnulla ratione de prima manifeftatione Saluatoris X. agatad §. Diirertationis prioris euicimus, adeoque nunc ea- dem repetere nolumus. aJfTerta loh. Secundas tenent XX, uj. quae, quod nemo negait de apparitionevefpera primi diei fad^a aguntjloannes enimper-

docet : Ipicue nans o-^iots rt} ^iAe^ot nj fxM (numerum cardinalem pro ordinali poni vix monitu necefle eft) roov crufi^ccroov.y at ve- ro verfus ip. non erat praeferendus Lucae XXIV, 36. Haec enim quae Lucas refert: rocvroc ^s otvroov hMh8vroov- ocvros Itjcras ev uvroov otvrois' si^tj fAsaa> Kotf heysi siqY\\n > quoad rem parallela ilmt loh.'XX,i9. quemadmbdumv.zo.Ioh.refpondet v.37. Lu- cae. Nimiruma lohanne peculiaris notatur circumftantia de foribus claufis A« rov (po^or rwv \Q^ocmv, quae aLuca non memo- ratur; vbiegregiamHarduinus notamaddidit, iingendo Apo- ftolos ingruente node in monte congregatos nec tamen jfub Jfo, fed in aedibns,quas ibi exftrucf^as fuilie iterum iirigit, perftiti. \ et reduces Eramao fufcepiffe , qua in re quantopere iibi non tantum fed et ipfi Lucae, qui diferte teftatur reduces in vrbem non in moritem diuertiffe apud apoftolos contradicat, antea explicui. Dein male verbis Luc. XXIV^ 43. addit en ayant mange en leur prefence ilprit ce, qui refloity et le leur donna. Nihil de vl- timo hoc membro in textu authentico cernitur: Kotf Ku^oovCc. redderet non (^^ootTtfjiQV (cibum,quemvtcertiores difcipulos fpe- 6lrum,fedDoniinumrediuiuura efte, quicoram eflet, petierat) svMTttov ocvroov s(pxysv fecundum oeconomiam illam^qua deiriceps per 40 dies adhuc cum apoftolis comedit Ad.X,4i. coll. cum A^l, 1^3. Interim ex illis ipIisPetriverbis A6I:. X, 4Z. enata forte eft Glofla Vulgatiinterpretis: etfumens reUquias dedit eis, Grotius equidem in gratiam Vulgatae Verfionis Veteres et Arabem ad-

aflerit : roc sloovsv fed didifle >e«/ Koc^oov its^idasvfMcroc ocvroist pjro- feiloobftat codicum conftansledlio, quae gloflis temere fo- licitatur. F Bene 42 DISSERTATIO ALTERA DE HARMONIA

Beiietameri, ne quid diffimulemus , fecit hardvinvs, quod apparitionem, de quaMarcus agit c. XVI, 14. nondiftin- diei xerit a vefpertina illa primi apparitione, de quaLucas et lo- hannes differunt. Noui quidem multum adhuc inter fedifcor- dare interpretes, dum multi cum avgvstino, quos inter ba- TLONJVM etKOEPPENiVM nominafTe fat erit, pro vltima, quae jpfo afcenfionis die contigit, eam reputant,prouoc3ntes ad vocem «Ve^ov,quamperpofl:removertunt,ad numerum vndecim apofto- lorum, quibus Chriftus dicitur apparuifTe, quum in illa, quam'Lu- cas et loannes defcribunt , decem tantum propter abfentiam Thomae adfuerint, ad mandatum de praedicando euangelio per et vniuerfum orbem terrarum, inprimis ad v. 19. «/wev 8v Kv^tos fiercc ro huKv\(Totj otx/tois uvep^rj^^vi ets rov a^otvov. Sed vereor, vt argumenta ifta probent, quod probare debent. Non vrgebo, accubitum difcipiilorum ad Menfam Marc. XVl,i4. uvoiKsiaBotf horis vefpertinis plerumque confuetum ; «) quis probabit, et quis credet, apoftolos per integros quadraginta dies, quibus cum eis

a) Ayttxii^ctf,teB:enEVPEtio in Not/s Gratmfjatlco-HiJloricQ-PhUohgich ad Euangelium Marci eft proprie men/ae cibi capiendi caufa, accumbere, cumque coenae femper prolixiores eflent reliquis epulis, accubitusillispeculiarispror- ita et luserat, vt «r«scf((S-«/ in Scriptura S. etapud fcriptores profanos vtplu- timum coenare denotet, vnico forte loco Marc; V, 40. excepto, vbi per ma- teriam lubftratam de puella mortua in le£to repofita adhibetur. Quanquam cum LEVDECKERO L.XIL de Rgpablica Ebraeorum Cap. VILp.678. et brv- NiNGio in Antiquitatibm Graccis prandia apud ludaeos negare nolim, quo- Tum vterque prandia ludaei^ perinde ac Graecis et Romanis, quibus illa erant imbecilJium et audiifle luxuriantium,male aflerit,ientaculo autem,quod «.^iroi ATHENAEo vocatur, hora noftra nona poftfacrificiummatutinum vfosefTe, afliimto domi curafle ad' quo , quae agenda erant, vfque horam vefpertinam

facrificium et coenafle. , fextam poft vefpertinum , tum denique Argu- mentum ex Talmude Babylon. eiusdemque tratlatu miN deduftum vix fufRclet, quemadmodiim etiam, quae contra monuit Cl. sTVCKivsih/J«if/- comtiuaUbus rite Videtur quitatibus , non fingula procedunt Cap, XLp.sp. tamen praeter locum clariflimum 2. Sam. III, 35. fufficere duplex r qsephi teftimonium,primum de epulis Sabbathicis hora quinta, quae nobis ell vndeci- alterum etfi ma, confuetis, de EfTaeis quibusdam , qui prae ceteris frugalitati ftuduerint, a laboribus tamen quintahora conuenerunt ad prandium, et vefpe- x\ ad dealiis coenam, quibusdamEfliieis PHiLo teftis eft, quod ante occa- fum fQlis non comederint. APPARITIONVM GHRISTI REDIVIVL 45

eis conuerlatus Saluator;, incredulos manfifle tot apparitionibus vt Thomas exclamaueritj 6 adeo conuidtos, ipfe Ku^w (ab Jcedf @£os fA8j loh. XX, 2g, 29 ? :Nec paralleJa eft hiftdria Marc. XVI, 14. hiftoriae Matth.XXVIlI, 16. apparitio enim a Matthaeo relata non eft vltima, liquidem non in Galilaea fed in ludaea Chriftus euedus eft in coelos, accedit etiam hoc, quod Matthaeus Do- minum in monte Galilaeae vndecim apoftolis apparuifte aflerat, id in Marcus vero uvceKsifAsvois' ocvrots quod monte Galilaeae Bl- efTe ? ro v. dum quis dixerit Igitur vcjs^ov Marci 14. notante ERASMO scHMiDio fatis commode reddi dQhetidemde^pofieay quoinfenfuoccurritMatth.IV,2.XXr,32. IohXIII,3<5. imo etiam per pojiremo verti poterit, fi dixeris, Marcum non ad ordinem ma- nifeftationum in genere, fed ad ordinem apparitionum, quae ipfb refurredlionis die fadlae funt, refpexifle, quod ex antece- dentibus apparere videtur : etenim v. 9. Marcus afTerit Domi- num poftea quam mane furrexerat , apparuiffe '7tmrQ\ Mariae, lAsroi rmru duobus Emmaunticis, uV^cov poftremo fc. vltima pri- mi apparitio fa^la eft vndecim accumbentibus. Alterum con- tea fentientium argumentum ab vndecim appftolis, qui decem tantum propter Thomae abfentiam fuerint, Ti eadem haec (k loh. refutatur apparitio Gum XX, 19. petitum exemplo Lucae illos qui cap. XXIV, 33, eadem phrafi pronunciat duos Emmao reduces reperiffe rss ivSsm congregatos, quum tamen propter ieiusdem Thbmae abfentiam decem fuerint. Ergo ex vfuScri- pturae etiam h.I. maxirria pars retinet nomen totius. v. Quae Marcus V. 15. i6. 17. 18. et Matthaeus 18. 19. 20. enar- rant et ab Harduino allata legimus, ea huc non fpediant, quare diei funt ex Harmonia apparitionum primi excludenda ; perti- nent enim ad manifeftationem antepenultimam in monte Gali- laeae prouinciae fadam , de Matthaeo quidem nuJJum eftdu- bium, fed de Marco adhuc dubitatur. Plerique tamen recen- tiorum totam Marci pericopam, quae Fefto Afcenfionis C.hrifti in templis noftris explicari folet, in tres totidem diftindlas ap- enim ad paritiones diuidunt , verfum 14. vefpertinam appa- ritionem diei primi,verf. 15-18. ad apparitionem in GaJilaea, de die qua Matthaeus agit,v.i9 et 20 ad vltimam ipfo xvocKyj^^sods fa6lam referunt; Sic calovivs, bvgenhagen, gerhardvs, F 2 SCHMI- 44 DISSERTATIO ALTERA DE HARMONIA

