PROGRAM GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ GMINY ŁYSE NA LATA 2008-2015 Spis tre ści

I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY ŁYSE ...... 3

1. WST ĘP ...... 3

2. CHARAKTERYSTYKA GOSPODARCZA...... 4 2.1 Infrastruktura techniczna...... 4 2.2 Gospodarka...... 7 2.3 Mieszkalnictwo...... 8 2.4 Turystyka, sport i rekreacja ...... 8

3. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODY...... 9 3.1 Informacje ogólne...... 9 3.2 Surowce ...... 9 3.3 Gleby...... 9 3.4 Lasy i zadrzewienia ...... 10 3.5 Obszary chronione...... 10 3.5.1 Rezerwat Mingos ...... 10 3.5.2 Rezerwat Serafin ...... 10 3.5.3 Rezerwat Tabory ...... 11 3.5.4 Obszar Natura 2000 ...... 12 3.6 Zielone Płuca Polski ...... 12

4. CHARAKTERYSTYKA DEMOGRAFICZNA...... 13 4.1 O świata i wychowanie...... 14 4.2 Kultura...... 15 4.3 Zdrowie i opieka społeczna...... 15 5. Atrakcje turystyczne - obiekty zabytkowe...... 16

II. OPIS SZCZEGÓŁOWY ISTNIEJ ĄCEGO STANU GOSPODARKI WODNO- ŚCIEKOWEJ GMINY ŁYSE...... 17 1. Sie ć wodoci ągowa w gminie...... 17 1.1 Charakterystyka zbiorczego wodoci ągu w miejscowo ści Łyse...... 17 1.2 Charakterystyka zbiorczego wodoci ągu w miejscowo ści Lipniki...... 18 1.3 Przemysłowe wykorzystanie wód ...... 20 1.4 Planowany dalszy rozwój sieci wodoci ągowej w gminie Łyse...... 20 2. Oczyszczalnia ścieków komunalnych w gminie...... 21 2.1 Charakterystyka oczyszczalni ścieków w Łysych...... 21 2.2. Sie ć kanalizacyjna...... 23 2.3. Przydomowe oczyszczalnie ścieków...... 24 2.4. Kierunki działania w zakresie oczyszczania ścieków w gminie Łyse...... 26 2.4.2 Rozbudowa oczyszczalni ścieków...... 29 2.4.3 Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków...... 30

III. HARMONOGRAM DZIAŁA Ń INWESTYCYJNYCH W ZAKRESIE GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ...... 34

I. Ogólna charakterystyka Gminy Łyse

1. Wst ęp Łyse jest gmina wiejsk ą poło Ŝon ą w północno-wschodniej cz ęś ci Mazowsza na Równinie Kurpiowskiej. W układzie administracyjnym gmina Łyse poło Ŝona jest w województwie mazowieckim (w jego północnej cz ęś ci), w powiecie ostroł ęckim przy drodze wojewódzkiej nr 645 Łom Ŝa - Myszyniec – Szczytno - . Odległo ść do Olsztyna wynosi – 100 km, Białegostoku - 100 km, Ostroł ęki – 40 km, Łom Ŝy - 43 km, Warszawy - 160 km . Sąsiaduje z gminami Myszyniec i Kadzidło wchodz ącymi w skład powiatu ostroł ęckiego w województwie mazowieckim; gminami Zbójna i Turo śl wchodz ącymi w skład powiatów kolne ńskiego i łom Ŝyńskiego w województwie podlaskim; gminami Rozogi i Pisz wchodz ącymi w skład powiatów szczycie ńskiego i piskiego w województwie warmi ńsko – mazurskim. Łączna powierzchnia gminy w granicach administracyjnych wynosi 246,45 km 2. Na jej terenie funkcjonuje ogółem 22 miejscowo ści w 21 sołectwach. Liczba mieszka ńców wynosi 8623.

3

2. Charakterystyka gospodarcza. 2.1 Infrastruktura techniczna. Zaopatrzenie w wod ę. Gmina posiada 2 stacje wodoci ągowe w miejscowo ściach Łyse i Lipniki. Wybudowana jest sie ć wodoci ągowa o łącznej długo ści wraz z przył ączami 35,4 km, przył ącze wodoci ągowe posiada 470 budynków mieszkalnych, co stanowi około 30% zasobów mieszkaniowych gminy. Przyczyn ą znacznych braków w zwodoci ągowaniu gminy jest kolonijna zabudowa powoduj ąca znaczny wzrost kosztów inwestycji a co za tym idzie jej nieopłacalno ść . W zabudowie kolonijnej cz ęsto stosuje si ę przyzagrodowe wodoci ągi z własnego uj ęcia wody, s ą to studnie gł ębinowe, a tak Ŝe kopane. Szacuje si ę, Ŝe ok. 40% gospodarstw w ogóle nie posiada Ŝadnej sieci wodoci ągowej. Odprowadzenie ścieków – kanalizacja sanitarna. Na terenie wsi Łyse istnieje gminna oczyszczalnia ścieków typu EKOBLOK 500 oraz sie ć kanalizacyjna grawitacyjna o ł ącznej długo ści 8,3 km. Do oczyszczalni dowo Ŝona jest wi ększo ść ścieków ze zbiorników bezodpływowych. W miejscowo ści Łyse działa równie Ŝ druga oczyszczalnia zakładowa, która odprowadza ścieki z terenu Zakładów Przetwórstwa Mi ęsnego „JBB”. Około 40% ścieków odprowadzana jest do zbiorników bezodpływowych. Kanalizacji w ogóle nie posiada około 40% gospodarstw. Szacuje si ę, Ŝe ok. 50% ścieków nie oczyszczonych odprowadzanych jest do gruntu i wód powierzchniowych. Gospodarka odpadami Na terenie gminy brak jest wysypiska śmieci. Na terenie gminy Łyse działaj ą trzy przedsi ębiorstwa zajmuj ące si ę odbiorem, wywozem i unieszkodliwianiem odpadów: FUKS SULO Polska, MPK oraz Zakład Usług Komunalnych Wiesława Kisiela. Przedsi ębiorstwa te działaj ą na całym obszarze gminy. W mniejszych miejscowo ściach wci ąŜ w znacznym stopniu odpady s ą usuwane we własnym zakresie, czasem poprzez spalenie, a czasem powi ększaj ą dzikie wysypiska, które porz ądkuje Urz ąd Gminy, albo składane s ą w lasach, za śmiecaj ąc je. Zaopatrzenie w gaz Przez teren gminy aktualnie nie przebiega sie ć gazowa. Jednak prowadzone s ą prace projektowe przez firm ę Energia Mazury maj ące na celu doprowadzenie sieci gazowej z miejscowo ści Golanka (Gmina Kadzidło) poprzez miejscowo ść Szafranki i Lipniki do miejscowo ści Łyse. Wykonanie sieci gazowej zakłada si ę w roku 2008 i 2009.

4 Obecnie mieszka ńcy gminy korzystaj ą z gazu bezprzewodowego propan-butan. Z gazu dystrybuowanego w butlach korzysta ok. 80% mieszka ńców gminy. Sie ć telefoniczna. Cz ęść mieszka ńców gminy Łyse korzysta z kablowej przewodowej telefonii Telekomunikacja Polska S.A. Wiele gospodarstw domowych korzysta z telefonii komórkowej, która na terenie wi ększej cz ęś ci gminy posiada dobry zasi ęg, m.in. dzi ęki stacjom przeka źnikowym usytuowanym we wsi Łyse i we wsi Wejdo. Do ść słaby zasi ęg działania telefonii komórkowej wyst ępuje we wsi Lipniki, Tartak i Szafranki. Elektryfikacja. Przez teren gminy przebiegaj ą sieci średniego napi ęcia dostarczaj ące energi ę elektryczn ą mieszka ńcom gminy. Brak jest na obszarze gminy linii energetycznych wysokiego napi ęcia 110 i 220kV. W najbli Ŝszym czasie planowana jest budowa sieci wysokiego napi ęcia 110 kV z miasta Myszyniec w kierunku miejscowo ści Łyse. Zaopatrzenie w ciepło. Dostawcami energii cieplnej s ą niewielkie lokalne kotłownie, usytuowane w budynkach mieszkalnych. Wi ększe kotłownie zaopatruj ą w ciepło budynki u Ŝyteczno ści publicznej, szkoły, przedsi ębiorstwa. Coraz cz ęś ciej na terenie gminy buduje si ę lub wymienia na kotłownie ekologiczne. Olejowe kotłownie funkcjonuj ą w szkołach: w Łysych, Szafrankach, Ł ączkach, Lipnikach i Zalasiu. Komunikacja. Głównymi drogami przebiegaj ącymi przez teren gminy s ą drogi wojewódzkie: nr 645 Myszyniec – Łom Ŝa i nr 647 Myszyniec - oraz drogi powiatowe. Sie ć drogow ą uzupełniaj ą drogi gminne. Ł ączna długo ść dróg przebiegaj ących przez teren gminy wynosi 206,48 km z czego 25 km stanowi ą drogi wojewódzkie i 74,48 km drogi powiatowe. Transport odbywa si ę za pomoc ą autobusów PKS i samochodów. Przystanki autobusowe s ą zlokalizowane w odległo ściach od 2,0 do 8,0 km od najbli Ŝszych zabudowa ń wsi.

5 Wykaz dróg

Inna nawierzchnia Nawierzchnia Nawierzchnia Lp . Nazwa drogi (droga gruntowa, bitumiczna (asfalt) Ŝwirowa piaskowa) DROGI GMINNE 1. 250701W - Ł ączki - 0+000 - 1+750 2. 250702W -Baba - 6+850 – 7+550 0+000 – 6+850 3. 250703W Serafin-Popiołki - 0+000 – 1+000 1+000 – 7+540 4. 250704W -Serafin - 3+988 – 5+538 0+000 – 3+988 5. 250705W Lipniki-Serafin - 0+000 – 4+033 4+033 – 6+788 0+000 – 2+000 6. 250706W Lipniki-Baba - 2+000 – 6+900 6+900 – 7+900 7. 250707W Lipniki-Dęby - 0+000 – 5+014 - 8. 250708W Łyse-Tyczek Noski - 0+000 – 2+100 2+100 – 2+850 9. 250709W Łyse-Pupkowizna 0+000 – 4+025 - - 10. 250710 Pi ątkowizna-Antonia - - 0+000 – 5+215 250711W Warmiak-Zalas- 0+000 – 4+400 11. 4+400 – 9+050 - 9+050 – 11+050 0+000 – 2+375 12. 250712W Tyczek-Zalas - 2+375 – 4+075 4+075 – 5+575 250713W Zalas-Wy Ŝega- 13. - 0+000 – 2+750 2+750 – 3+375 Klenkor-Pi ątkowizna 0+000 – 3+175 14. 250714W Tyczek-Wejdo 3+175 – 3+475 - 3+475 – 3+750 -bruk 250715W Łyse-Dudy 0+000 – 1+000 15. - 1+000 – 2+000 Puszcza ńskie 2+000 – 6+380 250716W dr. wojewódzka nr 16. 1+175 – 4+275 - 0+000 – 1+175 647-Zalas 17. 250717W Ł ączki-Leman - 1+125 – 2+525 0+000 – 1+125 250718W Wanacja- 18. 1+475 – 2+950 0+000 – 1+475 2+950 – 9+692 Pupkowizna-Serafin 19. 250719W Warmiak-Spaliny - 0+000 – 0+700 - 20. 250720W Kuzie-Baba - - 0+000 – 2+280 21. 250721W Szafranki-Czarnia - 0+000 – 4+770 - DROGI POWIATOWE 28108 D ąbrowy-Antonia- 1. - 5+250 – 14+582 - Warmiak-Łaczki 2. 28109 D ęby-Warmiak - 0+00 – 11+329 - 28110 Pi ątkowizna-g.woj. 3. 0+000 – 1+280 - - Ksebki 28111 Myszyniec-Wolkowe- 4. - 11+460 – 12+373 - Krysiaki-Dudy Puszcza ńskie 28122 Myszyniec-Wykrot- 5. 13+340 – 13+840 12+147 – 13+340 - Lipniki 6. 28124 Jazgarka-Lipniki 5+555 – 8+680 - - 7. 28125 Szafranki - Tartak - 0+000 – 1+889 - 28126 Kadzidło – Łyse - 8. 6+703 – 31+988 - - Łączki 9. 28127 Szafranki - Baba 0+000 – 1+500 1+500 – 6+096 - 28128 Grale – Czarnia - 4+950 – 11+740 10. 13+540 – 13+840 11+740 – 13+540 Serafin 13+840 – 15+840 DROGI WOJEWÓDZKIE 1. 645 Myszyniec- D ęby gr. Woj. 13+700 - 25+320 - - 2. 647 D ęby – gr. woj. 0+000 – 11+625 - -

6 Stan nawierzchni dróg przedstawia si ę nast ępuj ąco: - drogi wojewódzkie na całej długo ści posiadaj ą nawierzchni ę bitumiczn ą, - drogi powiatowe posiadaj ą nawierzchni ę bitumiczn ą w 50%, - drogi gminne pokrywa nawierzchnia bitumiczna tylko w 12,63% długo ści, pozostałe odcinki dróg stanowi nawierzchnia gruntowa lub Ŝwirowa. Na zaplecze motoryzacji składaj ą si ę stacje paliw, dwie zlokalizowane we wsi Łyse, jedna w Lipnikach i jedna w Pi ątkowi źnie. Usługi z zakresu motoryzacji świadcz ą zakłady prywatne. Własno ść nieruchomo ści Stan prawny gruntów. Wg danych Urz ędu Gminy struktura u Ŝytkowania gruntów przedstawia si ę nast ępuj ąco: Skarb Pa ństwa włada gruntami o pow. ok. 337,00ha, co stanowi ok. 1,35% powierzchni gminy. Mienie komunalne stanowi 7924ha tj. 32,15% pow. gminy, pozostałe grunty nale Ŝą do osób fizycznych.

