Babaeski Ve Kavaklı Tarihi Tren İstasyonu Binalarının Yeniden Değerlendirilmesi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Tasarım Kuram 2019;15(27):31-54 doi: 10.14744/tasarimkuram.2019.85856 Öz Çeşitli nedenlerle kullanım dışı kalarak işlevini yitiren yapıların korunması genellikle günümüz koşullarına adapte edilmesiyle mümkün olmaktadır. Mimari Babaeski ve Kavaklı Tarihi mirasın önemli bir parçasını oluşturan demiryolu yapıları hat güzergâhlarının değişmesi, demiryolu teknolojisindeki Tren İstasyonu Binalarının ilerlemeler, mevcut yapıların günümüz ihtiyaçlarına cevap verememesi gibi nedenlerle kullanım dışı kalmaktadır. Özellikle hizmet dışı kalan demiryolu hatları Yeniden Değerlendirilmesi üzerinde yer alan istasyon yapılarının kullanımının da terk edilmesiyle yapılar Ali Yıldız korunmasız kalmaktadır. Türkiye’deki Bozok Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü demiryolu hatları üzerinde çok sayıda yapı inşa edilmiştir. Ancak bu yapılardan sadece Bavuru tarihi/Received: 15.01.2018, Kabul tarihi/Final Acceptance: 06.04.2018 önemli merkezlerde yer alan garlar ile ilgili koruma çalışmaları yapılmaktadır. Özellikle ara istasyon konumundaki noktalarda bulunan yapılar için kapsamlı koruma çalışmalarına ihtiyaç vardır. Bu çalışma ile hizmet dışı kalan Kırklareli–Büyükmandıra Demiryolu Hattı üzerindeki Babaeski ve Kavaklı Tren İstasyonu yolcu binaları için yeni kullanım önerileri geliştirilerek, çalışmanın aynı durumdaki diğer istasyon yapılarının da benzer yaklaşımlarla korunması için model olması hedeflenmektedir. Çalışma kapsamında yolcu binaları bütüncül koruma yaklaşımı çerçevesinde, yakınında bulunan diğer 1. Giriş itibariyle incelendiğinde özgün mimarile- demiryolu yapıları ve bulundukları çevre ile ilişkilendirilerek restorasyon Demiryolu mirası geniş bir kavram olarak; rinin yanında yapım teknikleri ve malze- uygulamalarında yapılacak müdahalelerin en meleri ile yapı teknolojisinin gelişimine az düzeyde tutulması ve böylece yapıların demiryolu arşivlerini, demiryolu taşıtlarını, tümünün daha etkin bir kullanım ile yolcu (gar) binası, depo, atölye, lojman gibi katkı sağlayan demiryolu yapıları, şehirle- yaşatılması amaçlanmıştır. demiryolu yapılarını, yaratıcı beyinlerin rin gelişimine de yön vermiştir. Özellikle Abstract yolcu (gar) binaları kent dokusu içerisinde Conserving buildings that are out of use for ürünleri olan teknik donanım, köprü ve various reasons and that lose their functions viyadükleri, bu yapılarla ve hattın tamamı simgesel yapılar olarak öne çıkmaktadır ve are usually made possible by adapting to koruma çalışmaları bu yapılar üzerinde yo- today’s conditions. Railway buildings which ile bir bütün oluşturan kentsel ve kırsal are an important part of the architectural alanlar ile sanayi tesislerini, altyapı ve ğunlaşmaktadır. Demiryolu yapıları; yolcu heritage, the change of railway line routes, sinyalizasyon sistemleri ile ilgili tüm ekip- (gar) binaları, ambar yapıları, bakım-tamir the progresses in railway technology are out of use due to the fact that existing buildings manları, demiryolu şirketlerine ait mobil- atölyeleri, su depoları, lojmanlar, karakol- cannot respond to today’s needs. Buildings ya, saat, kantar gibi demiryolu ile