Ciekawa Historia Piłkarskich Mistrzostw Świata

W poniższym tekście próbuję udowodnić Czytelnikom, że przypisy historii zmagań o Złotą Nike i Puchar Rimeta nierzadko bywają równie fascynujące jak jej najjaśniejsze karty.

Kordian Kuczma

Ciekawa historia piłkarskich mistrzostw świata

Już od osiemdziesięciu lat występ światka, po czym równie błyskawicz- w finałach piłkarskich mistrzostw świata nie, słusznie lub niesłusznie, popadają stanowi cel numer 1 i nierzadko ukoro- w zapomnienie. nowanie kariery każdego profesjonalne- Sama idea Mundialu jest prawie tak go zawodnika w tej dyscyplinie sportu. stara jak FIFA. Już w 1904 r. wiceprezes To spektakularne występy na Mundialach światowej federacji – holenderski bankier unieśmiertelniły takich zawodników, jak Carl Hirschmann proponował na jej Pele, Maradona, Eusebio, Beckenbau- kongresie założycielskim organizację tego er czy Zidane. Jest niezaprzeczalnym typu turnieju, jednak wtedy ten pomysł faktem, że zdobywcy najważniejszych nie spotkał się z zainteresowaniem. Z bie- światowych trofeów odnosili również giem lat konieczna stała się jednak organi- sukcesy w rozgrywkach kontynentalnych zacja rozgrywek, które w przeciwieństwie i klubowych. Nasuwa się jednak nie do igrzysk olimpijskich, dopuszczałyby pozbawione sensu pytanie, czy gdyby do rywalizacji o prymat również piłkarzy nie stanęli oni na podium właśnie tej zawodowych. Paradoksalnie rzecznikiem imprezy, ich nazwiska byłyby dziś zna- tego rozwiązania był Enrique Buero, ne każdemu kibicowi futbolu. Z drugiej dyplomata reprezentujący w Europie strony, co cztery lata, dziesiątki lepszych kraj dwukrotnych mistrzów olimpijskich i gorszych piłkarzy, czasem zupełnie – Urugwaj. Determinacji jego i prezesa przypadkowo lub wręcz mimo woli, FIFA Julesa Rimeta zawdzięczamy po- trafiają w centrum uwagi piłkarskiego czątek trwającej do dziś tradycji.