2.2 Gospodarka

Na terenie gminy Łyse w 2007r. działało 229 podmiotów gospodarczych. Najwi ęcej działalno ści gospodarczych zostało zarejestrowanych w działach: - usługi ogólnobudowlane – 35, - sprzeda Ŝ detaliczna wielobran Ŝowa i handel obwo źny – 85, - działalno ść usługowa (dekarstwo, malarstwo, murarstwo, ciesielstwo, hydraulika) – 9, - hafciarstwo, dziewiarstwo, koronkarstwo -7, - handel obwo źny firanami – 8, - naprawa pojazdów samochodowych – 9, - ośrodki szkolenia kierowców – 6, - usługi transportowe – 6, - usługi stolarskie - 7, - i pozostałe. Rolnictwo. Na terenie gminy istnieje 1500 gospodarstw rolnych. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosi 11,4 ha, średnia powierzchnia u Ŝytków rolnych w gospodarstwie wynosi 9,46ha. Struktura obszarowa gospodarstw rolnych przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Powierzchnia Ilo ść gospodarstw w % udział w gospodarstwa gminie gospodarstwach ogółem w gminie Od 1 do 5 ha 333 22,2 Od 5 ha – do 10 ha 393 26,2 Od 10 ha – do 15 ha 434 28,9 Powy Ŝej 15 ha 340 22,7 Razem 1500 100,0

Na terenie gminy dominuj ą gospodarstwa ukierunkowane na produkcj ę mleka. Produkcja ro ślinna podporz ądkowana jest produkcji zwierz ęcej. W ostatnim okresie czasu wzrosła powierzchnia uprawy kukurydzy zwi ązanej z produkcj ą mleka.

7 Pozarolnicza działalno ść gospodarcza. Na terenie gminy istniej ą nast ępuj ące zakłady produkcyjne zatrudniaj ące wi ększ ą ilo ść pracowników: - Zakład Przetwórstwa Mi ęsnego „JBB” w Łysych ul. Ko ścielna 25 - zatrudnienie około 1400 osób, - GS „ Samopomoc Chłopska” w Łysych ul. Ko ścielna 25 – zatrudnienie około 20 osób, - PHU „Ksara” w Łysych ul. Sienkiewicza 44,– zatrudnienie około10 osób, - PPHU Bogusław Kiernozek ul. Stacha Konwy w Lipnikach – zatrudnienie około 25 osób. Pozostałe podmioty gospodarcze, których jest w gminie 229 stanowi ą najcz ęś ciej firmy jednoosobowe. Obsług ę finansow ą w gminie sprawuje Bank Spółdzielczy Myszyniec, Oddział w Łysych. Gmina znajduje si ę w obszarze nie zdegradowanego środowiska, nie posiada uci ąŜ liwych zakładów przemysłowych, b ędących źródłem zanieczyszczenia środowiska. Obszar gminy charakteryzuje do ść niska g ęsto ść zaludnienia – 34,6 osoby/km 2. Wi ększo ść ludno ści utrzymuje si ę z rolnictwa. Dominuje zabudowa zagrodowa, znacznie mniejszy udział jest zabudowy mieszkaniowej, jednorodzinnej. Bardziej zwart ą zabudow ę posiadaj ą wsie: Łyse, Lipniki i Zalas. Miejscowo ściami o koncentracji usług s ą wsie: Łyse, Lipniki i Zalas. Zaopatrzenie gminy w usługi jest niewystarczaj ące, wyst ępuj ą du Ŝe braki w zakresie usług ochrony zdrowia, niewystarczaj ąca jest zarówno baza lokalowa jak i ilo ść osób zatrudnionych w słu Ŝbie zdrowia, zwłaszcza lekarzy. W zakresie szkolnictwa konieczne jest przeprowadzenie nowych inwestycji celem zapewnienia we wszystkich placówkach oświatowych odpowiednich standardów nauczania.

2.3 Mieszkalnictwo. Na terenie gminy wyst ępuje indywidualne budownictwo zagrodowe i mieszkaniowe jednorodzinne. Zasób mieszkaniowy w gminie wynosi 1767 mieszka ń, ilo ść izb – 7464. Ilo ść osób przypadaj ąca na 1 mieszka ńca wynosi 4,81. Jest to najwy Ŝszy wska źnik w powiecie ostroł ęckim. Powierzchnia u Ŝytkowa 1 mieszkania wynosi 85 m 2 , na 1 mieszka ńca przypada 18,9 m 2 powierzchni u Ŝytkowej mieszkania. Wyposa Ŝenie w instalacje techniczne mieszka ń decyduje o ich standardzie. Na terenie gm. Łyse przył ącze wodoci ągowe posiada 447 mieszka ń we wsi Łyse i Lipniki, przył ącze kanalizacyjne sanitarne – 150 mieszka ń - we wsi Łyse.

2.4 Turystyka, sport i rekreacja Gmina Łyse nie posiada rozwini ętej bazy turystycznej. Od kilku lat na terenie gminy zaczyna rozwija ć si ę agroturystyka. W 2007 r. agroturystyk ą zajmowało si ę 8 gospodarstw w nast ępuj ących wsiach: Łyse, Lipniki, Ł ączki, Serafin, Klenkor, Warmiak. Zadaniami z zakresu sportu i rekreacji zajmuje si ę Gminny O środek Kultury, Sportu i Rekreacji. Na baz ę sportow ą- rekreacyjn ą gminy składaj ą si ę: - stadion sportowy w Łysych z boiskami do piłki no Ŝnej i siatkowej b ędący własno ści ą Zakładów Mi ęsnych w Łysych „JBB”, - hala sportowo-rekreacyjna przy ZS w Łysych, - sala gimnastyczna przyszkolna w Lipnikach, - boiska przyszkolne na terenie gminy.

8 3. Charakterystyka przyrody.

3.1 Informacje ogólne Gmina Łyse znajduje si ę na Nizinie Północno-Mazowieckiej, wg podziału fizjograficznego teren gminy usytuowany jest na Równinie Kurpiowskiej. Wg mapy rze źby terenu obszar zmian znajduje si ę na równinie sandrowej, wyniesionej około 110 do 120 m.n.p.m. Teren o powierzchni prawie płaskiej, nadbudowanej formami wydmowymi od strony wschodniej i ni Ŝsz ą wydm ą od strony północno-zachodniej. Jest to teren o spadkach w przewadze poni Ŝej 5 %. Wg mapy warunków wodnych jest to obszar o dobrych warunkach infiltracji. Zwierciadło wody gruntowej wyst ępuje na gł ęboko ści od 1 do 3 m. p.p.t. Sie ć wód powierzchniowych jest słabo rozwini ęta. Przez teren gminy nie przepływa Ŝadna rzeka. Sie ć wód płyn ących stanowi kanał z licznymi rowami melioracyjnymi. Cz ęść zachodnia gminy zaliczana jest do obszaru z deficytem wód powierzchniowych w skali województwa. Prawie przez środek gminy, z północy na południe , przebiega granica wododziału. Rozdzielane s ą dorzecza rzek Szkwy i Pisy. Rzeka Szkwa płynie wzdłu Ŝ zachodniej i południowej granicy gminy. Wg oceny warunków topoklimatycznych tereny zmian znajduj ą si ę na obszarze o przeci ętnych warunkach topoklimatycznych. Opad atmosferyczny średnioroczny wynosi od 500 do 600 mm. Lesisto ść gminy wynosi 34 % i jest wy Ŝsza od średniej dla województwa - 31,2% oraz dla kraju – 27%. Pod wzgl ędem geomorfologicznym obszary le śne s ą rozległymi równinami pokrytymi piaskami sandrowymi. Monotoni ę równinn ą urozmaicaj ą wydmy w formie wałów (np. po stronie zachodniej od wsi Łyse), łuków i paraboli. Dominuj ącym gatunkiem w drzewostanach jest sosna. Jako domieszkowe wyst ępuj ą: świerk, brzoza, d ąb i modrzew. Podszyt stanowi głównie jałowiec. Gmina wchodzi w skład regionalnego systemu obszarów chronionych. Znajduje si ę w granicach obszarów w ęzłowych o znaczeniu mi ędzynarodowym wg systemu obszarów chronionych ECONET-PL. Jest to bardzo wysoka ranga w systemie obszarów cennych przyrodniczo. Na terenie gminy wyst ępuj ą 3 rezerwaty przyrody, w tym jeden ze ście Ŝką edukacji ekologicznej. Wody rzeki Szkwy, przepływaj ącej zachodni ą granic ą gminy, wg zarz ądzenia powinny odpowiada ć I klasie czysto ści. Badania stanu czysto ści wód prowadzone w ramach monitoringu regionalnego wykazuj ą drug ą klas ę czysto ści.

3.2 Surowce Na terenie gminy wyst ępuj ą udokumentowane zło Ŝa piasku, rudy darniowej i torfu. Zło Ŝa te nie s ą eksploatowane. Nie stwierdzono wyst ępowania surowców o wi ększym znaczeniu gospodarczym. Wyst ępuj ące na terenie gminy piaski maj ą znaczenie lokalne i wykorzystywane s ą na potrzeby lokalnego budownictwa.

3.3 Gleby Gleby pod k ątem u Ŝyteczno ści rolniczej wyst ępuj ące na obszarze gminy s ą słabe i bardzo słabe, ubogie w składniki pokarmowe oraz posiadaj ące nisk ą wartość rolnicz ą. Do gleb posiadaj ących wy Ŝsz ą warto ść zaliczy ć mo Ŝna małe powierzchnie gleb III 5,5 ha i IV klasy bonitacji – 1129 ha zajmuj ące w sumie 4,6 % powierzchni gminy. Przestrze ń produkcyjna ulega systematycznemu zmieszaniu wskutek zalesienia gruntów ni Ŝszej jako ści.

9 3.4 Lasy i zadrzewienia Lasy na terenie gminy Łyse zajmuj ą 35,57 % powierzchni gminy (8765,00 ha) i nale Ŝą do Nadle śnictwa Myszyniec (5132,00 ha) i Nadle śnictwa Nowogród (2221,00 ha). Lasy prywatne zajmuj ą powierzchnie 1412,00 ha. Na terenie gminy wyst ępuje: - bór świe Ŝy – zajmuj ący 60-70 % powierzchni gminy w jej centralnej, zachodniej i wschodniej cz ęś ci. Z dominuj ącym gatunkiem sosny i zró Ŝnicowanym wiekiem drzewostanu 20 – 100 lat. - bór suchy – wyst ępuj ący w północnej cz ęś ci gminy z panuj ącym gatunkiem sosn ą. - las mieszany – w centralnej cz ęś ci gminy z drzewostanem wielogatunkowym z przewag ą sosny świerku i d ębu. Wy Ŝej wymienione siedliska zajmuj ą 90 % powierzchni le śnej gminy.

3.5 Obszary chronione. Na terenie gminy i w jej otoczeniu znajduje si ę 3 rezerwaty przyrody z wieloma gatunkami ro ślin i zwierz ąt podlegaj ących ochronie. S ą to rezerwaty Mingos, Torfowisko Serafin, Tabory. Łączna ich powierzchnia wynosi 215,59 ha., co stanowi około 1% ogólnej powierzchni Gminy.

3.5.1 Rezerwat Mingos Rezerwat le śny Mingos o powierzchni 13,46 ha, poło Ŝony w gminie Łyse, w Nadle śnictwie Nowogród, utworzono w 1971r. Głównym celem ochrony jest zachowanie dla potrzeb naukowych i dydaktycznych fragmentu boru sosnowego Puszczy Kurpiowskiej z naturalnym drzewostanem. Drzewostanem głównym jest sosna, stanowi ona zasadniczo pierwsze i drugie pi ętro. Jedynym typem siedliskowym lasu na terenie rezerwatu jest bór świe Ŝy. W warstwie krzewów licznie wyst ępuje jałowiec. W podszyciu wyst ępuj ą m.in. konwalia, rokitnik i widłaki. Warstw ę mszyst ą reprezentuje rokitnik pospolity, gajnik l śni ący i widłoz ąb. Gospodarowanie drzewostanem na tym obszarze było planowane od 1819 r. W zale Ŝno ści od gatunków przydzielono odpowiednie koleje rębno ści: • dla drzewostanów wysokopiennych sosnowych -120 lat, • dla niskopiennych mieszanych od 30 - 90 lat. Obszar rezerwatu jak i Puszczy był miejscem pozyskiwania torfu i kory garbarskiej.

