BURMISTRZ GMINY RÓ ŻAN ZAŁ ĄCZNIK NR 1 do Uchwały Nr XI/90/2012 Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 26 marca 2012r.

ZMIANA STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY RÓ ŻAN

Zmiany w tek ście Studium oznaczono pogrubion ą czcionk ą „ARIAL” kursyw ą – w spisie tre ści pogrubiono punkty, w których dokonano zmian.

Kolejne zmiany w tekście Studium oznaczono czcionką „TAHOMA” z podkreśleniem – w spisie treści podkreślono punkty, w których dokonano kolejnych zmian.

Kolejne zmiany w tekście Studium oznaczono pogrubioną czcionką „Arial Narrow”.

RÓ ŻAN – 2012 ROK

SPIS TRE ŚCI

Rozdział I Informacje ogólne

1. Wprowadzenie 4 2. Status prawny opracowania 5 3. Podstawy formalno-prawne opracowania 6 4. Wykaz materiałów wej ściowych 6 5. Przedmiot i cel opracowania, produkt finalny 8 5.1 Przedmiot i cel opracowania 8 5.2 Produkt finalny 8

Rozdział II Uwarunkowania polityki przestrzennej gminy

1. Uwarunkowania planistyczne 9 1.1 Dokumenty planistyczne o charakterze ponadregionalnym i regionalnym 9 1.1.1. Strategia rozwoju województwa mazowieckiego 9 1.1.2. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego 11 1.2 Dokumenty planistyczne o charakterze gminnym 12 1.3 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Ró żan 14 2. Wnioski zgłoszone przez organy i instytucje do Studium 16 2.1. Wnioski zgłoszone do zmiany Studium 17 2.2. Wnioski zgłoszone do zmiany studium w części dotyczącej gminy Różan 18 2.3. Wnioski zgłoszone do kolejnej Zmiany Studium 19 3. Powi ązania zewn ętrzne wpływaj ące na przestrze ń gminn ą 20 4. Uwarunkowania wynikaj ące z istniej ącego zagospodarowania 21 4.1 Użytkowanie gruntów 21 4.2 Środowisko przyrodnicze 21 4.2.1. Stan i zasoby środowiska przyrodniczego 21 4.2.2.Walory przyrodnicze 23 4.2.3.Stan sanitarny środowiska 24 4.2.4.Powi ązania funkcjonalne systemu przyrodniczego 24 4.2.5.Wra żliwo ść terenu na działania antropogeniczne 24 4.2.6.Tereny zagro żone powodzi ą i osuwaniem się mas ziemnych 25 4.2.7. Zagro żenia środowiska przyrodniczego 25 4.2.8.Obszary prawnie chronione 26 4.3 Osadnictwo 27 4.4 Warto ści kulturowe 27 4.5 Infrastruktura społeczna i obsługa ludno ści 30 4.6 Komunikacja 34 4.7 Systemy infrastruktury technicznej 37 4.7.1. Zaopatrzenie w wod ę 37 4.7.2. Odprowadzanie ścieków 37 4.7.3. Usuwanie odpadów 38

2 4.7.4. Gospodarka energetyczna 39 4.7.5. Telekomunikacja 39 5. Stan i tendencje rozwoju społeczno – gospodarczego 40 5.1 Przemiany demograficzne i zjawiska społeczne 40 5.2 Strefa gospodarcza 43 5.2.1 Rolnictwo 43 5.2.2 Turystyka 44 5.2.3 Pozarolnicza działalno ść gospodarcza 45 6. Wpływ uwarunkowa ń na ustalenia kierunków i zasad zagospodarowania przestrzennego gminy 47

Rozdział III Kierunki zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy

1. Główne problemy wymagaj ące rozwi ązania 51 2. Kierunki rozwoju 51 2.1. Kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz w przeznaczeniu terenów i wska źniki dotycz ące zagospodarowania oraz u żytkowania terenów 51 2.2. Zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody i krajobrazu kulturowego 57 2.3. Zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków 59 2.4. Kierunki i zasady kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej 60 2.5. Kierunki rozwoju funkcji turystycznej i rekreacyjnej 61 2.6. Kierunki rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury technicznej 62 2.6.1. Rozwój infrastruktury komunikacyjnej 62 2.6.2.Rozwój infrastruktura technicznej 63 3. Obszary, na których b ędą rozmieszczone inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym i lokalnym 67 4. Obszary wymagaj ące sporz ądzenia planów miejscowych 69 5. Obszary szczególnego zagrożenia powodzi ą oraz obszary osuwani a się mas ziemnych 69 6. Obiekty lub obszary, dla których wyznacza się w złożu kopaliny filar ochronny 70 7. Obszary wymagaj ące przekształce ń i rehabilitacji 70 8. Uzasadnienie przyj ętych rozwi ąza ń oraz synteza Studium 71

3 Rozdział I Informacje ogólne

1. Wprowadzenie • Rada Miejska w Ró żanie na sesji w dniu 30.08.2002 r. podj ęła Uchwał ę nr XXXVI/198/2002 i w dniu 26.02.2003 r. Uchwał ę nr IV/28/2003 o przyst ąpieniu do sporz ądzania studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Ró żan. • Rada Miejska w Ró żanie na sesji w dniu 28 czerwca 2004 r. podj ęła Uchwał ę nr XVI/87/2004 w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzania zmiany studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Ró żan w cz ęś ci dotycz ącej miasta Ró żan. Zmiany w tek ście oznaczono pogrubion ą czcionk ą „ARIAL” kursywa oraz oznaczono graficznie na rysunku zmiany Studium –Zał. nr 2 a. • Rada Miejska w Różanie na sesji w dniu 26 listopada 2007 r. podjęła Uchwałę nr XII/64/2007 w sprawie przystąpienia do sporządzania zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Różan w części dotyczącej gminy Różan. Zmiany w tekście oznaczono czcionką „TAHOMA” z podkreśleniem oraz oznaczono graficznie na rysunku zmiany Studium – Zał. nr 2 a. • Rada Miejska w Różanie na sesji w dniu 28 czerwca 2010r. podjęła Uchwałę nr XXXVIII/181/10 w sprawie przystąpienia do sporządzania zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Różan. Zmiany w tekście oznaczono pogrubioną czcionką „Arial Narrow”, natomiast nie wyróżniono ich na rysunku zmiany Studium – Zał. nr 2 i 3 (rysunek ujednolicony). • Realizuj ąc ww. uchwał ę Burmistrz Gminy Ró żan powierzył wykonanie projektu zespołowi Mazowieckiego Biura Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego w Warszawie Oddział Terenowy w Ostroł ęce. • Opracowany dokument wymaga opiniowania przez: 1. Wojewoda Mazowiecki 2. Zarz ąd Województwa Mazowieckiego 3. Zarz ąd Powiatu Makowskiego 4. Wojewódzki Sztab Wojskowy 5. Komenda Wojewódzka Policji 6. Komenda Powiatowa Pa ństwowej Stra ży Po żarnej 7. Delegatura Agencji Bezpiecze ństwa Wewn ętrznego 8. Powiatowy Inspektor Sanitarny 9. Wojewódzki Oddział Słu żby Ochrony Zabytków Województwa Mazowieckiego 10. Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych 11. Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. 12. System Gazoci ągów Tranzytowych EuRoPol GAZ S.A. 13. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad 14. Kuria Diecezjalna 15. Lasy Pa ństwowe Nadle śnictwo 16. Zakład Energetyczny Warszawa Teren S.A. 17. Zarz ąd Dróg Powiatowych 18. Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej 19. Telekomunikacja Polska S.A. 20. Wójtowie Gmin s ąsiednich: Sypniewo, Czerwonka, Rzewnie, Goworowo,

4 Młynarze. • Zmiana Studium wymaga opiniowania przez: 1. Wojewoda Mazowiecki 2. Zarz ąd Województwa Mazowieckiego 3. Zarz ąd Powiatu Makowskiego 4. Wojewódzki Urz ąd Ochrony Zabytków w Warszawie Delegatura w Ostroł ęce 5. Wojewódzki Sztab Wojskowy 6. Delegatura Agencji Bezpiecze ństwa Wewn ętrznego 7. Komenda Wojewódzka Policji 8. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad

• Kolejne Zmiany Studium wymagają uzgadniania i opiniowania przez następujące instytucje i organy: 1. Właściwa Komisja Urbanistyczno-Architektoniczna 2. Wojewoda Mazowiecki 3. Zarząd Województwa Mazowieckiego 4. Starosta Powiatu Makowskiego 5. Wójtowie gmin sąsiednich: Sypniewo, Czerwonka, Rzewnie, Goworowo, Młynarze 6. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie Delegatura w Ostrołęce 7. Urząd Ochrony Państwa, Biuro Administracyjno-Gospodarcze 8. Wojewódzki Sztab Wojskowy 9. Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie Zarząd Zlewni Narwi w Dębem 10. Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie Oddział w Ostrołęce Inspektorat w Makowie Mazowieckim 11. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska 12. Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny 13. System Gazociągów Tranzytowych EuRoPol GAZ s.a. 14. Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej 15. Właściwy organ Państwowej Straży Pożarnej 16. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska 17. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad 18. Zarząd Dróg Powiatowych 19. Lasy Państwowe Nadleśnictwo Pułtusk

2. Status prawny opracowania Poj ęcie „studium” wprowadziła ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz. U. 1994 Nr 89, poz. 415, z pó źniejszymi zmianami). W my śl ustawy zadaniem „Studium” jest okre ślenie polityki przestrzennej miasta i gminy. Na sposób wykorzystania i zagospodarowania przestrzeni maj ą wpływ nie tylko władze samorz ądu gminy, ale tak że samorz ąd województwa mazowieckiego poprzez opracowanie strategii rozwoju województwa mazowieckiego, której ustalenia zawarte winny by ć w planie zagospodarowania przestrzennego województwa (art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ), jak i rz ąd w trybie prac nad koncepcj ą przestrzennego zagospodarowania kraju oraz poprzez ró żne

5 programy sektorowe. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy stanowi podstaw ę badania spójno ści projektów planu z t ą koncepcj ą. Studium nie jest przepisem gminnym i nie stanowi podstawy do wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy uchwala rada gminy.

3. Podstawy formalno-prawne opracowania - Uchwała Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 30.08.2002 r. Nr XXXVI/198/2002 i Uchwała z dnia 26.02.2003r. Nr IV/28/2003 w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Ró żan. - Uchwała Rada Miejska w Ró żanie z dnia 28 czerwca 2004 r. nr XVI/87/2004 w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzania zmiany studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Ró żan. - Uchwała Rady Miejskiej w Różanie z dnia 26 listopada 2007 r. nr XII/64/2007 w sprawie przystąpienia do sporządzania zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Różan w części dotyczącej gminy Różan - Uchwała Rady Miejskiej w Różanie z dnia 28 czerwca 2010 r. nr XXXVIII/181/10 w sprawie przystąpienia do sporządzania zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Różan - Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 r. ( Dz. U. 1994 Nr 89 poz. 415, z pó źniejszymi zmianami). - Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. 2003 Nr 80, poz. 717, z pó źniejszymi zmianami). - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz.U. 2011 Nr 25, poz. 133 ). - Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z dnia 3 października 2008 r. (Dz.U. 2008 Nr 199, poz. 1227, z późniejszymi zmianami ).

4. Wykaz materiałów wej ściowych Do opracowania studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Ró żan posłu żyły nast ępuj ące materiały i opracowania wej ściowe: 1. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego, Sejmik Województwa Mazowieckiego, Warszawa, 2004 r. 2. Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego gminy Ró żan zatwierdzony uchwał ą nr III/20/92 Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 30-04-1992 r. ze zmianami. 3. Strategia rozwoju Gminy Ró żan, Warszawa, stycze ń 2001 r. 4. Strategia rozwoju województwa mazowieckiego, Sejmik Województwa Mazowieckiego, Warszawa, 2001 r. 5. Studium Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Ostroł ęckiego, WBPP w Ostroł ęce. 1997 r. 6. Polska w nowym podziale terytorialnym GUS -Warszawa 1998 r. 7. Rocznik statystyczny Województwa Mazowieckiego – 2002 r.

6 8. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski według gmin, Puławy – 1994 r. 9. Opracowanie fizjograficzne do planu zagospodarowania przestrzennego zespołu gmin: Szelków, Czerwonka, Rzewnie, Ró żan, Sypniewo, Przedsi ębiorstwo Geologiczno- Fizjograficzne i Geodezyjne Budownictwa „GEOPROJEKT”, Warszawa 1982 r. 10. Mapa powi ąza ń przyrodniczych woj. ostroł ęckiego opracowana metodami fotointerpretacji, Warszawskie Przedsi ębiorstwo Geodezyjne, Warszawa 1981-1982 r. 11. Mapy fizjograficzne w skali 1:25000. 12. Uproszczona dokumentacja hydrogeologiczna zasobów eksploatacyjnych dla uj ęcia wód podziemnych z utworów czwartorz ędowych, miejscowo ść - Ró żan, Wodrol - Pruszków S.A., 2000 r. 13. Projekt prac geologicznych na wykonanie trzech otworów hydrogeologicznych (studziennych) dla projektowanego uj ęcia wodoci ągowego miasta Ró żana, Zakład Usług Geologicznych, Ostroł ęka, 1997r. 14. Inwentaryzacja złó ż kopalin mineralnych stałych na terenie woj. ostrołęckiego, uaktualnienie, Ró żan, Przedsi ębiorstwo Geologiczne, Warszawa, 1990 r. 15. Stan środowiska w województwie mazowieckim, raport Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie, Warszawa, 1999 r. 16. Wdra żanie koncepcji sieci NATURA 2000 w latach 2001 – 2003, dokumentacja obszarów proponowanych do sieci z terenu województwa mazowieckiego, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa, Kraków, Gda ńsk, grudzie ń 2002 r. 17. Plan urz ądzania lasu Nadle śnictwa Pułtusk. 18. Inne dokumenty i materiały dost ępne w Urz ędzie Gminy Ró żan i MBPP i RR OT w Ostroł ęce (np. przegl ąd ekologiczny składowiska odpadów, protokoły kontroli WIO Ś z pracy oczyszczalni ścieków, operaty, OO Ś). 19. Zmiany w miejscowym ogólnym planie zagospodarowania przestrzennego gminy Różan, zatwierdzone uchwałą nr III/18/2002 Rady Miejskiejw Różanie z dnia 30 grudnia 2002r. – w części dotyczącej fragmentów wsi Mroczki Rębiszewo, Podborze i Załęże Gartki oraz obszarów w granicach administracyjnych wsi Chełsty, , Dzbądz, , Paulinowo 20. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi i Zawady-Ponikiew zatwierdzony uchwałą nr XXVI/128/2009 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 26 stycznia 2009r. 21. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi i Podborze zatwierdzony uchwałą nr XXVI/129/2009 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 26 stycznia 2009r. 22. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta Różan zatwierdzony uchwałą nr XXXV/169/2006 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 12 czerwca 2006r. 23. Zmiana Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Różan, zatwierdzona uchwałą nr XXXVI/174/10 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 29 kwietnia 2010r. 24. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi Chełsty, zatwierdzony uchwałą nr III/15/11 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 28 stycznia 2011r. 25. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi Kaszewiec, zatwierdzony uchwałą nr III/16/11 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 28 stycznia 2011r. 26. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi Paulinowo, zatwierdzony uchwałą nr III/17/11 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 28 stycznia 2011r. 27. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego części obszaru wsi Dzbądz, zatwierdzony uchwałą nr III/18/11 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 28 stycznia 2011r. 28. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu wsi Dzbądz gminy Różan, zatwierdzony uchwałą nr XVII/98/2004 Rady Miejskiej w Różanie z dnia

7 31 sierpnia 2004r. 29. Opracowanie Ekofizjograficzne Podstawowe Gminy Różan, 2008r. 30. Inwentaryzacja oraz waloryzacja gatunków ptaków, dla których został wyznaczony OSOP NATURA 2000 "Dolina Dolnej Narwi" symbol PLB 140014 oraz ich siedlisk w granicach gminy Różan, 2008r. 31. Studium dla obszarów nieobwałowanych narażonych na niebezpie-czeństwo powodzi, RZGW Warszawa, 2004r. 32. Program ochrony środowiska gminy Różan na lata 2006-2011, 2006r. 33. Program gospodarki odpadami gminy Różan do 2011 roku, 2004r. 34. Plan inwestowania w gminie Różan na lata 2008-2013, 2008r. 35. Strategia promocji gminy Różan, 2008r.

5. Przedmiot i cel opracowania, produkt finalny 5.1 Przedmiot i cel opracowania Przedmiotem opracowania jest studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Ró żan. Celem studium jest, zgodnie z zało żeniami ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, okre ślenie polityki przestrzennej na obszarze gminy w nawi ązaniu do celów i kierunków polityki przestrzennej regionu, uwzgl ędniaj ąc jednocze śnie uwarunkowania wynikaj ące ze stanu środowiska i dotychczasowego zagospodarowania terenów.

5.2 Produkt finalny Produktem finalnym opracowania jest dokumentacja zmiany studium, składaj ąca si ę z nast ępuj ących cz ęś ci: • tekstu uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy - zał ącznik nr 1 , • planszy graficznej, prezentuj ącej kierunki zagospodarowania przestrzennego miasta Ró żan, w skali 1:5000 - zał ącznik nr 2a , • planszy graficznej, prezentuj ącej kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy, w skali 1:25000 - zał ącznik nr 2b , • rozstrzygni ęcie o sposobie rozpatrzenia uwag do projektu zmiany studium – zał ącznik nr 3,

Dla kolejnych Zmian Studium poszczególne części dokumentacji są następujące: • tekst jednolity uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy – załącznik nr 1, • plansza graficzna, prezentująca kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy, w skali 1:25 000 - załącznik nr 2, • plansza graficzna, prezentująca kierunki zagospodarowania przestrzennego miasta, w skali 1:5 000 - załącznik nr 3, • rozstrzygnięcie w sprawie rozpatrzenia uwag do Zmiany Studium – załącznik nr 4.

8 Rozdział II Uwarunkowania polityki przestrzennej gminy

1. Uwarunkowania planistyczne 1.1. Dokumenty planistyczne o charakterze ponadregionalnym i regionalnym

1.1.1. Strategia rozwoju województwa mazowieckiego Zgodnie z art.9 ust.2 Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Wójt gminy sporz ądza studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy uwzgl ędniaj ąc zasady okre ślone w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, ustalenia strategii rozwoju i planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz strategii rozwoju gminy. W dniu 31 stycznia 2001 roku została przyj ęta uchwał ą nr 3/01 przez Sejmik Województwa Strategia rozwoju województwa mazowieckiego. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego został przyj ęty przez Sejmik uchwał ą nr 65/2004 w dniu 07 czerwca 2004 r. Opracowania te daj ą szeroki obraz przemian przestrzeni Mazowsza w pierwszych latach transformacji gospodarczej kraju. Zawieraj ą te ż prospektywn ą prognoz ę mo żliwych zmian w zagospodarowaniu województwa. Główn ą misj ą Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego jest „d ąż enie do uzyskania odczuwalnej społecznie poprawy jako ści życia mieszka ńców Mazowsza, rozumianej jako zaspokojenie potrzeb materialnych i bezpiecze ństwa socjalnego”. Podstaw ą do opracowania wizji rozwoju Mazowsza nazwanej „Warszawa ku Europie, Mazowsze z Warszaw ą” jest najkorzystniejszy dla rozwoju całego regionu mazowieckiego scenariusz policentrycznego, zrównowa żonego rozwoju województwa, zakładaj ącego popraw ę warunków życia mieszka ńców całego Mazowsza. W Strategii wyznaczone zostały nast ępuj ące cele długookresowe: - zwi ększenie konkurencyjno ści metropolii warszawskiej i całego regionu w układzie europejskim i globalnym, - przeciwdziałanie nadmiernym, społecznie nieakceptowanym dysproporcjom w poziomie rozwoju gospodarczego i warunkach życia ludno ści w województwie (zwłaszcza mi ędzy metropoli ą stołeczn ą a jej otoczeniem), - poprawa jako ści środowiska przyrodniczego Mazowsza, - wydłu żenie trwania życia mieszka ńców województwa mazowieckiego, ukształtowanie to żsamo ści kulturowej regionu, - bardziej efektywne wykorzystanie przestrzeni. Dla realizacji Strategii okre ślone zostały równie ż cele średniookresowe i operacyjne. Dla opracowywanego Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Ró żan znaczenie maj ą nast ępuj ące: - wzmocnienie mechanizmów dyfuzji procesów rozwojowych z aglomeracji warszawskiej na otoczenie regionalne poprzez: • okre ślenie obszarów aktywno ści gospodarczej w kluczowych dla rozwoju Mazowsza sektorach, • modernizacj ę i rozbudow ę sieci dróg w województwie. - aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitalnych słu żą ca likwidacji zapó źnie ń cywilizacyjnych i poprawie dochodów i warunków życia ludno ści poprzez: • wspieranie rozwoju lokalnego przetwórstwa rolno – spo żywczego,

9 • restrukturyzacja rozwoju infrastruktury technicznej obszarów wiejskich – remonty i budowa dróg o znaczeniu lokalnym, gazyfikacja, reelektryfikacja, rozbudowa sieci telefonicznej, rozbudowa sieci wodoci ągowej, a w szczególno ści kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków, modernizacja i rozbudowa urz ądze ń melioracyjnych, • stymulowanie tworzenia pozarolniczych miejsc pracy m.in. poprzez wspieranie małych i średnich przedsi ębiorstw – w obsłudze rolnictwa, obsłudze ruchu turystycznego i agroturystyce, konserwacji przyrody, • przebudow ę i modernizacj ę struktur sektora rolnego poprzez komasacje i wymian ę gruntów, koncentracj ę gruntów i produkcji w wysokotowarowych gospodarstwach rozwojowych, wspieranie dzier żawy gruntów, tworzenie grup producenckich, organizacja rynku rolnego, wspieranie o środków doradztwa i post ępu technicznego, • ekologizacj ę rolnictwa oraz wprowadzanie zasad rozwoju ekologicznie zrównowa żonego poprzez stymulowanie produkcji żywno ści zgodnie z zasadami ekologii, rozwijanie profesjonalnych usług doradczych w zakresie współczesnych technologii przyjaznych środowisku, rolnictwa zintegrowanego, a na obszarach chronionych – ekologicznego, • rozwój funkcji turystyczno-wypoczynkowych poprzez wykorzystanie walorów przyrodniczo-krajobrazowych i historyczno-kulturowych (szlaki turystyczne, edukacyjne, ście żki rowerowe), - przeciwdziałanie degradacji i rewaloryzacja środowiska przyrodniczego: • utworzenie regionalnego systemu obszarów chronionych, zgodnego ze standardami europejskimi – tworzenie regionalnych i ponadregionalnych korytarzy ekologicznych, • zwi ększenie lesisto ści regionu i ochrona lasów – wspieranie działa ń na rzecz zalesiania marginalnych gruntów dla rolnictwa, a zwłaszcza podnoszenie spójno ści rozczłonkowanych terenów puszcza ńskich, dolesienia w strefach zasilania wód podziemnych, kształtowanie le śnych korytarzy ekologicznych, ochrona gin ących lasów ł ęgowych, • zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska – wdro żenie systemu pełnego monitoringu zanieczyszcze ń wód, realizacja inwestycji zwi ązanych z oczyszczaniem i odprowadzaniem ścieków, wdra żanie ponadgminnych zakładów utylizacji odpadów, likwidacja wysypisk nie spełniaj ących norm sanitarnych, upowszechnianie sanitacji zagrody wiejskiej, ochrona stref zasilania zbiorników wód podziemnych, • rozwijanie proekologicznych form aktywizacji gospodarczej, zwłaszcza na terenach o ustanowionej ochronie obszarowej, m.in. na obszarze wchodz ącym w skład „Zielonych Płuc Polski”, - wzmocnienie regionalnych wi ęzi kulturowo-społecznych mieszka ńców województwa mazowieckiego, poprzez m.in.: • ochron ę dóbr kultury materialnej, • ochron ę krajobrazu kulturowego wsi mazowieckiej, - zahamowanie narastania chaosu w przestrzennym zagospodarowaniu Warszawy i województwa poprzez m.in.: • uwzgl ędnienie potrzeby racjonalizacji sieci osadniczej w planowaniu inwestycji infrastrukturalnych, • kształtowanie ładu przestrzennego ukierunkowanego na ograniczenie pól konfliktów pomi ędzy zainwestowaniem technicznym a środowiskiem przyrodniczym, • kształtowanie krajobrazu harmonijnie skomponowanego i zachowuj ącego to żsamo ść • kulturow ą i walory krajobrazowe.

10

1.1.2. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego Misj ą Planu zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego jest stworzenie warunków do osi ągania spójno ści terytorialnej oraz trwałego i zrównowa żonego rozwoju województwa mazowieckiego, poprawy warunków życia jego mieszka ńców, stałego zwi ększania efektywno ści procesów gospodarczych i konkurencyjno ści regionu. Misja ta b ędzie realizowana poprzez nast ępuj ące cele: 1. Zapewnienie wi ększej spójno ści przestrzeni województwa i stwarzanie warunków do wyrównywania dysproporcji rozwojowych, który b ędzie realizowany poprzez: 1 rozbudow ę i modernizacj ę infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej, 2 wskazanie obszarów problemowych dla polityki regionalnej oraz okre ślenie kierunków ich restrukturyzacji, 3 wzmocnienie oddziaływania aglomeracji warszawskiej i regionalnych ośrodków równowa żenia rozwoju (byłych miast wojewódzkich) na ich otoczenie, 4 wskazanie miejscowo ści posiadaj ących predyspozycje do pełnienia roli wielofunkcyjnych o środków obsługi rolnictwa. 2. Zapewnienie zrównowa żonego i harmonijnego rozwoju województwa poprzez zachowanie wła ściwych relacji pomi ędzy poszczególnymi systemami i elementami zagospodarowania przestrzennego, który realizowany b ędzie poprzez: 1 ochron ę i racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi, 2 ochron ę dziedzictwa kulturowego, krajobrazu i kształtowanie ładu przestrzennego, 3 wzmacnianie wielofunkcyjno ści struktur przestrzennych, 4 wzrost bezpiecze ństwa ekologicznego. 3. Zwi ększenie konkurencyjno ści regionu i poprawa warunków życia, który realizowany b ędzie poprzez: 1 likwidacj ę barier infrastrukturalnych oraz wzmacnianie mi ędzynarodowych i krajowych korytarzy transportowych, 2 wzmocnienie funkcji metropolitalnych Warszawy, 3 wykorzystanie du żego potencjału badawczo-rozwojowego Warszawy dla innowacyjno ści gospodarki, 4 koncentracj ę infrastruktury społecznej w wybranych o środkach osadniczych, 5 wykorzystanie walorów przyrodniczo-kulturowych dla celów turystyczno- rekreacyjnych. Celem głównym Planu jest okre ślenie polityki przestrzennej dla Mazowsza, polegaj ącej na ustaleniu zasad organizacji struktury przestrzennej województwa w zakresie: 1 podstawowych elementów sieci osadniczej, 2 rozmieszczenia infrastruktury technicznej i społecznej, 3 wymaga ń dotycz ących ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego. Tak rozumiana polityka przestrzenna stanowi integraln ą cz ęść Strategii rozwoju województwa mazowieckiego. Wnioski dla miasta i gminy Ró żan wynikaj ące z Planu zagospodarowania

11 przestrzennego województwa mazowieckiego: 1 przebudowa – rozbudowa dróg głównych ruchu przyspieszonego (GP) nr 60 i 61, 2 wł ączenie drogi krajowej nr 60 w skład Wielkiej Obwodnicy Mazowsza, 3 modernizacja linii elektrycznej wysokiego napi ęcia 110 kV, 4 planowana linia energetyczna wysokiego napi ęcia 110 kV wraz ze stacj ą transformatorow ą GPZ 110/15 kV, 5 budowa drugiej nitki gazoci ągu wysokiego ci śnienia „JAMAŁ”, 6 planowana stacja gazowa I – stopnia na terenie miasta Ró żan. 7 korytarz ekologiczny wg sieci ECONET-PL o znaczeniu mi ędzynarodowym, 8 obszary predysponowane i wskazane przez administracj ę rz ądow ą do obj ęcia ochron ą w formie: sieci NATURA 2000, parku krajobrazowego, obszarów chronionego krajobrazu. 9 gmina została zaproponowana do wdra żania programów rolno – środowiskowych. 10 tereny wzdłu ż rzeki Narew wskazane zostały jako obszar koncentracji budownictwa letniskowego, 11 obszar wzdłu ż rzeki Narew wskazany został jako rejon turystyczny o znaczeniu lokalnym, 12 w kierunkach polityki przestrzennej obszar wzdłuż rzeki Narew preferowany został do rozwoju agroturystyki. 13 miasto Ró żan ma pełni ć funkcj ę o środka gminnego w zakresie obsługi ludno ści i rolnictwa.

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego stanowi ć b ędzie podstaw ę do uwzgl ędnienia polityki przestrzennej województwa przez samorz ądy gmin. Wymaga ć to b ędzie współdziałania z samorz ądami gmin w zakresie: 1 sporz ądzania studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego poprzez zgłaszanie wniosków oraz uzgadnianie i opiniowanie projektów tych dokumentów; 2 umieszczanie zada ń celu publicznego ustalonych w planie zagospodarowania przestrzennego województwa, w studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin; 3 wspieranie przedsi ęwzi ęć samorz ądów, wskazanych w Planie, miast i gmin maj ących na celu łagodzenie nadmiernych dysproporcji rozwojowych.

1.2. Dokumenty planistyczne o charakterze gminnym

Prawo miejscowe Zgodnie z art. 67 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jedn. Dz.U. z 1999r. Nr 15, poz. 139 z pó źn. zmianami) miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Ró żan obowi ązywał do 31 grudnia 2002 roku, natomiast zmiany tego planu wykonane w trybie ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym (tj. od 1995 roku) s ą obowi ązuj ące. Są to nast ępuj ące zmiany miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Ró żan dokonane w:

12 • 1997 roku: 1 Uchwała Nr XXIX/130/97 Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 30 grudnia 1997 roku – zmiany dotycz ą fragmentu miasta Ró żan, przedmiotem ustale ń zmian planu s ą tereny pod zabudow ę mieszkaniow ą, usługi handlu, usługi techniczne i drobnej wytwórczo ści oraz cmentarz komunalny. 2 Uchwała NR XXIX/131/97 Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 30 grudnia 1997 roku – zmiany dotycz ą fragmentu wsi Dyszobaba, przedmiotem ustale ń zmian planu s ą tereny pod zabudow ę mieszkaniow ą i zabudow ę letniskow ą. 3 Uchwała NR XXIX/132/97 Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 30 grudnia 1997 roku – zmiany dotycz ą fragmentu wsi Chełsty, przedmiotem ustale ń zmian planu s ą tereny pod zabudow ę letniskow ą. 4 Uchwała NR XXIX/133/97 Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 30 grudnia 1997 roku – zmiany dotycz ą wsi Zał ęż e Wielkie, przedmiotem ustale ń zmian planu s ą tereny pod zabudow ę mieszkaniow ą oraz usługi techniczne i drobnej wytwórczo ści, 5 Uchwała NR XXIX/134/97 Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 30 grudnia 1997 roku – zmiany dotycz ą fragmentu wsi Kaszewiec, przedmiotem ustale ń zmian planu s ą tereny pod zabudow ę mieszkaniow ą. 6 Uchwała NR XXIX/135/97 Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 30 grudnia 1997 roku - zmiany dotycz ą fragmentu wsi Dzb ądz, przedmiotem ustale ń zmian planu s ą tereny pod zabudow ę mieszkaniow ą i zabudow ę letniskow ą. 7 Uchwała NR XXIX/136/97 Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 30 grudnia 1997 roku – zmiany dotycz ą fragmentu wsi Paulinowo, przedmiotem ustale ń zmian planu s ą tereny pod zabudow ę letniskow ą. • 1998 roku: 1 Uchwała NR XXXIII/151/98 Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 17 czerwca 1998 roku, zmiany dotycz ą fragmentu miasta Ró żan, przedmiotem ustale ń zmian planu s ą tereny pod zabudow ę mieszkaniow ą. 2 Uchwała NR XXXIII/152/98 Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 17 czerwca 1998 roku, zmiany dotycz ą fragmentu wsi Dyszobaba, przedmiotem ustale ń zmian planu s ą tereny pod zabudow ę letniskow ą. 3 Uchwała NR XXXIII/153/98 Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 17 czerwca 1998 roku, zmiany dotycz ą fragmentu wsi Chełsty, przedmiotem ustale ń zmian planu s ą tereny pod zabudow ę letniskow ą. 4 Uchwała NR XXXIII/154/98 Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 17 czerwca 1998 roku, zmiany dotycz ą fragmentu wsi Kaszewiec, przedmiotem ustale ń zmian planu s ą tereny pod zabudow ę mieszkaniow ą i zabudow ę letniskow ą. 5 Uchwała NR XXXIII/155/98 Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 17 czerwca 1998 roku, zmiany dotycz ą fragmentu wsi Dzb ądz, przedmiotem ustale ń zmian planu s ą tereny pod zabudow ę letniskow ą. 6 Uchwała NR XXXIII/156 Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 17 czerwca 1998 roku, zmiany dotycz ą fragmentu wsi Paulinowo, przedmiotem ustale ń zmian planu s ą tereny pod zabudow ę letniskow ą. • 2002 roku: 1 Uchwała NR III/18/2002 Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 30 grudnia 2002 roku - zmiany dotycz ą fragmentów wsi Mroczki R ębiszewo, Podborze i Zał ęż e Gartki, których przedmiotem ustale ń s ą tereny pod zabudow ę mieszkaniow ą jednorodzinna, zabudow ę letniskow ą, działalno ść gospodarcz ą i zalesienia oraz obszarów wsi Chełsty, Dyszobaba, Dzb ądz, Kaszewiec, Paulinowo dla których opracowano plany w granicach administracyjnych 2 Uchwała Nr III/19/2002 Rady Miejskiej w Ró żanie z dnia 30 grudnia 2002 roku -

13 zmiany dotycz ą fragmentów miasta Ró żan, przedmiotem ustale ń zmian planu s ą tereny pod zabudow ę mieszkaniowo-usługow ą.

Zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717 z późn. zmianami) w latach 2004-20 11 zostały podjęte następujące uchwały: • Uchwała nr XXXV/169/2006 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 12 czerwca 2006r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta Różan. • Uchwała nr XXVI/128/2009 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 26 stycznia 2009r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Szygi i Zawady-Ponikiew. • Uchwała nr XXVI/129/2009 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 26 stycznia 2009r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Prycanowo i Podborze. • Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu wsi Dzbądz gminy Różan, zatwierdzony uchwałą nr XVII/98/2004 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 31 sierpnia 2004r. • Uchwała nr III/15/11 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 28 stycznia 2011r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Chełsty. • Uchwała nr III/16/11 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 28 stycznia 2011r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Kaszewiec. • Uchwała nr III/17/11 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 28 stycznia 2011r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Paulinowo. • Uchwała nr III/18/11 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 28 stycznia 2011r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego części obszaru wsi Dzbądz.

1.3. Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Ró żan Przyj ęta przez Rad ę Miejsk ą w Ró żanie Uchwał ą Nr XXVII/154/2001 z dnia 28 czerwca 2001 r. Strategia formułuje cele rozwoju gminy mo żliwe do osi ągni ęcia oraz okre śla metody i środki jakie s ą niezb ędne do osi ągni ęcia tych celów. Opracowywana była równolegle przez ten sam zespół autorski, ze strategiami wszystkich gmin w powiecie makowskim. Cz ęść zada ń wskazanych do realizacji b ędzie wykonywana wspólnie z innymi gminami z wiod ącą rol ą pełnion ą przez miasto Maków Mazowiecki. Dla opracowywanego „Studium” istotne znaczenie maj ą nast ępuj ące zadania: • poprawa infrastruktury technicznej obsługi rolnictwa w celu podniesienia jako ści przygotowania produktów rolnych do obrotu towarowego poprzez stworzenie nowoczesnego systemu przechowywania i przygotowania produktów rolnych do sprzeda ży, • stworzenie Centrum Przetwórstwa Ziemniaka w Ró żanie, • przesuni ęcie ci ęż aru działa ń z obszarów wiejskich z rolnictwa na rzecz rozwoju agroturystyki, jako alternatywnego źródła dochodu dla osób zwi ązanych tylko z produkcj ą roln ą, • stworzenie bazy o charakterze turystyczno wypoczynkowym wzdłu ż rzeki Narew i Ró żanicy – zapewnienie odpowiedniej infrastruktury turystycznej, • rozwój infrastruktury technicznej turystyki na obszarach wiejskich, • tworzenie warunków do inwestowania i przyci ągania inwestorów z zewn ątrz, poprzez przygotowania uzbrojonych terenów pod inwestycje,

14 • poprawa warunków bytowych ludno ści na terenach nie posiadaj ących systemów kanalizacji centralnej i wodoci ągów – opracowanie programu wspierania przydomowych oczyszczalni ścieków, • poprawa zewn ętrznych powi ąza ń transportowych miejscowo ści poło żonych w gminie Ró żan: - modernizacja dróg powiatowych na odcinkach • Chełsty – Jawory- do granicy z gmin ą Goworowo – 3 km, • Ró żan – Szygi – Ponikiew Wielka – do granicy z gmina Czerwonka – 2 km, • Załuzie – Ponikiew Wielka – 2 km. - modernizacja dróg gminnych • od drogi powiatowej Kaszewiec – Chełsty do D ąbrówki – ok. 2 km, • od drogi krajowej Ró żan – Ostrów Maz. do Kaszewca – ok. 0,5 km, • od drogi powiatowej Ró żan – Dzb ądz – Brzuze na kolonie Dzb ądza – 4,5 km, • od drogi powiatowej Ró żan – Dzb ądz – Brzuze do szkoły Dzb ądz – ok. 1,9 km, • droga Dzb ądz – Mroczki R ębiszewo – 3,1 km, • droga Ró żan – Mroczki R ębiszewo – Pruszki – ok. 2,5 km, • od drogi krajowej Ró żan – Maków Maz. (k/szkoły i OSP w Załuziu) • od drogi krajowej Ró żan – Maków Maz. do Podborza – 0,5 km, • droga Podborze – Zawady Ponikiew – ok. 3,1 km, • droga Ró żan – Prycanowo – Szygi – ok. 3,1 km, • droga przez wie ś Prycanowo – 2 km, • od drogi powiatowej – Szygi – Ponikiew Wielka do Zawad Ponikwi – ok. 2,4 km, • droga Zał ęże S ędzi ęta – Zał ęż e Eliasze – 1,2 km, • droga przez wie ś Dyszobaba – ok. 2 km, • droga przez wie ś Zał ęż e Gartki – 0,5 km, • droga Prycanowo – Podborze – ok. 1 km, • Mroczki R ębiszewo w kierunki Małki – ok. 3 km, • Budowa ulicy Polnej w Ró żanie na odcinku o długo ści 1,5 km. • budowa wodoci ągu w miejscowo ści Dzb ądz z poł ączeniem w Mroczkach – ok. 6,8 km, • uruchomienia Centrum Kształcenia Praktycznego w Ró żanie, • przeprowadzenie i wytypowanie obiektów szkolnych nie w pełni wykorzystanych dla potrzeb oświaty, na cele socjalne – Domy Spokojnej Staro ści, • wybudowanie zbiornika retencyjnego na rzece Ró żanicy.

Dla opracowywanej zmiany studium w części dotyczącej gminy Różan istotne znaczenie mają również następujące zadania inwestycyjne przyjęte Uchwałą nr XV/77/2008 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 04 lutego 2008r. w sprawie uchwalenia Planu Inwestowania w gminie Różan na lata 2008-2013: • budowa zbiornika retencyjnego na rzece Różanicy w m.Szygi i Ponikiew-Zawady, • budowa hydroforni i sieci wodociągowej we wsiach: Chełsty, Dąbrówka i Kaszewiec, • przebudowa wodociągu we wsi Załuzie - II etap (obecnie już zrealizowana), • budowa wodociągu we wsi Zawady-Ponikiew, • budowa kanalizacji sanitarnej we wsiach Chrzczonki i Dyszobaba, • budowa kanalizacji sanitarnej we wsiach Prycanowo, Podborze i Załuzie, • budowa drogi we wsi Chrzczonki (obecnie już zrealizowana), • przebudowa drogi gminnej Prycanowo-Podborze, • przebudowa drogi Chrzczonki-Załęże Wielkie,

15 • przebudowa drogi Różan - Mroczki Rębiszewo (odc. do wysypiska) (obecnie już zrealizowana), • przebudowa drogi w Dąbrówce, • przebudowa drogi w Kaszewcu, • przebudowa drogi Prycanowo-Szygi, • przebudowa drogi w Dyszobabie, • przebudowa drogi Dzbądz - Mroczki Rębiszewo, • przebudowa drogi Załuzie - Chrzanowo.

2. Wnioski zgłoszone przez organy i instytucje do „Studium...” Burmistrz Gminy Ró żan w pierwszej fazie opracowania wyst ąpił do ró żnych jednostek z pro śbą o współprac ę przy opracowaniu „Studium...” i przekazanie przez ka żdą z nich swoich zamierze ń inwestycyjnych dotycz ących obszaru gminy, które powinny zosta ć uwzgl ędnione w opracowaniu.

Zgłoszone zostały nast ępuj ące wnioski: • Zarz ąd Województwa Mazowieckiego w Warszawie - nie wnosi uwag • Łom żyńska Kuria Diecezjalna - o uj ęcie powi ększenia parafialnego cmentarza grzebalnego w Ró żanie lub utworzenie nowego komunalnego cmentarza grzebalnego. • Lasy Pa ństwowe-Nadle śnictwo Pułtusk - o zaliczenie gruntów całego nadle śnictwa do lasów z ukierunkowaniem „gospodarka le śna”. • Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad w Warszawie - w zakresie dost ępno ści dróg nr 60 i 61, - zasad wł ączenia do nich ruchu lokalnego, - zagospodarowania otoczenia, - szeroko ści w liniach rozgraniczaj ących, - parametrów technicznych, nale ży stosowa ć wymogi wynikaj ące z rozporz ądzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 roku (Dz.U. Nr 43 z dnia 14.05.1999r., poz. 430) okre ślaj ącego „Warunki techniczne, jakim powinny odpowiada ć drogi publiczne i ich usytuowanie”. W zwi ązku z zamiarem opracowania przez Dyrekcj ę Dróg Krajowych i Autostrad „Koncepcji programowo-przestrzennej przebudowy drogi krajowej nr 61 na odcinku Pułtusk-Ostroł ęka”, nale ży si ę liczy ć z potrzeb ą zmiany przebiegu drogi i ewentualnych korekt studium w trakcie jego opracowywania. • Pa ństwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Makowie Mazowieckim - Dla poszczególnych miejscowo ści na terenie gminy nale ży rozwi ąza ć spraw ę odbioru i unieszkodliwiania ścieków. • Mazowiecki Urz ąd Wojewódzki w Warszawie, Delegatura-Placówka Zamiejscowa w Ostroł ęce - W zakresie zada ń rz ądowych nie wnosi uwag. • Mazowiecki Urz ąd Wojewódzki w Warszawie, Delegatura -Placówka Zamiejscowa w Ostroł ęce, Oddział Środowiska i Rolnictwa - Zwrócił uwag ę na uwzgl ędnienie w studium wymogów z zakresu środowiska dotycz ących obj ęcia ochron ą Obszaru Doliny Narwi, gruntów rolnych i le śnych oraz uj ęć wód. • System Gazoci ągów Tranzytowych EuRoPol GAZ S.A. Warszawa

16 - W zwi ązku ze zrealizowan ą I nitk ą gazoci ągu oraz planowanym przebiegiem II nitki Systemu Gazoci ągów Tranzytowych nale ży uwzgl ędni ć zło żony w Urz ędzie Gminy wniosek o ustalenie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji pod nazw ą „ System Gazoci ągów Tranzytowych przez terytorium RP, II Nitka, gmina Ró żan, woj. Mazowieckie” opracowany przez BSiPG Gazoprojekt, nr arch. 914701.020. • Wojewódzki Oddział Słu żby Ochrony Zabytków Województwa Mazowieckiego Delegatura w Ostroł ęce - elaborat nt. problematyki ochrony warto ści kulturowych i krajobrazowych w planowaniu przestrzennym.

2.1. Wnioski zgłoszone do zmiany Studium • Mazowiecki Urz ąd Wojewódzki w Warszawie, Delegatura-Placówka Zamiejscowa w Ostroł ęce Nie zgłoszono uwag do przedmiotu ustale ń zmiany studium w zakresie zada ń rz ądowych, o których mowa w art. 48 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. • Mazowiecki Urz ąd Wojewódzki w Warszawie, Delegatura -Placówka Zamiejscowa w Ostroł ęce, Wydział Zarz ądzania Kryzysowego Nie wniesiono uwag i wniosków do zmiany studium w przedmiocie planowania obronnego i obrony cywilnej. • Zarz ąd Województwa Mazowieckiego W strukturze planu zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego miasto Ró żan znajduje si ę w obszarze wskazanym przez administracj ę rz ądow ą do poprawy warunków funkcjonowania środowiska przyrodniczego poprzez: - wzmocnienie ochrony unikatowych dolin rzecznych i ich otoczenia, - zapewnienie ci ągło ści powi ąza ń przyrodniczych (mi ędzynarodowy korytarz ekologiczny) wg koncepcji ECONET-PL, - wł ączenie do europejskiej sieci NATURA 2000 obszarów o najwy ższych walorach przyrodniczych. W zwi ązku z tym wnosz ę o przyj ęcie w Studium rozwi ąza ń planistycznych zapewniaj ących mo żliwo ść wł ączenia cz ęś ci terenów miasta do systemu obszarów chronionych. • Zarz ąd Powiatu Makowskiego Nie udzielono odpowiedzi. • Wojewódzki Urz ąd Ochrony Zabytków w Warszawie Delegatura w Ostroł ęce Studium powinno uwzgl ędnia ć wymagania w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków, które s ą podstawow ą warto ści ą obszaru oraz stanowi ą o jego to żsamo ści kulturowej i potencjalnej atrakcyjno ści. W zwi ązku z tym, sporz ądzaj ąc zmiany studium miasta Ró żan, nale ży utrzyma ć zapisy okre ślaj ące uwarunkowania i zasady ochrony zabytków, zawarte w studium obowi ązuj ącym. Dotyczy to w szczególno ści zabytkowego układu urbanistycznego starego miasta. Sie ć staromiejskich ulic wraz z rynkiem i otoczeniem ko ścioła parafialnego, zachowana w niezmienionym stanie od czasu lokacji miasta w XIV wieku, nale ży do najstarszych i najbardziej warto ściowych zespołów zabytkowych na Mazowszu. Z uwagi na to układ urbanistyczny starego miasta winien by ć otoczony szczególn ą opiek ą i obj ęty ochron ą w prawie miejscowym • Wojewódzki Sztab Wojskowy

17 Poinformowano, że ka żdorazowej konsultacji z Szefostwem Infrastruktury Sił Powietrznych RP wymagaj ą obiekty: - ruroci ągi gazowe > DN-500; napowietrzne linie elektroenergetyczne >110 kV, - odwierty górnicze w strefie ochronnej i dla H. 50m npt, - maszty i anteny TV i radiowe oraz stacje bazowe telefonii komórkowej, - elektrownie wiatrowe w dowolnym miejscu województwa, przebieg autostrad, - wszelkie inne obiekty o wysoko ści powy żej 50m npt. • Delegatura Agencji Bezpiecze ństwa Wewn ętrznego Nie udzielono odpowiedzi. • Komenda Wojewódzka Policji Nie wniesiono uwag i zastrze żeń. • Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Przez teren Gminy przebiegaj ą drogi krajowe nr 60 i 61, które zgodnie z zarz ądzeniem nr 17 Generalnego Dyrektora Dróg Publicznych z dnia 8 grudnia 2000 roku w sprawie ustale ń klasy dróg krajowych, zostały zakwalifikowane do klasy GP. W zwi ązku z tym: - w zakresie dost ępno ści dróg nr 60 i 61, - zasad wł ączenia do nich ruchu lokalnego, - zagospodarowania otoczenia, - szeroko ści w liniach rozgraniczaj ących, - parametrów technicznych, nale ży stosowa ć wymogi wynikaj ące z rozporz ądzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 roku (Dz.U. Nr 43 z dnia 14.05.1999r., poz. 430) okre ślaj ącego „Warunki techniczne, jakim powinny odpowiada ć drogi publiczne i ich usytuowanie”.

2.2. Wnioski zgłoszone do zmiany studium w części dotyczącej gminy Różan: 1. Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie Oddział w Ostrołęce Inspektorat w Makowie Mazowieckim podał następujące wnioski: • wszystkie plany zabudowy i zagospodarowania terenów przyległych do rzek i cieków podstawowych, będących własnością Skarbu Państwa, a administrowanych przez ww. instytucję powinny być uzgadniane z administratorem; • nakazuje się ochronę istniejących rowów melioracyjnych i terenów zdrenowanych na obszarze objętym zmianą studium. Zakazuje się zasypywania i samowolnej przebudowy rowów melioracyjnych lub zmiany ich przebiegu, • w celu umożliwienia prowadzenia prac konserwacyjnych i renowacyjnych na rzekach należy uwzględnić pas o szerokości 7,5 m od skarpy, • zabrania się grodzenia nieruchomości przyległych do powierzchniowych wód publicznych w odległości nie mniejszej niż 1,5 m od linii brzegu, a także zakazywania lub uniemożliwiania przechodzenia przez ten obszar. 2. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Warszawie - nie zgłasza wniosków. 3. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie Zarząd Zlewni Narwi w Dębem: wniosek o uwzględnienie opracowania dla obszarów nieobwałowanych narażonych na niebezpieczeństwo powodzi pn. "Studium dla potrzeb ochrony

18 przeciwpowodziowej - ETAP I" opracowanego przez MGGP S.A. Tarnów. 4. Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie Wydział Infrastruktury Oddział w Delegaturze-Placówce Zamiejscowej w Ostrołęce - nie zgłasza uwag. 5. Zarząd Województwa Mazowieckiego - wniosek o uwzględnienie ustaleń zawartych w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego, a w szczególności dotyczących: • rozbudowy i przebudowy drogi krajowej nr 60, która także według Koncepcji Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju funkcjonuje w systemie połączenia obwodowego zwanego "Wielką Obwodnicą Mazowsza", • przebudowy (modernizacji) linii przesyłowej wysokiego napięcia 110 kV relacji Ostrołęka - Maków Mazowiecki, • projektowanego nowego odcinka linii przesyłowej wysokiego napięcia 110 kV na odcinku od istniejącej linii 110 kV relacji Maków Mazowiecki - Różan do stacji rozdzielczej zlokalizowanej w mieście Różan, • budowy drugiej nitki gazociągu tranzytowego Jamał - Europa Zachodnia (w zarezerwowanym pasie szerokości 200 metrów wolnym od zabudowy wzdłuż przebiegu I nitki istniejącego gazociągu tranzytowego), • projektowanej sieci przesyłowej gazociągu wysokiego ciśnienia o znaczeniu lokalnym o przekroju R 150 mm, wraz ze stacją redukcyjną I stopnia zlokalizowaną w mieście Różan. Plan wyznacza także obszary predestynowane i wskazywane przez administrację rządową do objęcia ochroną w formie: • parku krajobrazowego w dolinie Narwi, • obszaru chronionego krajobrazu w zachodniej części gminy, • obszaru Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000, który rozporządzeniem Ministra Środowiska (Dz.U. z 2011r. nr 25, poz. 133 ) ustanowiono obszarem specjalne ochrony ptaków "Dolina Dolnej Narwi" PLB 140014. 6. System Gazociągów Tranzytowych EuRoPol GAZ s.a.: poinformował, iż przez obszar gminy Różan przebiega czynny gazociąg tranzytowy DN 1400 o ciśnieniu roboczym 8,4 MPa (wraz z kablem światłowodowym) do którego zastosowanie mają przepisy Rozporzą-dzenia Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 14.11.1995r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać sieci gazowe.

2.3. Wnioski zgłoszone do kolejnej Zmiany Studium: 1. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie Zarząd Zlewni Narwi w Dębem – wnioskuje o obowiązku uwzględnienia opracowania dla obszarów nieobwałowanych narażonych na niebezpieczeństwo powodzi pn. "Studium dla potrzeb ochrony przeciwpowodziowej - ETAP I" opracowanego przez MGGP S.A. Tarnów. 2. Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie Wydział Infrastruktury i Środowiska Oddział w Delegaturze-Placówce Zamiejscowej w Ostrołęce – nie zgłasza uwag w zakresie zadań rządowych. 3. Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie Oddział w Ostrołęce Inspektorat w Makowie Mazowieckim – przekazuje wniosek o zbieżnym zakresie i treści do wniosku z poprzedniej Zmiany Studium. 4. EuRoPol GAZ s.a. – zakres i treść wniosku zbieżne do wniosku z poprzedniej Zmiany Studium. 5. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Warszawie – w zakresie drogi krajowej nr 61 na odcinku przechodzącym przez Różan oraz ewentualnej obwodnicy miasta

19 w ciągu w/w drogi informuje, iż: - obecna droga krajowa nr 61 na odcinku przechodzącym przez Różan nie zapewnia właściwych warunków prowadzenia ruchu kołowego, jak i bezpieczeństwa tego ruchu. (...) Uzasadnione jest więc zapewnienie dla omawianej drogi krajowej parametrów drogi głównej ruchu przyspieszonego GP, co równoznaczne jest z wytworzeniem obwodnicy Różana w ciągu rozpatrywanej drogi krajowej i wyprowadzeniem ruchu nie związanego z miastem, poza tereny intensywnego zainwestowania. (...); - obecnie GDDKiA nie dysponuje żadnymi opracowaniami odnoszącymi się do kwestii ewentualnego zamiennego prowadzenia drogi nr 61 na wysokości Różana. Ponadto plany Oddziału na najbliższe lata nie uwzględniają wykonania prac projektowych związanych z ewentualną obwodnicą w ciągu omawianej drogi krajowej; - powyższe nie wyklucza rozpatrzenia możliwości podjęcia prac projektowych odnoszących się do poruszanego tematu w okresie kilku najbliższych lat (...); - wyprzedzająco zasadnym wydaje się uwzględnienie zamiennego przebiegu drogi krajowej nr 61 w rejonie Różana tj. ww. obwodnicy w ramach jakiegokolwiek opracowania planistycznego obejmującego obszar gminy Różan (opracowania uzgadnianego z GDDKiA Oddział w Warszawie). W odpowiedzi na powyższy wniosek Burmistrz Gminy Różan poinformował (w piśmie z dn. 18.01.2011r. znak: PI.7320-01/11), iż Gmina rezygnuje z rezerwacji terenu pod budowę obwodnicy miasta Różana w ciągu drogi krajowej nr 61 w opracowywanej zmianie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Różan, ponieważ GDDKiA nie posiada planów realizacji tej inwestycji, a ewentualny przebieg zostanie ustalony w oparciu o wariantowe rozwiązania prowadzone na etapie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.

3. Powi ązania zewn ętrzne wpływaj ące na przestrze ń gminn ą Gmina Ró żan jest poło żona w północno – wschodniej cz ęś ci województwa mazowieckiego na przeci ęciu dróg krajowych nr 60 i 61, w odległo ści 88 km od Warszawy i 27 km od Ostroł ęki. Przebieg dróg krajowych przez teren gminy implikuje szereg warunków. Po pierwsze stanowi łatwe poł ączenie komunikacyjne we wszystkich kierunkach kraju: do Warszawy, do drogi ekspresowej nr 8 i dalej na wschód, poprzez Maków i Ciechanów na północ kraju. Istnienie dróg krajowych na terenie ogranicza sposoby zagospodarowania przestrzennego terenów usytuowanych wzdłu ż tych dróg, głównie poprzez ograniczenie zjazdów. Samo skrzy żowanie dróg krajowych w Ró żanie jest czynnikiem uci ąż liwego oddziaływania na warunki życia ludzi w mie ście. Teren gminy przecina z północnego wschodu na południowy-zachód rzeka Narew. Dolina Narwi z nielicznymi dopływami i kompleksami le śnymi stanowi o warto ściach przyrodniczo krajobrazowych terenu. Ze wzgl ędu na wysokie warto ści przyrodnicze obszar gminy w cało ści wchodzi w granice obszaru funkcjonalnego „Zielone Płuca Polski” i cz ęś ciowo (dolina Narwi) w krajowy i mi ędzynarodowy system obszarów chronionych - ECONET-PL.

Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz.U. nr 25, poz. 133 ) został utworzony na terenie gminy Różan Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków - Dolina Dolnej Narwi PLB 140014 o łącznej powierzchni 1469,7 ha. Ochroną objęta została dolina rzeki Narew na terenie miasta Różan oraz w obrębie sołectw: Chełsty, Dąbrówka, Dyszobaba, Dzbądz, Kaszewiec i Paulinowo.

20 Wschodnia część gminy stanowi korytarz ekologiczny - Dolina Omulwi Południowo - Zachodnia.

4. Uwarunkowania wynikaj ące z istniej ącego zagospodarowania 4.1. U żytkowanie gruntów Miasto i Gmina Ró żan ma powierzchni ę 8410 ha, w tym miasto 641 ha. Najwi ększ ą cz ęść obszaru gminy zajmuj ą u żytki rolne 62 %, wykorzystywane w przewa żaj ącej mierze jako grunty orne ( 50,4 % obszaru gminy). W mie ście Ró żan równie ż przewa żaj ą u żytki rolne 56 % jednak znaczn ą cz ęść stanowi ą tereny zainwestowane 23,9 %. Warto ść ogólnego współczynnika jako ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy oceniona wg metody opracowanej przez IUNG w Puławach jest niska i wynosi 49,3 punkta przy średniej: dla kraju 66,6 pkt., w wojewódzkiej 59 pkt., i powiatu makowskiego 57 pkt. Znaczny udział w strukturze u żytkowania gruntów maj ą lasy i grunty le śne, stanowi ące 29,9% obszaru gminy i 10,4 % miasta ( średnia krajowa 29,2 %, województwa 22 %). Najwi ększe kompleksy le śne rozci ągaj ą si ę nad lewym brzegiem Narwi oraz znajduj ą si ę w zachodniej cz ęś ci gminy. Grunty le śne miasta i gminy Ró żan w 58,5 % ogólnej powierzchni lasów stanowi ą własno ść prywatn ą. Tak znaczny odsetek rozproszonych prywatnych lasów poci ąga za sob ą wiele zagro żeń, przykładowo: niedostateczne zabezpieczenie przed po żarami, szkodnikami a tak że przedwczesny wyr ąb drzewostanu, zatem sposób prowadzenia gospodarki le śnej jest mało efektywny, nie zmierzaj ący do zwi ększenia biologicznej odporno ści drzewostanów. Znaczn ą powierzchni ę miasta i gminy pokrywaj ą wody odpowiednio 8 % oraz 2,4 % co jest uwarunkowane głównie przepływaj ącą tu rzek ą Narew.

Użytkowanie gruntów w gminie Ró żan : Wyszczególnienie ogółem ha udział % Powierzchnia ogólna 7768,68 100 Użytki rolne 4815,58 62,0 - grunty orne 3916,86 50,4 - sady 40,93 0,5 - łąki 370,07 4,8 - pastwiska 528,65 6,8 Lasy i grunty le śne 2323,09 29,9 Grunty pod wodami 182,61 2,4 Tereny zainwestowane 305,99 3,9 Tereny pozostałe 141,41 1,8

4.2. Środowisko przyrodnicze 4.2.1. Stan i zasoby środowiska przyrodniczego

Zasoby i warunki środowiska Obszar gminy Ró żan le ży w obr ębie dwóch mezoregionów wg podziału fizyczno- geograficznego J. Kondracki. Północno-zachodnia cz ęść gminy znajduje si ę na Wysoczy źnie Ciechanowskiej, południowo-wschodnia w Dolinie Dolnej Narwi. Wysoczyzna Ciechanowska w północnej cz ęś ci jest płaska morenowa wznosz ąca si ę od 100 do 105 m npm a lokalnie 110 m. W zachodniej cz ęś ci w okolicach Załuzia oraz na południe od Ró żana wyst ępuj ą wzgórza morenowe dochodz ące do 125 i 150 m npm. Przy wysoko ściach wzgl ędnych od 5-20 m. W środkowej i południowej cz ęś ci mezoregionu wyst ępuj ą sandry. Wysoko ści bezwzgl ędne sandrów wahaj ą si ę od 110 do 115 m npm. W widłach Narwi i Ró żanicy wyst ępuj ą gliny zwałowe. Wysoczyzna ko ńczy si ę wyra źną

21 kraw ędzi ą lokalnie przechodz ącą w strom ą skarp ę. Dolina Dolnej Narwi obejmuje południowo-wschodni ą cz ęść gminy. Szeroko ść doliny dochodzi do 3 km. W okolicach Ró żana jest ona oddzielona od Wysoczyzny Ciechanowskiej strom ą skarp ą dochodzącą do wysoko ści 20-35 m. Skarp ę rozcinaj ą liczne suche doliny i wąwozy. W Dolinie Narwi znajduje si ę do ść szeroki, dochodz ący do 2 km, taras zalewowy z licznymi starorzeczami. W dolinie wyst ępuj ą dwa poziomy: zalewowy i nadzalewowy. Zalewowy stanowi pozostało ść pradoliny i zajmuj ą go ł ąki i tereny podmokłe. Poziom nadzalewowy zbudowany z piasków rzecznych powstały w wyniku działalno ści holoce ńskiej rzeki Narew. Wg podziału morfologii terenu obszar gminy stanowi fragment zdenudowanej wysoczyzny moreny czołowej przechodz ącej w kierunku wschodnim stromym i wysokim zboczem erozyjnym w dolin ę rzeki.

Wody Podstaw ę sieci wód powierzchniowych stanowi rzeka Narew, przepływaj ąca z północy na południe. Uzupełnienie sieci stanowi rzeka Ró żanica, bezimienny ciek powierzchniowy wyst ępuj ący w północnej cz ęś ci gminy i rowy melioracyjne odwadniaj ące Wysoczyzn ę Ciechanowsk ą ze spływem w kierunku Narwi. Rzeki maj ą charakter rzek nizinnych: małe spadki poprzeczne i podłu żne. W dolinie Narwi wyst ępuj ą liczne starorzecza. Narew na terenie gminy Ró żan zmienia kierunek przepływu, podmywaj ąc brzegi, czego skutkiem s ą podmyte brzegi w formie skarp. Gł ęboko ść wyst ępowania wody gruntowej na obszarze gminy wynosi od 0,3 m do 3m w zale żno ści od oddalenia od rzeki Narew. Wody rzeki Narew badane w 2002 r. w przekroju Ró żana w km. 116,8 wykazały ponadnormatywne zanieczyszczenie. O przekroczeniu norm czysto ści decydowała zawarto ść chlorofilu „a”. W III klasie czysto ści mie ściły si ę takie wska źniki: BZT5 i miano Coli. Analiza stanu czystości wody w rzece Narew w przekroju Ró żana od 1994 r. potwierdza pozaklasowy stan wód. Rzeka Ró żanica nie jest obj ęta monitoringiem. Wody podziemne czwartorz ędowe wyst ępuj ą w osadach piaszczystych i żwirowych stanowi ących przewarstwienia w kompleksach glin i iłów. Zasoby wód podziemnych na terenie gminy s ą ograniczone. Wydajno ść zasobowa waha si ę w granicach 50-100 m 3/d/km 2. Ponadto północno-wschodnia cz ęść gminy nale ży do terenów najbardziej nara żonych na zanieczyszczenia wód podziemnych. Nie zalega tu Główny Zbiornik Wód Podziemnych GZWP wymagaj ący szczególnej ochrony. Jako ść wód podziemnych z warstwy ujmowanej dla zaopatrzenia ludno ści w wod ę charakteryzuje si ę ponadnormatywn ą zawarto ści ą żelaza i manganu.