„Sport Wyczynowy” 2010, nr 3/535 8 Kordian Kuczma

czu o 3 miejsce. Brązowymi medalami 1930 Urugwaj – finał: podzieliły się USA i Jugosławia. Dla Urugwaj-Argentyna 4:2 „Jankesów” był to największy piłkarski Pierwszej edycji piłkarskich mi- sukces w całym XX wieku. strzostw świata daleko było do medial- Trzy z czterech krajów reprezen- nych spektaklów, jakie znamy z ekranów tujących Europę (Belgia, Jugosławia telewizorów. Można wręcz zastanawiać i Rumunia; czwartym była Francja) były się, czy gdyby organizujący imprezę Uru- monarchiami. Skład rumuńskiego ze- gwajczycy dysponowali XXI-wiecznymi społu miał zresztą wytypować sam król środkami technicznymi, zaangażowaliby Karol I... Wszystkie mecze odbywały je w to pionierskie przedsięwzięcie. Na- się w jednym mieście – Montevideo. leży bowiem pamiętać, że premierowy Prace nad areną rozgrywek, Stadionem mundial przypadł na czas wielkiego kry- Centenario (nazwanym tak na cześć ob- zysu gospodarczego. W podręcznikach chodzonego w tym samym roku stulecia ekonomii można wyczytać, że w tym państwowości urugwajskiej), dobiegły okresie każde państwo wszelkimi siłami końca zaledwie 5 dni przed ceremonią broniło resztek własnej pomyślności go- otwarcia. Nikogo nie dziwiło łączenie spodarczej, co zahamowało bujną przed przez Francisco Matteucciego obo- I wojną światową współpracę międzyna- wiązków sędziego z pracą masażysty rodową. W ten ponury obraz wpisywało ekipy meksykańskiej. Również trenerowi się także środowisko piłkarskie. Dość Rumunów Constantinowi Radulescu powiedzieć, że tylko cztery federacje zdarzało się na tej imprezie biegać z cho- odważyły się na skrócenie rozgrywek rągiewką wzdłuż linii bocznej boiska. w swoich krajach i zdecydowało wysłać Skądinąd piłkarze z Europy Środko- swoje ekipy w podróż morską do Ame- wej budzili na tyle małe zainteresowanie ryki Południowej. Jak widać, niektórych kibiców, że podczas ich spotkania z Peru nie przekonał nawet argument, że koszty pobito niechlubny rekord najniższej fre- wyprawy pokryją gospodarze, co było kwencji w historii mundiali (zaledwie jednym z warunków przyznania organi- 300 widzów). Z kolei w meczu otwarcia zacji Urugwajowi. z Meksykiem pech dotknął Francuzów. Garść podstawowych faktów na temat Możliwość dokonywania zmian zawod- tego historycznego wydarzenia sugeruje, ników wprowadzono dopiero w 1970 że miało ono miejsce w świecie bardzo roku, dlatego kontuzjowanego bramkarza odmiennym od tego, do którego jesteśmy Alexa Thepota musiał zastąpić pomoc- przyzwyczajeni. Niezwykłe było choćby nik Augustin Chantrel. Jego występ to, że o występie w Urugwaju nie decy- w nietypowej roli można ocenić jako dowały eliminacje, lecz otrzymane od udany, ponieważ puścił tylko jednego gospodarzy zaproszenie. Nie było także gola, a Francja wygrała całe spotkanie numerów na koszulkach (wprowadzono 4:1. Jednak do kronik przeszedł przede je w 1938 roku), obowiązku wystawie- wszystkim autor pierwszego trafienia nia 22-osobowego składu, a nawet me- w historii mistrzostw – Lucien Lau- Ciekawa historia piłkarskich mistrzostw świata 9 rent. Co ciekawe, pokonany przez niego najmłodszy trener w historii Mundiali, w 19 minucie meksykański golkiper 27-letni Juan Jose Tramutola. Rywali- Oscar Bonfiglio po zakończeniu kariery zacja jedenastek z dwóch sąsiadujących dosłużył się stopnia generała lotnictwa. ze sobą państw, z których jedno było Zgodnie z logiką w Urugwaju wszyst- gospodarzem turnieju, niosła ze sobą ko było pierwsze. Kolejny Meksykanin, przykre konsekwencje. Nie wszyscy Manuel Rosas strzelił pierwszą bramką argentyńscy kibice, z których część samobójczą, a także jako pierwszy wy- przepłynęła graniczną rzekę La Platę korzystał rzut karny. Pierwszy hat-trick na łodziach, otrzymali bilety na mecz, zaliczył Argentyńczyk Guillermo Stabi- co doprowadziło do rozruchów. Kapi- le, który ostatecznie został królem strzel- tan Argentyńczyków Luis Monti po ców. Jako pierwszy usunięty z boiska latach wspominał, że przed ostateczną (czerwone kartki to też innowacja z 1970 rozgrywką otrzymywał setki anonimów roku) zapisał się kapitan Peruwiańczyków grożących mu śmiercią. Placido Reynaldo Galindo. Jednocześnie W nerwowej atmosferze lepiej pora- było to pierwsze niesłuszne wykluczenie, dzili sobie miejscowi, których bohaterem ponieważ pomocnik jedynie bronił się był strzelec pierwszej bramki Hector przed bokserskimi ciosami rywala. O po- Castro, który w wieku 13 lat stracił litycznych i sportowych realiach tamtych w wypadku prawą dłoń. Co ciekawe, lat dużo mówi fakt, że prowokatorem bramkarzowi „Urusów” w tym meczu był rumuński zawodnik Alfred Fieraru, Enrique Ballestrero drogę do sławy który naprawdę nazywał się Eisenbeisser utorowało usunięcie z ekipy Andresa (był Niemcem z kosmopolitycznego mia- Mazaliego za samowolne opuszcze- sta Czerniowce, które obecnie należy do nie zgrupowania. Jego rywal w walce Ukrainy), a poza piłką nożną odnosił suk- o miejsce między słupkami nad rygor cesy również w łyżwiarstwie figurowym dyscypliny przełożył spotkanie z żoną. i hokeju na lodzie.1 W drodze powrotnej Fieraru zachorował na zapalenie płuc. 1934 Włochy – finał: W ciężkim stanie został wysadzony na ląd Włochy-Czechosłowacja 2:1 w Genui. Jego koledzy byli tak przekona- ni o jego rychłej śmierci, że kiedy piłkarz – mecz o 3 miejsce: wrócił do domu, trafił na przygotowania Niemcy-Austria 3:2 do... stypy. W 1934 r. mistrzostwa świata miały W finale turnieju trafiły na siebie po raz pierwszy zagościć w coraz bardziej Urugwaj i Argentyna, którą prowadził ciążącej ku totalitaryzmowi Europie. Wło- ski mundial w pewien sposób stanowił 1Inni wszechstronni piłkarze-uczestnicy fina- lustrzane odbicie swojego poprzednika, łów mistrzostw świata to m.in. Belg John Van ponieważ tym razem na starcie zabrakło Alphen – bokser (grał w 1938), Bułgar Alek- czołowych zespołów latynoamerykań- sander Szałamanow – narciarz (1966 i 70), Szwajcar Rolf Wuehtrich – bokser, zapaśnik skich. Mówiło się o chęci rewanżu uru- i ciężarowiec (1962). gwajskich działaczy za zlekceważenie 10 Kordian Kuczma zorganizowanej przez nich imprezy. Rów- Również w finale, w którym Italia nież piłkarze uważali wyjazd do Europy trafiła na naszego eliminacyjnego przeciw- za mało lukratywny. Z kolei udział Polski nika, Czechosłowację, doszło do zgrzytu. przekreślił nie tylko brak doświadczenia Zwycięski gol Raimundo Orsiego został reprezentacji, lecz również polityka. Ze strzelony ze spalonego. Orsi należał do względu na napięte stosunki między tzw. oriundi, czyli zawodników pocho- obydwoma krajami Ministerstwo Spraw dzących z Argentyny, którzy ze względu Zagranicznych nie wyraziło zgody na na włoskie korzenie zagrali dla kraju rozegranie meczu rewanżowego z Cze- swoich przodków. Dzięki zapobiegliwości chosłowacją w Pradze, co zakończyło się włoskich działaczy wspomniany już Luis pierwszym w historii walk o mistrzostwo Monti jako jedyny zagrał w finałach mi- walkowerem. Za polski akcent na tym strzostw świata w barwach dwóch państw. turnieju można uznać osobę George’a Szansę dostąpienia tego zaszczytu miał Kimptona – angielskiego trenera drużyny również Attilio Demaria, jednak w oby- francuskiej, który na początku lat 20. pra- dwu mundialach był tylko rezerwowym. cował z Polonią Warszawa i Cracovią. Jak łatwo się domyśleć, praktyka ta znacz- Rządzący od dekady Włochami faszy- nie osłabiła siły Argentyny, która przysłała stowski reżim traktował piłkarskie święto do Europy amatorski skład i już w pierw- w kategoriach propagandowych. Bez- szym spotkaniu uległa Szwedom.2 Naszym stronni obserwatorzy bardziej niż udaną południowym sąsiadom nie pomogły takie grę mistrzowskiego zespołu gospodarzy asy, jak Frantisek Planicka, Antonin Puc zapamiętali pobłażliwość sędziów wobec czy Oldrich Nejedly. Ten ostatni podzielił ich brutalnych zagrań. Co znamienne, się tytułem króla strzelców z Włochem „azzurim” udało się wyeliminować Hisz- Angelo Schiavio i zaledwie 19-letnim panię dopiero po dodatkowym meczu, Niemcem Edmundem Conenem. w którym większość podstawowej jedenastki rywali, na czele z legendarnym 1938 Francja – finał: bramkarzem Ricardo Zamorą, nie mogła Włochy-Węgry 4:2 zagrać z powodu kontuzji. Stało się tak, ponieważ turniej był rozgrywany syste- – mecz o 3 miejsce: mem pucharowym, a w wypadku remisu Brazylia-Szwecja 4:2 drużyny walczyły ze sobą jeszcze raz. Dla O udział w kolejnych finałach w 1938 piłkarzy z Półwyspu Iberyjskiego była to roku ojczyzna Di Stefano i Maradony ostatnia szansa zaprezentowania się na w ogóle nie walczyła, urażona przy- arenie międzynarodowej przed wybuchem wojny domowej w ich kraju. Arbitrzy, 2Inni piłkarze, którzy uczestniczyli w finałach mając w pamięci luksusowe warunki mistrzostw świata w barwach dwóch państw zakwaterowania i rozliczne atrakcje za- to: Jose Altafini (Brazylia i Włochy), Ferenc Puskas (Węgry i Hiszpania), Jose Emilio pewniane im przez komitet organizacyjny, Santamaria (Urugwaj i Hiszpania) oraz – z zu- przez palce patrzyli na nieprzepisową grę pełnie innych przyczyn – Robert Prosinecki Włochów. (Jugosławia i Chorwacja). Ciekawa historia piłkarskich mistrzostw świata 11 znaniem organizacji turnieju Francji. do walki o Złotą Nike. Co ciekawe, w ze- Z udziału w eliminacjach zrezygnował spole naszych rywali zagrał syn polskich także po raz kolejny Urugwaj, za to po emigrantów z Parany Rodolfo Bartecz- raz pierwszy mistrz i gospodarz zosta- ko, bardziej znany pod pseudonimem li z nich zwolnieni. Polska wystąpiła Patesko. w przedbiegach już bez przeszkód, co Nawet bez fenomenalnego Wilimow- przyniosło sukces w postaci udowod- skiego reprezentacja III Rzeszy nale- nienia w dwumeczu wyższości nad Jugo- żała do faworytów rywalizacji. W nie- sławią. Niestety pucharowy system roz- mieckiej drużynie znaleźli się bowiem grywek okazał się dla biało-czerwonych przedstawiciele wyjątkowo utalentowa- wyjątkowo nieszczęśliwy. W pierwszej nego pokolenia austriackich futbolistów, rundzie naszym przeciwnikiem była których kraj przestał istnieć w wyniku Brazylia – w tym czasie najlepsza ekipa Anschlussu. Także kapitan „mannscha- Ameryki Południowej. Po heroicznej ftu”, Hans Mock, był Austriakiem. Na walce przegraliśmy po dogrywce 5:6. boisku zatriumfowała jednak stara pił- Bohaterem dnia po stronie zwycięzców karska prawda, że nazwiska nie grają, był Leonidas – napastnik tak ważny za to nowatorska taktyka może zdziałać dla „canarinhos”, że jego tajemnicza cuda. Po dodatkowym meczu silniejsza absencja w półfinale (kontuzja? zlekce- od naszych zachodnich sąsiadów oka- ważenie rywala przez trenera?) jest do zała się Szwajcaria prowadzona przez dziś uważana za główny powód porażki Karla Rappana (skądinąd Austriaka), Brazylii z Włochami. który wpoił swoim podopiecznym nową W naszym zespole najwięcej braw taktykę gry obronnej, tzw. rygiel. W ten zebrał Ernest Wilimowski, który jako sposób drużyna walcząca na chwałę Hi- pierwszy uczestnik mundialu strzelił tlera znalazła się w towarzystwie m.in. cztery bramki w jednym meczu. To osią- Holenderskich Indii Zachodnich. Gracze gnięcie wyrównało potem wielu napast- z dzisiejszej Indonezji, będący pierwszy- ników, ale poprawił je dopiero w 1994 mi azjatyckimi uczestnikami mundialu, roku Rosjanin Oleg Salenko. O tragi- jako jedyni rozegrali tylko jeden mecz zmie polskich losów świadczy fakt, że w finałach mistrzostw świata.3 strzelec pierwszej bramki w historii na- Po mistrzostwo po raz drugi z rzędu szych występów na tym szczeblu rywa- sięgnęły Włochy, które w międzyczasie lizacji, poznaniak Fryderyk Scherfke, wygrały turniej olimpijski. Vittorio już po roku założył mundur Wehrmachtu. Pozzo do tej pory jest jedynym trenerem, Również wokół postawy Wilimowskie- który dwukrotnie doprowadził drużynę go wobec nazistowskiej agresji narosło na piłkarski szczyt. Zasłużył sobie na wiele niedomówień. Z powodu wybuchu miejsce w historii udanym odmłodze- II wojny światowej swojego talentu nie 3Pierwszym afrykańskim uczestnikiem rozgry- mógł rozwinąć 16-letni Walter Brom, wek finałowych mistrzostw świata był w 1934 który do tej pory pozostaje najmłodszym roku Egipt, który również odpadł już w pierw- bramkarzem zgłoszonym kiedykolwiek szej rundzie, przegrywając z Węgrami 2:4. 12 Kordian Kuczma niem ekipy, w której pierwsze skrzypce przez ten kraj. Do tej pory nie została grał Silvio Piola. O dziwo, najbardziej odnaleziona. Autorem projektu nowego wymagającym rywalem Azzuri na drodze trofeum, które w 1946 roku na cześć do finału okazali się Norwegowie, któ- długoletniego sternika światowego fut- rzy na kolejny występ w elicie czekali bolu otrzymało imię Julesa Rimeta, był równe 50 lat. W finale Włosi wygrali Włoch Silvio Gazzaniga. zdecydowanie z Węgrami, w szeregach których brylował napastnik Gyorgy Sa- 1950 Brazylia – mecz rosi, z racji prawniczego wykształcenia tytułowany „Doktorem”. decydujący o mistrzostwie: 4 Nie wszyscy uczestnicy zmagań o Zło- Urugwaj-Brazylia 2:1 tą Nike doczekali ich wznowienia po Europa wciąż podnosiła się ze znisz- drugiej wojnie światowej. Jugosłowiań- czeń wojennych, dlatego FIFA przyznała ski obrońca Milutin Ivković i francuski organizację kolejnego czempionatu Bra- pomocnik Noel Lietaer zginęli w katow- zylii. W związku z nasilającą się zimną niach Gestapo. Inny reprezentant Francji wojną, w eliminacjach zabrakło środ- Alex Villaplane, który po zakończeniu kowoeuropejskich państw „demokracji kariery piłkarskiej trafił do przestępczego ludowej”.5 Mimo wywalczonej kwali- półświatka, został w 1944 roku rozstrze- fikacji, latynoscy kibice nie zobaczyli lany przez ruch oporu za wysługiwanie w akcji Hindusów i Szkotów. Ci pierwsi się okupantowi w szeregach Brygady nie uzyskali od futbolowych władz zgody Północnoafrykańskiej. Sama statuetka na grę... boso, ci drudzy argumentowali, była uparcie poszukiwana przez hitle- że nie zasłużyli na obecność w finałach, rowców. Wiceprezydent FIFA Ottorino ponieważ nie udało im się wygrać grupy Barassi wywiózł ją z depozytu w rzym- eliminacyjnej (!). Drugi raz z rzędu za- skim banku i ukrywał pod łóżkiem w pu- brakło Argentyny, której najlepsi piłkarze dełku na buty. w tym czasie występowali w zawieszonej Uprzedzając wypadki, trzeba zauwa- przez FIFA lidze kolumbijskiej. żyć, że dzieło francuskiego rzeźbiarza Nieobecność zespołów, które wywal- Abela Lafleura również w przyszłości czyły wysokie lokaty w przedwojennych było bohaterem dramatycznych zdarzeń. zmaganiach, miało zrekompensować prze- W 1966 roku posążek został skradziony rwanie „splendid isolation” przez ojców z wystawy w Westminster Central Hall. futbolu – Anglików. Mundialowy występ Tydzień później wywęszył go w kuble na śmieci pies Pickles, co przyniosło jego 4Trzecie miejsce w grupie finałowej zajęła właścicielowi Davidowi Corbettowi Szwecja, czwarte – Hiszpania. 5 nagrodę w wysokości trzech tysięcy Wymowny wydaje się fakt, że w barwach państw, które w czasie II wojny światowej funtów. zachowywały neutralność, wystąpili dwaj Po raz drugi Nike zginęła w 1983 piłkarze, którzy rywalizowali na tym szczeblu roku w Brazylii, gdzie trafiła po trze- w latach 30-ych: szwajcarski napastnik Alfred cim mistrzostwie świata wywalczonym Bickel i szwedzki lewy obrońca Erik Nilsson. Ciekawa historia piłkarskich mistrzostw świata 13 nie ułożył się jednak po myśli „wyspia- wystarczał remis w ostatniej konfrontacji rzy”. W swoim drugim meczu Anglia z Urugwajem. Na brazylijskich piłkarzy przegrała 1:0 z wykpiwaną wcześniej czekały m.in. cenne nagrody rzeczowe od ekipą USA. Miary porażki dopełniał fakt, sponsorów. Wygrało jednak lepsze przy- że strzelec historycznego gola Joseph gotowanie kondycyjne „Urusów”. Juan Gaetjens pojawił się na mundialu tylko Lopez zadbał, aby jego chłopcy nie szafo- dzięki otrzymanemu w Stanach statusowi wali nadmiernie siłami we wcześniejszych rezydenta, ponieważ w myśl prawa był pojedynkach. Przyszło mu to tym łatwiej, obywatelem Haiti.6 Mimo, że Gaetjens że Urugwaj miał za sobą wyjątkowo krót- nie angażował się w politykę, związki kie eliminacje ze względu na wycofanie się rodzinne z przeciwnikami haitańskiego Peru i Ekwadoru (Indie i Szkocja wycofały dyktatora Francois Duvaliera stały się się z finałów, co jest napisane stonę wcze- przyczyną śmierci ekspiłkarza z rąk tajnej śniej). Między innymi dzięki temu, a także policji tego kraju w 1964 roku. wielkiemu talentowi późniejszego asa Przytłoczeni kompromitacją Synowie Milanu Juana Alberto Schiaffino dumna Albionu przegrali także z Hiszpanią i mi Brazylia dołączyła do wyjątkowo licznego mo wcześniejszego zwycięstwa z Chile grona wielkich przegranych turnieju. Wielu nie wyszli z grupy. Podobnie nieudaną kibiców przypłaciło negatywne emocje imprezę zaliczyli Włosi, którym nie udała zawałami serca i samobójstwami. Także się próba odbudowy teamu po śmierci ka- prawy napastnik nieszczęsnej drużyny drowiczów z Torino Calcio w katastrofie Maneca popadł w depresję i rok później lotniczej na wzgórzu Superga w 1949 targnął się na swoje życie. Warto dodać, roku. Kierownictwo ekipy trawiły spory że prowadzący to historyczne spotkanie kompetencyjne, które doprowadziły do pięćdziesięciotrzyletni Anglik George tego, że zespół podróżował do Brazylii Reader to najstarszy arbiter w dziejach w dwóch grupach. mundiali. W tej sytuacji za murowanego faworyta finałów uważano gospodarzy. Rekordowo 1954 Szwajcaria – finał: liczna publiczność zgromadzona na legen- RFN-Węgry 3:2 darnej Maracanie7 nie dopuszczała myśli o innym rozstrzygnięciu, tym bardziej, że – mecz o 3 miejsce: podopiecznym Flavio Costy do sukcesu Austria-Urugwaj 3:1 Wojenne rany starego kontynentu 6W kadrze amerykańskiej na tę imprezę znaj- goiły się na tyle powoli, że gospodarzem dował się lewoskrzydłowy Adam Wolanin, finałów piątej edycji mistrzostw świata który przed wojną występował w Pogoni została wieczyście neutralna Szwajcaria, Lwów. Chociaż zagrał jedynie z Hiszpanią, czego pretekstem były również obcho- reprezentował USA jeszcze w eliminacjach do olimpiady w Tokio (1964)! dy jubileuszu półwiecza FIFA. Po raz 7Oficjalnie sprzedano 173 850 wejściówek, kolejny władze PZPN podjęły kuriozal- jednak ocenia się, że dodatkowym 20 tysiącom ną decyzję o wycofaniu reprezentacji kibiców udało się wejść bez biletu. Polski z rozgrywek, bojąc się blamażu 14 Kordian Kuczma w starciu z uważanymi za najlepszą Bernem – ćwierćfinału Węgry-Brazylia, jedenastkę świata Węgrami. W równie w którym sędzia wyrzucił z boiska trzech niecodziennych okolicznościach z awan- piłkarzy, a po końcowym gwizdku między sem do elity rozstała się Hiszpania. zawodnikami rozpętała się walka na buty Tę markową ekipę wyeliminował rzut i butelki, w której obrażenia odniósł m.in. monetą po remisowym barażu z Turcją. trener zwycięzców Gusztav Sebes. Dał on piłkarzom znad Bosforu jedyny Nawet biorąc pod uwagę trudy spotkań występ na mundialu w całym XX wieku. z Brazylią i Urugwajem oraz kontuzję li- Ponownie swoje wielkie dni przeżywała dera sławnej „Złotej Jedenastki” Ferenca Maracana. Na kwalifikacyjne spotkanie Puskasa, wydawało się, że finał będzie Brazylii z Paragwajem 21 marca 1954 popisem drużyny, która miała za sobą 30 roku sprzedano aż 195 514 biletów. meczów bez porażki i potrafiła upokorzyć W samych finałach nie zabrakło innych Anglików na Wembley. Każda passa ma regulaminowych udziwnień. W czteroze- swój kres, jednak mało kto przypuszczał, społowych grupach każda drużyna rozgry- że Węgry znajdą pogromców akurat w wała jedynie dwa mecze, zaś w przypadku ekipie RFN, którą w fazie grupowej ograli remisu w regulaminowym czasie gry za- 8:3. Wtedy jednak niemiecki szkolenio- rządzano półgodzinną dogrywkę (jeszcze wiec Sepp Herberger wystawił do gry zabawniejsze jest to, że w fazie grupowej rezerwowych. Jego tajną bronią były rów- dwa razy skorzystano z tego przepisu, nież korki przystosowane do gry na śliskiej a i tak padł remis). Zawodnikom we zna- nawierzchni, przygotowane przez samego ki dawała się upalna pogoda. W meczu założyciela firmy Adidasa Adolfa Dassle- ze Szwajcarią udaru słonecznego doznał ra oraz... jeden z reprezentantów Jupp Po- austriacki bramkarz Kurt Schmied, który sipal, który jako Siedmiogrodzianin znał mimo niedyspozycji nie zszedł z boiska. węgierski. Dzięki temu mógł przekazywać Mimo, że Szwajcaria prowadziła już 3:0, Herbergerowi zasłyszane wypowiedzi spotkanie zakończyło się „hokejowym” rywali. Kapitan „Bundesteamu” Franz wynikiem 7:5 dla Austrii.8 W półfinale Walter i jego brat Ottmar zostali pierwszą po zdobyciu drugiego gola zemdlał uru- taką rodzinną parą na najwyższym stop- gwajski napastnik Juan Hohberg. Być niu mundialowego podium. Po 12 latach może wysokie temperatury miały rów- dołączyli do nich sławni angielscy bracia nież wpływ na przebieg tzw. bitwy pod Charlton – Bobby i Jack. Węgrom na nic się zdało nawet re- 8Akurat w tym spotkaniu nie wziął udziału kordowe 27 trafień, co przełożyło się na uczestnik tego i następnego mundialu au- tytuł króla strzelców dla Sandora Koc- striacki kadrowicz Walter Schleger, który po sisa, który jako pierwszy zaliczył dwa zakończeniu kariery poświęcił się karierze hat-tricki w jednym turnieju. Niemcy naukowej w dziedzinie weterynarii. Tytułu profesora (pediatrii) dochował się także pokonali golkiperów „tylko” 25 razy, co bramkarz Holandii w meczu ze Szwajcarią i tak uczyniło ich najbardziej bramko- w 1934 – Gejus van der Meulen. strzelnymi mistrzami w historii. Ciekawa historia piłkarskich mistrzostw świata 15

