Tasarım Kuram 2019;15(27):31-54 doi: 10.14744/tasarimkuram.2019.85856 Öz Çeşitli nedenlerle kullanım dışı kalarak işlevini yitiren yapıların korunması genellikle günümüz koşullarına adapte edilmesiyle mümkün olmaktadır. Mimari Babaeski ve Kavaklı Tarihi mirasın önemli bir parçasını oluşturan demiryolu yapıları hat güzergâhlarının değişmesi, demiryolu teknolojisindeki Tren İstasyonu Binalarının ilerlemeler, mevcut yapıların günümüz ihtiyaçlarına cevap verememesi gibi nedenlerle kullanım dışı kalmaktadır. Özellikle hizmet dışı kalan demiryolu hatları Yeniden Değerlendirilmesi üzerinde yer alan istasyon yapılarının kullanımının da terk edilmesiyle yapılar Ali Yıldız korunmasız kalmaktadır. Türkiye’deki Bozok Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü demiryolu hatları üzerinde çok sayıda yapı inşa edilmiştir. Ancak bu yapılardan sadece Bavuru tarihi/Received: 15.01.2018, Kabul tarihi/Final Acceptance: 06.04.2018 önemli merkezlerde yer alan garlar ile ilgili koruma çalışmaları yapılmaktadır. Özellikle ara istasyon konumundaki noktalarda bulunan yapılar için kapsamlı koruma çalışmalarına ihtiyaç vardır. Bu çalışma ile hizmet dışı kalan Kırklareli–Büyükmandıra Demiryolu Hattı üzerindeki Babaeski ve Kavaklı Tren İstasyonu yolcu binaları için yeni kullanım önerileri geliştirilerek, çalışmanın aynı durumdaki diğer istasyon yapılarının da benzer yaklaşımlarla korunması için model olması hedeflenmektedir. Çalışma kapsamında yolcu binaları bütüncül koruma yaklaşımı çerçevesinde, yakınında bulunan diğer 1. Giriş itibariyle incelendiğinde özgün mimarile- demiryolu yapıları ve bulundukları çevre ile ilişkilendirilerek restorasyon Demiryolu mirası geniş bir kavram olarak; rinin yanında yapım teknikleri ve malze- uygulamalarında yapılacak müdahalelerin en meleri ile yapı teknolojisinin gelişimine az düzeyde tutulması ve böylece yapıların demiryolu arşivlerini, demiryolu taşıtlarını, tümünün daha etkin bir kullanım ile yolcu (gar) binası, depo, atölye, lojman gibi katkı sağlayan demiryolu yapıları, şehirle- yaşatılması amaçlanmıştır. demiryolu yapılarını, yaratıcı beyinlerin rin gelişimine de yön vermiştir. Özellikle Abstract yolcu (gar) binaları kent dokusu içerisinde Conserving buildings that are out of use for ürünleri olan teknik donanım, köprü ve various reasons and that lose their functions viyadükleri, bu yapılarla ve hattın tamamı simgesel yapılar olarak öne çıkmaktadır ve are usually made possible by adapting to koruma çalışmaları bu yapılar üzerinde yo- today’s conditions. Railway buildings which ile bir bütün oluşturan kentsel ve kırsal are an important part of the architectural alanlar ile sanayi tesislerini, altyapı ve ğunlaşmaktadır. Demiryolu yapıları; yolcu heritage, the change of railway line routes, sinyalizasyon sistemleri ile ilgili tüm ekip- (gar) binaları, ambar yapıları, bakım-tamir the progresses in railway technology are out of use due to the fact that existing buildings manları, demiryolu şirketlerine ait mobil- atölyeleri, su depoları, lojmanlar, karakol- cannot respond to today’s needs. Buildings ya, saat, kantar gibi demiryolu ile ilgili tüm lar, barakalar olmak üzere istasyonun ko- remain vulnerable, particularly by the numu ve büyüklüğüne bağlı olarak yapılar abandonment of the use of station buildings taşınabilir nesneleri kapsamaktadır (Burman on over-the-rail rail lines. Many buildings 1997, 19; Erkan 2007, 142; Köşkeroğlu 2006, grubu oluşturacak şekilde inşa edilmiştir. were built on railway lines in . Dolayısıyla bu mirasın korunması ama- However, only conservation studies related 20). Bu mirasın önemli bir parçası olarak to the stations located in the important demiryolu mimarisi özgün yapı tipleriyle cıyla istasyon alanlarında bulunan yapılar centers are being carried out. There is a yakın çevresiyle birlikte bütünün parçaları need for extensive conservation studies, öne çıkmakta ve korunma problemleri especially for buildings located at the places bulunmaktadır. Geniş bir alana yayılı hâlde olarak değerlendirilmeli ve bütüncül koru- of the intermediate stations. With this study, ma yaklaşımları geliştirilmelidir. it is aimed to develop a new usage proposal bulunan demiryolu yapılarının çok sayıda for passenger buildings of Babaeski and ve farklı tiplerde olması koruma süreci açı- Demiryolu mimarisinin tescillenmesi yö- Kavaklı Railway Stations on the Kırklareli- Büyükmandıra Railway Line, which is out of sından da kapsamlı yaklaşımlar geliştiril- nündeki çalışmaların yetersiz olması, bir- service, and to be a model for other station mesini zorunlu hâle getirmektedir. Koruma çok yapının özgünlüğünü yitirmesine veya buildings in the same situation to be çalışmalarının özellikle önemli merkez- yıkılarak yok olmasına neden olmaktadır. preserved by similar approaches. Within the scope of the study, it was aimed that the lerdeki gar binaları ile sınırlı kalması ve Dolayısıyla bu alanda yapılacak detaylı passenger buildings should be kept at the demiryolu mimarisinin genellikle eksik tescil çalışmaları, yapıların korunması için minimum level in the restoration practices by being associated with the other railway bir şekilde gar binaları ile özdeşleştirilmiş atılabilecek ilk adım olarak büyük önem buildings in the vicinity of the integrated olması çok sayıdaki demiryolu yapısının arz etmektedir. Kültür ve Tabiat Varlıkla- protection approach, so that all the buildings can be kept alive with more effective use. da özgünlüğünü yitirmesine veya yıkılarak rını Koruma Bölge Kurullarınca yürütülen Anahtar Kelimeler: Demiryolu mimari yok olmasına neden olmaktadır. Endüstri tescil çalışmalarında bütüncül koruma mirası, Babaeski, Kavaklı, tren istasyonu, mirasının bir parçası olarak değerlendirilen sürecine katkı sağlayacak şekilde, yapılar yeniden kullanım demiryolu yapıları, tarihi ve mimari anıt içerisinde bulundukları alan ile birlikte Keywords: Railway architectural heritage, Babaeski, Kavaklı, train station, re-use niteliği taşımaktadır. Yapıldıkları dönem “gar sahası” olarak tescillenmektedir. Sayı 27, Mayıs 2019 31 Ali Yıldız

Şekil: 1 Kullanım Dışı Kalan Demiryurt İstasyonu Yolcu Binası ve Emtia Ambarı, 2017.

Ancak arşiv kayıtlarından bağımsız olarak sına yönelik toplum bilinci oluşturulabilir. lokal düzeyde yürütülen tescil çalışmala- Ankara-Eskişehir demiryolu hattındaki rında yapıların özgün işlevi genellikle yan- gelişmelerle birlikte kullanım dışı kalan lış belirtilmekte, bazı hâllerde ise yetersiz Malıköy Tren İstasyonu’nun müzeye bilgi nedeniyle yapıların bir kısmının tesci- dönüştürülmesi ve aynı hat üzerindeki An- li yapılmamaktadır. Yapıların mülkiyetinin kara Gazi Tren İstasyonu yolcu binasının TCDD’de olması tescil çalışmalarında restoran olarak yeniden işlevlendirilmesi kurumlar arası koordinasyonu gerektir- bu kapsamda değerlendirilebilir (Şekil 2). mektedir. Demiryolu taşımacılığındaki Tarihsel süreç içerisinde üzerinde bulundu- gelişmelere bağlı olarak, özellikle hızlı tren ğu hatların kullanım dışı kalmasıyla işlev ağının genişletilmesi yönündeki çalışmalar değişikliğine uğrayarak üniversite yerleş- mevcut hatlar üzerindeki yapıların önem- kesine dönüştürülen Karaağaç Tren li bir kısmının işlevsiz kalmasına neden İstasyonu yapıları ile otele dönüştürülen olmaktadır. Demiryolu güzergâhlarının ve Mudanya Tren İstasyonu yapıları koruma istasyon noktalarının yeniden planlanması, sürecine yeniden işlevlendirmenin katkısını mevcut yapıların günümüz koşulları için yetersiz kalması gibi nedenlerle yapılar yansıtması açısından önemli örneklerdir. Karaağaç, Mudanya ve Malıköy istasyon kullanım dışı kalmaktadır (Şekil 1). Ayrıca hızlı tren projeleri ile demiryolu hat sayı- yapılarındaki işlev değişiklikleri bütüncül sının arttırılması demiryolunun konumuna koruma yaklaşımı çerçevesinde değerlendi- göre inşa edilen bazı demiryolu yapılarının rilebilir. Benzer bir yaklaşıma örnek olarak da yıkılmasına sebep olmaktadır. Dolayı- Kocaeli Tarihi Tren İstasyonu’nun müzeye sıyla demiryolu yapılarının korunabilmesi dönüştürülme süreci gösterilebilir. Belir- için henüz planlama aşamasında önlemler Şekil: 2 geliştirilmelidir. Koruma sürecinin mali Ankara Gazi Tren İstasyonu Yolcu Binası (Yıldız 2008, 123). yönünün TCDD tarafından yönetilmesi, kurum bütçesinin sınırlı olması dolayısıyla yerel yönetimlerce veya diğer kuruluşlarca desteklenmesini gerektirmektedir. Bu kap- samda TCDD son yıllarda mülkiyetindeki yapıların bir kısmını kiraya vermektedir. Yerel yönetimlerce kiralanan yapıların yeni işlevler ile şehir yaşamına dâhil edilmesiyle demiryolu mirasının korunma- 32 Sayı 27, Mayıs 2019 Babaeski ve Kavaklı Tarihi Tren İstasyonu Binalarının Yeniden Değerlendirilmesi