Budowa geologiczna Gmina Ró żan poło żona jest w obr ębie Wyniesienia Mazursko-Suwalskiego wchodz ącego w skład Platformy Wschodnioeuropejskiej. Utwory czwartorz ędowe w północnej cz ęś ci gminy zbudowane s ą z iłów i piasków z w ęglem brunatnym a na południu z piasków z mułkami. Mi ąż szo ść warstwy czwartorz ędowej wzrasta na terenie gminy w miar ę przesuwania si ę w kierunku północnym i wynosi: na południowym- wschodzie – 130 m, w okolicach Ró żana 160 m a na północy przekracza 200 m. Na obszarze gminy nie wyst ępuje otwór wiertniczy przekraczaj ący mi ąż szo ść czwartorz ędu.

22 Surowce mineralne stałe W miejscowości Dyszobaba (dz. ewid. nr: 128, 129, 130, 147/1,148/1,149/1) znajdują się udokumentowane złoże piasku i żwiru w kategorii C1. Złoże zalega na głębokości od 6 do 12,5m p.p.t. Posiada powierzchnię 1,97ha. Ponadto na terenie gminy występują tereny predysponowane do występowania złóż. W rejonie m. Dyszobaba wyst ępuj ą gliny przydatne do produkcji cegły pełnej. Gliny te charakteryzuj ą si ę słabymi parametrami jako ściowymi. W rejonie m. Załuzie stwierdzono wyst ępowanie piasków drobnych i średnich. W rejonie m. Dzb ądz, poło żonym na tarasie erozyjnym Narwi stwierdzono wyst ępowanie piasków ró żnoziarnistych z cienkimi warstwami żwirów i gliny zwałowej. Piaski drobnoziarniste stwierdzono w rejonie wsi Miłony i Podborze. Na terenie poło żonym w kierunku północno-zachodnim od Ró żana eksploatowano iły i mułki ilaste do wyrobu cegły. Kruszywo naturalne grube wyst ępuje w zachodniej i południowej cz ęś ci gminy w obr ębie moren czołowych i lodowcowych. Piaski były eksploatowane w rejonie miejscowo ści: Zał ęż e, Zał ęż e Wielkie, Dyszobaba, Prycanowo i Ró żan. Wydzielono 3 obszary perspektywicznego wyst ępowania kruszywa naturalnego dla potrzeb lokalnych: - Zał ęż e Wielkie - Miłony - Załuzie - Prycanowo.

Gleby Na obszarze gminy wyró żnia si ę dwa typy gleb. Gleby wytworzone z piasków i glin lekkich stanowi ące mady rzeczne. Wyst ępuj ą one w południowo-wschodniej cz ęś ci gminy. Charakteryzuj ą si ę du żą przepuszczalno ści ą i przewiewno ści ą oraz dobrymi warunkami wodno-powietrznymi. Drugi typ gleb, wytworzony z piasków gliniastych, glin piaszczystych, iłów z niewielkimi fragmentami gleb bielicowych wytworzonych z piasków, stanowi ą gleby płowe. Wyst ępuj ą one w północno-zachodniej cz ęś ci gminy. W dolinie rzeki Narwi wyst ępuj ą gleby piaszczyste, przepuszczalne.

Lasy Lesisto ść gminy jest nieco wy ższa ni ż średnia wojewódzka i krajowa (29,2%). Stanowi ą one 29,5 % powierzchni gminy. Najwi ększe kompleksy le śne rozci ągaj ą si ę na lewym brzegu Narwi oraz znajduj ą si ę w zachodniej cz ęś ci gminy. Przewa żaj ą lasy sosnowe na podło żu piaszczystym z ubogim podszytem.

Klimat Obszar gminy Ró żan znajduje si ę w granicach wschodniej dzielnicy rolniczo- klimatycznej. Przewa żaj ą zachodnie kierunki napowietrzania terenu. Teren gminy Ró żan charakteryzuje si ę najni ższym w skali regionu opadem dobowym (49-50 mm/d). Okolice Ró żana charakteryzuj ą si ę najmniejszymi maksymalnymi pr ędko ściami wiatrów - 17 m/s. Jest tu najwi ększy w skali regionu udział cisz atmosferycznych - od 12 do 20% w skali roku. Dominuj ące kierunki wiatrów to zachodnie i południowo-zachodnie. Powy ższe dane dotycz ą lat 1966-1990 (Stacja IMGW w Ostroł ęce).

4.2.2. Walory przyrodnicze Teren gminy znajduje si ę na obszarze wyró żniaj ącym si ę znaczn ą naturalno ści ą krajobrazu. O warto ściach przyrodniczych terenu decydują głównie doliny rzek i obszary

23 le śne. Na walory przyrodnicze gminy składaj ą si ę du że kompleksy le śne układaj ące si ę w zachodniej cz ęś ci gminy. Uwzgl ędniaj ąc walory przyrodnicze terenu gminy mo żna dokona ć podziału całego obszaru na dwie cz ęś ci. Cz ęść północno-zachodni ą, obejmuj ącą wysoczyzn ę, zbudowan ą z utworów piaszczystych na podło żu gliniastym i ilastym. Cz ęść południowo-wschodnia terenu gminy zbudowana z pisków i mułków, charakteryzuj ąca si ę du żym stopniem podatno ści na zanieczyszczenie wód podziemnych. Druga cz ęść wyró żnia si ę wi ększymi walorami przyrodniczymi i kwalifikuje si ę do ochrony prawnej. Natomiast cz ęść północno-zachodnia predysponowana jest do rozwoju funkcji rolniczej.

4.2.3. Stan sanitarny środowiska Gmina Ró żan nale ży do obszarów bez wi ększych źródeł zanieczyszczenia środowiska. Do znacz ących źródeł zanieczyszczenia środowiska mo żna zaliczy ć pojedynczo wyst ępuj ące wi ększe obiekty usługowe, hodowlane, zabudow ę zagrodow ą i procesy chemizacji rolnictwa. Nie rozwi ązana gospodarka ściekowa w zakresie ścieków socjalno-bytowych na terenie gminy stanowi problem zanieczyszczania wód powierzchniowych i gruntowych. Ze wzgl ędu na budow ę geologiczn ą, piaski w górnej warstwie litologicznej, zachodzi mo żliwo ść zanieczyszczania wód stanowi ących uj ęcia wody, szczególnie dla indywidualnych gospodarstw. W znacznym stopniu wody s ą zagro żone przez niewła ściwe gromadzenie i zagospodarowanie nawozów organicznych tj. gnojowicy i obornika. Innym zagro żeniem dla środowiska jest przypadkowe składowanie odpadów w różnych miejscach, szczególnie w lasach, obni żeniach terenowych itp. Na terenie gminy nie jest prowadzony monitoring komponentów środowiska przyrodniczego (powietrza, wód i klimatu akustycznego). Na stan środowiska mo że rzutowa ć istniej ące składowisko Instytutu Bada ń J ądrowych w Ró żanie. Do główniejszych obiektów stwarzaj ących mo żliwo ść zagro żenia stanu środowiska nale ży zaliczy ć składowiska odpadów (istniej ące, IBJ, zrekultywowane) stacje paliw i magazynowanie nawozów mineralnych.

4.2.4. Powi ązania funkcjonalne systemu przyrodniczego Elementami przyrodniczej struktury przestrzennej gminy jest dolina Narwi i obszary terenów le śnych. Znacz ącą rol ę odgrywa dolina rzeki Narwi z całym systemem obni żeń terenowych. Stanowi ą one najcenniejsze przyrodniczo obszary biocenoz wodno-łąkowych o silnych powi ązaniach funkcjonalnych. Dolina rzeki Ró żanicy jest mniej wyra źna chocia ż stanowi obszar mało przekształcony przez działalno ść człowieka. Dolina rzeki Narwi stanowi wa żny element w krajowym systemie obszarów chronionych. Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz.U. nr 25, poz. 133 ) został utworzony Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków - Dolina Dolnej Narwi PLB 140014.

4.2.5.Wra żliwo ść terenu na działania antropogeniczne Obszar gminy charakteryzuje si ę ró żnym stopniem podatno ści na degradacj ę środowiska. Najbardziej wra żliwe na degradacj ę s ą tereny zasiedlone przez biocenozy wodne i ł ąkowe, wyst ępuj ące w obni żeniach terenowych, w szczególno ści dolina Narwi i dopływów powierzchniowych. Uwarunkowania naturalne w zakresie budowy geologicznej i poziomu wód gruntowych ułatwiaj ą migracj ę zanieczyszcze ń na du że odległo ści. Do obszarów wra żliwych zalicza si ę lasy, głównie wyst ępuj ące na siedliskach boru

24 suchego z przewag ą drzewostanu sosnowego młodszych klas wiekowych. Stopie ń odporno ści wzrasta wraz z wiekiem drzewostanu i ró żnorodno ści ą gatunkow ą siedliska. Stosunkowo du żą odporno ści ą na działalno ść człowieka odznaczaj ą si ę tereny płaskie wysoczyzny. Nale ży zaznaczy ć, że wszelkie formy wzniesie ń, szczególnie zboczy s ą nara żone na przekształcenia w wyniku działalno ści człowieka. Objawia si ę to niwelowaniem terenu, podcinaniem zboczy dolin i stoków. Tereny wzniesie ń s ą degradowane ponadto w sposób naturalny w wyniku erozji wodnej i wietrznej. Do obszarów szczególnej ochrony, w skali gminy, nale ży zaliczy ć dolin ę rzeki Narew i Ró żanica oraz tereny kompleksów le śnych wyst ępuj ących w zachodniej i północnej cz ęś ci gminy.

4.2.6. Tereny zagro żone powodzi ą i osuwaniem się mas ziemnych Wg „Atlasu sytuacji powodziowej rzek Bug i Narew na terenie województwa ostroł ęckiego” wykonanego przez Przedsi ębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne w 1980 r. wsie Chełsty, Dyszobaba i Kaszewiec pozostaj ą w zasi ęgu oddziaływa ń powodziowych. Według "Studium dla obszarów nieobwałowanych narażonych na niebez-pieczeństwo powodzi" opracowanym w 2004r. przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie na terenie gminy Różan istnieją obszary bezpośredniego zagrożenia powodzią (wzdłuż rzeki Narew) o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% oraz 5%. W ich obrębie znajdują się rozległe łąki i zarośla na wschodnim brzegu rzeki i zdecydowanie węższe na zachodnim. W obrębie terenów zagrożonych bezpośrednim zalewem o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% znajdują się również tereny zabudowane w obrębie sołectw: Chełsty, Dąbrówka (m. Szygi Rębisze), Kaszewiec. W "Studium dla obszarów nieobwałowanych narażonych na niebezpieczeństwo powodzi" zostały wyznaczone również obszary zagrożone osuwaniem się mas ziemnych - obejmują skarpę przykorytową Wysoczyzny Ciechanowskiej w mieście Różan oraz w sołectwie Paulinowo, tereny te jednak nie znajdują się we właściwym rejestrze prowadzonym przez Starostę Makowskiego.

4.2.7. Zagro żenia środowiska przyrodniczego Środowisko przyrodnicze w Gminie Ró żan nie nale ży do zdegradowanych ani szczególnie zagro żonych, poza wyj ątkiem nie do ko ńca udokumentowanego oddziaływania Krajowego Składowiska Odpadów Promieniotwórczych. Do źródeł potencjalnego zagro żenia środowiska mo żna zaliczy ć stacje paliw, skład nawozów mineralnych, składowiska odpadów i oczyszczalnie ścieków. Elementy środowiska przyrodniczego na terenie gminy nie s ą obj ęte planem monitoringu. Monitoringiem obejmuje si ę wody rzeki w przekroju m. Ró żana i okresowo Instytut Badań Jądrowych wykonuje analizy wody podziemnej i promieniowania w rejonie Krajowego Składowiska Odpadów Promieniotwórczych. Wody rzeki Narwi wg ustale ń krajowych powinny odpowiada ć I klasie czysto ści. Analiza stanu czysto ści wody w rzece Narew w przekroju Różana od 1994 r. potwierdza pozaklasowy stan czysto ści wód. Porównując zmiany stężeń charakterystycznych wybranych związków w ciągu ostatnich 20 lat można stwierdzić powolna poprawę stanu czystości rzeki zarówno we wskaźnikach fizyko-chemicznych jak i sanitarnych (w 2001r. - III klasa czystości, w 2006r. - IV klasa czystości). Zanieczyszczenia bakteriologiczne w rzece świadcz ą o wprowadzaniu nie oczyszczonych ścieków socjalno-bytowych do rzeki. Mo że to nast ępowa ć w sposób bezpo średni lub po średni poprzez infiltracj ę z terenów s ąsiednich.

25 We wsiach na terenie gminy nie wyst ępuje kanalizacja sanitarna i nie funkcjonuj ą oczyszczalnie ścieków. Gospodarka ściekowa rozwi ązywana jest głównie poprzez stosowanie zbiorników nie zawsze szczelnych. Warunki aerosanitarne w gminie nale ży uzna ć za dobre. Nie wyst ępuj ą tu wi ększe źródła emisji znacz ące dla zanieczyszczenia powietrza. Na stan czysto ści powietrza rzutuje spalanie węgla dla potrzeb ogrzewania budownictwa mieszkaniowego i podstawowych usług z zakresu infrastruktury społecznej. Jako ść powietrza atmosferycznego na terenie miasta i w tym na przedmiotowym terenie nie jest obj ęta monitoringiem. Odpady komunalne składowane s ą na wysypisku gminnym. Stan kondycji lasów ulega powolnemu pogorszeniu, głównie ze względu na siln ą antropopresj ę.

4.2.8. Obszary prawnie chronione Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz.U. nr 25, poz. 133 ) został utworzony na terenie miasta i gminy Różan Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków - Dolina Dolnej Narwi PLB 140014, obejmujący część miasta Różan oraz sołectw: Chełsty, Dąbrówka, Dyszobaba, Dzbądz, Kaszewiec i Paulinowo o łącznej powierzchni 1469,7 ha. Wyznaczony na podstawie ustawy o ochronie przyrody w/w obszar ochrony przyrody obejmuje najcenniejsze zbiorowiska nadwodne, które są miejscem bytowania i żerowania gatunków ptaków wymienionych w załączniku nr 1 Dyrektywy Ptasiej (Dyrektywy Rady 79/409/EWG).

Rozporządzeniem Nr 15 Wojewody Mazowieckiego z dnia 26 lutego 2008r. w sprawie pomników przyrody położonych na terenie powiatu makowskiego ustanowiono na terenie sołectwa Kaszewiec pomnik przyrody – grupę dębów szypułkowych. Ponadto w najbliższym sąsiedztwie gminy w leśnictwie Kaszewiec tym samym rozporządzeniem ustanowiono również pomnik przyrody – pojedynczy dąb szypułkowy. W ww. rozporządzeniu ustalono rygory ochronne w stosunku do ustanowionych drzew pomnikowych. Ochrona drzew dotyczy zasięgu korony i systemu korzeniowego, jednak nie mniej niż promień 15m od zewnętrznej krawędzi pnia drzewa.

Obiekt podlegający Lp. Lokalizacja pomników przyrody Obwód Wysokość ochronie sołectwo Kaszewiec, 400, 360, 5 drzew – gat. dąb 21, 21, 25, 1. Nadleśnictwo Pułtusk, leśnictwo 360, 370, szypułkowy 20, 26 Kaszewiec, dz. nr ewid. 22/553/2 360 gmina Goworowo, Nadleśnictwo 1 drzewo – gat. dąb 2. Pułtusk, leśnictwo Kaszewiec, dz. 440 22 szypułkowy nr ewid. 727/53/1

Zgodnie z wytycznymi Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego na terenie gminy Różan planowane jest utworzenie: • Parku Krajobrazowego (Narwiańskiego Parku Krajobrazowego) obejmującego swoim zasięgiem sołectwa: Chełsty, Chrzczonki, Dąbrówka, Dyszobaba, Dzbądz, Kaszewiec, Mroczki - Rębiszewo oraz fragment miasta Różan i sołectwa Paulinowo, • Obszaru Chronionego Krajobrazu w zachodniej części gminy, obejmującego m.in.

26 duży kompleks leśny a także tereny łąkowe wzdłuż Różanicy w sołectwach: Podborze, Ponikiew Zawady, Prycanowo, Szygi, Załęże Eliasze, Załęże Gartki, Załęże Sędzięta, Załęże Wielkie i Załuzie.

Ponadto w opracowaniu dr Z.Kasprzykowskiego "Inwentaryzacja oraz waloryzacja gatunków ptaków, dla których został wyznaczony OSOP NATURA 2000 "Dolina Dolnej Narwii" symbol PLB 140014 oraz ich siedlisk w granicach gminy Różan" zaproponowano utworzenie na terenie doliny Narwi trzech użytków ekologicznych: 1) „Starorzecze na południe od miejscowości Chełsty”, 2) „Starorzecze i łąki przy miejscowości Dąbrówka”, 3) „Łąki i starorzecze na północ od drogi krajowej nr 60” oraz jednego rezerwatu przyrody (częściowego): „Zakole Narwi przy miejscowości Dyszobaba”.

Nale ży zaznaczy ć, że: • według krajowego systemu obszarów chronionych EKONET-PL cz ęść terenu gminy jest przewidziana do obj ęcia prawn ą form ą ochrony przyrody. Dolina rzeki Narew kwalifikowana jest jako korytarz ekologiczny o znaczeniu mi ędzynarodowym, • według projektu Studium zagospodarowania przestrzennego województwa ostroł ęckiego opracowanego w WBBP w Ostroł ęce w 1997 r. przewiduje si ę utworzenie Narwia ńskiego Parku Krajobrazowego obejmuj ącego dolin ę rzeki Narew, w tym równie ż na terenie gminy Ró żan. Zagadnienie ochrony przyrodniczej terenów na terenie gminy winno wynika ć z przyj ętego przez rad ę gminy gminnego Programu Ochrony Środowiska.

4.3. Osadnictwo W granicach gminy znajduje si ę 1 miasto i 18 sołectw. G ęsto ść zaludnienia wynosz ąca 56 osób / km2 jest wy ższa od średniej g ęsto ści na terenie powiatu i terenach wiejskich województwa. Miejscowo ści gminy s ą zró żnicowane pod wzgl ędem powierzchni i liczby mieszka ńców, ok. 67% jednostek osadniczych, to miejscowo ści małe, o zaludnieniu do 100 mieszka ńców. Do najwi ększych wsi pod wzgl ędem liczby mieszka ńców nale żą : Dzb ądz (309 osób), Załuzie (303 osoby) i Dyszobaba (198 osób). Wiele wsi posiada rozproszon ą zabudow ę, co w istotny sposób determinuje wyposa żenie w urz ądzenia infrastruktury technicznej i społecznej.

4.4. Warto ści kulturowe Na terenie gminy Ró żan wg danych rejestrowanych prowadzonych przez słu żby Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków ochronie prawnej podlegaj ą nast ępuj ące obiekty: 1) wpisane do rejestru zabytków w miejscowo ści Ró żan: • Ko ściół parafialny pw. Św. Anny murowany z XVI wieku - wpisany w rejestr zabytków pod numerem 121/3/58/13, • Kaplica grobowa na cmentarzu grzebalnym murowana z około 1880 roku - wpisana w rejestr zabytków pod numerem 145, • Cmentarz parafialny - wpisany w rejestr zabytków pod numerem 213, • Zespół fortów obronnych, fort I murowany, fort II i fort III murowany z 1830 roku - wpisane w rejestr zabytków pod numerem 117.

Zgodnie ze stanem z dn. 0 5.0 7.20 11 r. obiekty i obszary wpisane do rejestru zabytków

27 z terenu miasta Różan są następujące: • kościół parafialny p.w. św. Anny, XVI-XVII, nr rej.: A-386 wpisany dn. 21.01.1958r. (wraz z wyposażeniem wnętrza i najbliższym otoczeniem) , • cmentarz rzymsko - katolicki, 2 poł. XIX, nr rej.: A-533 wpisany dn. 30.01.1986r., • kaplica grobowa rodziny Kossakowskich, 1880, nr rej.: A-480 wpisana dn. 12.12.1981r. (znajdująca się na cmentarzu parafialnym) , • 2 forty nr 1 i 2, 1912, nr rej.: A-452 wpisane dn. 20.04.1978r., • nagrobek rodziny Gromadzkich (anioł), znajdujący się na cmentarzu parafialnym, nr rej.: B- 4/81/68 .

2) wpisane do ewidencji zabytków w miejscowo ści Kaszewiec: • Dom Nr 9 w miejscowości Prycanowo: • Krzyż przydrożny u zbiegu ulic gminnych w miejscowości Mroczki-Rębiszewo: • Krzyż przydrożny w miejscowo ści Ró żan: • Dom Nr 1 przy ul. Hallera 1, • Dom murowany Nr 6 na ul. Kili ńskiego z 1904 roku, • Dom murowany Nr 9 na ul. Kili ńskiego z 1907 roku, • Dom Nr 19 przy ul. 3-go Maja, • Dom murowany Nr 7 na Rynku (Plac Obrońców Różana) z pocz ątku XX wieku, • Dom Nr 9 przy ul. Sienkiewicza, • Dom Nr 26 przy ul. Sienkiewicza, • Dom Nr 30 przy ul. Sienkiewicza, • Dom murowany Nr 43 na ul. Sienkiewicza z 1929 roku, • Dom Nr 10 przy ul. Warszawskiej, • Krzyż przydrożny u zbiegu ulic Warszawskiej i Ostrowskiej w miejscowości Szygi: • Krzyż przydrożny z granitu, • Krzyż przydrożny żeliwny na cokole z granitu w miejscowo ści Załuzie: • Dom Nr 20, • Dom Nr 21, • Dom drewniany Nr 31 z 1917 roku, • Krzyż przydrożny, • Krzyż przydrożny z granitu.

3) Na terenie gminy zlokalizowanych jest 7 4 stanowisk archeologicznych. S ą to:

Nr Lp. Miejscowo ść Nr AZP Chronologia stanowiska 1. Szygi 15 42-69 nowo żytno ść 2. Szygi 16 42-69 staro żytno ść -wczesne średniowiecze, nowo żytno ść 3. Szygi 17 42-69 staro żytno ść , wczesne średniowiecze, nowo żytno ść 4. Szygi 37 42-69 nowo żytno ść 5. Szygi 38 42-69 nowo żytno ść 6. Zał ęż e - Eliasze 44 42-69 nowo żytno ść 7. Zał ęż e - Gartki 7 42-69 nowo żytno ść

28 8. Zał ęż e - Sędzi ęta 43 42-69 nowo żytno ść 9. Załęże Wielkie 42 42-69 nowo żytno ść d. Zał ęż e-Wypychy 10. Załęże -Gar tki 8 42-69 nowo żytno ść d. Zał ęż e - Rzezaki 11. Zawady Ponikiew 6 42-69 pó źne średniowiecze /nowo żytno ść , nowo żytno ść 12. Zawady Ponikiew 18 42-69 wczesne średniowiecze XII w. 13. Zawady Ponikiew 19 42-69 pó źne średniowiecze, nowo żytno ść 14. Zawady Ponikiew 20 42-69 wczesne średniowiecze XI-XIII w., pó źne średniowiecze /nowo żytno ść 15. Zawady Ponikiew 21 42-69 wczesne średniowiecze XII w., pó źne średniowiecze 16. Zawady Ponikiew 22 42-69 wczesne średniowiecze XI-XIII w., nowo żytno ść 17. Zawady Ponikiew 4 42-69 pó źne średniowiecze, pó źne średniowiecze /Świ ęta Trójca /nowo żytno ść , nowo żytno ść 18. Prycanowo 5 42-69 średniowiecze 19. Prycanowo 12 42-69 pó źne średniowiecze, nowo żytno ść 20. Prycanowo 13 42-69 wczesne średniowiecze, pó źne średniowiecze, nowo żytno ść 21. Prycanowo 14 42-69 okres wpływów rzymskich -kult. przeworska 22. Miłony 39 42-69 wczesne średniowiecze XII - XIII w. 23. Miłony 40 42-69 wczesne średniowiecze XI - XII w., pó źne średniowiecze /nowo żytno ść , 24. Miłony 41 42-69 wczesne średniowiecze XI - XIII w., pó źne średniowiecze, nowo żytno ść 25. Dyszobaba 3 42-70 26. Dyszobaba 15 42-70 nowo żytno ść 27. Chełsty 4 42-70 okres late ński, okres wpływów rzymskich 28. Chełsty 32 A 42-70 nowo żytno ść 29. Chełsty 32 B 42-70 nowo żytno ść 30. Chełsty 33 42-70 średniowiecze 31. Chełsty 34 42-70 neolit strefy le śnej, epoka br ązu-kult. łu życka 32. Chełsty 35 42-70 neolit /epoka br ązu 33. Chełsty 36 42-70 nowo żytno ść 34. Chełsty 38 42-70 nowo żytno ść 35. Chełsty 39 42-70 nowo żytno ść 36. Chełsty 40 42-70 nowo żytno ść 37. Chełsty 41 42-70 nowo żytno ść 38. Zał ęż e Wielkie 20 42-70 nowo żytno ść 39. Zał ęż e Wielkie 21 42-70 nowo żytno ść 40. Zał ęż e Wielkie 22 42-70 nowo żytno ść 41. Chrzczonki 24 A 42-70 nowo żytno ść 42. Dyszobaba 24 B 42-70 nowo żytno ść 43. Dyszobaba 29 42-70 nowo żytno ść 44. Dyszobaba 30 42-70 nowo żytno ść 45. Dyszobaba 31 42-70 średniowiecze 46. Dyszobaba 37 42-70 nowo żytno ść 47. Miłony 23 42-70 pó źne średniowiecze /nowo żytno ść 48. Podborze 16 43-69 epoka kamienia 49. Podborze 7 43-69 średniowiecze 50. Załuzie 1 43-69 średniowiecze 51. Załuzie 9 43-69 średniowiecze 52. Kaszewiec 1 43-70 epoka kamienia 53. Kaszewiec 2 43-70 neolit /epoka br ązu, epoka br ązu 54. Kaszewiec 3 43-70 neolit /epoka br ązu 55. Kaszewiec 4 43-70 neolit 56. Kaszewiec 5 43-70 neolit /epoka br ązu, epoka br ązu 57. Kaszewiec 6 43-70 mezolit, neolit /epoka br ązu, epoka br ązu 58. Kaszewiec 7 43-70 neolit

29 59. Kaszewiec 8 43-70 neolit /epoka br ązu 60. Kaszewiec 9 43-70 epoka br ązu 61. Kaszewiec 10 43-70 epoka br ązu /epoka żelaza, epoka żelaza 62. Kaszewiec 11 43-70 epoka br ązu /epoka żelaza, nowo żytno ść 63. Kaszewiec 12 43-70 staro żytno ść , nowo żytno ść 64. Dąbrówka 19 43-70 nowo żytno ść 65. Kaszewiec 22 43-70 neolit /epoka br ązu 66. Kaszewiec 23 43-70 epoka br ązu /epoka żelaza, nowo żytno ść 67. Prycanowo 17 43-70 pó źne średniowiecze /nowo żytno ść 68. Ró żan 14 43-70 pó źne średniowiecze /nowo żytno ść 69. Ró żan 15 43-70 staro żytno ść , nowo żytno ść 70. Ró żan 16 43-70 staro żytno ść , pó źne średniowiecze /nowo żytno ść 71. Ró żan 18 43-70 nowo żytno ść 72. Ró żan 20 43-70 pó źne średniowiecze /nowo żytno ść 73. Ró żan 21 43-70 epoka kamienia 74. Dzb ądz 16 44-70 stanowiska z ceramik ą staro żytn ą

4.5. Infrastruktura społeczna i obsługa ludno ści

Mieszkalnictwo Zasoby mieszkaniowe miasto i gminy Ró żan wg danych Rocznika Statystycznego Województwa Mazowieckiego za 2001r. wynosz ą 1359 mieszka ń, 4996 izb, 89177 m 2 powierzchni u żytkowej. Średnio w jednym mieszkaniu o pow. u żytkowej 65,6 m 2 zamieszkuje 3,45 osób, na 1 osob ę przypada 19,0 m 2 pow. u żytkowej. Warunki mieszkaniowe w gminie s ą zbli żone do warunków wyst ępuj ących w powiecie makowskim i w województwie mazowieckim. Na terenach wiejskich główn ą form ą zabudowy jest zabudowa zagrodowa i zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna a tak że letniskowa. W mie ście dominuje zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna b ędąca własno ści ą prywatn ą (ok. 65%). Mieszkania w budynkach komunalnych stanowi ą 8%, a w budynkach spółdzielczych 27% ogółu mieszka ń w mie ście. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego za rok 2007 zasoby mieszkaniowe w mieście Różan wynosiły: 948 mieszkań, 3 847 izb, 69 334 m 2 powierzchni użytkowej, natomiast w gminie odpowiednio: 616 mieszkań, 2 234 izb, 45 932 m 2 powierzchni użytkowej. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania wynosiła 73,9m 2. Zasoby komunalne, spółdzielni mieszkaniowych, zakładów pracy i pozostałych podmiotów stanowiły ok. 22,3% ogółu izb (77,7% stanowią zasoby osób fizycznych).

Oświata i wychowanie Wychowanie przedszkolne Na terenie miasta i gminy (na koniec 2002r.) liczba dzieci w wieku przedszkolnym 3-6 lat wynosiła 186, z tego w mie ście 108, na wsi 78. Funkcjonuje tylko jedno cztero-oddziałowe przedszkole samorz ądowe w Ró żanie (120 miejsc), do którego ucz ęszcza 78 dzieci, czyli o 46 dzieci mniej ni ż w roku 1993/94, zatrudnionych jest 9 wychowawców. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego w 2007r. w mieście i gminie Różan było łącznie 184 dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Do przedszkola samorządowego w Różanie uczęszczało 100 dzieci, natomiast do przyszkolnego oddziału przedszkolnego na terenie gminy uczęszczało 4 dzieci.

30 Szkolnictwo podstawowe Na terenie miasta i gminy funkcjonuj ą dwie publiczne szkoły podstawowe: jedna I-VI w Ró żanie i jedna filialna I-III w Załuziu. W roku szkolnym 2002/2003 w wy żej wymienionych szkołach pobierało nauk ę 428 uczniów czyli o 268 uczniów mniej ni ż w roku szkolnym 1993/94. Ł ącznie w szkołach podstawowych zatrudnionych jest 34 nauczycieli. Na jednego nauczyciela przypada średnio 12,6 uczniów, w mie ście 13,6 a na wsi 5. Na 1 oddział w szkole miejskiej przypada 24 uczniów a na wsi 10. Na terenie miasta-gminy funkcjonuje 1 gimnazjum w Ró żanie o 9 oddziałach, do którego ucz ęszcza 208 uczniów, zatrudnionych jest 28 nauczycieli. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego za rok 2007 do szkoły podstawowej zlokalizowanej na terenie gminy uczęszczało 15 uczniów, natomiast do szkoły podstawowej zlokalizowanej w mieście Różan uczęszczało 266 uczniów. Współczynnik skolaryzacji w gminie wynosił 11,63%, w mieście 171,61%. Do gimnazjum w Różanie uczęszczało 190 uczniów. Współczynnik skolaryzacji wynosił brutto 169,64%, netto 168,75%.

Szkoły średnie Na terenie miasta funkcjonuje Zespół Szkół, w którym znajduj ą si ę nast ępuj ące szkoły: • Liceum Ogólnokształc ące, • Liceum Ekonomiczne, • Technikum Mechanizacji Rolnictwa, • Zasadnicze Szkoły Zawodowe. W Zespole Szkół w 19 oddziałach pobiera nauk ę 514 uczniów, zatrudnionych jest 40 nauczycieli. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego za rok 2007 do szkoły zawodowej uczęszczało 34 uczniów, do technikum 109, do liceum 175.

