İzmir'in Müzelerinde Binbir Hikayenin Içinde Kaybolmak Isterseniz Uzunca Bir Vakte Ihtiyacınız Olacak
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
KENT KONAK SONBAHAR 2017 / 33 İZMİR’İN MÜZELERİ Arkeolojiden sanata, tarihten kültüre bir şehir retrospektifi GAVUR İZMİR GERÇEKLERİ Bu deyim çok daha eski yüzyıllara, İzmir’in Müslüman Türkler tarafından adım adım fethinden önceki devirlere kadar gider BİNGÜL BAŞARIR Hayallerini toprak ve suyla yoğuran bir dünya gezgini ATLIDAN SEYFİ TALAY ELEKTRİKLİYE İzmirspor’dan Göztepe’ye Kordon, Güzelyalı ve Karşıyaka bir efsane kaleci tramvayları birbirinden farklı şirketler tarafından kurulmuş, işletilmiştir SONBAHAR 2017 / 33 KONAK BELEDİYESİ ADINA SAHİBİ Sema PEKDAŞ Konak Belediye Başkanı YAYIN KOORDİNATÖRÜ Işık TEOMAN (Sorumlu Yazı İşleri Müdürü) YAYIN DANIŞMANLARI Ozan YAYMAN - Fırat SOYLU HUKUK DANIŞMANI Mine GENÇ KATKIDA BULUNANLAR Gökhan AKÇURA-Yaşar AKSOY Tufan ATAKİŞİ-Elif AYDOĞDU Orhan BEŞİKÇİ-Siren BORA Muzaffer CELLEK-Serdar ÇELENK Salim ÇETİN-Hürol DAĞDELEN Lütfü DAĞTAŞ-Sinan DOĞAN Hüseyin ERCİYAS-Saadet ERCİYAS Mehmet ERDÜL-Gürkan ERTAÇ Tayfur GÖÇMENOĞLU-Mehmet GÜLÜMSER Ahmet GÜREL-Nalan KOLAĞASI İMRE Asil KAYA-Mevlüt KAYA-Handan KORHAN Atilla KÖPRÜLÜOĞLU-Sancar MARUFLU Başak OCAK-Uğur ORAL-Taner ORALALP Atilla ÖZDEMİR-Tayyar ÖZDEMİR Metin ÖZER-Neslihan PERŞEMBE Alpay SÖNMEZ-Umur SÖNMEZDAĞ Engin TATLIBAL-Hüdai ÜLKER-Yaşar ÜRÜK Mazlum VESEK-Mihriban YANIK Duygu ÖZSÜPHANDAĞ YAYMAN Engin YAVUZ-Okan YÜKSEL KÜLTÜR SANAT Abdullah TUNALI HALKLA İLİŞKİLER Emine KALABALIK EDİTÖR Ayşe TEOMAN GRAFİK Emre FEDAKER Kapak fotoğrafı İzmir Tarih ve Sanat Müzesi Aphrodit-Roma Dönemi BASKI TARİHİ EKIM 2017 YÖNETİM YERİ Izmir Konak Belediyesi Dokuz Eylül Meydanı No: 6 Basmane/İZMİR Tel: +90 (232) 484 53 00 / 1590 - 1591 Internet: www.konak.bel.tr BASILDIĞI YER: Anadolu Matbaacılık Ltd. Şti. Çamdibi No: 6 Bornova / IZMIR YAYIN TÜRÜ Yerel-süreli-üç ayda bir yayımlanır, para ile satılamaz. Yayımlanan yazıların sorumluluğu yazarlara aittir. Fotoğraf: İlknur BALTACI 2 SONBAHAR 2017 Merhaba, “Doğdu, okudu, düşler kurdu, yazdı ve gitti...” yürürken efsaneye dönüşen kaleci Seyfi Talay ile Altınordu’nun kaptanı Beytullah Ebediyet yolculuğuna başladıktan sonra Baliç’in yaşam öyküleri bu sayımızda. Se- arkasından böyle söylenmesini istemişti ramik ve cam sanatçısı Bingül Başarır'ın Muzaffer İzgü. Edebiyat çınarımız seksen atölyesine yaptığımız ziyareti de sayfaları- dört yaşında aramızdan ayrıldı. Anısı ve mızda bulacaksınız. kurduğu düşler hep sıcak kalacak yüreği- mizde. Konak Belediyesi olarak yazarımızın Evliya Çelebi’nin kırk medreseye ev sahipliği yirmi çocuk kitabını kabartma baskılı kitaba yaptığını söylediği İzmir’e “Alimler Ormanı” dönüştürerek, 2004 yılında İzmir’de kurulan, dendiğini biliyor muydunuz? Orhan Beşikçi, Türkiye’nin ilk ve en büyük görme engelliler Alimler Ormanı’ndaki kayıp medreseye dik- kitaplığı olan TÜRGÖK’ün raflarına kazan- katimizi çekiyor bu sayımızda... dıracağımızı sizlere müjdelemekten gurur duyuyorum. Dergimizin sayfalarından Halil Rıfat Paşa, İkiçeşmelik, Agora, Topaltı yokuşlarına ve Büyülü bir döngü olan yaşam serüveninde, o yokuşların çıktığı yaşam öykülerine de Muzaffer İzgü’nün düşlerinden payını alan birlikte uzanacağız. Ve İzmir’in