3.5.2 Rezerwat Serafin Rezerwat Torfowisko Serafin zajmuje 184,92 ha powierzchni. Jest to rozległe bagno, w miejscu którego - jeszcze niedawno - znajdowało si ę polodowcowe jezioro. Obecnie tzw. pływaj ące pło, czyli powierzchniowa warstwa ro ślinno ści wodnej i bagiennej jest zwarta, ale ugina si ę pod ci ęŜ arem człowieka. Pod ni ą znajduje si ę uwodniony torf i namuły. W wi ększo ści jest to bagno traktowane - z gospodarczego punktu widzenia - jako nieu Ŝytek. Znaczn ą cz ęść powierzchni rezerwatu stanowi ą grunty prywatne, w wi ększo ści mieszka ńców wsi Serafin i Łyse. Około 30% powierzchni nale Ŝy do Skarbu Pa ństwa, a 4% do Nadle śnictwa Myszyniec. Najbardziej zró Ŝnicowana jest południowa cz ęść torfowiska, w której najdłu Ŝej zachowało si ę lustro wody. Wyst ępuj ą tu jeszcze zbiorowiska typowo wodne, takie jak szuwar trzcinowy, szuwar skrzypu bagiennego i pałki szerokolistnej. Pasmowy układ tych zbiorowisk jest dobrze widoczny. Miejscami łanowo wyst ępuje papro ć narecznica błotna, tworz ąca odr ębny zespół. Bardzo interesuj ąca jest flora rezerwatu. Z ro ślin obj ętych ochron ą gatunkow ą licznie wyst ępuje rosiczka okr ągłolistna, storczyki - krwisty i plamisty - oraz kruszczyk błotny. Z gatunków rzadkich na uwag ę zasługuj ą: turzyca obła, dwupienna i bagienna,

10 wełnianka delikatna, prz ęstka pospolita, nasięź rzał pospolity, kozłek dwupienny. Do ciekawostek florystycznych nale Ŝy zaliczy ć tak Ŝe dwa gatunki mchów reliktowych (pozostało ści po epoce lodowcowej). Rezerwat daje schronienie wielu gatunkom ptaków, ssaków, gadów, płazów, owadów i innych zwierz ąt. Jeszcze kilkana ście lat temu wczesn ą wiosn ą tokowało tu kilka kogutów cietrzewia, gatunku wymieraj ącego w Polsce w bardzo szybkim tempie. Najpi ękniejszym i najbardziej okazałym ptakiem rezerwatu Torfowisko Serafin jest Ŝuraw. Corocznie gniazduj ą tu 2 pary l ęgowe, a w okresie letnim na torfowisko przybywa kilka rodzin Ŝurawi gniazduj ących w okolicy. Najliczniej reprezentowane s ą niektóre gatunki typowo szuwarowe, takie jak potrzos i rokitniczka, dosy ć liczna jest tak Ŝe dziwonia. Na bardziej suchych fragmentach rezerwatu, szczególnie w cz ęś ci zachodniej, gnie ŜdŜą si ę ptaki typowe dla ł ąk i pól, takie jak przepiórka, derkacz, pliszka Ŝółc ą, skowronek polny, pokl ąskwa, a na otaczaj ących bagno ł ąkach tak Ŝe czajka, rycyk, brodziec krwawodzioby i bardzo rzadki i pi ękny kulik wielki. Rezerwat jest cz ęsto odwiedzany przez ptaki drapie Ŝne gniazduj ące w okolicznych lasach lub w krajobrazie rolniczym - pustułki, myszołowy, kobuzy, błotniaki łąkowe, jastrz ębie. Zlatuj ą one na torfowisko aby szuka ć tu po Ŝywienia. Najwi ększym ssakiem wyst ępuj ącym w rezerwacie jest ło ś. Dzi ęki specjalnej budowie racic, potrafi bez trudu porusza ć si ę po trz ęsawisku. Znajduje tu obfito ść po Ŝywienia i bezpiecze ństwo. Cz ęsto przebywają tu tak Ŝe sarny, zaj ące i drobne gatunki ssaków, takie ryjówka aksamitna, nornik zwyczajny czy nornica ruda, a na polowania zapuszczaj ą si ę tu lisy. Na terenie rezerwatu znajduje si ę ście Ŝka przyrodnicza, która rozpoczyna si ę parkingiem z tablic ą informacyjn ą przedstawiaj ącą map ę rezerwatu z głównymi zbiorowiskami ro ślinnymi oraz rzadkimi i chronionymi gatunkami ro ślin i ptaków. Ze wzgl ędu na trudno dost ępny i niebezpieczny dla człowieka teren, na bagnie zbudowano drewnian ą kładk ę wchodz ącą w gł ąb rezerwatu na kilkaset metrów. Rezerwat mo Ŝna zwiedza ć poruszaj ąc si ę tylko po zbudowanej w tym celu kładce.

3.5.3 Rezerwat Tabory Rezerwat le śny o powierzchni 17,21 ha, poło Ŝony w gminie Łyse ok. 2 km od wsi Popiołki na terenie Nadle śnictwa Nowogród, utworzony w 1974 roku. Głównym celem ochrony jest zachowanie boru sosnowo-świerkowego naturalnego pochodzenia na obszarze Puszczy Kurpiowskiej. Zachowały si ę tu sosny i świerki w wieku 160 - 180 lat. W drzewostanie dominuje sosna, ponadto wyst ępuj ą : świerk, jałowiec, rzadziej brzoza, czasami d ąb, kruszyna, jarz ębina. W runie le śnym wyst ępuj ą: borówki, wrzos, widłaki, sasanki i arniki. Zespół wyst ępuj ących ziół i mchów ró Ŝnicuje obszar rezerwatu na dwie równe powierzchnie: jedn ą z przewag ą wariantu chrobotkowego i drugą z przewag ą wariantu czernicowego. Zespół wariantu chrobotkowego jest bardzo suchy i ubogi, charakterystyczny dla boru suchego, wyst ępuje głównie przy zachodniej granicy rezerwatu. W skład powierzchni le śnej wchodz ą drzewostany na powierzchni 15,63 ha oraz halizny i płazowizny na powierzchni 1,37 ha. Od strony zachodniej rezerwat graniczy z drzewostanem sosnowym IIa klasy wieku, od północy z drzewostanem sosnowym IIIa klasy wieku i młodnikiem olszowym. Od wschodu rezerwat graniczy z drzewostanem olszowym II - III klasy wieku, od południa z drzewostanem sosnowym IIIb klasy wieku. Obszar rezerwatu podzielony jest i opisany znakami oddziałowymi w postaci słupów granicznych, na których czarn ą olejn ą farb ą na białym tle zapisano numery oddziałów. Powierzchnia terenu rezerwatu jest płaska o deniwelacjach od 0,5 do 1,0 m.

11 3.5.4 Obszar Natura 2000 Na terenie gminy Łyse znajduje si ę równie Ŝ obszar Natura 2000. Zasi ęgiem swym obejmuj ę cz ęść miejscowo ści Ł ączki - kolonia Zamost. Jest to obszar ochrony siedliskowej ptaków - . Obszar le Ŝy na granicy pomi ędzy krain ą Wielkich Jezior Mazurskich a Nizin ą Mazursk ą. Wyst ępuj ą głównie lasy iglaste z dominuj ącą sosn ą. W nasadzeniach li ściastych dominuj ą lipa i wi ąz. Wokół zbiorników wodnych na terenach podmokłych wyst ępuj ą zaro śla olchowe i ró Ŝnego rodzaju zabagnienia.

Na całym Obszarze Specjalnej Ochrony – Puszcza Piska wyst ępuje co najmniej 37 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, 12 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). Jest bardzo wa Ŝną ostoją cietrzewia. W okresie l ęgowym obszar zasiedla powy Ŝej 2% populacji krajowej bielika i cietrzewia ; ponadto obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej nast ępuj ących gatunków ptaków: bocian czarny, orlik krzykliwy, puchacz, rybitwa rzeczna, włochatka; w stosunkowo wysokiej liczebno ści wyst ępuje derkacz.

3.6 Zielone Płuca Polski Gmina Łyse le Ŝy w obr ębie obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski, gdzie zakwalifikowana została do mezoekoregionu Kurpiowskiego. Jest to obszar o charakterze ł ącznikowym istotnym dla kształtowania systemu powi ąza ń przyrodniczych w dorzeczu Narwi w poł ączeniu z układami przyrodniczymi pojezierzy Mazurskich i Pomorskich oraz niziny Mazurskiej, predysponowany do szczególnie wysokiego a miejscami wysokiego re Ŝimu gospodarowania środowiskiem.

12 4. Charakterystyka demograficzna. Populacj ę mieszka ńców w poszczególnych wsiach gminy odzwierciedlaj ą poni Ŝsze dane:

Miejscowo ść Razem Antonia 96 Baba 314 Dawia 83 Dęby 356 Dudy Puszcza ńskie 245 Gr ądzkie 127 Klenkor 64 Lipniki 1201 Łączki 543 Łyse 2207 Pi ątkowizna 419 Plewki 92 Pupkowizna 421 Serafin 328 Szafranki 490 Tartak 208 Tyczek 122 Warmiak 129 Wejdo 455 Wy Ŝega 86 Zalas 583 Złota Góra 53 Razem 8622

Struktura ludno ści gminy Łyse

2500

2000

1500 Kobiety MęŜ czy źni Razem

Liczba osób Liczba 1000

500

0

a a y k k s ść i a ki se e o a ra o b wi b kie z y zna zna a jd l ó on ę z pniki c i cz e ega a w t Ba D d i ą Ł wi y rmi Ŝ Z G Da ą L Ł o Plewki Serafin Tartak T a W y An Klenkor tk W Gr ą Szafranki W łota Dudy Pusz. Z Miejsco Pi Pupkow Miejscowo ści

13

Podstaw ą rozwoju gminy jest rolnictwo z d ąŜ eniem do specjalizacji w zakresie mleczarskim.

Obszar gminy zamieszkuje 8622 osób. Liczba ludno ści gminy pozostaje na tym samym poziomie. W strukturze wieku ludno ści wi ększo ść ( ponad 55% ) stanowi grupa ludno ści w wieku produkcyjnym, w wieku przedprodukcyjnym znajduje si ę około 31,3% ludno ści, w wieku poprodukcyjnym 13,5%.

W rozmieszczeniu liczby ludno ści na terenie gminy najwi ększ ą liczb ę mieszka ńców posiada wie ś gminna Łyse – 2207 osób. - w grupie miejscowo ści powy Ŝej 1000 mieszka ńców znajduje si ę tylko 1 wie ś – Lipniki licz ąca 1201 mieszka ńców - ponad 500 mieszka ńców licz ą wsie Zalas – 583 osób i wie ś Ł ączki ( 543 osoby) - w przedziale miejscowo ści o liczbie mieszka ńców 400 – 500 osób s ą wsie: Pi ątkowizna, Pupkowizna, Szafranki, Wejdo - 3 wsie posiadaj ą liczb ę mieszka ńców powy Ŝej 300 osób . S ą to: Baba, D ęby, Serafin - powy Ŝej 200 osób zamieszkuje we wsi Tartak i Dudy Puszcza ńskie - pozostałe wsie licz ą poni Ŝej 200 mieszka ńców z których wie ś Złota Góra nale Ŝy do najmniej licznych, liczba mieszka ńców wynosi – 53 osoby.

4.1 O świata i wychowanie. Na terenie gminy znajduj ą si ę 3 Zespoły Szkół (szkoła podstawowa i gimnazjum) w Łysych, Lipnikach i Zalasiu. Szkoły Podstawowe istniej ą we wsiach: Łączki, Warmiak, Wejdo, D ęby, Szafranki, we wsi Baba, gdzie zlokalizowana jest 3- klasowa Niepubliczna Szkoła Podstawowa oraz we wsi Pupkowizna i Serafin gdzie równie Ŝ funkcjonuj ą Niepubliczne Szkoły Podstawowe. Liczba uczniów szkół podstawowych wynosi 894 uczniów, gimnazjum – 466 uczniów. Do przedszkola w Łysych i Lipnikach ucz ęszcza ł ącznie 56 dzieci. Do oddziałów przedszkolnych znajduj ących si ę przy szkołach podstawowych ucz ęszcza 65 dzieci.

