Berlina Komentario

Bernhard Pabst Berlina Komentario pri la Fundamento de Esperanto Unua Parto Antaŭparolo, Gramatikoj kaj Ekzercaro Berlino 2014 Berlina Komentario – Ĝenerala Parto Propono por citado: „Berlina Komentario, vol. I 2014-07, marĝena numero aŭ „BK I (2014-07), marĝena numero“ Pabst, Bernhard. Berlina Komentario pri la Fundamento de Esperanto. Unua Parto – Antaŭparolo, Gramatiko kaj Ekzercaro. Berlino: Aŭtoro 2014. Stato. 2014-07-07. © Bernard Pabst 2014. Kontakto: bernhard.pabst[ĉe]gmx.de (anstataŭigu „[ĉe]“ per „@“). En sama formo aperis Berlina Komentario pri la Fundamento de Esperanto. Dua Parto – Vortaro Oficiala. Berlino. Stato 2014-06-20. 2 Berlina Komentario – Ĝenerala Parto Memore al Helmut Welger (1946-2008) Iniciinto de Norma Esperantologio 3 Berlina Komentario – Ĝenerala Parto 4 Berlina Komentario – Ĝenerala Parto Enkonduko Centra demando en ĉiu lingvo estas „kiel oni diras aŭ skribas ĝuste?“. Ĝi estas la kerno de ĉiu instrua sistemo. Intuice aŭ konscie ĉiu lingvo-uzanto daŭre komparas tion, kion iu diras, kun tio, kiel oni diru – la faktan lingvo-uzon kun iu „ideala“ modelo. Tiu modelo estas la normo, la aro de lingvaj reguloj, la „leĝoj“ de iu lingvo pri ĝia ĝusta uzo. Sen ili ne eblas decidi, ĉu iu fakta uzo estas bona aŭ malbona, ne eblas doni lernejajn notojn, ne eblas fari ekzamenon pri lingva kapableco. La lingva normo pri ĝusta kaj bona povas esti ŝtata normo. Tiel estas ekzemple pri la ortografiaj reguloj en multaj ŝtatoj. Por atingi unuecan skribadon de la nacia lingvo en administracio kaj lernejoj multaj landoj kreis regulojn pri ortografio kaj faris ilin devigaj por ĉiuj ŝtataj servoj, precipe en instruado. Ekzemploj estas la Imperiestra Germanio, fondita en 1871 per la ortografio de reformo de 1901, soveta Rusio (fondo 1917 – ortografia reformo 1917) aŭ moderna Pollando (1918 – 1936). La lingva normo ofte ankaŭ estas iu referenc-verko. Kelkaj ŝtatoj havas naciajn lingvo- akademiojn, kiuj eldonas „akademiajn vortarojn“, ekz. Hispanio. En Germanio ekzistas vasta konsento, ke en dubaj okazoj oni sekvu la regulojn troveblajn en la privata, komerca, sed tre disvastigita „Vortaro de la Germana Lingvo“, de Konrad Duden. Temas pri „kvazaŭnormo“. La Duden-vortaro ne estas ŝtata leĝo, sed ĝi funkcias simile: Lernanto ĉiam povas argumenti, ke li ne faris „eraron“, ĉar li obeis al la reguloj de Duden. En multaj naciaj lingvoj la normoj (kriterioj pri „ĝusta“ kaj „bona“) ankaŭ estas la „ĝenerala uzo“, kiel ajn oni konstatas ĝin. Simile kiel ĉe malobeo al ŝtata leĝo, ankaŭ ĉe malobeo al lingva „leĝo“ minacas negativaj konsekvencoj, „punoj“ – malsukceso en ekzameno, neakiro de diplomo, deviga ripeto de lerneja jaro k.t.p. Same kiel ĉiuj lingvoj, ankaŭ Esperanto bezonas kaj havas normon, regulojn, lingvan „leĝon“. Ĉar Esperanto ne estas la oficiala lingvo de iu(j) ŝtato(j), kiu(j) difinas ĝiajn lingvajn normojn, la esperantistoj mem devis kaj ĉiutage denove devas interkonsenti pri tio, kio estas „ĝusta“ Esperanto. La normo de la senŝtata, planita Esperanto estas la verketo nomita „Fundamento de Esperanto“. En 1905 ĝi (denove) fiksis la regulojn parte aplikitajn jam de 1887, parte evoluitajn inter 1887 kaj 1905. Ilin ni trovas en la tri partoj