Program Ochrony Środowiska Dla Gminy Różan Na Lata 2016-2020 Z Perspektywą Do Roku 2023

Załącznik do uchwały Nr XXVIII/142/2016 Rady Miejskiej w Różanie z dnia 19 grudnia 2016 r.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Spis treści I. Wstęp ...... 4 II. Charakterystyka środowiska Gminy Różan ...... 9 2.1. Położenie administracyjne ...... 9 2.2 Warunki życia ...... 15 2.3 Klimat ...... 17 2.4. Położenie fizyczno – geograficzne i rzeźba terenu...... 17 2.5 Użytkowanie gruntów ...... 18 2.6. Budowa geologiczna i zasoby geologiczne ...... 19 2.7. Gleby ...... 19 2.8 Wody powierzchniowe ...... 25 2.9. Wody podziemne ...... 33 2.10. Obszary zagrożone powodzią ...... 39 2.11. Surowce mineralne ...... 40 2.12. Sieć wodociągowa, zaopatrzenie w wodę i odprowadzenie ścieków ...... 41 2.13.Odpady ...... 47 2.14. Sieć gazowa ...... 53 2.15.Powietrze atmosferyczne ...... 53 2.16. Hałas ...... 64 2.17. PEM ...... 74 2.18. Obszary cenne przyrodniczo ...... 77 2.19. Lasy ...... 87 III. Analiza SWOT ...... 88 IV. Cele i kierunki działań ekologicznych ...... 90 V. Instrumenty realizacji Programu ...... 96 5.1. Prawne instrumenty realizacji programu ...... 96 5.2. Instrumenty oddziaływania społecznego ...... 96 5.3 Instrumenty ekonomiczne ...... 98 5.4. Źródła finansowania zadań ...... 98 VI. Wskaźniki monitorowania ...... 110 VII. Wykorzystane materiały ...... 112 Spis tabel ...... 115

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Spis rysunków ...... 117

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

I. Wstęp Podstawą prawną opracowania niniejszego dokumentu jest art. 17 ust 1 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r., poz. 672 z poźn. zm.). Rada Gminy, w celu realizacji polityki ochrony środowiska sporządza program ochrony środowiska, uwzględniając cele zawarte w strategiach, programach i dokumentach programowych, o których mowa w art. 14 ust. 1 cytowanej Ustawy. Są to: - strategie rozwoju 1) długookresowa strategia rozwoju kraju – dokument określający główne cele, wyzwania i kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju, obejmujący okres co najmniej 15 lat; 2) średniookresowa strategia rozwoju kraju – dokument określający podstawowe uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju kraju w wymiarze społecznym, gospodarczym, regionalnym i przestrzennym, obejmujący okres 4–10 lat, realizowany przez strategie rozwoju oraz przy pomocy programów, z uwzględnieniem okresu programowania Unii Europejskiej; 3) inne strategie rozwoju – dokumenty określające podstawowe uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju odnoszące się do sektorów, dziedzin, regionów lub rozwoju przestrzennego, w tym obszarów metropolitalnych i obszarów funkcjonalnych. - dokumenty programowe

Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej

Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej to dokument, który identyfikuje i hierarchizuje główne cele edukacji środowiskowej, wskazując jednocześnie możliwości ich realizacji. Programem wykonawczym dla Strategii jest Narodowy Program Edukacji Ekologicznej, wskazujący zadania edukacyjne oraz podmioty odpowiedzialne za ich realizację.

Podstawowe cele Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej to:

 upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia, uwzględniając również pracę i wypoczynek człowieka, czyli objęcie permanentną edukacją ekologiczną wszystkich mieszkańców Rzeczypospolitej Polskiej,  wdrożenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej,

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

 tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji ekologicznej, stanowiących rozwinięcie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej, a ujmujących propozycje wnoszone przez poszczególne podmioty realizujące projekty edukacyjne dla lokalnej społeczności,  promowanie dobrych doświadczeń z zakresu metodyki edukacji ekologicznej Strategia rozwoju województwa mazowieckiego

Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2020 roku zawiera zapisy celów i kierunki działań uwzględniające zmiany zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań rozwoju regionu, a także determinanty unijne i krajowej polityki regionalnej. Przyjęty dokument zachowuje spójność z kierunkami strategicznymi określonymi w dokumentach wspólnotowych i rządowych. Intencją Strategii Województwa Mazowieckiego jest przekształcenie Mazowsza w region, który charakteryzował się będzie:

 dużą konkurencyjnością w stosunku do innych regionów europejskich;  zachowaną spójnością społeczną, gospodarczą oraz przestrzenną;  wysoką jakością zasobów ludzkich oraz polepszeniem warunków życia mieszkańców. Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego wyznacza perspektywę rozwoju do 2020 r., obejmuje także te działania, które będą współfinansowane ze środków krajowych i funduszy strukturalnych UE w okresie programowania 2007-2013, a także w okresie dalszym. Dokument zawiera:

 ogólną charakterystykę społeczno-gospodarczą regionu;  analizę SWOT;  propozycje zamierzeń strategicznych;  uwarunkowania realizacyjne;  system monitorowania;  analizę wewnętrznych i zewnętrznych uwarunkowań rozwoju Mazowsza;  scenariusze rozwoju regionu. Układ zamierzeń rozwojowych przyjętych w Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego tworzą:

 wizja rozwoju regionu;  misja;

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

 cel nadrzędny;  cele strategiczne, pośrednie i kierunki działań. Wizja określona w Strategii:

Mazowsze konkurencyjnym regionem w układzie europejskim i globalnym.

Misja:

Mazowsze jako najbardziej rozwinięty gospodarczo region w Polsce podejmuje uczestnictwo w rywalizacji z innymi rozwiniętymi regionami, poprzez eliminowanie dysproporcji rozwojowych, rozwój nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy oraz zapewnienie mieszkańcom Mazowsza optymalnych warunków do rozwoju jednostki, rodziny, jak i całej społeczności, przy jednoczesnym zachowaniu spójnego i zrównoważonego rozwoju. Cel nadrzędny:

Wzrost konkurencyjności gospodarki i równoważenie rozwoju społeczno -gospodarczego w regionie jako podstawa poprawy jakości życia mieszkańców.

Realizacja celu nadrzędnego będzie możliwa poprzez rozwinięcie w trzech celach strategicznych. Są to:

1. Budowa społeczeństwa informacyjnego i poprawa jakości życia mieszkańców województwa.

2. Zwiększenie konkurencyjności regionu w układzie międzynarodowym.

3. Poprawa spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej regionu w warunkach zrównoważonego rozwoju.

Strategia wyznacza cele i kierunki rozwoju koncentrując się na zagadnieniach o charakterze ponadlokalnym, które mają znaczny wpływ na harmonijny rozwój województwa.

Z tego też powodu znaczną uwagę poświęcono zagadnieniom zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska.

Z pięciu celów pośrednich dwa obejmują szereg kierunków działań dotyczących tej problematyki. W celu pośrednim 4 sprecyzowanym jako „Aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitalnych” uznano za istotne m. in. kierunki działań zmierzające do

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 ochrony i rewaloryzacji środowiska przyrodniczego dla zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju.

Zaliczono do nich:

 kontynuację prac zmierzających do doskonalenia systemu monitoringu zanieczyszczeń środowiska oraz opracowanie systemów monitoringu przyrody dostosowanych do standardów UE;  utworzenie systemu obszarów prawnie chronionych niezbędnych dla zachowania równowagi ekologicznej, w tym sieci Natura 2000;  współpracę regionu w ramach porozumienia „Zielone Płuca Polski”;  zwiększenie lesistości regionu i ochrona lasów;  poprawę jakości wód powierzchniowych, ochronę wód podziemnych i kopalin;  budowę zbiorników retencyjnych w ramach przeciwdziałania deficytom wody;  uporządkowanie gospodarki odpadami;  poprawę bezpieczeństwa na wypadek klęsk żywiołowych (w tym ochrony przed skutkami powodzi) i katastrof ekologicznych;  rewitalizację zdegradowanych obszarów powojskowych i poprzemysłowych;  ochronę bioróżnorodności środowiska naturalnego i zachowanie naturalnych siedlisk (utworzenie na terenie Mazowsza strefy wolnej od GMO).  szerzenie świadomości ekologicznej wśród mieszkańców;  zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym wód geotermalnych;  ochronę powietrza i ochronę przed hałasem. Inne zagadnienia, które znalazły się w Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego, to rozwój rolnictwa ekologicznego, poprawa wydolności systemów powiązań komunikacyjnych regionu z otoczeniem, a także systemu transportu wewnętrznego Program ochrony środowiska dla powiatu makowskiego na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 Cele programu ochrony środowiska 1 Cele środowiskowe z zakresu ochrony powietrza i klimatu  systematyczna poprawa jakości powietrza na obszarze gmin powiatu,  opracowanie lub aktualizacja planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe oraz jego sukcesywne wdrażanie,

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

 opracowanie i wdrożenie strategii zmniejszania stężenia pyłów drobnych PM10 oraz ozonu przyziemnego w powietrzu,  zwiększenie świadomości społeczności lokalnej w zakresie potrzeb i możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania odnawialnych źródeł energii,  wspieranie i promocja ekologicznych nośników energii,  wymiana konwencjonalnie opalanych pieców węglem na ogrzewania gazowe lub inne przyjazne środowisku nośniki energii zarówno w obiektach publicznych, jak mieszkaniach prywatnych (realizacja programu ograniczenia niskiej emisji),  wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii,  wspieranie i promowanie korzystania z materiałów energooszczędnych w budownictwie przez mieszkańców,  kontynuowanie prac termomodernizacyjnych na terenie gmin powiatu makowskiego,  intensyfikację działań związanych z modernizacją dróg, 2. Cele i zadania środowiskowe w zakresie ochrony przed hałasem

Cele krótkoterminowe (do 2019 roku) i główne działania w zakresie ochrony przed hałasem to:  ustalenie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wydzielonych terenów pod realizację zorganizowanej działalności inwestycyjnej, zakładów mogących być potencjalnymi źródłami hałasu do środowiska, co umożliwi lokalizację zakładów produkcyjnych i przemysłowych, z dala od terenów mieszkaniowych i turystycznych,  niedopuszczanie do realizacji inwestycji, które mogą być źródłem dużej emisji hałasu do środowiska ze względu na rodzaj prowadzonej działalności lub technologie produkcji,  ograniczenie emisji hałasu poprzez inwestycje dot. infrastruktury drogowej:  budowa obwodnic,  poprawa nawierzchni dróg,  optymalizacja płynności ruchu,  wprowadzanie systemów pasów zieleni izolacyjnej. Cele środowiskowe w zakresie ochrony przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych

Głównym celem w zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym jest monitoring występujących pól elektromagnetycznych w środowisku. Dysponując wynikami

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 przeprowadzonych pomiarów poziom pól elektromagnetycznych będzie możliwa reakcja na ewentualne przekroczenia (np. zmiana anten na mniej emisyjne).

Cele środowiskowe w zakresie gospodarowania wodami

Minimalizacja zagrożeń spowodowanych klęskami powodzi i suszy

Cele środowiskowe w zakresie gospodarki wodnościekowej

Ochrona zasobów i poprawa stanu wód podziemnych oraz powierzchniowych

Cele środowiskowe z zakresu zasobów geologicznych

Ochrona zasobów złóż przez oszczędne i zrównoważone gospodarowanie

Cele środowiskowe z zakresu ochrony gleb Ochrona gleb Cele środowiskowe z zakresu gospodarowania odpadami Racjonalna gospodarka odpadami Cele środowiskowe w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu oraz ochrony lasów  Zachowanie i ochrona walorów przyrodniczych,  Zwiększenie lesistości Cele środowiskowe w zakresie zagrożeń poważnymi awariami Ograniczenie ryzyka wystąpienia poważnych awarii oraz minimalizacja ich skutków

II. Charakterystyka środowiska Gminy Różan

2.1. Położenie administracyjne Gmina Różan to gmina miejsko- wiejska zlokalizowana w północno- wschodniej części województwa mazowieckiego. Administracyjnie przynależy do powiatu makowskiego. Jest jedyną gminą o statusie gminy miejsko- wiejskiej w powiecie. Miejscowość gminna Różan jest położona 93 km od Warszawy, natomiast od siedziby powiatu czyli Makowa Mazowieckiego 20 km. Poniższa tabela przedstawia lokalizację miejscowości gminnej Różan w stosunku do wymienionych miejscowości.

