Ksc Mipangkop Ta Maan.Pdf
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
MPANGKOF 'FA HAAN (About Food) A nutrition book in Southern Kalinga Prepared by: Rosalie Bulmer Francisco Daliyong Emilio Domallig Henry Tillao George Liban George kiyao He 't ry Gasatan Pilipino translation by: Neri Zamora Published in cooperation with Bureau of Elementary Education and Ingtitute of National Language of the Ministry of Education and Culture Manila, Philippines Additional copies of this publication may be obtained from: TCP P.O. Box 423 Greenbills, Metro Manila Nutrition and. Recipe Book in Southern Kalinga Printed in the philippines PAONANG SALITA Ang isang katang iang masasabi tung kol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nit0 ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangk in ng kani-kanilang wikang katutubo. Gayon man, ito'y hindi naging balakid sa pag-unlad ng bansa, bagkus nagpatibay pa nga sa pagbubuklod at pagkakaisa ng raga mamanayan . tungo sa pagkakaroon ng isang diwang panlahat. Ang aklat na ito ay isa sa serye ng ganitong uri ng mga babasahing inihahanda para sa higit na ikalilinang ng rnga kaalaman, kakayahan, kasanayan, pagpapahalaga at pagmamahal sa sariling wika ng mga mag-aaral. Sinikap na malakipan ang aklat ng mga paksang inaaakalang magdudulot ng malaki at makabuluhang kapakinabangan sa mga gagamit nito. Sa paghahanda ng mga ito'y isinaalang-alang ang mga pangkalahatang layunin ng bansa. Isinaalang-alang din ang mga pangkasalukuyang pangangailangan ng mga mag-aaral sa pagpapalawak at .pagpapayaman ng kanilang talasalitaan, paglinang ng kakayahang gumamit ng wikang gamitin at wastong pagsulat nito. May ihilakip ding mga pagsasanay na inaakalang makatutulong sa mabisang pag-aaral ng wika. Matitiyak na ganap na nilang natutuhan at nauunawaan ang wika kung ito'y buong katalinuhan na nilang natatalakay sa klase at naiuugnay o nagagamit sa tunay na buhay. Buong pagmamalak ing inihahandog ng Ministri ng Edukasyon at Kultura ang aklat na ito taglay ang matapat na hangarin at mithiing lalo pang mapataas ang uri ng edukasyon para sa di marunong bumasa at sumulat sa pamanlagitan ng pag-aaral ng kinagisnang wika. At inaasahan din sa gayon ang madaling pagkatuto ng wikang pambansa. Onofre D. Corpuz Ministro ng ~dukas~onat Kultura NaaMayawiuipanglcDp~nMn,bmq kLgw ntyq-isana, KinalinrpFa, Pilipim ya inhglish, ta mafain akq fmadmg 2 man-aharm ta kinga. %is book. About Food, has been written to heIp people stay healthy because they eat good fwd. If we eat the right kind of foods, then ve will have strong bodies and vill not easily get sick. This book. About Food, has been vritten in three languages. Kalinga. Pilipino and English. so it can also be used as an aid to learning those languages. ~nihandaang aklat pangkaluswang na ito. Tungkol rna mga Pagkbin, upang matulungan ang ma taong manatiling malurnog sa p.aama$itan ng pagkain q uastong uri ng mga pagkain. fang warntong uri ng pagkain ang atiw kakanin. nngbing malnkar tayo at hindi tayo magkakesakit kaagad. Sinulat an8 aklat na ito ea tatlong vika - Kalinga, Pilipinoat Ingles up- magamit din sa pag-aaral ng mga wikaq nabangsit. Kuttong na annay ang. Mampunar na annay an2. Maid pun lagpotna Man-oschor ya ya oschorna. manlagpot. Achi pun mipapuut Mipapuut na acharna na acharna ta ta uswilaan. uswilaan. Kanayun wi masakit, Foon pu\ kanayun wi siyan achun pilak masakit, siyan ait wi kastuwonchs akas. na makaetuchd akas. Foon pu\ naragsak Naragsak na annay na annay an$. anb. Sinun piony; karasin na anayu? Acharontau nu sinun kapun na mangkadakarasiyan , na an-anana. Eere are two children. This child is thin. This child is plump. He has no energy He is strong and strength. and energetic. He cannot concentrate He studies well at school. at school. He is always sick. He is not always sick. so much money so only a little wney is spent on medicine. is spent on medicine. This child has This child is happy. no happiness. Which one would you like your child to be? Let us learn about the reason for the differences in these children. Narito ang dalawang bata. Payat ang batang ito. Malusog o rnataba ang - batang ito. Mahina at walang sigla ang Malakas siya at maSipag. kanyang katawan. Hindi niya maibuhos ang Mahusay siya sa paaralan. kanyang buong pag-iisip sa kanyang pag-aaral. Sakitin siya kaya Hindi siya sakitin kaya malaking pera ang kaunti lang ang nagagastos nagagastos ng kanyang ng kanyang mga magulang mga magulang sa mga gamot. sa mga gamot. Malungkutin ang batang ito. Masayahin ang batang ito. Alin sa dalawang uri ng bata ang gusto mong maging anak? Pag-aralan natin ang dahilan ng pagiging magkakaiba ng mga batang ito. Ilantau nu sinun anoncha. ~a annay an2 psmt a\ inti, tinapoy mnsafab wi mgan ya