Teka Kuia 47-19 Do Internetu.Indd
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
CRACOVIANA TEKA KOMISJI URBANISTYKI I ARCHITEKTURY PAN ODDZIAŁ W KRAKOWIE URBANITY AND ARCHITECTURE FILES TOM XLVII (2019) PL eISSN 2450-0038 s. 3–48 PL ISSN 0079-3450 DOI: 10.24425/tkuia.2019.131164 WOJCIECH KOSIŃSKI Prof. dr hab. inż. arch. Andrzej Frycz Modrzewski Krakow University Faculty of Architecture and Fine Arts e-mail: [email protected] MIASTA ZNACZĄCE — MISCELLANEA1 SIGNIFICANT CITIES — MISCELLANEA Miłoszowi i Przemkowi za pomysł na tę publikację i doprowadzenie do jej urzeczywistnienia; a także dwóm Andrzejom, Darkowi, Jackowi, dwóm Kazkom, Konradowi, Krzysiowi, Maćkowi, dwóm Markom, Olkowi, Sławkowi, Wackowi, Zbyszkowi oraz innym, młodszym Koleżankom i Kolegom, których życzliwość autor odczuwa STRESZCZENIE Autor prezentuje osobisty, często krytyczny obraz trzech miast — najlepiej znanych mu, szczególnie ulubionych i bliskich. Pomimo znajomości dziesiątek najbardziej renomowanych miast w świecie, autor wybrał przykłady maksymalnie rodzime, z którymi był i jest personalnie związany. Podlegały one w rodowodzie historycznym — poprzez tok dziejów — dramatycznym wydarzeniom. Pod względem kreacji przestrzennych ulegały — także obecnie — płynnym, hybrydowym, ambiwalentnym, często kontrowersyjnym przemianom. Zostały zarazem potraktowane domyślnie, jako swoiste, subiektywnie ujęte modele miast w ogóle — także ich losu i ewolucji. Autor uznaje miasto jako — być może — najznakomitszy wyraz ludzkiej kultury i cywilizacji. Słowa kluczowe: sztuka urbanistyki, przeszłość i teraźniejszość, zrządzenia losu, znaki czasu, estetyka prze- strzeni ABSTRACT The author paints a personal and often critical image of three cities — those, which he is the most familiar with and which are particularly dear and close to him. Despite being familiar with tens of the most renowned cities in the world, the author has selected fully familial examples, which he has had and continues to have personal ties. Throughout their histories, they have been subjected to dramatic events. In terms of spatial creation, they underwent — and continue to undergo-fluid, hybrid, ambivalent and often controversial transformation. They have also been treated implicitly, as subjectively-presented models of cities in general — as well as of their fate and evolution. The author considers the city to be — perhaps — the greatest expression of human culture and civilisation. Keywords: the art of urban planning, the present and the past, twists of fate, signs of the times, aesthetics of space 1 Miscellanea — w czasopismach: rozdział — zbiór tekstów poświęconych krótkim autorskim informacjom, wiadomościom, notatkom i rozprawom o najrozmaitszej treści (łac. miscella — rzeczy zmieszane, mieszanina literacka). Por. Słownik wyrazów obcych. Wydanie Nowe (1995), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 728; także: Słownik wyrazów obcych (2001), Wrocław: Wydawnictwo Europa, s. 505. 3 WPROWADZENIE niał przed asystentami, były słynne podówczas, np. „Miasto Przemysłowe” („La Cite Industrielle”) Gdyby udało się zredagować antologię cytatów projektu T. Garniera, z którego niemal skopiował z dzieł autorstwa czołowych myślicieli i ludzi pióra formę wydłużonego planu, „Miasto Promienne” — na temat miast, ich życia, śmierci i wskrzeszania, („La Ville Radieuse”) — programowa wizja Le Cor- oraz na temat miasta jako bytu — mogła by to być busiera, ultra totalny „Alexanderplatz” autorstwa jedna z najciekawszych i najpiękniejszych książek L. Hilberseimera oraz „Motopia” autorstwa G. Jel- non fiction. Często spotykane, powtarzane i rozwija- licoe. Także znaczące dla niego było „Miasto zawie- ne w przeróżne, szczegółowe sposoby jest sformuło- szone” („La Ville Spatiale”) Y. Friedmana, z którego wanie, iż miasto stanowi — być może — najbardziej (oprócz Corbusiera) wyraźnie zapożyczył sposób udany wytwór ludzkiej cywilizacji i kultury. Znane wyniesienia budowli nad teren oraz ich strukturę i popularne miasta są często opisywane i komento- o skośnej siatce (Friedman, 1970). wane — obiektywnie i subiektywnie w znakomitych Dla projektanta miasta przyszłości oraz dla utworach literackich autorstwa wybitnych poetów, studentów WAPK te ekstremalnie modernistyczne pisarzy, intelektualistów. lekcje stanowiły cenny kontrapunkt na tle studiowa- Do przykładów takich udanych, często gorą- nia klasycznej urbanistyki historycznej, ukazywały cych związków między miastem a pisarzem należą tajemniczą wizję modernizmu. np.: Paryż (Voltaire, V. Hugo, H. Balzac, Ch. Bau- W okresie doktoranckim frapujące nauki o mie- delaire, M. Proust), Londyn (Ch. Dickens), Rzym ście i urbanistyce autor miał okazję czerpać dzię- (J.W. Goethe, G. D’Annunzio, H. Sienkiewicz, ki życzliwości znamienitych profesorów Wydziału J. Iwaszkiewicz), Mediolan (A. Manzoni), Turyn, Architektury