Tabela 1. Odległości od najbliższych miast

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Lp. Miasto Odległość w km 1 Mława 81 2 Ciechanów 57 3 Maków Mazowiecki 20 4 Pułtusk 32 5 Ostrów Mazowiecka 36 6 Wyszków 45 7 Łomża 62 8 Ostrołęka 26,5 9 Szczytno 96 10 Białystok 136 11 Olsztyn 140 12 Warszawa 93 Źródło: Opracowanie własne na podstawie https://www.google.pl/maps

Analiza powyższej tabeli obrazuje, jak korzystnie w terenie położona jest Gmina Różan. Świadczy o tym bliska odległość kilku miast powiatowych, oraz fakt, iż Gmina zlokalizowana jest w niedalekiej odległości od województw warmińsko- mazurskiego oraz podlaskiego. Dobra komunikacja z trzema województwami, jak też takimi miastami wojewódzkimi jak Białystok, Olsztyn czy Warszawa zawsze może stać się podłożem do efektywnej pod względem ekonomicznym współpracy handlowej, edukacyjnej oraz przede wszystkim społecznej. Gmina usytuowana jest pomiędzy trzema innymi gminami w powiecie Makowskim tj. od północy graniczy z Gminą Młynarze, od zachodu z Gminą Czerwonka, od południa z Gminą Rzewnie, natomiast od wschodu graniczy z gminą Goworowo należącą do powiatu ostrołęckiego.

Rysunek 1. Położenie Gminy Różan

POWIAT MAKOWSKI Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Źródło: Program ochrony środowiska dla powiatu makowskiego na lata 2004-2011

Gmina Różan jest zlokalizowana na przecięciu dróg krajowych nr 60 i 61. Są to najistotniejsze pod względem logistycznym, drogi w układzie komunikacji kołowej. Łączna długość dróg krajowych na obszarze miasta i gminy Różan wynosi 16,74 km.

Rysunek 2. Lokalizacja Gminy Różan na tle miejscowości wymienionych w tabeli 1

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Źródło: Opracowanie własne na podstawie https://www.google.pl/maps

Przez teren Gminy Różan biegną następujące drogi:

1. Drogi krajowe:

Droga krajowa nr 60, stanowiąca fragment tzw. „Wielkiej Obwodnicy Mazowsza” relacji: Płock - Ciechanów - Różan - Ostrów Mazowiecka – drogi Nr 8 o łącznej długości - 9,766 km, z tego: 3,361 km w granicach miasta Różan i 6,405 km w granicach gminy. Przebiega ona przez teren Miasta Różan oraz wsi: Załuzie i Kaszewiec.

Droga krajowa nr 61, relacji: Warszawa- Różan - Ostrołęka- Łomża o łącznej długości 6,974 km, z tego na obszarze Miasta Różan - 4,155 km , a na obszarze gminy - 2,819 km. Przebiega przez teren m. Różan oraz wsi Dyszobaba.

2. Drogi powiatowe:

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

W obrębie terytorium Gminy występuje pięć dróg, zakwalifikowanych do kategorii dróg powiatowych. Najdłuższą z dróg w wymienionej kategorii jest droga numer 2128w relacji Różan- Dzbądz – Drozdowo. Najkrótszą - droga nr 2103w relacji Załuzie- Ponikiew Wielka. Łącznie, przez obszar Miasta i Gminy przebiega 27,33 km dróg powiatowych.

Tabela 2. Zestawienie dróg powiatowych

Lp. Numer Relacja Długość odcinka na terenie drogi gminy w km 1. 2102w Kaszewiec - Chełsty - Jawory 7,290 Stare 2. 2128w Różan- Dzbądz - Drozdowo 8,250 3. 2103w Załuzie- Ponikiew Wielka 1,870 4. 2129w Chrzczonki - Szygi - Ponikiew 5,620 Wielka 5 2104w Głażewo - Święszki - Sieluń 4,3 Razem: 27,33 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Różan

3. Drogi gminne: Przez obszar Gminy Różan przebiegają drogi zakwalifikowane do kategorii dróg gminnych.

Tabela 3. Zestawienie dróg gminnych

Lp. Numer Nazwa drogi drogi 1. 210701W Kaszewiec - Dzbądzek 2. 210702W dr. powiatowa nr 2102W- Dąbrówka 3. 210703W Dzbądz – Mroczki Kawki 4. 210704W Dzbądz - Napiórki 5. 210705W Różan - Mroczki Rębiszewo 6. 210706W Dzbądz - Mroczki Rębiszewo 7. 210707W dr. krajowa nr 61- Dyszobaba 8. 210716W Załęże Ponikiewka - Miłony 9. 210717W Załęże Wielkie- Szygi - Prycanowo 10. 210718W Załęże Sędzięta- Załęże Eliasze – dr. gminna nr 210716W 11. 210719W Załęże Eliasze- dr. gminna nr 210716W 12. 210720W Prycanowo- Podborze 13. 210724W dr. krajowa nr 60 - Chrzanowo 14. 210727W Chrzczonki – Załęże Wielkie 15. 210728W Chełsty Dąbrówka (dz. nr 504/2 w m. Chełsty i dz. nr 640 w m. Dąbrówka) 16. 210729W Chełsty-Dąbrówka (część dz. nr 473 i dz. nr 502 w m. Chełsty; dz. nr 604 w m. Dąbrówka)

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

17. 210730W Chełsty- Kruszewo (dz. nr 607 w m. Chełsty) 18. 210731W Zawady-Ponikiew- Załęże-Eliasze (dz. nr 261; nr 37 i część dz. nr 892 w m. Zawady-Ponikiew) 19. 210732W Zawady-Ponikiew (dz.nr 116 w m. Zawady-Ponikiew) 20. 210733W Zawady-Ponikiew (dz. nr 161 w m. Zawady-Ponikiew) 21. 210734W Szygi (dz. nr 206 i część dz. nr 219 w m. Szygi) 22. 210735W Dzbądz-Mroczki-Rębiszewo (dz. nr 45 w m. Dzbądz; dz. nr 99 i nr 113 w m. Mroczki-Rębiszewo)

Miejscowości wchodzące w skład Gminy Różan to: Miasto Różan, Chełsty, Chrzczonki, Dąbrówka, Dyszobaba, Dzbądz, Kaszewiec, Miłony, Mroczki- Rębiszewo, Paulinowo, Podborze, Prycanowo, Szygi, Załęże Eliasze, Załęże Garki, Załęże-Sędzięta, Załęże Wielkie, Załuzie, Zawady-Ponikiew.

Gmina Różan obejmuje swoim zasięgiem obszar 85 km 2, czyli 8458 ha i zamieszkiwana jest przez 4490 mieszkańców. Gęstość zaludnienia wynosi 53 mieszkańców na kilometr kwadratowy. Pod względem powierzchni Gmina zajmuje ósme miejsce w powiecie.

Tabela 4. Porównanie gęstości zaludnienia Gminy Różan, powiatu makowskiego i województwa mazowieckiego

Jednostka Ludność Ludność Ludność Powierzchnia Gęstość administracyjna ogółem według w na wsi [km2] zaludnienia faktycznego miastach [ osób/km2] miejsca zamieszkania Strefa 3 232 193 1 339 632 1 892 34 841 93 mazowiecka 561 Powiat 46365 12806 33559 1065 44 makowski Gmina Różan 4490 2729 1761 85 53 Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl

Tabela 5.Zestawienie gęstości zaludnienia w poszczególnych gminach powiatu makowskiego

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Lp. Jednostka Ludność ogółem według Powierzchnia Gęstość administracyjna faktycznego miejsca [km 2] zaludnienia zamieszkania [ osób/km2] 1. Czerwonka 2715 110 25 2. Karniewo 5299 129 41 3. Krasnosielc 6531 168 39 4. Maków 10077 10 1008 Mazowiecki 5. Młynarze 1788 75 24 6. Płoniawy- 5659 135 42 Bramura, 7. Różan 4490 85 53 8. Rzewnie 2686 112 24 9. Sypniewo 3427 128 27 10. Szelków 3693 113 33 Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl

Jak wynika z analizy powyżej tabeli najmniejsze zagęszczenie ludności występuje ex aequo w gminach Młynarze oraz Rzewnie z liczbą 24 os/ km 2. Natomiast największe odnotowano w mieście Maków Mazowiecki - 1008 os/ km 2. Gmina Różan w powyższym notowaniu plasuje się na miejscu drugim, z gęstością zaludnienia 53 os/ km 2. Pod względem powierzchni największą gminą w powiecie jest Gmina Krasnosielec - powierzchnia 168 km 2, najmniejszą gmina miejska Maków Mazowiecki - 10 km 2. Gmina Różan w powyższym zestawieniu zajmuje ósme miejsce wśród wszystkich gmin powiatu makowskiego obejmując swoim terytorium powierzchnię 85 km 2 .

2.2 Warunki życia Tabela 6. Podstawowe kryteria obrazujące jakość życia na terenie Gminy Różan

Lp. Kategoria 2004 2009 2014 1. Ilość mieszkań ogółem 1530 1578 1640 2. Ilość izb ogółem 5890 6158 6556 3. Ilość mieszkań w mieście 930 957 978 4. Ilość izb w mieście 3739 3900 4059 5. Ilość mieszkań na wsi 600 621 662 6. Ilość izb na wsi 2151 2258 2497 7. Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania (m2) 72,4 74,2 77,4 8. Mieszkania wyposażone w wodociąg ogółem 1292 1361 1482 9. Mieszkania wyposażone w ustęp spłukiwany ogółem 1121 1186 1394 10. Mieszkania wyposażone w łazienkę ogółem 1098 1163 1349 11. Mieszkania wyposażone w centralne ogrzewanie 964 1010 1119 ogółem 12. Mieszkania wyposażone w wodociąg w mieście 897 924 953

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

13. Mieszkania wyposażone w ustęp spłukiwany w 791 818 897 mieście 14. Mieszkania wyposażone w łazienkę w mieście 768 795 865 15. Mieszkania wyposażone w centralne ogrzewanie w 742 768 814 mieście 16. Mieszkania wyposażone w wodociąg na wsi 395 437 529 17. Mieszkania wyposażone w ustęp spłukiwany na wsi 330 368 497 18. Mieszkania wyposażone w łazienkę na wsi 330 368 484 19. Mieszkania wyposażone w centralne ogrzewanie na 222 242 305 wsi 20. Bezrobotni ogółem osoba (%) 562 450 ( 444 (20,9) 16,3) (15,9) 21. Bezrobotne kobiety osoba (%) 274 217 210 (21,9) (16,7) (16,2) 22. Bezrobotni mężczyźni osoba (%) 288 233 234 (20,0) (15,9) (15,7) 23. Gospodarstwa domowe korzystające z pomocy - 502 490 społecznej wg kryterium dochodowego 24. Szkoły podstawowe ogółem 2 2 2 25. Szkoły gimnazjalne ogółem 1 1 1 26. Zasadnicze szkoły zawodowe ogółem 1 1 1 27. Szkoły ogólnokształcące ogółem - - 1 28. Przychodnie lekarskie ogółem 3 4 6 29. Apteki 1 2 3 30. Biblioteki 1 1 1 31. Supermarkety - 1 1 32. Targowiska 3 3 3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl

Tabela 7. Zestawienie wskaźników porównawczych powiatu makowskiego i Gminy miejsko- wiejskiej Różan w 2014 roku

Lp. Kategoria Powiat Gmina makowski Różan 1. Ilość mieszkań ogółem 14973 1640 2. Ilość izb ogółem 61221 6556 3. Ilość mieszkań w mieście 4635 978 4. Ilość izb w mieście 18229 4059 5. Ilość mieszkań na wsi 10338 662 6. Ilość izb na wsi 42992 2497 7. Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania (m2) 82,8 77,4 8. Mieszkania wyposażone w wodociąg ogółem 13196 1482 9. Mieszkania wyposażone w ustęp spłukiwany ogółem 12468 1394 10. Mieszkania wyposażone w łazienkę ogółem 11948 1349 11. Mieszkania wyposażone w centralne ogrzewanie 9948 1119 ogółem