Przy tak ofensywnej grze nie może dzi- mogła uniknąć walki z „wielkim bra- wić, że padł również rekord największej tem”, gdyby FIFA zezwolił jej, jako liczby straconych goli w jednym turnieju, drugiemu zespołowi w grupie elimina- który przypadł w udziale Korei Południo- cyjnej, rywalizować z Izraelem, z którym wej. Wszystkie 16 bramek wpuścił ten z racji kryzysu sueskiego nie chciał sam zawodnik – Hong Duk-Yung, który rywalizować żaden azjatycki zespół. tym samym również trafił do kronik. Padło jednak na Walię, która wykorzy- Warto też wspomnieć o szefie ekipy stała tę szansę, dzięki czemu jedyny raz włoskiej Lajosie Czeislerze. Ów Wę- w historii w finałach wystąpiły wszystkie gier zawdzięczał w dużej mierze posadę cztery reprezentacje ze Zjednoczonego wypromowaniu sporej grupy szwedzkich Królestwa. piłkarzy, którzy zrobili karierę w Se- Co ciekawe, dopiero w 1958 roku rie A, zaś na szczeblu reprezentacyjnym na mundialu po raz pierwszy padł remis dali o sobie znać cztery lata później bezbramkowy. Miało to miejsce w spo- jako gospodarze mundialu. Dokonał tkaniu Brazylii z Anglią, która podobnie tego pracując w najlepszym ówcześnie jak Włochy osiem lat wcześniej, mu- szwedzkim klubie – IFK Norrkoeping. siały zmierzyć się ze skutkami śmierci Późniejszy coach Milanu, Sampdorii, najlepszych zawodników w wypadku Fiorentiny i Benfici rozpoczynał karierę lotniczym. W tak trudnym okresie dla trenerską w Polsce – w Jutrzence Kra- Anglii i pod nieobecność Włochów ho- ków i ŁKS-ie. noru Europy bronili przede wszystkim wicemistrzowie – Szwedzi ze sławnymi 1958 Szwecja – finał: gwiazdami Milanu Gunnarem Grenem Brazylia-Szwecja 5:2 i Nielsem Liedholmem oraz brązo- wi medaliści – Francuzi. W ich szere- – mecz o 3 miejsce: gach eksplodowała gwiazda urodzonego Francja-RFN 6:3 w Maroku napastnika Justa Fontaine’a, W 1956 roku na kongresie w Lizbo- który pojechał do Skandynawii w zastęp- nie FIFA wprowadziła obowiązek kon- stwie Rene Bliarda, a wrócił jako król tynentalnej rotacji krajów-organizatorów strzelców z niepobitym do dziś rezulta- mistrzostw świata. W praktyce oznaczało tem 13 goli na swoim koncie. to, że co drugi turniej miał odbywać Współautorem tego rekordu był naj- się w Europie, pozostałe zaś na półkuli lepszy asystent francuskiej ekipy Ray- zachodniej. mond „Kopa” Kopaszewski, gwiazda Jak już wspomniałem, na pierwszy Realu Madryt i do tej pory jedyny laureat ogień poszła Szwecja. Polsce po raz Złotej Piłki „France Football” o polskich kolejny nie udało się awansować do fi- korzeniach. W szeregach Les Bleus bry- nałowej szesnastki, chociaż do legendy lował jeszcze jeden potomek francuskiej przeszło chorzowskie zwycięstwo 2:1 Polonii – prawoskrzydłowy Maryan Wi- z ZSRR. Mało kto pamięta, że Polska snieski. W spotkaniu o trzecie miejsce 16 Kordian Kuczma rywalizowali oni z niemieckimi graczami nych drużyn i ich bliskich. Organizacja o swojsko brzmiących nazwiskach – następnego mundialu, który miał odbyć bramkarzem Heinzem Kwiatkowskim, się w 1962 roku była jednak ściśle zwią- lewoskrzydłowym Hansem Cieslarczy- zana z tragedią, która dotknęła tysiące kiem i najbardziej znanym w tym gronie ludzi. Niestrudzonym orędownikiem lewym pomocnikiem Horstem Szyma- przeprowadzenia mistrzostw na przekór niakiem. skutkom niszczycielskiego trzęsienia Jednak nawet Fontaine został przy- ziemi z 1960 roku był prawnik i biznes- ćmiony przez Pelego i jego kolegów. men Carlos Dittborn. Niestety nie było Edson Arantes do Nascimento po upły- mu dane dożyć inauguracji imprezy. wie ponad półwiecza nadal jest najmłod- Także przewodniczący komitetu organi- szym mistrzem świata, strzelcem gola zacyjnego następnej odsłony światowej w finale i autorem hat-tricka w historii rywalizacji Joe Mears zmarł przed mistrzostw świata. Jego partnerem na zakończeniem swojej misji. Dzieło Ditt- prawym skrzydle był Garrincha, który borna dokończył posiadający częściowo prawdopodobnie znalazł się w skła- polski rodowód wiceprezydent FIFA dzie tylko dlatego, że pewniak na tej Joan Goni Swiderski. pozycji – występujący na co dzień we Najciekawszym wydarzeniem eli- Włoszech Julinho zdecydował się nie minacji była rywalizacja Szwecji ze odbierać miejsca w kadrze młodszym Szwajcarią. W 17 minucie Skandyna- zawodnikom. wom przytrafił się podobny problem, co Z perspektywy dziesięcioleci trudno Francuzom w pierwszym meczu w histo- uwierzyć, że przeciwnikiem występu rii mundiali. Kontuzjowanego bramkarza Garrinchy i Pelego był... reprezenta- Nyholma musiał zmienić obrońca Lund, cyjny psycholog. Nawet mimo, że Jose ale Trzy Korony nie straciły animuszu Carvalaes nie miał racji, szwedzkie i ostatecznie wygrały 4:0. Za ocean jed- mistrzostwa pokazały jaką potęgą jest nak nie pojechały, ponieważ w barażu brazylijski futbol, gdy talent piłkarzy lepsi okazali się Helweci. z kraju kawy zostanie poparty odpowied- Ponownie ze złej strony pokazali się nią opieką logistyczną. Włosi, których konfrontacja z gospoda- rzami (przegrana 0:2) miała charakter 1962 Chile – finał: bardziej bokserski niż piłkarski. Wydaje Brazylia-Czechosłowacja 3:1 się, że popełnili te same błędy, co ekipa hiszpańska – zbyt duże zaufanie do – mecz o 3 miejsce: starzejących się „oriundi” (w przypadku Chile-Jugosławia 1:0 Włoch – Altafini i Omar Sivori, Hisz- Końcowe rozstrzygnięcia, szczegól- panii – Alfredo Di Stefano i Puskas) nie mundiali z 1950 i 1954 roku, miały oraz zbyt duży nacisk w przygotowa- wybitnie dramatyczny charakter, przede niach na niezwiązane bezpośrednio wszystkim dla szkoleniowców pokona- z grą kwestie techniczne. Ciekawa historia piłkarskich mistrzostw świata 17

