Doktora Tezi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ RADYO TELEVİZYON SİNEMA ANABİLİM DALI SİNEMADA YILDIZ OLMAK: TÜRK SİNEMASINDA KADIN OYUNCULAR Doktora Tezi Yektanurşin DUYAN Ankara-2018 i T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ RADYO TELEVİZYON SİNEMA ANABİLİM DALI SİNEMADA YILDIZ OLMAK: TÜRK SİNEMASINDA KADIN OYUNCULAR Doktora Tezi Yektanurşin DUYAN Tez Danışmanı Prof. Dr. S. Ruken ÖZTÜRK Ankara-2018 ii iii iv ÖNSÖZ Yeşilçam delisi ve Türkan Şoray hayranı bir annenin kızı olduğumdan evimizde günde en az bir Yeşilçam filmi izlenirdi. Bu film eğer Türkan Şoray‟ın ise annem her Şoray‟ı gördüğünde kadın gibi kadın naraları atardı. Oysa bana göre kadın gibi kadın tanımının vücut bulmuş hali Müjde Ar‟dı. Bu nedenle annem ile sık sık Şoray-Ar çekişmesi yaşar ve annemin “Türkan yıldız peki Müjde” sorusuyla yenilirdim. Annemin bu sorusuna uzun yıllar cevap bulamadım, ta ki doktora tezi konusu olarak Türkiye‟deki kadın hareketleri ve sinema etkileşimini seçip, Müjde Ar ile konuşuncaya kadar. Sinema ve kadın üzerinde belirlediğim görüşme çerçevem, Ar ile karşılaştığım ilk anda geçerliliğini kaybedip, görüşme neden yıldız denildiğinde akla gelen ilk isim değilsiniz serzenişiyle başlayıp, sinemada yıldız olmanın neye karşılık geldiğiyle devam etti. Görüşmeden ayrıldığımda iki buçuk yıl üzerinde çalıştığım tez konumdan vazgeçmiş, Türk sinemasında yıldızlığın izini sürmeye karar vermiştim. Öncelikle uzun ve sancılı bir süreç sonucunda ortaya çıkan bu çalışmada desteğini her an hissettiğim, akademideki yıldızım saygıdeğer tez danışmanım Prof. Dr. S. Ruken Öztürk‟e, tez izleme komite üyelerim, Doç. Dr. Ahmet Gürata ve Yrd. Doç. Dr. Eren Yüksel‟e, jüri üyelerim Doç. Dr. Aydan Özsoy ve Doç. Dr. Sevgi Can Akansel Yağcı‟ya, konumla ilgili kafamda oluşan tüm soruları büyük bir sabırla yanıtlayan Doç. Dr. Ali Karadoğan‟a ve çalışmaya birlikte başlayıp ne yazık ki beraber bitiremediğim hocalarım Prof. Dr. Funda Cantek ve Doç. Dr. Umut Tümay Arslan Yeğen‟e şükranlarımı sunarım. i Tez yazım süreci insanın kendini en yetersiz ve çaresiz hissettiği dönemlerden biridir. Bu süreçte her düştüğünde seni kaldıran, fonda “Eye of The Tiger” şarkısıyla “ringe çık ve dövüş” diyen “Phd sisterhood” ekibine ne kadar teşekkür etsem azdır: Beyza Tokgöz, Mühdan Sağlam, Safiye Ateş, Kübra Çiçekli ve Zerrin Özlem Biner siz olmasaydınız bu tez bitmezdi. Son olarak alo destek hattım, ağabeyim Rıdvan Duyan‟a ve lisans eğitimimden doktoraya kadarki süreçte yanımda olup, her kaybolduğumda yolu bulmamı sağlayan kutup yıldızım kardeşim Ahmet Duyan‟a teşekkürü bir borç bilirim. Bu tezi Yeşilçam delisi ve Türkan Şoray hayranı canım annem, Rukiye Duyan‟a ithaf ediyorum. ii İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ......................................................................................................................... i İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... iii TABLO ve GÖRSELLER LİSTESİ ....................................................................... vi GİRİŞ .......................................................................................................................... 1 I. BÖLÜM YEŞİLÇAM ÖNCESİ (1917-1959) TÜRK SİNEMASINDA YILDIZLIK VE DÖNEMİN KADIN OYUNCULARI 1.1. SİNEMADA YILDIZ OLMAK: ÜN, ŞÖHRET VE FİLM KİŞİLİKLERİ ....... 27 1.2. SİNEMANIN YERLİLEŞMESİ: 1917-1959 YILLARI ARASINDA FİLM ÜRETİM SİSTEMİ .................................................................................................... 32 1. 2. 1. 1917-1922 Yılları Arasında Erken Dönem Türk Sinemasında Yıldızlık ve Dönemin Kadın Oyuncuları ...................................................................... 39 1.2.1.1. Eliza Binemeciyan ................................................................. 42 1. 2. 1. 2. Hekimyan Hanım, Madam Kalitea, Matmazel Blanch ve Diğerleri .............................................................................................. 43 1.2.2. 1923-1944 Yılları Arasında Türk Sinemasında Yıldızlık ve Dönemin Kadın Oyuncuları ........................................................................................... 46 1.2.2.1. 1923-1944 Yılları Arasında Türk Sinemasında Yıldızlık ..... 46 1. 2. 2. 1. 1. Sinema Dergilerinde Yıldızlık ............................ 46 1.2.2.1.2. Artist/Yıldız Yarışmaları, Reklamlar ve Eleştiri/Yorumlar .................................................................... 53 1.2.2.2. 1923-1944 Yılları Arasında Türk Sinemasının Kadın Oyuncuları .......................................................................................... 58 1.2.2.2.1. Bedia Muvahhit ...................................................... 61 1.2.2.2.2. Feriha Tevfik .......................................................... 70 1.2.2.2.3. Cahide Sonku .......................................................... 