Gramatiko, Vortaro kaj Ekzercaro. Nove la Fundamento kreis (nur) kvaran parton, la Antaŭparolon. Ĝi enhavas la bazajn principojn kaj metodojn, laŭ kiuj la normoj de Esperanto daŭre kaj kontinue estu pluevoluigotaj, plukonstruotaj. Lastan fojon tio okazis en 2007. La aktuala versio de la Fundamento do estas sufiĉa nuntempa kaj moderna. La plej gravan de tiuj principoj ni trovas tuj en la unua frazo de la Antaŭparolo (kiu poste ĝin ripetas plurfoje): „unueco pli gravas ol ĉia (ŝajna aŭ eĉ vera) pliboniĝo“. Kaj evidente: se ĉiu ŝanĝus la lingvon laŭ sia bontrovo, Esperanto ĥaosiĝus, ĉesus esti planita lingvo, perdus sian komunikan funkcion kaj sian plej gravan avantaĝon kontraŭ la materie tiel pli fortaj naciaj lingvoj, nome sian eksterordinaran regulecon kaj relativan facilecon. Por gardi la lingvan unuecon kaj dokumenti la atingitan staton de komuna interkonsento pri ĝusta kaj bona Esperanto, la Antaŭparolo kreis institucion, la nunan Akademion de Esperanto. Manke de ŝtata instanco, la Akademio estas kvazaŭ „lingva registaro“ de la memorganizita komunumo de esperantistoj. Laŭ la idealo de la Antaŭparolo ĝi estu la sola „leĝdonanto“ pri ĝusta kaj bona Esperanto (ĝi havas monopolon), samtempe la plej alta „juĝejo“ pri dubaj lingvaj demandoj kaj la „notario“ de la lingvo. Fakte ĝi daŭrigu la laboron de Zamenhof. Ĝi – ĉiam laŭ la ideoj de la Antaŭparolo – estu neniu alia ol lia institucia posteulo. Dum ĉ. 100 jaroj, la Akademio fidele plenumis tiujn siajn taskojn - ne ĉiam tute konsekvence kaj ofte pli intuicie ol konscie, sed tamen ĝenerale ja. Ĉu oni prave ankoraŭ povas aserti tion pri la „Akademio“ en la jaro 2014, estas dube (kaj diskutite en ĉi tiu komentario). Ĝia nuntempa fakta stato ofte malkontentiga estis la impulso por verki la Berlinan Komentarion pri la Fundamento de Esperanto. Ĝi penas klarigi la normojn pri ĝusta kaj bona Esperanto 5 Berlina Komentario – Ĝenerala Parto kaj la vojojn, laŭ kiuj ili kontinue estu adaptitaj al novaj lingvaj defioj, tamen restonta unueca „Esperanto“. Priskribo de la rolo kaj funkcio de la Fundamento estas relative simpla afero. Zamenhof bezonis nur dekunu mallongajn alineojn en la Antaŭparolo. Ni mem provis resumi ilin sur la paĝo, kiun vi ĵus legis. La detaloj – neeviteble – estas pli kompleksaj. Por klarigi ilin ni tial elektis la formon de komentario, do de konsult-verko, kiun oni kutime ne legas de A ĝis Z, sed en kiu oni cel-konscie serĉas respondon al iu specifa konkreta demando. Oni do ne lasu sin fortimigi de la amplekso de la Berlina Komentario (ambaŭ volumoj kune nuntempe ĉ. 500 paĝoj). Kvankam ni kompreneble ĝojus, se vi tute legus ĉi tiun unuan parton, vi espereble ankaŭ profitos, se vi – ekz. – nur legas la „superrigardojn“, per kiuj multaj ĉapitroj kaj subĉapitroj estas enkondukitaj. Kion vi nepre legu, estas la Antaŭparolo kaj la klarigoj pri ĝi. Sen kono kaj kompreno de la Antaŭparolo vi simple havas nur malprecizan ideon pri la lingva esenco de Esperanto. Pro tio ni esperas, ke la Berlina Komentario instigos instruistojn-pedagogojn estontece antaŭvidi ĉapitron aŭ lecionon pri la Antaŭparolo en iliaj lernolibroj kaj kursoj por progresintoj. Krom la Antaŭparolon tiu ĉi unua parto de Berlina Komentario (ĵargone „BK