Lp. Szkoła Ilo ść uczniów Ilo ść oddziałów 1. Zespół Szkół w Łysych 511 21 2. Zespół Szkół w Zalasiu 236 13 3. Zespół Szkół w Lipnikach 224 10 4. Szkoła Podstawowa w Ł ączkach 74 5 5. Szkoła Podstawowa w 47 4 Szafrankach 6. Szkoła Podstawowa w D ębach 46 4 7. Niepubliczna Szkoła Podstawowa 32 4 w Serafinie 8. Niepubliczna Szkoła Podstawowa 33 4 w Pupkowi źnie 9. Szkoła Podstawowa w Wejdzie 57 4 10. Szkoła Podstawowa w Warmiaku 76 5 Razem 1336 74

14 4.2 Kultura. Na terenie gminy istnieje Gminny O środek Kultury Sportu i Rekreacji prowadz ący działalno ść kulturalno-sportow ą. Ponadto znajduje si ę gminna biblioteka publiczna dysponuj ąca 11366 woluminami. W pozostałych wsiach brak obiektów zwi ązanych z działalno ści ą kulturaln ą. Przy Gminnym O środku Kultury działa zespół folklorystyczny „ Puszcza Zielona” rozpowszechniaj ący pie śni, obrz ędy i zwyczaje kurpiowskie. Organizowane s ą cykliczne imprezy znane nie tylko w kraju m.in. konkursy na palm ę kurpiowsk ą. Na terenie gminy tworzy wielu twórców ludowych, r ękodzielników, rze źbiarzy, hafciarek, tkaczek, plecionkarek i wycinankarek.

4.3 Zdrowie i opieka społeczna. Na terenie gminy znajduj ą si ę trzy Niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej prowadz ące działalno ść z zakresu opieki zdrowotnej, dwa w Łysych i jeden w Zalasiu. Zatrudnionych jest 4 lekarzy internistów, 1 stomatolog, 7 piel ęgniarek. Na terenie gminy znajduje si ę 2 apteki w miejscowo ści Łyse. Opiek ą społeczn ą zajmuje si ę Gminny O środek Pomocy Społecznej. Gmina nie dysponuje domem pomocy społecznej.

15 5. Atrakcje turystyczne - obiekty zabytkowe. Na terenie gminy Łyse znajduje si ę wiele zabytków oraz ciekawych miejsc o wysokich walorach turystycznych. Do najciekawszych z nich nale Ŝą : 1. Zespół Ko ścioła parafialnego p.w. Św. Anny w Łysych: a) ko ściół drewniany wybudowany w latach 1876-1882, b) dzwonnica drewniana, 2 połowa XIX w., c) dom parafialny, drewniany pocz ątek XX w. 2. Obiekty cmentarza: a) kaplica drewniana- pocz ątek XX w., b) krzy Ŝe nagrobne, Ŝelazne, Ŝeliwne kute XIX w. 3. Krzy Ŝ powsta ńczy z 1863 r. – obok ko ścioła p.w. Św. Anny w Łysych, 4. Kapliczka słupowa drewniana – posta ć św. Floriana – Łyse, ul. Poległych, 5. Kaplica drewniana przy skrzy Ŝowaniu dróg Łyse – Ł ączki i Myszyniec – Kolno – lata 30-te XX w. 6. Zespół ko ścioła parafialnego p.w. Naj świ ętszego Serca Jezusa w Lipnikach: a) ko ściół murowany 1837r. -1843r., b) dzwonnica murowana 1 połowa XIX w. 7. Cmentarz grzebalny w Lipnikach: a) kaplica murowana 2-ga poł. XIX w., b) brama murowana połowa XIX w., c) krzy Ŝe nagrobne, Ŝelazne, Ŝeliwne, kute XIX w. 8. Cmentarz choleryczny w Lipnikach przy ul. Stacha Konwy - druga połowa XIX w. 9. Wiatrak drewniany z XIX w. – Lipniki, 10. Wiatrak drewniany przeniesiony – Lipniki, 11. Figura Św. Rocha z drugiej połowy XIX w – Lipniki, ul. Kard. Stefana Wyszy ńskiego 12. Zespół ko ścioła parafialnego p.w. Św. Stanisława Kostki w Zalasiu: a) ko ściół murowany 1908 -1913 (arch. Fr. Przecławski), b) dzwonnica drewniana 1902r. 13. Zespół Cmentarza grzebalnego w Zalasiu: a) kaplica drewniana XIX/XX w., b) krzy Ŝe nagrobne Ŝelazne, Ŝeliwne, kute z drugiej połowy XIX w., 14. Dom drewniany nr 86 w Ł ączkach– ok.1910 r., 15. Kapliczka z Trójcą Świętą w Tartaku – druga połowa XIX w., 16. Krzy Ŝ drewniany upami ętniaj ący walk ę ze Szwedami z 1708 r. –Tartak, 17. Droga brukowana – Wejdo, Stara Wie ś.

16 II. Opis szczegółowy istniej ącego stanu gospodarki wodno-ściekowej gminy Łyse.

1. Sie ć wodoci ągowa w gminie. Na terenie gminy około 30% mieszka ńców korzysta ze zbiorczych sieci wodoci ągowych, których ł ączna długo ść wynosi 35,4km. Zbiorcze sieci wodoci ągowe istniej ą w miejscowo ści Łyse i Lipniki z oddzielnymi uj ęciami wody. Są to wody czwartorz ędowe o wysokiej twardo ści z wyst ępowaniem du Ŝej ilo ści zwi ązków Ŝelaza oraz manganu. Magistrala główna sieci wodoci ągowej w m. Łyse wynosi 6,6 km, a w m. Lipniki – 9,2 km (ł ącznie – 15,8km), za ś długo ść przył ączy (około 470 przył ączy) w obydwu miejscowo ściach wynosi 19,6km. Roczny pobór wody z obydwu uj ęć w 2007r. wynosił 58,3 ty ś.m 3. Na potrzeby przemysłowe uj ęcie wód podziemnych posiadaj ą równie Ŝ Zakłady Przetwórstwa Mi ęsnego „JBB” w Łysych.

1.1 Charakterystyka zbiorczego wodoci ągu w miejscowo ści Łyse. Źródłem zaopatrzenia wodoci ąg wiejskiego w m. Łyse jest uj ęcie wody składaj ące si ę z dwóch studni wierconych. Uj ęcia wody i budynek stacji wodoci ągowej zlokalizowane s ą na działce nr 534/4. Rol ę studni podstawowej pełni studnia nr 1, natomiast studnia nr 2 jest studni ą awaryjn ą. Charakterystyka studni nr 1. Studnia podstawowa została odwiercona w 1973 r. Gł ęboko ść studni wynosi 51m. warstw ę wodono śną stwierdzono na gł ęboko ści 27,5 – 47,0m, któr ą uj ęto do eksploatacji filtrem siarkowym: - rura nadfiltrowa – 13,30m, - filtr siarkowy Ø ⅝″ - 19,60m, - rura podfiltrowa – 4,0m Razem - 36,9m. Statyczne źródło wody znajduje si ę 9,0 m pod poziomem terenu, natomiast dynamiczne na gł ęboko ści 14,0 m pod poziomem terenu. 3 Zasoby eksploatacyjne studni wynosz ą Q e= 107 m /h. Charakterystyka studni nr 2. Studnia nr 2, jako odwiert awaryjny została odwiercona w odległo ści ok. 10m od studni podstawowej. Konstrukcja studni jest nast ępuj ąca: - gł ęboko ść studni – 50m, - kolumna rur 18 ″ - 21,0m, - kolumna rur 16 ″ - 50,0m. Warstw ę wodono śną uj ęto filtrem siarkowym: - rura nadfiltrowa – 10,0m, - filtr siatkowy Ø 11 ¾″ - 19,20m, - rura podfiltrowa – 3,0m. Razem - 32,2m. 3 Zasoby eksploatacyjne studni wynosz ą Q e= 100 m /h. Woda z przedmiotowych uj ęć zawiera bardzo du Ŝe ilo ści zwi ązków Ŝelaza tj. 8,0 mg/l Fe i manganu tj. 0,5-0,2 mg/l Mnw, w zwi ązku z czym wymaga uzdatniania. Technologi ę uzdatniania dostosowano do wymaga ń jako ściowych i zastosowano metod ę filtracji dwustopniowej z pr ędko ści ą 5m/h. Dla obu studni wykonano obudowy z kr ęgów Ø1,5m. Na pobór wód podziemnych zostało uzyskane pozwolenie wodnoprawne z dnia 19.01.1998 wydane przez Urz ąd Wojewódzki w Ostroł ęce znak: OS.VIII.6210-1/98 na nast ępuj ące ilo ści: 3 - Qmaxh =74,4 m /h,

17 3 - Q śrdob =706,8 m /d, 3 - Qmaxdob =887,4 m /d. Dla studni podstawowej i awaryjnej zostały ustanowione strefy ochrony bezpo średniej w odległo ści 8 -10m od obudowy ka Ŝdej studni. Teren stacji wodoci ągowej jest ogrodzony i obsiany traw ą. Do poboru wody zastosowano pomp ę G100WB z silnikiem elektrycznym o mocy 26kW. Minimalna wysoko ść podnoszenia wody wynosi H=59,15 słupa wody, natomiast maksymalna wysoko ść podnoszenia wynosi H max =74,15 słupa wody. Wydajno ść pompy waha si ę od 1000 l/min przy wysoko ści podnoszenia H=68m do 1600l/min przy H=56m. Technologia uzdatniania wody została opracowana w oparciu o nast ępuj ące kryteria fizykochemiczne: - Ŝelazo 6,0 mg/l Fe - mangan 0,5 mg/l Mn. W oparciu o zapotrzebowanie wody i kryteria fizykochemiczne zaprojektowano stacj ę wodoci ągow ą jednostopniowego pompowania wody wyposa Ŝona w urz ądzenia: - 6 filtrów ci śnieniowych – od Ŝelaziaczy Ø1800,0 mm, - 6 filtrów ci śnieniowych –odmanganiaczy Ø1800,0 mm, - 2 hydrofory Ø1800,0 mm, V=6300 l, - 2 spr ęŜ arki WAN-AW, - 1 chlorator C-52, - blok płucz ący składaj ący si ę z dwóch hydroforów V=6,3m 3 i pompy 100PJM250 o mocy 5,5 kW. Woda surowa ze studni wierconych dostarczana jest pompami do budynku stacji, a nast ępnie jest kierowana do aeratorów, gdzie nast ępuje mieszanie wody z powietrzem, a nast ępnie na filtry od Ŝelaziaj ące w celu wytr ącenia i zatrzymania zwi ązków Ŝelaza. Kolejno woda kieruje si ę na filtry odmanganiaj ące. Po uzdatnieniu woda dostarczana jest do sieci wodoci ągowej i hydroforów. Płukanie filtrów odbywa si ę w pierwszej kolejno ści powietrzem a nast ępnie wod ą uzdatnion ą z bloku płucznego. Odprowadzenie wód popłucznych ze stacji, oraz wody z mycia posadzek odbywa si ę poprzez osadnik popłuczyn do rowu melioracyjnego.

1.2 Charakterystyka zbiorczego wodoci ągu w miejscowo ści Lipniki. Uj ęcie wody w Lipnikach składa si ę z dwóch studni wierconych zlokalizowanych na terenie działki nr 606/4 w północno-zachodniej cz ęś ci miejscowo ści w odległo ści około 10m na północ od drogi lokalnej prowadz ącej do miejscowo ści Tartak. Studnie oddalone są od siebie na odległo ść 11,1m. Na terenie uj ęcia zlokalizowany jest budynek stacji wodoci ągowej, uj ęcie wygrodzone jest ogrodzeniem siatki o wysoko ści 1,5m na cokole z betonu. Dla studni podstawowej i awaryjnej zostały ustanowione strefy ochrony bezpo średniej w odległo ści 8 -10m od obudowy ka Ŝdej studni. Prace wiertnicze i badania hydrogeologiczne wykonane zostały w latach 1981 -1982. Charakterystyka studni Nr 1 Studnia została odwiercona do gł ęboko ści 53,0m dwoma kolumnami rur: - Ø 18 ″ do głęboko ści 28,0m, - Ø 16 ″ do głęboko ści 53,0m, które po opuszczeniu filtra wyci ągni ęto. Otwór nafiltrowano filtrem siatkowym Ø11 ¾″ z siatk ą nylonow ą nr 10 o wymiarach: - rura podfiltrowa długo ści 3,0m (z denkiem metalowym), - cz ęść robocza długo ści 16,6m, - rura nadfiltrowa długo ści 11,0m. Filtr o ł ącznej długo ści 30,6m posadowiono na gł ęboko ści 51,0 na poduszcze Ŝwirowej, wokół filtra wykonano podsypk ę Ŝwirow ą.