SCHMIDTT, SANDHAGEN, VSSERIVS , RVSIVS magllOrUftl nommiim Virij ftatuunt. Certe verba Marci ko/ eiTiev uvms v.il- nonadefo neceilario cohaerent cum immeciiate praecedentibus, eandem vtadvnamatque apparitionem referenda fint, otvrcn^ioc docet Marcio fuiffe vt feriem quippe propofitum neutiquam , omAiutn manifeftationum, fed breuem potius fnmmam eorum, Chi^iftus in Variis qme apparitionibus dixerat, uTfotofjiiKoos ex- poneret. Quare omiffis apparitionibus Thomae et ad mare Ti- beriadis failis v.15. ad eam transiifle, quae in Galilaea contigit, te6le concluditur ex parallelifmo v. 15. eti6. cum Matth. XXVIII, ip.etio. Atque ddeo epitornen v. ip. obferuamus S {asvKv^i&s oivtois non ftatim fjLWoc. To hcchviiyon civ8Kv\(pBY\-, quod poftea- quam mandatum de praedicando euangelio difcipulis dederat fublatus in coelos fir, (3) aut ipfo afcenfionis die haec dixerit, fed quia multo plura inter promulgationem iftius mandati et afcen-

ja) Itaquidemftatuerant gvilielmvs wHistonvs in Commentatione upon the addita eft libro o>t the feveral Afcenftons ofChrifi, quae jE](7«)i Apocalypfe F I J706. et R o B E R T vs L E M N G Presbyterianiis in Chrijiology or Difcoarfe concerning Chrijl conjidered in himfeljf iti his Goverimeht and in Relation to to him. his fuhjeSts aitd their duty Finxei-unt illi Chriftum ante iblennem afcen- fionem iteratis vicibus in coelum afcendifle, fet primo guidem refiirreaionis die duplici vice i.horis matutinis, et a.velpertinis. Ad matutinam, afcen- fionem probandam prouocant ad loh.XX, 17, vbi Saluator Mariae Magdaie- 701 Sed nae prohibuifle legitur ^i) /»« «jrrajKsray^f Mu.'^BiiriKct ^fes TfctTs^ct fin. verbaipfa clare docent, Mariam tantum a prolixiori amplexu Hebraeis fami- Hati prohibefi, rie moram inutiliter nefteret in perferendo ad difcipulos riun- tlo; Refpondet enim graecum ufrrt(B-ccj etiam apud feptuaginta interpretes Hebraeorum et alibi „ , pai wm quae per wgos-xoMrtv reddunmr. Ratio, quam Chrlftus interdifto ftibiicit »5?« y«4g ampi^nKoe. folatium Mariae triftitia ob am- plexum prohibitum affeftae praebet. Satis enim morae prolixioribus cum Sblpitatojre fermoriibtlis fore pfoinittlt, qiiaridoquidem ndndum afcenlurus^ fed in tefris aliquamdiu cdmrnoraturus fit. Eft igiturEnallage Praeteriti pro Fu- in tuto,quemadmodum fequentibus ctva^atm fr^es rov o-ctTt^ci («s enallage prae- fentis pro paulo poft futuro occurrit, vide confentientes wolvfivm in C«-

ris Philologicisi rvsivm 1. c. gerhardvm et calovivm7 . Quod fi ta- men cum Cl. wockenio enallagas omnes dubio et difficili fucceflii ex Scriptiiris eliminare velis, ingertiofa placebit expofitib bernhardi lamii L. in Commcnt. ad Harm, Euang. y. c. 40. qui Mariam ex vacuo Chrifti fepul- chro ftifpicatam efle eius alcenfionem. exiftimat : Confentiet wockenivs, retinemus, inqmt, fiHplicitatem quod Chrijiiis tantum nohterit, vt Maria in am- rata ad coelum ep w- pkxibus haereret, forte^ Cbriftum iain adiijfe , fe tantum traor' APPARITIONVM CHRISTI REDIVIVI 45 afcenfioneni did:a et fa^a efTe ex LucaeEuangelio et Adis con- rediffime ad ftac, qiiae Marcus praeteriit. B. Gerhar^us pvomde omiffionem prononimis demonftratiui ravroi prouocat, etenim iron ro Maircus ait jwerce ro KciKyjaai ruvrot fed indefinite fAsru KoiKnmi ea nimirum, quae de (^uaiAeict ^s8 monenda adhuc refta- bant A6l.I,2. Sic quoque v. 20. eiusdem cap. XVI. Marci noua fa- sTtirofAfjs veftigia deprehendes i quum ex A6lis Apoftolicis tis coiiftet, apoftolos non iJlico pbft afcenfionem Domini exiif- fe in orbem terrarum ad praedicandum euangelium fed expe- ^afle fecundum mandatum Chrifti promiffa Spiritus S. dona> Perinde vt Lucas cap. XX IV. a vei*fu 45. vfque ad 50 . gefta rediuiiii Saluatoris breuiter comprehendit et concionum habitarum ar- gumentumfummarie recenfet,;vbi:tamen ilk ,/L<<;u?ff

indi- traordJtiarlo modo Martae iamvidendtim praehutjje, qttod Chrijltts negat, deinde vide ex N. cans adhuc temptts ejje, qtto fe ampIeW poffit. eius Enallagas T. graeco textu extermmatas p. $2.' Ad veipertinam afcejifionem probandam prouocant ad Marc. XVI, 19. Verum enim vero ex praemilTis liqtiet tempo- rls nexum inter v. 19. et ea, quae antecedunt neutiquam quaerendum efle, ro ro ad omnes feriiiones de Dei quum potius (^iirx Aos^itjcree/

erit, Presbytemm hanc ipfam apparitionem perindeacpriorem in monte ladtam e/Ie aflerere, aflerendo errare.

§. V. Nouam igitur, vt contrarium clarius elucefcat Harmoniam Apparitionum Chrifti Harmoniae Hardmni opponamus. Rem ab ouo, vt aiunt, ordiamur : Sabbathum magnum duplici nomine .{acrum iiquidem illo anno primus dies pafchatos in ipiiim diem Sabbathi inciderat, elaplum erat Luc. XXIII, $6. et XXIV, i. cum mulieres, quae Ghriftiim ex Galilaea fecutae ante triduumfepulturaeeiusinter- fuerantpraeparato vnguento ad monumentum prima aurbra ex- euntes fble Oriente accederent per Matth. XXVIII,r. Marc.XVI,l Luc,XXIV,r. Ioh.XX,r. «) Priusquam aduemunt,Iefus iam refur- r^xe-

•) Quum videam faiptores Harmonicos in ordinandis circxunftantils et defi- luendo tempore exitus mulieriunadmoduminterfe difcordare perlculum pro- lixius vero videatur. Sabbatho inter et faciam, quid propius , quod mortem Chrifti intercefferat refiurreftionem perafto, exierunt foeminae , cum illuceC- ceret dies primus iiibfequentis feptimanae. Matthaeus ait : «4/* rm a-ufificcTM

fic definiens Matthaeus : Marcus tempus S^iatYsvfJutns t« (r«/3/3«T». Pergit tjj fc. cardinale ordinali avi^ua-Kitfi^ tifis^u, sn fntu]) acc^^urav (juice pro ponitur, Sab- batha pro'integra liebdomade vt Marc. XVI, 9. Luc_ XVIII, 12. Sabbatho enim exeunte noua inchoabatur feptlmana, cuius fihguli dies ludaeis a Sab- batho denominabantur,primusfcIIi(:et natya 10«, fecundus natua liiu, ter- tius natya luhii} et fic porro vide wolffii Caras Philol. ad h, l.pa^. 4/8.) Non difTentiunt ab hac e^nYwst ceteri Euangeliftae, qul fummo mane exitum mulierum ad tumulum conftituunt. Marcus ait simTsi>.xvros «Pk», vbi nota, aorlftum efTe indefiniti temporis, tam praefentls atque futuri quam praeteriti notionem fiiftinere, monente glassio in Pbilol.S, p. m, 572. Liicas «f5-f« pnSsui, loannes e-KOTtxs sti «c*?. Mlnime enim haftenus pofTum, nifi grauio- res oecurrantrationes viris doQrls accedere, qui inter tempus exitus mtdierum diftinguunt,aflerentes primum Marlae Magdalenaeet MariaeMatris laicobiet ludae feorfim vefpera Sabbathi ante noftem ingruentem ad fpeftandum fe- pulchrum, ad quod tamen ipfiim non peruenlfTe ex fubfequente ignorantia ce- cuftodum atque lapidls obfignati coUigunt, alterum elusdem Mariae cum teris APPARltlONVM CHRISTI REDlVIVr. 47 et motu terrae fado . rexerat Marc. XVI, p. angelus coelo de- fceiidens amolitus erat faxum, iii quo confidens prollratis cu- ftodi-

