Anadolu'da Roma Hakimiyeti Direniş Ve Düzen
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
TARİH GÜRKAN ERGİN ANADOLU'DA ROMA HAKİMİYETİ DİRENİŞ VE DÜZEN ©TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI, 2008 Sertifika No: 11213 EDİTÖR EMİR YENER GÖRSEL YÖNETMEN BİROL BAYRAM GRAFİK TASARIM UYGULAMA TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI I. BASIM: MART 2013 ISBN 978-605-360-813-4 BASKI KİTAP MATBAACILIK SAN. TİC. LTD. ŞTİ. DAVUTPAŞA CADDESİ NO: 123 KAT: 1 TOPKAPI İSTANBUL (0212) 482 99 10 Sertifika No: 16053 Bu kitabın tüm yayın hakları saklıdır. Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılacak kısa alıntılar dışında gerek metin, gerek görsel malzeme yayınevinden izin alınmadan hiçbir yolla çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz. TÜRKİ YE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI İSTİKLAL CADDESİ, MEŞELİK SOKAK NO: 2'4 BEYOGLU 34433 İSTANBUL Tel. (0212) 252 39 91 Fax. (0212) 252 39 95 www.iskultur.com.tr Gürkan Ergin Anadoliu9da Ronıa HaR{iJıniyeti direniş ve düzen $BANKASI TÜRKiYE Kültür Yayınları İÇİNDEKİLER Teşekkür..... ........................ .. VII Okuyucuya Notlar ..... .................................IX � .............................................................................................................................................................................................................................................................. 1 Kaynaklar ve Kavramlar. 9 Foucault, İktidar ve Direniş .. 9 Antik ve Modern Bakışlar ···· · ·········· ·· ·· ·· · 18 İsyan, Ayaklanma, Devrim, Direniş: Hangisi?. ... .. 26 Yüzsüz Kalabalıklar . 30 Kent ve KırsaL.. .... .................. .36 Arkeolojinin Anlattıkları... .................... ........................... 43 MÖ 129 Öncesinde Roma-Anadolu İlişkileri ............................ 51 Yüzeydeki Çatlaklar .. 57 Anadolu'nun Direnen Kralları. 59 Aristonikos ve Güneşin Vatandaşlan . 59 Doğudan Gelen Kurtarıcı VI. Mithradates .. ...... 71 Gizli Tehlike: Yasal Krallıklar ................. 85 Eski Haydut Yeni Hükümdar: Yerel Sülaleler.. ........88 Sahte Liderler ve Taht Kavgaları . .................. .. .91 Dokuz Canlı İmparator Nero ve Diğerleri ....... 91 İmparatorunu Tanı: Propagandanın Gücü ..... ........... 98 Valiler ve Generaller . ·· ·············· ········ ···· 111 Her Valinin Rüyası Anadolu .......................... 111 Sorumsuz Güç: Generaller .... ............ 118 Büyük Ordu, Büyük Dert.... ... ..................... 129 Ekonomik Sıkıntılar ...... ............... 139 Genel Bakış .... .............................. ..... 139 Gıda Sıkıntısı ..... ............................. 144 Vergiler ........................ ................ 151 Meslek Birlikleri. 165 Din, Şiddet, Direniş ....... .. 169 Her Zaman Azınlık, Bazen Düşman: Yahudiler ........ ..169 "Sefil Kült" Hıristiyanlık.. .................. ...... ............... 173 Tanrıların Kaçakları . ............. ... 19 5 İmparator Kültü .... .................. 197 Kehanetler ve Sahte Peygamberler .. .... 201 Kurtuluşun Simgesi Dionysos ..... ... .............2 11 Entelektüel Muhalefet ..... .............. .215 Köle Ayaklanmaları ·· · ······· .229 "İnsanlığın Ortak Düşmanları": Anadolu'da Korsanlık ve Haydutluk. .. .239 Kilikia Korsanlığı: Fırsatçılık mı, Tepki mi? .... .................. 