90 Sonrası Türk Sinemasında Tip Karakter Ikilemi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. DOKUZ EYLÜL ÜN İVERS İTES İ GÜZEL SANATLAR ENST İTÜSÜ SİNEMA – TV ANASANAT DALI YÜKSEK L İSANS TEZ İ 90 SONRASI TÜRK S İNEMASINDA T İP KARAKTER İKİLEM İ Hazırlayan Pınar ASLAN Danı şman Yrd. Doç. Dr. Ragıp TARANÇ İZM İR-2007 T.C. DOKUZ EYLÜL ÜN İVERS İTES İ GÜZEL SANATLAR ENST İTÜSÜ SİNEMA – TV ANASANAT DALI YÜKSEK L İSANS TEZ İ 90 SONRASI TÜRK S İNEMASINDA T İP KARAKTER İKİLEM İ Hazırlayan Pınar ASLAN Danı şman Yrd. Doç. Dr. Ragıp TARANÇ İZM İR-2007 Yemin Metni Yüksek Lisans Tezi olarak sundu ğum “90 Sonrası Türk Sinemasında Tip Karakter İkilemi” adlı çalı şmanın, tarafımdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı dü şecek bir yardıma ba şvurmaksızın yazıldı ğını ve yararlandı ğım eserlerin bibliyografyada gösterilenlerden olu ştu ğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmı ş oldu ğunu belirtir ve bunu onurumla do ğrularım. .../..../........ PINAR ASLAN ii TUTANAK Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü’nün ....../....../........tarih ve ........ Sayılı toplantısında olu şturulan Jüri, Lisansüstü Ö ğretim Yönetmeli ği’nin ...... Maddesine göre .............................. Anasanat Dalı Yüksek Lisans ö ğrencisi... .............................’nin ....................................................................................................................................Konulu tezi incelenmi ş ve aday ......../......../............... tarihinde, saat...............’da jüri önünde tez savunması alınmı ştır. Adayın ki şisel çalı şmaya dayanan tezini savunmasından sonra ........... dakikalık süre içinde gerek tez konusu, gerekse tezin dayana ğı olan Anabilim dallarından jüri üyelerince sorulan sorulara verdi ği cevaplar de ğerlendirilerek tezin ............................ oldu ğuna oy............................... ile karar verildi. BA ŞKAN ÜYE ÜYE iii YÜKSEK Ö ĞRET İM KURUMU DÖKÜMANTASYON MERKEZ İ TEZ/PROJE VER İ FORMU Tez/ Proje no: Konu Kodu: Üniv. Kodu: Tez/ Proje Yazarının Soyadı : PINAR Adı:ASLAN Tezin/ Projenin Türkçe Adı: 90 SONRASI TÜRK S İNEMASINDA T İP KARAKTER İKİLEM İ Tezin/ Projenin Yabancı Dildeki Adı: TYPE - CHARACTER DILEMMA IN TURKISH CINEMA AFTER ‘90s Tezin/ Projenin Yapıldı ğı Üniversitesi: Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Yıl:2007 Di ğer Kurulu şlar: Tezin/ Projenin Türü: Yüksek Lisans: X Dili: TÜRKÇE Doktora: Sayfa Sayısı: 128 Tıpta Uzmanlık: Referans Sayısı: 73 Sanatta Yeterlilik: Tez/ Proje Danı şmanlarının Ünvanı: Yrd. Doç. Dr. Adı: Ragıp Soyadı: Taranç Ünvanı: Adı: Soyadı: Türkçe Anahtar Kelimeler: İngilizce Anahtar Kelimeler: 1- Karakter 1-Character 2- Tipler 2- Type 3- Dramatizasyon 3- Dramatization 4- Sinema 4- Cinema 5- Senaryo 5- Screenplay Tarih: İmza: X Tezimin eri şim sayfasında yayımlanmasını istiyorum. Evet Hayır iv ÖZET Anlatı biliminin tarihi uygarlık tarihi kadar eskidir. Yazılı ya da sözlü her türlü eser anlatı olarak adlandırılır. Anlatılar arasında, kurmaca anlatılar özel bir yere sahiptirler. Kurmaca anlatılar insanı konu alan ve insanın bütün özelliklerini i şleyen eserlerdir. Öykü, sinema, dram trajedi, komedi gibi anlatı türlerinde esas olan öykülemedir. Öyküleme anlatı