18 Charakterystyka studni Nr 2 Studnia została odwiercona do gł ęboko ści 53,0m dwoma kolumnami rur: - Ø 14 ″ do głęboko ści 25,0m, - Ø11 ¾″ do gł ęboko ści 53,0m, które po opuszczeniu filtra wyci ągni ęto. Otwór nafiltrowano filtrem siatkowym Ø7 ⅝″ posadowionym na gł ęboko ści 51,0m na kołku iłowym. Wokół filtra wykonano podsypk ę Ŝwirow ą. Konstrukcja filtra: - rura podfiltrowa długo ści 3,0m, - cz ęść robocza filtra długo ści 15,5m, - rura nadfiltrowa długo ści 12,65m. 3 Studnia nr 2 o wydajno ści Q e= 50m /h stanowi podstawowe uj ęcie wody, a studnia nr 1 o 3 wydajno ści Q e= 36m /h pełni rol ę studni awaryjnej. Obudowy studni wykonane s ą z kr ęgów betonowych Ø1,5m, zagł ębionych na 1,8m poni Ŝej powierzchni terenu. Zabezpieczenie od góry stanowi ą pokrywy Ŝeliwne z włazami typu „Wałcz” i wywietrznikami. W ka Ŝdej obudowie na przewodzie tłocznym zainstalowano wodomierz, zawór zwrotny, zasuw ę i manometr. Obudowy studni zabezpieczone s ą przed napływem wód opadowych. Na pobór wód podziemnych zostało uzyskane pozwolenie wodnoprawne z dnia 29.12.2003r. wydane przez Starostwo Powiatowe w Ostroł ęce znak: RO Ś.6223/27/03 na nast ępuj ące ilo ści: 3 - Q maxh =35,0m /h, 3 - Q śrdob =241,0 m /d. Woda ze studni wierconych pobierana jest za pomoc ą pomp gł ębinowych G-80IVB i podawana do stacji wodoci ągowej, gdzie kierowana jest do aeratorów, gdzie nast ępuje mieszanie wody z powietrzem, a nast ępnie na filtry od Ŝelaziaj ące w celu wytr ącenia i zatrzymania zwi ązków Ŝelaza. Kolejno woda kieruje si ę na filtry odmanganiaj ące. Po uzdatnieniu woda tłoczona jest pod ci śnieniem do sieci wodoci ągowej. W stacji wodoci ągowej zaprojektowano i wykonano nast ępuj ące urz ądzenia: - hydrofor o Ø1200mm i pojemno ści 2500l – 3 szt., - spr ęŜ arka WAN-k o wydajno ści 20m 3/godz. – 1 szt., - filtr ci śnieniowy – od Ŝelaziacz, - filtr ci śnieniowy – odmanganiacz, - chlorator C-52 – 1 szt., - wodomierz MZ Ø80mm – 1 szt. Budynek stacji jest wykonany z elementów prefabrykowanych i posiada wymiary 10,5m ×6,47m ×3,45m. Stacja wodociągowa wyposa Ŝona jest w instalacj ę techniczn ą, wodno-kanalizacyjn ą, wentylacyjn ą, elektryczn ą i centralnego ogrzewania. Sie ć wodoci ągow ą wykonano w układzie pier ścieniowo-rozgał ęzieniowym z rur PCV o średnicy 90-160mm. Sie ć została wyposa Ŝona w zasuwy Ŝeliwne Ø80-150mm oraz naziemne hydranty przeciwpo Ŝarowe Ø80mm. Przył ącza wodoci ągowe do odbiorców wody wykonano z rur wodoci ągowych, stalowych o średnicy Ø15-50mm. Sie ć wodoci ągowa została uło Ŝona na gł ęboko ści około 1,7m pod poziomem terenu. Na terenie uj ęci wody mog ą powstawa ć ścieki socjalno bytowe z w ęzła sanitarnego oraz ścieki z chlorowni. Ścieki sanitarne z w ęzła sanitarnego rurami Ŝeliwnymi Ø0,15m odprowadzane s ą do szczelnego zbiornika bezodpływowego, sk ąd s ą okresowo wywo Ŝone taborem asenizacyjnym na komunaln ą oczyszczalnie ścieków w Łysych. Dla ścieków z chlorowni wykonano studzienk ę neutralizuj ącą o średnicy Ø1,0m, do której rurami kamionkowymi Ø0,10m odprowadzane s ą awaryjnie ścieki z wpustu pod chloratorem. Ścieki ze studzienki neutralizuj ącej wywo Ŝone s ą wozem asenizacyjnym na gminn ą oczyszczalnie ścieków. Na stacji wodoci ągowej istnieje studnia chłonna dla ewentualnego spustu czystej wody z hydroforów w przypadku wyst ąpienia awarii b ądź wymiany zbiorników.

19 1.3 Przemysłowe wykorzystanie wód Oprócz uj ęć wody słu Ŝą cych zbiorowemu zaopatrzeniu mieszka ńców w wod ę istniej ą równie Ŝ uj ęcia wód podziemnych na potrzeby przemysłu tj. Zakładów Przemysłu Mi ęsnego „JBB” w Łysych. Składaj ą si ę one z 4 studni wierconych, których roczny pobór wód w 2007 r. wyniósł 374 ty ś. m 3. Wszystkie uj ęcia znajduj ą si ę na terenie miejscowo ści Łyse, dwa uj ęcia w kierunku północno-zachodnim i dwa w kierunku południowo- wschodnim od zakładu.

1.4 Planowany dalszy rozwój sieci wodoci ągowej w gminie Łyse. Z uwagi kolonijno ść zabudowy terenu gminy Łyse sie ć wodoci ągow ą posiadaj ą dwie najwi ększe miejscowo ści o najwy Ŝszym stopniu skupienia zabudowa ń tj. Łyse i Lipniki. W pozostałych miejscowo ściach gminnych pobór wód odbywa si ę za pomoc ą indywidualnych uj ęć tj. studni wierconych i kopanych. Szacuje si ę, Ŝe około 70% mieszka ńców korzysta z tego rodzaju uj ęć , z czego wi ększo ść stanowi ą studnie wiercone. Uwzgl ędniaj ąc specyfik ę terenu gminy oraz bie Ŝą ce potrzeby jej mieszka ńców, nale Ŝy przyj ąć za wła ściwy kierunek rozbudow ę zbiorczych sieci wodoci ągowych w obszarach o wi ększych skupiskach zabudowy. Miejscowo ściami predysponowanymi w pierwszej kolejno ści do obj ęcia planami zaopatrzenia w zbiorczy system dostarczania wody s ą Tartak i Zalas. W przypadku wsi Zalas jest to trzecia co do wielko ści pod wzgl ędem ilo ści mieszka ńców (583 osoby) miejscowo ść w gminie. Znajduje si ę tu równie Ŝ Zespół Szkół tj. Szkoła Podstawowa i Gimnazjum, istnieje o środek zdrowia, parafia, sklepy spo Ŝywczo- przemysłowe ora kilka pomniejszych działalno ści gospodarczych. W danej miejscowo ści nale Ŝy zlokalizowa ć uj ęcie wód podziemnych oraz budynek stacji wodoci ągowej. Umiejscowienie nowego uj ęcia poboru wód w tej miejscowo ści jest rozmieszczeniem strategicznym, poniewa Ŝ obsługiwałoby ono północny obszar terenu gminy z mo Ŝliwo ści ą jego dalszego rozwoju na s ąsiednie miejscowo ści do granic gminy. Z kolei miejscowo ść Tartak nie jest du Ŝą miejscowo ści ą lecz w jej centralnej cz ęś ci zabudowa mieszkaniowa jest zwarta i wie ś poło Ŝona jest w niewielkiej odległo ści od miejscowo ści Lipniki, gdzie funkcjonuje sie ć wodoci ągowa. W zwi ązku z powy Ŝszym istnieje uzasadnienie do przył ączenie danej miejscowo ści do istniej ącej stacji wodoci ągowej w Lipnikach. Wykonanie takiej rozbudowy sieci nie przyniesie nadmiernych nakładów finansowych i b ędzie stosunkowo proste do wykonania. W odniesieniu do pozostałych miejscowo ści, ich wyposa Ŝenie w zbiorcze zaopatrzenie w wod ę jest uwarunkowane wykonaniem zaplanowanych w pierwszej kolejno ści inwestycji, dalsz ą rozbudow ą istniej ących uj ęć i zasobów wód podziemnych. W zale Ŝno ści od warunków b ędzie to przył ączanie do istniej ących sieci w Łysych i Lipnikach oraz planowanej do budowy w Zalasiu. Ze wzgl ędu na du Ŝą powierzchni ę gminy i rolnicze wykorzystanie wód mo Ŝe wyst ąpi ć konieczno ść przebudowy (w tym zwi ększenie wydajno ści poszczególnych uj ęć ) stacji wodoci ągowych b ądź budowa nowych.

20 2. Oczyszczanie ścieków komunalnych w gminie.

Budynek oczyszczalni ścieków w miejscowo ści Łyse

Na terenie wsi Łyse istnieje gminna oczyszczalnia ścieków oraz sie ć kanalizacyjna o długo ści 8,3km obejmuj ąca w chwili obecnej cz ęść miejscowo ści. Do tej oczyszczalni dowo Ŝona jest wi ększo ść ścieków ze zbiorników bezodpływowych. W miejscowo ści Łyse działa równie Ŝ oczyszczalnia zakładowa, która odprowadza ścieki z terenu Zakładów Przetwórstwa Mi ęsnego „JBB” w Łysych. Około 40% ścieków bytowych odprowadzana jest do zbiorników bezodpływowych. W ogóle nie posiada Ŝadnej kanalizacji około 40% gospodarstw. Szacuje się, Ŝe ok. 60% ścieków nie oczyszczonych odprowadzanych jest do gruntu i wód powierzchniowych. Kilka gospodarstw domowych wyposa Ŝone jest w przydomowe oczyszczalnie ścieków.

2.1 Charakterystyka oczyszczalni ścieków w Łysych. Oczyszczalnia ścieków znajduje si ę na terenie działki nr 490/16 poło Ŝonej na skraju miejscowo ści Łyse w kierunku południowym. Teren oczyszczalni graniczy z drog ą, rowem i ł ąkami prywatnych wła ścicieli. Jest to oczyszczalnia typu mechaniczno- biologiczna EKOBLOK III – 500 z punktem zlewnym ścieków dowo Ŝonych z ze zbiorników bezodpływowych. Składa si ę z nast ępuj ących urz ądze ń: a) ci ąg podstawowy: − komora z krat ą, − piaskownik poziomy, − przepompownia ścieków, − osadnik wst ępny dwukomorowy, − EKOBLOK III, − pomiar ilo ści ścieków,

21 − komory stabilizacji osadu, − poletka osadowe, − płyta do składowania osadów. b) ci ąg punktu zlewnego: − komora zlewcza z krat ą, − piaskownik, − EKOBLOK I. Ponadto na terenie oczyszczalni wyst ępuje budynek EKOBLOKU III z zapleczem techniczno-socjalnym i system kanalizacji technologicznej. Zasada działania Ścieki dopływaj ące kanalizacj ą oczyszczane s ą wst ępnie na kracie usytuowanej w komorze. Zatrzymywane s ą tu du Ŝe zanieczyszczenia mechaniczne. Nast ępnie ścieki przepływaj ą grawitacyjnie do piaskownika poziomego dwukomorowego o długo ści 21,3m. Piasek usuwany jest r ęcznie za pomoc ą łopaty. Kolejno ścieki przepływaj ą do przepompowni o obj ęto ści czynnej 2,44m 3 i pompami zatapialnymi regulowanymi automatycznie regulatorem poziomu. Podci śnieniem ścieki podawane s ą do osadnika wst ępnego wykonanego na nasypie. Jest to osadnik dwukomorowy o obj ęto ści 60m 3 ka Ŝdej z komór. Ścieki z osadnika s ą dawkowane naczyniem przelewowym EKOBLOK III umiejscowionym w budynku na skarpie. Ścieki dopływaj ą do komory osadu czynnego EKOBLOKU, gdzie s ą napowietrzane i mieszane mechanicznie przy pomocy urz ądzenia zwanego rotorem. Rotor pobiera ścieki z dna komory, miesza je i napowietrza za pomoc ą łopatek.