tilen istasyondaki yapılar mevcut hatlar uluslararası bir kural geriye dönülebilirlik- üzerindeki birçok yapının da teknolojik tir. Ekonomik olanak olmadığı için yeni bir gelişmelerle birlikte kullanım dışı kalaca- işlev verilerek kurtarılan yapı, gelecekteki ğının göstergesidir. yeni incelemeler için hazır olmalıdır (Kuban Zamanla değişen yaşam biçimi ve ona 2000, 117-119). bağlı istekler nedeniyle birçok tarihi yapı Kullanım dışı kalan ara istasyon konu- özgün işlevini yitirmekte, ilk yapılış ama- mundaki demiryolu yapılarının korunma cından farklı bir işleve hizmet etmek için sorunlarının belirlenmesi amacıyla incele- uyarlanmaktadır. Yeniden işlevlendirme me konusu olarak seçilen Kırklareli–Bü- eski binaların yıkımdan kurtarılması için yükmandıra Demiryolu Hattı 1912 yılında bir araçtır. Venedik Tüzüğü’nün 5. mad- hizmete girmiştir. Demiryolu hattında 1987 desinde “Anıtların korunması her zaman yılına kadar yolcu taşımacılığı yapılırken, onları herhangi bir yararlı toplumsal amaç hat bu yıldan sonra sadece askeri nakliye için kullanmakla kolaylaştırabilir. Bunun ve yük taşımacılığı için kullanılmıştır. için bu çeşit bir kullanım arzu edilir, fakat 2006 yılı itibariyle yük taşımacılığının bu nedenle yapının planı ya da süslemeleri da son bulmasıyla hattın yalnızca askeri değiştirilmemelidir. Ancak bu sınırlar için- amaçlı kullanımına devam edilmektedir. de yeni işlevin gerektirdiği değişiklikler Ancak bu şekildeki kullanımının çok sey- tasarlanabilir ve buna izin verilebilir” deni- rek ve kısa süreli olması nedeniyle hat üze- lerek yeniden kullanımla ilgili temel yak- rindeki yapıların kullanımı terk edilmiştir. laşım ana çizgileriyle belirtilmiştir (Ahunbay Dolayısıyla hat üzerinde bulunan demiryo- 2004, 97). Amsterdam Bildirgesi’nde ise lu yapıları korunmasız kalmıştır. Rumeli yeniden işlevlendirmenin önemi “Yapılara, Demiryolu Hattı’ndan Büyükmandıra onların karakterine saygı göstermeyi ihmal İstasyonu’nda ayrılan Kırklareli hattı, Na- etmeden çağdaş yaşamın gereklerine uyan dırlı – Babaeski – Karamesutlu – Taşağıl işlevler vermeli; böylece yaşatılmalarını – Nacak – Kavaklı istasyonlarını geçerek garanti altına almalı” şeklinde belirtilmek- il merkezinde son bulur (Yıldız 2008, 17). De- tedir (Ahunbay 2004, 154). Carta Del Resta- miryolu hattı üzerindeki istasyonlardan uç uro’nun 4. maddesinde yeni işlev vermenin noktada yer alan Kırklareli Tren İstasyonu sınırları “Yaşayan, yani ayakta duran anıt- ana istasyon olması nedeniyle diğer istas- lara, yalnızca özgün işlevinden çok uzak yonlardan ayrılmaktadır. Bununla birlikte olmayan ve binada gerekli uyarlamaların Babaeski Tren İstasyonu inşa edilen yapı- önemli hasara neden olmayacak şekilde lar itibariyle, Kırklareli Tren İstasyonu’nun yapılabileceği yeni kullanımlar verilmesi küçük bir kopyası olarak oluşturulmuştur. kabul edilebilir” şeklinde belirtilmektedir Diğer ara istasyon konumundaki Kavaklı (Ahunbay 2004, 148). Geleneksel Mimari Mi- ve Taşağıl Tren İstasyonu yapıları da bir- ras Tüzüğü’nde konu “Geleneksel mimari- birinin aynısıdır. Büyükmandıra istasyonu nin takdir edilmesi ve başarıyla korunması, inşa edilen yapılar yönüyle Kavaklı ve toplumun buna katılımı, desteği, sürekli Taşağıl istasyonu ile büyük oranda benzer- bakımı ve kullanımına bağlıdır. Geleneksel lik göstermektedir. Ancak Büyükmandıra yapıların yeni işlevlere uyarlanması ve istasyonu yolcu binasının pencere ve kapı yeniden kullanımda, yapılar kullanılabilir açıklıklarının etrafında söve düzenlenme- bir yaşam standardına yükseltilirken, bü- miş, yapıya bitişik olarak inşa edilen emtia tünlüğü, karakteri ve biçimi saygı görme- ambarı ise uzun kenarı doğrultusundaki lidir” şeklinde yer almaktadır (Ahunbay 2004, boyutu daha büyük olacak şekilde tasar- 177-178). Çağdaş restorasyon uygulamaları lanmıştır. Nadırlı, Karamesutlu ve Nacak büyük oranda, yeni işlev vererek eski istasyonlarının küçük birer yerleşim olması yapıları korumak zorundadır. Yapının, yeni dolayısıyla bu noktalarda sadece bekleme işlevlendirme yapılıp, restorasyonu için bir amaçlı duraklar inşa edildiği düşünülmek- ekonomik olanak yaratılmadan kurtarılma- tedir. Nitekim bu alanlarda herhangi bir sı olanaksızdır. Yeniden işlevlendirmede, yapı olduğu yönünde veri bulunmamakta- Sayı 27, Mayıs 2019 33 Ali Yıldız

dır. İstasyon alanlarında inşa edilen yapılar yapıların kat planları 1/200 ölçekte çizil- istasyonların büyüklük, yoğunluk ve fonk- miş olup; planlar üzerine sadece mekân siyonları ile ilgili bilgiler vermektedir. Hat ölçüleri, duvar kalınlıkları ve kapı-pencere- üzerindeki istasyon alanları büyüklüklerine lerin (ölçüleri belirtilmeden) duvardaki yerleri ve yoğunluklarına göre sınıflandırıldığında işlenmiştir. Arşiv araştırmalarında Babaes- Kırklareli il merkezindeki istasyon en bü- ki ve Kırklareli Garı dışındaki yapılara ait yük ve yoğun istasyon olarak öne çıkmakta detaylı projelere ulaşılamamıştır. Kırklare- olup, Babaeski ilçesindeki istasyon ikinci li–Büyükmandıra Demiryolu Hattı üzerin- sırada, belde olan Kavaklı – Taşağıl – Bü- deki yapılar cephe karakteri, yapım tekniği yükmandıra yerleşimlerindeki istasyonlar ve bezemeleri itibariyle birbirleri arasında ise üçüncü sırada yer almaktadır. Köy olan bütünlük göstermektedir. Neo-klasik tarzda Nadırlı, Karamesutlu ve Nacak yerleşimle- inşa edilen yapılar, mimari elemanları ve rindeki istasyonlar ise sadece durak olarak bezemeleriyle üslup özelliklerini yan- hizmet vermiştir (Şekil 3). sıtmaktadır. Bu hatta özgü tip projelerin Kırklareli–Büyükmandıra Demiryolu farklı istasyon noktalarında uygulanması Hattı üzerinde yer alan istasyon yapıları- yapım sürecini hızlandırırken demiryolu nın yapım tarihi ve mimarı kesin olarak hattı üzerindeki yapıların mimari açıdan bilinemese de hattın 1910 yılında yapımına diğer demiryolu hatlarından ayrılmasını başlandığı ve 1912 yılında işletmeye açıl- sağlamıştır. Böylece hat üzerindeki yapılar dığı dikkate alınırsa, yapıların da bu tarih- arasında mimari üslup, cephe karakteri ve ler arasında inşa edildiği anlaşılmaktadır. plan tipi açılarından uyum ve bütünlük TCDD arşivlerinde yürütülen çalışmalar sağlanırken; kullanılan malzeme ve yapım neticesinde yapılar ile ilgili vaziyet planları sistemi yönleriyle de yapılar benzer özel- ile Babaeski yolcu (gar) binasına ait orijinal likler sergilemektedir. Yapılarda kullanılan projeye ulaşılabilmiştir. Babaeski yolcu duvar kalınlıkları, bodrum tavan döşeme- (gar) binasına ait orijinal proje Şark De- lerinde uygulanan volta döşeme sistemi, miryolları Kumpanyası tarafından yabancı zemin kat tavan döşemesinde uygulanan mimarlara Fransızca olarak hazırlatılmıştır ahşap kirişlerin çelik profillere oturtulduğu (Yıldız 2013, 54). 1/1000 ölçekli hazırlanan döşeme sistemi benzerdir. vaziyet planlarının yer aldığı paftaların alt Bu çalışma ile hizmet dışı kalan Kırk- kısımlarına istasyon alanlarında bulunan lareli–Büyükmandıra Demiryolu Hattı Şekil: 3 Rumeli Demiryolu Hattı ve Kırklareli– Büyükmandıra Demiryolu Hattı (Yıldız 2008, 18).