I“) traktas (aŭ espereble iom traktos) ĉiujn aspekojn de la Fundamento, kiuj transpasas la sferon de unuopa vort-elemento. Komentojn pri unuopaj vortoj vi trovas en la dua parto pri la Vortaro Oficiala („BK II“). Kontraste BK I komentu la ĝeneralajn aspektojn kaj demandojn de la Bulonja „Deklaracio pri la Esenco de la Esperantismo“, de Antaŭparolo, Fundamenta Gramatiko, Ekzercaro, Universala Vortaro, Akademiaj Korektoj, la naŭ Oficialaj Aldonoj, aliaj oficialaj decidoj kaj rekomendoj de la Akademio k.t.p. Tiu ĉi unua eldono de la unua parto BK I ankoraŭ estas fora de tiu celo kaj multloke ankoraŭ nekompleta. Kiel ĉiu komentario ĝi estas nur etapo, kaj eĉ nur la unua. Jam ĝi fiksas la bazan strukturon de la verko kaj kelkajn demandojn traktas detale. Por aliaj ekzistas nur la menciitaj „superrigardoj“, por ankoraŭ aliaj apenaŭ pli ol ĉapitro-titoloj. Pro tio la leganto ne miru, ke li ankoraŭ trovas indikojn kiel „[daŭrigota]“ aŭ simile. Ĉar ĝi en la nuna stato aperas nur kiel elektronika publikigaĵo en versio 1.0, estas pli grava la ebleco, ke la legontoj povas jam nun kritike reagi, ol ia (ĉiukaze neniam atingebla) kompleteco. Pri ĉiuj rimarkoj pri misoj kaj mankoj ni jam nun antaŭdankas. Danki ni volas ankaŭ al tiuj, kiuj per siaj engaĝitaj diskutoj jam pasintece kontribuis al la ekesto de Berlina Komentario, kiel ĝi nun estas. Estas ĉefe la esperantistoj, kiuj kun nin instiga intereso akompanis la serion pri la Fundamento en la retejo „Ipernity“1. Apartan dankon meritas doktoro Andreas Kück. La ĉapitro pri la Oficialaj Aldonoj en tiu ĉi verko vaste baziĝas sur lia detala tiutema studo2. La demando „kiel oni diras aŭ skribas ĝuste en Esperanto?“ en 2014 estas same aktuala, kiel ĝi estis en 1905. Manke de ŝtata subteno Zamenhof trovis tre originalan, tre modernan, kaj daŭre ĝisdatan solvon, kiu distingas Esperanton de plej multaj, eble de ĉiuj aliaj lingvoj – solvo memadministra, demokrata kaj ... fascina. Malkovru ĝin! Berlino en Julio 2014 Bernhard Pabst 84 1 Superrigardo en http://www.ipernity.com/blog/bernardo/232493. 2 Oficialaj Lingvo-Elementoj de Esperanto („OLEO“). 2008. 6 Berlina Komentario – Ĝenerala Parto Superrigarda Enhavo Unua Libro: Bulonja Deklaracio, Antaŭparolo (BD, A) A. Deklaracio pri la Esenco de la Esperantismo (1905)............................................ 17 B. La Fundamento - Enkonduko................................................................................. 21 C. Antaŭparolo (1905) ................................................................................................. 25 D. La Akademio ........................................................................................................... 43 Dua Libro: Fundamenta Gramatiko (FG) A. La Fundamenta Gramatiko (FG 1887).................................................................... 51 B. § 0 [Alfabeto]........................................................................................................... 51 C. § 1 [Artikolo]............................................................................................................ 51 D. § 2 [Substantivo]....................................................................................................

Load more