Ochrona zdrowia Miasto i Gmina Ró żan w zakresie lecznictwa zamkni ętego i specjalistycznego obsługiwana jest przez szpital i przychodnie specjalistyczne w Makowie Maz. Opiek ę lekarsk ą świadcz ą: • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej - lekarz rodzinny i pediatra, • Przychodnia lekarska podstawowej opieki zdrowotnej, • Przychodnia lekarska dla dorosłych i dzieci, • Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej - Zespół Poradni Specjalistycznych - filia Ró żan, • dwa gabinety stomatologiczne, Wszystkie przychodnie zlokalizowane s ą w Ró żanie, zatrudnionych jest 9 lekarzy (3 lekarzy podstawowej opieki i 6 specjalistów), 2 stomatologów oraz 7 piel ęgniarek. Na 1 lekarza (ł ącznie ze specjalistami) przypada 527 osób, na 1 lekarz stomatologa 2370 osób. Dost ępno ść ludno ści do podstawowej opieki zdrowotnej jest utrudniona, wska źnik liczby lekarzy na 10 tys. mieszka ńców jest ponad dwukrotnie ni ższy ni ż średnio w powiecie makowskim i prawie czterokrotnie ni ższy ni ż średni w województwie. Na terenie gminy jest jedna apteka zlokalizowana w mie ście. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego w 2007r. istniały w mieście Różan 4 placówki ambulatoryjnej opieki zdrowotnej oraz 2 apteki. Na jedną aptekę ogólnodostępną przypadały 1 332 osoby.

31 Opieka i pomoc społeczna W roku 1995r. ze świadcze ń pomocy społecznej skorzystało 320 osób, co stanowiło 6,7 % wszystkich mieszka ńców miasta i gminy. W 2002r. liczba mieszka ńców obj ętych pomoc ą społeczn ą zwi ększyła si ę do 402 co stanowiło 8,5 % ogółu mieszka ńców. Na terenie gminy jest du że zró żnicowanie odsetka osób korzystaj ących z pomocy najwi ększy odsetek stanowi ą mieszka ńcy miasta. Wśród osób obj ętych pomoc ą opieki społecznej najliczniejsz ą grup ę stanowi ą osoby bezrobotne, rodziny wielodzietne i niepełnosprawni.

Kultura i sport Według danych z Urz ędu Gminy na terenie miasta i gminy funkcjonuj ą: • Gminny O środek Upowszechniania Kultury w Ró żanie, • Gminna Biblioteka w Ró żanie, • Świetlica socjoterapeutyczna - siedziba Domu Dziennego Pobytu w Ró żanie • Świetlica w Mroczkach-Rębiszewo, • Świetlica w Dzb ądzu (w budowie), Poza w/w obiektami na terenie miasta i gminy znajduje si ę ko ściół parafialny w Ró żanie oraz kaplica w miejscowo ści Zawady-Ponikiew. Na terenie miasta jest stadion sportowy. Ponadto przy Zespole Szkół w Ró żanie i przy szkole podstawowej w Załuziu znajduj ą si ę boiska sportowe. Na terenie miasta funkcjonuje Uczniowski Parafialny Klub Sportowy "Victoria".

Handel Najwi ększa koncentracja placówek handlowych jest w mie ście Ró żanie, gdzie zlokalizowane jest 15 sklepów spo żywczych i 16 przemysłowych, ponadto jest kwiaciarnia, ksi ęgarnia, drogeria, artykuły AGD, gospodarstw o domowe, sklep wielobran żowy oraz 8 sklepów z odzie żą u żywan ą. Na terenie gminy znajduje si ę 7 sklepów spo żywczych. Ogółem w handlu na terenie miasta i gminy zatrudnionych jest 58 osób.

Gastronomia Placówki gastronomiczne zlokalizowane s ą głównie w mie ście, s ą to: • Zajazd Rycerski, • bar gastronomiczny, • kawiarnia "Baryłka", • hotelik - bar. Na terenie gminy działa tylko jeden punkt gastronomiczny w Kaszewcu zlokalizowany w Ośrodku Wczasowym "Florian". Ogólnie w placówkach gastronomicznych zatrudnionych jest 11 osób.

Administracja publiczna i obsługa finansowa Funkcje w zakresie administracji publicznej i obsługi finansowej skoncentrowane s ą w Ró żanie. Najwa żniejsze z nich to: • Urz ąd Gminy, • Bank Spółdzielczy, • Ośrodek Pomocy Społecznej, • Posterunek Policji, • Komenda Powiatowa Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w Makowie Maz.- Jednostka Ratowniczo-Ga śnicza w Ró żanie. Ponadto na terenie gminy zlokalizowane s ą OSP obiekty stra żnic we wsiach: Załuzie, Szygi,

32 Chełsty, i Ró żan.

Poczta i telekomunikacja Na terenie miasta i gminy funkcjonuje 1 Urz ąd Pocztowy w Ró żanie, który obsługuje mieszka ńców miasta i gminy. Wszystkie miejscowo ści maj ą mo żliwo ść korzystania z poł ącze ń telefonicznych. Na terenie miasta s ą dwie stacje sieci telefonii komórkowej i wie ża przeka źnikowa RTV.

Działalno ść produkcyjna i usługowa Na terenie miasta i gminy obecnie (wg danych UG) zarejestrowanych jest 108 jednostek usługowych: 76 na terenie miasta, 32 na terenie gminy. Ponadto na terenie miasta funkcjonuj ą nast ępuj ące zakłady produkcyjne: • Tartak, • Przedsi ębiorstwo Produkcyjno-Handlowo "ERAR", • Produkcja w ęgla drzewnego i brykietu "GRILL", • Forty S.C. - produkcja opakowa ń "SKIN-BLISTER", • Narew Styl Sp. z o.o., • Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska", • Zakład Produkcji Handlowej "ELBRUK", oraz • Zakład Produkcji Drzewnej "Drewbud" w Kaszewcu, W wy żej wymienionych zakładach zatrudnione jest 183 osoby.

Problemy społeczne W obecnej sytuacji podstawowymi problemami demograficznymi, wpływaj ącymi na sytuacj ę gminy i w konsekwencji na jej rozwój przestrzenny, s ą: • wysoki odpływ ludno ści miejskiej i wiejskiej do innych miast, • malej ący przyrost naturalny (współczynnik przyrostu naturalnego na 1000 ludno ści wynosił w 1995r.: w mie ście 3,15 na wsi 4,04; w 2001r. średni : - 0,8; w 2002r.: w mie ście 1,0 a na wsi 2,2), • zaburzona struktura wieku z powodu licznej nadwy żki kobiet nad m ęż czyznami, (obecnie w mie ście wska źnik ten wynosi 104 kobiety na 100 m ęż czyzn a w cz ęś ci wiejskiej gminy 108), • wysokie bezrobocie (stopa bezrobocia w miasto-gminie wynosiła 20%, ok. 80% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych nie posiada prawa do zasiłku), • ubo żenie ludno ści (wzrasta liczba osób korzystaj ących z pomocy społecznej), • utrudniona dost ępno ść ludno ści do podstawowej opieki zdrowotnej (wska źnik liczby lekarzy na 10 tys. mieszka ńców jest ponad dwukrotnie ni ższy ni ż średnio w powiecie makowskim i prawie czterokrotnie ni ższy ni ż średni w województwie). • znaczne niedoinwestowanie w zakresie obiektów sportu na terenach wiejskich, W ci ągu najbli ższych lat przewiduje si ę zmniejszenie tempa odpływu ludno ści wiejskiej do miast. Tempo i przebieg zmian uzale żniony b ędzie głównie od rozwoju gospodarczego kraju, zmian strukturalnych w rolnictwie i od ilo ści nowych miejsc pracy na terenie miasta i gminy.

33 4.6. Komunikacja Układ drogowy Gmina Ró żan dobrze powi ązana jest komunikacyjnie z Warszaw ą oraz regionalnymi ośrodkami rozwoju: Ostroł ęką i Ciechanowem oraz o środkami powiatowymi: Ostrów Mazowiecka i Maków Mazowiecki. Gmina i miasto Ró żan poprzez istniej ący układ dróg krajowych i powiatowych oraz gminnych posiada równie ż dobre poł ączenia komunikacyjne z s ąsiednimi gminami: od północy graniczy z gmin ą Młynarze, od południa z gmin ą Rzewnie, od wschodu z gmin ą Goworowo, od zachodu z gmin ą Czerwonka. Nadrz ędny układ komunikacji kołowej w gminie stanowi ą drogi krajowe oraz drogi powiatowe. Ł ączna długo ść dróg krajowych na obszarze miasta i gminy Ró żan wynosi 16,74 km. W skład dróg krajowych na terenie gminy i m. Ró żan wchodz ą nast ępuj ące drogi: • Droga krajowa nr 60 , stanowi ąca fragment tzw. „Wielkiej Obwodnicy Mazowsza” relacji: Płock - Ciechanów - Ró żan - Ostrów Mazowiecka – drogi Nr 8 o ł ącznej długo ści - 9,766 km , z tego: 3,361 km w granicach miasta Różan i 6,405 km w granicach gminy. Przebiega ona przez teren m. Ró żan oraz wsi: Załuzie i Kaszewiec. Droga ta stanowi ci ąg komunikacyjny obsługuj ący północne rejony województwa mazowieckiego, prowadzi ci ęż ki transport krajowy i mi ędzynarodowy omijaj ąc "w ęzeł warszawski". Obsługuje równie ż ruch tranzytowy o charakterze gospodarczym z Płocka oraz w kierunku Siedlec. Parametry techniczne tej drogi przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: szeroko ść jezdni- 7,0 m na całej długo ści, kategoria ruchu - droga główna ruchu przyspieszonego- GP, stan techniczny - średni. • Droga krajowa nr 61 , relacji: Warszawa- Ró żan - Ostroł ęka- Łom ża o ł ącznej długo ści 6,974 km, z tego na obszarze miasta Ró żan - 4,155 km , a na obszarze gminy - 2,819 km. Przebiega przez teren m. Ró żan oraz wsi Dyszobaba. Droga ta stanowi ci ąg komunikacyjny obsługuj ący północno-wschodnie rejony województwa mazowieckiego, prowadzi ci ęż ki transport krajowy i mi ędzynarodowy. Droga ta obsługuje równie ż regionalny ruch tranzytowy o charakterze rekreacyjnym i gospodarczym z Warszawy w kierunku Mazur. Parametry techniczne tej drogi przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: szeroko ść jezdni jest zmienna i wynosi na poszczególnych odcinkach 6,0 m i 9,0 m na całej długo ści, kategoria ruchu - droga główna ruchu przyspieszonego- GP, stan techniczny - średni. Uzupełnieniem układu drogowego s ą drogi powiatowe, ł ącz ące główne o środki osadnicze z drogami krajowymi. Ogólna długo ść dróg powiatowych na terenie gminy wynosi 26,180 km, w tym odcinek miejski 1,150 km o nawierzchni bitumicznej, a odcinki zamiejskie- 25,030 km, z tego o nawierzchni bitumicznej 18,028 km, o nawierzchni gruntowej wzmocnionej żwirem- 1,382km, o nawierzchni gruntowej- 4,810 km, o nawierzchni tłuczniowej- 0,810 km. Na sie ć dróg powiatowych składaj ą si ę nast ępuj ące drogi: • Droga powiatowa nr 2102w , relacji Kaszewiec - Chełsty - Jawory Stare (od drogi krajowej nr 60). Długo ść drogi na terenie gminy i m. Ró żan wynosi 7,290 km, z tego o nawierzchni bitumicznej 4,350 km o szeroko ści jezdni- 4,0 m, o nawierzchni gruntowej naturalnej -2,940 km. Klasa techniczna "L"*. Droga wymagaj ąca przebudowy. • Droga powiatowa nr 2128w , relacji Ró żan- Dzb ądz - Drozdowo. Długo ść drogi na terenie gminy i m. Ró żan wynosi 8,250 km, z tego 7,100 km w granicach gminy- odcinek ten posiada nawierzchni ę bitumiczn ą o szeroko ści jezdni 5,5 m oraz odcinek długo ści 1,150 km- droga miejska- ulica Królowej Bony. Klasa techniczna "Z" . • Droga powiatowa nr 2103w , relacji Załuzie- Ponikiew Wielka. Długo ść odcinka na terenie gminy wynosi 1,870km- posiada nawierzchni ę gruntow ą naturaln ą o szeroko ści

34 5,0 m. Klasa techniczna "L".* Droga wymagaj ąca przebudowy. • Droga powiatowa nr 2129w , relacji Chrzczonki - Szygi - Ponikiew Wielka. Ł ączna długość drogi na terenie gminy wynosi 5,620 km, z tego 4,810 km o nawierzchni bitumicznej o szeroko ści zmiennej od 3,5 - 5,5 km, odcinek 0,810 km o nawierzchni tłuczniowej o szeroko ści 5,5 m. Klasa techniczna "L".* Droga wymagaj ąca przebudowy. • Droga powiatowa nr 2104w , relacji Gła żewo - Świ ęszki - Sielu ń. Ł ączna długo ść drogi na terenie gminy wynosi 4,3 km, z tego 2,918 km o nawierzchni bitumicznej o szeroko ści jezdni 3,5 m, odcinek 1,382 km o nawierzchni gruntowej wzmocnionej żwirem o szeroko ści 5,5 m. Klasa techniczna "L".* Droga wymagaj ąca przebudowy. Stan techniczny dróg powiatowych na terenie gminy mo żna oceni ć jako średni. Drogi gminne o ł ącznej długo ści 39,614 km stanowi ą uzupełnienie układu drogowego gminy. Obsługuj ą one zabudow ę rozproszon ą oraz komunikacj ę wewn ątrz wsi. Tworz ą poł ączenia mi ędzy wsiami i ułatwiaj ą dojazdy do u żytków rolnych. Na sie ć dróg gminnych składaj ą si ę nast ępuj ące drogi: Rodzaj nawierzchni Drogi do Całkowita drogi-długo ść w km modernizacji Lp. Nr drogi Nazwa drogi długo ść w 2003r. drogi w km bitumiczna gruntowa długo ść w km 1 2803001 Kaszewiec- Dzb ądzek 2,130 2,130 - - od dr. pow. /Kaszewiec - Chełsty / - 2 2803002 3,030 - 3,030 3,030 Dąbrówka 3 2803003 Dzb ądz - Mroczki Kawki 3,495 - 3,495 - 4 2803004 Dzb ądz - Napiórki 1,918 - 1,918 - 5 2803005 Ró żan - Mroczki R ębiszewo 4,048 3,700 0,348 - 6 2803006 Dzb ądz - Mroczki R ębiszewo 2,916 - 2,916 - od dr kraj. /Warszawa - Ostroł ęka/ - 7 2803007 12,320 11,600 10,720 - Dyszobaba 8 2803016 Zał ęż e Ponikiewka - Miłony 3,900 - 3,900 - 9 2803017 Zał ęż e Wielkie- Szygi - Prycanowo 5,725 - 5,725 - Zał ęż e S ędzi ęta- Zał ęż e Eliasze - do dr 10 2803018 1,943 1,244 0,699 - gm. /Zał ęż e Ponikiew- Miłony/ Zał ęż e Eliasze- do dr gm./ Zał ęż e 11 2803019 1,075 0,150 0,925 - Ponikiew- Miłony/ 12 2803020 Prycanowo- Podborze 2,040 - 2,040 0,500 od dr kraj./Ró żan-Maków- nr 60/ - 13 2803024 11,740 1- 11,740 - Chrzanów 14 2803027 Ró żan- Zał ęż e Wielkie 3,334 3,334 - - Razem długo ść w km 39,614 12,158 47,456 3,530

W du żej cz ęś ci s ą to drogi nie urz ądzone o nawierzchni nieutwardzonej gruntowej lub żwirowej, jedynie. 30,7% dróg, o ł ącznej długo ści 12,158 km posiada nawierzchni ę utwardzon ą. Wi ększo ść dróg gminnych obecnie nie spełnia parametrów technicznych okre ślonych w rozporz ądzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć drogi publiczne i ich usytuowanie. Zgodnie z tym rozporz ądzeniem drogi gminne klasy technicznej "D" winny posiada ć szeroko ść w liniach rozgraniczaj ących minimum12,0 m w obszarze zabudowanym i 15,0 m w obszarze niezabudowanym, a drogi gminne klasy technicznej "L" winny posiada ć szeroko ść w liniach rozgraniczaj ących minimum 10,0 w obszarze zabudowanym i 15,0 m w obszarze niezabudowanym. Wszystkie drogi na terenie gminy nie s ą przygotowane na przyj ęcie zwi ększaj ącego si ę systematycznie nat ęż enia ruchu pojazdów. Szczególnie dotyczy to dróg krajowych, z których korzystaj ą pojazdy wysokotona żowe. Stan ich nawierzchni jest bardzo zły, miejscami nawierzchnia pokryta jest koleinami, które stanowi ą zagro żenie dla bezpiecze ństwa ruchu

35 drogowego wszystkich u żytkowników tych dróg. Układ drogowy w gminie powstawał stopniowo, w miar ę rozwoju sieci osadniczej i w obecnej formie umo żliwia prawidłow ą obsług ę jednostek osadniczych. Zastrze żenia budzi jednak stan techniczny nawierzchni poszczególnych dróg. Drogi b ędą modernizowane w latach nast ępnych, lecz trudno obecnie okre śli ć szczegółowy harmonogram realizacji, gdy ż inwestycje te wymagaj ą ogromnych nakładów finansowych. Szans ą dla wykonania tego zadania inwestycyjnego mog ą by ć środki z funduszów Unii Europejskiej.

Pozostałe drogi - drogi dojazdowe Na obszarze gminy istniej ą równie ż drogi gospodarcze o znaczeniu lokalnym nie zaliczone do żadnej kategorii. Zgodnie z ustaw ą o drogach publicznych mog ą zosta ć zaliczone do dróg gminnych, albo jako drogi wewn ętrzne, odpowiedni ą Uchwał ą Rady Gminy.

Komunikacja zbiorowa Komunikacj ę zbiorow ą gminy stanowi głównie komunikacja PKS. Najwi ększe nat ęż enie ruchu oraz cz ęstotliwo ść kursowania autobusów wyst ępuje w zakresie przewozów dalekobie żnych relacji: Warszawa - Ostroł ęka, Maków Mazowiecki - Ró żan, Ostrów Mazowiecka - Maków Mazowiecki. Miasto Ró żan posiada równie ż poł ączenia autobusowe z Białymstokiem, K ętrzynem, Łom żą , Mr ągowem, Suwałkami, Szczytnem, Bydgoszcz ą, Ciechanowem, Płockiem, Toruniem oraz Gda ńskiem. Znaczna liczba kursów dalekobie żnych oraz dobre poł ączenia z odległymi miejscowo ściami mog ą wpływa ć na przyszło ściowy rozwój gminy z jednej strony lub na pocz ątkowo sezonowy a z czasem stały wypływ najbardziej mobilnych mieszka ńców. Mankamentem jednak w komunikacji zbiorowej s ą poł ączenia lokalne, które w gminie są słabo rozwini ęte. Cz ęstotliwo ść i nat ęż enie ruchu w tych poł ączeniach jest niewielkie. Zwi ązane jest to z niedostatecznym stanem technicznym dróg powiatowych i gminnych oraz nierentowno ści ą tras autobusowych na terenie gminy. Niektóre miejscowo ści całkowicie pozbawione s ą dost ępu do komunikacji autobusowej.

Transport towarowy Przewozy masy towarowej na terenie gminy odbywaj ą si ę głównie taborem samochodowym. W zwi ązku z rozwojem działalno ści gospodarczej, powstawaniem małych firm przewozowych, spółek oraz działalno ści prywatnych przewo źników w stosunku do lat ubiegłych zmniejszyło si ę zapotrzebowanie na wyspecjalizowane usługi transportowe, które jeszcze nie tak dawno wykonywało przedsi ębiorstwo PKS oraz inne. Sporadycznie wykorzystywane s ą do transportu i przejazdów pasa żerskich oddalone od gminy stacje kolejowe znajduj ące si ę w Pasiekach gmina Goworowo i Przetyczy w gminie Długosiodło.

Zaplecze techniczne motoryzacji Na terenie miasta Ró żana znajduj ą si ę 4 stacje paliw płynnych, w tym 1 paliw gazowych. Stacje te zlokalizowane s ą głównie w ci ągu drogi krajowej nr 61. Dwie z nich zlokalizowane s ą na terenach dawnych baz przemysłowych ( SKR i RSP ). W obszarach wiejskich gminy stacje paliw zlokalizowane s ą we wsiach: Podborze, w ci ągu drogi krajowej nr 60 - funkcjonuje stacja paliw gazowych, we wsi Dyszobaba - w ci ągu drogi krajowej nr 61- stacja paliw benzynowa, w rejonie wsi Zał ęż e Wielkie, Zał ęż e Wypychy, w ci ągu drogi powiatowej nr 2104w . Na terenie miasta Ró żan funkcjonuje zakład naprawczy świadcz ący usługi w zakresie napraw

36 i diagnostyki samochodów osobowych i ci ęż arowych.. W zakresie wi ększych standardowych napraw oraz skomplikowanych przegl ądów technicznych mieszka ńcy mog ą korzysta ć z istniej ących stacji obsługi samochodów zlokalizowanych w Makowie Mazowieckim i Ostroł ęce, zwłaszcza je śli dotyczy to przegl ądów gwarancyjnych w sieci konkretnego wytwórcy (np. FIAT, Daewoo i inne). Naprawa i konserwacja sprz ętu rolniczego przewa żnie odbywa si ę we własnym zakresie przez samych rolników. Ponadto istnieje na terenie gminy baza SKR i RSP, które równie ż świadcz ą usługi w tym zakresie.

4.7. Systemy infrastruktury technicznej

4.7.1. Zaopatrzenie w wod ę Gmina i miasto Ró żan zaopatrywane s ą w wod ę z własnych uj ęć wody ze studni gł ębinowych. Funkcjonuje tu stacja uzdatniania wody, która zlokalizowana jest w mie ście Ró żan. Woda do tej stacji przesyłana jest istniej ącą magistral ą przesyłow ą, która czerpie wod ę z trzech istniej ących studni gł ębinowych, czwarta studnia jest aktualnie w budowie. Stacja ta wyposa żona jest w dwa zbiorniki na wod ę o pojemno ści 1000m 3/dob ę, a średnia wydajno ść uj ęcia wynosi 55m 3/h. Na terenach wiejskich istnieje równie ż kilka lokalnych studni gł ębinowych, w rejonie wsi Załuzie oraz w rejonie wsi Zał ęż e S ędzi ęta, gdzie obok uj ęcia funkcjonuje równie ż punkt czerpalny wody. Istniej ące sieci wodoci ągowe w gminie znajduj ą si ę we wsiach: Załuzie, Podborze, Prycanowo, Chrzczonki, Dyszobaba, Paulinowo, Dzb ądz. Ogólna długo ść istniej ącej sieci wodoci ągowej rozdzielczej w gminie i m. Ró żan wynosi - 63,6 km. Pierwsz ą sie ć wodoci ągow ą o długo ści 14,5 km wybudowano jeszcze w latach 70- tych (wi ększo ść w mie ście Ró żan oraz we wsi Załuzie), a kolejne w latach 1993-95 oraz w ostatnich latach. Stan sieci wodoci ągowej jest dobry. W gminie Ró żan w 1996 było 622 podł ączenia wodoci ągowe prowadz ące do budynków, a w roku 2001 liczba ich wzrosła do 758. W mie ście z wodoci ągów korzysta ponad 80% ludno ści, mniej natomiast na terenach wiejskich bo zaledwie 30%. Pozostała ludno ść gminy korzysta z zagrodowych wodoci ągów lub przydomowych studni kopanych. W najbli ższej przyszło ści przewiduje si ę realizacj ę nowych odcinków sieci wodoci ągowej we wsiach: Miłony, Szygi, Mroczki R ębiszewo. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego za rok 200 9 długość sieci wodociągowej na terenie gminy Różan wynosiła 5 6 km, podłączeń prowadzących do budynków było 589 szt., natomiast liczba ludności korzystającej z wodociągów wynosiła 1 245 (około 71 %). Analogiczne dane dla terenu miasta Różan były następujące: 28,3 km, 854 szt., 2 564 osób ( ponad 97%). Zgodnie z informacjami uzyskanymi w Urzędzie Gminy Różan, w 2010r. na terenie gminy brak było wodociągu w trzech sołectwach: Chełsty, Dąbrówka oraz Kaszewiec.

4.7.2. Odprowadzanie ścieków Na terenie gminy nie wyst ępuje sie ć kanalizacji sanitarnej. Gospodarka ściekowa rozwi ązywana jest w układach indywidualnych w oparciu o zbiorniki do czasowego magazynowania ścieków i nast ępnie wywóz do oczyszczalni miejskiej w Ró żanie. Tylko cz ęść ścieków dowo żona jest do oczyszczalni miejskiej w Ró żanie. Znaczna ilo ść zbiorników na ścieki nie jest obsługiwana przez firm ę przewozow ą ścieków. Z tego wzgl ędu, znaczna cz ęść ścieków jest wprowadzana bezpośrednio do ziemi i wód. Na terenie miasta funkcjonuje sie ć kanalizacji sanitarnej odprowadzaj ącej ścieki do miejskiej

37 oczyszczalni ścieków. Na terenie gminy wyst ępuje tylko jedna komunalna oczyszczalnia ścieków w mie ście Ró żan. Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna wybudowana w latach osiemdziesi ątych. Oczyszczalnia aktualnie pomimo niedoci ąż enia hydraulicznego nie osi ąga wymaganych efektów oczyszczania. Do oczyszczalni dowo żone s ą ścieki z terenu miasta i cz ęś ciowo gminy. Na terenie gminy funkcjonuje tylko jedna firma przewozowa ścieków. Ze wzgl ędu na stan techniczno-technologiczny oczyszczalni i słabo rozwini ęty dowóz ścieków, praktycznie nale ży przyj ąć , że nieoczyszczone ścieki z terenu gminy wprowadzane są do środowiska. Ponadto na terenie miasta znajduje si ę oczyszczalnia ścieków po byłym zakładzie SEKO, na której oczyszczane s ą ścieki z zakładu przetwórstwa owoców i warzyw. W mie ście Ró żan z sieci kanalizacji miejskiej korzysta 1810 osób, tj. 62,8% (dane aktualne w czasie wykonywania opracowania). W mie ście Ró żan funkcjonuje 11,8 km sieci kanalizacyjnej. W mie ście wykonano 189 kanalizacyjnych poł ącze ń prowadz ących do budynków mieszkalnych. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego za rok 2009 długość sieci kanalizacyjnej na terenie miasta Różan wynosiła 16,5 km, podłączeń prowadzących do budynków było 519 szt., natomiast liczba ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej wynosiła 2 053 (ok. 78% mieszkańców miasta ).

4.7.3. Usuwanie odpadów Odpady na terenie gminy składowane s ą na gminnym składowisku odpadów zlokalizowanym w m. Mroczki R ębiszewo. Składowisko odpadów zostało wybudowane w 1999 r. Składowisko zajmuje powierzchni ę 1,2 ha. Powierzchnia eksploatacji i urz ądzenie (uszczelnienie) zostały podzielone na 2 etapy: Etap I – powierzchnia 4,5 ty ś. m˛ pojemno ść 25,0 ty ś. mł okres eksploatacji 13 lat Etap II – powierzchnia 3,5 ty ś. m˛ pojemno ść 19,0 ty ś. mł okres eksploatacji 7-9 lat Okres eksploatacji wysypiska, przy zało żeniu parametrów projektowych wyniesie 20-22 lata. Wysypisko przeznaczone jest do unieszkodliwiania odpadów komunalnych, wył ącznie z terenu miasta i gminy Ró żan, jak te ż i usług komunalnych typu sklepy, szkoły, gastronomia w ograniczonym stopniu składowane s ą odpady przemysłowe o charakterze lub składzie zbli żonym do odpadów komunalnych: gruz budowlany, ziemia z wykopów popiół, żużel. W obecnym stanie technicznym i eksploatacyjnym, istnieje mo żliwo ść dostosowania składowiska odpadów dla miasta i gminy Ró żan do wymogów przepisów ustawy o odpadach. Odpady z terenu gminy w sposób zorganizowany s ą dowo żone na składowisko. Analiza stanu istniej ącego pozwala na identyfikacje problemów oraz okre ślenie zało żeń rozwoju gminnego systemu gospodarowania odpadami. Istnieje potrzeba: • prowadzenia monitoringu składowiska odpadów zgodnie z wymogami prawnymi, • segregacji i unieszkodliwiania odpadów, odzysk surowców wtórnych, odpadów organicznych przeznaczonych do kompostowania oraz wydzielenia odpadów niebezpiecznych. Z informacji zawartych w "Planie Gospodarki Odpadami dla gminy Różan do 2011 roku" wynika, iż według zaleceń Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami gminne wysypisko odpadów komunalnych zlokalizowane w m. Mroczki Rębiszewo powinno

38 zostać zamknięte do 2012r.

4.7.4. Gospodarka energetyczna Elektroenergetyka Przez obszar gminy Ró żan przebiega napowietrzna linia energetyczna wysokiego napi ęcia 110 kV relacji Maków Maz. - Ostroł ęka, stanowi ąca sie ć krajowego systemu energetycznego. Linia ta stwarza bariery i ograniczenia w u żytkowaniu i zagospodarowaniu terenów przez który przebiega (w pasie o szeroko ści 38 m). Dostawa energii elektrycznej na terenie gminy odbywa si ę za po średnictwem napowietrznej sieci rozdzielczej 15 kV, a na terenie miasta za po średnictwem linii kablowych 15kV, zasilanych ze stacji transformatorowej RPZ 15/15 kV zlokalizowanej w mieście Ró żan. W celu poprawienia warunków i parametrów technicznych zasilania w energi ę elektryczn ą odbiorców na terenie gminy Ró żan nale ży podj ąć prace modernizacyjne maj ące na celu jak najszybsze dostosowanie istniej ącej stacji RPZ w Ró żanie do wymogów Głównego Punktu Zasilania (GPZ) o parametrach technicznych 110/15 kV oraz powi ązaniem go z istniej ącą lini ą 110 kV Maków Maz.- Ostroł ęka. Sieci i urz ądzenia elektroenergetyczne s ą własno ści ą PGE Dystrybucja S.A. Oddział Warszawa w zarz ądzie Rejonu Energetycznego Ostroł ęka. Poza przewidzianymi pracami modernizacyjnymi opisanymi wy żej bie żą ce działania Rejonu Energetycznego polega ć b ędą równie ż na utrzymaniu ci ągło ści dostaw energii, konserwacji linii i rozbudowie sieci stacji transformatorowych w celu zmniejszenia długo ści odbiorczych linii niskich napi ęć .

Ciepłownictwo Na terenie gminy i miasta Ró żan brak jest centralnego systemu grzewczego obsługuj ącego poszczególne miejscowo ści. Zaopatrzenie gospodarstw domowych w ciepło odbywa si ę za po średnictwem lokalnych i indywidualnych kotłowni, w wi ększo ści opalanych węglem i drewnem.

Gazownictwo Na terenie gminy i miasta Ró żan nie wyst ępuj ą magistralne sieci gazu ziemnego. Przez obszar gminy przebiega jedynie jedna nitka gazoci ągu tranzytowego wysokiego ci śnienia Jamał - Europa Zachodnia o długo ści 6 km i średnicy 1400 mm. Wi ąż e si ę to z pewnymi ograniczeniami w zagospodarowaniu i u żytkowaniu terenów, wynikającym z przepisów Rozporządzenia Ministra Przemysłu i Handlu z dn. 14.11.1995r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać sieci gazowe.