34 Sayı 27, Mayıs 2019 Babaeski ve Kavaklı Tarihi Tren İstasyonu Binalarının Yeniden Değerlendirilmesi

Tablo: 1 Babaeski ve Kavaklı Tren İstasyonu Yapıları Yapının İsmi Önerilen Kullanım Kat Adeti Toplam Alanı İçin Yeni Kullanım Önerileri Babaeski Yolcu (Gar) Binası Anaokulu veya Sağlık Ocağı 2 313,5 m2 Babaeski Emtia Ambarı Ek derslik veya Kafeterya 1 96,5 m2 Babaeski Umumi Hela Tuvalet 1 14,5 m2 Babaeski Çift Makasçı Binası Ek derslik veya Eczane 1 81,0 m2 Kavaklı Yolcu Binası Kafeterya 2 161,5 m2 Kavaklı Emtia Ambarı Bar 1 54,5 m2

üzerinde yer alan ara istasyon konumun- inşa edilmiştir (Şekil 1, 4-6). Dolayısıyla daki Babaeski ve Kavaklı Tren İstasyonu çalışmada geliştirilen öneriler benzer yak- binalarının korunması amacıyla yeni işlev laşımlarla ve yapıların bulunduğu çevrenin önerileri geliştirilmiştir. Demiryolu hattı durumu dikkate alınarak diğer istasyon üzerindeki diğer bir istasyon noktasında yapıları için de uygulanabilir. inşa edilen Taşağıl Tren İstasyonu yolcu binası ve emtia ambarı Kavaklı Tren 2. Babaeski Tren İstasyonu Binalarının İstasyonu yolcu binası ve emtia ambarının Korunma Durumları ve Yapıların simetriği olarak tasarlanmış olup, korun- Yeniden Değerlendirilmesi masız durumdaki yapılar geçen on yıllık Babaeski istasyon alanındaki yapılar- süreçte yıkılarak yok olmuştur. Benzer dan günümüze; yolcu (gar) binası, emtia durumda olan Kavaklı Tren İstasyonu ambarı, umumi hela, çift makasçı binası ve yapılarının da önlem alınmadığı takdirde amele binası ulaşmıştır (Şekil 7-8). Yapılar- kısa zaman içerisinde yıkılacağı öngörül- dan amele binası günümüzde konut olarak mektedir. Çalışma kapsamında Babaeski kullanılırken, diğer yapılar kullanım dışı ve Kavaklı Tren İstasyonu binalarının kalmıştır. Yolcu (gar) binası, emtia am- mevcut durumları yerinde yapılan rölöve barı, umumi hela ve çift makasçı binası çalışmaları ve fotoğraflar ile belgelenmiş yakın çevresi ile birlikte Edirne Kültür ve ve yapıların geçirdiği onarımlar tespit Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kuru- edilmiştir. Kullanım dışı kalan yapıların lu’nun 18.11.2011 tarih, 105 sayılı kararı korunması amacıyla yeni işlev önerileri ile tescillenerek koruma altına alınmıştır. geliştirilerek günümüz koşullarına adapte İlgili tescil kararına emtia ambarının özgün edilmesi hedeflenmiştir (Tablo 1). kullanımı, hatalı bir şekilde kantar binası Türkiye’deki mevcut demiryolu hatları olarak işlenmiştir. Tescil çalışmalarının üzerindeki istasyon yapılarının önemli bir arşiv kayıtlarına dayandırılmadan yapıl- kısmı büyüklükleri itibariyle Babaeski ve ması ve alandaki yapıların detaylı olarak Kavaklı Tren İstasyonu binaları ile benzer- incelenmemesi nedeniyle amele binası lik göstermektedir. Özellikle ara istasyon tescil kararına işlenmemiştir. Kararda tes- Şekil: 4 konumundaki yolcu binalarının birçoğu cilli yapıların bulunduğu alan “gar sahası” Çorlu Yolcu Binası ve Emtia Ambarı, 2011. plan tipi ve ölçüleri yönüyle Kavaklı Tren olarak belirtilmiş olup amele binası bu Şekil: 5 İstasyonu yolcu binası ile benzer nitelikte- alanın dışında kalmaktadır (Url-1) (Şekil 9). Alpullu Yolcu Binası ve Emtia Ambarı, 2011. Şekil: 6 dir. Bu yapıların genelinde iki katlı yolcu Mevcut kullanımıyla amele binası alandaki Su Durağı Yolcu Binası ve Emtia Ambarı, 2017. binaları tek katlı emtia ambarı ile bitişik diğer yapılara kıyasla daha iyi koruna-

Sayı 27, Mayıs 2019 35 Ali Yıldız

bilmiştir, bununla birlikte yapının tescilli 2.1 Babaeski Tren İstasyonu Binalarının Şekil: 7 Babaeski Tren İstasyonu Vaziyet Planı (TCDD, olmaması ileride yapılacak müdahalelerin Mimari Özellikleri ve Mevcut 2007). koruma kriterlerinden bağımsız olarak Durumları Şekil: 8 Babaeski Tren İstasyonu Gar Sahası İçerisinde gerçekleştirilmesine neden olacaktır. Babaeski Tren İstasyonu alanındaki yapı- Yer Alan Yapılar, 2011. Babaeski yolcu (gar) binası cephe karakteri, lardan yolcu (gar) binası dikdörtgen planlı, bezemeleri, yapım sistemi, plan organizas- uzun kenarı demiryolu hattına paralel ola- yonu gibi özellikleri ile Kırklareli yolcu rak inşa edilmiştir. Yapı bodrum, zemin ve (gar) binasının adeta küçük bir kopyası I. kat olmak üzere üç kattan oluşmaktadır. olarak tasarlanmıştır (Şekil 10-11). İstasyon Binanın zemin katında giriş holü, I.–II.–III. alanındaki emtia ambarı, umumi hela, çift sınıf yolcular ve bayanlar için bekleme makasçı binası yapıları da tip projelerin salonları, gar şefi odası, yazıhane–gişe hat üzerindeki farklı istasyon noktaların- bölümleri tasarlanmıştır. Giriş holünün da uygulanmasına bağlı olarak Kırklareli sol tarafında kalan yazıhane, merdiven istasyon alanındaki yapıların aynısı olarak boşluğu ve gar şefi odasının alt kısımla- Şekil: 9 Babaeski Tren İstasyonu Alanını Gösteren inşa edilmiştir. rında bodrum oluşturulmuş, yapının diğer Uydu Görüntüsü (Url-2).