Wn ętrze oczyszczalni ścieków

22 W komorze napowietrzania zachodzi proces oczyszczania ścieków na drodze biologicznej. Mikroorganizmy skupione w formie kłaczków osadu czynnego absorbuj ą i przetwarzają zanieczyszczenia zawarte w ściekach. Osad czynny jest ci ągle mieszany ze ściekami, utrzymywany w zawieszeniu w ściekach i dostarczany jest do niego tlen. Dla ułatwienia kontaktu ścieków i osadu z powietrzem czyli zwi ększenia efektywno ści napowietrzania, ścieki wraz z osadem s ą zawracane z cz ęś ci przydennej komory osadu czynnego do przedziału sekcji napowietrzaj ącej. Z komory napowietrzania ścieki przepływaj ą do zespolonego osadnika wtórnego. Osadnik ma na celu oddzielenie kłaczków osadu od ścieków oczyszczonych. Osad zag ęszczony z dna osadnika mo Ŝe by ć odprowadzony jako osad nadmierny rur ą spustow ą lub jest zawracany do komory napowietrzania. W osadniku tworzy si ę zawieszone zło Ŝe osadu czynnego spełniaj ące rol ę dodatkowego filtru aktywnego, zatrzymuj ącego zawiesiny i doczyszczaj ące ścieki opuszczaj ące EKOBLOK. Ścieki z osadnika pozbawione zawiesin, przelewaj ą si ę do dwóch koryt odpływowych, sk ąd ruroci ągiem odpływaj ą do odbiornika. Podczas oczyszczania ścieków zawarte w nich zanieczyszczenia s ą przyswajane przez biomas ę zawieszon ą w komorze napowietrzania, wskutek czego wyst ępuje stały przyrost biomasy (ilo ści osadu czynnego).Warunkiem prawidłowej pracy oczyszczalni jest utrzymywanie ilo ści zawiesin osadu w komorze napowietrzania na stałym poziomie. Osad nadmierny jest odprowadzany z osadnika i zagospodarowywany. Jako osad nadmierny traktowany jest równie Ŝ wyflotowany w osadniku ko Ŝuch, który zgarniany jest do koryta zgarniaczem. Ścieki dowo Ŝone ze zbiorników bezodpływowych zlewane s ą do studni zbiorczej, w której oczyszczane s ą wst ępnie na kracie. Skratki usuwane s ą r ęcznie i przechowywane pod wiat ą śmietnikow ą. Kolejno ścieki dowo Ŝone przepływaj ą do piaskownika wirowego- szczelinowego. Piasek usuwany jest z dna komory osadowej za pomoc ą dwóch czerpaków osadzonych na jednej osi. Czerpaki uzyskuj ą obrót za pomoc ą kołowrotu o nap ędzie r ęcznym. Nast ępnie ścieki s ą dozowane do EKOBLOKU I. Ekoblok I usytuowany jest w budynku. Ścieki z punktu zlewnego po EKOBLOKU I płyn ą do studzienki i razem ze ściekami dopływaj ącymi kanalizacj ą zbiorcz ą płyn ą ci ągiem podstawowym na krat ę, piaskownik i do przepompowni, dalej ł ącz ąc si ę ze ściekami dopływaj ącymi. Ścieki oczyszczone przepływaj ą przez urz ądzenie pomiarowe ilo ści tj. rejestrator przepływu elektromagnetyczny i dalej ruroci ągiem do rowu. Gospodarowanie osadami. Osad nadmierny z EKOBLOKU III i EKOBLOKU I oraz wstępny z osadnika wst ępnego kierowany jest do komór stabilizacji osadu, gdzie poddany jest stabilizacji tlenowej w 4 komorach stabilizacji. Po 20-dniowym okresie stabilizacji tlenowej osad jest kierowany na poletka osadowe. Na poletkach osad jest odwadniany i suszony w warunkach naturalnych. Nast ępnie osad jest składowany na płycie osadowo-kompostowej. Oczyszczalnia EKOBLOK III jest udoskonalon ą wersj ą EKOBLOKU I. Charakteryzuje si ę maksymaln ą dobow ą przepustowo ści ą 500m 3. Jest to oczyszczalnia biologiczna, działaj ąca na zasadzie zbli Ŝonej do rowu cyrkulacyjnego. Ścieki dopływaj ą i odpływaj ą w sposób ci ągły. Komora osadu czynnego o pojemno ści 134,3m 3 ma kształt spłaszczonego walca, zespolone z ni ą s ą dwa osadniki wtórne w kształcie ostrosłupów ści ętych o pojemno ści 49,0m 3. Cało ść wykonana jest w konstrukcji stalowej. Ścieki z komory osadu czynnego podawane s ą do osadników wtórnych przez dwa otwory nad dnem osadników. Sklarowane ścieki korytami odpływowymi odprowadzane są do studzienki dalej ruroci ągiem o średnicy 150mm do rowu melioracyjnego.

23 Dane eksploatacyjne Zgodnie z dokumentacj ą technologiczn ą oczyszczalnia jest zaprojektowana na nast ępuj ące ilo ści ścieków: 3 Qdśr=346,9m /d, 3 Qdmax =494,0m /d, 3 Qhśr=23,4m /h, 3 Qhmax =58,6m /h. Badania jako ści oczyszczonych ścieków odprowadzanych do rowu melioracyjnego przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: BZT 5 – 36 mg O2/l, CHZT Cr – 111,8 mgO 2/l, Zawiesina ogólna – 22 mg/l. Wyniki te mieszcz ą si ę normach zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków jakie nale Ŝy spełnia ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. z 2006r. Nr 137 poz. 984).

2.2 Sie ć kanalizacyjna. W chwili obecnej kanalizacj ą zbiorcz ą s ą obj ęte nast ępuj ące ulice miejscowo ści Łyse: Sienkiewicza, Ch ętnika, Padlewskiego, Ostroł ęcka, Ba śniowa, Ogrodowa, Polna, Wesoła, Szkolna, Spokojna, Kurpiowska i Piwna. Na w/w obszarze miejscowo ści wykonane jest 160 przył ączy do sieci kanalizacyjnej. Na długo ść kanalizacji składa si ę 5,3km sieci głównej i 3km przył ączy. Sie ć była sukcesywnie wykonywana w latach 1991 – 2000, w pierwszej kolejno ści z rur kamionkowych a nast ępnie z PCV. Cała sie ć została wykonana w systemie grawitacyjnym. Na sieci głównej zamontowane s ą 4 przepompownie o mocy 32kW. Średnio na dob ę do oczyszczalni dopływa około 80m3 ścieków nieoczyszczonych.

2.3 Przydomowe oczyszczalnie ścieków. Teren gminy Łyse to obszar typowo wiejski z zabudową zagrodow ą. Z tego wzgl ędu uzasadnione ekonomicznie jest wyposa Ŝania indywidualnych gospodarstw domowych w przydomowe oczyszczalnie ścieków, gdy Ŝ wybudowanie zbiorczej kanalizacji na tak du Ŝym obszarze przy rozproszonej zabudowie wymagałoby ogromnych nakładów finansowych. Ten sposób oczyszczania ścieków bytowych budzi coraz wi ększe zainteresowanie mieszka ńców. Widz ąc potrzeb ę ograniczenia zanieczyszczania wód powierzchniowych na obszarze gminy, w 2007 r. zostało wybudowanych 14 przydomowych oczyszczalni ścieków przy współudziale bud Ŝetu województwa mazowieckiego, mieszka ńców i bud Ŝetu gminy Łyse. Były to oczyszczalnie typu biologiczna z drena Ŝem rozs ączaj ącym – 4 szt. oraz mechaniczno-biologiczna z osadem czynnym - 10 szt. Instalacje te zostały wykonane na terenie 5 miejscowo ści w pobli Ŝu których znajduj ą si ę rezerwaty przyrody tj. Dawia, Plewki, Pupkowizna, Serafin, Złota Góra. W 2008r. zaplanowane jest wykonano kolejnych 15 przydomowych oczyszczalni ścieków na terenie całej gminy. Na terenie gminy kilka gospodarstw domowych wyposa Ŝyło si ę indywidualne przydomowe oczyszczalnie ścieków. Na chwil ę obecn ą jest to zjawisko znikome, ale mo Ŝna szacowa ć, Ŝe w przeci ągu najbli Ŝszych lat oczyszczanie ścieków bytowych poprzez przydomowe oczyszczalnie stanie si ę norm ą, zwłaszcza w gospodarstwach rolnych. Zasada działania biologicznej oczyszczalni ścieków z osadnikiem gnilnym. Elementy oczyszczalni: − osadnik gnilny, − nadbudowa włazów, − przepompownia ścieków podczyszczonych,

24 − studzienka rozdzielcza, − studzienka zamykaj ąca drena Ŝ, − nadbudowa polietylenowa, − wentylacja wysoka, − drena Ŝ rozs ączaj ący. Ścieki bytowe z wewn ętrznej instalacji kanalizacyjnej doprowadzane b ędą (z budynku ścieki spływaj ą grawitacyjnie) do osadnika przez wlot zwalniaj ący do minimum ich przepływ i eliminuj ący mo Ŝliwo ść wymieszania osadu mineralnego i organicznego. Osadnik posiada wewn ątrz cz ęś ciowy podział na komory i ma wydłu Ŝony kształt. Jego forma gwarantuje powolny i stabilny przepływ ścieków. Sedymentuj ące zanieczyszczenia tworz ą osad, który poddany jest działaniu bakterii fakultatywnych i beztlenowych. Fermentacja beztlenowa prowadzi do cz ęś ciowego upłynnienia osadu. Zanieczyszczenia lekkie, w tym tłuszcze, flotuj ą i tworz ą na powierzchni tzw. ko Ŝuch. Proces obróbki beztlenowej ścieków mo Ŝe by ć wspomagany poprzez regularne zadawanie biopreparatów BIO 7. Ich zastosowanie powoduje równie Ŝ znaczn ą redukcj ę przykrych zapachów. W wyniku działania bakterii powstaj ą bardziej ustabilizowane zwi ązki organiczne oraz gazy: siarkowodór, dwutlenek w ęgla i metan. Gazy pochodz ące z fermentacji s ą odprowadzane przez otwór dekompresyjny i wentylacj ę wysok ą. Siarkowodór ł ączy si ę z metalami zawartymi w osadzie, tworz ąc nierozpuszczalne siarczki, co znacznie eliminuje uci ąŜ liwo ść zapachową osadników gnilnych. Sklarowane ścieki ze znacz ąco zredukowan ą zawarto ści ą zawiesin oraz BZT 5 przepływaj ą przez zintegrowany filtr doczyszczaj ący i kierowane s ą do przepompowni, sk ąd pod ci śnieniem, tłoczone są na układ drena Ŝu rozs ączaj ącego stanowi ący, wraz ze zło Ŝem Ŝwirowo-gruntowym, system doczyszczania tlenowego. Obróbka tlenowa ścieku Drena Ŝ rozs ączaj ący jest integraln ą cz ęś ci ą przydomowej oczyszczalni ścieków doprowadzaj ącą podczyszczone wst ępnie ścieki do dalszego oczyszczania. Ścieki przepływają przez studzienk ę rozdzielcz ą, gdzie s ą równomiernie rozdzielone do poszczególnych nitek drena Ŝu. Studzienka pozwala na okresow ą kontrol ę potwierdzaj ącą prawidłowe funkcjonowanie instalacji. Nast ępnym etapem jest doczyszczenie ścieków w warunkach tlenowych na zło Ŝu Ŝwirowo-gruntowym pod drena Ŝem rozs ączaj ącym. Na gł ęboko ści 90cm pod drena Ŝem rozs ączaj ącym, ścieki uzyskuj ą wymagany stopie ń oczyszczania biologicznego. Tylko nieznaczna ich część dochodzi do wód gruntowych; pozostałe s ą kapilarnie podci ągane w ró Ŝnych kierunkach i ulegaj ą odparowaniu. Dno rury rozs ączaj ącej nale Ŝy uło Ŝyć na takiej gł ębno ści aby odległo ść od wód gruntowych wynosiła nie mniej ni Ŝ 1,5m.

Zasada działania biologiczno-mechanicznej oczyszczalni ścieków z osadem czynnym. Ekologiczne oczyszczalnie BIOPAN s ą urz ądzeniami w których ścieki s ą neutralizowane metod ą niskoobci ąŜ onego osadu czynnego wg schematu technologicznego przedstawionego poni Ŝej.

25

Ścieki komunalno - bytowe wpływaj ą do komory (I) oczyszczalni. Na sicie, nast ępuje oddzielenie grubych zanieczyszcze ń (skratki). Po wst ępnym mechanicznym oczyszczeniu z komory (I) , ścieki wpływaj ą do komory (II) w której zachodz ą procesy beztlenowe. Ścieki przepływaj ą do komory (III) - osadu czynnego w której dochodzi do intensywnego ich mieszania i napowietrzania. Pływaj ące w ściekach skupiska mikroorganizmów tlenowych - kłaczki osadu czynnego czyszcz ą ścieki wykorzystuj ąc je jako po Ŝywk ę. Zanieczyszczenia organiczne zostaj ą przetworzone na wod ę, dwutlenek w ęgla, zwi ązki mineralne oraz biomas ę osadu czynnego. Do osadnika wtórnego - komora (IV ) wpływa mieszanina osadu czynnego oraz ścieków oczyszczonych i jest poddawana sedymentacji wtórnej. Wytr ącony osad, przy pomocy mamutowej pompy recyrkulacyjnej jest podawany do komory osadu czynnego - pierwszy obwód recyrkulacji. W drugim obwodzie recyrkulacji aktywne, natlenione ścieki wymieszane z osadem czynnym są podawane z komory osadu czynnego ( III ) do komory ( I ) ze ściekami surowymi. Nadmiar osadu powinien by ć usuwany z oczyszczalni. Spr ęŜ arka napowietrzaj ąca ścieki pracuje okresowo co pozwala uzyska ć w komorze osadu czynnego warunki tlenowe i beztlenowe, dzi ęki czemu zachodz ą w oczyszczalni procesy denitryfikacji i defosfatacji biologicznej. W procesach oczyszczania ze ścieków usuwa si ę zawiesiny, cz ąstki stałe, rozpuszczone substancje organiczne i koloidy. Zostaje zredukowana zawarto ść wirusów i bakterii. Redukcji ulega zawarto ść przyswajalnych przez mikroorganizmy zwi ązków azotu i fosforu. Woda po ściekowa wypływaj ąca z oczyszczalni posiada parametry II klasy czystości i mo Ŝe by ć odprowadzona do odbiornika ( grunt, wody powierzchniowe ). Oczyszczalnie BIOPAN s ą zblokowanymi urz ądzeniami kompaktowymi Wszystkie procesy i operacje zachodz ą w jednym zbiorniku wykonanym z PE podzielonym przegrodami na przestrzenie technologiczne. Poszczególne wielko ści typoszeregu ró Ŝni ą si ę wielko ści ą zbiornika i szczegółami konstrukcyjnymi - zasada działania oczyszczalni pozostaje niezmienna.