müzeleri nesillerin bu döngüyü zenginleştireceğine yine KNK’nın sayfalarında... olan inancımla, büyük yazarımızı saygıyla anıyorum. Farklı dönemlere, mekânlara yol alıyoruz yine sizlerle birlikte, şehrimizin seslerine Bu sayımızda sizlere usta yazarımızın hayat kulak veriyoruz aslında... İşte o sestir bizi hikâyesini aktarıyoruz. Muzaffer Cellek’in tarih boyunca birbirimize bağlayan... kaleminden İzgü’nün bilinmeyenlerini ilgiyle okuyacağınızı umuyorum. Keyifli okumalar dilerim... Arşivlemek isteyeceğiniz birçok yazı sunu- yoruz sizlere yine. İzmirspor’dan Göztepe’ye Sema PEKDAŞ / Konak Belediye Başkanı Türkiye’nin ilk kadın ortodontisti Ayşe MAYDA SONBAHAR 2017 3 içindekiler 6 14 Atlı tramvaydan elektrikliye ∂ Umur SÖNMEZDAĞ İzmir’in müzeleri ∂ Handan KORHAN 34 38 42 Bir gülmece ustası Muzaffer İzgü Unutulmayan Babaevinden semt ∂ Muzaffer CELLEK vahşet ∂ Asil KAYA merkezine ∂ Mihriban YANIK 52 50 İzmir küçük Asya’nın kıyısında bir Marsilyadır ∂ Tufan ATAKİŞİ Kayıp medrese ∂ Orhan BEŞİKÇİ 66 Efsane kaleci Seyfi TALAY Bir dünya gezgini ∂ Yaşar ÜRÜK ∂ Fergül YÜCEL 72 4 SONBAHAR 2017 24 30 Gavur İzmir gerçekleri ∂ Yaşar AKSOY Tefila defteri ∂ Siren BORA 44 46 Gazi Kokaryalı’da ∂ Ahmet GÜREL Son buharlı, son ateşçi ∂ Işık TEOMAN 54 60 İzmirli tekvando ustası ∂ Metin ÖZER Yokuşların öyküsü ∂ Taner ORALALP 76 Bir aşk hikayesi 62 ∂ Tayfur GÖÇMENOĞLU 78 Beytullah Baliç ∂ Atilla KÖPRÜLÜOĞLU Müzeler canlandırılıyor ∂ Neslihan PERŞEMBE SONBAHAR 2017 5 İzmir’in eski tramvayları İrlandalı John Stephenson New York’ta at arabası imalatı yapıyordu. At arabaları çamurlu yollarda zor hareket ettiğinden, yaptığı arabaların madenlerde olduğu gibi dekovil hattında gitmesi için yollara ray döşedi. 1831 yılında atların çektiği ve taşımacılıkta kullanılan arabalar yapmaya başladı. Kısa zamanda rağbet görünce şirketini ve fabrikasını kurdu. Yaptığı uzun çalışmalar sonucunda ray üzerinde hareket eden ilk atlı tramvay, 26 Kasım 1832 günü New York’ta Aşağı Manhattan ile Harlem arasında denendi. 12 gün sonra da yolcu taşımaya başlandı. etmiş, tatlı anılar yıllarca anlatılmıştır. Umur SÖNMEZDAĞ İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin konuyu ünya’da sanayi devrimi sonucunda tekrar canlandırması ile nostaljik anıların sosyal yaşam teknolojik kolaylık- yaşatılmasından ziyade artan yolcu sayısı Dlarla değişmeye başlamıştı. Ya- daha kolay taşınacak, yoğun trafik biraz bancı sermayenin her türlü teknolojik ye- olsun azalacaktır. Özellikle gençlere an- niliklerine Osmanlı Devleti açık olmuş; latmak için eski İzmir tramvayları hakkında maalesef yabancıların getirdiği telgraf, kısa bir tarihçeyi ele aldım. buharlı gemi, demiryolu, liman, tünel, elektrik, su ve havagazı fabrikalarının ku- Dünyada ilk tramvaylar yapmaya başladı. Kısa zamanda rağbet rulması gibi teklifler kolaylıkla kabul edil- görünce şirketini ve fabrikasını kurdu. Maden ocaklarında kullanılan taşıyıcı araç- miştir. Fakat herhangi birini kendi imkân- Yaptığı uzun çalışmalar sonucunda ray larımızla yapmak için çaba sarf etmemişiz. lara İngilizce’de “tram” denilmektedir, “way” üzerinde hareket eden ilk atlı tramvay, 26 Bunlardan biri de tramvaydır. Yabancıların de yol anlamına geldiğinden tramway bi- Kasım 1832 günü New York’ta Aşağı Man- kurmuş olduğu tramvay hatları İzmir’de zim dekovil dediğimiz taşıyıcı hat aracı 1881-1954 yılları arasında atlı ve elektrikli olmaktadır. İrlandalı John Stephenson hattan ile Harlem arasında denendi. 