36 Sayı 27, Mayıs 2019 Babaeski ve Kavaklı Tarihi Tren İstasyonu Binalarının Yeniden Değerlendirilmesi

Şekil: 10 Kırklareli Yolcu (Gar) Binası, 2016. Şekil: 11 Babaeski Yolcu (Gar) Binası, 2011.

kısımları bodrumsuz olarak inşa edilmiş- duvarlar giriş holüne doğru kalınlaştırıla- tir. Birinci kata çıkış yapının güneydoğu rak, düşeyde kolon şeklinde devam eden köşesinde yer alan ahşap yarım döner taşıyıcı ayaklar oluşturulmuştur. I. kat merdiven aracılığıyla sağlanmış, birinci bölücü duvarlarının taşıtılabilmesi amacıy- kat seviyesinde merdiven boşluğunda dört la bu duvarların altında da çelik profiller basamak ile geçişin sağlandığı bir tuvalet kullanılmıştır (Şekil 14). tasarlanmıştır. Yapının birinci katı gar Yapının TCDD arşivinde yer alan orijinal şefinin kullanımına sunulmuş bir lojman projesi ile bugünkü durumu karşılaştı- olarak tasarlanmıştır. Ayrıca bu kattaki iki rıldığında bazı farklılıklar olduğu tespit oda lojmandan bağımsız olarak bekâr bir edilmiştir. Birinci katta, peron cephesine memur için ayrılmıştır. Giriş holü, ana küt- bakan giriş holünün üst kısmındaki odada leden giriş ve peron cephelerinde 15-25 cm cumba tasarlanmış ancak uygulamada bu taşırılarak belirginleştirilmiştir. Bodrum kısım balkon olarak inşa edilmiştir. Yapı duvarları iri agregalı beton duvar, zemin ve incelendiğinde bu farklılığın zaman içeri- birinci kat duvarları ise tuğla yığma olarak sinde yapılan değişikliklerden kaynaklan- inşa edilen yapının üzeri ahşap beşik çatı madığı, yapının inşası sırasında projedeki ile örtülmüştür. Ana kütlenin üzerini örten bazı değişiklikler neticesinde oluşturulduğu bu çatıya dik bir şekilde saplanan giriş ho- anlaşılmıştır. Ancak yapı inşa edildikten lünün beşik çatısı ile cephelerdeki simetri sonra çeşitli müdahalelere maruz kalmış, vurgulanmıştır (Yıldız 2013, 56-57) (Şekil 12-13). özellikle I. katın plan şemasında önemli Yapının bodrum kat tavan döşemesi volta değişiklikler yapılmıştır. Zemin kattaki döşeme, zemin ve I. kat tavan döşemeleri bayan yolcu bekleme salonunun içerisine Şekil: 12 ise ahşap kirişlerle oluşturulmuştur. Giriş ahşap merdiven eklenerek yapının I. katına Babaeski Yolcu (Gar) Binasına Ait Orijinal holünün tavanındaki ahşap kirişler orta ayrı bir geçiş sağlanmıştır. Birinci kattaki Proje (TCDD, 2007). Şekil: 13 kısımdaki yatay çelik profillere taşıtıl- koridorun kuzey ucu kapatılarak binanın Yolcu (Gar) Binası Peron Cephesi, 2017. mıştır. Bu profillerin oturduğu kısımlarda bu kısmındaki üç odası bağımsız bir konut

Sayı 27, Mayıs 2019 37 Ali Yıldız

hâline dönüştürülmüş, yeni bölücü duvarlar Şekil: 14 Yolcu (Gar) Binası Giriş Holü (Bekleme eklenerek mutfak ve hol oluşturulmuştur. Salonu), 2017. Ayrıca merdiven boşluğunun üst kısmında tuvalet eklenmiştir. Bekâr memur için ayrı- lan odalar ise güney kısımda kalan bağım- sız bölüme dâhil edilmiştir. Bu hâliyle iki ailenin kullanımına imkân verecek şekilde yeni bir plan organizasyonu oluşturulmuş- tur (Şekil 15-16). Yapım sistemi ve malzeme kullanımları açılarından da Kırklareli Garı ile aynı özellikleri gösteren yapı, cephele- maktadır. Yapının orijinal projesinde kapı rindeki bezemeler açısından daha sade bir Şekil: 15 karakter sergilemektedir. Kırklareli Ga- ve pencere açıklıklarının etrafında silmeler Yolcu (Gar) Binası Kat Planları, Rölöve (Yıldız 2013, 58). rı’ndan farklı olarak yapının pencerelerinin tasarlanmış olup, inşaat esnasında bu silme- Şekil: 16 ve kapılarının etrafında silmeler bulunma- lerin uygulanmadığı anlaşılmaktadır (Yıldız Yolcu (Gar) Binası Kesitleri, Rölöve.

38 Sayı 27, Mayıs 2019 Babaeski ve Kavaklı Tarihi Tren İstasyonu Binalarının Yeniden Değerlendirilmesi

Şekil: 17 Yolcu (Gar) Binası Cepheleri, Rölöve.

2013, 57-58). Yapının cepheleri simetrik dü- şeklinde, kapalı hacim olarak inşa edilmiş- zende olup, giriş ve peron cepheleri büyük tir. Herhangi bir girişin düzenlenmediği bu oranda benzerlik göstermektedir. Sağ yan hacmin, yapının zeminden yükseltilerek cephesi sağır olarak düzenlenen yapının meydana gelebilecek nem ve zemin suyu sol yan cephesi, I. kat koridoru hizasında etkilerinden korunması amacıyla oluşturul- açılan üç adet dar ve yüksek pencere ile duğu düşünülmektedir. Yapının peron ve hareketlendirilmiştir (Şekil 17). arka cepheleri ile yan cepheleri simetrik bir Alandaki emtia ambarı uzun kenarı demir- düzen ile inşa edilmiştir; yan cephelerinde yolu hattına paralel uzanan dikdörtgen plan birer pencere, peron ve giriş cephelerinde şemasında tasarlanmış olup, taş malze- ise ikişer yatay sürme kapı ile kapıların meden kâgir yığma olarak inşa edilmiştir. ortasında açılan küçük birer pencere yer Tek katlı yapının üzeri bir askılı ahşap almaktadır. Pencere ve kapı açıklıkları asma çatı makasları üzerine oturtulan beşik basık kemerlerle geçilmiş, kemerlerin tepe noktalarında kilit taşı görünümünde çatı ile örtülmüştür (Şekil 18-20). Yapının subasman seviyesinin alt kısmı bodrum bezemeler uygulanmıştır. Bu açıklıkların etrafı silmeler ile çevrilmiş, böylece kapı Şekil: 18 Emtia Ambarı Peron ve Sol Yan Cepheleri, ve pencereler belirginleştirilerek cephelere 2017. hareket kazandırılmıştır (Şekil 21). Alandaki çift makasçı binası dikdörtgen planlı, uzun kenarı demiryolu hattına paralel ve tek katlı olarak inşa edilmiştir. İki ailenin kullanımı amacıyla simetrik olarak tasarlanan yapı birbirine bitişik iki daireden oluşmaktadır (Şekil 22-23). Tuğ- la malzemeden kâgir yığma olarak inşa Sayı 27, Mayıs 2019 39 Ali Yıldız

Şekil: 19 Emtia Ambarı Planı, Rölöve.

Şekil: 20 Emtia Ambarı Kesitleri, Rölöve.

Şekil: 21 Emtia Ambarı Cepheleri, Rölöve.

40 Sayı 27, Mayıs 2019 Babaeski ve Kavaklı Tarihi Tren İstasyonu Binalarının Yeniden Değerlendirilmesi

Şekil: 22 ahşap kirişlemeler üzerine çakılan kaplama Çift Makasçı Binası Peron ve Sol Yan Cepheleri, 2017. tahtası ile oluşturulmuştur. Çatı arasının havalandırılması için her iki yan cephede birer küçük pencere açılmıştır. Pencere ve kapı açıklıklarının etrafı silmeler ile çevrilerek açıklıklar vurgulanmış, üst kısımlarındaki silmelerin dış konturlarına kavis verilmiş ve ayrıca orta kısımlarında kilit taşı şeklinde bezemeler işlenmiştir, böylece açıklıkların üst kısımlarında basık edilen yapının üzeri ahşap beşik çatı ile kemer görünümü elde edilmiştir. Yapının örtülmüştür. Yapının subasman seviye- cepheleri kenar kısımlarda oluşturulan sinin alt kısmı, emtia ambarında olduğu geniş silmeler ve subasman seviyesindeki gibi bodrum şeklinde, kapalı hacim olarak bina eteği ile çerçeve içerisine alınarak inşa edilmiştir (Şekil 24). Bu kısmın yan hareketlendirilmiştir (Şekil 25). Zaman duvarları üzerinde karşılıklı açılan camsız içerisinde yapılan değişiklikler sonucunda pencereler ile havalandırma sağlanarak, su yapının dairelerini birbirinden ayıran ara ve nem etkilerinden korunum sağlanmıştır. duvarında açılan bir kapı ve sol taraftaki Yapının bodrum kat tavan döşemesi volta giriş kapısı açıklığına denizlik yüksekliğin- döşeme, zemin kat tavan döşemesi ise ce duvar örülerek pencereye çevrilmesi ile Şekil: 23 Çift Makasçı Binası Planı, Rölöve.

Şekil: 24 Çift Makasçı Binası Kesitleri, Rölöve.