uchum wi mwmais a' isna ya tipoy. wimhaan, ya achi pun qana\ tipoy . Nu mafitin siya Nu mafitin ifilana' adcbncha adchancha man amanan inam' inad man-&-ofot anonan kinchi ya d rm, chana tipoy, tinapoy siyan atila, farat ya a&ina pvn isna. rmrlgaMn a\ eipoy. Sinun addM man-ck-ofoti maan ta long-agtau? Let us look at what-they eat. This -c%.la ' TEia child, , . is--fond of sugar'; bread eats of .. .. :lats . ,.and other sweet-;.' riceand vegetables. ,,- - , fo&;.,+tid :d''&,g~not I eat hisi ve$etables. If he is hungry I If he is hungry he cries and his his parents give him parents give him many kinds of food, candy and bread like vegetables. to eat so that is sweet potato, < why he does not bananas and rice. eat his vegetables. a What do the different foods that we eat give to our bodies? .. - .,:.. x . , ~ .... ! pansinin natin ang kanilang kinakain. Mahilig sa asukal, tinapay Kumakain ng maraming kanin at iba pang matatamis na at gulay ang batang ito. pagkain ang batang ito. ;',H$r&&: siya kumakain ng . , :- .". * . ~ gu.le!$j agugut*+iya, Tuwing magugutom siya, Biyai,*'agg kamote o kaya'y saging umlyak siya; liendj,l+t ang ibinibigay ng kanyang tinapay ang ibinibigay mga magulang sa kanya. ng kanyang mga magulang sa kanya. Anu-ano ang naidudulot ng iba't ibang uri ng pagkain sa ati&katawan? ' ' &tipoy ikan iprug atila ischa kapi katas f unga inti Na anchanay mangkarakarasi wi maan kasapuran ha long-agtau, tan mangkarakarasi kon maatodcha. There are rang kdsof food. vegetables fish eggs sweet potato meat coffee milk fruit sugar rice These different kinds of fwd are needed by our bodies, because of the different things they give. Iba' t ibang uri ng mga paglrain. gu lay isda itlog kamote kame hpe gatas buogangkahoy o prutas asukal baain Kailangan tin aog ganitong iba't ibang uri ng mga pagkain dahil sa iba't ibang bagay na naidudulot ng mga ito sa atiag katawan. - Na long-agtau, isun na pakoy wi man-ob-ofot na masapurna ta nu pum-un ya mag-kasan, isun na init, afunu ya chanum. Nu maid winnu kurang na farangna ~~ ~~ ~- ta annay turu, foon pu' ma'wan pakoy -a nu mamingsan siya kon iyatoy na pakoy. Our bodies are like rice plants which haJe different needs to have many stalks and be fruitful, like the sun, fertilizer and water. If any one of these three things is misslng or lacking, the rice plant will not produce rice and sometimes it will die because of the lack. Ang ating katawan ay tulad sa palay na nangangail.angan ng iba't ibang mga bagay gaya ng sikat ng araw, abono at Gubig upang magkauhay at rnagbunga. Kung mawala ang isa man sa tatlong mga bagay na ito, hindi lalago ang palay at pagkarninsa'y nagiging sanhi pa ng kanyang pagkaluoy. Ieun na long-agtauy taku wi men-ob-of ot na maeapurna. Nu maid pun winnu kurang na osd ta anchanay masapurnay mhaan, nakapsut ya mafalin akoy iyatoytau nu mod wi makukurang. \ Nu eiya afue wi anontaun piontau wi maan, foon a3 umoschor ya fumifilog na long-agtau. Siyan kasapuran wi mangantad man-ob-ofot ta finikat. Acharontau ya usaxontau chana man-ob-ofot wi maan. It is the same vith the bodies of people which need different thinge. If one of the neede ie not present or lacking in the foods we need, we will be weak and may die if much is lacking. Just eating the food that we like best will not give strength and energy to our bodies. So we must eat many kinds of food - every day. Let us learn about and use these different kinds of food. Katulad ng palay ang ating katawan na nangangailangan din ng iba't ibang mga bagay. Kung kulang tayo o hindi natutugunan ang sustansyang kinakailangan ng ating katawdn ay manghihina tayo. Yung malaki ang kakulangan noon, maaari pa ring maging sanhi iyon ng ating ka-mtayan. Hindi tayo lulueog kung ang paboritong 3agkain lamang natin ang ating kakanin. Kailangan iba't ibang u?i iiE pagkain angkainin natin araw-araw. Pag-aralan natin ang iba't ibang uri ng masusustansyang pagkain. NE uchd maan pachakronan long-ag. - Na anchanay mampachakor wi mbaan siyan miyanan wi protein. Anchanayan m&naan. wi . .. ikan ya ischa. .. .. ~. .> ., . , . .. ,. .. ,.. .~ Nc uchumi maan mangatod a' umoschoran y, fumifilkan na long-ag. - Na anchanay mampaoschor ya mampafilog wi mbaan, sichan miyanan wi carbohydrate ya manlaranit. Anchanayan mbnaan wi mampaoschor, isna ya afukachu. \ - Na uchumi maan tumurungta long-ag ta achi , mc llasun masakitan, ya paoschoronchan lc ~g-agad mallasu kon ma'aanan masakit. - Na anchanay mAmaan, sichan miyarian .. vitamin ya mineral. wi mangafod a\ vitamin ya funga. --- . ,. .., Acharontaun mipangkop ta chanay man-ob-ofot wi karasin na mhaan. Some foods cause our bodies to-g&. '- These foods which cause us to g~oa . are called proteins. These foods which give protein are (for example) fish and meat.