1960-1980 Yillari Arasi Yeşilçam Dönemi Türk Sinemasinda Argo Söylemi: Türkân Şoray Filmleri Örneklemi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı 1960-1980 YILLARI ARASI YEŞİLÇAM DÖNEMİ TÜRK SİNEMASINDA ARGO SÖYLEMİ: TÜRKÂN ŞORAY FİLMLERİ ÖRNEKLEMİ Alican ÖZKAN Yüksek Lisans Tezi Ankara, 2017 1960-1980 YILLARI ARASI YEŞİLÇAM DÖNEMİ TÜRK SİNEMASINDA ARGO SÖYLEMİ: TÜRKÂN ŞORAY FİLMLERİ ÖRNEKLEMİ Alican ÖZKAN Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Ankara, 2017 v KABUL VE ONAY vi BİLDİRİM vii YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI viii ETİK BEYAN ix ÖZET ÖZKAN, Alican. 1960-1980 Yılları Arası Yeşilçam Dönemi Türk Sinemasında Argo Söylemi: Türkân Şoray Filmleri Örneklemi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2017. Osmanlı Devletinin büyük bir coğrafyada hüküm sürmesi ve bünyesinde bulunan, değişik kültüre sahip toplulukların bir arada yaşaması Türk argosunun zengin bir yapıya sahip olmasını sağlamıştır. Ancak kullanırlarının genellikle halkın alt tabakalarından oluşması, içinde bulundukları kültür gereği argonun standart dile göre kaba bir yapıda olması nedeniyle halk tarafından bayağı olarak görülmüş, kayış dili, lisan-ı erazil, lisan-ı hezele, külhanbeyi ağzı şeklinde adlandırılmıştır. Bununla birlikte üçüncü şahıslardan gizlenme amacı ile üretilmiş olan argonun gün yüzüne çıkartılması ve Türk diline kazandırılması amacıyla, genellikle derlem ve sözlük çalışmaları yapılmıştır. Türk sinemasında özellikle toplumsal gerçekçilik akımı ile karakteri olduğu gibi verme çabası ön plana çıkmış ve bu gaye ile karakterlerin mensubu olduğu toplum tabakasına uygun konuşma biçimleri oluşturulmuştur. Örneğin hırsızlık yapan bir kişinin saf, argodan yoksun, standart Türkçe ile konuşması yerine argo kelime ve deyimlerin var olduğu bir Türkçe ile konuşması sağlanmıştır. Ayrıca argonun içinde mizah ve mecaz barındırması sebebiyle komedi filmlerinde sıkça argoya başvurulmuştur. Argonun sinemada kullanımının incelenmesi adına Türk sinemasının 1960-1980 yılları arası Türkan Şoray’ın rol aldığı filmler seçilmiştir. Türkân Şoray’ın örneklem olarak tercih edilmesinde melodramdan komediye birçok farklı tarzda filmde rol alması, farklı akımlara mensup yönetmenler ile çalışması etkili olmuştur. Tez kapsamında Şoray’ın rol aldığı 159 film incelenmiş ve filmlerde kullanılan kelimelerin tespitinin yanında, sözlüklerde bulunmayan fakat filmlerde argo olarak kullanılan kelimelerin anlamlandırması yapılmıştır. Bu kelimeler “*” işareti ile belirtilmiştir. Tespit edilen kelimelerin anlamlandırması yapılırken baş kaynak olarak seçilen Hulki Aktunç-Büyük Argo Sözlüğü(Tanıklarıyla) eseri kulanılmış, Aktunç’un eserinde olmayan kelimeler için farklı kaynaklar taranmıştır. İncelenen filmlerin türleri, filmlerin hangilerinde argo söylem tespit edildiği, argo söylemlerin film türlerine, cinsiyete, statüye göre dağılımları grafiklerle gösterilmiştir. Anahtar Sözcükler Dil Türleri, Argo, Türk Argosu, Jargon, Türk Sineması, Yeşilçam, Türk Sinemasında Argo, Türkân Şoray x ABSTRACT Ozkan, Alican. The Use of Slang Between 1960-1980 Yesilcam Movies:Sample of Turkan Soray’s Movies, Master Thesis, Ankara, 2017. The Ottoman Empire's domination in a large geography and the coexistence of different cultures in the world have enabled the Turkish Argos to have a rich structure. However, the fact that the users are from the lower layers of the people, because the culture they are in is rough according to the standard language, it is called kayış dili, lisan-ı hezele, lisan-ı erâzil by the public. Along with that, in order to bring out the slang produced with the aim of concealing from the third parties and bring it to the Turkish language, studies of compilation and lexicography have been carried out. The Turkish cinema has made an effort to give the audience the character of being a character with the social realism movement ,and with this aim appropriate forms of speech have been formed for the community layer in which the characters belong. For example, a burglar is provided with the ability to speak with a Turkish language that has slang words and idioms instead of pure, argodaness, standard Turkish. In addition, because of the humor and metaphor in slang, there's often referred to slang in comedy films. In order to examine the use of the slang in the cinema, the films in which Türkan Şoray played a part between the years 1960-1980 were chosen. Türkan Şoray films were preferred as a sample because Şoray has played a role in many different kinds of film from melodram to comedy, and worked with directors from different cultures. In this context of this thesis, 159 films in which Şoray played a role were examined and the meaning of the words used in the films were determined besides the words which are not in the dictionaries but used as slang in the film. These words are