Sayı 27, Mayıs 2019 41 Ali Yıldız

Şekil: 25 Çift Makasçı Binası Cepheleri, Rölöve.

bina tek ailenin kullanabileceği müstakil bir lojmana dönüştürülmüştür. Yapı metruk hâlde olup pencere ve kapı doğramaları sökülmüş, bacaların çatı yüzeyi üzerine çıkan bölümleri yıkılmıştır. Gar sahası içerisindeki umumi hela bay ve bayan yolcuların kullanımı için dikdörtgen planlı olarak simetrik düzende tasarlanmış- Şekil: 26 tır. Tuğla yığma olarak inşa edilen yapının Umumi Hela Arka ve Sol Yan Cepheleri, 2017. Şekil: 27 üzeri ahşap beşik çatı ile örtülmüştür. Umumi Hela, Rölöve. Yapının kapı açıklıklarının etrafı silmelerle çevrilmiş, silmelerin üst kısımlarında kilit taşı görünümlü bezemeler uygulanmıştır. Ayrıca her iki yan cephedeki çatı arası hi- zasında rozet şekilli bezemeler işlenmiştir (Şekil 26-27). Alandaki yapılardan amele binası çift makasçı binası ile benzer formda; dik- dörtgen planlı, uzun kenarı demiryolu hattına paralel ve tek katlı olarak tasarlan- mıştır. Yapının üzeri ahşap beşik çatı ile örtülmüş; subasman seviyesinin alt kısmı bodrum şeklinde, kapalı hacim olarak inşa edilmiştir. Amele binasının kapı-pencere açıklıkları etrafında silme düzenlenmemiş; çift makasçı binasında olduğu gibi yapının cepheleri kenar kısımlarda oluşturulan geniş silmeler ve subasman seviyesindeki bina eteği ile çerçeve içerisine alınarak ha- reketlendirilmiştir (Şekil 28-29). Konut olarak kullanılan yapı sadece dışarıdan fotoğrafla- nabilmiş, rölöve çalışması yapılamamıştır. Bu şekildeki kullanımın herhangi bir izin 42 Sayı 27, Mayıs 2019 Babaeski ve Kavaklı Tarihi Tren İstasyonu Binalarının Yeniden Değerlendirilmesi

Şekil: 28 Amele Binası Peron (Giriş) ve Sol Yan Cepheleri, 2017.

veya protokole tabi olmadığı tespit edilen gerçekleşmesine neden olmaktadır. Özel- binanın tescilli olmaması nedeniyle alanda- likle çatı yüzeyinden yapıların içerisine ki diğer yapılardan farklı koruma sorunları giren yağış sularının ahşap elemanların bulunmaktadır. Binanın dış kısmına yapılan deformasyonuna ve sıvalarda kabarmalara niteliksiz ekler geriye dönebilir biçimdedir, sebep olduğu tespit edilmiştir. Babaeski ancak bunun dışında yapılan müdahaleler Tren İstasyonu binaları üzerinde hasara tespit edilerek yapının özgün durumuyla neden olan bir diğer etken ise yapıların korunması gerekmektedir. Bu amaçla yapı evsiz insanlar tarafından barınak olarak ile ilgili tescil çalışmalarının başlatılması kullanılmasıdır. Bu şekildeki bir kullanım son derece önemlidir. Tescil kararının yapıların yağmalanmasına ve özgünlüğünü ardından yapının sürdürülebilir bir yakla- yitirmesine neden olmaktadır. Nitekim şımla korunabilmesi amacıyla, yapılacak yolcu binası içerisinde ısınma amacıyla onarımlar ile mevcut kullanımının devam yakılan ateş sonucunda I. kat koridorunun ettirilmesi önerilmektedir. ahşap döşemesinin bir bölümü yanarak İstasyon alanındaki tescilli yapılar metruk tahrip olmuştur. Benzer şekilde bazı ahşap hâlde olup bakımsızlık ve çevresel etkiler elemanlar da ısınma amacıyla sökülerek nedeniyle günden güne tahrip olmaktadır. yakılmıştır. Bu ve benzeri etkilere karşı Yapıların periyodik olarak bakımlarının yapıların korunabilmesi için pencere ve yapılmaması neticesinde çatı ve kapı-pen- kapı açıklıkları tuğla ile örülerek kapatıl- cere elemanlarında meydana gelen hasarlar mıştır. Fakat bu tuğla duvarlar üzerinde atmosferin yıpratıcı etkilerinin daha hızlı açılan delikler ile yapıların benzer şekilde Şekil: 29 Amele Binası Arka ve Sağ Yan Cepheleri, 2017.

Sayı 27, Mayıs 2019 43 Ali Yıldız

kullanımına devam edilmektedir. Yapıların lu, sağlık ocağı, karakol olmak üzere geniş bulunduğu alanın yerleşim merkezinin dış bir çerçevede değerlendirilebilmektedir. mahallelerine yakın olması dolayısıyla Ancak yapının bulunduğu çevre itibariyle yeterli güvenlik önlemlerinin alınamadığı anaokulu veya sağlık ocağı olarak yeniden gözlenmiştir. işlevlendirilmesi daha etkin ve sürdürü- lebilir bir fonksiyon ile korunmasını da 2.2 Babaeski Tren İstasyonu Binalarının sağlayabilecektir. Özellikle yapının anao- Yeniden Değerlendirilmesi kulu olarak değerlendirilmesi ile yapıların Babaeski Tren İstasyonu alanındaki bulunduğu alan içerisinde geniş oyun ve yapıların sürekli kullanımının olmaması spor alanları oluşturulabilecektir. Ayrıca bakım ve onarımlarının yapılmasını da yapılar grubu bütüncül bir yaklaşımla güçleştirmektedir. TCDD mülkiyetindeki kompleks olarak değerlendirilerek konum yapıların demiryolu hattının tekrar aktif itibariyle yolcu (gar) binasının yakınında olarak işlerlik kazanması hâlinde özgün bulunan emtia ambarı ile çift makasçı işlevlerine yakın kullanımlar ile yaşatıl- binaları da ek dersliklerin yer aldığı binalar ması en doğru koruma yaklaşımı olacaktır. olarak kullanılabilecektir. Bunun yanında Bununla birlikte demiryolu teknolojisinde- yapılara birbirinden bağımsız olarak yük- ki ilerlemeler ve ihtiyaçların farklılaşması lenecek yeni işlevler ile alandaki yapıların nedenleri ile yapıların günümüz ihtiyaçla- farklı ihtiyaçlara cevap vermesi sağlanarak, rını karşılayacak şekilde restore edilmesi günlük kullanım periyodu arttırılabilir. Bu gerekecektir. Bu kapsamda yolcu (gar) amaçla yolcu (gar) binasının sağlık ocağı binası özgün kullanımı ile bilet satış, yolcu olarak işlevlendirilmesiyle ilişkili olarak bekleme hizmetlerinin karşılandığı ve idari emtia ambarının kafeterya, çift makasçı birimlerin yer aldığı bir yapı olarak işlev- binasının ise eczane olarak kullanılma- lendirilebilecektir. Emtia ambarı kafeterya, sı öngörülmüştür. Emtia ambarının bu restoran veya ek yolcu bekleme salonu; şekildeki kullanımına bağlı olarak yapının çift makasçı binası ek idari bina ve umumi yakınındaki umumi helanın da özgün işle- hela da tuvalet olarak yeniden değerlen- viyle kafeterya için tuvalet olarak hizmet dirilebilecektir. Ancak demiryolu hattının vermesi planlanmıştır . tekrar işler hâle gelmesi durumunda da, hat (Şekil 30) güzergâhının ve istasyon noktalarının yeni- Önerilen işlevlere bağlı olarak binaların den planlanması gibi değişiklikler nede- özgün plan şemasının yeniden kazan- niyle yapıların kullanılabileceği konusunda dırılması amacıyla sonraki dönemlerde belirsizlik vardır. Bu nedenle kullanım dışı yapılan niteliksiz eklerin kaldırılması, yeni olan yapılara bulundukları çevre ve kent kullanıma bağlı eklerin ise geriye dönebi- yaşamının ihtiyaçları doğrultusunda yeni lir biçimde en az düzeyde tutulması; yeni ekler için kullanılacak malzemelerin özgün Şekil: 30 fonksiyonlar yüklenerek sürdürülebilir bir Babaeski Gar Sahasının Yeniden koruma yaklaşımı geliştirilmelidir. Gelişti- malzeme ile uyumlu, ayırt edilebilir (çağdaş Düzenlenmesi için Geliştirilen Öneri. rilecek işlev önerilerinde yapılar grubunun bütün olarak değerlendirilmesi ve buna bağlı olarak birbiriyle ilişkili fonksiyonlar ile binaların korunması sağlanmalıdır. Ayrıca alana yerleştirilecek model lo- komotif ve vagonlar ile yapıların özgün kullanımlarını anımsatacak düzenlemelere yer verilmesi yapıların tarihi kimliğinin yansıtılmasına katkı sağlayacaktır. Gar sahası içerisindeki yapılardan yolcu (gar) binasına ek bir yük getirilmeden ve özgün plan şeması ile cephe karakteri ko- runarak yüklenecek yeni fonksiyonlar ko- nut, konukevi, kafeterya, restoran, anaoku- 44 Sayı 27, Mayıs 2019 Babaeski ve Kavaklı Tarihi Tren İstasyonu Binalarının Yeniden Değerlendirilmesi