teris foemims nominatls et non nomlnatls. At non video neceflitatem, quae

nos vt ita : certe ex aflertls col- vrgeat, fentiamus Matthaei: o-^s^fav o-x^^_oi,rm ligi nequit, Mariam vefpertino tempbre Sabbatho ad finemproperante exiifle, Sab- etenim fi'«4'« aduerbialiter fumatur, vti,fane accipi debet, nifiduplicem batho velperam tribuere velimus, quam quidem non inficiabor, qnodammo- fex- do duplicem dici poflle, alteram inchoatara, a qua incepit hora velpertina alteram imminentem in defiit ab hora meridiem terria ta, , quam pofl: vfque fextam aflfero ifl:am ad ad , illud tamen vtramque vefperam pertinere ipfum fi ad- fabbathtim, quo ;}Va;^;«(r«» Kcira rtii svreMv Luc. XXIII ,56. Igitur c^s uerbialiteraccipiatiu-, nulladifcrepantiainter Euangefiflas erit, qui xmv v^utt et exiiffe alte- ogS-^n fietSeai ,st<^ctj avTcv. Non dabitur ratio fufficiens, cur foeminae fpecuktum tantum exiue- rint, quum heri monumentum eiusque fitum, in quod et quo modo funus de- fun£l:i Saluatoris delatum erat, difpexiflent. Nec aeditu facile efl, quod fi fub vefperam exiiflent,vifis ad tumulum cuftodibus, proximo mane aufae fintredire, exiifleautem adluftrandum momimentum,fed eo non peruenifle, fecilius dici- tur, quam probabitur, Quod vlrimum eft, ex numero mulierum, in quibus euan- geliftae variant, praefidium conie£hirae peri poffedubito, quanquam enim Mat- thaeus duas, Marcus tres, Lucas plures nominent, neuter tamen, nec Matthaeus, nec Marcus,exclufiue pronunriat,vt inde coiligere nequeas, plures in iftd fodali- tio fuifle. Ipfe Summe Ven. r v s i v s faepiffime monuit notius norifliino efle, quod in recenfendis rerum circumftantiis fi-equenter ita verfentur Euangeli- ftae, vt aliam alter omittat, quam alter curate recenfeat, atque ita mutuamfibi. operam praeftent. Profefto fi diuerfitates circumftantiarum, quae non diffi- culter conciliari pofliint, hiftoriae diuerfitatem innuunt, duplex eriam Chrifti fepultura erit, quandoquidem Lucas folius lofephi, lohannes vero etiam Ni-

codemi meminit. , Rem omnem igitur fic concipio. Mulieres, quas inter MariaMagdalena, Marialacobi minoris et ludae Thaddaei mater Alphaeieo- que mortuo Cleophaevxor, lohanna coniux Chufae ProcuratorisHerodis,Sa- iftae mulieres aliae lome vxor Zebedaei, , quas etiam nominibxis non diftin- ftae comitabantur primo mane diluculo proftindo fiirgunt, aromata fiimunt, exeunt aedibus et vrbe. Dum ad monumentum non fme timore menris et titubatione pedum^tendunt, tenebrae no£Hs difperguntur, et aurora praenun- riat aduentum fblis. Deliberant inter fe de kpide deuoluendo , qui tamen remotus iam de cuftodibus et per angelum erat, appofitis figillo lapidi impref^ fo luhU conilitiflTe patet; n^uldem etiam de his impedlmentis semuuendis fo- licitae 4B DISSERTATIO ALTERA DE HARMONIA

ftodibus apparebat Matth. .XXVIII, 2, 3, 4. Maria Magdalena praeGurrens ceteris mulieribiiis et fepulchrofub diluculoappra- pinquans videt Japidem remotum loh. XX, i. Recurritillicoia vrbem quae/itum dircipulos, nec tamen in focias incidit, reuer- fa Petro et loanni nuritiat Dominum ablatum effe loh. XX, 2. Interea reliquae foeminae foleorituroadmonumentum veniimt de iapide remouendo folicitae, quem taraenremQtura vident, intrant et-ab angelis duobus de veritate relurredlionis Chrifti conuinciintur Luc. XXIV, 3. 4. Quae dum fiunt, Petrus mo- loanne exit nituMariae Magdalenae cum ad fepulchrumj, pfae- currit Iohannes> fequitiir Petrus, vterque monumentum intrat, quibus in yrbem reuertentibus Maria prope fepulchrum araare lacrymatur,Jacrymanti duo angeli in tumulo apparentloh. XX, 12. imo Dominus ipfe v. 14, 17. Marc. XVI, 9. En primam Saluato- ris rediuiui apparitionem failam Mariae Magdalenae, j3) §.VI.

licltae fuiffent. Dum deliljerantMaria Magdalena morae Impatienspraecur- rit Ioh.XX,2. videt faxum amotum, tumulum ipliim non intrat, vnde necvi- det angelos, fed feftinanrer recurrit aliam ingrediens viam in focias, a quibus nunciat vifixm Petro et digrefla erat, non incldit, lohanni. Interea temporis ad reliquae muHeres tumulum veniunt,quem introeuntrem penitus cogniturae, yident vacuum, exeunt attonitae faciem in terram declinantes LucXXIV, 2. ' dum circa fepulchrum , adhuc morantur. nefqiae confiUi dubiae menti- extra dicuntur- enim v. re- bus,apparent illud, foeminae 9. uto t» nttiftei^i ftantes verbi vfiis ceflifTe , duo angeli , quod perpetuus scpn-xtttf , monente Ven. RVSio infert, ficubi de fuppofitis intelHgentibus adhibetur: angelo- ' rum difcurfu audito Luc.XXIV,5.6.7. redeunt in vrbem, v.e). nunciant vila et audita dlfcipulis etreliquis, fedfidem non inueniunt. Quae dumfiunt, Maria ex vrbe redux, feqmitur Petrum et loJiiiannem velocius ad fepulchrum reuertentibus fifiit fe ad tumulum inclinando prQperantes, quibus plorans, livulitum confpicit duos albis veflitQs.veftimentisangelosinfepulchrofedehtes, con- quae.mulierem de caufa lacrymaUum interrogant, inter confiibulandum uertit fe mulier, videtlefum, quejn ex vo.ce tandem agnofcit, et veneratur, etfi ifto -diutius et prohibeatur, ne in amplexu liaereat, moretur , laetum difcipulis fed nuntlnm ferre. Maria, quae lefus |>raeceperat, fideliter exfequitur, exiguo fucceflu. Marc.XVI, 9. certe eft qva^esmii fententia Toin.s. Ehcid. Terrae S. Lih. IV i /9) Ridicula Chrifti Mariae Matri vindlcantis. En c. /4. p. 72. primam apparitionem argu- refur- mentum! S.S. Patres, ait, docent etEcclefia tenet, Chriftum poft fiiam dileftiflimae maui fijae etfi Keftionem glorlofam primo ap.paruiiTe , tanquam euidens APPARITIONVM CHRISTI . REDIVIVI. 49

§' VL

Mulieres a et Maria Magdalena dereliflae, fpe timoredu- biae forte tamen laetiffimo Mariae nuncio exeitatae itcrant exi- tum ad fepulchrum, introeunt, vident angelum fuh ipecie ado- lefcentis fedentem «v fe. kJ. ^s^Mff juf^go-/ Marc. 5. jVberiorem et folatio pleniorem fermonem audiunt, quo audito nondum pror- fus conjfirmatae fed adhuc perterritae Marc. v. 8. Matth v. 8- re- currunt^ in ifto recurfii Dominus ipfe apparet, blande corapel^ lat, et amplexus admittit v. 9. oc) En alteram refufcitati So^ita- toris apparitionemmulieribus fadlam/ §. m.

euldens et aliqua probatione non indigens ptaetermifetlntEuangeHftae. Nec magis fe commendat baronivs, qul epiphanivm fecutus per Mariam cui difertis verbis Magdalenam, Marcus Dominum wgaiTo» apparuifTe teftatun $-seTOKoi intelligit, cum Mariam iftam aMariaDeipara, perindeac a Maria pec- catrice et Maria Lazari Ibrore, (quodcontra ligtfootvm noto) diueriam omnino fuifle, et nomen Magdalenae ab oppldo Gtalilaeiie Magdala deduaum, et fatum fingulare, fiquidefh feptem daemonia Chriflius ex illa eiecerat , dar re inhuant,