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

12. Mieszkania wyposażone w wodociąg w mieście 4514 953 13. Mieszkania wyposażone w ustęp spłukiwany w 4411 897 mieście 14. Mieszkania wyposażone w łazienkę w mieście 4276 865 15. Mieszkania wyposażone w centralne ogrzewanie w 3952 814 mieście 16. Mieszkania wyposażone w wodociąg na wsi 8682 529 17. Mieszkania wyposażone w ustęp spłukiwany na wsi 8057 497 18. Mieszkania wyposażone w łazienkę na wsi 7672 484 19. Mieszkania wyposażone w centralne ogrzewanie na 5996 305 wsi 20. Bezrobotni ogółem osoba (%) 4342 444 21. Bezrobotne kobiety osoba (%) 1904 210 22. Bezrobotni mężczyźni osoba (%) 2438 234 23. Gospodarstwa domowe korzystające z pomocy 2282 490 społecznej wg kryterium dochodowego 24. Szkoły podstawowe ogółem 22 2 25. Szkoły gimnazjalne ogółem 15 1 26. Zasadnicze szkoły zawodowe ogółem 9 1 27. Szkoły ogólnokształcące ogółem 5 1 28. Przychodnie lekarskie ogółem 27 6 29. Apteki 14 3 30. Biblioteki 21 1 31. Supermarkety 10 1 32. Targowiska 6 3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl

2.3 Klimat Obszar Gminy Różan znajduje się w granicach wschodniej dzielnicy rolniczo-klimatycznej. Przeważają zachodnie kierunki napowietrzania terenu. Teren Różana charakteryzuje się najniższym w skali regionu opadem dobowym (49-50 mm/d). Okolice miejscowości Różan charakteryzują się najmniejszymi maksymalnymi prędkościami wiatrów - 17 m/s. Jest tu największy w skali regionu udział cisz atmosferycznych - od 12 do 20% w skali roku. Dominujące kierunki wiatrów to zachodnie i południowo-zachodnie.

2.4. Położenie fizyczno – geograficzne i rzeźba terenu

Obszar Gminy Różan leży w obrębie dwóch mezoregionów wg podziału fizycznogeograficznego J. Kondrackiego. Północno-zachodnia część gminy znajduje się na Wysoczyźnie Ciechanowskiej, południowo-wschodnia w Dolinie Dolnej Narwi. Wysoczyzna Ciechanowska w północnej części jest płaska morenowa wznosząca się od 100 do 105 m npm

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 a lokalnie 110 m. W zachodniej części w okolicach Załuzia oraz na południe od Różana występują wzgórza morenowe dochodzące do 125 i 150 m npm. Przy wysokościach względnych od 5-20 m. W środkowej i południowej części mezoregionu występują sandry. Wysokości bezwzględne sandrów wahają się od 110 do 115 m npm. W widłach Narwi i Różanicy występują gliny zwałowe. Wysoczyzna kończy się wyraźną krawędzią lokalnie przechodzącą w stromą skarpę. Dolina Dolnej Narwi obejmuje południowo-wschodnią część miasta i gminy. Szerokość doliny dochodzi do 3 km. W okolicach Różana jest ona oddzielona od Wysoczyzny Ciechanowskiej stromą skarpą dochodzącą do wysokości 20-35 m. Skarpę rozcinają liczne suche doliny i wąwozy. W Dolinie Narwi znajduje się dość szeroki, dochodzący do 2 km, taras zalewowy z licznymi starorzeczami. W dolinie występują dwa poziomy: zalewowy i nadzalewowy. Zalewowy stanowi pozostałość pradoliny i zajmują go łąki i tereny podmokłe. Poziom nadzalewowy zbudowany z piasków rzecznych powstały w wyniku działalności holoceńskiej rzeki Narew. Wg podziału morfologii terenu obszar miasta i gminy stanowi fragment zdenudowanej wysoczyzny moreny czołowej przechodzącej w kierunku wschodnim stromym i wysokim zboczem erozyjnym w dolinę rzeki.

2.5 Użytkowanie gruntów Tabela 8.Użytkowanie gruntów na terenie Gminy Różan w 2014 roku

Rodzaj gruntu Powierzchnia w ha Udział w % Użytki rolne łącznie, w 5302 62.69 tym: Grunty orne 4132 48.85 Sady 39 0.46 Łąki trwałe 387 4.57 Pastwiska trwałe 559 6.61 Grunty rolne zabudowane 174 2.06 Grunty pod rowami 11 0.13 Grunty leśne oraz 2461 29.10 zadrzewione i zakrzewione Grunty zabudowane i 327 3.87 zurbanizowane Grunty pod wodami 220 2.60 Nieużytki 146 1,73 Tereny różne 2 0.02 Powierzchnia ogółem: 8458 ha 100% Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl

Na terenie Gminy Różan dominują grunty orne. Stanowią one aż 48,85 %. Najmniejszą powierzchnię zajmują grunty różne oraz grunty pod rowami. Dość duży odsetek- 29,10 % w

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 powierzchni ogółu obejmują grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione. Duża ilość lasów i terenów zakrzewionych jest korzystna z punktu widzenia działań stanowiących podłoże proekologiczne. Taka sytuacja z pewnością podnosi komfort mieszkania w Gminie, z uwagi na liczne sąsiedztwo terenów zielonych oraz wyzwala możliwość uprawiania turystyki weekendowej. Na terenie Gminy Różan nie występują grunty zakwalifikowane do kategorii gruntów pod stawami.

2.6. Budowa geologiczna i zasoby geologiczne Gmina Różan położona jest w obrębie Wyniesienia Mazursko-Suwalskiego wchodzącego w skład Platformy Wschodnioeuropejskiej. Utwory czwartorzędowe w północnej części gminy zbudowane są z iłów i piasków z węglem brunatnym a na południu z piasków z mułkami. Miąższość warstwy czwartorzędowej wzrasta na terenie gminy w miarę przesuwania się w kierunku północnym i wynosi: na południowym wschodzie – 130 m, w okolicach Różana 160 m a na północy przekracza 200 m. Na obszarze gminy nie występuje otwór wiertniczy przekraczający miąższość czwartorzędu. W rejonie m. Dyszobaba występują gliny przydatne do produkcji cegły pełnej. Złoże stanowią gliny piaszczyste i pylaste o miąższości średnio 3,5 m. Gliny te charakteryzują się słabymi parametrami jakościowymi. W rejonie m. Załuzie stwierdzono występowanie piasków drobnych i średnich. W rejonie m. Dzbądz, położonym na tarasie erozyjnym Narwi stwierdzono występowanie piasków różnoziarnistych z cienkimi warstwami żwirów i gliny zwałowej. Piaski drobnoziarniste stwierdzono w rejonie wsi Miłony i Podborze. Na terenie położonym w kierunku północno-zachodnim od Różana eksploatowano iły i mułki ilaste do wyrobu cegły. Kruszywo naturalne grube występuje w zachodniej i południowej części gminy w obrębie moren czołowych i lodowcowych. Piaski były eksploatowane w rejonie miejscowości: Załęże Wielkie, Dyszobaba, Prycanowo i Różan. Wydzielono 3 obszary perspektywicznego występowania kruszywa naturalnego dla potrzeb lokalnych: - Załęże Wielkie – Miłony, Załuzie i Prycanowo. Na załączniku graficznym pokazano tereny perspektywicznego występowania piasków i piasków ze żwirem dla potrzeb lokalnych.

2.7. Gleby Gleba jest zamiennie definiowana jako grunt, rola czy ziemia. Kształtuje się w różny sposób, w zależności od aktualnych czynników glebotwórczych, gdzie dominujące znaczenie ma skała macierzysta, ale również klimat, ukształtowanie powierzchni, woda, organizmy żywe, wiek gleby jak też działalność człowieka. Systematyka gleb Polski opiera się przede wszystkim o

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 kryterium przyrodnicze, gdzie podstawowe znaczenie ma rozwój gleb, który jest warunkowany procesami geologicznymi i glebowymi, jak też działalnością człowieka. Jednostki systematyki gleb to dział, rząd, typ, podtyp i gatunek.

Tabela 9.

Dział Rząd Typ I. Gleby litogeniczne A. Gleby mineralne 1.Gleby inicjalne bezwęglanowe słabo skaliste (litosole) wykształcone 2.Gleby inicjalne luźne ( regosole) 3.Gleby inicjalne ilaste (pelosole) 4.Gleby bezwęglanowe słabo wykształcone ze skał masywnych ( rankery) 5.Gleby słabo wykształcone ze skał luźnych ( arenosole) B. Gleby wapniowcowe o 1. Rędziny różnym stopniu 2. Pararędziny rozwoju II. Gleby autogeniczne A. Gleby czarnoziemne 1. Czarnoziemy B. Gleby brunatnoziemne 1. Gleby brunatne właściwe 2. Gleby brunatne kwaśne 3. Gleby płowe C. Gleby bielicoziemne 1. Gleby rdzawe 2. Gleby bielicowe 3. Bielice III. Gleby semihydrogeniczne A. Gleby 1. Gleby glejobielicowe glejobielicoziemne 2. Glejobielice B. Czarne ziemie 1. Czarneziemie C. Gleby zabagniane 1. Gleby opadowo- glejowe (pseudoglejowe) 2. Gleby gruntowo- glejowe IV. Gleby hydrogeniczne A. Gleby bagienne 1. Gleby mułowe 2. Gleby torfowe B. Gleby pobagienne 1. Gleby murszowe 2. Gleby murszowate

V. Gleby napływowe A. Gleby aluwialne 1. Mady rzeczne 2. Mady morskie C. Gleby deluwialne 1. Gleby deluwialne

VI. Gleby słone A. Słono- sodowe 1. Sołończaki

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

2. Gleby sołończakowate 3. Sołońce VII. Gleby antropogeniczne A. Gleby 1. Hortisole kulturoziemne 2. Rigosole B. Gleby industrio- i Gleby antropogeniczne urbanoziemne o niewykształconym profilu Gleby antropogeniczne próchnicze Pararędziny antropogeniczne Gleby słone antropogeniczne Źródło: Postawy rolnictwa i wyceny nieruchomości rolnych Pod redakcją Ryszard Cymerman Olsztyn 2011

Natomiast „ bonitację gleb przeprowadza się w celu zakładania jednolitej ewidencji gruntów będącej podstawą określenia wymiaru podatku gruntowego, scalania gruntów oraz racjonalnego ich wykorzystania na cele nierolnicze ( Cymerman 2011 za Kowaliński 1995). Współcześnie bonitacja gleb jest przeprowadzana jedynie w następujących przypadkach: 1. Zmiana sposobu użytkowania gleby. 2. Rekultywacja lub zmeliorowanie gleby. 3. Występowanie degradacji gleb.

W przypadku poszczególnych użytków wyróżniono następujące klasy bonitacyjne:

Tabela 10.