Şekil: 31 yapı malzemeleri) ve taşıyıcı sisteme aşırı yük Emtia ambarının ek derslik olarak yeniden Yolcu Binası Kat Planları, Restorasyon I. Şekil: 32 getirmeyecek nitelikte olması amaçlanmış- işlevlendirilmesi amacıyla iç kısmına bölü- Yolcu Binası Kat Planları, Restorasyon II. tır. Bu doğrultuda yapıların yeni kullanım- cü duvarlar eklenmiş, duvarların pencere- larına bağlı olarak tasarlanan mekânlardaki lerin orta kısmına denk gelmesi nedeniyle bölücü duvarlarının alçı levha duvar olarak pencerelerin iç kısımlarında doğal ışıktan inşa edilmesi öngörülmüştür. yararlanılabilmesi amacıyla cam tuğla duvar detayı düzenlenmiştir. Yapının arka Yolcu (gar) binasının yeniden işlevlendiril- cephesinde yer alan teras şeklindeki plat- mesi kapsamında geliştirilen restorasyon form genişletilerek, yük indirme-yükleme- önerilerinde zemin kata sonradan eklenen sinin yapıldığı platform ile birlikte kullanım ahşap merdiven ile I. kata eklenen bölücü alanının arttırılması planlanmış, bu kısımla- duvarlar ve tuvalet kaldırılarak yapının rın üzerinde çelik konstrüksiyonlu ve cam özgün plan şeması tekrar kazandırılmıştır. panelli kış bahçeleri tasarlanmıştır (Şekil 33). Yapının anaokulu olarak işlevlendirilme- Yapının plan şeması tek ve geniş bir alan si amacıyla zemin kattaki gar şefi odası, sağladığı için kafeterya olarak işlevlendi- yazıhane ve III. sınıf yolcu bekleme salonu rilmesi durumunda iç kısmı özgün hâliyle içerisine yeni bölücü duvarlar eklenmiştir korunak, kullanım alanının arttırılması ama- (Şekil 31). Geliştirilen diğer kullanım (sağlık cıyla ilk öneride olduğu gibi, dış kısımdaki ocağı) için ise zemin kattaki gar şefi odası platformlar kış bahçesi olarak tasarlanmış- ve III. sınıf yolcu bekleme salonu ile I. tır (Şekil 34). Yapının yakınındaki umumi katta sonradan bağımsız konuta dönüştürü- helanın içerisine lavabolar eklenerek, bay len mekânlar içerisine yeni bölücü duvarlar ve bayan kullanıcılar için farklı cephelerden eklenmiştir (Şekil 32). giriş düzenlenmiştir (Şekil 35). Sayı 27, Mayıs 2019 45 Ali Yıldız

Şekil: 33 Çift makasçı binasının ek derslik olarak tescillenerek koruma altına alınmıştır (Url- Emtia Ambarı Planı, Restorasyon I. işlevlendirilmesi için geliştirilen öneri ile 3). Tescil kararında yapıların tanımlaması Şekil: 34 yapının iki dairesini birbirinden ayıran ara hatalı bir şekilde yapılarak emtia ambarı ile Emtia Ambarı Planı, Restorasyon II. duvarında sonraki dönemde açılan kapı ilgili açıklamaya yer verilmemiştir. Özgün duvar ile kapatılarak, pencereye çevrilen işlevi birbirinden farklı olan yolcu binası giriş kapısı tekrar kapıya dönüştürülmüş; ve emtia ambarının tescil kararına tek yapı mutfak hacimlerinin içerisine eklenen olarak işlenmesi yapıların tarihi kimlikle- bölücü duvarlarla tuvalet mekânları rinin de eksik yansıtılmasına sebep olarak, tasarlanmıştır (Şekil 36). Yapının eczane geliştirilecek restorasyon çalışmalarına olarak işlevlendirilmesi hâlinde ise mevcut yanlış bir yön verecektir. Alandaki diğer durumu korunarak, pencereye dönüştürü- istasyon yapılarına ait sadece temel duvarı len kapısı sabit kapı olarak düzenlenmiş; kalıntılarının bulunması nedeniyle tescil tuvalet, laboratuvar ve ilaç deposu olarak çalışmalarının tek yapı ölçeğinde kaldığı tasarlanan mekânlar için sol taraftaki dai- düşünülmektedir. Bununla birlikte yapı- renin mutfak ve oda mekânlarının içerisine ların bulunduğu istasyon alanı bütüncül bölücü duvarlar eklenmiştir (Şekil 37). koruma yaklaşımı çerçevesinde endüstriyel miras alanı olarak değerlendirilmeli ve bu 3. Kavaklı Tren İstasyonu Binalarının Şekil: 35 Korunma Durumları ve Yapıların Umumi Hela Planı, Restorasyon. Yeniden Değerlendirilmesi Kavaklı istasyon alanındaki yapılardan sadece yolcu binası ve emtia ambarı günü- müze ulaşmış olup, alanda diğer yapılara ait olarak sadece temel duvarlarının kalıntı- ları bulunmaktadır (Şekil 38-41). İki katlı ola- rak tasarlanan yolcu binasının sağ yan cep- hesine bitişik olarak tek katlı emtia ambarı inşa edilmiştir. Yapılar bu hâliyle, Edirne Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Böl- ge Kurulu’nun 10.10.2013 tarih, 1267 sa- yılı kararı ile “Kavaklı Gar Binası” adıyla 46 Sayı 27, Mayıs 2019 Babaeski ve Kavaklı Tarihi Tren İstasyonu Binalarının Yeniden Değerlendirilmesi

Şekil: 36 doğrultuda tescil kararı yenilenmelidir. dan da yapıların birbirinin aynısı olarak Çift Makasçı Binası Planı, Restorasyon I. Şekil: 37 Demiryolu hattı üzerindeki diğer istasyon tasarlandığı anlaşılmaktadır (Şekil 42-43). Çift Makasçı Binası Planı, Restorasyon II. noktalarında yapılan incelemelerde yolcu 3.1 Kavaklı Tren İstasyonu Binalarının binası ve emtia ambarına ait projenin Taşa- ğıl ve Büyükmandıra istasyon alanlarında Mimari Özellikleri ve Mevcut da uygulandığı tespit edilmiştir. Kavaklı Durumları ve Taşağıl Tren İstasyonlarına ait orijinal Kavaklı Tren İstasyonu alanındaki yapılar- vaziyet planlarının yer aldığı paftaların alt dan yolcu binası dikdörtgen planlı, uzun kısımlarındaki 1/200 ölçekli kat planların- kenarı demiryolu hattına paralel olarak Şekil: 38 Kavaklı Tren İstasyonu Vaziyet Planı (TCDD, 2007).

Şekil: 39 Kavaklı İstasyonu Yolcu Binası ve Emtia Ambarı Peron Cephesi, 2017. Şekil: 40 Kavaklı İstasyonu Yolcu Binası ve Emtia Ambarı Giriş Cephesi, 2017.

Şekil: 41 Yol Bekçi Binasına Ait Temel Duvarları, 2017.

Sayı 27, Mayıs 2019 47 Ali Yıldız

tasarlanmıştır. Bina zemin ve I. kat olmak oluşturulmuştur. Zemin kat bekleme salonu Şekil: 42 Taşağıl İstasyonu Yolcu Binası ve Emtia üzere iki katlı olarak, tuğla yığma sistem tavanındaki ahşap kirişler orta kısımda- Ambarı Giriş Cephesi, 2009. ile inşa edilmiştir. Zemin kat dış duvarları ki yatay çelik profillere taşıtılmıştır. Bu Şekil: 43 iki tuğla, I. kat dış duvarları ise 1,5 tuğla Büyükmandıra İstasyonu Yolcu Binası ve profillerin oturduğu kısımlarda duvarlar Emtia Ambarı Peron Cephesi, 2011. kalınlığında blok örgü ile oluşturulmuştur. bekleme salonuna doğru kalınlaştırılarak, Yapının zemin katında bekleme salonu, düşeyde kolon şeklinde devam eden taşıyı- ayrıca bayanlar için bir bekleme salonu, cı ayaklar oluşturulmuştur. Zemin kat bek- yazıhane–gişe bölümleri planlanmış, yapı leme salonu üstündeki odaları birbirinden içerisinden açılan bir kapı ile yazıhane ayıran bölücü duvar da bu çelik profillere Şekil: 44 bölümünden emtia ambarına geçiş sağ- Yolcu Binası ve Emtia Ambarı Kat Planları, taşıtılmıştır (Şekil 47). Rölöve. lanmıştır. Binanın I. katı istasyon şefinin kullanımı amacıyla lojman olarak tasarlan- mıştır. I. kata çıkış sağ köşedeki ahşap ya- rım döner merdiven aracılığıyla sağlanmış, birinci kat seviyesinde merdiven boşlu- ğunda dört basamak ile geçişin sağlandığı bir tuvalet tasarlanmıştır (Şekil 44-45). Yolcu binası ve emtia ambarının üzeri ahşap be- şik çatı ile örtülmüş olup, yolcu binasının saçak seviyesindeki silmeler ve beze- meler Babaeski ve Kırklareli yolcu (gar) binalarında da uygulanmış, böylece aynı hat üzerinde yer alan farklı alanlardaki yapılar arasında uyum sağlanmıştır. Yolcu binasının pencere ve kapı açıklıklarının üzeri düz kemer ile geçilerek, açıklıkların kenarları silmeler ile çevrilmiş, zemin kat açıklıklarının kemer tepe noktalarında kilit taşı görünümlü bezemeler oluşturulmuştur. Zemin kat tavan döşemesi hizasında binayı çevreleyen yatay korniş ile kat seviyesi belirginleştirilirken, Neo-klasik üslup da vurgulanmıştır. Yolcu binasının sol yan cephesi sağır olarak planlanmış, emtia am- barının bitişik olduğu sağ yan cephesinde ise I. kat tuvaletine açılan küçük bir pence- re düzenlenmiştir (Şekil 46). Yapının zemin ve I. kat tavan döşemeleri ahşap kirişlerle 48 Sayı 27, Mayıs 2019 Babaeski ve Kavaklı Tarihi Tren İstasyonu Binalarının Yeniden Değerlendirilmesi

Şekil: 45 Yolcu Binası ve Emtia Ambarı Kesitleri, Rölöve.