«) Minime confundendum elle hunc amplexum muIierHm cum illo Marlae vt fecit et fruftra Magdialenae, ligtfootvs , enallagen numerl conftituit,

r v s i v s . jirobe monuit Summe Ven. inH.E.l.cp. /^7^ Ego quidem illucl adhuc monendum duxerim, non confimdendum efle duplicem hanim fbemi- riarum exitum et iteratam angelorum apparitionem, quam ex Matthaeo et Mar- de Lucas iftae co petiuimus cum illa, qua agit. Vt enim tTrKpcimctf angelo- rum a fe inuicem diftinguantur, et quae extat Luc. XXIV, i. feq.ordine ac tempore praeferatur alteri a Matthaeo et Marco defcriptae variae fiiadentra- tiones. I. enim Lucas dicit, angelps adftitifTe muHeribus extra monumentum, Marcus angelum fedifTe intus, Matthaeus de fitu angeli nihil refert,. referc equidem angelum terrifica forma confpicuum in lapide confedifie, fed ad ter- rendum cuftodes, quod autem ab eodem hoc lapide idem angelus cum foe- varia enim inter v. et minis coUocutus fit, nusquam pronuntiat , 4. 5.' ajiud Matthaeum intercalanda elFee.g. fiigam cuftodum et accefTum mulierum,per fe patet, nec creditu fecile eft, timidas mulieres, fi angelus in ipfo aditu infi- mutafTet introire dens faxo fitum iftum non aut difparuiiTet , monumentum aufas fuifTe. IL Apud Lucam apparent duo angeli, apud Matthaeum et Mar- cum tantum vnus. Addo IIL oportuifTe mulieresbis, non femel tantumac- cefTifre ad fepulchrum, namque Mariaead tumulum lacrymanti non aderant, fi in abitu occupatas fhifre dixeris, rediifTe negaUeris, Chriftum illis tum qui- dixeris aucem Marco non mulieribus dem stpparuifTe , quo ipfo , qui Mariae, G Salua- 50 DISSERTATIO ALTERA DE HARMONIA

§. VII.

Tertia Refufcitati Saluatoris apparitio euenit Petrb per i Cor. XV, 6. et Luc. XXIV> 34. in qua quidem neganda totus errat Harduinus. «) Etenim fruftra negat Petrum Cephae no- mine in%nitu,m efle,Tt eludat increpationem Petro aPaulo fa- &am vtpote primatui fifto iniuriofamGal.lI^p.etii. Loca lin- guJa ad quae vt contrarium ftabiJiat, proubcat i Cor. 1, 12. i Cor. IX, 5. 1 Cor, XV;, 5. et praefertim loh. I, 42. probant euidentif- limcPetrum etCepham idemnomen idemdenotarefiibiedum, vt contra Presbyterum folidiffime euicit Magmficus nofier Vrae- y«/ D. SALOMON DEyLiNGivs/S). Gratis etiam verba Luc. ad Chrifti fed ad XXIV, 34. Yiv^tos cc(pBti (rifAoovtnbn perfonam eius refurre(R:ionem referenda exiftimat, eo fenfu, vt Petrus di-. catur perluafiffimus fuilTe de Chrifti refurredione, quia corpus eius in fepulchro non reperiflet. Etfi quidem modus et locus huius apparitionis deiinitus non flt, primo tamen die contigifTe et tertiam effe, faltem ex reditu Emaunticorum difcipulorum patet, q;ui communi voce excipiebantur; oriviye^hn Kv^ios ov Si rcts Ketf aipB'tj (rif4covf. conieaurae locus fupereft, videturPe- trusduabus vicibusad fepulchrumexcurrifIe,primoquidemcum comite lohanne motus nuntio Mariae Magdalenae nuntiantis Dominum fliblatum efle, cui etiam perinde ac loannes confpe- sSeTrco ^to vacuo fepulchro credidit, yu§ yi^eta-ccv rtjv yfoi^ptjv, or* ^ii uvrov SK vskgoiv uvoi^rivoii loh. XX, 9. poftea vero fine comite folus, cum ex primo exitu reuerfus a mulieribus audiret, ange-* de los apparuiffe refurredione Chrifti teftatos ; hac ratione lo- hannes defcripliffet priorem, Lucas pofteriorem exitum 5 itera- ta

Saluatotem -f^aih appatulfle aflerlt, contiadlxeris. Vlde fufius de hoc argu- in mento diflereritem B. gerhardvm Hifl. Ref. cap. 2. p. m. p. Efle vero telationem Matthaei et Marci eandem euincit Cl. koeppenivs in laudata de idem Dijfertatione Apparitiomhus lefu Chrifli pofl refurreBionem $. J7. qui praeeunte gerhardo cum ex ipfo angelorum fuauiori difcurlu, tum ex lubfequente amplexu Chrifti relationem Matthaei e't Marci pofteriQrem, Lu- cae priorem efle probafle fategit. in «) operibits fele£iis pag. ()2Q. 2. fi) in OhferuatiqmhftsSacris Tom, pa^. ^33, Edit^Sec. CHRISTl APPARITIONVM REDIVIVT. 51,

itione mulierum fidem et miranti ro ta hac exploraturo ysy ovos: apparuit lefus. In qua fententia video fuiile Duiimuiros ge r^ HARDYM y) et SANDHAGENivM S) quibus addc tertiumVen; RVSIVM. s)

§, VIII.

, Quarta et numero et ordine sv avttj Luc.XXIV* ri]' ^iab^oc fa6la eft duobus Emaunticis 15.' apparitio difcipulis. Qui- nam duo illi e| ocvtmv vt Lucas et Marcus aiunt, fuerii,it7Tis adhuc eftfub iudice. Non ex vndecim apoftolis, fed ex gre- ge difcipulorum fuifle fuadet nomen alterius Cleophae certe non viiius ex Apoftolis. . Erat ifte Cleophas maritus Mariae Ibfgris Matris Domini, quae antea Alphaeum habuerat patrem duorum filiorum lacobi et ludae. Socium Cleophae in ipla apparitione ahi cum theophylacto, grotio et beza Lucam, qui tamen fe non fuiffe cevroTrrriv eorum, quae fcri- alii alii pfit, declarat^ Nathahaelem prorfus nullo fundamento, Cepham quendam a Petro diuerfum, alii Petrum ipiiim faciunt, quos inter ligtfootvs oc) et Ven. rvsivs /3) eminent. Sed vereorne ligtfooto argumenta' digna deficiant, edi i h. a c k i enim rationes , quas o m r v s, vt aduerfum teneret, at- tulit, leuia nuncupentur Ven. r vs 10, rcfpondere tamen videntur argumentis Ligtfooti non grauioribus. Vnicum quod cum Ipecie quadam veritatis pro afTerenda hac hypothefi ftruunty de petitum eft exMarc.XVLij. vhi uTfiiiioc difcipulorumvqua necreducibus fidem habuerintjdifTeriturj inde concludunt vo- cem, quam iidem. acclamafle dicuntur redeuntibus per Luc, ovrcos afler- XXIV» 34. ort fiys^Bt} Kv^ioff* xocf ooCpBi/i SifXMvt non tiue quafi indubitatq et certo crediderint Dominum furrexiffe, fed reddendam effe. Nimirum Pe- interrogatiue putant* , G2 trum,

y) in Harni. Ref. cap. 3, p. m. 83. - * S) in der kurtzen EinleHmg in die Gefchiehte jfejtt pag.w. go^ *) in H. E. Toms. Vol. 2. p. /480. Lucae Vol.s. (i) in Horis Ebraicis ad Euangelinm opp. p,m.4'^^-

'^) H.E.Vol.2.Tom.3.p.^^Sf, 5a DISSERTATIO ALTCRA BE HARMONIA trum,cum ex foeminis audiuiilet iibi prae ceteris- nunciari iuf- famab angelis vitam Domini praegrefluri in Ga]i]aeam,.non

in iftam ; moratum perrexifTe prouinciam. cum Cleopha 7) iine dubio fado itineris fui fine noto difcipuJis ; quem.quum redeuntem coniecHiaire inopinato viderent, difcipulos , quod force Dominus in ingrefTu ttineris Petro apparuerit. Sed I. ffratis afferitur, Petrum cum Cleopha per Ernmaum in Gali- iimile laeam tetendiffe, cum vero non iit^ quod vllus difcipUcr lorura ante finem JPafchatos ex vrbe difceilerit, minus proT- babile,.iter omnibus difcipulis iniundum a folo Petro cum deftinato conliiio fu- Cleopha comite^ reliquis remanentibus , fceptum. eile. Potius vero conuenit, difcipulos illps. Emr maunticos, ad eraolliendam aegritudinem et recreandum ani- iter mum mixtis colloquiis exiguum hoc fufcepiile , poftea^ quam a IMuIieribus ex prima itione ad fepulchrum feducibus audiuerant Chriftura furrexifre et angelos eife vifos. II. ex unti- IVIarc. di6li tSM difcipulorum XVI,i3. s^viyviais Luc. XXIV, 34- et hypothefis de Petro Cleophae comite elici nequit. Etenim de verba Marci quibusdam , qui ad exemplum Thomae rcla- tis iidem denegarunt, non de omnibus accipienda eff^ probe monuit Ven. wolffivs^) quibus addo, quod omnium fides nondum fuerit ab omni praeiudicio et iniirmitate liberatarfed et reciprocantibus iidei dubitationum flu6libus animi perculfi, certe crederent cvtoos vt mox on Kv^iog tiye^Bfjj mox vifb Do- Hiino ipfo dubitareni, ita enim ro oeTpiesnv iaepiflime ilimi no-

. tius

admodtim g v l e v s In in y) Itifulfe r t r T>f£ert. de lefu Ghriam eueSio fingit, Do- minum ipliim per Emmauni in Galilaeam clam nauigio traiicere voluifle, quia via nimis aquofa pedeftre in Galilaeam iter negaflfet. At vero iter a Chrifto finxifle fat inGalilaeam fufcepnim primo die, nondum probauit , non erat, naulto minus iter nauale foli excufabit humiditas, cum Chriftus naui non in- digeret, qui corpore nondum glorlficato fiiper aquis ambuIaretMatth.X, 14. vide M AR CKii Hift.Exalt. Chrijli L. I. c. X.