26 2.4 Kierunki działania w zakresie oczyszczania ścieków w gminie Łyse.

2.4.1 Rozwój sieci kanalizacyjnej. Gmina Łyse w 2005r. przyst ąpiła do wyznaczenia granic aglomeracji Łyse. Aglomeracja ta została zatwierdzona przez Wojewod ę Mazowieckiego rozporz ądzeniem nr 6 z dnia 20 lutego 2006r. w sprawie wyznaczenia aglomeracji Łyse (Dz. Urz. Woj. Maz. z 2006 r. Nr 39 poz. 1270).

Granice aglomeracji obejmuj ą zwart ą zabudow ę miejscowo ści Łyse miejscowo ści Lipniki. Ścieki z miejscowo ści Lipniki b ędą tłoczone do gminnej oczyszczalni ścieków znajduj ącej

27 si ę w m. Łyse. Aglomeracja Łyse o równowa Ŝnej liczbie mieszka ńców RLM=5000 znalazła si ę w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Z uwagi na dynamiczny rozwój miejscowo ści Łyse oraz to, Ŝe sieci ą kanalizacyjn ą jest obj ęta tylko jej cz ęść , na pocz ątku 2007r. zostały rozpocz ęte prace projektowe w tym zakresie. W pierwszej kolejno ści zaplanowane jest wyposa Ŝenie całej wsi Łyse w zbiorcz ą kanalizacj ę, kolejnym krokiem b ędzie podł ączenie wsi Lipniki do istniej ącej sieci za pomoc ą kanału tłocznego. Tłoczenie ścieków z tej miejscowo ści do oczyszczalni w Łysych jest rozwi ązaniem mniej kosztownym i łatwiejszym do wykonania, poniewa Ŝ na terenie wsi Lipniki nie ma odpowiedniej nieruchomo ści stanowi ącej mienie komunalne gminy oraz odbiornika wód oczyszczonych na którym mogłaby zosta ć wybudowana oczyszczalni ścieków ponadto brak odbiornika wód oczyszczonych. Przy realizacji tej inwestycji gmina Łyse b ędzie stara ć si ę o pozyskanie środków zewn ętrznych. Mog ą to by ć fundusze unijne pozyskane z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego b ądź Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Mo Ŝliwe jest równie Ŝ uzyskanie umarzalnej w cz ęś ci po Ŝyczki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Opis sieci kanalizacyjnej ci śnieniowej do wykonania: Wykonany projekt rozbudowy sieci kanalizacyjnej zakłada wybudowanie zbiorczej kanalizacji ci śnieniowej o długo ści ł ącznej 18,945mb z wykonaniem 242 przył ączy ci śnieniowych dla około 240 budynków jednorodzinnych i u Ŝyteczno ści publicznej. Kanalizacj ę sanitarn ą zlokalizowan ą w siedmiu grupach osiedlowych zlokalizowanych wzdłu Ŝ istniej ących i projektowanych dróg lokalnych publicznych i prywatnych wła ścicieli z zaprojektowaniem na ka Ŝdej posesji na zako ńczeniu przył ącza ci śnieniowego po jednej przepompowni przydomowej nazywanej UZT (urz ądzenie zbiornikowo tłoczne). Odcinki zaprojektowanej kanalizacji sanitarnej, ci śnieniowej z poni Ŝszych (grup osiedli), zostały w projekcie wł ączone do istniej ącej kanalizacji sanitarnej poprzez istniej ącą studni ę na istniej ącym kanale grawitacyjnym, zgodnie z warunkami technicznymi wydanymi przez Gminn ą Jednostk ę Usług Komunalnych. Grupy osiedlowe: a) pierwsz ą grup ę osiedlow ą z domkami jednorodzinnymi stanowi ą posesje zlokalizowane wzdłu Ŝ ulicy Ostroł ęckiej. W projekcie zaprojektowano w tej grupie osiedlowej dla 9-ciu posesji przepompownie przydomowe (UZT) z przył ączeniem do zaprojektowanego dla nich ruroci ągu ci śnieniowego z PE ¬z 50 mm o długo ści całkowitej 1118 mb z wł ączeniem go do istniej ącej studni na kanale sanitarnym w ulicy Padlewskiego. Równolegle przy zaprojektowanym w/w odcinku ruroci ągu z PE ¬z 50 mm, zaprojektowano ruroci ąg z PE ¬z 110 mm długo ści 854 mb dla przyszłego ruroci ągu tłocznego dla ścieków sanitarnych z o ściennej miejscowo ści Lipniki planowanej w nast ępnej kolejno ści do skanalizowania i wł ączenie ścieków do istniej ącej oczyszczalni ścieków w mc. Łyse z transportem ścieków poprzez zaprojektowany w/w ruroci ąg tłoczny z PE ¬z 110mm. b) drug ą grup ę osiedlowa obj ętą projektem kanalizacji sanitarnej stanowi ą domki jednorodzinne zlokalizowane wzdłu Ŝ ulicy Polnej, dla których zaprojektowano 10 UZT, po jednym na ka Ŝdej posesji, ze zbiorczym ruroci ągiem ci śnieniowym z PE ¬z 50 mm o długo ści ł ącznej 855 mb z wprowadzeniem go do istniej ącej studni na kanale sanitarnym w ulicy Polnej. c) trzecia grup ę osiedlow ą stanowi ą posesje zlokalizowane wzdłu Ŝ ulicy Ogrodowej, w której zaprojektowano 14 przepompowni przydomowych (UZT) po jednej na ka Ŝdej posesji z przył ączeniem ich do zaprojektowanego ruroci ągu ci śnieniowego z PE ¬z 50- 63 mm o długo ści ł ącznej 940 mb i wł ączeniem go do istniej ącej studni betonowej ¬ 1200 mm na istniej ącym kanale sanitarnym zlokalizowanym w poboczu ulicy Ogrodowej.

28 d) czwart ą grup ę osiedlow ą domków jednorodzinnych uj ętych w niniejszym projekcie stanowi ą posesje zlokalizowane wzdłu Ŝ ulicy Sienkiewicza w ilo ści 6-ciu, dla których zaprojektowano UZT po jednym na ka Ŝdej posesji, z zaprojektowanym przewodem ci śnieniowym z PE ¬z 50 mm o długo ści ł ącznej 528 mb, którego wł ączenie zaprojektowano do istniej ącej betonowej studni na kanale sanitarnym zlokalizowanym w poboczu ulicy Ch ętnika. e) piątą grup ę osiedlow ą obj ętą projektem kanalizacji sanitarnej, ci śnieniowej stanowi ą domy jednorodzinne w obr ębie ulicy Poległych. Stanowi to grupa 18-tu domów, dla których zaprojektowano przepompownie przydomowe (UZT) po jednej na ka Ŝdej posesji z ruroci ągiem zbiorczym, ci śnieniowym z PE ¬z 50 mm o długo ści ł ącznej 394 mb. Ci śnieniowy przewód sanitarny dla w/w grupy domków jednorodzinnych zlokalizowano w cało ści na gruntach prywatnych za pełna zgoda ich prawowitych wła ścicieli. Zbiorczy ruroci ąg ci śnieniowy dla w/w domków zaprojektowano jego wł ączenie do istniej ącej studni na kanale sanitarnym na dz. Nr 490/28 w obr ębie istniej ącej oczyszczalni ścieków. f) szóst ą grup ę osiedlow ą , najwi ększ ą grup ę obj ętą kanalizacj ą sanitarn ą w niniejszym projekcie stanowi ą posesje zlokalizowane wzdłu Ŝ ulic: Jana Pawła II, Stanisława Krupki, Krótkiej, Le śnej, Poległych i ulicy Piwnej. Ł ącznie w danej grupie posesji zaprojektowano 140 przepompowni przydomowych (UZT) po jednej na ka Ŝdej posesji. Dla powy Ŝszych posesji zaprojektowano zbiorczy ruroci ąg ci śnieniowy z PE PN 10 o długo ści ł ącznej 4384 mb, w tym z PE ¬z 50 mm- 2790 mb, z PE ¬z 63 mm- 982 mb, z PE ¬z 75 mm- 348 mb oraz z PE ¬z 90 mm o długo ści 264 mb. Wł ączenie w/w ruroci ągu ci śnieniowego zaprojektowano do istniej ącej studni betonowej ¬ 1200 mm na istniej ącym kanale grawitacyjnym w ulicy Polnej. g) siódm ą grup ę osiedlow ą domków jednorodzinnych obj ętych projektem kanalizacji sanitarnej stanowi ą posesje zlokalizowane wzdłu Ŝ ulicy Topolowej. Dla tej grupy zaprojektowano ł ącznie 45 przepompowni przydomowych (UZT), po jednej na ka Ŝdej posesji z wł ączeniem ich poprzez przył ącze sanitarne z PE ¬z 40 mm do zaprojektowanego zbiorczego ruroci ągu ci śnieniowego w poboczu ulicy Topolowej z PE PN10 ¬z 50-110 mm o długo ści ł ącznej 3597 mb, w tym z PE ¬z 50 mm- 1629 mb, z PE ¬z 63 mm- 1034 mb, z PE ¬z 75 mm o długo ści 876 mb i z PE ¬z 110 mm o długo ści 58 mb oraz 1 mb przewodu grawitacyjnego z PCW ¬z 200 mm. Wł ączenie zaprojektowanego odcinka ruroci ągu ci śnieniowego zaprojektowano poprzez zaprojektowan ą komor ę zasuwow ą KZ-1 w ulicy Ch ętnika oraz studni ę rozpr ęŜ na SR-1 bezpo średnio do istniej ącej oczyszczalni ścieków poprzez zaprojektowany długo ści 1 mb odcinek przewodu grawitacyjnego z PCW ¬z 200 mm od studni rozpr ęŜ nej (SR-1) do istniej ącej betonowej studni ¬ 1200 mm przy oczyszczalni. Przewidywane do wykonania ci śnieniowe ruroci ągi sanitarne umieszczone b ędą na trwałe na gł ęboko ści minimum 1,60 m od powierzchni terenu głównie w pasach dróg gminnych i powiatowych o nawierzchni utwardzonej i gruntowej oraz w drogach osiedlowych o znaczeniu lokalnym oraz cz ęś ciowo w prywatnych działkach budowlanych za pełn ą zgod ą ich prawowitych wła ścicieli. Przył ącza sanitarne uło Ŝone b ędą na trwale na gł ęboko ści min. 1,50m od powierzchni terenu na posesjach indywidualnych wła ściciela zlokalizowanej w uzgodnieniu z prawowitym jej wła ścicielem. Przedsi ęwzi ęcie zlokalizowane jest na terenie zabudowanym i przeznaczonym do zabudowy, gdzie nie wyst ępuje kolizja z szat ą ro ślinn ą. 2.4.2 Rozbudowa oczyszczalni ścieków. Obecnie sie ć kanalizacyjn ą obsługuje oczyszczalnia ścieków w m. Łyse typu EKOBLOK 500. Wymaga ona ci ągłej obsługi pracowników i nie w pełni spełnia wszystkie wymagania pod wzgl ędem przeprowadzanych bada ń i kontroli ścieków. Z tego wzgl ędu

29 i z uwagi na dalszy wzrost ścieków dopływaj ących poprzez rozwój sieci kanalizacyjnej, konieczna jest rozbudowa i modernizacja oczyszczalni. W grudniu 2007r. zostały rozpocz ęte pierwsze prace projektowe nad rozbudow ą istniej ącej oczyszczalni ścieków, polegaj ące na opracowaniu dokumentacji technicznej obiektu opartego na technologii komór cyrkulacyjnych nitryfikacji/denitryfikacji napowietrzanych aeratorami powierzchniowymi o wale poziomym. Przepustowo ść oczyszczalni b ędzie wynosi ć Q=360m 3/dob ę. Oczyszczalnia posiada ć b ędzie dwa równolegle pracuj ące reaktory biologiczne 2 ×180m 3/d. Praca oczyszczalni będzie w pełni zautomatyzowana, nie wymagaj ąca ci ągłej obsługi. Budowa oczyszczalni zostanie podzielona na dwa etapy. Zakres prac do wykonania w ramach pierwszego etapu b ędzie obejmował: - budow ę budynku odwadniania osadu, - budow ę budynku socjalnego, - budow ę budynku w którym znajdowa ć si ę b ędzie agregat z rozdzielni ą, - budow ę dwóch ci ągów technologicznych oczyszczania ścieków, - budow ę niezb ędnych dróg dojazdowych i chodników, - rozbiórk ę istniej ących obiektów. Drugi etap polega ć b ędzie na budowie drugiego reaktora biologicznego w przypadku gdy przepustowo ść jednego reaktora b ędzie niewystarczaj ąca dla ilo ści ścieków dopływaj ących. Budowa oczyszczalni b ędzie obejmowa ć: - instalacje mechanicznego oczyszczania ścieków składaj ącą si ę z sitopiaskownika umieszczon ą w zbiorniku istniej ącego piaskownika, po jego przebudowie i zamkni ęciu w budynku, - automatyczn ą stacj ę zlewcz ą ścieków z pomiarem i identyfikacj ą dostawców umieszczon ą w kontenerze, - wykonanie pompowni ścieków własnych i dowo Ŝonych, - pompowni ę osadów, - reaktor biologiczny z osadnikami wtórnymi, - ( wymiary reaktora - śr. 15 m, obj ęto ść czynna 330 m3, średnica osadnika - 6 m ) - instalacj ę odwadniania osadów nadmiernych z pras ą ta śmow ą i instalacj ą wapnowania – umieszczon ą w nowobudowanym budynku ( 10 x 6 m ), - agregat pr ądotwórczy umieszczony w budynku odwadniania osadu, - studni ę pomiarow ą ścieków oczyszczonych, - drogi i chodniki na terenie oczyszczalni, - rozbiórk ę niewykorzystywanego osadnika wst ępnego. Mechaniczne oczyszczanie ścieków Instalacja mechanicznego oczyszczania ścieków, składaj ąca si ę z sito-piaskownika, zostanie umieszczona w istniej ącym piaskowniku, po jego adaptacji. Sitopiaskownik jest urz ądzeniem pracuj ącym w pełni automatycznie i całkowicie hermetycznie. Prze świt sita wynosi 6 mm. Zrzut zatrzymanych skratek i wydzielonego piasku b ędzie si ę odbywał samoczynnie do plastikowych worków umieszczonych w pojemnikach znajduj ących si ę obok urz ądzenia na poziomie terenu. Nad cało ści ą instalacji wybudowany zostanie budynek w konstrukcji lekkiej, co zapewni hermetyzacj ę instalacji, nie pozwoli na rozprzestrzenianie si ę przykrych woni oraz zabezpieczy przed działaniem niskich temperatur w okresie zimowym. Ilo ść skratek i piasku – dla przepływu 180 m 3/d – 2213 RLM Skratki 0,027 x 2213 = 60l/d Piasek 0,01 x 2213 = 22 l/d Istniej ąca kratka rzadka zostanie zdemontowana.