ilgili tüm lar, barakalar olmak üzere istasyonun ko- remain vulnerable, particularly by the numu ve büyüklüğüne bağlı olarak yapılar abandonment of the use of station buildings taşınabilir nesneleri kapsamaktadır (Burman on over-the-rail rail lines. Many buildings 1997, 19; Erkan 2007, 142; Köşkeroğlu 2006, grubu oluşturacak şekilde inşa edilmiştir. were built on railway lines in Turkey. Dolayısıyla bu mirasın korunması ama- However, only conservation studies related 20). Bu mirasın önemli bir parçası olarak to the stations located in the important demiryolu mimarisi özgün yapı tipleriyle cıyla istasyon alanlarında bulunan yapılar centers are being carried out. There is a yakın çevresiyle birlikte bütünün parçaları need for extensive conservation studies, öne çıkmakta ve korunma problemleri especially for buildings located at the places bulunmaktadır. Geniş bir alana yayılı hâlde olarak değerlendirilmeli ve bütüncül koru- of the intermediate stations. With this study, ma yaklaşımları geliştirilmelidir. it is aimed to develop a new usage proposal bulunan demiryolu yapılarının çok sayıda for passenger buildings of Babaeski and ve farklı tiplerde olması koruma süreci açı- Demiryolu mimarisinin tescillenmesi yö- Kavaklı Railway Stations on the Kırklareli- Büyükmandıra Railway Line, which is out of sından da kapsamlı yaklaşımlar geliştiril- nündeki çalışmaların yetersiz olması, bir- service, and to be a model for other station mesini zorunlu hâle getirmektedir. Koruma çok yapının özgünlüğünü yitirmesine veya buildings in the same situation to be çalışmalarının özellikle önemli merkez- yıkılarak yok olmasına neden olmaktadır. preserved by similar approaches. Within the scope of the study, it was aimed that the lerdeki gar binaları ile sınırlı kalması ve Dolayısıyla bu alanda yapılacak detaylı passenger buildings should be kept at the demiryolu mimarisinin genellikle eksik tescil çalışmaları, yapıların korunması için minimum level in the restoration practices by being associated with the other railway bir şekilde gar binaları ile özdeşleştirilmiş atılabilecek ilk adım olarak büyük önem buildings in the vicinity of the integrated olması çok sayıdaki demiryolu yapısının arz etmektedir. Kültür ve Tabiat Varlıkla- protection approach, so that all the buildings can be kept alive with more effective use. da özgünlüğünü yitirmesine veya yıkılarak rını Koruma Bölge Kurullarınca yürütülen Anahtar Kelimeler: Demiryolu mimari yok olmasına neden olmaktadır. Endüstri tescil çalışmalarında bütüncül koruma mirası, Babaeski, Kavaklı, tren istasyonu, mirasının bir parçası olarak değerlendirilen sürecine katkı sağlayacak şekilde, yapılar yeniden kullanım demiryolu yapıları, tarihi ve mimari anıt içerisinde bulundukları alan ile birlikte Keywords: Railway architectural heritage, Babaeski, Kavaklı, train station, re-use niteliği taşımaktadır. Yapıldıkları dönem “gar sahası” olarak tescillenmektedir. Sayı 27, Mayıs 2019 31 Ali Yıldız Şekil: 1 Kullanım Dışı Kalan Demiryurt İstasyonu Yolcu Binası ve Emtia Ambarı, 2017. Ancak arşiv kayıtlarından bağımsız olarak sına yönelik toplum bilinci oluşturulabilir. lokal düzeyde yürütülen tescil çalışmala- Ankara-Eskişehir demiryolu hattındaki rında yapıların özgün işlevi