Politechniki Warszawskiej, byli to Bazylea (F. Nietzsche), Florencja (J. Klaczko vel przede wszystkim: H. i K. Wejchertowie, H. Skib- J. Lejb), Wenecja (G.G. Byron, J. Ruskin, T. Mann, niewska, T. Zarębska, J. Zachwatowicz, A. Toma- E. Hemingway, E. Bieńkowska), Berlin (W. Benja- szewski, M. Twarowski, i L. Kłosiewicz, a także min), Dublin (J. Joyce), Lwów (S. Lem, L.C. Kleve- K. Pawłowski — przebywający głównie we Francji. man, S. Wasylewski), Wilno (A. Kosiński) [Kosiń- Równoległe, po doktoracie (1976), były „chłonące” ski A., 1851], Pekin (M. Jian) i Szanghaj (C. Thu- kontakty z warszawskimi humanistami, głównie bron). [W literaturze ciekawie na temat piękna socjologami, takimi jak: Z. Skórzyński, który wpro- miasta wypowiada się Raffaele Milani — (Miliani, wadzał młodego adepta w stołeczne high society, 2017)]. J. Braun, K. Szaniawski, E. Wnuk Lipiński, A. Zie- Wśród prac współczesnych naukowców i innych milski. Te wspaniałe relacje służyły autorowi nie poważnych badaczy zagadnień kształtowania prze- tylko w pogłębianiu idei miasta przyjaznego ludziom strzeni, miasto należy do motywów najczęściej i środowisku, ale także w czerpaniu ogólnych idei podejmowanych i spotykanych, obok architektury i sekretnych wiadomości z najlepszych źródeł opo- nowoczesnej. zycji demokratycznej. Autor niniejszych słów — w dużej mierze Później ogromną ilość wybitnej wiedzy o mia- impresyjnych, subiektywnych i osobistych — miał stach pozyskiwał autor z mnóstwa lektur, ale także okazję zetknięcia się, a wstępnie zafascynowania z wysłuchanych i zanotowanych rozlicznych, cen- tym tematem od czasu studiów w Wydziale Archi- nych referatów naukowych w Polsce i wielu innych tektury Politechniki Krakowskiej. krainach — podczas warsztatów, sesji, konferencji Historii urbanistyki powszechnej nauczał prof. oraz kongresów. Cenny przykład — wśród wielu A. Domański i A. Mściwujewski, historii budowy życzliwych osób — w tej mierze stanowić może miast polskich i ich ochrony oraz konserwacji uczył poznany w Berlinie, podczas Kongresu ku czci prof. W. Zin, projektowanie urbanistyczne prowa- 900-lecia tego miasta, prof. Gottfried von Kiesow — dził prof. W. Cęckiewicz, a krajobraz miejski wykła- światowej sławy Honorowy Profesor Uniwersytetu dał prof. J. Bogdanowski. we Frankfurcie nad Menem, autor kultowej książki W okresie dyplomowym i asystenckim szcze- na temat miasta rozwijającego się poprzez wieki jako gólnych nauk w dziedzinie eksperymentalnych wizji „zbiorczego dzieła sztuki” (Kiesow, von G., 1999).2 miast modernistycznych dostarczył autorowi jego najważniejszy mentor — prof. W. Gruszczyński, który w tym okresie, na fali modnej futurologii two- 2 rzył, prezentował i promował swój projekt Miasta Określenie Gesamtkunstwerk rozpowszechnił Ryszard Wagner, pokrewne jest francuskie Correspondance des Wstęgowego Sprzężonej Komunikacji (Gruszczyń- Arts używane w korespondencji między F. Chopinem ski, 1966). Jego wzorcami, które preferował i oce- a E. Dalacroix. 4 Imponujących doświadczeń i refleksji nad urba- Landscape in English na kierunkach Architektura nistyką i architekturą miejską dostarczyły wyjaz- Krajobrazu oraz Architektura i Urbanistyka, a także dy warsztatowe, a następnie dwie konferencje — na Uniwersytecie Jagiellońskim cykle wykładów w Berlińskim Ratuszu i w Wolnym Uniwersytecie Rewitalizacja Miast w Instytucie Historii Sztuki. Berlińskim, w ramach Międzynarodowej Wystawy Niniejszy artykuł przestawia ogólną, subiektyw- Budowlanej „IBA Internationale Bauaußtellung ną, impresyjno-ekspresyjną panoramę imaginacyj- 1984–1987”, w tym zwłaszcza zestawienie apodyk- ną wybranych, najbliższych autorowi emocjonalnie tycznych i gwiazdorskich wystąpień: czołowego miast, które zostały wyakcentowane jako szczegól- konserwatysty i postmodernisty — Roberta Kriera nie wyrażające mądrość, dobro i piękno, które pozy- i radykalnego neomodernisty, podówczas bardzo tywnie motywowały — podświadomie lub świado- skromnego — Rema Koolhaasa. mie — ich twórców, użytkowników i obserwato- Niezbędnym wręcz źródłem pozyskiwania infor- rów oraz — oczywiście — autora artykułu. Każde macji oraz kształtowania wiedzy o tajemniczej potę- z miast tytułujących rozdziały przyjęto jako szcze- dze bytów, które stanowią miasta, jest poznawanie ich gólnie wyrazisty symbol specyficznych, określonych in situ. Zwłaszcza, gdy aspekt podróżniczy wiąże się cech ideowych lub/i przestrzennych, przy których z etosem ściśle profesjonalnym, jakiego nadają kon- wspomniano też inne, istotne przykłady miast uzu- takty zawodowe i naukowe oraz poszerzanie zaso- pełniających i kompletujących dane cechy. bów bibliograficznych. Oprócz wykorzystania szans czerpania wrażeń i wiedzy w czołowych stolicach 1. LWÓW, CZERNIOWCE, KAMIENIEC — i szczególnie pięknych, małych miastach, autor miał MATECZNIK, OJCZYZNA I KRESY okazję skorzystania