Şekil: 46 Yolcu Binası ve Emtia Ambarı Cepheleri, Rölöve.

İstasyon alanındaki emtia ambarı yapım giriş cephelerinin ortasında bir yatay sürme sistemi ve plan tipi olarak Babaeski emtia kapı ve kapıların her iki yanında küçük ambarı ile büyük benzerlik göstermekte- birer pencere yer almaktadır. Yapının yan cephesi ise sağır olarak tasarlanmıştır. Ara dir. Uzun kenarı demiryolu hattına paralel istasyon konumundaki alanda inşa edilen uzanan, dikdörtgen planlı yapıda Babaeski yapı, istasyonun yoğunluğuna ve büyüklü- emtia ambarından farklı olarak peron ve ğüne bağlı olarak Babaeski emtia ambarına Şekil: 47 göre daha küçük ölçülerde tasarlanmıştır. Yolcu Binası Zemin Kat Tavan Döşeme Kirişlerinin Taşıtıldığı Çelik Profiller, 2017. Tuğla yığma olarak inşa edilen yapının du- varları iki tuğla kalınlığında blok örgü ile oluşturulmuştur. Bodrum ve zemin kattan oluşan yapının bodrumuna yolcu binasının merdiven boşluğunun alt kısmında açılan bir kapı ile geçiş sağlanmıştır. Zemin kat taban döşemesi ahşap kirişler üzerine ça- kılan kaplama tahtaları ile oluşturulmuştur (Şekil 44-46). Sayı 27, Mayıs 2019 49 Ali Yıldız

Yolcu binasının pencere ve kapı doğrama- belirsizlik vardır. Nitekim mevcut hatlar ları sökülmüş, çatısı çökmüş, iç kısımdaki üzerindeki iyileştirme çalışmaları neti- ahşap merdiveni yıkılmış hâlde sadece cesinde Kavaklı yolcu binası ile benzer beden duvarları ve zemin kat tavan kirişleri özellikteki birçok yapı kullanım dışı günümüze ulaşabilmiştir. Benzer şekilde kalmıştır. Bu nedenle kullanım dışı olan emtia ambarının da pencere ve kapı doğra- Kavaklı Tren İstasyonu binalarına yeni maları sökülmüş, çatısı çökmüş, zemin kat fonksiyonlar yüklenerek sürdürülebilir taban döşeme kirişleri sökülmüş durumda bir koruma yaklaşımı geliştirilmelidir. Bu olup sadece beden duvarları ayaktadır. amaçla geliştirilecek işlev önerilerinde Yapının peron cephesindeki yük indir- binaların bulunduğu çevrenin özellikle- me-yükleme platformu ile giriş cephesin- rinin de değerlendirilmesi gereklidir. Bu deki teras şeklindeki platform yıkılmıştır. kapsamda üniversite yerleşkesine yakın bir Bakımsız ve atmosferin yıpratıcı etkilerine mevkide yer alan binaların kafeterya–bar, açık hâldeki yapıların önlem alınmadığı restoran veya pansiyon olarak yeniden takdirde kısa süre içerisinde yıkılacağı kullanımı mümkündür. Ek olarak etrafında öngörülmektedir. herhangi bir yapılaşmanın olmadığı, geniş 3.2 Kavaklı Tren İstasyonu Binalarının bir alan içerisinde bulunan yapılar yakın Yeniden Değerlendirilmesi çevresiyle birlikte değerlendirilerek kul- Kavaklı Tren İstasyonu alanındaki binalar lanım alanının arttırılmasıyla at çiftliğine yerleşim merkezinin dışında yer almak- dönüştürülebilir (Şekil 48). İstasyon alanının ta olup demiryolu hattının tekrar aktif bütüncül bir yaklaşımla endüstriyel miras olarak işlerlik kazanması hâlinde, yerleşim alanı olarak değerlendirilmesi amacıyla merkezinin şehir merkezine olan yakınlığı diğer istasyon yapılarının rekonstrüksiyo- nedeniyle ulaşımın burada oluşturulacak nu yapılabilir. Alanda mevcut olan diğer istasyona yönlendirileceği ve buna bağlı istasyon yapılarına ait temel duvarları ve olarak yapıların özgün işlevleri ile kul- istasyona ait vaziyet planının alt kısmında lanılamayacağı öngörülmektedir. Buna yer alan 1/200 ölçekli kat planları dışında rağmen istasyonun tekrar faaliyete geçmesi rekonstrüksiyon için veri bulunmamak- hâlinde yapıların özgün kullanımına yakın tadır. Bununla birlikte hat üzerindeki bir işlev ile korunmaları sağlanabilecektir. diğer istasyon alanlarında bulunan aynı Bu amaçla yolcu binası özgün kullanımı işlevdeki yapılar model alınarak yıkılmış ile bilet satış, yolcu bekleme hizmetlerinin olan yapıların rekonstrüksiyonu mümkün karşılandığı ve idari birimlerin yer aldığı olabilir (Şekil 49-50). Rekonstrüksiyon süre- bir yapı olarak; emtia ambarı ise ek yolcu cinde yapıların özgün kütle boyutlarıyla ve bekleme salonu olarak işlevlendirilebile- modern bir anlayışla tasarlanarak mevcut cektir. Ancak demiryolu hattının tekrar yapılardan ayrılması sağlanmalı, sadece işler hâle gelmesi durumunda alandaki yıkılan yapılar ile ilgili genel bilgiler akta- Şekil: 48 yapıların kullanımı konusunda, Babaeski rılmalıdır. Böylece istasyon alanının tarihi Kavaklı Tren İstasyonu Alanını Gösteren Uydu Tren İstasyonu yapılarında olduğu gibi kimliği daha etkili bir biçimde yansıtılabi- Görüntüsü (Url-4).

50 Sayı 27, Mayıs 2019 Babaeski ve Kavaklı Tarihi Tren İstasyonu Binalarının Yeniden Değerlendirilmesi

Şekil: 49 lecek, yeniden işlevlendirmeye bağlı olarak ması sağlanabilecektir. Bu amaçla çalışma- Kavaklı İstasyonu Amele Binasına Ait Temel Duvarları, 2017. ihtiyaç duyulacak mekânlar da bu yapılar da yapıların yeniden kullanımı için birbi- Şekil: 50 ile karşılanabilecektir. riyle ilişkili işlev önerileri geliştirilmiştir. Taşağıl İstasyonu Amele Binası Peron ve Sol Yan Cepheleri, 2017. Yolcu binası ve emtia ambarına yükle- Çalışma ile yolcu binasının kafeterya, necek yeni fonksiyon önerilerinde, iki emtia ambarının ise bar olarak işlevlendi- yapının bitişik olması nedeniyle birbiriyle rilmesi öngörülmüştür. Binaların yakınına ilişkili kullanımlar düşünülmelidir. Yapı- yerleştirilecek vagonların iç kısımlarında ların yeniden işlevlendirilmesinde iki yapı yapılacak tefrişler ile kullanım alanının bütünleşik tek yapı olarak değerlendirildi- arttırılması ve yapıların tarihi kimliğiyle ğinde toplam alanın daha etkin ve verimli uyumlu bir atmosferin oluşturulması müm- bir şekilde kullanımı sağlanabilir. Böylece kündür (Şekil 51). yapıların ek yük getirilmeden ve özgün Yolcu binasının yeniden işlevlendiril- plan şeması ile cephe karakteri korunarak mesi kapsamında geliştirilen restorasyon yüklenecek yeni fonksiyonlar ile yaşatıl- önerisi ile yapım sisteminin ve özgün plan Şekil: 51 Kavaklı Tren İstasyonu Alanının Yeniden Düzenlenmesi için Geliştirilen Öneri.

Sayı 27, Mayıs 2019 51 Ali Yıldız

Şekil: 52 Yolcu Binası ve Emtia Ambarı Kat Planları, Restorasyon.

