Selçuklu Devrinde Ani Şehri (1064-1200) Tezin Yazarı: Av Şar YILDIRIM Danı Şman: Yrd
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. SAKARYA ÜN İVERS İTES İ SOSYAL B İLİMLER ENST İTÜSÜ SELÇUKLU DEVR İNDE AN İ ŞEHR İ (1064-1200) YÜKSEK L İSANS TEZ İ Av şar YILDIRIM Enstitü Anabilim Dalı : Tarih Enstitü Bilim Dalı: Ortaça ğ Tarihi Tez Danı şmanı: Yrd. Doç. Dr. Mahmut KIRKPINAR EK İM - 2010 BEYAN Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyuldu ğunu, ba şkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunuldu ğunu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadı ğını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya ba şka bir üniversitedeki ba şka bir tez çalı şması olarak sunulmadı ğını beyan ederim. Av şar YILDIRIM 07/10/2010 ÖNSÖZ Ani, Ortaça ğ’da siyasi, askeri ve iktisadi açıdan önemli bir konuma sahip, tarihi ipek ticaret yolu üzerinde yer alan bir şehirdir. İlk yerle şimlerin M.Ö. olan Ani şehri, tarihte birçok medeniyete ve millete ev sahipli ği yapmı ştır. Ani'de yapılan arkeolojik kazılar sonucunda ortaya çıkan bulgular, ça ğda ş tarihi kaynaklar ve bugüne kadar varlı ğını sürdüren tarihi eserler, bu tarihi şehirde Roma, Bizans, İran, Arap, Gürcü, Ermeni ve Türk medeniyetlerinin ya şadı ğına tanıklık eder. Çok sayıdaki Hıristiyan ve Müslüman eserlerinin ayakta oldu ğu Ani kenti günümüzde gerçek anlamda bir Açık Hava Müzesi’ni tüm canlılı ğı ile yansıtmaktadır. Ani kentinin bir ba şka önemli özelli ği de Anadolu'da Türklerin ilk fethetti ği yerlerin ba şında gelmi ş olmasıdır. Selçuklu Devrinde Ani Şehri çalı şmamızı giri ş ve iki bölümde şekillendirdik. Giri ş Kısmında; Çalı şmanın önemi, amacı, metodu, içeri ği ve Kaynakları hakkında bilgi verildikten sonra Selçuklular’ın Anadolu’yu fethetmeden önce Doğu Anadolu’daki siyasi durum, ele alındı. Birinci bölümde, Anadolu’ya ilk Türk akınları ve bunların sonuçları, Alparslan ve o ğlu Melik şah’ın Anadolu-Bizans üzerine seferi, Ani’nin fethi ve Şeddadiler döneminde Ani ele alındı. Şeddadiler dönemi kısmında Şeddadilerin ortaya çıkı şı, Şeddadilerin Ani’de uyguladıkları siyaset, yaptıkları imar faaliyetleri ve Ani’nin Gürcüler tarafından i şgalleri ele alınmı ş, ayrıca Gürcü i şgalleri kar şısında Anadolu Türk Beyliklerinin tepkileri ve Gürcülere kar şı verilen mücadeleler i şlenmi ştir. İkinci bölümde ise Ani’deki mimari yapılar, bu yapılardaki sanatsal özellikler, yapılarda kullanılan malzemeler, mimari eserlerin hangi döneme ait oldu ğu ve kimler tarafından yapıldı ğı ele alınmı ştır. Bununla birlikte mimari yapıların özelliklerinden hareketle o dönemin sosyo-kültürel hayatı tasvir edilmeye çalı şılmı ştır. Bu çalı şmamda büyük eme ği bulunan de ğerli danı şman hocam Yrd.Doç. Dr. Mahmut Kırkpınar’a ve desteklerini üzerimden eksik etmeyen aileme te şekkürü bir borç bilirim. Av şar Yıldırım 27.05.2010 İÇİNDEK İLER KISALTMALAR L İSTES İ ..................................................................................... v ÖZET ......................................................................................................................... vi SUMMARY .............................................................................................................. vii GİRİŞ ........................................................................................................................ 1 Kaynaklar ve Ara ştırmalar ......................................................................................... 5 Selçukluların Ani’yi Fethinden Önce Do ğu Anadolu’da Siyasi Durum .................... 9 BÖLÜM 1: SELÇUKLU DÖNEM İNDE AN İ ....................................................... 25 1.1. Anadolu’ya İlk Selçuklu Akınları ...................................................................... 25 1.1.1. Ça ğrı Bey İdaresindeki ilk Akınlar ......................................................... 26 1.1.2. Türkmen Beylerinin Akınları .................................................................. 28 1.1.3. Selçuklu Beyi Hasan’ın Gazası ve Şehit Olu şu ...................................... 31 1.1.4. İlk Selçuklu-Bizans Sava şı: Pasinler (Hasan-Kale) Zaferi ..................... 32 1.1.5. Selçuklu Kutalmı ş’ın Kars Seferi ........................................................... 34 1.1.6. Sultan Tu ğrul’un Anadolu Seferi ........................................................... 35 1.1.7. Şeddadlı Şavur’un Ani Akını ................................................................. 38 1.1.8. Ça ğrı Bey’in O ğlu Yakuti’nin Anadolu Akınları ................................... 38 1.2. Sultan Alparslan’ın Anadolu Seferi .................................................................... 39 1.2.1. Melik şah’ın Sürmeli Çukuru’ndaki Üç Kaleyi Fethi ............................ 41 1.2.2. Melik şah’ın Meryemni şin’in (Maryam-a-Şen) Kasabasını Fethi ......... 42 1.2.3. Alparslan’ın Akça –Kala’yı (Sepîd-Şehr) Fethi ................................... 