genellikle yan- gelişmelerle birlikte kullanım dışı kalan lış belirtilmekte, bazı hâllerde ise yetersiz Malıköy Tren İstasyonu’nun müzeye bilgi nedeniyle yapıların bir kısmının tesci- dönüştürülmesi ve aynı hat üzerindeki An- li yapılmamaktadır. Yapıların mülkiyetinin kara Gazi Tren İstasyonu yolcu binasının TCDD’de olması tescil çalışmalarında restoran olarak yeniden işlevlendirilmesi kurumlar arası koordinasyonu gerektir- bu kapsamda değerlendirilebilir (Şekil 2). mektedir. Demiryolu taşımacılığındaki Tarihsel süreç içerisinde üzerinde bulundu- gelişmelere bağlı olarak, özellikle hızlı tren ğu hatların kullanım dışı kalmasıyla işlev ağının genişletilmesi yönündeki çalışmalar değişikliğine uğrayarak üniversite yerleş- mevcut hatlar üzerindeki yapıların önem- kesine dönüştürülen Edirne Karaağaç Tren li bir kısmının işlevsiz kalmasına neden İstasyonu yapıları ile otele dönüştürülen olmaktadır. Demiryolu güzergâhlarının ve Mudanya Tren İstasyonu yapıları koruma istasyon noktalarının yeniden planlanması, sürecine yeniden işlevlendirmenin katkısını mevcut yapıların günümüz koşulları için yetersiz kalması gibi nedenlerle yapılar yansıtması açısından önemli örneklerdir. Karaağaç, Mudanya ve Malıköy istasyon kullanım dışı kalmaktadır (Şekil 1). Ayrıca hızlı tren projeleri ile demiryolu hat sayı- yapılarındaki işlev değişiklikleri bütüncül sının arttırılması demiryolunun konumuna koruma yaklaşımı çerçevesinde değerlendi- göre inşa edilen bazı demiryolu yapılarının rilebilir. Benzer bir yaklaşıma örnek olarak da yıkılmasına sebep olmaktadır. Dolayı- Kocaeli Tarihi Tren İstasyonu’nun müzeye sıyla demiryolu yapılarının korunabilmesi dönüştürülme süreci gösterilebilir. Belir- için henüz planlama aşamasında önlemler Şekil: 2 geliştirilmelidir. Koruma sürecinin mali Ankara Gazi Tren İstasyonu Yolcu Binası (Yıldız 2008, 123). yönünün TCDD tarafından yönetilmesi, kurum bütçesinin sınırlı olması dolayısıyla yerel yönetimlerce veya diğer kuruluşlarca desteklenmesini gerektirmektedir. Bu kap- samda TCDD son yıllarda mülkiyetindeki yapıların bir kısmını kiraya vermektedir. Yerel yönetimlerce kiralanan yapıların yeni işlevler ile şehir yaşamına dâhil edilmesiyle demiryolu mirasının korunma- 32 Sayı 27, Mayıs 2019 Babaeski ve Kavaklı Tarihi Tren İstasyonu Binalarının Yeniden Değerlendirilmesi tilen istasyondaki yapılar mevcut hatlar uluslararası bir kural geriye dönülebilirlik- üzerindeki birçok yapının da teknolojik tir. Ekonomik olanak olmadığı için yeni bir gelişmelerle birlikte kullanım dışı kalaca- işlev verilerek kurtarılan yapı, gelecekteki ğının göstergesidir. yeni incelemeler için hazır olmalıdır (Kuban Zamanla değişen yaşam biçimi ve ona 2000, 117-119). bağlı istekler nedeniyle birçok tarihi yapı Kullanım dışı kalan ara istasyon konu- özgün işlevini yitirmekte, ilk yapılış ama- mundaki demiryolu yapılarının korunma cından farklı bir işleve hizmet etmek için sorunlarının belirlenmesi amacıyla incele- uyarlanmaktadır. Yeniden işlevlendirme me konusu olarak seçilen Kırklareli–Bü- eski binaların yıkımdan kurtarılması için yükmandıra Demiryolu Hattı 1912 yılında bir araçtır. Venedik Tüzüğü’nün 5. mad- hizmete girmiştir. Demiryolu hattında 1987 desinde “Anıtların korunması her zaman yılına kadar yolcu