indicated by the "*" sign. While the meanings of the detected words were given, Hulki Aktunç-Büyük Argo Dictionary (with witnesses), which was selected as the main source, was used and different sources were searched for words not in Aktunç's work. The types of movies examined, the slang discography of the films, and the distribution of slang discs by film genres, genres and status are shown graphically. Keywords Language Types, Slang, Turkish Slang, Jargon, Turkish Cinema, Yeşilçam, Slang in Turkish Cinema, Türkân Şoray xi İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY ...................................................................................................................... i BİLDİRİM .................................................................................................................................. vi YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI ............................................ vii ETİK BEYAN........................................................................................................................... viii ÖZET ........................................................................................................................................ viii ABSTRACT ................................................................................................................................. x İÇİNDEKİLER .......................................................................................................................... xi TABLOLAR DİZİNİ ............................................................................................................. xviii GRAFİKLER DİZİNİ ........................................................................................................... xxiii GİRİŞ ........................................................................................................................................... 1 1.TÜRK SİNEMASI ................................................................................................................... 3 1.1. TÜRK SİNEMASININ İLK YILLARI .......................................................................... 3 1.2. TİYATROCULAR DÖNEMİ ......................................................................................... 4 1.2.1. Kontrol Komisyonları ............................................................................................. 6 1.3. GEÇİŞ DÖNEMİ ............................................................................................................. 6 1.3.1. Düzenlenen İlk Yarışma .......................................................................................... 7 1.4. SİNEMACILAR DÖNEMİ VE SONRASI .................................................................... 8 1.4.1. 1970 Sonrası Dönemin Yönetmenleri ve Özellikleri ............................................ 10 1.5. 1960-1980 YILLARI ARASI ......................................................................................... 11 2.ARGO ..................................................................................................................................... 21 2.1. DİL VE DİL TÜRLERİ ................................................................................................. 21 2.2. ARGONUN TANIMI ..................................................................................................... 22 2.3. ARGO İLE JARGON .................................................................................................... 26 2.4. ARGONUN KULLANIM AMAÇLARI ...................................................................... 27 2.4.1. Gizlenme Amacı ....................................................................................................... 27 2.4.1.1. Suç Dünyası ....................................................................................................... 27 2.4.1.2. Ticaret Dünyası .................................................................................................. 27 xii 3.4.1.3. İnançlar .............................................................................................................. 27 3.4.1.4. Müstehcenlik ...................................................................................................... 27 2.4.2. Farklı Görünme Amacı ............................................................................................. 28 2.4.3. Sanat ve Edebiyat ...................................................................................................... 28 2.5. TÜRKÇENİN İLK SÖZLÜĞÜNDE GEÇEN ARGO KELİMELER ...................... 28 2.6. ARGO SÖZLÜKLERİ .................................................................................................. 31 2.6.1. Lügat-i Garîbe ..........................................................................................................