240 Dağlardan Saraya Isauria Haydutları ........... .261 Araba Yarışı Sadece Araba Yarışı Değildir: Maviler ve Yeşiller ........ .287 Firar ve Terk .......... .. .297 Düzen Nasıl Korunur? .......... 301 İletişim. ....................... 307 Eyalet İdaresi ve Yasal Krallıklar .................. 313 İdeoloji ve Söylem .................... 327 Önünü Göremeyen İmparatorluk ........... 337 Yönetici Sınıflar ve Kurumlar .. .......... .. 347 Devlet Adamlığı ve Felsefe ... ............... 347 İmparator .... .. .. .350 Valiler .... ....... 357 Şehir Meclisleri ve Elçiler ..... ............ 366 Silahsız Çözüm: Davalar ve Mahkeme Süreci ... ....... 375 Ekonomik Önlemler ... ........389 Askeri Önlemler ...... .. ..................... 403 Bir İktidar Teknolojisi Olarak Roma Ordusu..... ... ......... .. 403 Anadolu'da Roma Birlikleri ve Asker Kolonileri .. ..... 414 Yerel Asayiş Kuvvetleri ..... .... ........... 435 Anadolu ve Ötesi: Bir Karşılaştırma .. ... 443 Geçmiş Sorunlar, Modern Kavramlar. .......... 457 Romalılaştırma ..... .459 Emperyalizm ....... ......................464 Milliyetçilik... ..476 Sınıf Mücadeleleri ............ 483 Kültür ÇatışmasL .. ................. 490 Sonuç... .. ..... 497 Notlar ······ ··· 511 Kaynakça ..... 595 Dizin . ........................ 639 Te şekkür İstanbul Üniversitesi Eskiçağ Tarihi Anabilim Dalı'na sundu ğum doktora tezimin güncellenmiş ve genişletilmiş hali olan bu çalışma, aşağıda adı geçen kişilerin yardım ve emekleriyle gerçekleşmiştir: Prof. Dr. Oğuz Tekin ve Prof. Dr. Vedat Çelgin'e öneri ve destekleri; Doç. Dr. Hamdi Şahin'e yardım ve paylaşımları; Dr. Özgür Kolçak ve Melahat Fındık'a Osmanlı tarihi konusundaki önerileri; TTK editörü Serap Şimşek'e bazı kaynaklara ulaşmamda gösterdiği kolaylık; Prof. Dr. Noel Lenski ve Prof. Dr. Clifford Ando'ya tavsiyeleri için teşekkürlerimi sunuyorum. Bilgisi ve görgüsünü karşılık beklemeden sunan hocam Prof. Dr. M. Taner Tarhan'a; yurt dışı araştırmalarım için desteğini esirgemeyen merhum Prof. Dr. Ali Dinçol'a; heyecanıma her za man ortak olan dostum Yrd. Doç. Dr. Ekin Öyken'e; editörüm Emir Yener, grafik tasarımcısı Şengül Terim ve İş Bankası Kültür Yayınları Genel Müdürü Ahmet Salcan'a ayrıca minnettarım. Bu kitap, her kelimenin ardında büyük emekleri saklı olan sev gili annem ve babama adanmıştır. Okuyucuya Not Antikçağla ilgili eserlerde Eski Yunanca ve Latince isimlerle te rimlerin nasıl kullanılacağına dair bir fikir birliğine henüz varıl mış değildir. Bu yüzden elinizdeki kitap kendi içinde tutarlı olmayı amaçlamaktadır. Konuyla ilgili, fakat akademik eğitim almamış okuyucuları dikkate alarak bazı noktaları açıklamayı uygun gö rüyorum: Eski Yunanca ve Latince özel şahıs isimlerinde özgün yazılışla ra sadık kalınmış, ama Türkçeye nispeten diğerlerinden daha iyi yerleşmiş cins ve bazı özel isimler olduğu gibi bırakılmıştır: Trium virlik, Te trarşi, Büyük İskender, Galya, gladyatör, konsül gibi. Eski Yunanca ve Latincede kavim adları çoğuldur: Kennatai, Boukoloi, Iceni, Batavi, Brigantes vb. Dolayısıyla metinde bunlarda Türkçe çoğul ekleri kullanılmamıştır. Kitapta eğer bir bölgeden bahsedi liyorsa, söz konusu bölge ve halkı Eski Yunanca