74 iii 1.3. 1945-1959 YILLARI ARASINDA TÜRK SİNEMASINDA YILDIZLIK .................................................................................................... 84 1.3.1. Sinema Dergilerinde Yıldızlık .................................................. 87 1.3.2. Artist/Yıldız Yarışmaları, Reklamlar ve Eleştiri/Yorumlar ..... 98 1.3.2.1. Artist/Yıldız Yarışmaları ........................................... 98 1.3.3. 1945-1959 Yılları Arasında Türk Sinemasının Kadın Oyuncuları ........................................................................................ 110 1.3.3.1. Sezer Sezin ............................................................... 111 1.3.3.2. Belgin Doruk ........................................................... 124 1.3.3.3. Muhterem Nur ......................................................... 132 II. BÖLÜM: YEŞİLÇAM SİNEMASINDA (1960-1989) YILDIZLIK ve YILDIZ TÜRLERİ 2.1. TÜRK SİNEMASINDA YEŞİLÇAM DÖNEMİ ............................................. 139 2.1.1. Yeşilçam Döneminde Yıldızlık Sistemi ............................................. 141 2.1.1.1. Yeşilçam Dönemindeki Sinema Ekonomisi ve Film Üretim Sistemi .............................................................................................. 141 2.1.1.2. Yeşilçam Döneminde Seyirci: Hayrana Dönen Seyirci ...... 154 2.1.1.3. Yeşilçam Döneminde Yıldız-Artist Yarışmaları ................. 180 2.1.1.4. Bir Promosyon Olarak Yıldız, Yıldızın Promosyonu .......... 213 2.1.2. Yeşilçam Dönemindeki Yıldızlık Tartışmaları ve Yıldızlık Türleri .. 223 2.1.2.1. Yeşilçam Dönemindeki Yıldızlık Tartışmaları ................... 223 2.1.2.2. Yeşilçam Dönemindeki Yıldızlık Türleri ............................ 242 2.1.2.2.1. Seks Yıldızlığının Ayak Sesleri: Pin-Up Güzelleri ve Seks Bombaları ..................................................................... 242 2.1.2.2.2. Alından Silinmeyen Leke: Seks Yıldızlığı ........... 259 2.1.2.2.3. Düşlerin Bedenleri: Erobeskler ve Dişi Yıldız ..... 272 iv ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRK SİNEMASINDA YILDIZ OLMAK 3.1. TÜRK SİNEMASININ KADIN YILDIZLARI VE YILDIZLIKLARI ........... 297 3.1.1. Kadın Yıldızlar ve Menajer Anneler .................................................. 298 3.1.1.1. Rüya İş Olarak Sahne Anneliği ve Menajer Annelik .......... 300 3.1.1.1.1. Türk Sinemasının Menajer Anneleri: Meliha Şoray ve Melek Koçyiğit ................................................................ 303 3.1.1.1.2. Türk Sinemasının Sahne Anneleri: Leman Akın ve Münevver Girik .................................................................... 319 3.1.2. Erk- Erksizlik: Yıldızlar ve Erkekleri ............................................... 327 3.1.2.1. Her Başarılı Yıldızın Arkasında Bir Erkek Vardır Miti ...... 333 3.1.3. Kenar Mahalleden Köşklere: Yıldızlık Bir Başarı Hikâyesidir.......... 342 3.1.4. Yıldızı Yıldız Yapanlar: Işık, Oyunculuk ve Seyirci ......................... 352 3.1.4.1. Seyirci .................................................................................. 352 3.1.4.2. Yüz ...................................................................................... 356 3.1.4.3. Oyunculuk ........................................................................... 362 SONUÇ .................................................................................................................... 385 KAYNAKÇA .......................................................................................................... 394 ÖZET ....................................................................................................................... 411 ABSTRACT ............................................................................................................ 412 EKLER .................................................................................................................... 413 Ek-1: Belgin Doruk‟un Filmografisi ............................................................ 413 Ek-2: Muhterem Nur‟un Filmografisi .......................................................... 415 Ek-3: Türkan Şoray‟ın Filmografisi ............................................................. 419 Ek-4: Filiz Akın‟ın Filmografisi .................................................................. 423 Ek-5: Fatma Girik‟in Filmografisi ............................................................... 426 Ek-6: Hülya Koçyiğit‟in Filmografisi .......................................................... 430 v TABLO ve GÖRSELLER LİSTESİ Tablolar Listesi Tablo-1: 1953, 1963, 1971 yıllarında yönetmen, senaryo ve oyuncu ücretleri…...145 Tablo-2: 1965, 1967, 1971 yıllarında kadın oyuncuların çevirdiği film sayısı ve aldıkları ücretler……………………………………………………………147 Tablo-3: 1961-1985 yılları arasında