R Ł Ps Lz i Ls Grunty pod wodami I I I I I II II II II II III a III III III III III b IV IV IV IV IV a V V V V IV b VI VI VI VI V VI Źródło: Postawy rolnictwa i wyceny nieruchomości rolnych Pod redakcją Ryszard Cymerman Olsztyn 2011

W przypadku gruntów ornych bonitacja gleb przedstawia się następująco:

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

1. Klasa I gleby orne najlepsze. Gleby te bogate są we wszystkie składniki pokarmowe. Zlokalizowane są w przeważającej mierze na terenach równinnych. Charakteryzują się łatwością uprawy, są ciepłe i wilgotne, przepuszczalne, przewiewne i niezaskorupiające się. Odznaczają się bardzo dobrymi stosunkami wodnymi i to co wymaga podkreślenia- nie wymagają melioracji. W związku z powyższym odznaczają się bogatym plonowaniem nawet w przypadku najbardziej wymagających odmian roślin. 2. Klasa II gleby orne bardzo dobre. Gleby te charakteryzują się podobnymi właściwościami jak w przypadku gleb klasy I, jednak występują w gorszych warunkach fizjogeograficznych. Przy założeniu średniej kultury rolnej, plony są niższe. Są one zmeliorowane bądź nie wymagają melioracji. 3. Klasa III a gleby orne dobre. Podstawową cechą odróżniającą gleby tej klasy od gleb klasy I i II to gorsze właściwości chemiczne i fizyczne, jak również występowanie w gorszych warunkach fizjogeograficznych. W przeważającej mierze poziom wód gruntowych ulega znacznym wahaniom, są one również zmeliorowane lub nie wymagają melioracji. 4. Klasa III b gleby orne średnio dobre. Gleby o gorszych właściwościach chemicznych i fizycznych, jak również położone mniej korzystnie pod względem fizjograficznym. Są okresowo za mokre lub okresowo za suche oraz narażone na erozję. W przeważającej mierze są to gleby uznawane za wadliwe, choć jeszcze dość dobre. 5. Klasa IV a gleby orne średniej jakości. W przypadku gleb tej klasy, aby osiągnąć maksimum plonowania najistotniejsze znaczenie mają ilość oraz rozkład opadów atmosferycznych w okresie wegetacyjnym. Zasadniczo są to gleby zasobne w składniki pokarmowe oraz żyzne, jednak mało przepuszczalne, mało przewiewne oraz zimne. W przewarzającej mierze gleby te wymagają melioracji. Natomiast w okresach upałów wysychają, zaskorupiają się i tworzą kłopotliwe, trudne do usunięcia bryły. 6. Klasa IV b gleby orne średniej jakości, gorsze. Gleby ten klasy są bardzo podobne pod względem właściwości do gleb klasy IV a, jednak są od nich bardziej wadliwe. Są zbyt mokre lub zbyt suche. W tym przypadku zasadnicze znaczenie odgrywają warunki atmosferyczne, a wielkość plonowania waha się w szerokich

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

granicach. Gleby te są z reguły podmokłe, ciężkie do uprawy, zlokalizowane na stromych zboczach, zarodowanych szczytach wzgórz lub zagłębiach terenowych. 7. Klasa V gleby orne słabe. Są to gleby mało żyzne, zawodne, suche i lekkie. Gleby tej klasy są również bardzo mokre, niezmeliorowane lub nie nadające się do melioracji. 8. Klasa VI gleby orne najsłabsze. Cechą charakterystyczną tych gleb jest to, iż odznaczają się niskim plonowaniem i są trudne do uprawy, wadliwe i zawodne. Występuje stały, wysoki poziom wód gruntowych, a melioracja jest trudna do przeprowadzenia. Kompleksy przydatności rolniczej gleb. Czyli inaczej kompleksy glebowo rolnicze stanowią one zbiorcze typy siedliskowe rolniczej przestrzeni produkcyjnej, z którymi łączy się odpowiednie rodzaje upraw. Wyróżnia się następujące kompleksy przydatności rolniczej: Tabela 11. Kompleksy glebowe przydatności rolniczej Numer Nazwa Charakterystyka kompleksu 1 Pszenny bardzo Odczyn obojętny, zasobność bardzo wysoka i wysoka, dobry duża zawartość próchnicy, uregulowane stosunki wodne, dobra struktura, stosunkowo łatwe do uprawy, czarnoziemy, mady, lessy. 2 Pszenny dobry Nieco mniej urodzajne niż w kompleksie 1, nieco cięższe do uprawy, wahania poziomu wód gruntowych, okresowo gorzej przewietrzane, możliwe okresowe niedobory wilgotności. 3 Pszenny wadliwy Średnio zwięzłe i zwięzłe, okresowo mogą być za suche, mogą to być cięższe gleby leżące na lżejszych lub na zboczach. 4 Żytni bardzo Najlepsze gleby lekkie zalegające na zwięźlejszych dobry podłożach, gleby strukturalne, dobry poziom próchniczy i właściwe stosunki wodne. 5 Żytni dobry Piaski gliniaste lekkie lub całkowite na mocniejszym podłożu, mniej zasobne w składniki pokarmowe i bardziej wrażliwe na susze niż gleby kompleksu 4, łatwo się zakwaszają. 6 Żytni słaby Piaski słabo gliniaste całkowite lub piaski luźne na cięższych podłożach, zbyt przepuszczalne, okresowo za suche i ubogie w składniki pokarmowe. 7 Żytni bardzo słaby Piaski luźne i słabo gliniaste, trwale za suche i ubogie w składniki pokarmowe. 8 Zbożowo- Gleby mineralne średnio zwięzłe i ciężkie okresowo. pastewny mocny Trwale podmokłe. Najlepsze gleby torfowe i

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

murszowe. W latach suchych lub po melioracji odpowiadają kompleksowi pszennemu dobremu lub żytniemu bardzo dobremu. 9 Zbożowo- Gleby mineralne lekkie ( żytnie), okresowo i trwale pastewny słaby podmokłe, a także słabo zamulone i niezamulone gleby murszowe. 10 Zbożowo- pszenny Gleby które swoją budową i niektórymi górski właściwościami, odpowiadają glebom zaliczanym na terenach nizinnych i wyżynnych do kompleksu drugiego pszennego dobrego. 11 Zbożowy górski Obejmuje w większości gleby wietrzeniowe powstałe ze skał masywnych, ale najczęściej jeszcze stosunkowo głębokie i charakteryzujące się dość dobrze wykształconym profilem. 12 Owsiano- Obejmuje gleby różnej jakości ale znajdujące się w ziemniaczany warunkach klimatycznych bardzo ograniczających górski uprawę zbóż ozimych. 13 Owsiano- Obejmuje najwyżej położone gleby orne terenów pastewny górski górskich. 14 Gleby orne Do tego kompleksu zalicza się różne gleby masowo przeznaczone pod przydatne jako grunty orne ze względu na silne użytki zielone uwilgocenie lub na położenie na zbyt stromych stokach. Źródło: Postawy rolnictwa i wyceny nieruchomości rolnych Pod redakcją Ryszard Cymerman Olsztyn 2011

Na obszarze Gminy wyróżnia się dwa typy gleb. Gleby wytworzone z piasków i glin lekkich stanowiące mady rzeczne. Występują one w południowo-wschodniej części gminy. Charakteryzują się dużą przepuszczalnością i przewiewnością oraz dobrymi warunkami wodno-powietrznymi. Drugi typ gleb, wytworzony z piasków gliniastych, glin piaszczystych, iłów z niewielkimi fragmentami gleb bielicowych wytworzonych z piasków, stanowią gleby płowe. Występują one w północno-zachodniej części gminy. W dolinie rzeki Narwi występują gleby piaszczyste, przepuszczalne.

Gleby brunatne zajmują na terenie Gminy 74% ogółu gleb. Są to gleby średniej lub słabej kulturze, słabo strukturalne lub bezstrukturalne, łatwo przewiewne łatwo przepuszczalne. Charakteryzowane gleby występują na łagodnych wzniesieniach terenu. Wytworzone z piasków luźnych są stale za suche, natomiast wytworzone z piasków słabo gliniastych i gliniastych lekkich są okresowo za suche. 13,8% gleb stanowią gleby pseudobielicowe. Większa część powyższych gleb wytworzona jest z glin i iłów odgórnie spiaszczonych, a pozostałą powierzchnię zajmują gleby pseudobielicowe wytworzone z piasków gliniastych

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 lekkich i słabo gliniastych średnio głęboko podścielonych gliną lub iłem, oraz z piasków słabo gliniastych całkowitych. Pozostałe 5,4% gleb stanowią czarne ziemie.

2.8 Wody powierzchniowe Zgodnie z art. 9 ust. 1, pkt 4a ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r., poz. 469 z późn. zm.) grunty pokryte wodami powierzchniowymi to grunty tworzące dna i brzegi cieków naturalnych, jezior oraz innych naturalnych zbiorników wodnych, w granicach linii brzegu, a także grunty wchodzące w skład sztucznych zbiorników wodnych, stopni wodnych oraz jezior podpiętrzonych, będące gruntami pokrytymi wodami powierzchniowymi przed wykonaniem urządzeń piętrzących. Z kolei art. 9 ust. 1, pkt 4c tejże samej ustawy dodaje, iż jednolite części wód powierzchniowych to oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych, taki jak: a) jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny, b) sztuczny zbiornik wodny, c) struga, strumień, potok, rzeka, kanał lub ich części, d) morskie wody wewnętrzne, wody przejściowe lub wody przybrzeżne;

Poprzez stan wód powierzchniowych, według art. 9 ust 1, pkt 13n powyższej ustawy rozumie się przez to ogólny stan jednolitych części wód powierzchniowych, który określa się w przypadku: a) silnie zmienionych jednolitych części wód powierzchniowych lub sztucznych jednolitych części wód powierzchniowych – na podstawie potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego, b) jednolitych części wód powierzchniowych innych niż wymienione w lit. a – na podstawie stanu ekologicznego oraz stanu chemicznego– przy czym o ogólnym stanie decyduje gorszy wynik;

Dominującym ciekiem wodnym na terenie Gminy Różan jest rzeka Narew. Źródłem rzeki Narwi jest północno-wschodnia części Puszczy Białowieskiej, tzw. Dzikie Bagna, które znajdują się na terenie Białorusi. Narew jest prawobrzeżnym, największym dopływem Wisły II rzędu.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Długość rzeki wynosi 484,0 km, na terenie Polski płynie na długości 448,1 km. W tym długość odcinka rzeki na terenie województwa mazowieckiego wynosi 160,1 km. Narew stanowi naturalną granicę południowo-wschodnią powiatu makowskiego i jest jego rzeką główną, do której wpływają pozostałe rzeki będące na naszym terenie. Zlewnia posiada powierzchnię 75,2 tys. km2. Narew przez teren Gminy przepływa z kierunku północnego na południe. Ponadto na tym obszarze zlokalizowana jest również rzeka Różanica. Jest prawobrzeżnym dopływem Narwi III rzędu. Długość rzeki wynosi 21,27 km. Źródłem rzeki jest miejscowość Cieciórki - Włościańskie, położona w okolicach Gór Krzyżewskich. Dodatkowo można wyróżnić rowy melioracyjne odwadniające Wysoczyznę Ciechanowską ze spływem w kierunku rzeki Narew. Są to rzeki wykazujące charakter nizinny, charakteryzują się małymi spadkami poprzecznymi i podłużnymi. W dolinie rzeki Narew występują liczne starorzecza. Rzeka Narew w obrębie terytorium Gminy zmienia kierunek przepływu, odmywa brzegi, finalnie pozostawiając je ukształtowane w formie skarpy. Na terenie Gminy woda gruntowa zalega na głębokości od 0,3 m do 3m. Kryterium definiującym tę zależność jest odległość od rzeki Narew.

Zasady prowadzenia monitoringu wód określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 lipca 2016 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. z 2016 r., poz. 1178), zaś elementy jakości dla klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, definicje klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego oraz typy wód powierzchniowych z podziałem na kategorie rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. z 2011 r., Nr 258, poz. 1549).

Dla realizacji programu utworzone zostały następujące sieci monitoringowe:

 monitoring diagnostyczny, którego zadaniem jest głównie kompleksowy przegląd stanu wód w obszarze dorzecza, w wyniku którego możliwe będzie dokonanie klasyfikacji i oceny perspektywicznej zmiany stanu wszystkich JCWP oraz zaprojektowanie przyszłych programów monitoringu,

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

 monitoring operacyjny w JCWP zagrożonych nieosiągnięciem określonych dla nich celów środowiskowych, a także w celu kontroli zmian ich stanu wynikających z programów działań dla poprawy jakości tych wód,  monitoring badawczy wyznaczony przede wszystkim w celu określenia przyczyn nieosiągnięcia celów środowiskowych oraz określenia wielkości i wpływów przypadkowego zanieczyszczenia,  monitoring obszarów chronionych, który ma za zadanie ustalenie stanu JCWP na obszarach chronionych oraz ustalenie stopnia spełnienia wymagań dodatkowych określonych w odrębnych przepisach,

Ocenę stanu wód powierzchniowych prezentuje się poprzez ocenę stanu ekologicznego (w przypadku wód, których charakter został w znacznym stopniu zmieniony w następstwie fizycznych przeobrażeń, będących wynikiem działalności człowieka – poprzez ocenę potencjału ekologicznego), ocenę stanu chemicznego i ocenę stanu.