30

Biologiczne oczyszczanie ścieków Cz ęść biologiczna składa ć si ę b ędzie z dwóch reaktorów typ BIOCOMP, (etap I i II). Reaktor BIOCOMP składa si ę z pier ścieniowej, cyrkulacyjnej komory osadu czynnego napowietrzanej aeratorami powierzchniowymi o wale poziomym. Wewn ątrz komory znajduje si ę radialny osadnik wtórny z mechanicznym zgarniaczem osadu. Zawarto ść komory jest napowietrzana, mieszana i wprawiana w ruch cyrkulacyjny za pomoc ą aeratorów o wale poziomym. Regulacj ę intensywno ści napowietrzania uzyskuje si ę za pomoc ą zmiany stopnia zanurzenia łopatek aeratorów w cieczy, poprzez zmian ę poziomu cieczy w komorze, co zapewnia przelew regulowany z nap ędem elektrycznym. Sterowanie procesem zachodz ącym w komorze odbywa si ę zgodnie z wskazaniami sondy tlenowej. Informacje o st ęŜ eniu tlenu przetwarzane s ą przez sterownik mikroprocesorowy steruj ący poło Ŝeniem przelewu regulowanego, utrzymuj ącego poziom cieczy w komorze i tym samym zanurzenie łopatek aeratorów na wymaganym poziomie. Zmian zanurzenia łopatek zmienia ilo ść dostarczanego tlenu. Przy zmianie zanurzenia łopatek zmienia si ę równie Ŝ ilo ść zu Ŝywane energii elektrycznej. System ten pozwala na dokładne dostosowanie ilo ści dostarczanego tlenu do warunków panuj ących w komorze osadu czynnego. Pomimo braku przegród mechanicznych, w komorze powstaj ą strefy aerobowe i anoksyczne, pozwala to na prowadzenie symultanicznie procesu nitryfikacji i denitryfikacji. W komorze cyrkulacyjnej bezpo średnio za aeratorem osad ma charakter aerobowy zatem utlenia zwi ązki w ęgla i amoniak. Gdy tlen zostanie zu Ŝyty przez osad, obszar komory oddalony od aeratora staje si ę anoksyczny i organizmy utleniajace zwi ązki w ęgla i amoniak „ przestawiaj ą si ę z u Ŝywania tlenu na u Ŝywanie azotanów”, zachodzi proces denitryfikacji. W gł ębszych partiach komory, w oddaleniu od wirników pojawiaj ą si ę równie Ŝ warunki beztlenowe. Poprzedzenie komory cyrkulacyjnej komor ą beztlenow ą zwi ększa efektywno ść usuwania fosforu na drodze biologicznej. Proces zachodz ący w komorach zapewnia równie Ŝ tlenow ą stabilizacj ę osadu w stopniu nie wymagaj ącym stosowania dodatkowych zbiorników stabilizacyjnych. Parametry komór osadu czynnego Dane dla jednego reaktora BIOCOMP- ci ągu technologicznego 180 m 3 /d: - obj ęto ść czynna komory osadu czynnego – 330 m 3, - średnica zewn ętrzna – 15 m, - gł ęboko ść czynna maks. komory osadu czynnego – 2,7 m, - średnica zewn ętrzna osadnika – 6 m, - obj ęto ść osadnika – 75 m 3, - obj ęto ść komory beztlenowe – 18 m 3, - obci ąŜ enie komory beztlenowe osadu czynnego ładunkiem BZT% - 0,32 kgBZT5/m 3/d W komorze zainstalowane zostan ą dwa aeratory poziome typ „85” o dł. 1,5 ka Ŝdy Średnie zapotrzebowanie tlenu – 11 kg/h Maksymalna wydajno ść aeratorów – 13,5 kg/h Minimalna wydajno ść aeratorów – 6,8 kg/h Moc silnika aeratora- 4 kW Średnia moc pobierania – 2,2 kW Osadnik znajduj ący si ę wewn ątrz pier ścieniowej komory osadu czynnego wyposa Ŝony jest w zgarniacz osadu i cz ęś ci pływaj ących oraz przelew pilasty, jednostronny. Zgarniacz osadu wykonany jest w wersji z nap ędem centralnym umieszczonym na nieruchomym pomo ście betonowym.

31 Moc nap ędu zgarniacza – 0,18 kW Przelew ruchomy umieszczony w ścianie komory osadu czynnego ma długo ść + 1m,

moc nap ędu przelewu – 0,09 kW

Gwarantowane parametry ścieków oczyszczonych;

BZT5 <15g/m 3 ChZT < 75 g/m 3 Zawiesina < 20 g/m 3 Azot ogólny < 20g/m 3 Fosfor ogólny < 3,5g/m 3

Reaktory BIOCOMP zostan ą usytuowane w środkowej cz ęś ci terenu istniej ącej oczyszczalni: - reaktor dla etapu I – na miejscu istniej ących poletek osadowych, - reaktor dla etapu II – na miejscu istniej ącego budynku Ekoblok I. Część osadowa Dla odwadniania powstaj ących osadów nadmiernych przewidziana została prasa ta śmowa o szeroko ści ta śmy – 0,8 m o wydajno ści 60 kg smo/d. Do odwodnionych osadów dodawane b ędzie wapno. Ilo ść osadów nadmiernych – dla przepływu – 180 m 3/d. Ładunek dopływaj ący do oczyszczalni – 122 kg BZT5/d Po oczyszczeniu mechanicznym ładunek dopływaj ący do bloku biologicznego – 108 kg BZT5 ilo ść powstaj ących osadów nadmiernych – 108 x 0,7 = 76 kg smo ilo ść osadów do odwodnienia – 7,6 m 3/d ilo ść osadów po odwodnieniu – 0,42 m 3/d Dzienny czas pracy prasy, przy przepływie 180 m 3/d, wyniesie około 1,3 h. Prasa b ędzie mogła by ć uruchamiana co 3 dni ( 2 razy w tygodniu). Instalacja wapnowania składa si ę z silosa o pojemno ści 5m 3, dozownika i przeno śnika wapna. Wapno podawane jest do ślimakowego przeno śnika osadu odwodnionego. Osad zmieszany z wapnem zrzucany jest na przyczep ę umieszczon ą pod wiat ą. Bior ąc pod uwag ę warunki zimowe wiata b ędzie obudowana i zamykana. Cało ść instalacji umieszczona zostanie w nowo wybudowanym budynku o wymiarach 6x 10m. W budynku dodatkowo umieszczono rozdzielni ę n.n. i agregat pr ądotwórczy awaryjnego zasilania. W przypadku zaniku napi ęcia agregat uruchamiany jest samoczynnie i samoczynnie zatrzymywany po powrocie zasilania podstawowego. Pompownia osadu i stacja zlewcza Pompownia osadu recyrkulowanego wykonania zostanie jako nowy obiekt, w konstrukcji betonowej. W pompowni zainstalowane b ędą dwie pompy zatapialne w układzie – jedna podstawowa + jedna rezerwowa. Wydajno ść pompy – 36 m 3/h, wysoko ść podnoszenia – 5 m Moc zainstalowana jednej pompy – 2,5 kW Moc pobierania – 0,9kW Oczyszczalnia zostanie wyposa Ŝona w bezobsługow ą stacj ę zlewcz ą do odbioru ścieków dostarczonych do oczyszczalni wozami asenizacyjnymi. Zastosowana zostanie stacj ą z szybk ą identyfikacj ą dostawców. Stacja umo Ŝliwia okre ślenie ilo ści dostarczonych ścieków, identyfikuje dostawców ścieków – rejestruj ąc na ich koncie wszystkie dostawy w wybranym okresie czasu, uniemo Ŝliwia zrzut przez osoby nieuprawnione. Stacja zlewcza zostanie umieszczona w ocieplanym i ogrzewanym kontenerze z blachy kwasoodpornej.

32 Przed stacj ą wykonana zostanie taca ociekowa.

2.4.3 Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków. Pierwsze przydomowe oczyszczalnie ścieków na terenie gminy Łyse zostały wybudowane w 2006 r. Były to instalacje wybudowane przez wła ścicieli indywidualnych gospodarstw domowych ze środków własnych. Widz ąc potrzeb ę i zainteresowanie w tej dziedzinie władze samorz ądu gminnego postanowiły w 2007 r. wybudowa ć 14 przydomowych oczyszczalni pozyskuj ąc środki z Samorz ądowego Instrumentu Wsparcia Rozwoju Mazowsza przy współudziale własnych środków oraz zainteresowanych mieszka ńców. Inicjatywa ta spotkała si ę z szerok ą aprobat ą mieszka ńców gminy. W 2008 r. wykonanych zostało kolejnych 15 przydomowych oczyszczalni ścieków przy współudziale środków samorz ądu województwa mazowieckiego. Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków planowana jest na terenie całej gminy z wył ączeniem obszaru obj ętego granicami aglomeracji Łyse tj. zwartej zabudowy miejscowo ści Łyse i Lipniki. Poza tym obszarem, na terenach zabudowy kolonijnej budowa indywidualnych instalacji ścieków jest ekonomicznie uzasadniona. Celem rozpoznania skali zainteresowania i unormowania planowania w zakresie gospodarki ściekami bytowymi, w marcu 2008r. gmina Łyse ogłosiła nabór dla ch ętnych wła ścicieli gospodarstw domowych do wybudowania indywidualnych oczyszczalni. W ramach tego naboru zgłosiło si ę 470 gospodarstw domowych. Zgłoszenia te zostały poddane losowaniu i została ustanowiona lista rankingowa, która przedstawia kolejno ść budowy przydomowych oczyszczalni ścieków. W zale Ŝno ści od mo Ŝliwo ści finansowych gminy i pozyskanych środków zewn ętrznych przydomowe oczyszczalnie ścieków b ędą budowane w kolejnych gospodarstwach domowych z tej listy. Lista rankingowa stanowi zał ącznik nr 1 do Programu gospodarki wodno-ściekowej gminy Łyse na lata 2008-2015.

33 III. Harmonogram działa ń inwestycyjnych w zakresie gospodarki wodno-ściekowej.

Lata Oczekiwane Koszt Źródła Lp. Nazwa zadania realizacji rezultaty zadania finansowania „Poprawa gospodarki ściekowej w Gminie Łyse poprzez rozbudow ę UG +EFRR 2009 - 1340 osób 1. oczyszczalni ścieków oraz 9.159,439 (RPO WM) + 2010 korzystaj ących budow ę kanalizacji sanitarnej, WFO ŚiGW ci śnieniowej z przył ączami w miejscowo ści Łyse” 100 Budowa przydomowych 2009- wybudowanych UG Łyse + 2. oczyszczalni ścieków na 1.500.000 2013 przydomowych Sam. Woj. terenie gm. Łyse w 2009 r. oczyszczalni Maz.+ PROW Budowa sieci wodoci ągowej w 400 osób UG + Sam. Woj. 3. 2012 2.000.000 miejscowo ści Zalas korzystaj ących Maz +PROW Budowa sieci wodoci ągowej w 100 osób UG + Sam. Woj. 4. 2012 600.000 m. Tartak korzystaj ących Maz +PROW UG+ Budowa kanalizacji sanitarnej 2011- 900 osób 5. 4.000.000 EFRR(PROW ci śnieniowej w m. Lipniki 2013 korzystaj ących WM)

34