içerisindeki olaya ba ğlıdır. Olaylar bütünü dramatik yapının temelidir ve olayın esası eylemdir. Öykü çatı şma içindeki karakterlerin eylemlerinden do ğar. Karakter ve tipler eski Yunandan beri anlatılar içerisinde önemli bir yere sahiptir. Karakter, çok boyutlu ve daha ayrıntılı i şlenmi ş anlatı ki şisini tanımlarken tip, daha sıradan her öyküde bulunabilecek ki şileri temsil eder. Tiyatro ve romandan daha yeni bir sanat dalı olan sinemaya, karakter ve tipleri bu sanat dallarından miras kalmı ştır. Sinema ilk zamanlarında kendisi için yazılan özgün öykülerden çok roman ve öykü gibi edebi eserlerdeki öykülerden yararlanmı ştır. Türk sineması, ba şlarda benzer bir süreç izlemi ştir. Film üretiminin çok yo ğun oldu ğu yıllarda seri üretim senaryolar ve birbirinin aynısı olan karakterler yaratmı şlardır. Bu dönemde yaratılan karakterler daha çok ‘tip’ tanımlamasına yakındır. Her biri toplumun belli bir kesimini temsil eder ve toplumsal ko şullara göre konumlanırlar. Türk sinemasında seksenli yıllarda ba şlayan de ğişim rüzgarı doksanlı yıllarda artarak devam etmi ştir. Doksan sonrası Türk sinemasına bakıldı ğında de ğişen toplumun etkilerini ta şıyan karakterler görülür. Toplumdaki de ğişim ve geli şim Türk Sinemasındaki karakterlere yansır. v ABSTRACT The history of “narration” is as old as the history of civilization. Written or oral, all type of “Works” are called as narration. Among them, “fictive narrations” have a special place. The subject of “fictive narration” is human being and all parts of his/her characteristics. In narrations such as story, cinema, tragedy and comedy, story-telling is the main part of the work. Story- telling depends on the event of the narration. Events are the basis of dramatic structure and the essential of the event is action. The actions of the conflicting “characters” result in the story. “Characters” and “types” have taken important parts of the narrations since the Helenistic Age. “Character” defines the person of narration who is worked up multi-dimensionally and more detailly, whereas “type” represents a regular person who can be found in any type of story. Both character and type have been the inheritance of theatre and novel which are the older art-branches than the cinema itself. Initially, cinema benefited from the stories of literary works such as novels and short-stories instead of original stories written particularly for cinema. Turkish Cinema, followed a similar way of world cinema at its beginning. In the years with high number of film production, it created common screenplays and characters who are the same of each other. The characters created in that period are more close to the definition of ‘type’. Each of them represents a certain part of the community and they are worked up according to the social conditions of its time period. The wind of change in the Turkish Cinema which started in the 80s continued in the 90s with increasing power. Turkish Cinema of 90s presents the “characters” with the effects of changing community. The change and development in the Turkish community is reflected to the characters of the Turkish Cinema. vi ÖNSÖZ Hem bir sinema ö ğrencisi olarak hem de bir sinemasever olarak filmlerdeki karakter ve tiplerin benim için çok farklı bir yeri vardır. Özellikle atmı şlı yılların filmleri Türk toplumunda hemen herkesin bıkıp usanmadan izledi ği filmlerdir. Çünkü bizi şaşırtmazlar. Filmlerin ço ğunda sonu ba şından bellidir. 