Stan ekologiczny/potencjał ekologiczny jest określeniem jakości struktury i funkcjonowania ekosystemu wód powierzchniowych, sklasyfikowanej na podstawie wyników badań elementów biologicznych oraz wspierających je wskaźników fizykochemicznych i hydromorfologicznych. Stan ekologiczny JCWP klasyfikuje się poprzez nadanie jej jednej z pięciu klas jakości, przy czym klasa pierwsza oznacza bardzo dobry stan ekologiczny, klasa druga – dobry stan ekologiczny, zaś klasy trzecia, czwarta i piąta odpowiednio – stan ekologiczny umiarkowany, słaby i zły. W przypadku potencjału ekologicznego, klasy pierwsza i druga tworzą wspólnie potencjał „dobry i powyżej dobrego”.

O przypisaniu klasy ocenianej JCWP decydują wyniki klasyfikacji poszczególnych elementów biologicznych, przy czym obowiązuje zasada, że klasa stanu/potencjału ekologicznego odpowiada klasie najgorszego elementu biologicznego.

Klasyfikacji stanu chemicznego JCWP dokonuje się na podstawie analizy wyników pomiarów zanieczyszczeń chemicznych, w tym tzw. substancji priorytetowych. Podstawą analizy jest porównanie uzyskanych wyników ze środowiskowymi normami jakości (wymienionymi w rozporządzeniu MŚ w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części…). Przyjmuje się, że JCWP jest w dobrym stanie chemicznym, jeżeli żadna z obliczonych wartości stężeń nie przekracza dopuszczalnych stężeń maksymalnych i

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

średniorocznych. Jeżeli woda nie spełnia tych wymagań, stan chemiczny ocenianej JCWP określa się jako „poniżej dobrego”

Stan JCWP ocenia się poprzez porównanie wyników klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego. JCWP może być oceniona jako będąca w „dobrym stanie”, jeśli jednocześnie jej stan/potencjał ekologiczny jest sklasyfikowany przynajmniej jako dobry, a stan chemiczny sklasyfikowany jest jako „dobry”. W pozostałych przypadkach, tj. gdy stan chemiczny jest sklasyfikowany jako „poniżej dobrego” lub stan/potencjał ekologiczny sklasyfikowano jako „umiarkowany”, „słaby”, bądź „zły”, jednolitą część wód ocenia się jako będącą w złym.

Tabela 112.Jakość ocenianych wód powierzchniowych w punkcie Narew od Omulwi do Różu

specyficzne specyficzne

kontrolnego

jcw

Stan

a ocenianej

Stan chemiczny

Nazw

Stan Potencjał ekologiczny /

Klasa elementów Klasabiologicznych elementów

Klasa elementów Klasafizykochemicznych elementów

Nazwa punktu pomiarowo Nazwa punktu

Klasa elementów Klasahydromorfologicznych elementów

zanieczyszczenia syntetyczne i zanieczyszczenia niesyntetyczne

Klasa elementów fizykochemicznych Klasafizykochemicznych elementów

Narw od Narew - Dyszobaba (ppk brzegowy) II II II II Dobry PSD_sr Zły Omulwi do Różu Źródło: Wyniki badań monitoringowych wód powierzchniowych w latach 2010-2015 WIOŚ

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Tabela 123. Jakość ocenianych wód powierzchniowych w punkcie Narew od Różu do zbiornika Dębe

kontrolnego

jcw

Stan

niesyntetyczne

Stan chemiczny

Nazwa ocenianej Nazwa

elementów fizykochemicznych fizykochemicznych elementów

Stan / Potencjał ekologiczny Stan / Potencjał

Klasa elementów biologicznych elementów Klasa

Klasa elementów fizykochemicznych elementów Klasa

Klasa

Nazwa punktu pomiarowo punktu Nazwa

Klasa elementów hydromorfologicznych elementów Klasa

specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i syntetyczne zanieczyszczenia specyficzne

Narew od Różu do Narew - Pułtusk (most) V II II II Zły PSD_sr Zły zbiornika Dębe Źródło: Wyniki badań monitoringowych wód powierzchniowych w latach 2010-2015 WIOŚ

Tabela 134. Jakość ocenianych wód powierzchniowych w punkcie Różanica- Różan

specyficzne specyficzne

kontrolnego

jcw

Stan

Stan chemiczny

Nazwa ocenianej Nazwa

Stan / Potencjał ekologiczny Stan / Potencjał

Klasa elementów biologicznych elementów Klasa

Klasa elementów fizykochemicznych elementów Klasa

Nazwa punktu pomiarowo punktu Nazwa

Klasa elementów hydromorfologicznych elementów Klasa

zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne syntetyczne zanieczyszczenia

Klasa elementów fizykochemicznych fizykochemicznych elementów Klasa

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

II II

III

Zły

Różan

Różanica

Różanica Różanica

Umiarkowany - Źródło: Wyniki badań monitoringowych wód powierzchniowych w latach 2010-2015 WIOŚ

Tabela 145. Objaśnienia do tabeli nr 11,12,13

Klasa elementów biologicznych stan ekologiczny potencjał ekologiczny potencjał ekologiczny (jcw sztuczne) (jcw silnie zmienione) I stan bdb / I I potencjał maks. II stan db / potencjał II II db III stan / potencjał III III umiarkowany IV stan / potencjał IV IV słaby V stan / potencjał V V zły Klasa elementów hydromorfologicznych stan ekologiczny potencjał ekologiczny potencjał ekologiczny (jcw sztuczne) (jcw silnie zmienione) I stan bdb / I I potencjał maks. II stan db / potencjał II II db Klasa elementów fizykochemicznych stan ekologiczny potencjał ekologiczny potencjał ekologiczny (jcw sztuczne) (jcw silnie zmienione) I stan bdb / I I potencjał maks. II stan db / potencjał II II db PSD poniżej stanu / PPD PPD potencjału dobrego stan / potencjał ekologiczny stan ekologiczny potencjał ekologiczny potencjał ekologiczny (jcw sztuczne) (jcw silnie zmienione)

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

BARDZO DOBRY stan bdb / MAKSYMALNY MAKSYMALNY potencjał maks.

DOBRY stan db / potencjał DOBRY DOBRY db UMIARKOWANY stan / potencjał UMIARKOWANY UMIARKOWANY umiarkowany

SŁABY stan / potencjał SŁABY SŁABY słaby ZŁY stan / potencjał ZŁY ZŁY zły stan chemiczny DOBRY stan dobry

PSD_sr poniżej stanu przekroczone stężenia dobrego średnioroczne PSD_max przekroczone stężenia maksymalne

PSD przekroczone stężenia średnioroczne i maksymalne stan DOBRY stan dobry

ZŁY stan zły

Źródło: www.wios.warszawa.pl

O zakwalifikowaniu wody do II klasy w zakresie elementów fizykochemicznych zadecydowały następujące wskaźniki:

- ChZT- Mn

- OWO

- Azot Kalejdahla

- fosforany

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

O zakwalifikowaniu wody do II klasy czystości w zakresie elementów fizykochemicznych - specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne zadecydowały następujące wskaźniki :

- węglowodory ropopochodne,

- fenole lotne,

Występowanie węglowodorów ropopochodnych na terenie Gminy może mieć związek z przenikaniem do wód np. paliw, olejów samochodowych itd.

Ramowa Dyrektywa Wodna- Plany Gospodarowania Wodami.

"...woda nie jest produktem handlowym takim jak każdy inny, ale raczej dziedziczonym dobrem, które musi być chronione, bronione i traktowane jako takie..." Cytat z preambuły Ramowej Dyrektywy Wodnej stanowi słowną konkluzję działań Wspólnot Europejskich na rzecz ochrony wód. W związku z tym, Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) z dnia 23 października 2000 r ustanowiła ramy działania w dziedzinie polityki wodnej podejmowane przez wszystkie Państwa Członkowskie. Działania te mają na celu skuteczniejszą ochronę wód. Zostaną one wdrażane poprzez wprowadzenie wspólnej europejskiej polityki wodnej, opartej na przejrzystych, efektywnych i spójnych ramach legislacyjnych. Dyrektywa jednocześnie zobowiązuje państwa członkowskie do racjonalnego wykorzystywania i ochrony zasobów wodnych w myśl zasady zrównoważonego rozwoju.

Gmina należy do JCWPPLRW20002126599 Narew od Różu do zbiornika Dębe. JCWP należy do region wodny Środkowej Wisły i jest to obszar dorzecza Wisły. Jakość wód określana jest jako zły. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych jest zagrożona. Należy również do JCWP PLRW20002126555 Narew, jest to również region wodny środkowej Wisły oraz obszar dorzecza Wisły. Jakość wód określona jako zły oraz ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych jest zagrożona. W obu JCWP wpływ działalności antropogenicznej na stan JCW generuje konieczność przesunięcia w czasie osiągnięcia celów środowiskowych z uwagi na brak rozwiązań technicznych możliwych do zastosowania w celu poprawy stanu JCW. Ostatnim JCWP jest JCWP PLRW200017265589 Różanica. Region wodny środkowej Wisły i obszar dorzecza Wisły. Jakość wód określona jest jako zły, natomiast ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych jest niezagrożona.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Mając powyższe na uwadze konieczne jest dążenie do osiągnięcia celów zawartych w „Planie gospodarowania wodami w obszarze dorzecza Wisły” zatwierdzonym przez Radę Ministrów dnia 22 lutego 2011 roku. Cele w zakresie wód podziemnych:

- zapobieganie dopływowi lub ograniczenia dopływu zanieczyszczeń do wód podziemnych,

- zapobieganie pogarszaniu się stanu wszystkich części wód podziemnych (z zastrzeżeniami wymienionymi w RDW),

- zapewnienie równowagi pomiędzy poborem a zasilaniem wód podziemnych,

- wdrożenie działań niezbędnych dla odwrócenia znaczącego i utrzymującego się rosnącego trendu stężenia każdego zanieczyszczenia powstałego w skutek działalności człowieka,

Tamże, w zakresie wód powierzchniowych czytamy „Dla jednolitych części wód, będących obecnie w bardzo dobrym stanie/potencjale ekologicznym, celem środowiskowym jest utrzymanie tego stanu/potencjału. Ponadto, ustalając cele uwzględniano także różnicę pomiędzy naturalnymi, a silnie zmienionymi oraz sztucznymi częściami wód. Dla naturalnych części wód celem będzie osiągnięcie co najmniej dobrego stanu ekologicznego, dla silnie zmienionych i sztucznych części wód – co najmniej dobrego potencjału ekologicznego. Ponadto, w obydwu przypadkach, w celu osiągnięcia dobrego stanu/potencjału konieczne będzie dodatkowo utrzymanie co najmniej dobrego stanu chemicznego.”

Gmina jest wpisane jest do Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych. RLM zgodnie z aktem prawa miejscowego wynosi 4590, RLM rzeczywiste wynosi 3213.

2.9. Wody podziemne

Zgodnie z art. 9 ust. 1, pkt 22 ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r., poz. 469 z późn. zm.) przez wody podziemne rozumie się wszystkie wody znajdujące się pod powierzchnią ziemi w strefie nasycenia, w tym wody gruntowe pozostające w bezpośredniej styczności z gruntem lub podglebiem. Cytowana ustawa w art. 9 reguluje również między innymi takie kwestie jak:

Art. 9 ust. 1, pkt 19a ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r, poz. 469 z późn. zm.) warstwa wodonośna – rozumie się przez to warstwowane lub niewarstwowane

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 utwory skalne przepuszczalne i nasycone wodą, wykazujące wystarczającą porowatość i przepuszczalność umożliwiającą znaczący przepływ wód podziemnych lub pobór znaczących ilości wód podziemnych.

Art. 9 ust.1, pkt 1j ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r., poz. 469 z późn. zm.) dostępne zasoby wód podziemnych – rozumie się przez to zasoby wód podziemnych stanowiące średnią roczną z wielolecia wielkość całkowitego zasilania wód podziemnych określonej jednolitej części wód podziemnych pomniejszoną o wielkość z wielolecia przepływu wód wymaganego dla osiągnięcia celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych związanych z określoną jednolitą częścią wód podziemnych, tak aby nie dopuścić do: a) znacznego pogorszenia stanu ekologicznego tych jednolitych części wód powierzchniowych, b) powstania szkód w ekosystemach lądowych zależnych od wód podziemnych.