Znacznie lepsze wrażenie pozosta- za determinację. Brązowe medale dał wiły po sobie ekipy krajów „demokracji im dopiero ostatni strzał w pojedynku ludowej”. Kapitan radzieckiej „sbornej” z Jugosławią. Spotkanie to prowadził Igor Netto zasłużył na nagrodę fair play Juan Gardeazabal Garay, który cztery za poinformowanie sędziego o zdobytej lata wcześniej został najmłodszym sędzią niezgodnie z przepisami bramce kolegi głównym w historii mistrzostw. Miał i imiennika Czislenki. Właśnie w spo- wtedy 24 lata. Ogółem Bask na trzech tkaniu przeciwko Związkowi Radziec- mundialach uczestniczył w trzynastu kiemu padł jedyny w historii mundiali meczach (w siedmiu jako główny, sze- gol zdobyty bezpośrednio z rzutu roż- ściu – jako liniowy), co jest rekordem nego. Jego autorem był Kolumbijczyk wszech czasów. Marcos Coll. Obrona tytułu mistrzowskiego oka- Aż cztery reprezentacje „demoludów” zała się dla Brazylii trudniejsza niż się awansowały do ćwierćfinałów. Najwyżej, spodziewano. Pele odczuwał skutki bo aż do finału doszli Czechosłowacy. kontuzji odniesionej przed turniejem Nasi ówcześni południowi sąsiedzi mają w spotkaniu z Portugalią. Mimo, że prawo skarżyć się na pech, ponieważ już rywale, widząc jego słabszą dyspozycję, po raz w drugi historii jako pierwsi trafili starali się go oszczędzać, „król futbo- do siatki w finale, a mimo to ponownie lu” już po dwóch występach musiał schodzili z boiska pokonani. Ich poczy- usiąść na ławce rezerwowych. Z kolei naniami na murawie kierował Rudolf przed finałem gorączka dopadła drugą Vytlacil, który jako szkoleniowiec zali- największą gwiazdę Canarinhos – Gar- czył również w 1948 epizod w polskim rinchę. Informację tę zachowano jednak Radomiaku. Cztery lata później gościł w tajemnicy, co zdezorientowało ofiar- na angielskich stadionach z bułgarskimi nie kryjących znakomitego dryblera futbolistami, dzięki czemu jako pierwszy Czechosłowaków. pokazał się na mistrzostwach świata z dwoma różnymi ekipami. 1966 Anglia – finał: Dużo o różnicy między ówczesnymi Anglia-RFN 4:2 a dzisiejszymi zmaganiami mówi przy- padek drużyny gospodarzy, która uwa- – mecz o 3 miejsce: żała za dobrą wróżbę raczenie się przed Portugalia-ZSRR 2:1 danym meczem daniem lub napojem Z każdą edycją mistrzostwom globu kojarzonym z ojczyzną rywali. Kolejno przybywało nowoczesnych atrybutów. były to: ser szwajcarski, włoski maka- Pierwsza telewizyjna transmisja roz- ron, rosyjska wódka i brazylijska kawa. grywek miała miejsce w 1950 roku. Te- Dopiero w tym ostatnim wypadku magia lewidzowie poza krajem gospodarzy futbolu wygrała z czarami w dosłow- mundialu mogli podziwiać występy pił- nym znaczeniu tego słowa. Niemniej karzy cztery lata później. W 1966 roku, jednak Chilijczycy zasłużyli na brawa podczas zmagań w Anglii, novum były 18 Kordian Kuczma kontrole antydopingowe oraz pierwsza Nagranie to zostało bowiem wykorzy- w historii maskotka – lew Willie. stane przez manchesterski zespół New Zmagania za kanałem La Manche za- Order przy pracy nad utworem „World pisały się w annałach głównie najlepszy- in Motion”, który stanowił hymn Lwów mi w historii występami trzech teamów: Albionu podczas mundialu w 1990. gospodarzy, Portugalii i… Korei Północ- W ten sposób dziennikarz BBC Kenneth nej. Anglia wywalczyła złoto, Portugalia, Wolstentome został najstarszym żyją- w której furorę zrobił zwany „Czarną cym „wokalistą” na pierwszym miejscu Perłę” Eusebio – brąz, zaś Azjaci dotarli brytyjskich notowań, zaś Nigel Patrick do ćwierćfinału, wykazując po drodze – najstarszym w ogóle. Polskim wątkiem wyższość nad Włochami. Miejsce w sze- w historii angielskiego sukcesu jest regu pokazali im właśnie piłkarze znad osoba urugwajskiego bramkarza Ladi- Tagu i Duero, mimo że Korea prowadziła slao Mazurkiewicza, którego w swoim z nimi już 3:0. Futbolistom z kraju rzą- pierwszym spotkaniu angielski atak nie dzonego przez Kim Ir Sena zarzucano był w stanie pokonać. wspomaganie wyciągiem z żeń-szenia. Odpowiednikiem bitwy pod Bernem Z pewnością na korzyść najmłodszej dla tamtej generacji był półfinał Anglia- ekipy mistrzostw9 działały wyjątkowo Argentyna. Stał się on pierwszą potyczką krótkie eliminacje. piłkarskiej wojny, której temperaturę Wiele kontrowersji wzbudził mecz dodatkowo podniósł w latach 80. rze- finałowy, w którym Geoffowi Hurstowi czywisty konflikt o Falklandy-Malwiny. jako jedynemu udało się strzelić hat-tric- Latynoska ekipa miała pretensje do sę- ka. Jego druga bramka przeszła do histo- dziego za wyrzucenie z boiska ich kolegi rii jako „gol, którego nie było”. Zdaniem Antonio Rattina, którego ostatecznie bocznego arbitra Tofika Bachramowa z placu gry musieli usunąć policjanci. To (obecnie patrona Stadionu Republikań- właśnie w stosunku do Argentyńczyków skiego w Baku) futbolówka przekroczyła Alf Ramsey użył określenia „zwierzęta”, całym obwodem linię bramkową, jednak które tak mocno zapamiętali polscy pił- wielu obserwatorów miało w tym wzglę- karze na Wembley. dzie wątpliwości. Podobnie jak wcześniej Angielski turniej upamiętnił się rów- Garrincha i Fontaine, Hurstowi wy- nież zakończeniem reprezentacyjnej walczenie pozycji w drużynie ułatwiła kariery przez meksykańskiego golkipera kontuzja kolegi Jimmy’ego Greavesa. Antonio Carbajala, dla którego był to Co ciekawe, komentarz towarzyszący piąty start w finałach mistrzostw świata. trzeciemu trafieniu Hursta trafił do księgi Dopiero wtedy, w wieku 37 lat udało mu rekordów... brytyjskiej listy przebojów. się zachować czyste konto (w spotkaniu z Urugwajem). Podobnego szczęścia 919-letni wówczas Lee Chan-myung to do dziś nie miał o dwadzieścia lat młodszy bra- najmłodszy bramkarz, który zagrał w meczu zylijski napastnik Edu, który do dziś mistrzostw świata. pozostaje najmłodszym zawodnikiem na Ciekawa historia piłkarskich mistrzostw świata 19 liście startowej mundiali, jednak wybiegł rzutach karnych z RFN. Z ich występu na „mistrzowską” murawę dopiero cztery najlepiej zapamiętano „paradę stulecia” lata później. bramkarza Gordona Banksa po strzale Pelego w grupowym meczu skądinąd 1970 Meksyk – finał: wygranym przez Brazylię 1:0. Brazylia-Włochy 4:1 Podobnie jak w przypadku poprzed- nich finałów rozgrywanych na zachod- – mecz o 3 miejsce: niej półkuli nie zabrakło dramatycznych RFN-Urugwaj 1:0 akcentów. Ponownie dały o sobie znać Mundialowy debiut największego ruchy tektoniczne. W obliczu trzęsienia państwa Ameryki Środkowej przyniósł ziemi w swoim rodzinnym kraju przy- ważne innowacje regulaminowe. W me- stępowali do gry z Bułgarią piłkarze czu otwarcia ZSRR-Urugwaj po raz peruwiańscy. Nie przeszkodziło im pierwszy doszło do zmiany (Anatolij to wygrać 3:2. Ich europejscy rywale Puzacz za Wiktora Sierebriennikowa), mimo regularnych startów czekali na po raz pierwszy również jeden z zawod- premierowe mundialowe zwycięstwo ników obejrzał żółtą kartkę (Jewgienij aż do 1994 roku. Łowczew). Co ciekawe, był to jeden Jeszcze bardziej traumatyczne przeży- z dwóch turniejów, na którym żaden cia przypadły w udziale zaliczającej swój z piłkarzy nie został usunięty z boiska, debiut na futbolowych salonach ekipie za to czerwony kartonik otrzymał masa- salwadorskiej. To właśnie meksykańskie żysta Erich Deuser, który w spotkaniu zmagania poprzedzała opisywana przez RFN-Peru wbiegł na boisko bez pozwo- Ryszarda Kapuścińskiego „wojna futbo- lenia sędziego. lowa”. Swoistym dramatem była także Obawy europejskich ekip budziły postawa Argentyny w eliminacjach, która wysokości, na których wybudowano dała wyprzedzić się nawet uważanej za stadiony oraz tropikalne temperatury. outsidera Boliwii.10 Aby przystosować się do tych warun- Ponownie w gronie najlepszych za- ków, reprezentacja Anglii odbyła tournee brakło Polaków, których w tabeli grupy po Ameryce Południowej. W Kolumbii eliminacyjnej wyprzedzili Holendrzy kapitan obrońców tytułu Bobby Moore dzięki bramce strzelonej w 90 minucie został aresztowany pod zarzutem kra- ostatniego pojedynku. Nie zabrakło jed- dzieży biżuterii. Najprawdopodobniej nak piłkarzy urodzonych w Polsce, któ- była to prowokacja mająca na celu po- rych kilku znalazło się w ekipie Izraela. derwanie angielskiego morale, jednak Jej trener Emanuel Schaffer pochodził nigdy nie udowodniono, z kim w zmo- z Drohobycza w okolicach Lwowa, po wie była kolumbijska policja. Trudno 10W jej następnym występie podczas MŚ’74 Ar- też ocenić, na ile intrygantom udało się gentynę, która występowała wówczas w jed- osiągnąć swoje zamierzenia. Faktem jest, nej grupie z „orłami Górskiego”, trenował że wyspiarze odpadli w ćwierćfinale po Vladislao Cap – syn Polaka i Węgierki. 20 Kordian Kuczma drugiej wojnie światowej zaś próbował swoich sił w ŻKS Bielawa na Dolnym 1974 RFN – finał Śląsku. Reprezentująca jeszcze wtedy RFN-Holandia 2:1 konfederację azjatycką ekipa nie wyszła z grupy, podobnie jak powoli rosnący – mecz o 3 miejsce w siłę Belgowie. W zespole z Beneluksu Polska-Brazylia 1:0 wystąpił m.in. Christian Piot – jeden Z wiadomych względów niemieckie z pierwszych bramkarzy, którzy zasłynęli mistrzostwa stanowią jeden z najlepiej z umiejętności skutecznego wykonywa- pamiętanych w Polsce mundiali. Osią- nia rzutów karnych.11 gnięcia „złotej jedenastki” Kazimierza Do dalszych gier awansowali Włosi, Górskiego do dziś imponują. Biało- mimo że w swojej grupie strzelili tyl- czerwoni nie tylko wywalczyli medal ko jedną bramkę. Bardziej efektownie i mieli w swoich szeregach króla strzel- zaprezentowali się „zachodni” Niemcy. ców Grzegorza Latę, lecz również jako Rozbłysła strzelecka gwiazda Gerda Mu- jedyni wygrali wszystkie mecze grupowe ellera, który w dwóch meczach z rzędu i strzelili najwięcej bramek ze wszyst- zaliczył hat-tricki. Ambicją zaimponował kich ekip. Jan Tomaszewski jako pierw- grający z ręką na temblaku w półfinale szy bramkarz obronił dwa rzuty karne Franz Beckenbauer. Czas zespołu Hel- podyktowane w regulaminowym czasie muta Schoena – trenera, który prowadził gry. Do tej pory wyczyn ten powtórzył najwięcej meczów w historii mistrzostw jedynie w 2002 roku Amerykanin Brad (25, w tym 16 wygranych) – miał jednak Friedel. nadejść dopiero za cztery lata. Dla kilku ekip był to jedyny finałowy W Meksyku na tron powróciła Bra- występ w historii. Zawodnicy z NRD zylia. Dzięki temu Pele został jedynym szczycili się zwycięstwem z kapitalistycz- zawodnikiem, który trzykrotnie zdobył nymi „rodakami”, choć de facto RFN nie mistrzowski tytuł;12 Mario Zagallo zależało na zwycięstwie. Ideologiczna zaś jako pierwszy sięgnął po ten laur porażka wydawała się mniejszym złem jako piłkarz i trener. Przejął on zespół niż konfrontacja z Holandią i Brazylią z rąk Joao Saldanhi, który stanowisko w walce o finał... Z drużyny Haiti zapa- selekcjonera zawdzięczał ostrej kryty- miętano głównie pierwszego wykrytego ce kadry, której dopuszczał się jako... dopingowicza – Ernesta-Jeana Josepha. dziennikarz. Zair (obecna nazwa tego państwa to De- mokratyczna Republika Konga) dokonał 11Innym godnym przypomnienia poprzed- bezprecedensowej wówczas decyzji sko- nikiem Chilaverta i Rogerio Ceniego był rzystania z rezerwowego bramkarza, co Dragan Pantelić, bramkarz Jugosławii na jednak nie wpłynęło na jakość gry formacji MŚ’82. 12Pele jest także obok Uwe Seelera jedynym defensywnej. Po raz pierwszy i nie ostatni piłkarzem, który trafiał do siatki rywala dała o sobie znać skłonność Afrykanów w czterech turniejach finałowych. do sporów o wysokość premii. Ciekawa historia piłkarskich mistrzostw świata 21