4.7. 5. Telekomunikacja Usługi telekomunikacyjne dla abonentów z terenu gminy i miasta Ró żan świadczone s ą głównie przez Telekomunikacj ę Polsk ą S.A. obszar telekomunikacji w Płocku. Sie ć i wszystkie urz ądzenia telekomunikacyjne znajduj ące si ę na terenie gminy podlega administracyjnie TP.S.A., obszar telekomunikacji w Radomiu- Region Wschodni. Obszar gminy i miasta Ró żan obsługiwany jest przez cyfrow ą central ę telefoniczn ą (JRSU - S12) zlokalizowan ą w Ró żanie. Ł ączno ść telefoniczna na terenie gminy odbywa si ę głównie poprzez napowietrzne oraz kablowe linie telefoniczne oraz przez system radiowy typu SRDA. Przez obszar gminy przebiega kabel światłowodowy, który podł ączony jest z istniej ącymi cyfrowymi centralami telefonicznymi. W granicach administracyjnych miasta Ró żan znajduje si ę przeka źnikowa stacja odbiorczo- nadawcza RTV "EMITEL", b ędąca własno ści ą TP S.A. Obok sieci ł ączno ści przewodowej obszar miasta i gminy Ró żan obj ęte s ą zasi ęgiem

39 działania funkcjonuj ącej na tym terenie telefonii mobilnej. Funkcjonuj ą tu systemy sieci telefonii komórkowej GSM Plus, Era GSM, Idea Centertel. Stan sieci telekomunikacyjnej na terenie gminy jest dobry. W miejscowo ściach o zwartej zabudowie osadniczej usługi świadczone s ą za pomoc ą nowoczesnych miedzianych kabli telefonicznych, umo żliwiaj ących dost ęp do wszelkich usług telekomunikacyjnych oferowanych przez centrale telefoniczne takie jak: Internet, poczta elektroniczna i inne. W miejscowo ściach o lu źnej rozproszonej zabudowie, gdzie wyst ępuj ą jeszcze braki w wyposa żenie w podstawowe urz ądzenia infrastruktury telekomunikacyjnej (sieci napowietrzne i kablowe), ludno ść mo że korzysta ć z usług telefonicznych realizowanych indywidualnie za pomoc ą ł ączy radiowych SRDA. Wg danych na 31.12.1999 r. liczba abonentów telefonicznych w mie ście i gminie Ró żan wynosiła 764, a wska źnik liczby abonentów na 1000 mk wyniósł 160,9 i był ni ższy ni ż średni wska źnik dla powiatu makowskiego (177,9/1000 mk). Świadczy to o dobrym poziomie wyposa żenia w urz ądzenia telekomunikacyjne miejscowej ludno ści. 5. Stan i tendencje rozwoju społeczno-gospodarczego gminy 5.1. Przemiany demograficzne i zjawiska społeczne Demografia Liczba ludno ści miasta i gminy nie zmieniła si ę od 1990 roku, po nieznacznym wzro ście w latach 1990-94, nast ąpił spadek liczby ludno ści w latach 1995-2000, po czym ponownie odnotowano wzrost liczby ludno ści. Obecnie gmin ę zamieszkuje 4740 osób w tym 2881 osób to mieszka ńcy miasta, 1859 osób mieszka ńcy gminy. Zmiany zachodz ące w liczbie ludno ści poszczególnych miejscowo ści s ą zró żnicowane. Najwi ększy wzrost liczby ludno ści nast ąpił w miejscowo ści Paulinowo, najwi ększy natomiast spadek odnotowano w miejscowo ści Dzb ądz. Zmiany liczby ludno ści zameldowanej na stały pobyt oraz liczba urodze ń i zgonów na terenie poszczególnych wsi gminy (wg danych Urz ędu Gminy – stan w dniu 31 06 2002) obrazuje poni ższa tabela:

Liczba ludno ści - Ogółem Urodzenia Zgony L.p Nazwa miejscowo ści 1990 1995 2000 2002 1990 1995 2000 2002 1990 1995 2000 2002 1. Miasto Ró żan 2872 2870 2845 2881 b.d. b.d. 26 30 b.d. b.d. 15 27 2. Chełsty 119 118 115 113 b.d. b.d. 1 1 b.d. b.d. 3 1 3. Chrzczonki 102 101 94 92 b.d. b.d. 2 b.d. b.d. 1 2 4. Dąbrówka 45 45 44 45 b.d. b.d. 1 b.d. b.d. 5. Dyszobaba 198 196 191 203 b.d. b.d. 4 b.d. b.d. 2 2 6. Dzb ądz 309 298 262 247 b.d. b.d. 1 b.d. b.d. 2 6 7. Kaszewiec 108 107 102 111 b.d. b.d. 1 b.d. b.d. 2 8. Miłony 31 30 29 36 b.d. b.d. b.d. b.d. 9. Mroczki- Rębiszewo 58 56 55 49 b.d. b.d. 1 b.d. b.d. 10. Paulinowo 42 63 b.d. b.d. 1 2 b.d. b.d. 1 11. Podborze 84 82 80 79 b.d. b.d. b.d. b.d. 2 12. Prycanowo 88 87 86 79 b.d. b.d. 1 b.d. b.d. 13. Szygi 95 94 84 90 b.d. b.d. 2 1 b.d. b.d. 3 14. Zał ęż e Eliasze 62 61 52 54 b.d. b.d. 1 1 b.d. b.d. 1 15. Zał ęż e Gartki 66 65 61 62 b.d. b.d. 1 b.d. b.d. 1 16. Zał ęż e-Sędzi ęta 45 44 39 37 b.d. b.d. 2 1 b.d. b.d. 1 17. Zał ęż e Wielkie 156 152 143 146 b.d. b.d. 3 b.d. b.d. 2 18. Załuzie 303 301 295 299 b.d. b.d. 6 3 b.d. b.d. 1 2 19. Zawady-Ponikiew 50 50 54 b.d. b.d. 2 b.d. b.d. 1 1 20. Ogółem gmina 1869 1887 1824 1859 b.d. b.d. 16 23 b.d. b.d. 18 19 Ogółem miasto i 21. 4741 4757 4669 4740 b.d. b.d. 42 53 b.d. b.d. 33 46 gmina Źródło: Dane wg UMiG w Ró żanie

40

Struktura ludno ści Ró żana wg płci jest zaburzona z powodu nadwy żki kobiet nad męż czyznami. W 2001r. w miasto-gminie na 100 m ęż czyzn przypadało 108 kobiet, w powiecie makowskim 100, w województwie równie ż 100. Obecnie w cz ęś ci miejskiej Ró żana wska źnik ten wynosi 104 kobiety na 100 m ęż czyzn a w cz ęś ci wiejskiej gminy 108.

Liczba kobiet na Ogółem Kobiety Męż czy źni Wyszczególnienie 100 m ęż czyzn miasto wie ś miasto wie ś miasto wie ś miasto wie ś 1995 2906 1808 1523 1046 1383 896 110 117 2002 2881 1859 1467 965 1414 894 104 108 Źródło : Dane za rok 1993 - Rocznik Statystyczny woj. ostroł ęckiego - US w Ostroł ęce , Dane za rok 2002 - UMiG Ró żan

Systematycznie obni ża si ę współczynnik przyrostu naturalnego, w 1995r. wynosił w mie ście 3,15 na 1000 ludno ści, na wsi 4,04, w 2001r. na terenie miasta-gminy był ujemny, natomiast w 2002r. wynosił w mie ście 1,0 a na wsi 2,2 na 1000 ludno ści. W latach 1993-2001 miasto i gmina charakteryzowała si ę ujemnym saldem migracji ludno ści. Dopiero w 2002r. na terenie miasto i gminy odnotowano dodatnie saldo migracji, z miasta ubyło 9 osób a na wie ś przybyło 15 osób.

Ruch naturalny Migracje Przyrost Rok Ludno ść ogółem Urodzenia Zgony Napływ Odpływ Saldo migracji naturalny /w osobach/ Miasto 1995 2906 36 27 9 60 53 7 2002 2881 30 27 3 37 46 -9 Gmina 1995 1942 28 20 8 13 43 -30 2002 1859 23 19 4 33 18 +15

Zmiany w strukturze ludno ści wg grup ekonomicznych przedstawia poni ższa tabela:

Ludno ść w wieku: Ludno ść w wieku nieprodukcyjnym Lata przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym na 100 osób w ogółem M K ogółem M K ogółem M K wieku produkcyjnym Miasto 18,8 9,8 9,0 34,4 17,5 16,9 6,4 1,9 4,5 1994 Wie ś 12,3 5,7 6,6 19,2 10.3 9,0 8,9 2,8 6,0 Razem 31,1 15,5 15,5 53,7 27,8 25,9 15,2 4,8 10,5 86 Miasto 12,9 39,9 20,8 19,2 7,9 2,7 5,3 2002 Wie ś 9,1 22,2 12,5 9,6 8,0 3,1 4,9 Razem 22,0 62,1 33,3 28,8 15,9 5,7 10,2 61 Źródło : Dane za rok 1993 - Podstawowe dane statystyczne wg miast i gmin - WUS Ostroł ęka, Dane za rok 2002 - UMiG Ró żan

Z danych zawartych w tabeli wynika, że w stosunku do roku 1994 udział grupy wieku przedprodukcyjnego wyra źnie si ę zmniejszył, równocze śnie znacznie wzrosła liczba osób w wieku produkcyjnym. Nieznacznie natomiast wzrósł udział osób w wieku poprodukcyjnym. W konsekwencji tych zmian wska źnik obci ąż enia demograficznego zmniejszył si ę - na 100 osób w wieku nieprodukcyjnym obecnie przypada 61 osób w wieku produkcyjnym /w 1994r. było 86 osób/, w powiecie wska źnik ten wynosił w 2001r. - 75, a w województwie - 63. Wśród osób w wieku produkcyjnym dominuj ą m ęż czy źni, natomiast w grupie wieku przed i poprodukcyjnego kobiety.

41 Struktur ę ludno ści wg wieku maj ącą istotne znaczenie na kształtowanie si ę struktur społeczno-ekonomicznych obrazuje poni ższa tabela:

Miasto Gmina Wyszczególnienie Osoby % Osoby % Ludno ść ogółem 2881 60,8 1859 39,2 Wiek przedprodukcyjny 613 12,9 429 9,1 0-2 54 1,1 43 0,9 3-6 108 2,3 78 1,7 7-14 319 6,7 217 4,6 15-17 132 2,8 91 1,9 Wiek produkcyjny mobilny 1205 25,4 714 15,1 18-44 kobiety 589 12,4 326 6,9 18-44 m ęż czy źni 616 13,0 388 8,2 Wiek produkcyjny niemobilny 689 14,5 336 7,1 45-59 kobiety 321 6,8 129 2,7 44-64 m ęż czy źni 368 7,7 207 4,4 Wiek poprodukcyjny 374 15,9 380 8,0 60 i wi ęcej kobiety 248 8,6 234 4,9 65 i wi ęcej m ęż czy źni 126 4,4 146 3,1 Ogółem miasto i gmina 4740 Źródło: Dane za rok 2002 – UM iG Ró żan

Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego w 2007r. na terenie gminy Różan zamieszkiwało 1 759, natomiast na terenie miasta 2 663 osób. Łącznie ludność miasta i gminy Różan wynosiła 4 422 osób, w tym 2 185 (49,4%) mężczyzn i 2 237 (50,6%) kobiet. Przyrost naturalny był ujemny, dla gminy wynosił -6, dla miasta -3. Saldo migracji wynosiło: dla gminy saldo migracji wewnętrznych było dodatnie: 11 osób, zagranicznych ujemne: -4 dla miasta saldo migracji wewnętrznych było ujemne: -21 osób, zagranicznych dodatnie: 1. Udział ludności według ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem dla terenu gminy wynosił: - w wieku przedprodukcyjnym - 22,5% - w wieku produkcyjnym - 56,8% - w wieku poprodukcyjnym - 20,8%, zaś dla terenu miasta: - w wieku przedprodukcyjnym - 20,8% - w wieku produkcyjnym - 65,0% - w wieku poprodukcyjnym - 14,2%. Zbiorcze wskaźniki modułu gminnego były następujące: - ludność na 1 km 2: 23 osób w gminie, 400 osób w mieście, - kobiety na 100 mężczyzn: 94 w gminie, 108 w mieście, - małżeństwa na 1000 ludności: 12,5 w gminie, 11,3 w mieście, - przyrost naturalny na 1000 ludności: -3,4 w gminie, -1,1 w mieście.

Według danych GUS na dzień 31.12.2009r. w mieście i gminie Różan zamieszkiwało łącznie 4 391 osób (49,05% mężczyzn, 50,95% kobiet), w tym 2 624 osób w mieście (59,8% ogółu ludności). Przyrost naturalny był ujemny, wynosił –9 w liczbach bezwzględnych oraz –2,1 na 1000 ludności. Saldo migracji wewnętrznych było dodatnie:16, zagranicznych również dodatnie:2. Udział ludności według ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem wynosił:

42 - w wieku przedprodukcyjnym – 20,3% - w wieku produkcyjnym - 62,9% - w wieku poprodukcyjnym – 16,8%,

Wykształcenie Wśród mieszka ńców miasto i gminy osoby z wykształceniem wy ższym stanowi ą 5,3% ogółu mieszka ńców z czego 4,3% to mieszka ńcy miasta, a 1,0%. mieszka ńcy gminy. Osoby z wykształceniem policealnym i ogólnokształc ącym stanowi ą 9,1%. Najliczniejsz ą grup ę stanowi ą osoby z wykształceniem średnim zawodowym 16,9%, zawodowym 20,5%, i podstawowym 23,6%, natomiast z niepełnym podstawowym jest 3,6% osób.

Rynek pracy Wg danych z Urz ędu Gminy w dniu 31.03.03 zarejestrowanych było 638 bezrobotnych, w tym 447 osób to mieszka ńcy miasta a 191 mieszka ńcy wsi. Bezrobotnych absolwentów było 264 (w tym 142 kobiety) co stanowiło ok. 42% ogółu bezrobotnych. Wzrosła liczba osób trwale bezrobotnych (bez prawa do zasiłku), grupa ta stanowi ok. 80% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych. Stopa bezrobocia w miasto i gminie wynosiła 20%. W powiecie makowskim stopa bezrobocia jest znacznie wy ższa ni ż w województwie i zwi ększa si ę, w 1998 roku wynosiła 13,4 %, a w 2001 roku wzrosła do 19,3%. Najliczniejsz ą grup ą bezrobotnych są osoby w wieku mobilnym 18-44 lata posiadaj ący wykształcenie zasadnicze zawodowe oraz podstawowe i niepełne podstawowe.

5.2. Sfera gospodarcza 5.2.1. Rolnictwo W układach przestrzennych miasta i gminy dominuje rolnicze zainwestowanie terenów. Podstawow ą upraw ę stanowi ą zbo ża, które zajmuj ą ponad 80% powierzchni przeznaczanej pod zasiewy. S ą to: głównie żyto, owies a na lepszych glebach mieszanki zbo żowe. Ziemniaki uprawiane s ą na około 9% powierzchni natomiast rzepak i buraki cukrowe stanowi ą śladowe ilości. Warzywa gruntowe uprawiane s ą tylko na około 27 ha (1% powierzchni zasiewów). Wi ększe skupiska warzyw wyst ępuj ą w mie ście Ró żan oraz we wsiach Chrzczonki, Miłony i Załuzie. Ukształtowana struktura upraw potwierdza tradycyjny charakter rolnictwa prowadzonego na tym obszarze. W produkcji zwierz ęcej gospodarstwa prowadz ą działalno ść mieszan ą zarówno tucz trzody chlewnej i chów bydła mlecznego bez wyra źnie wykształconego kierunku specjalizacji. Obsada trzody na 100 ha u żytków rolnych wynosi 78,0 sztuk ( średnia krajowa około 93 sztuki), za ś obsada bydła 31 sztuk jest równa średniej krajowej. Taka obsada zwierz ąt świadczy o do ść niskim poziomie intensywno ści produkcji. Wła ścicielami gruntów uprawnych s ą wył ącznie rolnicy, prowadz ący 514 indywidualnych gospodarstw rolnych. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosi 9,2 ha u żytków rolnych (województwo mazowieckie 7,1 ha). Struktur ę agrarn ą w gminie na tle województwa mazowieckiego przedstawiono poni żej. Struktura agrarna miasta i gminy Gmina Ró żan Mazowsze Wyszczególnienie Gospodarstwa rolne (sztuki) Struktura (%) Struktura (%) 1 – 5 ha 168 32,7 46,5 5 – 10ha 114 22,2 33,3 10 – 15 ha 94 18,3 11,5 15 – 20 ha 51 9,9 4,8 Powy żej 20 ha 87 16,9 3,8

43 Z danych PSR 1996r. wynika, że w gminie 41 % stanowi ą gospodarstwa rolnicze, typu I, w których dochody z działalno ści rolniczej stanowi ą wi ęcej ni ż 50% ogółu dochodów gospodarstwa domowego. Kolejn ą pozycj ę 17% stanowi ą gospodarstwa typu III - pracownicze i pracowniczo-rolnicze. Pod wzgl ędem wiod ących kierunków produkcji rolniczej wi ększo ść gospodarstw prowadzi działalno ść mieszan ą bez wyra źnie wykształconego kierunku specjalizacji. Powierzchnia terenów u żytkowanych rolniczo zajmuje 5120 ha. Obszar gminy charakteryzuje si ę zró żnicowaniem gleb i stosunkowo du żym udziałem gleb średniej jako ści (klasy IV) zwłaszcza w środkowej cz ęś ci gminy i w kierunku północno - zachodnim od Ró żana, wie ś Załuzie, Chrzczonki. Wyst ępuj ą tu znaczne powierzchnie gleb wytworzonych z glin na ró żnych podło żach, które przy dobrym nawo żeniu i prawidłowej uprawie pozwalaj ą uzyskiwa ć wysokie plony wszystkich upraw. Na pozostałym obszarze przewa żaj ą gleby słabe (V i VI klasa) żytnio - ziemniaczane i żytnio – łubinowe wytworzone głównie z piasków słabo gliniastych lub gliniastych. Mo żna uprawia ć na nich żyto i łubin, lecz ich uprawa jest bliska granicy opłacalno ści. Najsłabsze gleby wyst ępuj ą we wschodniej i południowo – wschodniej cz ęś ci gminy w miejscowo ści Paulinowo, Kaszewiec, D ąbrówka, Chełsty.

Klasy bonitacyjne u żytków rolnych Wyszczególnienie Powierzchnia (ha) Udział % II 3 0,05 III 290 5,7 IV 1885 37,0 V 1456 28,6 VI 1257 24,7 VIz 207 4,1 Charakteryzuj ą si ę one mał ą zawarto ści ą składników pokarmowych i próchnicy oraz niekorzystnymi stosunkami wodno – powietrznymi, bardzo przepuszczalne i okresowo lub trwale suche. Korzystniejsze warunki wodne maj ą trwałe u żytki zielone poło żone obok cieków mimo, że znajduj ą si ę na lekkich, piaszczystych madach, rzadziej na glebach murszowych lub torfowych przewa żnie płytkich, z piaskiem lu źnym w podło żu w V i VI klasie bonitacji. S ą to obszary mało korzystne dla wielkotowarowej produkcji paszy.

5.2.2. Turystyka Gmina Ró żan posiada sprzyjaj ące warunki przyrodnicze i krajobrazowe dla rozwoju turystyki i wypoczynku. Środowisko naturalne gminy cechuje niewielkie zanieczyszczenie, wyst ępuj ą du że kompleksy le śne, liczne strumienie, ł ąki i pastwiska, urozmaicona rze źba terenu z licznymi w ąwozami erozyjnymi. Szczególne znaczenie dla rozwoju funkcji rekreacyjnej ma rzeka Narew i jej dolina charakteryzuj ąca si ę bujn ą ro ślinno ści ą nadbrze żną i wodn ą, bogactwem świata zwierz ęcego, dobrze rozwini ętą lini ą brzegow ą z licznymi odnogami i jeziorami pochodzenia rzecznego. Miasto Ró żan poło żone jest na skarpie, u jej podnó ża płynie rzeka Narew i jej dopływ Ró żanica. Gmina posiada dogodne warunki dla rozwoju turystyki aktywnej – wędkarstwo, zbieranie owoców le śnych i grzybów. Rejon wypoczynkowy „Ró żański” rozci ąga si ę wzdłu ż doliny Narwi na odcinku od Kamianki do wsi Plewicy, gdzie ł ączy si ę z rejonem „Dolnego Bugu”. Obszar obejmuje piaszczysty taras nadzalewowy Narwi urozmaicony wydmami. W cz ęś ci środkowej taras przechodzi w piaszczyst ą wysoczyzn ę lodowcow ą, opadaj ącą stroma kraw ędzi ą ku zw ęż aj ącej si ę dolinie Narwi. W cz ęś ci północnej dolina meandruj ącej rzeki jest szeroka, wyst ępuj ą w niej liczne starorzecza. W cz ęś ci środkowej wyst ępuj ą rozległe piaszczyste pla że. Obszar ten charakteryzuje si ę bardzo małym udziałem gleb dobrych i bagiennych. Lasy rekreacyjne tego rejonu nale żą do wi ększego kompleksu le śnictwa Ró żan. Powierzchnia rejonu wynosi ok. 170

44 km 2 Szlak wodny rzeki Narwi o znaczeniu krajowym ł ączy Wielkie Jeziora Mazurskie z Wisł ą. Przewa żaj ącą forma wypoczynku na terenie gminy Ró żan jest wypoczynek w domkach letniskowych (rekreacyjnych) , bowiem gmina poło żona jest w strefie zapotrzebowania na wypoczynek weekendowy i urlopowo – wypoczynkowy ludno ści aglomeracji warszawskiej i miasta. Najwi ększe skupiska terenów letniskowych wyst ępuj ą na terenie sze ściu wsi: Dzb ądz, D ąbrówka, Chełsty, Paulinowo, Dyszobaba, Kaszewiec. Ogólna powierzchnia terenów letniskowych wynosi 164 ha, co stanowi 820 działek letniskowych, w tym 350 zabudowanych. Działki letniskowe s ą wykorzystywane najcz ęś ciej w okresie od maja do wrze śnia, tj. przez okres pi ęciu miesi ęcy. Wyposa żenie terenów letniskowych w infrastruktur ę techniczn ą jest niewystarczaj ące, bowiem w wi ększo ści jedynie główne drogi dojazdowe posiadaj ą nawierzchni ę asfaltow ą, niewielka cz ęść terenów we wsiach Paulinowo i Dzb ądz posiada wodoci ągi. Baz ę noclegow ą gminy stanowi 88 miejsc, w tym: 33 – miejsca całoroczne i 55 – miejsc sezonowych. Miejsca znajduj ą si ę w Zaje ździe ”Rycerskim” (z hotelem) w Ró żanie i Ośrodku wypoczynkowym „Florian” (hotel + domki kempingowe) w Kaszewcu. Z noclegów w obiektach turystycznych i wczasowo- wypoczynkowych w okresie I-IX 1999 r. skorzystało 253 osoby, którym udzielono 878 noclegów. Ilo ść obiektów gastronomicznych w gminie mo żna uzna ć za wystarczaj ącą. Obiekty znajduj ą si ę głównie przy głównych szlakach komunikacyjnych i w mie ście Ró żan. Na terenie gminy zarejestrowane jest gospodarstwo agroturystyczne "Agrobobry" i "Agrowiatrak" położone w miejscowości Chełsty, dysponujące łącznie 25 miejscami noclegowymi . Brak jest wyznaczonych szlaków turystycznych. Turystyka przynosi korzy ści mieszka ńcom oraz problemy wynikaj ące z tytułu pobytu turystów i rekreantów na terenie gminy. Do najwa żniejszych korzy ści nale ży zaliczy ć: sprzeda ż przez rolników na rzecz rekreantów produktów rolnych (mleko, jaja, warzywa, ziemniaki, owoce), zwi ększone usługi w zakresie handlu i gastronomii, mo żliwo ść uzyskania pracy przy budowie i remontach domków letniskowych oraz urz ądzaniu działek. Problemy wi ążą ce si ę z pobytem rekreantów, to przede wszystkim: za śmiecanie lasów odpadami komunalnymi, brak lokalnych indywidualnych oczyszczalni ścieków.

5.2.3. Pozarolnicza działalno ść gospodarcza

Podmioty gospodarki narodowej wg sekcji EKD/PKD Na terenie gminy na dzie ń 31.12 2001 r. zarejestrowano w systemie REGON, 457 podmiotów gospodarczych. Najwi ęcej podmiotów wg PKD jest w sekcjach: handel i naprawy – 164 jednostki, rolnictwo, łowiectwo i le śnictwo – 104, przetwórstwo przemysłowe – 45, budownictwo – 37. Ł ącznie w pi ęciu sekcjach zarejestrowanych było 76,6% podmiotów gminy. Pozostałe 107 jednostki, tj. 23,4% przypada na 7 sekcji. Najmniejsza liczba podmiotów jest w sekcjach: administracja publiczna i obrona narodowa, obowi ązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne - 5 ( 1,2%), ochrona zdrowia i opieka społeczna – 6 (1,4%).

Rok 1995 Rok 1999 Rok 2000 Rok 2001 Nazwa sekcji EKD/PKD* Ilo ść Ilo ść Ilo ść Ilo ść % Ogółem: w tym 156 333 300 457 100 A – rolnictwo, łowiectwo i le śnictwo 29 11 14 104 22,7 B – rybołówstwo i rybactwo - - - - - C – górnictwo i kopalnictwo - - - - - D - przetwórstwo przemysłowe 29 45 39 45 9,8 E - wytwarzanie i zaopatrywanie w energi ę - - - - - elektryczn ą, gaz i wod ę

45 F – budownictwo 9 37 31 37 8,1 G – handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów 63 142 146 164 35,9 mechanicznych, motocykli oraz artykułów u żytku osobistego i domowego H – hotele i restauracje 8 13 13 12 2,6 I – transport , gospodarka magazynowa i ł ączno ść 5 25 22 28 6,1 J – po średnictwo finansowe 1 5 9 9 2,0 K - obsługa nieruchomo ści, wynajem, nauka i usługi 12 18 15 19 4,1 zwi ązane z prowadzeniem działalno ści gospodarczej L – administracja publiczna i obrona narodowa, 1 2 5 5 1,2 obowi ązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne M – edukacja 5 7 7 6 1,4 N – ochrona zdrowia i opieka społeczna 5 8 10 10 2,2 O - pozostała działalno ść usługowa komunalna, 13 20 19 18 3,9 społeczna i indywidualna P – gospodarstwa domowe zatrudniaj ące - - - - - pracowników Q – organizacje i zespoły eksterytorialne - - - - - Źródło : „Zmiany strukturalne gru p podmiotów gospodarki narodowej w woj. mazowieckim w 2000 i 2001 r., US w Warszawie 2001, 2002 r. • Uwaga – Układ PKD funkcjonuje od 1.01.1998 r., w zwi ązku z tym dane za 1995 r. podano w systemie EKD

Liczba istniejących podmiotów (z wył ączeniem roku 2000) wykazuje tendencje wzrostowe. W okresie od 1995 do 2001 roku przybyło 301 nowych jednostek, co oznacza prawie 3-krotny wzrost w stosunku do 1995 roku. Średnio na 1000 mieszka ńców w gminie przypada 96 podmiotów gospodarczych, tj 1,2 razy wi ęcej ni ż w powiecie makowskim – 76,6 podmiotów lecz 2,4 razy mniej ani żeli w woj. mazowieckim –228,7. Świadczy to o tym, że gmina w zakresie zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1000 mieszka ńców nie odbiega zasadniczo od wska źnika dla powiatu. W stosunku do wska źnika dla województwa liczba podmiotów jest znacznie mniejsza. Z 457 zarejestrowanych na terenie gminy podmiotów, 2,4% przypada na sektor publiczny, za ś 97,6% na sektor prywatny. W sektorze prywatnym dominuj ą zakłady osób fizycznych, które stanowi ą 90,2%. Maj ą one decyduj ący wpływ na rozwój indywidualnej przedsi ębiorczo ści. Tego typu zjawisko, czyli dominacj ę zakładów osób fizycznych odnotowuje si ę zarówno w powiecie makowskim, jak i w woj. mazowieckim.

Według zestawień zawartych w publikacji Urzędu Statystycznego w Warszawie, 2009r. pt.: "Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w województwie mazowieckim w 2008r." w mieście i gminie Różan na dzień 31.12.2008r. było zarejestrowanych w systemie REGON 416 podmiotów gospodarczych. Udział podmiotów gospodarki narodowej w poszczególnych sekcjach Polskiej Klasyfikacji Działalności przedstawiał się następująco: A - rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo: 32 (7,6%) D - przetwórstwo przemysłowe: 43 (10,3%) F - budownictwo: 58 (13,9%) G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów mechanicznych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego: 156 (37,5) H - hotele i restauracje: 11 (2,6%) I - transport, gospodarka magazynowa i łączność: 27 (6,5%) J - pośrednictwo finansowe: 9 (2,1%) K - obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i usługi związane z prowadzeniem

46 działalności gospodarczej: 24 (5,8%) L - administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne: 7 (1,7%) M - edukacja: 17 (4,1%) O - pozostała działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna: 21 (5%)

Otoczenie biznesu Otoczenie biznesu obejmuje instytucje finansowe, ubezpieczeniowe, organizacje działaj ące w zakresie nawi ązywania kontaktów gospodarczych oraz wspieraj ące rozwój gospodarczy. Ich działalno ść ma du ży wpływ na lokowanie podmiotów gospodarki narodowej zwłaszcza sektora prywatnego. Na terenie gminy funkcjonuje Bank Spółdzielczy Ró żan. Gmina jest członkiem: • Zwi ązku Gmin Ziemi Makowskiej z s. w Makowie Maz., • Stowarzyszenia Gmin „Ekorozwój Dorzecza Narwi” z s. w Łom ży.

Pracuj ący w gospodarce narodowej Ogółem w podmiotach stanowi ących osoby prawne i jednostki organizacyjne nie maj ące osobowo ści prawnej prowadz ących działalno ść gospodarcz ą oraz w zakładach osób fizycznych prowadz ących działalno ść dla tych jednostek lokalnych, w których liczba pracuj ących nie przekracza 9 osób na terenie gminy Ró żan pracowało 436 osób (w tym 228 kobiet), z tego w : • rolnictwie, łowiectwie i le śnictwie – 2,5%, • przetwórstwie przemysłowym i budownictwie – 27,8%, • usługach rynkowych – 25,9%, • usługach nierynkowych – 43,8%. W sektorze publicznym zatrudnionych było ogółem 255 osób (58,5%), za ś w sektorze prywatnym181 osób (41,5%).

Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego w 2007r. z terenu gminy Różan pracujących w głównym miejscu pracy było 13 osób, natomiast z terenu miasta 578 osób. Łącznie udział kobiet wśród wszystkich zatrudnionych osób wynosił 55,5%.

6. Wpływ uwarunkowa ń na ustalenia kierunków i zasad zagospo-darowania przestrzennego gminy Poło żenie miasta i gminy Ró żan na przeci ęciu dróg krajowych implikuje szereg warunków. Z jednej strony stanowi łatwe poł ączenie komunikacyjne we wszystkich kierunkach kraju: do Warszawy, do drogi ekspresowej nr 8 i dalej na wschód, poprzez Maków i Ciechanów na północ kraju z drugiej za ś strony istnienie dróg krajowych na terenie ogranicza sposoby zagospodarowania przestrzennego terenów usytuowanych wzdłu ż tych dróg, głównie poprzez ograniczenie zjazdów. Samo skrzy żowanie dróg krajowych w Ró żanie jest czynnikiem uci ąż liwego oddziaływania na warunki życia ludzi w mie ście. Dolina Narwi z nielicznymi dopływami i kompleksami le śnymi stanowi o warto ściach przyrodniczo krajobrazowych terenu. Ze wzgl ędu na wysokie warto ści przyrodnicze obszar gminy w cało ści wchodzi w granice obszaru funkcjonalnego „Zielone Płuca Polski” i cz ęś ciowo (dolina Narwi) w krajowy i mi ędzynarodowy system obszarów chronionych - ECONET-PL.