12 olarak hizmet vermiştir. Kordon, Güzelyalı New York’ta at arabası imalatı yapıyordu. gün sonra da yolcu taşınmaya başlandı. ve Karşıyaka tramvayları birbirinden farklı At arabaları çamurlu yollarda zor hareket Taşıtın "motoru" sadece bir çift attan veya şirketler tarafından kurulmuş, işletilmiştir. ettiğinden yaptığı arabaların madenlerde katırdan oluşuyordu. Son durakta atlar Doğrusunu söylemek gerekirse otobüs- olduğu gibi dekovil hattında gitmesi için aracın önünden alınarak arkasına takılıyor lerin çalışmaya başladığı 1932 yılına kadar yollara ray döşedi. 1831 yılında atların ve böylece taşıt ters yönde sefere çıkabi- İzmirliler tramvayların varlığından istifade çektiği ve taşımacılıkta kullanılan arabalar liyordu. Atlar ray üzerinde 10 ton yüklü 6 SONBAHAR 2017 bir arabayı, raysız çamurlu yollarda çek- anlamda ilk tramvay hattı 1852'de Paris'te Ancak uygarlığın gelişimi, at ile endüstrinin tikleri 1 ton yüklü arabalardan daha kolay çalışmaya başladı. Yeni sistem 1853 yılında bir ürünü olan demir rayların bağdaşma- çekiyorlardı. Ancak bu sistemde raylar yo- New York, dolayısıyla Amerika’da da be- sına engeldi. Makine çağının hızlı gelişi- lun üstünde kaldığı için diğer arabalar ta- nimsendi. İngiltere’de ilk defa tramvay, mine uygun başka çözüm yolları aramak kılıyor ve kazalar oluyordu. Liverpool kentinin karşısındaki Birken- gerekiyordu. Örneğin kablolu çekim, sı- Fransa’da ilk atlı tramvay 1839’da Montbrison head Park ile Woodside Ferry arasında kıştırılmış havalı motor ve kömürsüz buharlı ile Montrond arasında (14 km) 1848 yılına George Francis Train tarafından 29 Ağus- motor gibi yöntemler denendi. Kabloyla kadar çalıştırıldı. Fransız Alphonse Loubat tos 1860 günü çalıştırıldı. Kısa bir süre çekiş Amerika Birleşik Devletleri'nde ol- (1799-1866) rayların gömülmesini ve sonra da Londra’da çalışmaya başlayan dukça büyük ilgi gördü. Çelik bir halat, üzerindeki oluktan tekerleklerin geçme- bu tramvayların raylar sayesinde otuz tüm hat boyunca rayların arasında bulunan sini sağladı. Bu buluşu Paris-Boulogne kadar yolcuyu saatte 10 km hızla taşıya- kanalda kayıyordu. Halat tramvaya bağlıydı. arasında başarı elde edince bugünkü bilmesi için bir çift at yetiyordu. Son durakta bulunan sabit bir buharlı ma- SONBAHAR 2017 7 kine aracılığıyla bir çarkın üzerine sarılan Ağustos 1961 günü Avrupa yakasından, deniz içine uzatılan iskele yapılmıştı. 1856 çelik halat, tramvayın bir duraktan başka 14 Kasım 1966 tarihinde ise Anadolu ya- yılında yapımına başlanan İzmir-Aydın bir durağa çekilmesini sağlıyordu. Çelik kasından kaldırılmasıyla İstanbul'da tram- demiryolu, 1866 yılında tam olarak çalış- halatla çekiş sistemi çok dik yolların bu- vay işletmeciliği son buldu. maya başladı. Bu arada 1860'lardan iti- lunduğu San Francisco kenti gibi yerlere baren buharlı ve yüksek tonajlı gemilerin uygundu. Nitekim bu sistem bugün tele- İzmir rıhtım inşaatı İzmir'e gelmesi, kente rıhtım yapımını feriklerde kullanılmaktadır. zorunlu hale getirmişti. Valilik 1862 yılında 1838 Baltalimanı Ticaret Anlaşması ile İn- denize kazıklar çakmak suretiyle