^) vlde Curas Criticas ad EaangeJium Marci p.f^J. et relatumetiam leges de pe- culiari ANDREAE MAsn et andreae osiandri fententia, qui duos illos difcipulos, de quibus Marc. XVI, I3. ab Emmaunticis LucXXXV, 13« diftinguunt, .... . APPARITIONVM CHRISTI REDIVIVI. 53 tius eft riotiffimo. Tandem III. obftat verfus 34. cap. XXIV. Lucae, vbi^CIeophas, dum ad jdifcipulos , qui fepulchrum ipfi intenfo Petrum viderint vacuum , prouoeat, fine dubio digito fi illum at vero indetermi- notaflet, quidem focium-habuiilet , nate rn^ff r<5DV cuv Nihil addam de pronunciat tj//iv a-TftixB-ov. jfilentio Lucae qui cum v. 12. Petrum nominaflet, eundem v. 13. de itinere Emmauntico prohxe agens nominando repetere vix praeteriifTet, fi quidem itineri interfuifTet. Praeftat igitur, nlente fcriptura, nomen umvviAH ignorare.

De vico Emmao in quem tetenderunt , nihil monitu di- gnumreftiit poft Relandum m. Palaeftina S. quam vt monea- mus diiFerre hanc Emmaum ab altera, quae in Galilaea erat, diftabat enim noftra Emmauf,ab vrbe tantum 60 ftadia. f duo fere milharia, cum altera, Nicopolis etiam didla^iyCJ ftadia lofepho dicatur abfuifle.

§. IX.

Sequitur quinta ») quae poftreditumEmmaunticorumvn- illis et decim apoftolis,et qui cum erant, obtigit Luc. XXIV, 33. et 3(5. loh. XX, 19. Marc. XVI, 14. Omiiia enim, quae in citatis locis fa6la et dida leguncur ad vnameandemquevifionem,quae vefpera primi diei fa^a eft, euenifle avroypioc docet, etquoad Marcum, de quo' quidem adhuc dubitatur, in antecedentibus eft. vero circa probatum Cum hanc ipfam apparitionemrede digerendam admodum haerere intelligam Harduinum fufius omnia quae ibi gefta funt exponam Ducibus gerhardo et rVsio. Nimirum Sofpitator vndecim difcumbentibus (menfa forte iam fiiblata erat, Chriftusenim poftea interrogat : e%ere r; fed adhuc difcumbebant in- ^^ooa-ifAov evS^u^e, difcipuli colloquia ter fe mifcentes) apparuit per Marc. XVI, 14. Dum enim ad- huc differerent cum reducibus et fores claufae effent propter G 3 metuiif'

haec calculo lohannis eft ex (j) Prlma apparitio folennioribus, quibus ipfe etiam interfuerat, vt monimm eft in antecedentibus. vide rvsivm P,j. Vols.p,

•• y;/j. et LAMPiVMinin Cowww;?. P.j, />,7^/. ^4 DISSERTATIO ALTERA DE HARMONIA

iletit metum ludaeorum 0) venit lefus ini medio;, y) dixit «^jfv^ vero videre ijju»v, quandoquidem peiterriti difcipuH fpiritiim fibi

auc tiniuenint, ne ludaei metidacus jB) Fallor milltum, quae pecunia corrupti Chrifti a de corpore difcipiilis fublato pervrbem Iparferant, irritati jEiurorem in fe emitterenc. v) Reformati omnes etpraefertlm lampivs in Commentario cit. nec nori 10? M A R G ici V s 'mHiJloria Exaltationis Chrijli impihgunt foribus claufis, quia er? roneos dehumana Chriili natura conceptus cum inti-oitu per claufas fores concipere nequeunt, Chriftum igitur fingunt virtute ftia diuina occlufas fo- ifes ad introitum corporis apertuffe celerrime et praeter auditum vUum a di- fcipulis ftrepitum, nifi forte, quae m ak c k 1 1 conieaura eft, cum admiffis.Em- maunticis duobus iple non obferuatus inrroiuerit. Certe fi hoc non eft fin-. et ad erit ? funt gere Scripturam praeceptas hypothefes cogere , quid Decem argumenta, quibus contra Reformatos pugnatB, gerhardvs iviHarm.Ref. c.8>p.ni.2iS. adquae fingula relporidet LAMPivsin Comnmt. Tom, s.pag.- ad dimenfionum vt CSy, Res omnis principium Phyficorum penetrationem , jjampxvs ait, eflTe naturae corporis impoifibilem redit: fed non attendunt iilud: ii^it'f*eru,^Kimy «s «x^a yiyas. Iniurium profefto in Deum omnipoten- tem, qui legibus corporum,vt tertvllianvs de reJun-eSiione carnis pro- jiuntiat,"potentior eft, ad normam phyfices, qUae hyperphyfica funt, exigere. Param ergo valet, quod adueriarii ad fapientiam Dei, feciuidum quam effen- tiasrerum liberrime conftitutas non immutet,prouocenc Primo enimdifcri- men adhuc inter eflentias et qualitates, quae corporibus infiint, qbtiriet, etlam Dein leges naturae et motus, quibus haec annumeratur : corpus foli- .dumaliud penetrarenequit,ex efTentiis corporum minime fluunt, vtPhilofb- falua effentia ab autore iftarum -phi demonfliant, adeoque corporum legum fufpendi ppflunt et immutari. Tandem multum difcrimiriis intercedit inter et corpus qiuriMv et inter corpus;r»fi;/M.odT<««v glorioflim, quale. certe Chriftpre- fufcitato per i. Cor.XV, 42. et Phil.III,2i. denegari nequit, etfi dubitet ad- huc LAMPi vs, confentientes taraen habeo HEiDANVMin Corpore Theolo- et 10. M ar gk i vm in Exah. L. I. giae Chriftianae Tom. Lp.fp6. Hifl. Chrijli

• ? non et C. /0, Quid vero eft corpus Ipirituale carne ofHbus deftitutum , in_ fua fubftantla fpiritum immutatum,'fedquod manente proprletatibus corpore noVilioribus et fpiritui mutationi quoad magnitudinem, figuram, fitum partium' veltotius non obnoxio competentibus praeditumeft. Tales funt, tefte Paulo fubtllitas. minor difFerentiain- I.Cor.XV,42. 43. *^»^ant, h%ci, ^vt»i*Ky Non f et et vifibilltatem tercedit corpus ^-jAavS-gwjrK ^stc^S-^ttTFu. Sumo, grauitatem aequeacfoliditatemadproprietatescorporum pertinere. A^^i Chiiftus gra- inio Fetii uitatem corporis fuinondum glorificiati et^m fiifpendit, cumfupec- Obiicit l a p i v s : inambulatio in mari aquas fluidas ambularet. M quid cum coiftmune habet? illud habet penetrantia corporum Re/p. j quod vtraque^fit contra APPARITIONVM CHRISTI REDIVIVL 55

JGbi via^rentur, blande compellat eos et vt certiorem refurre- ^ionis fiiae fidemfaceret, manus et pedes veftigiis clauorum iiotatos oftendit, imo coram comeditLuc. XXIV, 537 42.Quae et dum fecit, exprobrauit difcipulis o67ri quae ante paffio- nem fuam Jocutus erat Luc. XXIV, 44, 48. PoftJiaec repetiic - :^Iutem

et Su- contra nahiram corporls humanl leges motus , vtraque mlraculum. fpendit Dominus etiam vifibilitatem corporls fui glorlficati, quando diicipulis

. eft i i . Emmaunticis «^«vt«s «y«>«t-« Luc. XXIV, 3 1 Ridiculus o, m a u c K v s, quijVt eludathoc argumentum,peraliquotmomentadifcipulorum oculosreten- tos fuifle iingit, vfque dum Chriftus fe ex eorum confpeftu liihducere potuerit. Scilicet negando miraculum aliud rniraculum fingendo opus erat? Reftius

V . fenfit heidanvs in laadato inam- jnulto Siyjieniaie p. yjptf. Ergo , qui mari bulare, qui afxvTet fieri potuit, foribus etiam claufis intrare conclaue difcipu-