47 Najwi ększ ą cz ęść obszaru gminy zajmuj ą u żytki rolne 62 %, wykorzystywane w przewa żaj ącej mierze jako grunty orne ( 50,4 % obszaru gminy). W mie ście Ró żan równie ż przewa żaj ą u żytki rolne 56 % jednak znaczn ą cz ęść stanowi ą tereny zainwestowane 23,9 %. Warto ść ogólnego współczynnika jako ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy oceniona wg metody opracowanej przez IUNG w Puławach jest niska i wynosi 49,3 punkta przy średniej: dla kraju 66,6 pkt., w wojewódzkiej 59 pkt., i powiatu makowskiego 57 pkt. Znaczny udział w strukturze u żytkowania gruntów maj ą lasy i grunty le śne, stanowi ące 29,9% obszaru gminy i 10,4 % miasta ( średnia krajowa 29,2 %, województwa 22 %). Stanowi ą bardzo wa żny element środowiska przyrodniczego, a tak że rozwoju gospodarczego. Dlatego w Studium zwraca si ę uwag ę na konieczno ść planowego nimi zarz ądzania, a tak że ochron ę lasów przed zmian ą przeznaczenia i konieczno ść zalesiania obszarów o niskiej przydatno ści rolniczej, równie ż na stwarzanie pozarolniczych źródeł dochodów zwi ązanych z piel ęgnacj ą lasów a w dalszej perspektywie z przerobem pozyskiwanego drewna i runa le śnego. Obszar gminy charakteryzuje si ę zró żnicowaniem gleb i stosunkowo du żym udziałem gleb średniej jako ści (klasy IV) zwłaszcza w środkowej cz ęś ci gminy i w kierunku północno - zachodnim od miasta. Wyst ępuj ą tu znaczne powierzchnie gleb wytworzonych z glin na ró żnych podło żach, które przy dobrym nawo żeniu i prawidłowej uprawie pozwalaj ą uzyskiwa ć wysokie plony wszystkich upraw. Na pozostałym obszarze przewa żaj ą gleby słabe. W ramach przeciwdziałania dysproporcjom rozwojowym przewiduje si ę wdra żanie ekologicznych form gospodarowania, w tym programów rolno- środowiskowych. Dla celów nierolniczych nale ży w pierwszej kolejno ści wykorzystywa ć gleby o mało korzystnych i niekorzystnych warunkach do uprawy. U żytki zielone s ą mało przydatne dla rozwoju rolnictwa, nie mniej wskazane jest pozostawienie ich w dotychczasowym u żytkowaniu jako tereny otwarte dla poprawy warunków wodnych i przewietrzania. Wyst ępuj ące grunty s ą przewa żnie gruntami no śnymi nie stwarzaj ącymi ogranicze ń dla bezpo średniego posadowienia budynków za wyj ątkiem utworów bagiennych i rzeczno-bagiennych, które nie nadaj ą si ę do posadowienia budynków. Rze źba gminy poza stref ą kraw ędziow ą nie wpływa ograniczaj ąco na rozwój funkcji osadniczej jak i rolnictwa. Szans ą rozwoju gminy jest turystyka, poniewa ż gmina posiada sprzyjaj ące warunki przyrodnicze i krajobrazowe dla jej rozwoju. Środowisko naturalne gminy cechuje niewielkie zanieczyszczenie, wyst ępuj ą du że kompleksy le śne, liczne strumienie, ł ąki i pastwiska, urozmaicona rze źba terenu z licznymi w ąwozami erozyjnymi. Szczególne znaczenie dla rozwoju funkcji rekreacyjnej ma rzeka Narew i jej dolina charakteryzuj ąca si ę bujn ą ro ślinno ści ą nadbrze żną i wodn ą, bogactwem świata zwierz ęcego, dobrze rozwini ętą lini ą brzegow ą z licznymi odnogami i jeziorami pochodzenia rzecznego. Miasto Ró żan poło żone jest na skarpie, u jej podnó ża płynie rzeka Narew i jej dopływ Ró żanica. Gmina posiada dogodne warunki dla rozwoju turystyki aktywnej – wędkarstwo, zbieranie owoców le śnych i grzybów. Jednym z wa żnych zagadnie ń rozwoju gminy jest ochrona środowiska. Gmina znajduje si ę w obszarze wskazanym w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego do poprawy funkcjonowania

48 środowiska przyrodniczego dlatego w Studium dolina rzeki Narew została wł ączona do: • korytarza ekologicznego wg sieci ECONET PL o znaczeniu mi ędzynarodowym, • europejskiej ekologicznej sieci NATURA 2000 obszarów o najwy ższych walorach przyrodniczych. Ponadto zachodni ą cz ęść gminy wł ączono do obszaru chronionego krajobrazu, a jej wschodni ą cz ęść wzdłu ż doliny Narwi do projektowanego parku krajobrazowego. Do główniejszych obiektów stwarzaj ących mo żliwo ść zagro żenia stanu środowiska nale ży zaliczy ć składowiska odpadów (istniej ące, IBJ, zrekultywowane) stacje paliw i magazynowanie nawozów mineralnych. W zakresie warunków życia najwi ększe niedoci ągni ęcia wyst ępuj ą w sferze opieki zdrowotnej. Wska źnik zatrudnienia lekarzy jest ponad dwukrotnie ni ższy ni ż średnio w powiecie makowskim i prawie czterokrotnie ni ższy ni ż średni w województwie mazowieckim. Bliska odległo ść miast powiatowych powoduje, że zainteresowanie inwestorów lokalizacj ą działalno ści gospodarczej na obszarze gminy jest niewielkie. Świadcz ą o tym wnioski osób fizycznych zgłoszone we wst ępnej fazie prac nad niniejszym Studium. Najwi ęcej dotyczyło wyznaczenia terenów pod zabudow ę mieszkaniow ą lub mieszkaniowo-usługow ą. Miasto i prawie wszystkie miejscowo ści w gminie korzystaj ą ze zbiorowego systemu zaopatrzenia w wod ę z sieci wodoci ągowej. Wyj ątek stanowi ą wsie Chełsty, Kaszewiec, D ąbrówka, Zał ęż e Wielkie, Zał ęż e S ędzieta, Zał ęż e Eliasze, Zał ęż e Gartki, gdzie w najbli ższej przyszło ści przewiduje si ę realizacj ę nowych odcinków sieci wodoci ągowej. Rozwi ązania wymaga gospodarka ściekowa na terenie gminy.

Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków teren doliny Narwi został zaliczony do obszarów Europejskiej Sieci Ekologicznej, część miasta i gminy Różan została objęta ochroną w formie obszaru specjalnej ochrony ptaków "Dolina Dolnej Narwi" PLB 140014. Ponadto na podstawie przeprowadzonej w 2008r. inwentaryzacji ornitologicznej zaproponowano utworzenie na terenie doliny Narwi trzech użytków ekologicznych: „Starorzecze na południe od miejscowości Chełsty”, „Starorzecze i łąki przy miejscowości Dąbrówka”, „Łąki i starorzecze na północ od drogi krajowej nr 60” oraz jednego częściowego rezerwatu przyrody: „Zakole Narwi przy miejscowości Dyszobaba”. Rozporządzeniem Nr 15 Wojewody Mazowieckiego z dnia 26 lutego 2008r. w sprawie pomników przyrody położonych na terenie powiatu makowskiego ustanowiono na terenie sołectwa Kaszewiec pomnik przyrody. W ww. rozporządzeniu ustalono rygory ochronne w stosunku do ustanowionego pomnika przyrody.

Od 2009r. zaczęła obowiązywać zmiana ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tekst jednolity Dz.U. z 2004r. Nr 121, poz. 1266 z późn. zm.), która zmieniła zakres ochrony gruntów rolnych. Aktualnie na terenie miasta Różan użytki rolne nie podlegają ochronie, zaś na terenie gminy Różan ochronie podlegają użytki rolne klasy II-III, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha. Z ochrony nie zostały wyłączone grunty rolne IV klasy bonitacyjnej przeznaczone

49 pod drogi dojazdowe, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha.

Zgodnie z danymi statystycznymi, w ciągu ostatnich lat w mieście i gminie Różan przeprowadzono kilka inwestycji infrastrukturalnych i komunikacyjnych. Aktualny stopień zwodociągowania w mieście wynosi ok. 97%, w gminie ponad 61%, natomiast stopień skanalizowania w mieście wynosi ok. 77,5%, zaś w gminie niestety nadal praktycznie nie istnieje sieć kanalizacyjna. Podjęto prace nad budową chodników w mieście: w ciągu drogi krajowej w ul. Kościuszki i Poniatowskiego, nad przebudową dróg gminnych: Chrzczonki - Załęże Wielkie, w m.Dzbądz, Zawady - Ponikiew, dróg: w m.Chrzczonki, nad przebudową ulicy Poniatowskiego w mieście, nad remontami dróg gminnych: Chełsty - Dąbrówka, Miłony - Załęże-Ponikiewka, Różan - Mroczki-Rębiszewo oraz Zawady-Ponikiew - Załęże-Eliasze. W najbliższych latach, do 2013roku, planowana jest budowa wodociągów w miejscowościach: Chełsty, Dąbrówka, Kaszewiec, Zawady-Ponikiew, planowana jest budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowościach: Chrzczonki, Dyszobaba, Podborze, Prycanowo i Załuzie. Planowana jest również przebudowa dróg: gminnej Prycanowo-Podborze oraz dróg: Prycanowo-Szygi, Dzbądz - Mroczki Rębiszewo, Załuzie - Chrzanowo, w miejscowościach: Dąbrówka, Dyszobaba i Kaszewiec.

50 Rozdział III Kierunki zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Ró żan

1. Główne problemy wymagaj ące rozwi ązania • Pogodzenie interesów pomi ędzy konieczno ści ą ochrony zasobów przyrodniczych gminy a ich gospodarczym wykorzystaniem, w tym: * pogodzenie rozwoju funkcji turystycznej i wypoczynkowej z ochroną terenów doliny Narwi podlegających ochronie przyrody w postaci Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Dolina Dolnej Narwi”. * pogodzenie rozwoju na obszarze gminy funkcji turystycznej i wypoczynkowej z ochron ą ekologiczn ą lasów. Obliguje to do szczególnego podej ścia do spraw ochrony środowiska w kształtowaniu wielko ści, struktury i koncentracji obiektów kubaturowych zwi ązanych z funkcj ą turystyczn ą i wypoczynkow ą a mog ących wpłyn ąć na wzrost penetracji terenów o szczególnych walorach w skali gminy. * pogodzenie kolizyjno ści wzrostu nat ęż enia ruchu na drogach krajowych z rozwojem przestrzennym miasta i komunikacj ą lokaln ą – zapewnienie bezpiecznego komunikowania si ę „nadnarwia ńskich” obszarów miasta i gminy z pozostałymi obszarami. • Zatrzymanie zanieczyszcze ń lasów odpadami bytowymi składowanymi głównie przez osoby fizyczne. • Rozwi ązanie sprawy czysto ści wód powierzchniowych nie odpowiadaj ących normatywom jako ściowym. • Zapewnienie mieszka ńcom mo żliwo ści korzystania z systemu zbiorczego oczyszczania ścieków, wysypiska odpadów komunalnych, przy czym część miejscowo ści o rozproszonym układzie zabudowy nie b ędzie mogła korzysta ć z systemów zbiorczych. • Zapewnienie dost ępu do usług świadczonych przez samorz ąd dla wszystkich mieszka ńców gminy w równym stopniu, co b ędzie wymagało poprawy nawierzchni wielu dróg w gminie. • Uporz ądkowanie zabudowy i pierzei wokół głównego ryneczku w mie ście. • Malej ąca opłacalno ść produkcji rolniczej wywołuje konieczno ść wyznaczenia miejsc aktywizacji gospodarczej na obszarze gminy. • Poprawa retencji wodnej na obszarze gminy. • Zachowanie warto ści wizualnych środowiska przyrodniczego i kulturowego. • Presja zabudowy na terenach bezpośredniego zagrożenia powodziowego. • Presja zabudowy na terenach zagrożonych osuwaniem się mas ziemi.

2. Kierunki rozwoju 2.1. Kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz w przeznaczeniu terenów i wska źniki dotycz ące zagospodarowania oraz u żytkowania terenów

Poniżej określono wiodące kierunki rozwoju w poszczególnych terenach uwzgl ędniaj ąc istniej ące uwarunkowania wewn ętrzne gminy wpływaj ące na mo żliwo ści rozwoju wynikaj ące z uwarunkowa ń przyrodniczych, kulturowych, infrastrukturalnych, gospodarczych a tak że zewn ętrzne . Poza wymienionymi niżej funkcjami, w obrębie terenów możliwa jest również lokalizacja budowli i obiektów liniowych towarzyszących niżej wymienionym funkcjom, w tym infrastruktury technicznej i komunikacji. Na terenach zabudowy funkcją towarzyszącą będą również tereny zieleni urządzonej, tereny lasów na działkach budowlanych, a także tereny sportu

51 i rekreacji. Adaptuje się również istniejące obiekty budowlane niezgodne z zaplanowanym przeznaczeniem, z możliwością ich przebudowy. Zakłada si ę stopniowe, w miar ę potrzeb dog ęszczanie istniej ących obszarów zabudowy. Przewiduje si ę na tych terenach wzajemne przenikanie si ę funkcji. Wskazuje si ę nast ępuj ący zakres przekształce ń przestrzennych: • obowi ązek kontynuacji miejskiego charakteru zabudowy, przy uzupełnianiu lub wymianie zabudowy na istniej ących działkach budowlanych lub zabudowie nowych działek, • rehabilitacja terenu staromiejskiego obj ętego ochron ą konserwatorsk ą, na którym realizacja inwestycji powinna by ć podporz ądkowana nast ępuj ącym zasadom: - sukcesywne podejmowanie prac rehabilitacyjnych i modernizacyjnych budynków, - obszar działa ń rehabilitacyjnych powinien stanowi ć wyodr ębnion ą jednostk ę urbanistyczn ą, która tworzy ć b ędzie cało ść funkcjonaln ą, u żytkow ą i przestrzenn ą, - utrzymanie charakteru zabudowy pierzejowej przy uzupełnianiu, przebudowie lub modernizacji zabudowy śródmiejskiej, - wszelkie prace przy obiektach zabytkowych musz ą by ć uzgadniane z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, - mo żliwo ść lokalizacji usług nieuci ąż liwych w parterach budynków lub w innych wbudowanych w brył ę budynku mieszkalnego, - obowi ązek okre ślenia, w planie miejscowym, lokalizacji obiektów posiadaj ących charakter identyfikatorów przestrzeni lub dominant przestrzennych, - na zamkni ęciu ulic projektowa ć główne osie obiektów architektonicznych, posiadaj ących charakter identyfikatorów przestrzeni a nie lini ę podziału mi ędzy działkami.

W zmianie Studium wyznaczono funkcje terenu na podstawie stanu istniejącego bądź ustaleń obowiązujących planów miejscowych oraz jako nowoprojektowane tereny pod zabudowę. Przy realizacji budynków na terenach zabudowy należy uwzględnić: strefę minimum 50 m z zakazem lokalizacji budynków wzdłuż rzeki Narew, strefę minimum 30 m z zakazem lokalizacji budynków wzdłuż rzeki Różanicy, strefę minimum 30 m z zakazem lokalizacji budynków od składowiska odpadów promieniotwórczych, a także strefy techniczne i ochronne, w tym strefę 50 m od granicy cmentarza - z zakazem realizacji nowych budynków mieszkalnych, zakładów żywienia zbiorowego, bądź zakładów przechowujących żywność. Tereny z ograniczeniem zabudowy oraz z jej zakazem zostały określone w końcowej części niniejszego rozdziału.

W obrębie obszaru MIASTA RÓŻAN wyznacza się: − tereny zabudowy mieszkaniowo-usługowej MU - obejmujące tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i wielorodzinnej niskiej, zabudowy usługowej nieuciążliwej, w tym: usług publicznych, bankowości, handlu, gastronomii, biur różnego typu, turystyki, dopuszczona jest funkcja rzemiosła, przetwórstwa rolno-spożywczego i drobnej wytwórczości, a także usług wbudowanych w budynki mieszkalne. Utrzymuje się na tych terenach istniejące siedliska (z możliwością ich przebudowy i rozbudowy) do czasu prowadzenia działalności rolniczej przez użytkowników ; − tereny zabudowy mieszkaniowo-rekreacyjnej i usług turystyki ME - obejmujące tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, zabudowy rekreacji indywidualnej oraz obiektów służących obsłudze turystyki takich jak: hotele, środki wypoczynkowe, obiekty gastronomiczne lub inne obiekty handlowe; − tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i usługowej MW - obejmujące tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej oraz zabudowy usługowej nieuciążliwej, w tym:

52 usług publicznych, bankowości, handlu, gastronomii, biur różnego typu, turystyki, dopuszczona jest funkcja rzemiosła, przetwórstwa rolno-spożywczego i drobnej wytwórczości, a także usług wbudowanych w budynki mieszkaniowe; − tereny usług i targowiska U - obejmujące tereny zabudowy usługowej o dowolnym profilu, w tym usług publicznych i sakralnych, oraz teren miejskiego targowiska; − tereny produkcji, składów, magazynów, usług i obsługi komunikacji kołowej PU; − tereny produkcji, usług lub niskiej zabudowy mieszkaniowej PM - obejmujące tereny produkcji, usług o dowolnym profilu, z wyłączeniem usług nauki, szpitali lub usług społecznych, oraz tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej lub niskiej zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej; − tereny placów, parkingów i skwerów miejskich KZ - obejmujące opisane tereny, a w przypadku terenu położonego przy planowanym cmentarzu (ZCp) również zielni urządzonej i obiektów usługowych służących obsłudze planowanego cmentarza; − tereny zieleni urządzonej i ogrodów działkowych ZP - tereny zieleni urządzonej o funkcji ozdobnej, rekreacyjnej i izolacyjnej, obejmujące również tereny ogrodów działkowych; − tereny cmentarzy ZC - obejmujące cmentarz czynny, nieczynny i projekto-wanych, w obrębie których dopuszcza się również lokalizację obiektów sakralnych, domów pogrzebowych i innych obiektów usługowych służących obsłudze cmentarza; − tereny infrastruktury technicznej W/K/E - tereny wodociągów (ujęć wód podziemnych oraz stacji uzdatniania wody), kanalizacji (oczyszczalni ścieków), energetyki (rozdzielczego punktu zasilania); − tereny rolne z dopuszczeniem zalesień R - obejmujące tereny rolne rozumiane jako grunty rolne w przepisach odrębnych, w tym użytki rolne, stawy, gospodarstwa rolne i budynki służące bezpośrednio produkcji rolniczej, a także tereny planowane do zalesienia, które po wprowadzeniu użytkowania leśnego należy traktować jako grunty leśne. Zakazuje się lokalizacji nowej zabudowy zagrodowej w Obszarze Specjalnej Ochrony Ptaków „Dolina Dolnej Narwi” oraz na terenach zagrożonych osuwaniem się mas ziemi (wyznaczonych na rysunku Studium). Wprowadzenie zalesień w Obszarze Specjalnej Ochrony Ptaków „Dolina Dolnej Narwi” należy uzależnić od lokalizacji miejsc gniazdowania i żerowania ptaków, ze względu na obecność których ten Obszar został wyznaczony, tak aby wprowadzenie zalesień nie spowodowało pogorszenia warunków ich bytowania; − tereny rolne z zakazem zabudowy - obejmujące użytki rolne, torfowiska i oczka wodne, istniejące zadrzewienia, plaże miejskie w obrębie terenów bezpośredniego zagrożenia powodziowego o prawdopodobieństwie wystąpienia 1%. Zakazuje się wprowadzania zabudowy (gospodarstw rolnych i budynków służących bezpośrednio produkcji rolniczej) oraz zalesień; − tereny lasów ZL - obejmujące tereny lasów rozumiane jako grunty leśne w przepisach odrębnych; − tereny wód powierzchniowych WS.

Na wyznaczonych, nowych terenach preferuje się następujące parametry i wskaźniki zabudowy i zagospodarowania terenu: − minimalna powierzchnia biologicznie czynna na działkach budowlanych: • zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna - 60%, • zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna, zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna niska i zabudowa mieszkaniowo-usługowa - 50%, • zabudowa rekreacyjna - 75%, • zabudowa usługowa - 40% • zabudowa produkcyjna, magazynowa, tereny składów - 30%

53 • tereny obsługa komunikacji kołowej – od 10 do 20%, • tereny zieleni urządzonej - 80% − minimalna wielkość nowotworzonych działek budowlanych: • zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna wolnostojąca - 1000 m 2, • zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna bliźniaczej - 500 m 2 na segment, • zabudowa mieszkaniowa szeregowej - 300 m 2 na segment, • zabudowa rekreacyjna i usługowa - 1500 m 2, • zabudowa produkcji, składów i magazynów – 2000 m 2 − minimalny front nowotworzonych działek budowlanych: • zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna wolnostojącą i rekreacyjna - 20,0 m, • zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna bliźniacza i szeregowa - 15,0 m, • zabudowa mieszkaniowo-usługowa, usługowa, produkcyjna, składów i magazynów - 25,0 m, − maksymalna wysokość budynków: • mieszkalnych w zabudowie mieszkaniowej wielorodzinnej: 15m, • mieszkalnych w zabudowie mieszkaniowej wielorodzinnej niskiej: 12m, • mieszkalnych w zabudowie mieszkaniowej jednorodzinnej: 10m, • usługowych, produkcji i składów: 12m, • usług publicznych, za wyjątkiem obiektów sakralnych: 15m, • rekreacyjnych: 6m, • gospodarczych i garaży: 6m, • urządzeń infrastruktury technicznej, za wyjątkiem urządzeń telekomunikacyjnych: 10m, − kąt nachylenia głównych połaci dachowych: • budynków mieszkaniowych jednorodzinnych, rekreacyjnych, usługowych -dachy dwuspadowe symetryczne lub wielospadowe o nachyleniu głównych połaci 30 o – 45 o, w strefie ścisłej ochrony konserwatorskiej centrum Różana dachy dwuspadowe, w nawiązaniu do sąsiedniej zabudowy, z kalenicą usytuowaną równolegle do ulicy, • budynków produkcji, składów, gospodarczych i garaży - dachy o formach płaskich lub jedno, dwu lub wielospadowe o nachyleniu połaci 20 o – 45 o

W obrębie obszaru GMINY RÓŻAN wyznacza się: − tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej - obejmujące tereny istniejącej zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej; − tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, rekreacyjnej i zagrodowej - obejmujące tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, rekreacji indywidualnej oraz zagrodowej, a także towarzyszące tym funkcjom tereny zabudowy usługowej nieuciążliwej, w tym: usług publicznych, handlu, gastronomii, biur różnego typu, turystyki, dopuszczona jest funkcja rzemiosła, przetwórstwa rolno-spożywczego i drobnej wytwórczości, a także usług wbudowanych w budynki mieszkalne; − tereny zabudowy rekreacyjnej - obejmujące tereny zabudowy rekreacji indywidualnej; − tereny usług - obejmujące tereny zabudowy usługowej o dowolnym profilu, w tym usług publicznych; − tereny produkcyjno-usługowe i obsługi komunikacji kołowej - obejmujące m.in. tereny stacji paliw, myjni, stacji obsługi pojazdów, warsztatów; − teren eksploatacji kruszywa naturalnego – obejmuje teren o udokumentowanym złożu, gdzie możliwa będzie eksploatacja kopalin i prowadzenie robót górniczych po uzyskaniu koncesji na wydobywanie kopalin ze złoża, obejmuje także obszar przewidywanego szkodliwego oddziaływania robót górniczych zakładu górniczego; − tereny usług turystyki i zabudowy rekreacyjnej - obejmujące tereny zabudowy rekreacji

54 indywidualnej oraz obiektów służących obsłudze turystyki takich jak: budynki zakwaterowania turystycznego i rekreacyjnego, obiekty gastrono-miczne lub inne obiekty handlowe, a także towarzyszące tym funkcjom tereny zabudowy usługowej nieuciążliwej, w tym: handlu, gastronomii, biur różnego typu, turystyki; − tereny infrastruktury technicznej - tereny wodociągów (ujęć wód podziemnych oraz stacji uzdatniania wody), kanalizacji (oczyszczalni ścieków), gospodarowania odpadami (składowisko odpadów), gazownictwa, telekomunikacji; − teren rolne z dopuszczeniem zalesień i zabudowy - obejmujące tereny rolne rozumiane jako grunty rolne w przepisach odrębnych, w tym użytki rolne, stawy, gospodarstwa rolne i budynki służące bezpośrednio produkcji rolniczej, a także tereny planowane do zalesienia, które po wprowadzeniu użytkowania leśnego należy traktować jako grunty leśne. Zakazuje się lokalizacji nowej zabudowy zagrodowej w Obszarze Specjalnej Ochrony Ptaków „Dolina Dolnej Narwi”, terenach zagrożonych powodzią o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% oraz terenach zagrożonych osuwaniem się mas ziemi (wyznaczonych na rysunku Studium). Wprowadzenie zalesień w Obszarze Specjalnej Ochrony Ptaków „Dolina Dolnej Narwi” należy uzależnić od lokalizacji miejsc gniazdowania i żerowania ptaków, ze względu na obecność których ten Obszar został wyznaczony, tak aby wprowadzenie zalesień nie spowodowało pogorszenia warunków ich bytowania. Zakazuje się wprowadzania zalesień na terenach zagrożonych powodzią o prawdopodobieństwie wystąpienia 1%; − tereny rolne - obszary występowania gleb chronionych (III klasa bonitacyjna) - obejmujące użytki rolne, torfowiska i oczka wodne, istniejące zadrzewienia. Zakazuje się wprowadzania zabudowy (gospodarstw rolnych i budynków służących bezpośrednio produkcji rolniczej) oraz zalesień; − tereny lasów - obejmujące tereny lasów rozumiane jako grunty leśne w przepisach odrębnych; − tereny wód powierzchniowych.

Na wyznaczonych, nowych terenach preferuje się następujące parametry i wskaźniki zabudowy i zagospodarowania terenu: − formę architektoniczną budynków dostosować do krajobrazu i otaczającej zabudowy, − minimalna powierzchnia terenów biologicznie czynnych w powierzchni działki budowlanej : • zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna: 40% • zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, rekreacyjna i zagrodowa: 30-70% • zabudowa rekreacyjna : 70% • zabudowy usługowej: 30-50% • zabudowa produkcyjno-usługowa i obsługi komunikacji kołowej : 20% • zabudowa usług turystyki i zabudowy rekreacyjnej : 60% • urządzeń infrastruktury technicznej: 15-50%

− minimalna powierzchnia nowotworzonych działek budowlanych w zabudowie: • mieszkaniowej wielorodzinnej: 700 m 2 • mieszkaniowej jednorodzinnej: 1000 m2 • zagrodowej: 1200 m 2 • rekreacyjnej : 800-1000 m 2

− maksymalna wysokość budynków: • mieszkalnych w zabudowie wielorodzinnej: 12 m

55 • mieszkalnych w zabudowie jednorodzinnej: 10 m • rekreacyjnych: 6 m • gospodarczych i garaży w zabudowie mieszkaniowej: 6 m • gospodarczych w zabudowie zagrodowej: 8 m • usługowych: 10-12 m • usług publicznych, za wyjątkiem obiektów sakralnych: 12 m • urządzeń infrastruktury technicznej, za wyjątkiem urządzeń telekomunikacyjnych : 10 m

− geometria dachu – dwuspadowe symetryczne lub wielospadowe o kącie nachylenia: • budynków mieszkalnych i rekreacyjnych : 30-45st., • budynków gospodarczych i garażowych: 0-45st.

Tereny z ograniczeniem zabudowy: • grunty rolne podlegaj ące ochronie prawnej klasy II-III , • korytarz ekologiczny doliny rzeki Różanicy, • strefa terenów przyległych zbiornika wodnego Szygi – Zawady – Ponikiew, • teren eksploatacji kruszywa naturalnego, dla którego wprowadza się ograniczenie w użytkowaniu, w tym, po uzyskaniu koncesji na wydobycie, zakaz zabudowy w obszarze górniczym, z dopuszczeniem do realizacji obiektów kubaturowych, urządzeń komunikacyjnych oraz urządzeń pomocniczych bezpośrednio związanych z eksploatacją kopalin, • tereny dla których powinny by ć opracowane oceny oddziaływania na środowisko i wyznaczone strefy ograniczonego u żytkowania - wysypiska śmieci, oczyszczalni ścieków, składowiska odpadów promieniotwórczych, • w zakresie zgodnym z przepisami odrębnymi: ° strefa 2x100m po obu stronach istniejącego i projektowanego przebiegu dla drugiej nitki gazociągu wysokiego ciśnienia Jamał – Europa Zachodnia, ° strefa wzdłu ż linii energetycznej 110 kV, ° 50-cio metrowa strefa wokół cmentarza.

Tereny wykluczone z zabudowy (poza obszarami wyznaczonymi na rysunku Studium pod zabudowę): • tereny bezpośredniego zagrożenia powodziowego o prawdopodo-bieństwie wystąpienia powodzi 5%, • tereny zagrożone osuwaniem się mas ziemi – fragment skarpy Narwi, • tereny znajdujące się w Obszarze Specjalnej Ochrony Ptaków - „Dolina Dolnej Narwi”, • lasy.

Tereny potencjalnie wykluczone z zabudowy (poza obszarami wyznaczo-nymi na rysunku Studium pod zabudowę): • tereny bezpośredniego zagrożenia powodziowego o prawdopodo-bieństwie wystąpienia powodzi 1%.

Ograniczenie lub wykluczenie zabudowy na wymienionych wyżej obszarach nie dotyczy inwestycji celu publicznego z zakresu łączności publicznej, o ile taka inwestycja jest zgodna z

56 przepisami odrębnymi.

2.2. Zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody i krajobrazu kulturowego Obszar gminy Ró żan charakteryzuje si ę du żymi walorami krajobrazowo- przyrodniczymi, szczególnie jej wschodnia cz ęść . Teren gminy dzieli si ę na dwa obszary północno-zachodni wysoczyznowy i południowo-wschodni doliny Narwi. Zró żnicowanie to wyra ża si ę odmienn ą budow ą geologiczn ą, zasobami wodnymi, podatno ści ą na zanieczyszczenia wód podziemnych, lesisto ści ą. Obszar północno-zachodni charakteryzuje si ę mało urozmaicon ą nisko falist ą rze źbą. Wyst ępuj ą tu gliny zwałowe, lokalnie żwiry i piaski. Obszar południowo-wschodni posiada bardziej urozmaicony krajobraz. Obejmuje kraw ędź wysoczyznow ą, dolin ę rzeki z dwoma tarasami, teren lasów, licznych starorzeczy i obni żeń terenowych. Teren gminy Ró żan wchodzi w skład regionalnego i krajowego systemu obszarów chronionych. Dolina Narwi w krajowym systemie obszarów chronionych stanowi korytarz ekologiczny o znaczeniu mi ędzynarodowym. Dolina rzeki Narew, ze wzgl ędu na wysokie walory przyrodnicze, uznana jest w krajowym systemie ekologicznym ECONET-PL, za korytarz ekologiczny o znaczeniu mi ędzynarodowym. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 2011r. teren doliny Narwi w obrębie miasta i gminy Różan jest Obszarem Specjalnej Ochrony Ptaków (OSOP) sieci obszarów NATURA 2000 "Dolina Dolnej Narwi" PLB 140014. Rozporządzeniem Nr 15 Wojewody Mazowieckiego z dnia 26 lutego 2008r w sprawie pomników przyrody położonych na terenie powiatu makowskiego ustanowiono na terenie leśnictwa Kaszewiec dwa pomniki przyrody, z czego jeden z nich znajduje się na terenie gminy Różan.

Obiekt podlegający Lp. Lokalizacja pomników przyrody Obwód Wysokość ochronie 1. gmina Różan, sołectwo Kaszewiec, 400, 360, 5 drzew – gat. dąb 21, 21, 25, Nadleśnictwo Pułtusk, leśnictwo 360, 370, szypułkowy 20, 26 Kaszewiec, dz. nr ewid. 22/553/2 360 2. gmina Goworowo, Nadleśnictwo 1 drzewo – gat. Pułtusk, leśnictwo Kaszewiec, dz. 440 22 dąb szypułkowy nr ewid. 727/53/1

Zgodnie z wytycznymi Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego w obrębie doliny Narwi planowane jest utworzenie Parku Krajobrazowego (Narwiańskiego Parku Krajobrazowego) obejmującego swoim zasięgiem sołectwa: fragment miasta Różan i sołectwa Chełsty, Chrzczonki, Dąbrówka, Dyszobaba, Dzbądz, Kaszewiec, Mroczki - Rębiszewo oraz Paulinowo.