43 1.2.4. Sultan Alparslan’ın Ani’yi Fethi .......................................................... 47 1.3. Şeddadiler Döneminde Ani ................................................................................ 55 1.3.1. Şeddadlılar’in Ortaya Çıkı şı ................................................................. 55 1.3.2. Ebu-Şuca Manuçehr Dönemi (1064-1110) ........................................... 56 1.3.3. II. Ebû’l – Usvar Şâvûr Dönemi (1110-1124) ..................................... 61 1.3.4. Ani Şehrinin I. Gürcü-Kıpçak İş galinden Kurtarılması Ve Emir Fadlun Dönemi (1125-1131) ................................................................ 64 i 1.3.5. Emir Fahreddin Şeddad Dönemi(1131-1155) ....................................... 66 1.3.6. II. Fadlun Dönemi (1155-1161) ............................................................ 68 1.3.7. Ani Şehri’nin II. Gürcü-Kıpçak i şgalinden Kurtulu şu ve Emir Şahan şah Dönemi(1164-1200) ............................................................. 73 1.3.8. Ani Şehrinin III. Kez Kıpçak-Gürcü İstilasına U ğraması (1174) ......... 76 1.3.9. Ani Şehri’nin IV. Kıpçak-Gürcü İstilası ve Şeddadiler’in Sonu .......... 80 BÖLÜM 2: M İMAR İ YAPILAR VE SANAT....................................................... 87 2.1. Ani’deki Mimari Yapılar..................................................................................... 87 2.1.1. Ani Kaleleri ............................................................................................. 89 2.1.1.1. Ani İç Kalesi ............................................................................ 89 2.1.1.2. İç Kaledeki Kiliseler ................................................................ 90 2.1.1.3. Kız Kalesi ................................................................................. 91 2.1.2. Ani Surları .............................................................................................. 92 2.1.3. Ani Şehrinin Kapıları .............................................................................. 95 2.1.3.1. Divin Kapısı ............................................................................... 96 2.1.3.2. Ba ğsekisi Kapısı ......................................................................... 96 2.1.3.3. Mı ğmı ğ Deresi Kapısı ................................................................ 96 2.1.3.4. Acema ğılı Kapısı ........................................................................ 96 2.1.3.5. Satrançlı Kapı(Hıdırellez Kapısı) ............................................... 96 2.1.3.6. Arslanlı Kapı .............................................................................. 97 2.1.3.7. Kars Kapısı ................................................................................. 98 2.1.3.8. Gizli(O ğrun-Uğurun) Kapı ......................................................... 99 2.1.4. Dini Kurumlar ......................................................................................... 99 2.1.4.1. Ani’de Halkın İnanç Durumu ................................................... 99 2.1.4.2. Camiler ...................................................................................... 104 2.1.4.3. Kilise ve Manastırlar ................................................................. 112 2.1.4.4. Ate şgede .................................................................................... 125 2.1.4.5. Mezarlıklar ............................................................................... 126 2.1.4.6. Sekiz Kö şeli Türbe ................................................................... 126 ii 2.1.5. Saraylar.................................................................................................... 127 2.1.5.1. İç Kale Sarayı ........................................................................... 127 2.1.5.2. Selçuklu Sarayı (Tacirin Sarayı, Sultan Sarayı) ......... 127 2.1.6. Su Yapıları ........................................................................ 129 2.1.6.1. Küçük Hamam (I.Hamam) ....................................................... 130 2.1.6.2. Büyük Hamam (II. Hamam) ..................................................... 133 2.1.6.3. Arpaçay Üzerindeki Köprü ( İpek Yolu Köprüsü) ............................ 134 2.1.7. Ticari Kurumlar ...................................................................................... 135 2.1.7.1. Ticaret Yolu (Çar şı Yolu) ........................................ 136 2.1.7.2. Ani Kervansarayı........................................................................ 139 2.1.7.3. Bezirhane(Ya ğhane) ................................................................... 140 2.1.7.4. Han Ve Pazarlar ......................................................................... 141 2.1.8. Ani Konutları ...................................................................