Po raz pierwszy w finałach czer- która przeszła do historii pod nazwą woną kartkę otrzymał piłkarz – Chilij- „futbolu totalnego”. Między innymi czyk Carlos Caszely. Jego zespołowi wyjednał dla swego kolegi, wybitnego w awansie do czołowej szesnastki świata obrońcy Ruuda Krola premię za gola... pomogła rezygnacja ZSRR z rozegrania samobójczego w spotkaniu z Bułgarią. barażowego meczu wyjazdowego. Jako Regulamin mówił wszak o wynagrodze- powód Sowieci podali fakt zamienienia niu za wszystkie trafienia holenderskich przez juntę generała Augusto Pinoche- zawodników, nie precyzując, czy piłka ta stadionu, który miał stanowić arenę trafiła do „właściwej” bramki. pojedynku, na więzienie pod gołym Przed meczem finałowym miał miej- niebem. sce nieprzyjemny incydent. Klasowy Obecność reżimów autorytarnych szkocki arbiter Robert Holley Davidson w politycznym krajobrazie Ameryki dzięki przeciekowi dowiedział się, że Południowej miała jeszcze mocniej odbić ma sędziować pojedynek o złoty me- się na atmosferze mundialu cztery lata dal. Decyzję jednak w ostatniej chwili później. Ze względu na łamanie praw zmieniono i urażony sędzia wyjechał człowieka przez peronistów, na turniej z Monachium. Dopełniło to obrazu nie- do Argentyny nie pojechał ekscentrycz- udanego dla Szkotów mundialu. Tartan ny niemiecki pomocnik Paul Breitner, Army odpadła z niego jako pierwsza, znany m.in. z deklarowania sympatii do mimo, że nie przegrała w grupie ani ideologii maoistowskiej. Nie było na jednego meczu. nim również Kraju Rad, który w grupie eliminacyjnej wyprzedzili Węgrzy, 1978 Argentyna – finał: potraktowani w 1956 przez „wielkiego Argentyna-Holandia 3:1 (1:1) brata” jeszcze bardziej okrutnie niż własny naród przez Pinocheta... Kolejną – mecz o 3 miejsce: odsłoną tej nabrzmiałej polityką rywa- Brazylia-Włochy 2:1 lizacji był pojedynek na mistrzostwach Szkocja należy do najbardziej pe- w 1986 roku, zakończony zwycięstwem chowych drużyn w historii mistrzostw ZSRR 6:0. świata. Mimo ośmiokrotnego przej- Podobne co Breitner deklaracje wy- ścia eliminacji tej imprezy i posiadania głaszał najwybitniejszy holenderski w swych szeregach wielu wybitnych futbolista tamtego okresu Johan Cruyff. piłkarzy, nigdy nie udało jej się przebić Dopiero po latach wyszło na jaw, że do fazy pucharowej turnieju. Prawdopo- prawdziwym powodem jego nieobec- dobnie najbardziej dali się zapamiętać ności w kadrze Oranje były groźby dzięki występowi właśnie na boiskach wysuwane pod adresem jego rodziny Argentyny. Ściślej rzecz biorąc, nie tyle przez nieustalonych szantażystów. Na występowi, który poza zwycięstwem razie jednak „Boski Johan” bez przeszkód z Holandią nie wzbudził większych emo- dyrygował grą ekipy Rinusa Michelsa, cji, co alkoholowo-seksualnym ekscesom 22 Kordian Kuczma i dopingowej wpadce Williego Johnsto- pagandy sukcesu, jednak Jacek Gmoch na, który nie był jedynym podopiecznym nie był w stanie wykorzystać bogatego Alliego MacLeoda korzystającym z nie- wówczas piłkarskiego potencjału naszego dozwolonego wspomagania. kraju. Miejscowi dziennikarze nazywali Farmakologiczne wspomaganie nie Polskę „najsmutniejszą drużyną turnie- było w tym roku domeną jedynie Brytyj- ju”. Nawet pierwsze miejsce w grupie czyków. Był to również jeden z elemen- w dużej mierze zawdzięczaliśmy dobrej tów arsenału niedozwolonych środków, postawie Tunezyjczyków w konfronta- które miały pomóc w zdobyciu mistrzo- cjach z naszymi rywalami. To właśnie stwa przez gospodarzy. Stronnicze sę- ekipa z Afryki Północnej jako pierwszy dziowanie przypominało walkę Włochów afrykański zespół wygrała mecz na mun- o złoto w 1934 roku. Argentyńczycy dialu (3:1 z Meksykiem). posunęli się jeszcze dalej niż faworyci Najbardziej w pamięć kibiców wrył Mussoliniego. Nie jest tajemnicą, że się niewykorzystany przez Kazimierza na zapewniający „albicelestes” finał Deynę rzut karny w pojedynku z Argen- pojedynek z Peru duży wpływ miała tyną. Kto wie, czy koledzy pozwoliliby pożyczka udzielona temu państwu przez mu na wykonywanie jedenastki, gdyby administrację Perona. wiedzieli, że nie jest to jego jubileuszo- Otwarte pozostaje pytanie, czy w dro- wy setny mecz w kadrze. Nasz kapitan dze na szczyt zespół „futbolowego filozo- na pewno również zastanowiłby się nad fa” Cesara Luisa Menottiego musiałby podejściem do piłki, gdyby miał świa- się uciekać do takich nieczystych zagrań, domość, że spotkanie z tym samym ry- gdyby selekcjoner ugiął się pod presją walem, w którym dziesięć lat wcześniej i włączył do swojej ekipy już wtedy podzi- także nie wykorzystał stałego fragmentu wianego przez kibiców Diego Maradonę. gry, wbrew stanowisku niektórych dzia- Wystarczającym atutem w ataku okazał się łaczy miało oficjalny status... Świadec- jednak jedyny stranieri w składzie Mario twem wciąż wysokiej marki polskiej Kempes. Co ciekawe, gwiazdor Valencii piłki w świecie był premierowy występ trafiał tylko w trzech meczach, mimo że polskiego arbitra w finałach. Nie licząc w tych i następnych finałach rozegrał ich meczów na linii Alojzy Jarguz sędziował aż 18. Sześć trafień starczyło mu jednak, spotkanie Peru z Iranem, zaś cztery lata aby sięgnąć po koronę króla strzelców. później – Francji z Irlandią Północną. Skądinąd trudno uwierzyć, że kraj o takich Ze srebrnymi medalami z Argentyny tradycjach piłkarskich czekał na występ ponownie wyjechała Holandia, której reprezentacji w finale 48 lat. dwaj zawodnicy zapisali się w kroni- Znacznie gorzej eskapadę za ocean kach także indywidualnymi wyczynami. do dziś wspominają Polacy. Piłkarskie Rob Rensenbrink w przegranym 2:3 mistrzostwo świata zdobyte przez Polskę meczu ze Szkocją strzelił tysięcznego świetnie wpisywałoby się w schemat co- gola w historii mistrzostw świata. Jego raz bardziej kulejącej gierkowskiej pro- kolega Erny Brandts w zremisowanym Ciekawa historia piłkarskich mistrzostw świata 23