Ponadto na podstawie przeprowadzonej w 2008r. inwentaryzacji ornitologicznej proponuje się utworzenie na terenie doliny Narwi trzech użytków ekologicznych: „Starorzecze na południe od miejscowości Chełsty”, „Starorzecze i łąki przy miejscowości Dąbrówka”, „Łąki i starorzecze na północ od drogi krajowej nr 60” oraz jednego częściowego rezerwatu przyrody: „Zakole Narwi przy miejscowości Dyszobaba”.

Zgodnie z wytycznymi Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego na terenie gminy Różan planowane jest również utworzenie Obszaru

57 Chronionego Krajobrazu w zachodniej części gminy, obejmującego m.in. duży kompleks leśny a także tereny łąkowe wzdłuż Różanicy w sołectwach: Podborze, Ponikiew Zawady, Prycanowo, Szygi, Załęże Eliasze, Załęże Gartki, Załęże Sędzięta, Załęże Wielkie i Załuzie.

Przyjmuje si ę nast ępuj ące kierunki zagospodarowania zapewniaj ące utrzymanie wysokich warto ści zasobów środowiska przyrodniczego: − stosowanie technologii ograniczających szkodliwy wpływ inwestycji na środowisko poprzez optymalne wykorzystanie udokumentowanych zasobów złoża, − rekultywacja złoża kruszywa naturalnego, bezpośrednio po zakończeniu eksploatacji (ewentualnie również w trakcie eksploatacji), w oparciu o ustalony kierunek i warunki przeprowadzenia rekultywacji , − zapobieganie degradacji i dewastacji terenów poprzez likwidacj ę nielegalnych punktów eksploatacji kruszywa naturalnego oraz wzmo żon ą kontrol ę środowiska, − poprawa stanu sanitarnego rzek i cieków do zakładanych klas czysto ści, a tak że wód podziemnych poprzez porz ądkowanie gospodarki ściekowej poprzez budow ę oczyszczalni ścieków i systemów kanalizacyjnych, − wył ączanie z zabiegów melioracyjnych fragmentów dolin rzecznych, które ze wzgl ędów na walory środowiska powinny pozosta ć niezmienione, − nakaz zachowania ciągłości istniejących rowów melioracyjnych oraz zakaz odprowadzania do nich ścieków za wyjątkiem podczyszczonych wód opadowych, − obowiązek uzgadniania z właściwym organem ds. urządzeń wodnych i melioracji wszelkich inwestycji realizowanych w odległości mniejszej niż 20 m od rzek i cieków wodnych, − podczas realizacji nowej zabudowy bądź przebudowy (modernizacji) istniejącej obowiązek zachowania odległości od rowów melioracyjnych - min. 7,5 m oraz od lasów według odrębnych przepisów, − popraw ę retencjonowania wody poprzez budow ę zbiornika wodnego na rzece Ró żanicy, − ograniczanie zmiany przeznaczania istniej ących powierzchni le śnych na inne cele, − prowadzenie działa ń maj ących na celu zwi ększenie stopnia lesisto ści poprzez zagospodarowanie słabych gleb i gruntów marginalnych, w szczególno ści w strefach wododziałowych i na terenach obj ętych ochron ą przyrody, − ochrona zadrzewie ń dolinowych i zadrzewie ń na terenach bagiennych oraz wprowadzanie i wzbogacanie otwartego krajobrazu rolniczego zadrzewieniami śródpolnymi, wzdłu ż cieków wodnych i dróg, − na terenie korytarza ekologicznego doliny rzeki Różanicy ustala się zachowanie istniejącego użytkowania łąkowo-leśnego oraz ograniczenie lokalizacji budynków związanych z gospodarstwem rolnym w celu zachowania ciągłości przyrodniczej tego obszaru, − w OSOP "Dolina Dolnej Narwi" na terenach zabudowy usługowej, a także na pozostałym obszarze gminy w obrębie terenów usługowych towarzyszących obiektom zabudowy mieszkaniowej, zagrodowej i rekreacyjnej zabrania się lokalizacji nowych przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko , za wyjątkiem inwestycji celu publicznego z zakresu łączności publicznej, jeżeli taka inwestycja jest zgodna z przepisami odrębnymi, − prowadzona działalność, z wyjątkiem inwestycji celu publicznego z zakresu łączności publicznej, jeżeli taka inwestycja jest zgodna z przepisami odrębnymi, na terenach usług, produkcji, składów i magazynów, a także terenach obsługi komunikacji kołowej i terenie eksploatacji kruszywa naturalnego nie może powodować przekroczenia standardów jakości środowiska, poza obszarem do którego prowadzący działalność posiada tytuł prawny,

58 − dopuszczalny poziom hałasu w środowisku w poszczególnych rodzajach terenów musi być zgodny z przepisami odrębnymi. Zaliczenie do terenów chronionych powinno nastąpić na etapie sporządzania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, − w pasie o szerokości 50 m wzdłuż dróg krajowych, ze względu na potencjalną uciążliwość akustyczną, dla nowych budynków zabudowy chronionej typu: mieszkaniowej, mieszkaniowo-usługowej, zagrodowej, czy zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży, w przypadku stwierdzenia ponadnormatywnego hałasu wprowadza się obowiązek zastosowania rozwiązań konstrukcyjno-budowlanych ograniczających uciążliwość akustyczną, a w szczególności przegród o wysokiej izolacyjności. Maj ąc na uwadze ochron ę walorów przyrodniczych gminy wyznacza si ę: • obszary chronione przed zmian ą u żytkowania: lasy na terenie całej gminy, kompleksy gruntów rolnych kl. II – III , kompleksy ł ąk i pastwisk, • obszary proponowane do zalesie ń: gleby rolne odłogowane, zadrzewione i słabych klas bonitacyjnych , tworzące kompleksy z istniejącymi terenami lasów .

2.3. Zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków Na obszarze miasta i gminy Ró żan wyst ępuj ą jedynie nieliczne obiekty o znacz ących warto ściach kulturowych. Ochrona tych warto ści w gminie tym bardziej nabiera znaczenia, że są one nadzwyczaj skromne.

Za główne kierunki działa ń w sferze kulturowej przyj ęto: • utrzymanie obecnej ochrony prawnej obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków wg wykazu zamieszczonego w dz. „Warto ści kulturowe” ścisł ą ochron ą konserwatorsk ą, która polega na ich zachowaniu i konserwacji, wszelkie prace przy obiektach i na terenach zabytkowych oraz w ich bezpo średnim otoczeniu mog ą by ć prowadzone tylko po uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. • ochrona obiektów zabytkowych polega na: - zachowaniu we wła ściwym stanie oraz prowadzeniu prac remontowo- konserwatorskich w obiektach zabytkowych, - zakazie lokalizowania w ich bezpo średnim s ąsiedztwie działalno ści o uci ąż liwym charakterze oraz obiektów zasłaniaj ących widok, dysharmonizuj ących przestrzenie kompozycyjnie i architektonicznie z obiektami zabytkowymi,

W planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego miasta Ró żana z 1992 r. wyznaczono strefy ochrony konserwatorskiej, które w niniejszym studium nale ży traktowa ć jako istniej ące uwarunkowania dla zagospodarowania przestrzennego przy sporz ądzaniu planów miejscowych. Są to nast ępuj ące strefy konserwatorskie: • strefy ochrony zespołów obiektów o szczególnych warto ściach historycznych i kulturowych: - strefa ścisłej ochrony obejmuj ąca najbardziej warto ściowy obszar układu urbanistycznego miasta, wskazany w Studium jako obszar rehabilitacji terenu staromiejskiego, - strefa ścisłej ochrony obejmuj ąca zespoły 2 fortów obronnych, fort I murowany i fort II murowany z 1830 roku, - strefa ścisłej ochrony obejmuj ąca teren cmentarza parafialnego, - strefa zainteresowania konserwatorskiego obejmuj ąca obszar po carskich obiektach

59 i miejscu po historycznym cmentarzu żydowskim. na obszarze stref ochrony konserwatorskiej wszelkie działania inwestycyjne nale ży uzgadnia ć z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. • strefy obserwacji archeologicznej: - zaewidencjonowane obszary stanowisk archeologicznych, - strefa nawarstwie ń kulturowych starego miasta w granicach obejmuj ąca najbardziej warto ściowy obszar układu urbanistycznego miasta, w obr ębie zaewidencjonowanych stanowisk archeologicznych nale ży: - uzgadnia ć decyzje o ustaleniu warunków zabudowy i zagospodarowania terenu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, - powiadamia ć inwestorów o konieczno ści przeprowadzania: • archeologicznych bada ń wykopaliskowych - wyprzedzaj ących planowane zmiany i inwestycje, • prac archeologicznych przy robotach ziemnych zwi ązanych z inwestycj ą i trwałym zagospodarowaniem terenu - z rygorem ich zmiany na archeologiczne badania wykopaliskowe, w przypadku ujawnienia w trakcie robót ziemnych - obiektów archeologicznych, wyprzedzaj ących działania inwestycyjne, - zakres bada ń i prac archeologicznych ustala Wojewódzki Konserwator Zabytków na etapie uzgadniania decyzji o ustaleniu warunków zabudowy i zagospodarowania terenu. • obiekty kulturowe (pozostałe znajduj ące si ę w ewidencji konserwatorskiej wg wykazu zamieszczonego w dz. „Warto ści kulturowe” stanowi ące przedmiot zainteresowania konserwatorskiego, podlegaj ą zachowaniu i ochronie. Prace przy obiektach kulturowych winny by ć uzgadniane z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Rozbiórka budynku o warto ściach kulturowych mo że by ć dokonana tylko w uzasadnionych przypadkach (zły stan techniczny) za zgod ą Konserwatora Zabytków.

2.4. Kierunki i zasady kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej

W zakresie u żytkowania gruntów • utrzymanie i rozwój funkcji rolniczej, • utrzymanie i rozwój funkcji le śnej.

W zakresie rolnictwa: Bior ąc pod uwag ę istniej ące uwarunkowania wewn ętrzne wpływaj ące na mo żliwo ści rozwoju gminy w studium wyznaczono dwa zasadnicze obszary funkcjonalne: • rolnictwo jako podstawowy sektor gospodarki gminy, • rolnictwo z uzupełniaj ącą w nadnarwia ńskim rejonie funkcj ą turystyczn ą. Z tych funkcji wynikaj ą nast ępuj ące kierunki działa ń: • ochrona gruntów rolnych, • powi ększanie areału gospodarstw, • utrzymanie i rozwój produkcji ro ślinnej i zwierz ęcej, z d ąż eniem do specjalizacji gospodarstw rolnych i wytwarzania żywno ści ekologicznej, • zalesianie gleb nieprzydatnych dla rolnictwa, • tworzenie warunków do rozwoju lokalnego przetwórstwa rolno-spo żywczego, • rozwój i promowanie agroturystyki. • pomoc w tworzeniu i funkcjonowaniu grup producenckich, • tworzenie warunków dla rozwoju małej i średniej przedsi ębiorczo ści, mi ędzy innymi poprzez wyznaczenie nowych terenów na cele działalno ści produkcyjnej oraz

60 dopuszczenie realizacji obiektów rzemie ślniczych w ci ągach zabudowy wsi.

W zakresie le śnictwa: Główne kierunki działa ń: • ochrona gruntów le śnych, • zachowanie zwartych kompleksów le śnych, stanowi ących istotny element lokalnego ekosystemu a w przypadku rozdrobnionych kompleksów tworzenie korytarzy ekologicznych, • zalesienia pod które przeznacza si ę: a) grunty rolne klasy V, VI i VIz, zlokalizowane przy istniej ących lasach lub łącz ące rozdrobnione kompleksy le śne tworz ąc korytarze ekologiczne; b) grunty rolne lepszej jako ści, gdy stanowi ą niewielkie enklawy lub półenklawy wzmacniaj ące ci ągi le śne i zapewniaj ące zwart ą przestrzenn ą struktur ę lasów; c) nieu żytki. • wzrost turystyczno - rekreacyjnej funkcji lasów, • dopuszczenie lokalizacji nieuciążliwych terenowych obiektów obsługi turystyki w postaci szlaków turystyki pieszo-rowerowej, miejsc postoju i odpoczynku turystów, zgodnie z obowiązującymi przepisami odrębnymi, w sposób nie kolidujący z nasadzeniami leśnymi, • upowszechnianie funkcji edukacyjnych lasów, • stwarzanie pozarolniczych źródeł dochodów zwi ązanych z piel ęgnacj ą lasów a w dalszej perspektywie z przerobem pozyskiwanego drewna i runa le śnego, • tworzenie warunków dla rozwoju przemysłu drzewnego, zapewniaj ącego miejsca pracy ludno ści wiejskiej. Poza terenami zalesie ń wyznaczonymi w Studium dozwolone s ą zalesienia pod warunkiem spełnienia powy ższych ustale ń oraz za wyjątkiem terenów położonych na terenach bezpośredniego zagrożenia powodziowego, a także w strefach technicznych lub ochronnych wokół istniejących i planowanych sieci i urządzeń infrastruktury technicznej zgodnie z przepisami odrębnymi. W obrębie Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Dolina Dolnej Narwi” lokalizacja nowych terenów zalesień powinno uwzględniać miejsca gniazdowania i żerowania ptaków, ze względu na obecność których ten Obszar został wyznaczony .

2.5. Kierunki rozwoju funkcji turystycznej i rekreacyjnej Na terenie gminy wyznacza si ę nast ępuj ące przestrzenne jednostki strukturalne - rejony wypoczynkowe o zró żnicowanym potencjale oraz mo żliwo ściach ich zagospodarowania na cele wypoczynku i turystyki. - rejonu Narwia ński z dominuj ącą form ą rozwoju funkcji zwi ązanej z wypoczynkiem pobytowym, ponadto: w ędkarstwo, je ździectwo i inna turystyka kwalifikowana, jednodniowy weekendowy wypoczynek zwi ązany ze zbieractwem runa le śnego i grzybów oraz rozwój agroturystyki, - rejonu Ró żanicy , z dominuj ącą funkcj ą wypoczynku nadwodnego cotygodniowego i codziennego dla mieszka ńców miasta i mieszka ńców z przyległych do granic miasta miejscowo ści gminy. - na pozostałym obszarze gminy – rozwój agroturystyki. Ponadto wyznacza si ę trasy rowerowe wzdłu ż drogi asfaltowej przebiegaj ącej przez wie ś Dzb ądz i Paulinowo w pasie doliny rzeki Narew oraz w okolicach wsi Kaszewiec, D ąbrówka

61 i Chełsty wzdłu ż dróg polnych biegn ących na rzek ą Narew.

Ze względu na występowanie obszaru specjalnej ochrony ptaków "Dolina Dolnej Narwi", jak również planowane utworzenie Narwiańskiego Parku Krajobrazowego oraz Obszaru Chronionego Krajobrazu w zachodniej części gminy, proponuje się - jako działanie strategiczne - wyznaczenie na terenie gminy Różan szlaków pieszych i pieszo-rowerowych koncentrujących ruch turystyczny na terenach o dużych walorach przyrodniczych, ale z uwzględnieniem ochrony najcenniejszych obszarów, w tym miejsc gniazdowania i żerowania ptaków, ze względu na obecność których został wyznaczony obszar „Dolina Dolnej Narwi”, wyznaczenie miejsc postoju i odpoczynku turystów, zgodnie z przepisami odrębnymi, w sposób nie kolidujący z nasadzeniami leśnymi. Proponuje się wyznaczenie ww. szlaków m.in. w obrębie terenów leśnych położonych we wschodniej i zachodniej części gminy, a także w okolicach doliny rzeki Różanicy i zbiornika retencyjnego w m. Szygi i Zawady-Ponikiew.

2.6. Kierunki rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury technicznej 2.6.1. Rozwój infrastruktury komunikacyjnej

W zakresie sieci dróg krajowych nr 60 i 61: • modernizacja tych dróg na całej jej długo ści, która polega ć b ędzie na polepszeniu parametrów technicznych , w tym zwi ększeniu wytrzymało ści i jako ści stanu nawierzchni bitumicznej, poszerzeniu jezdni do szeroko ści od 7,0- 8,0 m, wyznaczeniu po obu stronach pasów postojowych o szeroko ści 1,5 m., • cz ęś ciowe ograniczenia dost ępno ści drogi krajowej poprzez wydzielenie terenów pod drogi zbiorcze dla nowoprojektowanych obszarów przeznaczonych pod zabudow ę oraz przy uzupełnianiu zabudowy w granicach obszarów zabudowanych wsz ędzie tam, gdzie istniej ące zagospodarowanie to umo żliwi, • modernizacja istniej ących stacji paliw- poprawa standardu i zakresu oferowanych usług, • budowa przej ść oznakowanych i uspokajaj ących ruch (azyle) odcinków dróg przebiegaj ących przez tereny zabudowane. W zakresie pozostałej sieci drogowej - utrzymuje się dotychczasowe przebiegi wszystkich dróg powiatowych i gminnych.

W zakresie dróg powiatowych realizuj ących powi ązania miedzy gminne i wewn ątrz gminy przewiduje si ę nast ępuj ące kierunki rozwoju: • niedopuszczenie do degradacji istniej ących dróg o nawierzchni bitumicznej, • modernizacja poprzez utwardzenia nawierzchni dróg posiadaj ących odcinki nieutwardzone (drogi o nawierzchni gruntowej nie ulepszonej i gruntowych naturalnych), • poszerzenie jezdni do co najmniej 5,5 m, a na drogach, gdzie prowadzi komunikacja autobusowa do szeroko ści 6,0m, • docelowo po modernizacji drogi powiatowe winny spełnia ć wymogi dla klasy technicznej "Z", • wytyczenie pasów dla dróg rowerowych. Działania modernizacyjne powinny zmierza ć do poprawy jako ści dróg, zapewnienia wi ększego bezpiecze ństwa, usprawnienia ruchu oraz wyeliminowania zb ędnych kolizji i uci ąż liwo ści dla wszystkich u żytkowników dróg poprzez wła ściwe urz ądzenie przystanków. Postuluje si ę opracowanie i wdro żenie programu urz ądzania szlaków rowerowych, które przyczyni ą si ę do poprawy bezpiecze ństwa komunikacji rowerowej, po drugie mog ą sta ć si ę

62 potencjaln ą atrakcj ą turystyczn ą dla osób preferuj ących aktywny wypoczynek oraz dla mieszkańców gminy.

W zakresie dróg gminnych realizuj ących poł ączenia wewn ątrz gminne oraz stanowi ących uzupełnienie całego systemu komunikacyjnego przewiduje si ę nast ępuj ące kierunki rozwoju: • nie dopuszczenie do degradacji istniej ących dróg o nawierzchni bitumicznej, • modernizacja dróg o nawierzchni gruntowej poprzez ich utwardzenie, w okresie przej ściowym wyposa żenie ich w nawierzchnie gruntow ą ulepszon ą żwirem lub stabilizacj ą cementem, • modernizacj ę najwa żniejszych dróg gminnych poprzez wyposa żenie ich w nawierzchni ę tward ą ulepszon ą (nawierzchnie grysowo- asfaltowe na zimno), • docelowo wyposa żenie wszystkich dróg gminnych w nawierzchnie bitumiczn ą, aby spełniały wymogi klasy technicznej oznaczonej "D" i "L".

Struktura kategoryzacji dróg Przewiduje si ę docelowo osi ągni ęcie nast ępuj ących klas technicznych dla poszczególnych kategorii dróg: • drogi krajowych nr 61 - 60 - klasa techniczna -GP (zachowanie istniej ącej klasy technicznej) • dla dróg powiatowych - klasa techniczna -Z (zmiana kategorii na wy ższ ą, obecnie jest "L") • dla dróg gminnych - klasa techniczna - L i D (docelowo dla wszystkich dróg gminnych przewiduje si ę zachowanie istniej ących kategorii, jednak musz ą one spełnia ć wymogi okre ślone w rozporz ądzeniu o warunkach technicznych , jakim musz ą odpowiada ć drogi publiczne klasy technicznej "L" i "D").

W zakresie parkingów: Dla wszystkich terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, zagrodową, rekreacyjną bądź usługową ustala się wymóg spełnienia na każdej działce budowlanej poniższych wskaźników parkingowych: 1 minimum 2 miejsca parkingowe na każdej działce budowlanej przeznaczonej pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną lub zagrodową, 2 minimum 1 miejsce parkingowe na każdej działce budowlanej przeznaczonej pod zabudowę rekreacyjną , 3 minimum 3 miejsca parkingowe na każde 100m 2 powierzchni użytkowej usług, 4 minimum 2 miejsca parkingowe na 100m 2 powierzchni biurowej, 5 minimum 1 miejsce parkingowe na 1 stolik w obiekcie gastronomicznym, 6 minimum 1 miejsce parkingowe na 3 łóżka w obiekcie hotelowym lub innym o charakterze turystycznym.

2.6.2. Rozwój infrastruktury technicznej

Zaopatrzenie w wod ę Rozwój systemów zaopatrzenia w wod ę gminy i miasta Ró żan winien zapewni ć mieszka ńcom gminy i pozostałym odbiorcom odpowiednie dostawy wody pitnej o wymaganej jako ści oraz na potrzeby gospodarcze i cele przeciwpo żarowe. Głównym celem działa ń w tym zakresie b ędzie: • zbiorowym zaopatrzeniem w wod ę obj ęte zostan ą wszystkie miejscowo ści o zabudowie

63 zwartej. Lokalizacja uj ęć i stacji uzdatniania wody oraz okre ślenie miejscowo ści podł ączanych do danego uj ęcia wynika ć b ędzie z projektu technicznego danej inwestycji, która uwzgl ędnia ć b ędzie rachunek ekonomiczny i zabezpieczenie parametrów technicznych jako ściowych wody. W zabudowie rozproszonej i nowopowstaj ącej w oddaleniu od terenów zurbanizowanych rozbudowa sieci wodoci ągowych nast ępowa ć będzie poprzez realizacj ę indywidualnych z uj ęć lokalnych, • zapewnienie niezb ędnej ochrony uj ęć wodnych przez wyznaczenie stref ochronnych zgodnie z Ustaw ą z dnia 18.07.2001r. Prawo Wodne (Dz.U. Nr 115 poz. 1229 z pó źniejszymi zmianami), • zapewnienie zaopatrzenia w wodę na cele przeciwpożarowe poprzez uwzględnienie w sieci dróg hydrantów nadziemnych zgodnie z przepisami odrębnymi.

Odprowadzanie ścieków Ze wzgl ędu na potrzeb ę ochrony wód, nale ży podj ąć działania zmierzaj ące do poprawy sytuacji w zakresie odprowadzania ścieków bytowo-gospodarczych na terenie gminy, w tym głównie: • opracowanie gminnego programu kanalizacji i oczyszczania ścieków w gminie Ró żan. Przy konstruowaniu programu nale ży zachowa ć priorytety realizacji zada ń uwzgl ędniaj ąc uwarunkowania środowiskowe i zag ęszczenie zabudowy mieszkaniowej ewentualnie letniskowej (rekreacyjnej) . Wskazuje si ę na potrzeb ę realizacji systemów kanalizacyjnych w pierwszej kolejno ści na obszarach najbardziej nara żonych na zanieczyszczenia wód podziemnych, obejmuj ących północno-wschodni ą cz ęść gminy oraz na terenach bezpośredniego zagrożenia powodziowego , • wprowadzenie zakazu odprowadzania nieoczyszczonych ścieków do wód i do ziemi, • przebudowa istniej ącej oczyszczalni ścieków w mie ście Ró żan, • rozbudowa systemu kanalizacji sanitarnej w mie ście, • preferowanie uzupełniania zbiorczego systemu kanalizacji sanitarnej przydomowymi oczyszczalniami ścieków oraz szczelnymi zbiornikami ścieków, przy zało żeniu mo żliwo ści wywozu nieczysto ści taborem asenizacyjnym do punktu zlewnego ścieków przy oczyszczalni. Działanie to dotyczy głównie zabudowy rozproszonej. Opracowanie programu wspierania budowy przydomowych oczyszczalni ścieków, • obiekty usługowe i przemysłowe, nie obj ęte systemem kanalizacji zbiorczej, powinny posiada ć własne systemy kanalizacyjne i indywidualne oczyszczalnie ścieków lub szczelne zbiorniki z obowi ązkiem wywozu ścieków do punktu zlewnego przy oczyszczalni przez uprawnion ą firm ę przewozu nieczysto ści płynnych. • przyj ęte do realizacji w strategii rozwoju gminy Ró żan, bazy turystyczno- wypoczynkowe usytuowane wzdłu ż rzeki Narew i gospodarstwa agroturystyczne, powinny by ć wyposa żone w instalacje do oczyszczania ścieków, • wody opadowe należy odprowadzać z działek budowlanych – do gruntu w granicach działki, z terenów dróg publicznych i z powierzchni utwardzonych terenów usługowych - do gruntu i rowów melioracyjnych pod warunkiem podczyszczenia ścieków zgodnie z istniejącymi przepisami odrębnymi. Ilość wód deszczowych odprowadzanych do gruntu nie może przekroczyć jego chłonności.

Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą W zakresie poprawy warunków zasilania w energi ę elektryczn ą na terenie miasta i gminy Ró żan postuluje si ę nast ępuj ące kierunki działa ń:

64 • modernizacj ę i rozbudow ę istniej ącego systemu sieci elektroenergetycznych średniego i niskiego napi ęcia, linii napowietrznych i kablowych oraz budow ę nowych stacji transformatorowych SN/nN (15/0,4 kV) , • budowa stacji GPZ 110/15 kV w Ró żanie, • budowa nowego odcinka linii elektroenergetycznej wysokiego napi ęcia 110 kV, zasilanej ze stacji GPZ 110/15 kV Ró żan, • zachowanie istniejącej linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia 110 kV relacji Maków Maz.- Ostrołęka. Zachowanie wokół ww. linii pasa wolnego od zabudowy i zadrzewień (z dopuszczeniem zieleni niskiej) o szerokości 19 m po obu stronach od osi linii .

Realizacja rozbudowy sieci energetycznej mo żliwa jest po uprzednim opracowaniu szczegółowych planów zagospodarowania przestrzennego poszczególnych działek zlokalizowanych na omawianym terenie w uzgodnieniu z PGE Dystrybucja S.A. Oddział Warszawa Na etapie opracowania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego nale ży uwzgl ędnia ć poni ższe wytyczne zawarte w pi śmie ZEW-T S.A. w Warszawie znak: TK/kr/4763/2002 z 10.07.2002r tj.: • rozbudow ę sieci energetycznej napowietrznej i kablowej średniego i niskiego napi ęcia oraz budow ę nowych stacji transformatorowych, • w nowoprojektowanych ci ągach drogowych nale ży rezerwowa ć pasy dla linii średniego i niskiego napi ęcia oraz o świetlenia ulicznego, • linie SN i nN powinny by ć prowadzone po oddzielnych trasach. W miejscu istniej ących linii napowietrznych nale ży projektowa ć stacje transformatorowe słupowe, natomiast stacje wn ętrzowe tylko w przypadku du żych mocy i braku napowietrznych linii SN, • zapisy ogólne dotycz ące trasy linii SN i nN powinny by ć tak sformułowane, aby umo żliwiały ewentualne wykonanie zasilania liniami napowietrznymi jak i kablowymi. Uwaga ta dotyczy równie ż stacji wn ętrzowych i słupowych, • plany miejscowe powinny rezerwowa ć tereny pod budow ę nowych stacji, je śli takie b ędą niezb ędne dla prawidłowego zasilania danego terenu.

Zaopatrzenie w gaz Zgodnie z opracowan ą koncepcj ą programow ą gazyfikacji gminy i miasta Ró żan przewiduje si ę podł ączenie gminy do systemu przesyłowego gazu ziemnego wysokometanowego z magistrali gazowej wysokiego ci śnienia DN 400 CN 6.3 MPa relacji Pło ńsk- Ciechanów i rozprowadzenie na obszarze gminy zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami. W tym celu niezb ędne b ędzie wybudowanie gazoci ągu wysokiego ci śnienia z węzła Ciechanów dla Makowa Mazowieckiego i Ró żana (przy zachowaniu pasa wolnego od zabudowy i zadrzewień o szerokości 6 m po obu stronach od osi linii) . Zgodnie z warunkami technicznymi wydanymi przez MOZG w pierwszej kolejno ści programem gazyfikacji obj ęte zostan ą wsie, dla których spełnione jest kryterium długo ści sieci gazowej na odbiorc ę, maj ące bezpo średni wpływ na efektywno ść inwestycji (wsie: Chrzczonki, Dyszobaba, Dzb ądz, Podborze, Prycanowo, Załuzie, Kaszewiec). W okresie perspektywicznym nie wyklucza si ę mo żliwo ści dostawy gazu dla pozostałych wsi na terenie gminy. Celem inwestycji jest zapewnienie ci ągłej dostawy gazu dla ludno ści miasta i gminy Ró żan, które maj ą zabezpieczy ć: • Mo żliwo ść przygotowania posiłków i ciepłej wody • Przygrzewanie karmy dla zwierz ąt hodowlanych • Ogrzewanie pomieszcze ń

65 • Zapewnienie potrzeb technologicznych zakładów usługowych i zaopatrzenia w gaz budynków u żyteczno ści publicznej • Dostawa gazu do kotłowni lokalnych celem zmiany paliwa z w ęgla na gaz. Zrealizowanie gazyfikacji na terenie miasta i gminy Ró żan znacznie wpłynie na podniesienie standardu życia mieszka ńców, a ponadto spowoduje wyeliminowanie wzgl ędnie ograniczenie zu życia w ęgla, popraw ę ochrony środowiska przez zmniejszenie zadymienia spalania w ęgla do atmosfery i wód gruntowych powodowanych wyrzucaniem popiołu i żużlu ze spalonego w ęgla. Dla istniejącej nitki gazociągu DN 1400 Jamał - Europa Zachodnia ustala się strefę techniczną o szerokości 2x100m w obrębie której istnieje obowiązek uzgadniania z właścicielem gazociągu tranzytowego wszelkich inwestycji, prac budowlanych i zmian sposobu zagospodarowania terenu w tym zalesień i nasadzeń zieleni wysokiej szczególnie w zbliżeniu lub skrzyżowaniu z gazociągiem.

Obsługa telekomunikacyjna W ostatnich kilku latach nastąpił znacz ący rozwój urz ądze ń telekomunikacyjnych, sprawia to, że wyczerpanie si ę wolnych numerów oraz pojawienie si ę nowych potrzeb w tym zakresie nie stanowi dzi ś wi ększego problemu. Istnieje wi ęc mo żliwo ść szybkiej rozbudowy lub modernizacji obecnego systemu, aby spełniała ona oczekiwania odbiorców. W zwi ązku z powy ższym w zakresie rozwoju systemu telekomunikacyjnego na terenie gminy postuluje si ę nast ępuj ące kierunki działa ń: • utrzymanie istniej ących centrali oraz sieci telekomunikacyjnych, stopniow ą ich modernizacj ę i ewentualn ą rozbudow ę w stosunku do potrzeb, • modernizacja sieci abonenckiej telefonii przewodowej w taki sposób, aby umo żliwiała korzystanie z najnowszych źródeł komunikacji (dost ępno ść do Internetu, poczty elektronicznej, transmisji danych i inne), • rozwini ęcie systemu automatów publicznych na terenach wiejskich, • sukcesywn ą zamian ę istniej ących linii napowietrznych na kablowe linie telefoniczne, szczególnie we wsiach o zabudowie zwartej, • wskazuje się docelową likwidację telekomunikacyjnych linii napowietrznych . Lokalizowanie inwestycji celu publicznego z zakresu łączności publicznej, do których zalicza się budowę, utrzymywanie oraz wykonywanie obiektów i urządzeń łączności publicznej, powinno odbywać się na warunkach określonych w przepisach odrębnych.