Art. 9 ust. 1, pkt 13i ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r., poz. 469 z późn. zm.) stan wód podziemnych – rozumie się przez to ogólny stan jednolitych części wód podziemnych, który określa się na podstawie oceny stanu ilościowego wód podziemnych oraz oceny stanu chemicznego tych wód, przy czym o ogólnym stanie decyduje gorszy ze stanów.

Art. 9 ust. 1, pkt 1i ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r., poz. 469 z późn. zm.) dobry stan wód podziemnych – rozumie się przez to taki stan jednolitych części wód podziemnych, w którym stan ilościowy wód podziemnych oraz stan chemiczny tych wód jest określony co najmniej jako dobry.

Według „Słownika hydrogeologicznego” pod redakcją A. S Kleczkowskiego i A. Różkowskiego wody podziemne to wody występujące w skałach skorupy ziemskiej. Główna ich część pochodzi z infiltracji odpadów atmosferycznych ( niekiedy także wód powierzchniowych), w małym stopniu z kondensacji pary wodnej w skorupie ziemskiej. Również nieznaczna ich część pochodzi z głębi ziemi przez wydzielanie się pary wodnej z roztworów magmowych lub przez odwodnienie minerałów ( wody juwenalne), a także z zachowanych w osadach resztek wód z zanikłych mórz i innych zbiorników wodnych ( wody reliktowe). Wody pochodzące z infiltracji przemieszczające się przez strefę aeracji tracą nieznaczną część na skutek związania siłami molekularnymi z ziarnami gruntu ( woda

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 błonkowata) oraz zatrzymując się na nieprzepuszczalnych lub słabo przepuszczalnych wkładkach ( woda zawieszona). Pozostała, główna część, dążąc pod wpływem siły ciężkości w głąb skorupy ziemskiej napotyka warstwy wodoszczelne ( np. iły) i gromadzi się nad nimi tworząc poziomy wodonośne ( zbiornik wód podziemnych). W zależności od głębokości występowania wód podziemnych oraz rozmieszczenia struktur wodonośnych i utworów otaczających wyróżniamy wody powierzchniowe potocznie nazywane podskórnymi, wody gruntowe, wody wgłębne, wody głębinowe. O gromadzeniu i przewodzeniu wody podziemnej oraz drogach krążenia decyduje charakter litologiczny skał, w których występują wody porowe, wody szczelinowe, wody krasowe, a także złożone wody porowo- szczelinowe i wody szczelinowo- krasowe. Litologia, głębokość i czas przebywania wody w środowisku skalnym kształtuje skład chemiczny i stopień mineralizacji wody- wody słodkie, wody mineralne. W zależności od warunków hydrogeologicznych i klimatycznych kształtują się zasoby wód podziemnych, które w wielu regionach świata stanowią podstawowy surowiec warunkujący rozwój gospodarczy.

Głębokość zalegania wody gruntowej na terenie Gminy Różan odnotowuje się na głębokości od 0,3 do 3 m. Kryterium decydującym jest odległość od rzeki Narew. Wody podziemne czwartorzędowe występują w osadach piaszczystych i żwirowych, które występują jako przewarstwienia w kompleksach glin i iłów. Na obszarze Gminy Różan zasoby wód podziemnych są ograniczone. Wydajność zasobowa waha się w granicach 50-100 m3/ d/ km2. Północno- wschodnia część Gminy jest zlokalizowana na obszarze najmocniej narażonym na zanieczyszczenia wód podziemnych. Wody podziemne przeznaczone do zaopatrzenia ludzi w wodę odznaczają się przekroczeniami norm żelaza i manganu.

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie dokonuje corocznego monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. Celem monitoringu jest:

 dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód,  śledzenie zmian,  sygnalizacja zagrożeń, na potrzeby zarządzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczności podejmowanych działań ochronnych związanych z osiągnięciem dobrego stanu ekologicznego, określonego przez Ramową Dyrektywę Wodną (RDW).

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Oceny stanu chemicznego w jednolitych częściach wód (JCWPd) i w poszczególnych punktach badawczych dokonano w oparciu o rozporządzenie MŚ z 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. z 2016 poz. 85), które wyróżnia pięć klas jakości wód:

 klasa I – wody bardzo dobrej jakości,  klasa II – wody dobrej jakości,  klasa III – wody zadowalającej jakości,  klasa IV – wody niezadowalającej jakości,  klasa V – wody złej jakości. oraz dwa stany chemiczne wód ocenione na podstawie średniej wartości poszczególnych wskaźników ze wszystkich punktów zlokalizowanych w analizowanej JCWPd:

 stan dobry (klasy I, II i III)),  stan słaby (klasy IV i V).

Na zlecenie WIOŚ wyniki oznaczeń terenowych i laboratoryjnych poddano analizie. Wyznaczone zostały klasy jakości wód podziemnych w punktach pomiarowych oraz oceniono stan jednolitych części wód podziemnych.

Zestawienie wyników na podstawie Monitoring jakości wód podziemnych w województwie mazowieckim w 2015 roku, załącznik 1” Zestawienie punktów badawczych wód podziemnych w sieci krajowej PIG w roku 2015 na terenie województwa mazowieckiego wraz z oceną jakości w 2012-2015”

Ostatnie badania wód podziemnych na terenie Gminy Różan przeprowadzane były w latach 2010-2012.

Tabela 156. Zestawienie punktów badawczych wód podziemnych w sieci krajowej PIG w latach 2010 - 2014

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Nr otworu Miejscowość Stratygrafia JCWPd Klasa wód w Klasa wód w roku 2010 roku 2012 974 Różan- Q 51 III III źródło 1699 Różan Q 50 III II

Q Czwartorzęd Gmina Różan należy do JCWPd o numerach 50 i 51. Jednolite Części Wód Podziemnych 50. Zajmuje on powierzchnię 246,7 km 2 i obejmuje swoim zasięgiem powiaty: Olsztyn, Nidzica, Szczytno, Działdowo, Mława, Przasnysz, Ostrołęka, Ostrołęka-miasto , Łomża, Maków Mazowiecki, Pułtusk i Ciechanów. Na tym obszarze wody słodkie występują szacunkowo na głębokości 300-400 m. Opis symbolu: w czwartorzędzie występuje trzy poziomy wodonośne nie będące w łączności hydraulicznej z poziomem mioceńskim. Pojedynczy poziom mioceński występuje na całym obszarze.

Rysunek 3.Lokalizacja JDWPd 50

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://www.psh.gov.pl

Jednolite Części Wód Podziemnych 51. Swoim zasięgiem obejmuje powiaty: Kolno, Łomża, Łomża-miasto, Ostrołęka, Ostrołęka-miasto, Zambrów, Ostrów Mazowiecki, Maków Mazowiecki, Ostrów Mazowiecki, Wyszków, Pułtusk, Białystok, Wysokie Mazowieckie. Głębokość występowania wód słodkich ok. 250-350 m.

Na obszarze całej jednostki występują dwa lub trzy poziomy wodonośne czwartorzędowe oraz jeden (lokalnie dwudzielny)poziom miceński i jeden – oligoceński. Ponadto stwierdzono lokalnie wodonośne utwory kredowe. Poziomy mioceński i oligoceński zazwyczaj występują w bezpośredniej więzi hydraulicznej.

Rysunek 4. Lokalizacja JDWPd 51

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://www.psh.gov.pl

2.10. Obszary zagrożone powodzią Według Prawa wodnego ( Dz. U. z 2015 r. poz.469 z późn. zm.) powódź rozumie się przez to czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, wywołane przez wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, z wyłączeniem pokrycia przez wodę terenu wywołanego przez wezbranie wody w systemach kanalizacyjnych. Główne zagrożenie powodziowe jest wywoływane dużą prędkością płynącej wody i jej energią, która powoduje niszczenia ciężkiej zabudowy koryt (opaski, mury, progi), a także budowli nad korytem rzek, takich jak kładki, przepusty, mosty i in. Przyczyną podtopień i powodzi są na ogół:  bardzo intensywne opady burzowe (określane jako oberwanie chmury), obejmujące najczęściej niewielkie obszary o dużych nachyleniach zboczy, powodujące gwałtowne i krótkotrwałe (do kilku godzin) lokalne wezbrania wód,  opady rozlewne tj. trwające kilka dni opady o wysokim natężeniu (od kilkudziesięciu do 100 mm w ciągu doby), obejmujące większa część zlewni. Obszar Gminy Różan należy do Regionu Wodnego Obszaru działania Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie. Obejmuje on swoim zasięgiem działania północno-

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 wschodnią i środkowo-wschodnią część Polski (Nizina Mazowiecka, Nizina Podlaska, Krainę Wielkich Jezior Mazurskich, Wyżyna Mazowiecka).

Według "Studium dla obszarów nieobwałowanych narażonych na niebezpieczeństwo powodzi" opracowanym w 2004r. przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie na terenie Gminy Różan istnieją obszary bezpośredniego zagrożenia powodzią (wzdłuż rzeki Narew) o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% oraz 5%. W ich obrębie znajdują się rozległe łąki i zarośla na wschodnim brzegu rzeki i zdecydowanie węższe na zachodnim. W obrębie terenów zagrożonych bezpośrednim zalewem o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% znajdują się również tereny zabudowane w obrębie sołectw: Chełsty, Dąbrówka (m. Szygi Rębisze), Kaszewiec, gdzie ewakuacji będzie wymagało ewentualnie 20 gospodarstw. W "Studium dla obszarów nieobwałowanych narażonych na niebezpieczeństwo powodzi" zostały wyznaczone również obszary zagrożone osuwaniem się mas ziemnych - obejmują skarpę przykorytową Wysoczyzny Ciechanowskiej w mieście Różan oraz w sołectwie Paulinowo, tereny te jednak nie znajdują się we właściwym rejestrze prowadzonym przez Starostę Makowskiego.

Zagrożenie powodziowe ocenia się na podstawie stanów wody zarejestrowanych na wodowskazach ujętych w sieci osłony hydrologiczno-meteorologicznej Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Na terenie gminy jest jeden wodowskaz:  na Narwi w Różanie - stan ostrzegawczy 400 cm (stan alarmowy 450 cm),

2.11. Surowce mineralne W rejonie m. Dyszobaba występują gliny przydatne do produkcji cegły pełnej. Złoże stanowią gliny piaszczyste i pylaste o miąższości średnio 3,5 m. Gliny te charakteryzują się słabymi parametrami jakościowymi. W rejonie m. Załuzie stwierdzono występowanie piasków drobnych i średnich. W rejonie m. Dzbądz, położonym na tarasie erozyjnym Narwi stwierdzono występowanie piasków różnoziarnistych z cienkimi warstwami żwirów i gliny zwałowej. Piaski drobnoziarniste stwierdzono w rejonie wsi Miłony i Podborze. Na terenie położonym w kierunku północno-zachodnim od Różana eksploatowano iły i mułki ilaste do wyrobu cegły. Kruszywo naturalne grube występuje w zachodniej i południowej części gminy w obrębie moren czołowych i lodowcowych. Piaski były eksploatowane w rejonie miejscowości: Załęże Wielkie, Dyszobaba, Prycanowo i Różan. Wydzielono 3 obszary perspektywicznego

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 występowania kruszywa naturalnego dla potrzeb lokalnych: - Załęże Wielkie - Miłony - Załuzie - Prycanowo.

2.12. Sieć wodociągowa, zaopatrzenie w wodę i odprowadzenie ścieków Na obszarze Gminy Różan zlokalizowanych jest 5 ujęć wody służących zapatrzeniu ludności w wodę.

Ujęcie wody składające się jednej studni wierconej, zlokalizowane na działce nr ew. 128 w miejscowości Załuzie Gmina Różan, powiat makowski. W/g decyzji pozwolenia wodnoprawnego ROŚiRG6341.39.2014 z dnia 31.12.2014r., wydanej przez Starostę Makowskiego ujęcie wody zapewnia pobór wody w wysokości:

 Q śr. dob.= 124,0 m 3/ d  Q max godz. = 35,0 m3 /h  Q max roczne = 45620,0 m3/ rok

Termin ważności pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód podziemnych do dnia 30.12.2034 r.