2:2 spotkaniu z Włochami zaliczył dwa okoliczności kolegą Jenningsa z kadry był trafienia – jedno do bramki przeciwnika najmłodszy do tej pory uczestnik mundia- i jedno do własnej. lu – siedemnastoletni napastnik Norman Whiteside. Zagrał on jeszcze w następ- 1982 Hiszpania – finał: nych mistrzostwach, jednak nadmierna Włochy-RFN 3:1 eksploatacja organizmu nie pozwoliła mu zrobić kariery, jaką mu wróżono. – mecz o 3 miejsce: Szansę na zostanie bramkarską gwiaz- Polska-Francja 3:2 dą imprezy zaprzepaścił utalentowany O ile w Argentynie skandal gonił Belg Jean-Marie Pfaff, który po swo- skandal, o tyle hiszpański mundial wy- im pierwszym meczu został zastąpiony grała drużyna, której nadrzędnym celem przez dublera za... symulowanie utonię- była naprawa wizerunku nadszarpniętego cia w hotelowym basenie. Równie nie- głośną aferą. Dla Polaków Paolo Rossi typowo prezentowała się ławka rezerwo- pozostanie na zawsze tym, który wybił wych Związku Radzieckiego, ponieważ nam z głowy marzenia o finale. Z wło- zasiadali na niej dwaj bracia-bramkarze: skiego punktu widzenia zakręty kariery Wiktor i Wiaczesław Czanow. Spośród tego napastnika to wręcz gotowy materiał graczy drugiego planu swoje pięć minut na filmowy scenariusz. Nie każdemu jest miał węgierski napastnik Laszlo Kiss, dane zaledwie trzy miesiące po zakoń- jedyny jak na razie autor hat-tricku czeniu trzyletniej kary dyskwalifikacji za na mistrzostwach, który nie rozpoczy- nielegalne kontakty z totalizatorem spor- nał meczu w pierwszej jedenastce. Co towym zostać królem mistrzostw świata. ciekawe, strzelecki festiwal w meczu Innym wyróżniającym się zawodnikiem Węgrów z drużyną Salwadoru (której ekipy, która wywalczyła dla Italii trzeci głownym celem było strzelenie choć tytuł był czterdziestoletni bramkarz Dino jednej bramki) zakończony rekordowym Zoff – do dziś najstarszy zawodnik, któ- wówczas wynikiem 10:1 nie zapewnił ry sięgnął po światowy czempionat. jego zwycięzcom wyjścia z grupy. Nie tylko ze względu na włoskiego Rehabilitacja Włochów nie oznacza- weterana pamiętającego mistrzostwa ła, że hiszpańskie rozgrywki od początku Europy w 1968 roku był to turniej pod do końca odbyły się zgodnie z zasadami znakiem wiekowych golkiperów. W wie- fair play. FIFA zwiększyła liczbę fina- ku 37 lat swój pierwszy występ na tym listów do 24, jednak tradycyjne potęgi szczeblu futbolowego wtajemniczenia ro- wszystkimi siłami broniły swego miejsca zegrał reprezentant Irlandii Północnej Pat w czołówce. RFN i Austria zaaranżowa- Jennings. Cztery lata później stanie się ły mecz pomiędzy sobą tak, aby wyjść on najstarszym uczestnikiem mistrzostw z grupy kosztem Algierii dzięki lepsze- w historii, jednak już wkrótce rekord ten mu bilansowi bramkowemu. Dali się zostanie poprawiony, tym razem przez zapamiętać także działacze z Kuwejtu, zawodnika z pola. Przedziwnym zbiegiem którzy wtargnęli na boisko po czwar- 24 Kordian Kuczma tym golu strzelonym azjatyckiej ekipie żółtą kartką w trzech kolejnych mun- przez Francję. Sędzia z ZSRR przyjął dialach. argument, że Kuwejtczycy nie usłyszeli W zgodzie ze smutną tradycją, kolejne jego gwizdka i anulował bramkę, za co już finały rozgrywane w Ameryce Połu- został potem zdyskwalifikowany przez dniowej odbyły się w cieniu klęsk żywio- swoich zwierzchników. łowych. Mimo, że FIFA już w 1974 roku przyznała status organizatora Kolumbii, 1986 Meksyk – finał: kraj ten na rok przed terminem zrzekł się Argentyna – RFN 3:2 tego zaszczytnego obowiązku w obliczu konieczności zwalczania skutków erupcji – mecz o 3 miejsce: wulkanu. W kuluarach mówiło się rów- Francja-Belgia 4:2 (2:2) nież o braku rządowych gwarancji finan- W Hiszpanii po raz pierwszy o wy- sowych oraz niechęci wszechwładnych niku meczu w finałach zadecydowały karteli narkotykowych. W tej sytuacji rzuty karne. Półfinał RFN-Francja prze- gospodarzem został Meksyk, mimo że szedł jednak do historii głównie z racji w tym samym okresie nawiedziło go brutalnego faulu skądinąd cenionego trzęsienie ziemi. Właśnie w barwach niemieckiego bramkarza Haralda Schu- potomków Azteków wystąpił Manuel machera na francuskim obrońcy Patric- Negrete – autor ekwilibrystycznego gola ku Battistonie. Jak pokazały kolejne mi- „nożycami” zdobytego w pojedynku ze strzostwa, mrożące krew w żyłach sceny wciąż pozostającą bez zwycięstwa Buł- na stadionie w Sewilli nie nauczyły garią. Trwała także słaba passa Szkotów, wiele piłkarskiego świata. Urugwajczyk których w zastępstwie zmarłego na zawał Jose Batista otrzymał czerwoną kartkę serca podczas ostatniego meczu elimina- w meczu ze Szkocją już w 56 sekun- cji Jocka Steina prowadził słabo jeszcze dzie, co nie przeszkodziło jego kolegom znany Alex Ferguson. wywalczyć bezbramkowy remis. Po raz Właśnie podczas meksykańskiej fiesty pierwszy na trybuny powędrował trener po raz pierwszy pojawiło się określenie – Paragwajczyk Cayetano Re. „duński dynamit”, którym określano Najsurowiej, bo roczną dyskwalifi- wspierany przez wyjątkowo barwnych kacją, został ukarany Irakijczyk Samir kibiców kolektyw trenowany przez uro- Shakir Mahmoud – za oplucie sędziego dzonego we Wrocławiu Niemca Seppa w czasie pojedynku z Belgią. Notabene Piontka. Trwała progresja piłki afry- w eliminacjach do tej imprezy Irak z ra- kańskiej. Maroko jako pierwszy zespół cji wojny z Iranem rozegrał wszystkie z tego kontynentu wygrało swoją grupę mecze na wyjazdach. W nieco łagod- w pierwszej fazie rozgrywek. Jeden niejszy sposób wpisał się do kronik z piłkarzy z Maghrebu Abderrazak Zbigniew Boniek kapitan niepotrafiącej Khairi przebywał na boisku jedynie nawiązać do sukcesu sprzed czterech lat 27 sekund. Jego „osiągnięcie” przebił drużyny Antoniego Piechniczka, który argentyński defensor Marcelo Trobbia- jako pierwszy futbolista został ukarany ni, który czekał na występ w Mundialu Ciekawa historia piłkarskich mistrzostw świata 25 przez 13 lat kariery reprezentacyjnej mistrzostwa Niemcom, których po raz i doczekał się 93-sekundowego epizodu pierwszy od prawie pół wieku wzmocnili w zwycięskim dla jego drużyny finale piłkarze ze wschodniej części kraju.13 z Niemcami! Sędzią liniowym był tego dnia Michał Wszystkie te niewątpliwie interesu- Listkiewicz, co jest do tej pory naj- jące epizody przyćmiły jednak wyczyny większym osiągnięciem, jakie przypadło jednego piłkarza: Diego Armando Ma- w udziale polskiemu arbitrowi. Trenerem radony. O wirtuozerskim golu zdobytym mistrzowskiej ekipy był Franz Bec- w konfrontacji z Anglią oraz legendarnej kenbauer, który powtórzył osiągnięcie „ręce Boga” będzie dyskutowało jeszcze Zagallo, zdobywając światowy prymat wiele pokoleń kibiców. Mniej znany po- jako czynny gracz i szkoleniowiec. Jego zostaje fakt, że to właśnie „El Diez” naj- podopieczni czuli się na włoskich stadio- częściej, ze wszystkich futbolistów, bo nach jak u siebie, ponieważ niektórzy aż szesnastokrotnie, występował w roli z nich występowali na co dzień w Se- kapitana mundialowej ekipy. Mimo, rie A, co zjednywało im przychylność że w 1986 roku na boisku pokazał się miejscowych kibiców. autentyczny potomek arystokratów – Zyskanie jej przychodziło im tym Wegier Marton Esterhazy, a w zespole łatwiej, że wyeliminowanie gospodarzy Urugwaju brylował „Książę”, jak nazy- z gry o złoto przypadło w udziale Ar- wano Enzo Francescolego, to Argen- gentyńczykom. W meczu tym stanęły tyńczyk znajdował się tego lata w iście naprzeciwko siebie dwie bramkarskie królewskiej formie i nie powiedział indywidualności – Walter Zenga, który jeszcze ostatniego słowa. zakończył w nim swoją passę 517 minut bez straty bramki, co jest rekordem fina- 1990 Włochy – finał: łów oraz wcześniej mało znany Sergio Niemcy-Argentyna 1:0 Goycochea. Ten drugi po raz kolejny wykazał się predyspozycjami do bronie- – mecz o 3 miejsce: nia rzutów karnych, które zadecydowały Włochy-Anglia 2:1 o awansie Argentyny. Najwidoczniej Z tego samego założenia wyszli obroń- Włosi gorzej znieśli omyłkowe prze- cy rywali „albicelestes”, co uczyniło z Ma- dłużenie gry o 8 minut przez sędziego radony najczęściej, bo aż 53-krotnie fau- Michela Vautrota. Oprócz brązowych lowanego zawodnika mundialu w 1990 medali na pocieszenie został im tytuł roku. Wzmożona „opieka” obrońców nie króla strzelców tej wyjątkowo defensyw- była dla niego niczym nowym, w samym nej imprezy (padło jedynie 2,21 gola na spotkaniu z Włochami w 1982 roku „El mecz) dla innej gwiazdy jednego turnieju Pelusa” padł ofiarą 23 nieczystych za- – Sycylijczyka Salvatore Schillaciego. grań. Jego koledzy z drużyny również 13Jednym z nich był Guido Buchwald. Brat nie zawsze grali fair. W finale aż dwóch jego dziadka Paweł przed II wojną światową z nich zostało ukaranych czerwony- wywalczył mistrzostwo Polski w barwach mi kartkami, co pomogło w zdobyciu Ruchu Chorzów. 26 Kordian Kuczma