60’lı yılların toplumsal dinamikleri içinde dü şündü ğümde sinemanın o dönem için ne kadar etkileyici bir araç oldu ğunu fark ettim. Son dönem Türk sinemasındaki film ki şileri ve tipler ile 60’lı yıllardaki ki şiler ve tiplerin nasıl farklıla ştıkları, farklıla şmalarını nelerin sa ğladı ğı konusu ilgimi çekti. Özellikle Ye şilçam melodramlarındaki tekrarlanan ki şiliklerin yapısı ve 90 sonrasında de ğişen insanın sinemaya yansıması konularının ara ştırılabilece ğini dü şündüm. Tezimin ilk bölümünü, karakter ve tipin tanımları, bu iki kavramı birbirinden ayıran özellikler ve karakterin dramatizasyon ve öyküleme sürecindeki önemine ayırdım. Bu kısmı karakter ve tiplerin sinemada nasıl olu şturuldu ğuna dair açıklamaların yer aldı ğı “Sinemada Karakter ve Tip” adlı ba şlık izledi. İkinci bölümde ba şlangıcından günümüze Türk sinemasında dönemsel incelemelerle film ki şileri ve tiplemelerin hangi konumlarda bulunduklarını inceledim. Özellikle 60’lı yıllarda toplumsal yapıdan etkilenen Türk sinemasının bunu filmlerdeki ki şiler ve tiplere yansıttı ğını gördüm. Siyasi çalkantıların, sansürün, toplum yapısındaki de ğişimlerin, ekonomik dinamiklerin sinemanın anlatımını etkilemesi, filmlerdeki ki şilikler ve tiplerde de bazı farklıla şmalara yol açmı ştır. Ye şilçam sinemasındaki kli şe ki şiler ve tipler toplumsal de ğişimin etkisiyle önce toplumsal gerçekçi ki şiler ve tiplere, sonra arabesk kültürün etkiledi ği ki şiler ve tiplere daha sonra da bireysel sorunların gölgesinde ya şayan ki şiler ve tiplere dönü şmü ştür. Tezimin üçüncü bölümü, 90 sonrası film örnekleriyle 60’lı yıllar film örneklerinin kar şıla ştırılmasını içeren kısımdır. Bu kısım için dört yeni dört eski film izleyerek film ki şileri açısından iki dönem arasındaki farkları kar şıla ştırmaya vii çalı ştım. Burada ula şmaya çalı ştı ğım sonuç, 60’lı yıllarda yapılan filmlerle 90’lı yıllarda yapılan filmlerin arasındaki ki şiliklerin olu şumu bakımından farklarını ortaya çıkarmak ve bu farkların 90 sonrası dönemde karakter yapısı olu şturmaya yetip yetmedi ğinin ortaya koymaktı. 90 sonrası Türk sineması içinden özellikle kendi sinema dilini yaratmayı ba şarmı ş olan ve filmlerinde sıra dı şı ki şiliklere yer veren, Zeki Demirkubuz, Ümit Ünal, Dervi ş Zaim ve Yavuz Turgul gibi yönetmenlerin filmlerine ba şvurdum. Tez konumun şekillenmesinden itibaren yardımlarını esirgemeyen, beni destekleyen ve yapıcı, farklı fikirleri ile beni yönlendiren tez danı şmanım Yrd. Doç. Dr. Ragıp Taranç’a, tezimi hazırlarken her türlü deste ği veren e şim Özgür Aslan’a, zamanından çaldı ğım kızım Duru’ya sonsuz te şekkürlerimi sunarım. Ayrıca bölümdeki tüm di ğer hocalarıma, tezimdeki yanlı şların düzeltilmesinde büyük yardımları olan I şık Ezber’e, Tu ğba Elmacı, Güler Çakır’a, Hülya Alkan’a, i ş arkada şlarıma ve ye ğenim Ezgi Alıç’a yardımları ve destekleri için te şekkürü borç bilirim. Pınar ASLAN viii İÇİNDEK İLER 90 SONRASI TÜRK S İNEMASINDA T İP KARAKTER İKİLEM İ Sayfa YEM İN METN İ ii TUTANAK iii Y.Ö.K. DÖKÜMANTASYON MERKEZ İ TEZ VER