- valuit. lorum Quqd quidem vere faftum effe, ex ipfis verbis t»v S-ugwv «4- fiue aduentus K^sKrngwt , quae tempus fiue modum notent, (quanquam tem-

- hotalndd muius fint liimmo et meridie f pori comnioda , cum laepe mane p- res claudi foleant, et per additum S'!» roy ^»p«v ru» igS^xm conftet,iam ante velpe- claufasfuifle occlulas fores notant ram aedes,) tamen , quibus non obftantibus nec reclufis Chriftus #« <> fiseu ttvTuv, lohannes habet )}A5-{y,quod nbn luCceflruuhj tantum,fed etiam fubitaneum aduentum notat, Luc. XXI, 35. 2 Petr. III, lO. Nihilde AppcIII, 3. liilpicione Ipeftri, quae animos dilcipulorum occupa- bat lubitaneo Chrifti et niiraculofo aduentu addani: addam egregia hie r p- , NYMi aflertaih Epiji.38. ad pammachivm aduerfiis errores 10. hiero- o L Y I T A N I T. IV. Edtt. Motiach. Benedt s M Opp. Parif, ^od claujts ingref- virtutis ctiius ex oculis fits efi ofti^ eiusdem fuit, efl euanefcere; Linceus, vt fa" videbat trans bulae feruiit, parietem. Dominus claufts oftiis nifi (pancnruci fue- rit intrare non poterit ? Aquilae et vultures transmarina cadattera fentiunt. Saluator Apofiolos ftios nifi ofiium aperuerit, non videhit ? Dic mibr aciutis- ?naius terrae fime Difputator, quid efi tantatn magnitudinem appendere ftiperni- hilum et fuper aquarum incerta Ubrare? an Deim tranfire per cJattfam por" tam, et creaturatn cedere creatori? Sm^lariDiffextmonQ quaeftionem, «» Chrifitis iantiis claufts difcipuhrtm conclaue /»?w«?W,foIideexcuflit. B.D;VA- L E N T. A L B E R T I, Iz/j/C /(57J.

^) Circa verba, quibus Saluator Marc. XVI, 14. increpult dlfclpulos ordlnanda aB. gerhardo, Ifte enim fub difceditVen. rvsivs ipfo ingreflii polt ^^^^ exlftlmat hlc contra falutem si^m «V"' , poft oftenfionem manuum et clbum. vlr pedum et liimtum Argumentatur beatus a parl, quemadmodum euntibus amice Chiittus cum Emmaum primum conuerfams fit, poftea de- mum eos increpuerit; ita probabile efle, ipfuni etiam h. 1. prius manuum et pedum 56 DISSERTATIO ACTERA DE HARMONIA

falutem nuntiatatn ec infufllando st^tfvt] v(aiv e) difcipulis Spiii- tus S. dona adminiftrantia cam poteftate remitCendi etretiuea- dipeccata dedicIoJi.XX, 21. 23. §. X. Siiigula haec fatis perfpicue docent, Chriftum m\\ ter vt II. A R c K I V s 10 M exiflamauit «) fed quiaquies primo refurre- dionis die apparuifle, quum vero ThomasAvclu/Mes-abefletacoe- tu apoftolico et pertinax in dubitando reiedlis teftimoniis omnium apoftolorum per/ifteret, Chriftus pro fuo in difcipu- los amore etiam hunc coniirmare cupitnouaapparitione,quain fextam numeramus loh. XX^ 24. Tempus illi deftinatum fuit eft poft odiduum j communis fententia odauo die, die noftro facilam elle con- Dominico, iftam ^i latus confpicienda imo et tangenda Salua-

pedum oftenfione tefiirreftloms fiiae verltatem-comprobafle, et tum demum Mnm«.t accufalTe, quod Jioluerint credere iis, a quibus Dominum furrexifTe, et confpeftum efle audiuerant, ita vt necefle fuerit, ipfiiramet coram fefe illis intuendum manibusque tangendum exhibere. gerhardvs /. c.p.343. V) Notatu digniflimum efl: fymbolum hoc externum, quo ehriftu^n communi- S. donis eandis Spiritus vfus eft, mmsntpvatviiVTiig' qua efi^ua-nffst ndn tantum Spiritus S. eflentiam inuifibilem, fed et notionem perfonalem, qua a patre et lilio ipiratur,vnde cawbM n-n et i'

Saluator exhibuit. Nec perftitit Thofliafs adeo coiiui6^us in MTfi^iioc fedxertain fidem pifofeiTtis ©ft : o Kvgios jws k«/ o ^soi

§. XL

Excipit hanc et brdiiie et teriipore feprima apparitio iii Galikea ad mare Tiberiadis faifa. Cut lohamli cap. XXI, 14.' tertia vocetur monitum' eft in' l^iflertatione I. §. XIV. D'e di6 iion conft^t, aliquot tamen dies inter hanc et praecedenterti intercefliiTe , ex ipfo itinere difcipulorum in Galilaeam pateC Difcipuli^ quibus apparuit Chrifius, feptem tantum funt:,ex quibus quinque nominantur Petrus,Thomas,Nathanad, filii Zebedaei lacobus et loannes, duorum reliquorum nomina filentio ob- dudla cupiditatem interpretibus accenderunt , vt tentarentl coniicere. Ptat ceteris eminet l 1 g t f o o 1 1 fententia de An- , drea et Philippo, fed conieduraefunt fmida:mento fcriptura^ deftitutae. Abierant difdpuli in Galilaeam mandati membres ; fi quaeras cur non ftsitim in montem iiierint, refpondet ioh. MARCKiVs alia quaefiione , vnde conftet montem in ea re- gione

eft j9) Locus plane infignis pro probanda Chrifti fumma diuinitate. Sdciiniaiii vt eludant illud his igitur, argumentum , fingunt Thpmam ipfis verbis nori led mirabundum ad o Chriftum allocutum, Deum patrem clamafle: xwg»»? jm» ^uafi dixifTef, o JDsus/ quid ^ideo ? lejum refufcitatum. Verum refellitur Kaefe ^ I. cotitextu cum atttecedentihus jfct^s^ftritaict eiusdemqtie ^ quae petlpicue doceiit, Chriftb" ita Thomam mbrienti, f*,» yti» mmroi ttM^et, vii-ct refpondere, enim ver-

ba : o iejtn avfM' o o proftant uTsitfiS^ ®uficci, Kuf Kvgifii (iit km/ @sts f^n- ^- diculum fuiftet dicere Chrifto ,' fe exclamare ad Deum Patrem. Tum confe- enim Chriftus • qiientibus v. 29. Refpondet Thomae fidemque et eius profef-

: 11. fionem laudat ot< iu^xKxs f*a ©»/«» , vefnrsuK»s. Parallelismo cum oiaoM' Petrina y/fit Matth.XVI, l6. Iplam confefiionem Thomae quod attinet, con- . cifam diftionem quidaift cum Cl. hagKspani o P.3. Not.Philol.p. ^yp. ita- vt Atticorum more Nominatiui ftatuant. explicant , antiptofin pro Vocatiuo Sed, etfi aduerfarii expriori quidem fententianihil lucrentur, reftius tamenalii Comwentario Cl. ADOLPHo LAMPioin P.3, p.joS. ellipfin so st conten- "•derevidentUr';

gione non fuilTe? nec/li conflet, tempus adeoilri6le confti- rutum fuifle, vt ne Jocoy cui vellent, aliquamdiu inhaerere pofient! Maxime digna fmit, quae attendantur, a Chrifto ibi fa- 6\a et di(5ta:, Fecit miraculum-. Dixit et praedixit Petro atque exitum Johanni fata futura,vitae ; etquanquam ioh. mar- CK I vs, quae de mortePetrireferuntur incerta pronuntiet, prae- iiaJet tamen confenfus primae antiquitatis conteftantis Petnim criici afRxum obiifTe ct) qua cum ipecie mortis apprime con- uehiunt di6la Saluatoris de exteniione manuum nonniii cruci

competente , multi tamen adhuc dubitant an humi conuerfb capite, vt ferunt j pependerit, quo quidem modo extenfio ma~ nuum locum non inueniffet^ nec TertuUianus Petrum Domi-r nicae paffioni aequatum dixiflet. In eo confentiunt interpre- tes nec g r o T i o et c l e r i c o exceptis, ro ocxoKa^stv Petro in- iun6lum non tam literali quam rayftico fenfu accipiendum eflc, contextus quippe et fubflrata materia[docent, Chriftum equi- dem conuiuio abitum , perado paraffe quod ipfa e)6voc<^§c(pt], qua Petrus lohannem a tergo fequentem refpexit, probat, fedper- inde ac prophetae V. T. faepius fecerunt, et geftibus et verbis altius qiiid quam corporalem Petri iequejam intendifTej nimi- rumvtdeclararet Trottk) B-ec-vocra ^o^ocastrov Beov. igitur ro ccKoK8B6iv h. l.imperatum comple^itur i. exemplum officiipaftoralis in oui- 2. in fubeunda morte bus pafcendis, exemplum /3) Vox fAsvstv quam Saluator de loanne adhibet v. 22. manfionem fequelae Chrifti corporali oppofitam denotare nequit, fiquidem diferte teftatur lohaiines fe ipfum aeque ac Petrum Dominum fecu- tum efTe abeuntem y. 20. Denotat potius perfiftentiam in vita vt I Cor. XV, 6. et Philipp. I, 24. fciJicet Petro curiofe quae- renti de lohannis fato sros Ss n quid verb hic fc. expecf^abit? violenta vt ego ah quieca morte obibiti' ficuti GROTivsre- 6^if]ime interpretatus eft^ refpondet lefus^ Petri nihil inter- efTe,