Jeszcze gorzej wypadli dosłownie Być może żałował, że nie mógł wystąpić opłakujący na wizji porażkę w półfinale w barwach Zjednoczonych Emiratów Anglicy oraz aktualni wtedy mistrzowie Arabskich, która to federacja nagra- Europy Holendrzy, którzy nie zaznali dzała każdego strzelca z tego państwa smaku zwycięstwa. Jeden z legendarnych rolls-roycem... Mało kto przypuszczał, „czarnych tulipanów” Frank Rijkaard że piłkarski świat już niedługo straci dodatkowo naraził się na krytykę wda- z oczu na kilka lat utalentowaną genera- jąc się w swoisty pojedynek na plucie cję młodych Jugosłowian. Na razie szo- z Niemcem Rudim Voellerem. W lep- kiem na miarę późniejszych zawirowań szych nastrojach mogli wyjeżdżać z Ita- wokół obsady Euro’92 była nieobec- lii Irlandczycy, którzy nie dość, że za- ność Meksyku, wykluczonego za fałszo- kwalifikowali się do turnieju dopiero wanie danych zawodników kadry ju- po 13 próbach, to wyszli z grupy mimo niorów. zaledwie trzech trafień i odpadli dopiero Indywidualnie podobną niefrasobli- w ćwierćfinale, wcześniej nie wygrywając wością popisał się chilijski bramkarz Ro- ani razu w regulaminowym czasie gry! berto Rojas, który w jednym z meczów Analogicznie Kamerun wygrał pierwszą eliminacyjnych symulował poparzenie fazę rywalizacji z ujemnym bilansem petardą. Skutecznie pozbawiło go to bramkowym. Dla afrykańskiej ekipy, która szans na karierę międzynarodową, a jego awansując do ćwierćfinału osiągnęła naj- kolegom uniemożliwiło walkę o wyjazd większy sukces w historii futbolu na tym na boiska USA. Następnych mistrzostw kontynencie, trafiał 38-letni Roger Milla, nie doczekał także Nigeryjczyk Sama który pamiętał jeszcze pojedynek z Polską Okwaraji, który podczas jednego z me- w 1982 roku. Jego trenerem był Walerij czów kwalifikacyjnych zmarł na zawał Niepomniaszczyj, obywatel istniejącego serca. jeszcze wtedy ZSRR, któremu w dalszej karierze przeszkodził... brak znajomości 1994 USA – finał: języków obcych. Brazylia-Włochy 0:0 k. 3:2 Innym bohaterem Europy Wschod- niej został reprezentant Czechosłowacji – mecz o 3 miejsce: Tomas Skuhravy, który w meczu z Ko- Szwecja-Bułgaria 4:0 staryką zaliczył hat-tricka, w każdym Bez ofiar śmiertelnych nie obyło się przypadku trafiając do bramki głową.14 także w związku z kolejnymi finałami. Szerokim echem odbiła się śmierć ko- 14Co ciekawe, jeden z jego kolegów z kadry, Lu- lumbijskiego stopera Andresa Escoba- bomir Moravcik, który pięć lat później był ka- ra, zastrzelonego przez fanatycznego pitanem Słowacji w meczu z Polską, w którym kibica, jednak polscy miłośnicy futbo- jego vice versa Roman Kosecki został usunięty z boiska za demonstracyjne zdjęcie koszulki, lu powinni pamiętać także o wypadku sam otrzymał taką samą karę w ćwierćfinało- lotniczym, w którym zginęła udająca wym spotkaniu z RFN za... kopnięcie buta. się na eliminacyjny mecz z Senegalem Ciekawa historia piłkarskich mistrzostw świata 27 ekipa Zambii. Jednym z jej najlepszych bramkarz. Zwycięski team pozostawił po zawodników był Derby Mankinka, sobie dwa zjawiska, które w następnych wtedy pomocnik saudyjskiego Al-Ittifaq, latach stały się wszechobecne: „koły- którego wcześniej mieli okazję oglądać skę”, która po meczu z Holandią uczciła w akcji także kibice Lecha Poznań. Po- urodzenie potomka napastnika Bebeto wody do radości miał za to reprezentant oraz... zadowalającego się jeszcze ławką San Marino Davide Gualtieri, autor rezerwowych Ronaldo. najszybszej bramki w historii mundia- Po raz pierwszy zwycięstwo było pre- lowych przedbiegów. Skądinąd, mimo miowane 3 punktami, co miało zachęcić jego trafienia w 17 sekundzie pojedynku, do ofensywnej gry. Chyba najbardziej piłkarze z Apeninów przegrali wówczas wziął to sobie do serca rosyjski (de facto z Anglią 1:7... ukraiński) napastnik Oleg Salenko, który W swojej organizacyjnej premierze aż pięciokrotnie pokonał Kameruńczy- Ameryka Północna okazała się wyjąt- ka Jacquesa Songo’o. Głównie dzięki kowo gościnna dla Europejczyków. Nie temu osiągnięciu Salenko został królem tylko wbrew obawom, że „soccer” okaże strzelców rozgrywek ex aequo z Christo się dla publiczności zbyt mało drama- Stoiczkowem, jednak z powodu cięż- tycznym i widowiskowym sportem, nie kiej kontuzji nie zrobił tak błyskotliwej było problemów z zapełnieniem stadio- kariery jak Bułgar. Jak czytelnicy być nów, ale również aż siedmiu na ośmiu może pamiętają, ostatnim przystankiem ćwierćfinalistów dostarczył Stary Kon- snajpera ze wschodu przed zawieszeniem tynent. Wygrał jednak ten ósmy zespół butów na kołku była Pogoń Szczecin. – Brazylia, mimo że nieco wcześniej O emeryturze nie myślał za to jego rywal „canarinhos” po raz pierwszy w swojej Roger Milla, śrubujący rekord w kate- historii przegrali mecz eliminacyjny, nie gorii „najstarszy strzelec mistrzostw”. będąc w stanie sprostać wysokogórskim Jego młodszy o pokolenie kolega klu- warunkom Boliwii. bowy, 17-letni Rigobert Song, którego Trzeba jednak pamiętać, że Carlos widzieliśmy w akcji jeszcze na ostatnim Alberto Parreira przywiózł na mundial mundialu, został najmłodszym w historii zespół, który imponował nie tylko wy- mistrzostw piłkarzem ukaranym czer- szkoleniem technicznym, lecz również woną kartkę. Nie była to odpowiednio walorami atletycznymi. Twardość była sroga lekcja dla afrykańskiego obrońcy, na pewno potrzebna Latynosom w fi- który cztery lata później jako pierwszy nałowej konfrontacji z Włochami zwa- wyleciał z boiska podczas więcej niż żywszy na to, że jeden z nich, Mauro jednego mundialu. Tassotti został wykluczony na osiem Podobną niespodziankę jak „Nie- spotkań za uderzenie łokciem Luisa En- poskromione Lwy” we Włoszech spra- rique w ćwierćfinale z Hiszpanią. Także wili „Synowie Pustyni”, czyli Arabia Gianluca Pagliuca dał się zapamiętać Saudyjska. Ich występ w 1/8 finału był jako pierwszy usunięty przed czasem najlepszym rezultatem azjatyckiego ze- 28 Kordian Kuczma społu od 1966 roku. Mimo że złośliwi politycznych podtekstów przegrane- obserwatorzy wytykali amerykańskiej go 1:2 meczu z Iranem. Ekipę, która publiczności, że oklaskuje głównie strza- w 1990 roku uczyniła Tony’ego Meolę ły w słupki i poprzeczki, uważając je najmłodszym kapitanem i jednym z naj- za szczyt ekwilibrystyki, doceniła ona młodszych bramkarzy w historii zmagań trafienie Saeeda Owairana w meczu o Puchar Świata, tym razem pogrążyła z Belgią poprzedzone ubiegnięciem wysoka średnia wieku. Ten sam problem pięciu rywali. Poddanym króla Fahda dotknął m.in. Niemców i Bułgarów. nie przeszkodziło nawet uznane za dy- Stoiczkow, Gheorghe Hagi („Marado- plomatyczny skandal pominięcie szahady na Karpat” wtedy jeszcze mylił mi się na fladze ich państwa w pamiątkowych z Marokańczykiem Mustaphą Hadjim), wydawnictwach. Carlos Valderrama, a nawet zalicza- jący piąty mundial Lothar Matthaeus 1998 Francja – finał: (w sumie rozegrał rekordowe 25 meczów Francja-Brazylia 3:0 na tym poziomie wtajemniczenia) nie potrafili wykorzystać swojego doświad- – mecz o 3 miejsce: czenia tak efektywnie jak najstarszy Chorwacja-Holandia 2:1 do dziś król strzelców, Chorwat Davor France’98 to pierwszy mundial, któ- Suker. ry przeżywałem jako świadomy kibic. Porażka była dla „Jankesów” gorzką Mimo że wcześniej z wszystkich boisko- pigułką, tym bardziej, że irańscy futbo- wych gwiazd i gwiazdek oprócz Ronal- liści wcześniej dali o sobie znać głównie do kojarzyłem głównie Marka Citkę, na za sprawą gromienia Malediwów w eli- przeżywanie meczów biało-czerwonych minacjach. Dzięki wysokiej skutecznoś- na tym szczeblu rywalizacji musiałem ci w spotkaniach przeciwko wyspiarzom jeszcze trochę poczekać. Namiastką z Oceanu Indyjskiego Karim Bagheri polskiego udziału w mistrzostwach była został najlepszym strzelcem eliminacji obecność sędziów Ryszarda Wójcika z 19 bramkami, zaś Ali Daei – najsku- i Jacka Pocięgiela. teczniejszym w całej historii seniorskiej Do dzisiaj przechowuję w swoim piłki reprezentacyjnej. Nie można jednak archiwum wydane z tej okazji zeszyty porównywać nieudanego występu Ame- o niezbyt fortunnie dobranych okład- rykanów z zawodem, który towarzyszył kach (Francuzów reprezentował Flo- najwyższej porażce spośród wszystkich rian Maurice, zaś Anglików... Paul mundialowych gier Brazylii – finałowej Gascoigne) oraz folder, który upatry- przegranej z Francją. Przyczyny niedy- wał gwiazdy imprezy m.in. w Romario spozycji, która tego dnia dopadła Ronal- i Alexim Lalasie. Legendarny Brazy- do wciąż pozostają w sferze domysłów, lijczyk jednak w ogóle nad Sekwanę jeden z kibiców na obstawianiu zwy- nie pojechał, zaś Amerykanie trafili na cięstwa zespołu Mario Zagallo stracił czołówki gazet wyłącznie za sprawą 240 tys. dolarów, zaś świat futbolu zyskał Ciekawa historia piłkarskich mistrzostw świata 29 nowego bohatera – Zinedine’a Zida- ne’a. Pochodzący z Algierii rozgrywają- 2002 Japonia i Korea Płd. cy z nawiązką zatarł negatywne wrażenie, – finał: jakie wywarła czerwona kartka w meczu Brazylia-Niemcy 2:0 z Arabią Saudyjską i wystąpił w roli, w jakiej jego trener Aime Jacquet nie – mecz o 3 miejsce: widział takich tuzów, jak Eric Canto- Turcja-Korea Płd. 3:2 na, David Ginola czy sam Jean-Pierre Każdy mundial przynosi nowe re- Papin. kordy i niezapomniane chwile, jednak Oprócz Francji i Chorwacji bardzo siedemnasta edycja Pucharu Świata na- dobry występ zaliczyli Duńczycy. Ebbe leżała do najbardziej niezwykłych w hi- Sand, późniejszy dobry znajomy repre- storii, nie tylko dlatego, że wprowadziła zentantów Polski w Schalke 04 zaliczył tę imprezę w nowe stulecie. Prawdopo- najszybszego gola ze wszystkich rezer- dobnie niewiele pomyli się ten, kto zary- wowych w mundialowej historii, już zykuje twierdzenie, że niektóre związane po 16 sekundach obecności na boisku z nią wydarzenia będą wspominane jako w meczu z Nigerią. Ograny 4:1 zespół absolutne sensacje jeszcze za sto lat. prowadził Serb Velibor Milutinović. Mam na myśli podzielenie roli gospo- Dla popularnego „Bory” były to trze- darzy między dwa państwa, w dodatku cie mistrzostwa z pięciu. Na każdych podzielone historycznymi zaszłościami, prowadził inną ekipę – kolejno były obecność Senegalu w ćwierćfinale oraz to Meksyk, Kostaryka, USA, właśnie mecz o trzecie miejsce Turcja–Korea Nigeria i Chiny. Mimo szacunku, jakim Południowa, w którym Hakan Sukur ten nauczyciel futbolu cieszy się od lat otworzył worek z bramkami już 11 se- w Ameryce Środkowej, jego drugi mek- kund po pierwszym gwizdku sędziego. sykański epizod zakończył się przed- Podobnie zaskakujący dla wielu euro- wczesnym zwolnieniem mimo zakoń- pejskich kibiców był fakt, że Polska czenia kontynentalnych eliminacji bez jako pierwsza reprezentacja uzyskała porażki. awans z naszego kontynentu. Niestety Po raz kolejny zwiększono liczbę „Anioły Engela” (kto jeszcze pamięta to uczestników finałów do 32, co zaowo- określenie?) okazały się równie chwilo- cowało rekordową liczbą bramek – 171. wymi bohaterami newsów, co Egipcjanin Mimo tego w 1998 roku tylko trzy kra- Abdelhamid Bassouni (autor najszyb- je zaliczyły swój mundialowy debiut. szego hat-tricka eliminacji), Togijczyk W wypadku budzącej zazdrość, z racji Souleymane Mamam (zagrał przeciwko żywiołowych fanów, Jamajki był to od- Zambii w wieku 13 lat),15 czy Australij- osobniony występ, dla RPA i Japonii – 15Najstarszym graczem w historii eliminacji początek drogi, której kolejnymi etapami został w 2004 broniący barw Brytyjskich była organizacja finałów w kolejnym Wysp Dziewiczych 46-letni MacDonald stuleciu. Taylor. 30 Kordian Kuczma czyk Archie Thompson (strzelił 13 goli łowym, pauzującego za kartki, kapitana Samoa Amerykańskiemu). Niemców Michaela Ballacka, jednak Mogliśmy pocieszać się wysoką for- nie obniża to rangi brazylijskiego suk- mą urodzonego w Opolu Miroslava cesu. „Canarinhos” wygrali wszystkie Klosego, który dla Niemiec strzelił aż mecze po drodze do tytułu, a Ronaldo pięć goli głową. Francja jako jedyny jako pierwszemu od czasów Grzegorza w dziejach mistrz świata zakończyła fazę Laty udało się siedmiokrotnie pokonać grupową bez strzelonego gola, czego nie bramkarzy rywali. Cafu, na razie jako da się wytłumaczyć jedynie kontuzją jedyny, po raz trzeci zagrał w meczu Zidane’a. Argentyński selekcjoner „od- finałowym, również jego sześć żółtych kurzył” m.in. Claudio Caniggię, który kartek zebranych na ostatnim etapie zamiast godnie zwieńczyć karierę obej- rywalizacji stanowi swoisty rekord. rzał czerwoną kartkę siedząc podczas meczu ze Szwecją na ławce rezerwo- 2006 Niemcy – finał: wych. Trenerzy szukali usprawiedliwienia Włochy-Francja 1:1 k. 5:3, porażek w kontrowersyjnych decyzjach sędziów. Jak miałem okazję zauważyć – mecz o 3 miejsce: prowadząc plażowe turnieje piłkarskie, Niemcy-Portugalia 3:1 nazwiska Ghandour i Moreno jeszcze Tyle samo kolorowych kartoników przez długie miesiące były używane obejrzał w ciągu swojej mundialowej jako epitety... Piękna reklama piłkarskiej kariery Zinedine Zidane, z tym, że globalizacji, jaką był udział przedstawi- na jego „dorobek” składają się cztery cieli aż pięciu konfederacji w ćwierćfi- żółte kartki i dwie czerwone. O pierw- nałach, nabiera innego wymiaru, jeżeli szej była już mowa, druga zwróciła na pamięta się, że Ahn Jung-Hwan, bez- niego uwagę całego świata, nie tylko pośrednio po porażce Włoch z Koreą piłkarskiego. Dla jednych uderzenie Południową, został zwolniony z AC Pe- głową w klatkę piersiową Marco Ma- rugia. terazziego przez „Zizou” było godną Brazylijscy działacze cieszą się repu- naśladowania obroną honoru kobiety, tacją wyjątkowo nerwowo reagujących a przynajmniej usprawiedliwioną reakcją na trenerskie niepowodzenia. Wyjątkiem na prowokację, dla innych – kolejnym nie są dygnitarze CBF, jednak prowa- chuligańskim wybrykiem zawodnika dzenie „seleccao” w eliminacjach przez znanego z nieobliczalności. Jest faktem, czterech szkoleniowców (Wanderleya że wykluczenie boiskowego przywódcy Luxemburgo, caretakera Candinho, Francuzów, którego jeszcze przed fina- Emersona Leao i Luiza Felipe Scola- łem ogłoszono najlepszym zawodnikiem riego) nie przeszkodziło krajowi kawy mistrzostw przyczyniło się do porażki cieszyć się z piątego mistrzostwa. Ży- trójkolorowych w rzutach karnych. ciowa forma bramkarza Olivera Kahna Co ciekawe, Włosi wygrali m.in. nie zrównoważyła braku w meczu fina- dzięki temu, czym zaimponowała ekipa Ciekawa historia piłkarskich mistrzostw świata 31