yazılışına uygun olarak belirtilmiştir: Lykia/Lykia'lılar ya da Kilikia/Kilikia'lılar gibi. Anadolu'daki Roma eyaletleri adlarını Eski Yunanca bölge adlarından almıştır, ancak eyalet sınırlarıyla bölge sınırları her za man örtüşmemektedir. Dolayısıyla Roma eyaletleri için özgün La tince isimleri kullanılmıştır: Lycia-Pamphylia Eyaleti, Asia Eyaleti ya da Cilicia Eyaleti gibi ... Böylece mesela "Kilikia'lılar" ile kaste- Xll ANADOLU'DA ROMA HAKİMİYETİ dilenler, Cilicia Eyaleti'ndeki Roma vatandaşlarından ziyade genel anlamda Kilikia bölgesiyle özdeşleşen halka/halklara işaret eder. Aynı şekilde, kitapta sıkça geçen Suriye'nin ya da Mısır'ın aynı adlı modern devletlerin sınırlarıyla ilgisi yoktur. Bu durum Trakya, İn giltere, Makedonya ve kitapta kullanılan diğer benzer antik bölge isimleri için de geçerlidir. Söz konusu isimler modern siyasi bir yapı yerine belirli bir coğrafyayı temsil eder. Önemli bir istisna "Asia" isminin kullanılışıdır. Kitapta "Asya" antikçağda kabaca Ege'nin batı kıyılarından Hindistan'a kadar uzanan topraklara (ve halkı na), Asia Eyaleti ise Türkiye'nin batısını içine alan Roma eyaletine denk gelir. Küçük Asya ise yine Anadolu'nun batısı için kullanı lan bölge adıdır. Asya/Asyalı adı içeriğine göre "Anadolulu" ya da "Doğulu" anlamında yer alır. Çoğu Anadolu şehir Roma'nın geli şinden önce kurulmuş olduğundan bunların Eski Yunanca isimleri kullanılmıştır. Bazı mevcut şehirlere ya da yeni kurulanlara Roma imparatorlarının adı verilmiştir. Bu gibi örneklerde yine Eski Yu nanca yazılışı (Claudius'un adıyla anılan Klaudiopolis gibi) örnek alınmıştır. Tarihler aksi belirtilmediği sürece milattan sonradır. Hrt. 1: Mithradates Savaşları (Brill's New Pauly Supp. 1, Vol. 3) U. TigranesJn tahta çıkıştnda Armenia Kroll,ğı (MO 95) En geniş hôliyle Armenio Kroll,ijı IMÖ 69) �ş,-ın sonunda Romaeyaletleri (M0631 Pontos müttefil<lerlnin.soldmkm Mithrodates, Artabes, licinius Nwrerıa ""'" ('il') Pompeius[koroan yerieşmeleril 1. Miıhrodaıes Savaş. iMÖ 89-851 vı. Miıhrodcrtes IMÖ 89-851 Mithrodotes'in generalleri (MÖ 88-85) liciniuslucullus IMÖ 89/88-851 Comelius Sullo [N\ö 87-85) EJ il. Miıh<adcrtes Sa.o., (MÖ 83/82} IU. Miıhradaıes Sa.:>., IMÖ 74-631 \il. Miıhradates IMÖ 73-68} \il. Miıhradaıes IMÖ67-63) licinius lucufü.ıs wÖ 71-67} Terentius Varro lucullusVv\Ö 72-701 PompeiusJ\.\agnus IN\Ö67-631 xtıl'!!I Savoş ldenlz, Kora) mmo Roma zafer-, Roma ğolubiyetf, Roma kuşatmosı t<yzlkos Mthrodotes k.arşıh direniş -----· Devlet sının ------- Eyoletsınm 00 Devlaıbaşken</ saray ®o İdari merkez, diğer yerleşimler ·-- ... 1 500km- 0 0o tokalizasyonu kesin değil Diğer devletler ve le.avım organizasyonları Bllhynla Krolhl;/eyoletadı CJ Atina egemenlik alom CJ Rod03 egemenlik alam Kl\>;trati•.Preruhı'.jı {AslaEyaleti'nin MÖ � 84 ten ltıboren parçası) Tauroı Bölge/egemenlik olanı/daQ sırası/deniz 44· G H A c o d C=1 ���e��(��l��fı���ın e ------ Eyaletsının tPompeius'lcmöncel Bağımsızlarve müttefikler: Atino Rodos Bağımsız ve vergiden muaf şehir @ Yasal krcrlık merkezi • Başkent, Bö!�es<opraktahsisi, ® O Diğer şehirler l./'06665 • fi: 1. Gadara Korsan yerleşimi Skythopolis 2. [g] ..!(... Kara savaşı,deniz sovoşı l. Pella 4. PompeJopolis + Geç;ı Iudaea Yasalhollık. Cr_renae l M075'ten / lberes Kavim ;tibacen