vide Comment. RVsii H.E, ct) LAMPii P.^.pag. 7;;. T,3. Vol2,p,ip0. 04- V E I Antiqtinates ApftoU Cap. IX. p.m. 333- JT C.XI. /s) conferB. gerhardi Harm,Ref. p,3pff. APPARITIONVM CHRISTI REDIVIVI 59

deftinatus fit eflb, vtfciat, quis lohanhi vitae exitus , quod fi tameii velJit eum mahere i. e. viuere vsque dum veniat , non ad Petrum attinere y) de quo aduentu, vltimo ad iudicium, an de aduentu ad excidium vrbis Sofpitator loquatur, difFeruntin- terpretes, alii cum ligtfooto et spenero poileriorem, alii cum gerhardo, calovio, aVg. pfeiffero et woLFFio priorem malunt fententiam, et obiiciunt diflentieii- tibus, quod ex monumentis confl:et, lohannem nonfolumvf^ que ad excidium Hierofblymitanum vitam produxifl^e , fed etiam vltra triginta adhuc annbs vixifl^e. Vtraque explicatione et pugna fuperfedere poterimus, fi aduentum Chrifli h.l. inge- nere de aduentu ad mortem ^amque placidam martyrio Petri oppofitam interpretemur. «Jj Interim error difcipulorum, qu£ haec ipfa Chrifti verba male pro categorieis habebant, anfam dedit errori ridiculo de lohanne adhuc (uperftite, etfl fabula- rum magiftri de loco, quo viuat, non confentiantj aliis Parji- difum aliis fepulchrum fingentibus. g)

§. XII. 0£iam demum apparitio in monte Galilaeae prouinciae fa(51:a eft Matth. XXVIII, 16. Hunc illi debere ordinem et nu- merum^ fupra probauimus ex eo potifllmum capite, quiaprio- res quinque apparitiones fa6lae leguntur primo moc^occreajs die, quo difcipuli irt Galilaeam venire non poterant, nec pofterio- res ordine efl"e pofle, quas fextam et feptimam dicimus,excal- culo lohanneo apparet, liquidem alias illa ad mare Tiberiadis dicenda fuiflet. h&SL ipfi non tertia fed quarta Etenim lohan- nes, vt faepius monitum eft folenniores tantum,'quibus ipfe interfuerat, numerat, at vero etiam illi folenniflimae Matth. XXVIII, 1(5. interfuit. Exquibusfimulpatet, quodeademhaec H 2 fic,

adeo y) Male verfio vulgata v. 22. e^yper ficatque hypotheticum Chnftire- fponliim in categoricum verfum habet. ^) Plura dabit lam Pi vs in Comtimt, P. 3. p- 760, 22. de i) Scripfit MiTTERNACHTivs Diflertat.. IQ. adIoh.XXI, eo, dnMm*, jtes et ludam qiddam a tmpQre $afmU Chrfjli adhHQfim f»perjli(ei, (^o DISSERTATIO ALTERA BE HARMONIA

fit, quae a Paulp quingentis fratribus euenifl^perhibeturiCbr. iocus XV, (5, Nec aptior profedo cogitari poteft , qui prae ^onte Galiiaeae tantap congregationi epnuenerit. Addam ^Um iiiudj epnueniens vtique fuifle, vt qui in ludaea tot re^ ^SPtis vieibus appaxuifTet, in Galilaea quoque, vbitnaiorcre» ei'at adco omnibus flentjum roultitudo :> appareret, omnesque ^1$ difeipuUs ferupulos de veritate /iiae refiirre(ftionis remoue!-

: in ifto ret. Aeegffit jgitur Saluator optimus monte ad iiios, et fua de et ipartipi de omnipotentia partim praedicando euangelio ^dHjiniftrando baplifniQ verba fecit, quibus adiungenda viden- 4pr, quae Marcus habet cap. XVI, 15^ i^, i7> 18. u) ad quae an«- fjpcoj, quod Saluator per figna fecumra fideles miracula,- vt £X fubie^is fpeciebus apparet, per Tri^evovrus eredentesprimitiuae ecclefiae et praeceteris primitiascredentiumRom.VIIIjij. Apo* funt ftolos intelligat. Neutiquam igitur ilia figna conftituta perpetua ecelefiae criteria, ledtum teinporis tantum, quani^ do uTtfiot adhuc cingebant ecclefiam de verbi praedieati verita»- te nondum conuifti. Repygnat enim experientia^ quae clare docet, non omnes fidcles donis miraculofis praeditos iam tem- fuifle iCor. et f)6re apoftolorum XII, 29. vbi quaefb nuncflmt, ^uhsert mv rt Triaa-i qui yAftjffcrcwff vmvtus^ S^ecvoccrifxov 8 /u»; ^^»7rr&f: ^tc. Neceflariafueredonamiraculofaecclefiaeplanr jandae , fed cum plgntata fit, nouis miraculis non ipdigemus, id quod vel ex fine miraeuloi'um probafTe fufRciet. Poflet ta^ men, fi opuis efTec, exmonumentis ecclefiafticis demonftrari, •^UDmodo fenfim atque fenfim cum incremento ecelefiae dona mk^S^viQVlim decreuerint. Proinde criteria ecclefiae perpe- fu^ efle nequeunt j nee certa, fiquidem Chriftus ipfe in vltimo iudieip coneedet ab hypoisritis talia efTefacfUtata Matth.VII,22. Perplaeet asEcsQEn M. Dd(^oris^ec.VI.etEpifcopiRomani, cuius

C. 2. ^») Vide B. GERHAi^^VM J&/, p, 4Jf. et Ven. n vsivM T. 3. Vol. p. isys. in haec ad l^uidem iMiortaatiga uturcto-ifiia refetuntur velpertinam primo die feftam vifionem, nos ob conusnientiam tealem pariter ac verbalemv. 15. et X^. cum Matth. XXVIII, 19. a4 oaauam demum apparitionem retulimus, Li- bera cui^ue itf optio. APPARITIONVM CHRISTI REDWIVL 6i

etfi a do6lrina cuius taiita eft apud Pontjficios autpritas , eius multum aberrenti fententia: miracula non funt necefTaria ee- clefiae nuncvt6lim.i3) §. xiir. Nona Chrifti apparitio lacobo Apoftoio fa^a eft I Cor. XV, 7; per quem minorem, firatrera ludaegermanum, qui ali- bi otiVpiCpoff nt Kv§i8 Gal. h 19- audit ftylo fcripturae coiifueto, huius laco- quo cognati proximi fratres vocantur, mater enim bi foror-matris Ghrifti fuit loh. XIX, 25. ce) multi inteJliguntcum LiGTFooTO et Ven. qj-andtio* in Diftertatione laudata: praeiuit theophylactvs ^»(pBn. lecxoo^x ct^sK

Moralium c. /1) Lihf' 17. 14. Idem egregie pronuixtiauit Hom. 20. fanOia ecclefia quotidie fpiritualiter facit, quod tum per Apoftolos corporaliter faciebat, Vide contra Pontificios miracula quouis die fingentes h e j de g g e r i Tumu- GonciLTndent. Vol, 2. hm p. ff^^. et p^p. B. scher-zeri Brettiarium Hulfei tyanniamtm pag- jp^. Jf. conf. 1 T T I G 1 1 I. et r v s 1 1 ic) Hiji. EccJ.Sec. p. 4p. Harm.Euang. T.I. p,44i.et 1020, p) in E.xerc. MifceU, et Hijl. Exalt. Chrijii L.IC. VJII §.VIf. . 6a DISSERTATIO ALTERA DE HARMONIA

§. XIV.