Francji w 1982 roku – rozłożeniu dorob- Obok zwiększenia nacisku na de- ku strzeleckiego aż na 10 zawodników. fensywę, nasilającym się trendem była, Dla „tifosi” ten tytuł był rodzajem niestety, coraz bardziej brutalna gra prze- zadośćuczynienia za aferę korupcyjną, kładająca się na liczbę upomnień i wy- która doprowadziła do degradacji kilku kluczeń. Właśnie w 2006 roku sędziowie czołowych klubów Serie A oraz rzuci- pokazali najwięcej czerwonych (28) ła cień na wiele kluczowych postaci i żółtych kartek (345). Najhojniej roz- „calcio”. dawał je Rosjanin Wiaczesław Iwanow Fabio Cannavaro i jego koledzy nie w ćwierćfinałowej potyczce Portugalii byli jednak jedynymi bohaterami impre- z Holandią, nazwanej przez dziennikarzy zy. Ronaldo strzelił swoją 15 bramkę „bitwą o Norymbergę”. Bójką zakończył w finałach, dzięki czemu mógł cieszyć się też ćwierćfinał Argentyna-Niemcy, się z pobicia rekordu Muellera. Jego ponieważ tych pierwszych rozdrażniła radość nie trwała jednak długo, ponie- niebieska bluza broniącego jedenastki waż Francuzi zakończyli brazylijską Jensa Lehmanna rzekomo zlewająca passę 11 z rzędu wygranych meczów się z ich koszulkami. Nie popisał się na mundialach. Jednocześnie dobiegła także ceniony w środowisku boiskowych kresu seria 12 zwycięstw drużyn prowa- rozjemców Anglik Graham Poll, który dzonych przez Luiza Felipe Scolariego, usunął pochodzącego z Australii repre- do której zalicza się także jeden mecz zentanta Chorwacji Josipa Simunica Portugalii. M.in. dzięki temu po raz dopiero, kiedy uświadomił sobie, że chce pierwszy od 24 lat, a po raz czwarty mu pokazać już trzecią żółtą kartkę. Jak w ogóle, w półfinałach spotkali się je- na ironię, miało to miejsce w pojedynku dynie przedstawiciele Europy. z australijskimi „socceroos”. Mimo że esencją futbolu dla więk- * szości kibiców pozostaje gra ofensywna, Czy mistrzostwa świata są w stanie ich uznanie zyskała perfekcyjna postawa czymś jeszcze nas zaskoczyć? Ostatnia obrony włoskiej („azzuri” stracili jedynie edycja tej imprezy udzieliła na to py- dwie bramki; spośród mistrzowskich tanie twierdzącej odpowiedzi. Jeszcze ekip pod tym względem dorównują im przed inauguracją rozgrywek piłkarskie Francja z 1998 roku i Hiszpania z 2010 środowisko elektryzował braterski po- roku) oraz szwajcarskiej. Bramkarze jedynek Kevina-Prince’a i Jerome’a Helwetów przez 559 minut podczas Boatengów, którzy stanęli naprzeciw trzech mundialowych występów (1994, siebie w reprezentacjach Ghany i Nie- 2006 i 2010) zachowywali czyste konto. miec. Kolega starszego z nich, Asamoah Z niemieckich stadionów jako pierwsi Gyan, jako jedyny przestrzelił dwa karne w historii wyjeżdżali bez start bramko- w regulaminowym czasie gry. Uwzględ- wych już po 1/8, ponieważ Ukraińcy oka- niając także konkursy jedenastek więk- zali się lepszymi wykonawcami rzutów szym pechowcem od niego był jedynie karnych. Roberto Baggio. Brazylijczyk Carlos 32 Kordian Kuczma

Alberto Parreira zaliczył swój szósty mundial jako trener. Prowadził w nim Piśmiennictwo zespół już piątego kraju, co postawiło 1. Gowarzewski A. i in.: FIFA World Cup Korea-Japonia’ 2002, encyklopedia piłkar- go w jednym szeregu ze wspomnianym ska Fuji, t. 28, Katowice 2002. Borą Milutonoviciem. Wreszcie niemiec- 2. Gowarzewski A.: Herosi mundiali, en- ki selekcjoner Grecji Otto Rehhagel cyklopedia piłkarska Fuji, t. 8, Katowice w wieku 71 lat został najstarszym tre- 1993. nerem, który prowadził zespół narodowy 3. Kronika sportu, Warszawa 1993, Wydaw- w imprezie tej rangi. nictwo Marian B. Michalik. 4. Król D. i in.: Mundialowy wehikuł czasu, Jestem przekonany, że ukochane dziec- „Tylko Piłka”, cykl, Opole 2010. ko Julesa Rimeta jeszcze nieraz nas 5. www.guardian.co.uk zaskoczy. 6. www.planetworldcup.com

Aneks Ligi, z których najczęściej powoływano piłkarzy do reprezentacji uczestniczących w piłkarskich mistrzostwach świata 1930-2010 1. Anglia – 767 (277 – Anglia, 75 – Szkocja, 63 – Irlandia, 35 – Irlandia Płn., 26 – Francja, 25 – USA, 21 – Walia, 20 – Norwegia, 17 – Australia, 15 – Dania i Holandia… 4 – Pol-ska) 2. Włochy – 646 (364 – Włochy, 46 – Argentyna, 33 – Brazylia, 19 – Niemcy, 17 – Francja i Urugwaj… 3 – Polska) 3. Niemcy (RFN) – 575 (339 – Niemcy, 18 – Szwajcaria, 14 – Chorwacja… 9 – Polska) 4. Hiszpania – 487 (275 – Hiszpania, 34 – Argentyna, 19 – Brazylia, 15 – Urugwaj) 5. Francja – 462 (221 – Francja, 41 – Kamerun, 21 – Algieria, Senegal, 18 – Wybrzeże Kości Słoniowej… 3 – Polska) 6. Brazylia – 349 (323 – Brazylia, 9 – Paragwaj) 7. Meksyk – 319 (286 – Meksyk, 16 – Paragwaj) 8. Belgia – 280 (214 – Belgia, 9 – Nigeria… 5 – Polska) 9. Argentyna – 252 (214 – Argentyna, 18 – Paragwaj, 10 – Urugwaj) 10. Holandia – 228 (139 – Holandia, 15 – Dania, 11 – Szwecja… 1 – Polska) 11. Szwajcaria – 194 12. Węgry – 192 13. Urugwaj – 178 14. Szwecja – 175 15. Chile – 155 16. Austria – 154 17. Korea Płd. – 146 18-19. Szkocja, USA – 141 20. Portugalia – 137 21. Rumunia – 131 22. Bułgaria – 129 23. Polska – 121 Ciekawa historia piłkarskich mistrzostw świata 33

Kluby, których piłkarze najczęściej występowali w finałach piłkarskich mistrzostw świata 1930-2010 1. Inter Mediolan – 107 (64 – Włochy, 7 – Argentyna i Brazylia, 4 – Niemcy i Holan- dia…) 2. Juventus Turyn – 101 (75 – Włochy, 8 – Francja, 3 –Urugwaj…) 3. FC Barcelona – 99 (67 – Hiszpania, 9 – Holandia, 6 – Brazylia, 4 – Argentyna i Fran- cja…) 4. Real Madryt – 88 (62 – Hiszpania, 6 – Brazylia, 5 – Francja…) 5. AC Milan – 83 (49 – Włochy, 7 – Brazylia, 5 – Holandia…) 6. Bayern Monachium – 78 (55 – Niemcy, 5 – Francja, 3 – Paragwaj…) 7. Manchester United – 74 (33 – Anglia, 10 – Szkocja, 5 – Francja…) 8. Penarol Montevideo – 66 (65 – Urugwaj, 1 – Brazylia) 9. Nacional Montevideo – 61 (60 – Urugwaj, 1 – Brazylia) 10-11. Ajax – 60 (38 – Holandia, 4 – Nigeria i Szwecja…) Liverpool FC– 60 (24 – Anglia, 9 – Szkocja, 5 – Hiszpania, 4 – Irlandia…1 Polska) 12. River Plate Buenos Aires – 58 13. Anderlecht Bruksela – 57 14-15. Arsenal Londyn, Dynamo Kijów – 55 16-18. AS Roma, Chelsea Londyn, Tottenham Hotpsur Londyn – 53 19. 1. FC Koeln – 50 20. PSV Eindhoven – 49 21. Colo Colo Santiago – 48 22-23. America Meksyk, Botafogo Rio de Janeiro – 47 24-25. CD (Chivas Guadalajara), Sao Paulo FC – 46 26. Crvena Zvezda Belgrad – 45 27. Valencia CF – 43 28. Rapid Wiedeń – 42 29. Borussia Dortmund – 41 30. FC Brugge – 40 31-32. Atletico Madryt, Spartak Moskwa – 39 33-35. AC Fiorentina, Celtic Glasgow, Universidad de Chile Santiago – 38 36. Benfica Lizbona – 37 37-38. Feyenoord Rotterdam, Hamburger SV – 36 39-40. CSKA Sofia, Ferencvaros Budapeszt – 35 41-45. AS Monaco, Flamengo Rio de Janeiro, Lewski Sofia, Sparta Praga, VfB Stuttgart – 34 46-48. Bayer Leverkusen, Schalke 04 Gelsenkirchen, Vasco da Gama Rio de Janeiro – 33 49-53. FC Porto, Fluminense Rio de Janeiro, Lazio Rzym, Sporting Lizbona, Ujpest Buda- peszt – 32 (…) 105-113. Al-Ahli Dżidda, Deportivo Saprissa, FC Nantes, Paris Saint-Germain, Wisła Kraków (20 – Polska, 1 – Słowenia), Ulsan Hyundai Horang-I, Vasas Budapeszt, Young Boys Berno – 21 114-121. IFK Goeteborg, Legia Warszawa (19 – Polska, 1 – Słowacja), Newcastle United, Portsmouth FC, San Lorenzo Buenos Aires, Sevilla FC, Slovan Bratysława – 20 164-177. Górnik Zabrze – 14 (14 – Polska)

Obliczenia własne na podstawie en.wikipedia.org i www.planetworldcup.com