Ujęcie wody składające się z dwóch studni wierconych, zlokalizowane na działce nr ew. 23/1 i 67/1 w miejscowości Załężne Sędzięta Gmina Różan, powiat makowski. W/g decyzji pozwolenia wodnoprawnego ROŚiRG6341.10.2015 z dnia 01.09.2015r., wydanej przez Starostę Makowskiego ujęcie wody zapewnia pobór wody w wysokości:

 Q śr. dob.= 180,0 m 3/ d  Q max godz. = 25,0 m3 /h  Q max roczne = 65700,0 m3/ rok

Termin ważności pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód podziemnych do dnia 31.08.2035 r.

Ujęcie wody wraz ze stacją uzdatniania wody w miejscowości Chełsty, Gmina Różan, powiat makowski, zapewnia pobór wody w wysokości:

 Q śr. dobowe= 100,0 m3/ d  Q max dobowe= 200,0 m3 / d  Q max godzinowe= 35,0 m3 /h

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Pozwolenie wodnoprawne na pobór wody wydane decyzją ROŚiRG6341.5.2011 z dnia 31.03.2011r. Starosty Makowskiego.

Termin ważności pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód podziemnych do dnia 02.03.2031 r.

Ujęcie wody składające się z dwóch studni wierconych zlokalizowane we wsi Dzbądz, Gmina Różan, powiat makowski, zapewnia pobór wody w wysokości:

 Q śr. dobowe= 660,0 m 3 /d  Q max h = 30,0 m 3 / h

Pozwolenie wodnoprawne na pobór wody wydane decyzją ROŚiRG6223-8/08 z dnia 14.08.2008r. Starosty Makowskiego.

Termin ważności pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód podziemnych do dnia 14.08.2028 r.

Ujęcie wody składające się z pięciu studni wierconych w miejscowości Różan, Gmina Różan, powiat makowski, zapewnia pobór wody w wysokości:

 Q śr. dobowe= 1570,0 m 3 /d  Q max h = 105,0 m 3 / h

Pozwolenie wodnoprawne na pobór wody wydane decyzją ROŚiRG.6341.15.2012 z dnia 08.06.2012r. Starosty Makowskiego.

Termin ważności pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód podziemnych do dnia 31.12.2025 r.

Tabela 167. Zużycie wody na terenie Gminy Różan w latach 2012-2014

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Rok Długość Zużycie wody w Zużycie wody w Ilość osób Woda Ilość czynnej sieci gospodarstwach gospodarstwach podłączonych dostarczona korzystających rozdzielczej w domowych na domowych w do sieci w gospodarstwom z instalacji km wsi na 1 miastach na 1 sztukach domowym w wodociągowych mieszkańca w m3 mieszkańca w m 3 dam 3 w % ogółu

2012 95,2 21,9 32,1 3938 127,4 87,0

2013 112,4 15,3 37,9 3949 130,7 87,6

2014 114,4 21,4 37,9 4482 141,0 99,8

Źródło: www.stat.gov.pl

Na terenie Gminy Różan wytwarzane są ścieki należące do następujących kategorii:

1. bytowe- powstające w wyniku bytowania człowieka,

2. przemysłowe- powstające w wyniku funkcjonowania technologii stanowiących źródło ich wytwarzania,

3. deszczowe- powstające w wyniku transformacji odpadów atmosferycznych w spływ powierzchniowy na terenach przekształconych antropogenicznie.,

Zgodnie z zobowiązaniami wynikającymi z Traktatu Akcesyjnego i przyjętą przez Komisję Europejską interpretacją przepisów dyrektywy 91/271/EWG dotyczącą wyposażenia aglomeracji w oczyszczalnie ścieków i systemy kanalizacji zbiorczej wszystkie aglomeracje o RLM ≥ 2000, wyznaczone zgodnie z definicją aglomeracji, powinny zostać wyposażone do dnia 31 grudnia 2015 r. w oczyszczalnie o wydajności odpowiadającej ładunkowi zanieczyszczeń generowanemu przez aglomeracje i w zbiorcze systemy kanalizacyjne, zapewniające obsługę blisko 100 % RLM aglomeracji. Pozostała część obszaru aglomeracji nie obsługiwana systemem kanalizacyjnym powinna mieć zapewnione odprowadzenie i oczyszczanie ścieków przy wykorzystaniu systemów indywidualnych.

Ujęcie w zapisach Aktualizacji Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych 2015(AKPOŚK 2015) danej aglomeracji stanowi kryterium do ubiegania się gmin o dofinansowanie i jest podstawą do sformułowania wniosku(ów) do odpowiednich programów pomocowych i funduszy ekologicznych o dofinansowanie programu wyposażenia

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

aglomeracji w system kanalizacyjny i oczyszczalnię ścieków bądź modernizacji i rozwoju tego systemu. Gmina jest wpisana do Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych. RLM zgodnie z aktem prawa miejscowego wynosi 4590, RLM rzeczywiste wynosi 3213.

Tabela 178. Zestawienie ilości odprowadzanych ścieków komunalnych i przemysłowych z terenu Gminy Różan w latach 2012-2014

czalni

Rok

RLM

o ziemi w ciągu roku

zczane w ciągu roku

ogółem osób

ogółem dam 3

1 km2 powierzchni w dam3

Ilość Ilość oczysz

kanalizacji w dam3

Przepustowość m3/dobę

ogółem na 1 mieszkańca w m3

odprowadzone ogółem w dam3

odprowadzane w czasie doby do

Ścieki oczyszczane w ciągu roku Ścieki oczys

Ścieki przemysłowe i komunalne Ścieki przemysłowe i komunalne Ścieki przemysłowe i komunalne

do wód do lub ziemi w ciągu roku do wód d lub do wód do lub ziemi w ciągu roku

Ludność korzystająca z oczyszczalni

ogółem na

Wielkość oczyszczalniWielkość komunalnych w

wymagająceoczyszczenia odprowadzone wymagająceoczyszczenia odprowadzone wymagająceoczyszczenia odprowadzone 2012 1 1000 7500 85,0 18,8 1,0 85,0 0,2 2715 2013 1 1000 7500 97,0 21,5 1,1 97,0 0,3 2715

2014 1 1000 7500 88,0 19,5 1,0 88,0 0,2 2730

Źródło: www.stat.gov.pl

Tabela 189. Długość zbiorczej sieci kanalizacyjnej oraz przyłączy kanalizacyjnych na terenie Gminy Różan w latach 2012-2014

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Rok Długość sieci Przyłącza prowadzące do Ludność korzystająca kanalizacyjnej w budynków mieszkalnych i z sieci kanalizacyjnej km2 zbiorowego zamieszkania

2012 23,6 610 2215

2013 26,2 624 2215

2014 26,3 638 2332

Źródło: www.stat.gov.pl

Tabela 20. Liczba osób korzystających ze zbiorczej sieci kanalizacyjnej na terenie Gminy Różan w latach 2012-2014

Rok Liczba Ludność korzystająca z sieci Udział procentowy ludności ludności kanalizacyjnej korzystającej z kanalizacji

2012 4527 2215 48,9

2013 4506 2215 49,2

2014 4490 2332 51,9

Źródło: www.stat.gov.pl

Tabela 191.Udział ludności odprowadzającej ścieki do zbiorników bezodpływowych na terenie Gminy Różan w latach 2012-2014

Rok Liczba ludności Ilość zbiorników Udział procentowy ludności bezodpływowych posiadających zbiorniki bezodpływowe

2012 4527 533 11,77

2013 4506 533 11,82

2014 4490 533 11,87

Źródło: www.stat.gov.pl

Tabela 202. Wykaz oczyszczalni komunalnych i przemysłowych na terenie Gminy Różan

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

[m3/d]

przepustowość przepustowość

owość

ymalna

Lp.

RLM

[m3/d]

Nazwa

Odbiornik/km

średnia przepust średnia

Rodzaj oczyszczalni Rodzaj

Adres zarządzającego Adres

Nazwa zarządzającego Nazwa

Rodzaj oczyszczanych ścieków oczyszczanych Rodzaj

Ilość ścieków w 2015 roku [m3/d] roku 2015 w ścieków Ilość

Ilość ścieków w 2015 roku w m3/rok w roku 2015 w ścieków Ilość

Projektowana Projektowana

Projektowana maksym maks maksym Projektowana

230 Różan 230

500 500 301

3750

gminna

109,839

w Różanie

Mieszkaniowej

Komunalne, przemysłowe Komunalne,

Mieszkaniowej w Różanie w Mieszkaniowej

ul. Dolna 19 ul. Dolna

Różanica/1,75/Narew/118,8/

Zakład Gospodarki Komunalnej i

Zakład Gospodarki Komunalnej i i Komunalnej Gospodarki Zakład

Źródło: http://www.wios.warszawa.pl

Ładunki zanieczyszczeń w ściekach po oczyszczeniu.

 BZT5 kg/rok 1333  ChZT kg/rok 5622  zawiesina ogólna kg/rok 972

W wyniku działalności oczyszczalni w roku 2014 wytworzonych zostało 91 Mg osadów ściekowych. Osady wykorzystywane są do celów rolniczych, po uprzednim przeprowadzeniu badań zarówno samych osadów, jak i gleby na której są stosowane. Jest to oczyszczalnia z podwyższonym usuwaniem biogenów.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Mieszkańcy miasta, którzy nie są podłączeni do zbiorczej sieci kanalizacyjnej odprowadzają nieczystości ciekłe do zbiorników bezodpływowych. Na terenie Gminy Różan w roku 2014 zewidencjonowanych było 533 szamb. Zakład Gospodarki Komunalnej Mieszkaniowej w Różanie świadczy usługę opróżniania zbiorników bezodpływowych.

Różnica między stopniem zwodociągowania, a stopniem skanalizowania Gminy wynosi 47,9 %. W tym w mieście 16,8 % i na wsi 96,1 %.

2.13.Odpady W związku z wejściem w życie Ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2013 poz. 21) zorganizowaną zbiórką odpadów objętych jest 100 % mieszkańców Gminy.

Podmioty posiadające pozwolenia na wywóz odpadów komunalnych na terenie Gminy Różan:

 BŁYSK BIS Sp. z o. o. ul. Moniuszki 108 06- 200 Maków Mazowiecki,  MPK PURE HOME Sp. z o.o., Spółka komandytowa ul. Kołobrzeska 5 07-401 Ostrołęka,  STAUBACH Sp. z o.o. ul. Marszałkowska 111 00-120 Warszawa,  ZAKŁAD GOSPODARKI KOMUNALNEJ Sp. z o.o. ul. B. Prusa 66 07-300 Ostrów Mazowiecka Firmą, która prowadzi wywóz odpadów komunalnych na terenie Gminy jest MPK PURE HOME Sp. z o.o., Spółka komandytowa ul. Kołobrzeska 5 07-401 Ostrołęka. Tabela 213. Odpady komunalne zebrane w Gminie Różan

Zmieszanie odpady zebrane w ciągu roku Ogółem w (t) 1048,00 ogółem na 1 mieszkańca w ( kg) 232,1 z gospodarstw domowych w (t) 665,70 odpady z gospodarstw domowych 147,4 przypadające na 1 mieszkańca w (kg) Źródło: www.stat.gov.pl Jeżeli osiągnięty w roku rozliczeniowym poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania jest równy bądź mniejszy (TR = PR lub TR

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 biodegradacji zostanie osiągnięty. Gmina Różan osiągnęła poziom ograniczenia (TR) w wysokości TR = 13%, zatem osiągnięty poziom spełnia wymogi ustawy. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 645), poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami papieru, metalu, tworzyw sztucznych i szkła, dla 2014 roku powinien wynosić minimum 14 %. Gmina Różan osiągnęła 16,62% poziom recyklingu. Na terenie Gminy Różan we wsi Mroczki Rębiszewo zlokalizowane jest składowisko odpadów komunalnych. Składowisko jest wypełnione w 100%, w związku z powyższym wydana została zgoda na jego zamknięcie przez Marszałka Województwa Mazowieckiego.