şemasının yeniden kazandırılması amacıy- malzeme ve yapım tekniği ile asma çatı la yıkılan ahşap merdivenin yerine benzer olarak yeniden tasarlanmış, zemin kat ta- formda çelik konstrüksiyonlu merdiven ban döşemesindeki sökülen ahşap kirişlerin tasarlanmış; zemin kat tavanındaki ahşap yerine yeni kullanıma bağlı olarak artan döşeme kirişlerinin sağlamlaştırılması ve kullanıcı yükünün taşıtılabilmesi amacıy- yeni kullanıma bağlı olarak artan kullanıcı la çelik profiller ile döşemenin yeniden yükünün taşıtılabilmesi amacıyla çelik inşa edilmesi planlanmıştır. Yapının plan profiller ile değiştirilmesi planlanmıştır. şeması tek ve geniş bir alan sağladığı Böylece kullanılan çağdaş yapı malzemele- için bar olarak işlevlendirilmesine bağlı ri ile yapılan restorasyon müdahalelerinin olarak özgün plan şemasının korunması ve yansıtılması amaçlanmıştır. I. kat tavan ki- kullanım alanının arttırılması amacıyla yük rişlerinin ise özgün malzeme kullanılarak, indirme-yüklemesinin yapıldığı platform çöken ahşap çatısının da benzer şekilde üzerinde çelik konstrüksiyonlu ve cam ahşap malzemeyle yeniden inşa edilmesi panelli kış bahçesi tasarlanmıştır. Her iki planlanmıştır. I. kat mutfak ve oda hacim- yapının da kapı pencere doğramaları diğer lerinin içerisine geriye dönebilir biçimde istasyon noktalarındaki yapıların kapı ve alçı levha bölücü duvarlar eklenerek yeni pencere elemanlarının formuna göre ahşap fonksiyonun gerektirdiği tuvalet mekânları malzeme ile yeniden oluşturulmuştur (Şekil tasarlanmıştır. Zemin kat bekleme salonu 52-54). üstündeki I. kat odalarını birbirinden ayı- 4. Sonuç ran bölücü duvar kaldırılarak bu kısımda Bir ulaşım sistemi olarak demiryolları geniş bir alan oluşturulmuştur (Şekil 52-54). insanların yaşamına çeşitli şekillerde etki Emtia ambarının yıkılan ahşap çatısı özgün etmiş, toplum belleğinde önemli izler 52 Sayı 27, Mayıs 2019 Babaeski ve Kavaklı Tarihi Tren İstasyonu Binalarının Yeniden Değerlendirilmesi

Şekil: 53 Yolcu Binası ve Emtia Ambarı Kesitleri, Restorasyon. Şekil: 54 Yolcu Binası ve Emtia Ambarı Cepheleri, Restorasyon.

bırakmıştır. Bu yönüyle özellikle demiryo- demiryolu yapılarını tehdit etmektedir. lu yapıları ve taşıtları insanlar tarafından Özellikle ara istasyon konumundaki birçok ilgi çekici bulunmaktadır. Kentsel ölçekte yapının kullanım dışı kalmasına bağlı ola- değerlendirildiğinde ise garlar simgesel rak yapılar özgünlüğünü yitirmekte ve yok yapılar olarak öne çıkmaktadır. Mimari olmaktadır. Bu alanlarda inşa edilen demir- açıdan farklı bir işleve cevap verecek yolu yapılarının tasarımında fonksiyonelli- şekilde tasarlanan demiryolu yapıları yeni ğin ön planda tutulması dolayısıyla mimari yapım tekniklerinin ve malzemelerinin uy- açıdan daha sade yapılar ortaya çıkmıştır. gulandığı yapılardandır. Endüstri mirasının Kütlesel olarak da önemli merkezlerdeki önemli bir parçasını oluşturan demiryolu yapılara kıyasla daha küçük olan bu yapılar yapıları mimari, tarihi ve teknik anıtlar ile ilgili korunma problemleri bulunmakta- olarak korunmalıdır. dır. Yerleşim merkezlerinin yakınında inşa Demiryolu mimarisi alanında yapılan edilen bu yapıların bir kısmı günümüzde koruma çalışmalarının özellikle önemli yerleşim merkezlerinin uzağında kalmış merkezlerdeki gar binaları üzerinde yoğun- olup yapı elemanlarının ve malzemelerinin laşması, çoğu demiryolu yapısının önemsiz sökülerek yağmalanması neticesinde at- olarak değerlendirilmesine neden olmakta- mosfer ve çevresel etkilere karşı daha fazla dır. İstasyon kavramının genel olarak eksik savunmasız hâle gelerek hızla yok olmak- bir şekilde gar binaları ile özdeşleştirilmesi tadır. Metruk hâldeki bu istasyon yapıları ve diğer yapılar ile ilgili yeterli bilincin yerleşim alanları için güvenlik problemleri oluşmaması neticesinde koruma çalışma- de oluşturmaktadır. Türkiye’deki demiryo- ları yetersiz kalmaktadır. Ayrıca geniş bir lu yapılarının korunması yönünde yapılan alana yayılı olan demiryolu ağı üzerindeki çalışmalar genellikle tek yapı ölçeğinde yapıların konumları da koruma çalışma- kalmakta ve mimari değeri daha yüksek larını güçleştirmektedir. Demiryolu hat olan yolcu (gar) binaları üzerine yoğun- güzergâhlarının değişmesi ve demiryolu laşmaktadır. Bunun sonucunda bütünün ulaşım teknolojisindeki gelişmeler, mevcut parçaları olarak değerlendirilmesi gereken Sayı 27, Mayıs 2019 53 Ali Yıldız

istasyon alanlarındaki diğer yapıların sahip Kaynakça olduğu değer azalmaktadır. Demiryolu Ahunbay, Z., 2004. Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, . yapılarının bulundukları alan ile birlikte Burman, P. 1997. Philosophies for Conserving the Railway TCDD’nın mülkiyetinde olması bütüncül Heritage. London: E&FN Spon, pp. 18-34. koruma sürecine hukuki ve idari açıdan Erkan, Y. K., 2007. Anadolu Demiryolu Çevresinde Gelişen olumlu katkı sağlayabilir. Bununla birlikte Mimari ve Korunması, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, yapıların bütüncül bir yaklaşımla korunma- İstanbul. sı amacıyla geliştirilecek projelerin bir ku- Köşkeroğlu, E. 2006. Demiryolu Mirası – Korunması. rumun bütçesine bağlı olması mali yönden Dosya 03. TMMOB Ankara Şubesi Yayınları 45, s. 19–23. dezavantaj olarak değerlendirilebilir. İstas- Kuban, D., 2000. Tarihi Çevre Korumanın Mimarlık yon alanlarının içerisinde bulunan yapılarla Boyutu, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, birlikte korunması üzerine geliştirilecek İstanbul. ulusal politikaların yerel yönetimlerce TCDD Genel Müdürlüğü Yol Dairesi Arşivi, 2007. desteklenmesi mali problemlerin çözümü Yıldız, A. 2008. Tarihi Tren İstasyonlarının Çağdaş Kullanımları; Kırklareli Tren İstasyonu’nun için yeterli olabilir. Rehabilitasyonu. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Çalışma ile kullanım dışı kalan ara istas- Enstitüsü, Edirne. yon konumundaki Babaeski ve Kavaklı Yıldız, A. 2013. Kırklareli – Babaeski Gar Binalarının Tren İstasyonu binalarının günümüz Mimari ve Yapısal Analizi. SDÜ Uluslararası koşullarına göre yeniden değerlendirilerek Teknolojik Bilimler Dergisi 5(1), s. 51–61. Url-1, http://www.kirklarelienvanteri.gov.tr/anitlar. özgün mimari özelliklerinin korunması php?id=471 [Erişim tarihi: 15 Ocak 2018]. ve sürdürülebilir bir işlev ile yaşatılması Url-2, https://yandex.com.tr/harita/108077/babaeski/?l- için öneriler geliştirilmiştir. Yeni kulla- l=27.089817%2C41.440638&z=18&l=sat [Erişim nım önerilerinde yapılar yakın çevresi ile tarihi: 26 Şubat 2018]. Url-3, http://www.kirklarelienvanteri.gov.tr/anitlar. birlikte değerlendirilerek, bütüncül koruma php?id=267 [Erişim tarihi: 17 Ocak 2018]. yaklaşımı çerçevesinde yüklenecek fonksi- Url-4, https://yandex.com.tr/harita/?ll=27.189460%- yonlar ile yapıların sürekli olarak bakım ve 2C41.644934&z=17&l=sat [Erişim tarihi: 26 onarımının gerçekleştirilmesi hedeflenmiş- Şubat 2018]. tir. Babaeski ve Kavaklı arasındaki demir- yolu hattı üzerinde işletilecek bir buharlı lokomotif veya mevcut demiryolu hattının dekovil hattına dönüştürülmesi ile dönemin demiryolu teknolojisi yaşatılabilir. Böylece toplumun konuya ilgisi arttırılarak koruma bilinci oluşturulabilir•

54 Sayı 27, Mayıs 2019