Supereft vJtima, quam Euangeliftae tradunt die quadrag&- refurre^ionem in limo poft monte Oliuifero fada apparitio.- de iJJa Marcus c. Agunt XVI, 19. Lucas, breuius in Euangelio c. XXIV, 50. prolixius in A6lis c. 1, 1--12. Perfonae, quae huic apparitioni interfuerunt , erant apoftoli omnes nomini- bus poft reditum expreili A^. 1, 13. Minusre(5ieigitur estivs A\xc^\xs Chryfofiomo QX. Hieronymo alios huc refert praeterapo- ftolos. Paulus vocat eos rns 'Jtunois. v. ; u7to(ioK8s 7. quo ipfb minime opponit tois Mem v. 5. fedprpculdubioinnuit,omnes apoftolos, quibus ifte titulus alias competebat, adfuiiTe in op7 pofitione ad eorundem collegium in prioribus apparitionibus minus plenum. , Collegerat Chriftus apoftolos ex Galilaea iii et vr- vrbem Hierui^lem , quum mandatum de non deferenda be, vfque dum promiilum Spiritum S. acceperint, dedilTetLuc^ XXiV, 41. A61. 1, 4. eduxit eos Bethaniam ; vi/ibili forma do-* niinumpraedifcipulisiuilTe, roejjjvavevnonnuliis innuere vifum eift. . Magna tamen hic occurrit diificultas, quodChriftus per- eduxiile hibeatur apoftolos Bethaniam, quae ab vrbe 15". ftadia abeft per Ioh.XI,i.et difcipuli redeuntes ex monte, aquoChri- ftus euedius erat , tantum iter Sabbathi habuerint emetien- dum. Si lofephmi a) audias quinque ftadiis diftabat mons ab vrbe,cum quo interpretem Syrum, qui feptem ftadia numerac conciliabis, li diuerfitatem termini a quo notare velis, quem lofephusab ipfismontis radicibus pofuit,cumSyrusvlteriuspfo- ceiliile videatur. Sed ne dicam viros do6los et de ftadiis etde itinere iabbarhico non adeoexadie inter fe confentirepropter difcrepantiam pedum, cubitorum et pailiium minorum f com- munium et maiorum £. geometricorum;," quos inter fe iaepius confundunt. Iii eo t^meii fere omiies Hebraei teftibus Ven. WOLFFIO, RELANDO, LENFANTIO Ct B- RAMBACHIO ftadia 1000. conueniunt ftadium 125. palTus et iter fabbathi 8- f paflus, qui quadrantem milliaris germanici conftituunt, comple-

*) Lihr. XX, Antitlu, M. Cap. VI. APPARITIONVM CHRISTI REDIVIVI. 63

n difFerunt a cubitis,cubitus paillim minorem conftituic f: di- midium pafllis geometrici;'vbi igitur illi bis miJIe pafluum ad iter Sabbatlii requirunt, pafliis minores intelligunt, cum aJii, quitancummillepaflusvoIunC:, geometricos relpiciarit. Quae cum ica finc, manebic camen dubium ex Luc. XXIV, 50. collac^ cum Ad:. h 14. et loh. XI, i. motum, quod vt tollant, et Lu- cam varie fentiunt Gum Luca concilient, Interpretes ; prae ce- teris illud toUere allaborauit hac ratione vt LK^TFooTvs , Bethaniamj in quam eduxifle Saluator apoftolos dicitur, de tra- £bi montis vrbi propriore ofMwyL^a villulae longius diflanti Lucam fe non interpretaretur. jS) Quicquid iit, cum ipfo pu- gnafle fufficiat. Nusquam enim in A6lis, quod probe notan- dum, aflerit locum, ex quo Ghriftus eueftus eft, iter fabbathi. abefle ab vrbe,feddifcipulos reuerfos exmonte,inquo«v«A}j\);/ff fadta eft, quimons propeHierufalemabfititerSabbathi. Po- tuic igitur omnino Saluator difcipulos, fuos in tra(ftum montis cui adfica erat Bethania educere , potuerunt difcipuli eodem dic, Sabbathum enim non erat, reuerti in vrbem;, falua fiinc omnia> quae in ABiis de diftantia moncis ab vrbe referuncun De

^) vlde Horai Ehralcas ad Luc. XXlV, ;o, p, m. fdp, Vera funt, Inqult , diftitifle Oliuetum ab vrbe V. ftadils, oppidum Bethaniam XV. eduxifle Chriftum di- redeuntes ab oliueto emenfurafle ftadia re- fcipulos ad Bethaniam vfque , 5 , " deuntes a Bethania lemenfiirafle iter tantum Sabbathicum. Quae omnla bene et facillime conciliantur, fi obferuetur, Bethanlam etBethphagen non tantum certas quasdam villulas fed et traftus montls oliueti ad villulas fpeftanfes fme illi a villulis, fiue viUulae ab illis nomen traxerint, denotare. Primum fpa- tium ab vrbe verftis montem vocabatur Bethphage : contingebat illud tra- ftum alterum montis, qui Bethania vocabatur. DiffertBethania traftusmon- tis et Bethania oppidum, haec 15. ftadiis f itinereSabbathico duplicato, illius prima fimbria vno tantum itinere diftabat. Eduxit ergo difcipulos in rra£hmi montisoliueti, qui vocatur Bethania, vbifemutuo contingebanrlimitesBeth- phagaeetBethaniae, non in vicum, non enim ex vico, fed ex monte afcen- fufius dit Saluator in coelos. Ev trvtt-^^si aLiGTFooTo difta recenfui, qui- bus tamen ipfe contwdixit in CQmmmmis (tdAdff p. tu. 7;^, w» ^4f,

<»-

'De ipfo tamen loeo, qiio:;Gli non equidem canflat, fuflicitir ti fafta fit c6yet(BBC(rt£^ybi totj etta

et : vaticifiii derant , impletum

^4/i dubio) afeenfiis Chrifti in cael

beni defGrifeitur;,: tunc enim i uiflis eft. ; r^eneramutdiuinait exade iQCum afllimtioiiis., fei

r^ cauentem ab exofa/ ^iiiperftitic ftigia pedum LGhriftilafcenden

ferumur circumftantiae a s v l i fuerit,et a recentioribusTopog iftas veritate ^ pro re^utabit. tiquitatis primae, iplius etiam e ui temploin monte exltru£lo ; LVMTT A N^&;:vbi rdiquas a^ get CateGhi^J^/ ij^rs-vtpfirl^ V. vixit yeftigiorum' in arena. itinerarik jreeetitiora de veftigi veftigium nunc cefni, fed alt pcjetfi nondum conueniant in ( in fanuni^iumtfanslatumeflei

hil folatio, nihit veritati religioi; Snt pmuia. quae de veftigiis p duntur. Galumniaepotiuset bulis, quas peflimi homiries' in temere obiiciunt, datam efle oc plices precamuf,vt nosomn

d hoyos (. N^t i/),Lil>f. 2. 'jHliJior. Sacrae, js):yid(2 P.: SAM. ANDREAE DifTer

V. Marpurgf.i67(J. adde M. adam mahi • - •-. '.. . :•. :: -..:^-.-', '-'-", :,.•''-' •'"^^'•'''^''.'^-^^^^'.^'i.t^^^^^

, qiio:;Ghrites afcehaerit, ex ScriptutavS' fufiicitinbbis in ntdnte Oliuc?- :, fcire, qubd )i tmeptam infignia et bliin et nuper acci* t: vaticifiium ZachariaeoXl^^ 4. TOV1

PT^TD TstnD CD-^nTn.nnvvpaaiv^a^pd ^nn "^SIft ttfD1; ri^D. quo; itelpcff^absque fti in caelos et-egreflus rapoftolorum^^injpri nc enim mons ,in. qiiatuor,. quafi paftes disf . urdiiiinam fapientiam, cm noii.vifum adeo tioiiis, fed tantum ev 7rA«T» irKiiGare forte

• iiipQrftitipne^ Oftenduntua^i equidenwre* lafceitdentis faxo iinpreflai Ct peculiares re-» iaea s VLPTTio SE vEROretfi^awTrT^f/s-non busTopographis. .Vixtamen quis traditiones - )utabit. Nam i) fiilpe6lum eft filentium an-- Lus etiam e v s e b r i EpfigpE^alaefiini et CQae^ jxftrudo; filet etiamcYiHiiLLVs H.rEROsOr diquas; ajrcehfionis :Ghtiftrcircumftaiitiasivr-^ ^s -vii pfTxv s s E V Ews$i*^i§ SeeSlb^ife^^ * 1' in arena. impreflbrum memihit y) at vero

; de veiligiis faxeis; tradunt , nec ytrufflque ni, fed alterius tahtUni pedis ^ dextri quip- leniant in eo a Turcis oinnes,pedis.Vefti^ium latum €{jfei fefunt.J*) Noftfa: hihil ihtef6ft, ni^ :ati religionis Ghriftianae decedit,etiarafi. falfa veftigiis pedum Chrifti in monte oliuetitra- e potiuset fiilpicionirempaedarum incertis fa- ;omirieS' in' gratiiqfibUSy quae apodi<^ica fiiiit, tam efle qccafionenrfdoIemus/Deumque fup- ^tnosomnes in verbo fuo fcripto fandificet- 6 hoyos

. 'e, : . . .. lEAE DifTert. de veftiglis pedtm Chriftiin mtite OUiteti. i. ADAM MAHNDiflert. deveftigiispedum Cfffifti, Lipfljdpp'

o ) ( g^