Ciepłownictwo Maj ąc na wzgl ędzie popraw ę ochrony środowiska naturalnego oraz podniesienie standardu życia mieszka ńców gminy i miasta Ró żan w zakresie ciepłownictwa przyjmuje si ę nast ępuj ące kierunki działa ń: • preferowanie wysokosprawnych, zautomatyzowanych źródeł ciepła w kotłowniach lokalnych (osiedlowych i zakładowych) oraz w indywidualnych systemach grzewczych, • przeprowadzanie systemowych modernizacji i wymian kotłowni w ęglowych na kotły ogrzewane gazem płynnym, olejem opałowym b ądź energi ą elektryczn ą, paliwem stałym o niskiej zawartości siarki lub korzystania z odnawialnych źródeł energii: wody, słońca, wiatru, ziemi, • ocieplanie istniej ących budynków i propagowanie budowy energooszcz ędnych domów, • zalecenie stosowania w nowej zabudowie, do celów ogrzewania, ekologicznych czynników grzewczych: gazu ziemnego, oleju opałowego, energii elektrycznej, paliw stałych o niskiej zawartości siarki lub korzystania z odnawialnych źródeł energii: wody, słońca, wiatru, ziemi .

66 Całość działań w zakresie ciepłownictwa zmierzać ma do zmniejszenia kosztów wytwarzania energii cieplnej, zmniejszenia strat na przesyle a jednocześnie zmniejszenia ilości zużywanej energii cieplnej.

Usuwanie odpadów Ze wzgl ędu na uporz ądkowanie gospodarki odpadami na terenie gminy zakłada si ę: • prowadzenie gospodarki odpadami na terenie gminy zgodnie z gminnym planem gospodarki odpadami, • dostosowanie istniej ącego składowiska odpadów do wymogów prawnych aktualnie obowi ązuj ących. Dalsz ą eksploatacj ę istniej ącego składowiska, bez konieczności rezerwowania nowych terenów pod przyszłe obiekty zagospodarowania odpadów. • wprowadzenie segregacji odpadów na terenie gminy. Wyznaczenie sposobu selektywnej zbiórki odpadów na terenie gminy. • wprowadzenie systemu recyklingu odpadów. • istnieje mo żliwo ść skojarzenia gospodarki odpadami w gminie z gospodark ą odpadami w Zwi ązku Gmin Ziemia Makowska. Gospodarowanie odpadami na wi ększym terenie pozwala na zastosowanie nowoczesnych technologii utylizacji i przeróbki odpadów a tak że poprawn ą gospodark ę odpadami niebezpiecznymi.

3. Obszary, na których b ędą rozmieszczone inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym i lokalnym

Obszary, na których będą rozmieszczone inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym: 1) Modernizacja drogi krajowej Nr 60 i dostosowanie jej parametrów do wymaga ń klasy GP (główna ruchu przy śpieszonego). 2) Modernizacja drogi krajowej Nr 61 i dostosowanie jej parametrów do wymaga ń klasy GP (główna ruchu przy śpieszonego). 3) Wł ączenie drogi krajowej nr 60 w skład Wielkiej Obwodnicy Mazowsza. 4) System obszarów chronionych - sie ć NATURA 2000 - obszary specjalnej ochrony ptaków zgodnie z dyrektyw ą ptasi ą Rady Europy. 5) Zadania ochronne realizowane na terenie istniejącego w mieście i gminie Różan Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków "Dolina Dolnej Narwi" PLB 140014 . 6) Korytarz ekologiczny wg sieci ECONET-PL o znaczeniu mi ędzynarodowym. 7) Projektowany park krajobrazowy w dolinie rzeki Narew. 8) Obszar chronionego krajobrazu w zachodniej cz ęś ci gminy. 9) Programy rolno-środowiskowe. 10) Budowa stacji GPZ 110/15 kV w Ró żanie. 11) Projektowany rezerwat przyrody: „Zakole Narwi przy miejscowości Dyszobaba”. 12) Budowa drugiej nitki gazociągu tranzytowego Jamał – Europa Zachodnia (w zarezerwowanym pasie szerokości 200 metrów wolnym od zabudowy wzdłuż przebiegu I nitki istniejącego gazociągu tranzytowego DN1400 o ciśnieniu roboczym 8,4 MPa). 13) Budowa sieci przesyłowej gazociągu wysokiego ciśnienia o znaczeniu lokalnym DN150, wraz ze stacją redukcyjną I stopnia zlokalizowaną w mieście Różan. 14) Przebudowa (modernizacja) istniejącej linii elektroenergetycznej 110kV relacji Ostrołęka - Maków Mazowiecki.

67 15) Budowa nowego odcinka linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia 110 kV na odcinku od istniejącej linii 110 kV relacji Maków Mazowiecki - Różan do stacji rozdzielczej zlokalizowanej w mieście Różan. 16) Zadania ochronne wynikające z obecności na terenie gminy obiektów wpisanych do rejestru zabytków, realizowane w obrębie obszarów i obiektów wpisanych do rejestru (wymienione w rozdziale „Obszary i zasady ochrony dziedzictwa i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej”). 17) Zadanie przeciwpowodziowe realizowane na terenach bezpośredniego zagrożenia powodziowego wzdłuż rzeki Narew.

Cele publiczne o znaczeniu lokalnym będą realizowane głównie na terenach stanowiących mienie gminy lub powiatu, w obrębie obszarów przeznaczonych do zainwestowania na terenie całej gminy. W przypadku zainteresowania innymi terenami uzyskane one zostaną w drodze zakupu lub wymiany na mienie będące w posiadaniu gminy. W Studium wyznaczono następujące obszary inwestycji celu publicznego o znaczeniu lokalnym: • obszary niezbędne dla rozbudowy systemu wodno-kanalizacyjnego obsługującego tereny zainwestowane oraz przeznaczone pod zabudowę, zgodnie z ustaleniami zawartymi w rozdziałach: "Uwarunkowania planistyczne. Zadania inwestycyjne (...) na lata 2008-2013", „Kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz w przeznaczeniu terenów i wskaźniki dotyczące zagospodarowania oraz użytkowania terenów". Budowa nowych i przebudowa istniejących: ujęć i stacji uzdatniania wody, hydroforni, przepompowni ścieków, oczyszczalni ścieków, sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz wysypiska odpadów (szczegółowa lokalizacja tych obiektów musi być zgodna z przepisami odrębnymi oraz programami rozwoju infrastruktury technicznej w gminie i przedstawiona w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego); • obszary niezbędne dla rozbudowy sieci elektroenergetycznych średniego i niskiego napięcia oraz rozbudowa sieci gazowych średniego i niskiego ciśnienia; • sukcesywna przebudowa dróg publicznych – powiatowych i gminnych oraz budowa ścieżek rowerowych wzdłuż istniejących ciągów komunikacyjnych, zgodnie z ustaleniami zawartymi w rozdziałach: "Uwarunkowania planistyczne. Zadania inwestycyjne (...) na lata 2008-2013", „Kierunki rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury technicznej”; • przebudowa, rozbudowa i budowa obiektów infrastruktury społecznej m.in.: urząd gminy, ośrodek zdrowia, szkoły publiczne, boiska sportowe, świetlice, gminny ośrodek upowszechniania kultury, biblioteka gminna, posterunek policji, ośrodek pomocy społecznej, Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza PSP, obiekty OSP; • zadania ochronne realizowane w stosunku do pomnika przyrody oraz projektowanych użytków ekologicznych: „Starorzecze na południe od miejscowości Chełsty”, „Starorzecze i łąki przy miejscowości Dąbrówka”, „Łąki i starorzecze na północ od drogi krajowej nr 60”. • teren cmentarza; • tereny zieleni urządzonej; • zbiornik retencyjny na rzece Różanicy wraz ze strefą terenów przyległych - w

68 miejscowościach Szygi i Ponikiew-Zawady.

4. Obszary wymagaj ące sporz ądzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego Zgodnie z ustaw ą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w studium okre śla si ę obszary: 1) dla których obowi ązkowe jest sporz ądzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na podstawie przepisów odr ębnych, w tym obszary wymagaj ące przeprowadzenia scale ń i podziału nieruchomo ści, a tak że obszary rozmieszczenia obiektów handlowych o powierzchni sprzeda ży powy żej 2000 m 2 oraz obszary przestrzeni publicznej (art. 10 ust.2 pkt 8), 2) dla których gmina zamierza sporz ądzi ć miejscowy plan, w tym obszary wymagaj ące zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i le śnych na cele nierolnicze i niele śne (art. 10 ust.2 pkt 9) .

Na terenie miasta i gminy Ró żan: 1) istnieje obowi ązek sporz ądzenia miejscowego planu zagospoda-rowania przestrzennego na podstawie przepisów odr ębnych: • dla obszaru rehabilitacji terenu staromiejskiego w mie ście Ró żan, • przewidzianych do zainwestowania, obecnie u żytkowanych jako grunty rolne i le śne wymagaj ących uzyskania zgody na zmian ę przeznaczenia gruntów rolnych i le śnych na cele nierolnicze i niele śne, 2) gmina zamierza sporz ądzi ć miejscowy plany zagospodarowania przestrzennego dla: • terenów wyróżnionych na rysunku zmiany Studium – w załączniku nr 2 i 3 – oznaczonych graficznie jako obszary, dla których gmina zamierza sporządzić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (...), • zmiany miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla terenów wyróżnionych na rysunku zmiany Studium – w załączniku nr 2 i 3 – oznaczonych graficznie jako obszary, dla których gmina zamierza sporządzić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (lub zmianę) (...). Obszary przestrzeni publicznej na terenie miasta i gminy Różan obejmują: - tereny usług publicznych, sakralnych, zdrowia, oświaty, sportu i rekreacji, - tereny zieleni urządzonej, parkowej, - tereny dróg publicznych i obiektów transportu publicznego, - teren wielofunkcyjnego placu śródmiejskiego. Do ww. obszarów należy zapewnić ogólną dostępność, właściwe oświetlenie oraz wprowadza się obowiązek zharmonizowania kolorystyki i formy budynków, urządzeń infrastruktury technicznej, elementów małej architektury oraz kompozycji zieleni.

5. Obszary szczególnego zagrożenia powodzią oraz obszary osuwani a się mas ziemnych Na podstawie "Studium dla obszarów nieobwałowanych narażonych na niebezpieczeństwo powodzi" wykonanego we wrześniu 2004r. dla terenu miasta i gminy Różan zostały określone na rysunku zmiany Studium tereny bezpośredniego zagrożenia powodziowego - zasięg wielkiej wody o prawdopodobieństwie wystąpienia 5% w przypadkach, gdy rzeźba terenu i skala opracowania umożliwiała ich prezentację w postaci osobnej linii oraz zasięg wielkiej wody o prawdopodobieństwie wystąpienia 1%.

69 W pozostałych przypadkach, zgodnie z założeniami metodycznymi, przyjęto iż zasięg wody o prawdopodobieństwie 5% pokrywa się praktycznie ze strefą zalewu dla wody o prawdopodobieństwie wystąpienia 1%. Na rysunku zmiany Studium zostały określone także tereny zagrożone osuwaniem się mas ziemnych. Przyjmuje się dla gminy Różan zasięg obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi jako zasięg wielkiej wody o prawdopodobieństwie wystąpienia 5%, dla których obowiązują następujące zasady zagospodarowania: - adaptuje się istniejące zainwestowanie, na warunkach określonych przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej dopuszcza się przebudowę (modernizację) i rozbudowę istniejącej zabudowy, - zakazuje się realizacji obiektów przeznaczonych na stały pobyt ludzi, poza obszarami wyznaczonymi na rysunku Studium pod zabudowę, dla których wprowadza się obowiązek uwzględnienia warunków zabudowy określonych przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej, - wprowadza się ograniczenie lokalizacji elementów infrastruktury technicznej z wyjątkiem obiektów związanych z przekroczeniem koryta rzeki, - wprowadza się nakaz utrzymania naturalnych osypisk i plaż przybrzeżnych, - preferuje się formę użytkowania gruntów jako zieleń niska nieurządzona, łąki i pastwiska. Na etapie sporządzania planów miejscowych, w zależności od szczegółowych uwarunkowań terenowych, dopuszcza się przyjęcie zasięgu obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi jako zasięgu wielkiej wody o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% - o powyżej wymienionych zasadach zagospodarowania.

Na terenach zagrożonych osuwaniem się mas ziemnych obowiązuje: - zakaz wycinania drzew na skarpach, - zakaz odprowadzania wód opadowych na stok skarpy, - nakaz utrzymywania, pielęgnowania i uzupełniania roślinności na stoku skarpy, - nakaz dołączenia do wniosku o pozwolenie na budowę wyników badań geologiczno-inżynierskich oraz geotechnicznych warunków posadowienia obiektów budowlanych. Szczegółowe zasady ustalania geotechnicznych warunków posadowienia obiektu budowlanego, zakres ustaleń i wymaganej dokumentacji określają przepisy odrębne.

6. Obiekty lub obszary, dla których wyznacza się w złożu kopaliny filar ochronny Na terenie gminy Różan, w miejscowości Dyszobaba, występują udokumentowane złoża kopalin, które przeznaczono w Studium jako tereny eksploatacji kruszywa naturalnego (oznaczone na rysunku Studium). Na etapie uzyskania koncesji na wydobywanie kopalin ze złoża, wyznaczenie filarów ochronnych w terenie górniczym, dla obiektów wymagających ich ustanowienia, należy przeprowadzić zgodnie z przepisami odrębnymi. Wyznaczenie pasów ochronnych dla terenów sąsiednich nie objętych eksploatacją powinno odbywać się zgodnie z obowiązującą normą górniczą.

7. Obszary wymagaj ące przekształce ń i rehabilitacji Obszar terenu staromiejskiego obj ętego ochron ą konserwatorsk ą, na którym realizacja inwestycji powinna by ć podporz ądkowana nast ępuj ącym zasadom: • sukcesywne podejmowanie prac rehabilitacyjnych i moderniza-cyjnych

70 budynków, • utrzymanie charakteru zabudowy pierzejowej przy uzupełnianiu, przebudowie lub modernizacji zabudowy śródmiejskiej, • wszelkie prace przy obiektach zabytkowych musz ą by ć uzgadniane z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, • mo żliwo ść lokalizacji usług nieuci ąż liwych w parterach budynków lub w innych wbudowanych w brył ę budynku mieszkalnego, • obowi ązek okre ślenia, w planie miejscowym, lokalizacji obiektów posiadaj ących charakter identyfikatorów przestrzeni lub dominant przestrzennych, • na zamkni ęciu ulic projektowa ć główne osie obiektów architektonicznych, posiadaj ących charakter identyfikatorów przestrzeni a nie lini ę podziału mi ędzy działkami.

8. Uzasadnienie przyj ętych rozwi ąza ń oraz synteza Studium W Studium utrzymuje si ę wykształcon ą struktur ę przestrzenn ą gminy. Wskazuje si ę na potrzeb ę utrzymania i podniesienia rangi walorów przyrodniczych gminy poprzez wskazanie obszarów do obj ęcia ochron ą prawn ą, wykorzystanie tych walorów dla rozwoju funkcji turystycznej, a tak że wskazanie obszarów dla rozwoju funkcji osadniczych i zwi ązanych z ni ą funkcji usługowych dla poprawy warunków życia mieszka ńców oraz dla rozwoju funkcji turystycznej. W celu zachowania równowagi biologicznej w środowisku, ochrony i zachowania warto ści przyrodniczych a tak że wł ączenia obszarów cennych przyrodniczo w projektowane krajowe i europejskie systemy przyrodnicze wprowadza si ę tereny z ograniczeniami zabudowy i tereny wykluczone z zabudowy. Główn ą funkcj ą produkcyjn ą gminy jest rolnictwo. U żytki rolne zajmuj ą około 60% powierzchni gminy. Dominuje tu rolnictwo o niskim poziomie intensywno ści (obsada bydła i trzody chlewnej poni żej średniej w województwie). Podstawow ą upraw ę stanowi ą zbo ża, które zajmuj ą ponad 80% powierzchni przeznaczanej pod zasiewy. S ą to: głównie żyto, owies a na lepszych glebach mieszanki zbo żowe. W studium wyznaczono dwa zasadnicze obszary funkcjonalne: rolnictwo jako podstawowy sektor gospodarki gminy oraz rolnictwo z uzupełniaj ącą w nadnarwia ńskim rejonie funkcj ą turystyczn ą. Drug ą wa żną funkcj ą gminy jest obsługa ludno ści gminy i rolnictwa. Mieszka ńcy maj ą zapewnione podstawowe usługi w zakresie administracji, szkolnictwa i zdrowia chocia ż w tej dziedzinie mieszka ńcy gminy maj ą utrudnion ą dost ępno ść do podstawowej opieki zdrowotnej (wska źnik liczby lekarzy na 10 tys. mieszka ńców jest ponad dwukrotnie ni ższy ni ż średnio w powiecie makowskim i prawie czterokrotnie ni ższy ni ż średni w województwie mazowieckim). W zakresie lecznictwa zamkni ętego i specjalistycznego mieszka ńcy obsługiwani s ą przez szpital i przychodnie specjalistyczne w Makowie Maz. Pozostałe usługi świadczone s ą przez zakłady prywatne i jest to głównie handel i drobne zakłady usługowe. Najwi ęcej obiektów usługowych zlokalizowanych jest w mie ście Ró żan. W zakresie usług wy ższego stopnia mieszka ńcy korzystaj ą z usług zlokalizowanych w Makowie Maz. i Ostroł ęce.

71 Gmina w zakresie zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1000 mieszka ńców nie odbiega zasadniczo od wska źnika dla powiatu. W stosunku do wska źnika dla województwa liczba podmiotów jest znacznie mniejsza. Średnio na 1000 mieszka ńców w gminie jest 1,2 razy wi ęcej podmiotów ni ż w powiecie makowskim lecz 2,4 razy mniej ani żeli w woj. mazowieckim. Mały potencjał nabywczy ludno ści rolniczej nie generuje intensywnego powstawania nowych pozarolniczych miejsc pracy. Nast ępuje naturalne przekształcenie funkcji z zabudowy rolniczej na nierolnicz ą. Na obszarze miasta i gminy Ró żan wyst ępuj ą nieliczne obiekty o znacz ących warto ściach kulturowych dlatego w Studium wyznaczono strefy ochrony zespołów obiektów o szczególnych warto ściach historycznych i kulturowych: stref ę ścisłej ochrony obejmuj ąca najbardziej warto ściowy obszar układu urbanistycznego miasta, wskazany w Studium jako obszar rehabilitacji terenu staromiejskiego, stref ę ścisłej ochrony obejmuj ącą zespoły 2 fortów obronnych, stref ę ścisłej ochrony obejmuj ącą teren cmentarza parafialnego, stref ę zainteresowania konserwatorskiego obejmuj ącą obszar po carskich obiektach i miejscu po historycznym cmentarzu żydowskim. W Studium wyznacza si ę: - na terenie miasta tereny: usług i targowiska , zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i usługowej , zabudowy mieszkaniowo-usługowej , zabudowy mieszkaniowo-rekreacyjnej i usług turystyki , produkcji, usług lub niskiej zabudowy mieszkaniowej oraz produkcji, składów, magazynów, usług i obsługi komunikacji kołowej , - na terenie gminy tereny: zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej, zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, rekreacyjnej i zagrodowej, zabudowy rekreacyjnej , usług turystyki i zabudowy rekreacyjnej, usług, produkcyjno – usługowe i obsługi komunikacji kołowej, tereny eksploatacji kruszywa naturalnego .

Istniej ąca na terenie gminy zabudowa mieszkaniowa, siedliskowa, usługowa zlokalizowana jest wzdłu ż ci ągów komunikacyjnych po obu lub jednej stronie drogi. Poza zabudowaniami, a tak że pomi ędzy poszczególnymi posesjami rozci ągaj ą si ę grunty rolne. Jest to charakterystyczny krajobraz wsi w tej gminie i stanowi niew ątpliwie jej du żą warto ść . Dlatego te ż chc ąc utrzyma ć charakter zabudowy wyznacza si ę w Studium tereny zabudowy wzdłu ż dróg dobrze dost ępne do uzbrojenia. Wa żną, ale nie w pełni wykorzystywan ą gospodarczo jest funkcja przyrodniczo-kulturowo–rekreacyjna, a gmina Ró żan posiada sprzyjaj ące warunki przyrodnicze i krajobrazowe dla rozwoju turystyki i wypoczynku, szczególnie rzeka Narew i jej dolina. Gmina posiada dogodne warunki dla rozwoju turystyki aktywnej – wędkarstwo, zbieranie owoców le śnych i grzybów. Szlak wodny rzeki Narwi o znaczeniu krajowym ł ączy Wielkie Jeziora Mazurskie z Wisł ą. Przewa żaj ącą forma wypoczynku na terenie gminy Ró żan jest wypoczynek w domkach letniskowych (rekreacyjnych) , bowiem gmina poło żona jest w strefie zapotrzebowania na wypoczynek weekendowy i urlopowo – wypoczynkowy ludno ści aglomeracji warszawskiej i miasta. Wyposa żenie terenów rekreacyjnych w infrastruktur ę techniczn ą jest niewystarczaj ące, bowiem w wi ększo ści jedynie główne drogi dojazdowe posiadaj ą nawierzchni ę asfaltow ą, niewielka cz ęść terenów posiada wodoci ągi. Na terenie gminy brak jest wyznaczonych szlaków turystycznych. W Studium wyznacza si ę: rejon Narwia ński z dominuj ącą form ą rozwoju funkcji

72 zwi ązanej z wypoczynkiem pobytowym, oraz rozwój agroturystyki, rejon Ró żanicy, z dominuj ącą funkcj ą wypoczynku nadwodnego cotygodniowego i codziennego, na pozostałym obszarze gminy – rozwój agroturystyki. Ponadto wyznacza si ę trasy rowerowe wzdłu ż drogi asfaltowych i polnych w pasie doliny rzeki Narew. Na terenie gminy, poza terenami le śnymi i glebami chronionymi podlegaj ącymi ochronie prawnej, w Studium wskazuje si ę nowe obszary i obiekty do obj ęcia ochron ą prawn ą: • dolina Narwi poło żona jest w granicach korytarza ekologicznego o znaczeniu międzynarodowym (wg sieci ekologicznej ECONET-PL), • Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków - Dolina Dolnej Narwi PLB 140014, ochroną objęta została dolina rzeki Narew w mieście Różan oraz na terenie gminy w obrębie sołectw: Chełsty, Dąbrówka, Dyszobaba, Dzbądz, Kaszewiec i Paulinowo , • fragmenty terenu gminy w zachodniej cz ęś ci wchodz ą w granice projektowanego obszaru chronionego krajobrazu, obejmującego m.in. duży kompleks leśny a także tereny łąkowe wzdłuż Różanicy w sołectwach: Podborze, Ponikiew Zawady, Prycanowo, Szygi, Załęże Eliasze, Załęże Gartki, Załęże Sędzięta, Załęże Wielkie i Załuzie, • fragmenty gminy wzdłu ż doliny Narwi wchodz ą w granice projektowanego parku krajobrazowego, zgodnie z wytycznymi Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego w obrębie doliny Narwi planowane jest utworzenie Narwiańskiego Parku Krajobrazowego obejmującego swoim zasięgiem: fragment miasta Różan i sołectwa: Chełsty, Chrzczonki, Dąbrówka, Dyszobaba, Dzbądz, Kaszewiec, Mroczki - Rębiszewo oraz Paulinowo , • utworzenie na terenie doliny Narwi trzech użytków ekologicznych: „Starorzecze na południe od miejscowości Chełsty”, „Starorzecze i łąki przy miejscowości Dąbrówka”, „Łąki i starorzecze na północ od drogi krajowej nr 60” oraz jednego częściowego rezerwatu przyrody: „Zakole Narwi przy miejscowości Dyszobaba”, • pomnik przyrody – 5 drzew (gat. dąb szypułkowy) – zlokalizowany w sołectwie Kaszewiec, ustanowiony Rozporządzeniem Nr 15 Wojewody Mazowieckiego z dnia 26 lutego 2008r. w sprawie pomników przyrody położonych na terenie powiatu makowskiego .

Obszary proponowane do obj ęcia ochron ą prawn ą rangi krajowej i europejskiej wyznacza si ę w Studium celem zachowania warto ści przyrodniczych i krajobrazowych, do czasu faktycznego obj ęcia ich ochron ą prawn ą m.in. poprzez pozostawienie ł ąk i pastwisk w rolniczym u żytkowaniu, rekultywowanie terenów zdegrado-wanych, zapobiegania degradacji i dewastacji terenów poprzez likwidacj ę nielegalnych punktów eksploatacji, zachowania w dotychczasowym u żytkowaniu rolniczym lub le śnym terenów udokumentowanych złó ż surowców naturalnych, popraw ę stanu sanitarnego rzek i cieków, eliminacj ę źródeł zagro żeń wód podziemnych, rozwój sieci kanalizacji sanitarnej, wył ączanie z zabiegów melioracyjnych fragmentów dolin rzecznych, ochron ę zadrzewie ń dolinowych i zadrzewie ń na terenach bagiennych, wprowadzanie zadrzewie ń śródpolnych oraz ograniczanie zmiany przeznaczania istniej ących powierzchni le śnych na inne cele, zwi ększenie stopnia lesisto ści. W celu zachowania ciągłości przyrodniczej doliny rzeki Różanicy, jako korytarza ekologicznego, ustala się w Studium zachowanie istniejącego użytkowania łąkowo-leśnego oraz ograniczenie

73 lokalizacji budynków związanych z gospodarstwem rolnym na tym obszarze.

Miasto i prawie wszystkie miejscowo ści w gminie korzystają ze zbiorowego systemu zaopatrzenia w wod ę z sieci wodoci ągowej. Rozwi ązania wymaga gospodarka ściekowa na terenie gminy. Istniej ąca sie ć drogowa b ędzie wymagała przekształce ń zmierzaj ących do stworzenia warunków do sprawnego przemieszczania si ę osób oraz towarów. Aby mo żliwe było pełne zaspokojenie wzrastaj ących wci ąż potrzeb zmotoryzowanych zakłada si ę modernizacj ę istniej ącej sieci drogowej gminy. Dalszy rozwój gminy nast ępował b ędzie w oparciu o miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego sporz ądzone w zale żno ści od potrzeb i mo żliwo ści gminy.

Od czasu uchwalenia Studium uwarunkowań i kierunków zagospodaro-wania przestrzennego gminy Różan, czyli od 2003r. w polskim prawie wprowadzonych zostało kilka nowych rozporządzeń i ustaw oraz kilka zmian obowiązujących ustaw dotyczących zagospodarowania przestrzennego, m.in. wprowadzono rozporządzenie w sprawie zakresu projektu Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, zmiana ustawy Prawo ochrony środowiska wprowadziła obowiązek wykonywania Opracowań Ekofizjograficznych na potrzeby Studium, wprowadzono rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000, natomiast zmiana ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych zmieniła zakres ochrony gruntów rolnych. Aktualnie na terenie miasta Różan użytki rolne nie podlegają ochronie, zaś na terenie gminy Różan ochronie podlegają użytki rolne klasy II-III, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha. Ponadto Rozporządzeniem Wojewody Mazowieckiego z dnia 26 lutego 2008r ustanowiono na terenie sołectwa Kaszewiec pomnik przyrody. Zmianom poddane zostały również ustawy: o ochronie przyrody oraz o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. W 2008r. zaczęła obowiązywać Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, która wprowadziła nowe elementy w procedurze opracowania Studium – m.in. procedurę strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, w tym obowiązek opracowania Prognozy oddziaływania na środowisko Studium. W 2010r. zaczęła obowiązywać Ustawa o wspieraniu usług i sieci telekomunikacyjnych, zgodnie z którą miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (w zgodzie z zapisami studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego), nie może ustanawiać zakazów, a przyjmowane w nim rozwiązania nie mogą uniemożliwiać lokalizowania inwestycji celu publicznego z zakresu łączności publicznej, w rozumieniu przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami, jeżeli taka inwestycja jest zgodna z przepisami odrębnymi. Ponadto od 2003r. wykonanych zostało kilka opracowań bezpośrednio dotyczących miasta i gminy Różan wpływających na kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy, są to m.in. następujące dokumenty: Program gospodarki odpadami gminy Różan do 2011 roku, Program ochrony środowiska gminy Różan na lata 2006-2011, Plan inwestowania w gminie Różan na lata 2008-2013, Strategia promocji gminy Różan, a także „Studium dla obszarów nieobwałowanych narażonych na niebezpieczeństwo powodzi” i „Inwentaryzacja oraz waloryzacja gatunków ptaków, dla których został wyznaczony OSOP NATURA 2000 "Dolina Dolnej Narwi" symbol

74 PLB 140014 oraz ich siedlisk w granicach gminy Różan”. Zaktualizowano również dane dotyczące obiektów i obszarów wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytków, a także terenu eksploatacji kruszywa naturalnego o udokumentowanych złożach. Opracowane w 2004r. przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie w/w „Studium dla obszarów nieobwałowanych narażonych na niebezpieczeństwo powodzi” stało się podstawą wyznaczenia obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią (wzdłuż rzeki Narew) o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% oraz prawdopodobieństwa wystąpienia 5%, a także wyznaczenia obszarów zagrożonych osuwaniem się mas ziemnych, które jednak dotychczas nie zostały ujęte we właściwym rejestrze prowadzonym przez Starostę Makowskiego.

Od 2005r. zostało złożonych przez mieszkańców gminy Różan kilkadziesiąt wniosków dotyczących zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych głównie na cele zabudowy mieszkaniowej, rekreacyjnej i usługowej. Gmina podjęła uchwały o przystąpieniu do opracowania planu miejscowego w mieście Różan oraz planów miejscowych w miejscowościach: Chełsty, Dzbądz, Kaszewiec, Paulinowo, Podborze, Prycanowo, Szygi, Zawady-Ponikiew. Część wniosków została już uwzględniona w obowiązujących na terenie miasta i gminy Różan nowouchwalonych planach miejscowych: - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi Szygi i Zawady-Ponikiew zatwierdzony uchwałą nr XXVI/128/2009 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 26 stycznia 2009r. - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi Prycanowo i Podborze zatwierdzony uchwałą nr XXVI/129/2009 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 26 stycznia 2009r. - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta Różan zatwierdzony uchwałą nr XXXV/169/2006 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 12 czerwca 2006r. - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi Chełsty, zatwierdzony uchwałą nr III/15/11 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 28 stycznia 2011r. - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi Kaszewiec, zatwierdzony uchwałą nr III/16/11 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 28 stycznia 2011r. - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi Paulinowo, zatwierdzony uchwałą nr III/17/11 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 28 stycznia 2011r. - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego części obszaru wsi Dzbądz, zatwierdzony uchwałą nr III/18/11 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 28 stycznia 2011r. W Zmianie Studium zostały uwzględnione pozostałe wnioskowane zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym dotyczące głównie zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, rekreacyjnej oraz zagrodowej, również zabudowy usługowej oraz urządzeń infrastruktury technicznej, również uwzględnione zostały wnioski złożone przez instytucje i organy opiniujące i uzgadniające Studium. Ponadto, ponieważ Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad nie posiada planów realizacji obwodnicy miasta Różana w ciągu drogi krajowej nr 61, a ewentualny przebieg tej inwestycji zostanie ustalony w oparciu o wariantowe rozwiązania prowadzone na etapie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, w opracowywanej Zmianie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Różan zrezygnowano z rezerwacji terenu pod budowę ww. inwestycji.

Podjęcie uchwały Rady Miejskiej w Różanie Nr XXXVIII/181/10 z dnia 28 czerwca 2010r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia Zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Różan wynikało z konieczności dostosowania nowych potrzeb

75 kształtowania polityki przestrzennej gminy i miasta oraz spełnienia nowych wymagań formalno- prawnych z zakresu gospodarki przestrzennej. Zmiana Studium dotyczyła przede wszystkim wyznaczenia nowych terenów zabudowy w obrębie miasta i gminy Różan.

76