Tabela 224. Charakterystyka składowiska na terenie Gminy Różan

Właściciel

Zarządzający Pojemność

wysypiskowego

rowy opaskowerowy

do ujmowania gazu wykorzystana

Do zbierania odcieków Do zbierania [%] Składowisko 1999 Tak Tak Nie Wykorzystanie 25000 odpadów w energii m. Mroczki- 100 % Rębiszewo

Gmina Różan

Źródło: www.wios.warszawa.pl

W WPGO 2016 województwo mazowieckie zostało podzielone na 4 regiony gospodarki odpadami komunalnymi, w ramach województwa mazowieckiego oraz 2 regiony międzywojewódzkie planowane do utworzenia z województwem łódzkim i podlaskim. Gmina Różan należy do Regionu 2 - WSCHODNI (ostrołęcko-siedlecki).

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

W rejonie wschodnim moce przerobowe istniejących instalacji mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów komunalnych zapewnią przetworzenie całej masy zmieszanych odpadów komunalnych (20 03 01) odebranych w regionie, a pojemności składowisk odpadów komunalnych są wystarczające do unieszkodliwienia pozostałości po przetworzeniu tych odpadów w instalacjach MBP. Zapotrzebowanie na moce przerobowe instalacji MBP będzie maleć, w związku z tym, w okresie najbliższych dziesięciu lat, instalacje MBP zmieszanych odpadów komunalnych będą stały przed koniecznością przebranżowienia się, w celu przyjmowania odpadów zebranych selektywnie. W regionie wschodnim nie rekomenduje się zatem rozbudowy i budowy nowych instalacji regionalnych dla przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych Na terenie regionu wschodniego nie ma zlokalizowanych regionalnych instalacji do zagospodarowania odpadów zielonych, w związku z tym konieczna będzie rozbudowa zdolności przerobowych instalacji do przetwarzania selektywnie zbieranych odpadów zielonych i innych odpadów ulegających biodegradacji. Ponadto konieczność budowy kompostowni determinuje przewidywany wzrost selektywnie zbieranych odpadów zielonych i odpadów ulegających biodegradacji. Na terenie regionu wschodniego istnieją obecnie: 2 instalacje MBP oraz jedno składowisko odpadów komunalnych, które spełniają warunki definicji dla regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych, a także 6 instalacji pełniących role zastępczych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych. Na terenie omawianego regionu gospodarki odpadami brak jest spalarni oraz kompostowni.

 Potencjalne instalacje regionalne do mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych na terenie regionu wschodniego Gmina Rzekuń Adres instalacji: Ławy, ul. Przemysłowa 45, 07-411 Rzekuń Zarządzający: MPK Pure Home Sp. z o.o. S.k. ul. Kołobrzeska 5, 07-401 Ostrołęka Przepustowość części mechanicznej – 170 000 Mg/ rok. Przepustowość części biologicznej– 40 000 Mg/ rok. Gmina Suchożebry Adres instalacji: Wola Suchożebrska, ul. Sokołowska 2, 08-125 Suchożebry Zarządzający: Zakład Utylizacji Odpadów sp. z o.o., ul. Błonie 3, 08-110 Siedlce Przepustowość części mechanicznej – 40480 Mg/ rok. Przepustowość części biologicznej– 17600 Mg/ rok.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

 Istniejące regionalne składowiska odpadów komunalnych w regionie wschodnim

Gmina Suchożebry. Adres instalacji: Wola Suchożebrska, ul. Sokołowska 2, 08-125 Suchożebry Zarządzający: Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o., ul. Błonie 3, 08-110 Siedlce Pojemność całkowita - 998 000 m3 Pojemność wypełniona - 515 786 m3 Pojemność pozostała - 482 214 m3  Zastępcze instalacje do mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów na terenie regionu wschodniego

Ostrów Mazowiecka Adres instalacji: Stare Lubiejewo, ul. Łomżyńska 11 Zarządzający: Zakład Gospodarki Komunalnej w Ostrowi Mazowieckiej Sp. z o.o., ul. B. Prusa 66, 07-300 Ostrów Mazowiecka. Przepustowość w Mg/ rok 22 200  Zastępcze kompostownie odpadów zielonych i bioodpadów na terenie regionu wschodniego Gmina Suchożebry. Adres instalacji: ul. Sokołowska 2, 08-125 Wola Suchożebrska Zarządzający: Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o., ul. Błonie 3, 08-110 Siedlce Przepustowość w Mg/ rok 19 200 Gmina Rzekuń. Adres instalacji: Ławy, ul. Przemysłowa 45, 07-411 Rzekuń Zarządzający: MPK Pure Home Sp. z o.o. S.k. ul. Kołobrzeska 5, 07-401 Ostrołęka Przepustowość w Mg/ rok 21 000 Gmina Wierzbno. Adres instalacji: Wierzbno 07-111 Wierzbno Zarządzający: EKOTEAM Sp. Z o.o. ul. Mickiewicza 6 07-100 Węgrów Przepustowość w Mg/ rok 5 000 Ostrów Mazowiecka. Adres instalacji: Stare Lubiejewo, 07-304 Ostrów Mazowiecka Zarządzający: Zakład Gospodarki Komunalnej w Ostrowi Mazowieckiej Sp. z o.o., ul. B. Prusa 66, 07-300 Ostrów Mazowiecka Przepustowość w Mg/ rok 1600

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

 Zastępcze składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne na terenie regionu wschodniego

Gmina Rzekuń. Adres instalacji: Goworki Zarządzający: Ostrołęckie Towarzystwo Budownictwa Społecznego Pojemność pozostała w m3 641 115 Ostrów Mazowiecka Adres instalacji: Stare Lubiejewo, 07-304 Ostrów Mazowiecka Zarządzający: Zakład Gospodarki Komunalnej w Ostrowi Mazowieckiej Sp. z o.o., ul. B. Prusa 66, 07-300 Ostrów Mazowiecka Pojemność pozostała w m3 17 613 Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych

Na terenie Różana znajduje się Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych.1

Krajowe Składowisko Odpadów Promieniotwórczych (KSOP) położone jest w miejscowości Różan nad Narwią w odległości ok. 90 km od Warszawy i mieści się na terenie dawnego fortu zajmując powierzchnię 3,045 ha. Od strony północnej fortu, w odległości ok. 400 m, znajdują się zabudowania miejskie, zaś od strony północno – wschodniej oddalona o ok. 800 m rzeka Narew. KSOP funkcjonuje już od 1961 roku i według klasyfikacji Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej jest typem składowiska powierzchniowego. Składowisko to, zajmujące obszar 3,045 ha, znajduje się w jednym z dawnych fortów wojskowych, wybudowanych przez władze rosyjskie w latach 1905-1908. Wody gruntowe znajdują się pod warstwą gliny o bardzo małej przepuszczalności i warstwą gleby o właściwościach sorpcyjnych na głębokości kilkunastu metrów poniżej składowiska.

Skład podłoża przeciwdziała skutecznie migracji odpadów, które mogłyby na skutek nieszczęśliwych wydarzeń przeniknąć do gleby i rozprzestrzeniać się dalej przez wody gruntowe. Miejscem składowania odpadów są obiekty betonowe fortu, częściowo pokryte ziemią (obiekty 1, 2, 3 i 3a) oraz fragment fosy zachodnie.

1 http://www.zuop.pl/ksop.html

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Składowisko to przeznaczone jest do składowania krótkożyciowych odpadów nisko- i średnioaktywnych oraz do okresowego przechowywania odpadów długożyciowych. W KSOP mogą być składowane odpady wyłącznie w postaci stałej lub zestalonej, a ponadto muszą spełniać następujące wymagania jakościowe:

 nie powinny wydalać produktów gazowych (wyjątek stanowią odpady zawierające izotopy rozpadające się do produktów gazowych, np. Ra-226),  nie powinny zawierać substancji wybuchowych, łatwopalnych lub wykazujących się powinowactwem chemicznym w stosunku do barier ochronnych,  nie powinny zawierać cieczy nie związanej powyżej 1% całkowitej masy odpadów,  ługowalność z produktów zestalania odpadów niskoaktywnych nie powinna być większa niż 10-2 g×cm-2×d-1, a dla średnioaktywnych 10-3 g×cm-2×d-1,  pojemniki z odpadami powinny być szczelnie zamknięte w sposób zabezpieczający przed wydostaniem się odpadów na zewnątrz.

Długożyciowe odpady alfapromieniotwórcze przechowywane są w komorach betonowych budowlach fortu. Grubość ścian i stropów w obiektach wynoszą 1,2 - 1,5m co zapewnia pełną osłonność biologiczną umieszczonych w nich odpadów. Odpady te, przed ostatecznym zamknięciem składowiska w Różanie, będą przeniesione do innego składowiska. Największą objętościowo grupę odpadów alfapromieniotwórczych stanowią wycofywane z eksploatacji czujki dymu ze źródłami Am-241, Pu-239 i Pu-238 oraz wycofane z użytkowania źródła radowe.

Miejscem składowania odpadów krótkożyciowych nisko- i średnioaktywnych jest także fragment adaptowanej do tego celu suchej fosy. Dno i zbocza fosy pokryte są 20 cm warstwą betonu. Stałe i zestalone odpady w bębnach metalowych zabezpieczonych przed korozją umieszczane są w fosie warstwami. Następnie zalewane są betonem. Ostatnie, najwyżej znajdujące się odpady pokrywane są 40 cm warstwą betonu i zaimpregnowane mieszanką bitumiczną ograniczającą możliwości infiltracji wód opadowych do wnętrza tej konstrukcji.

Zużyte zamknięte źródła promieniotwórcze krótkożyciowe nisko – i średnioaktywne składuje się w podziemnym betonowym obiekcie składającym się z 12 komór. Po wykorzystaniu poszczególnych komór są one wypełnione betonem w celu ograniczenia poziomu

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 promieniowania na zewnątrz komór. Wlana zostanie również zaprawa cementowa, natomiast wlot komory zostanie odpowiednio uszczelniony i zamknięty

2.14. Sieć gazowa

Przez terytorium Gminy przebiega nitka gazociągu tranzytowego wysokiego ciśnienia Jamał- Europa Zachodnia, a jej parametry to 6 km długości i 1400 mm średnicy. W związku z przepisami wynikającymi z Rozporządzenia Ministra gospodarki z dn. 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie, sytuacja taka powoduje ograniczenia w zagospodarowaniu i użytkowaniu terenów.

2.15.Powietrze atmosferyczne

Największy odsetek emisji zanieczyszczeń generuje spalanie paliw. Przyczyną takiej sytuacji jest występowanie kotłowni, w których preferuje się opalenie węglem. Dodatkowy czynnik emitujący zanieczyszczenia to pojazdy samochodowe, tranzytowe i lokalne. Głównym emitorem dwutlenku siarki są kotłownie lokalne, natomiast tlenek azotu jest pochodną spalania węgla, koksu, gazu i paliw, pochodzących w szczególności z transportu samochodowego. Dodatkowo powietrze jest zanieczyszczone pyłami pochodzącymi ze spalania paliw stałych oraz fluorem, którego emisja wynika ze spalania węgla, a także ołowiem, którego źródłem jest transport samochodowy. Stężenie zanieczyszczenia powietrza w okresie zimowym jest kilkukrotnie wyższe od stężenia w okresie letnim. Znaczące źródło emisji zanieczyszczeń do atmosfery stanowią tradycyjne kotły i trzony kuchenno- piecowe.

Na podstawie paragrafu 1 punkt 1 Uchwały Nr 184/13 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 25 listopada 2013 r. w sprawie programu ochrony powietrza dla stref województwa mazowieckiego, w których został przekroczony poziom docelowy benzo(a)pirenu w powietrzu określono strefy: aglomeracja warszawska, miasto Płock, miasto Radom oraz strefę mazowiecką, do której należy Gmina Różan. Program ten należy zrealizować do 31 grudnia 2024 roku. Program ochrony powietrza określa sięw celu osiągnięcia poziomów docelowych benzo(a)pirenu.

Strefa mazowiecka

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Strefa mazowiecka obejmuje obszar województwa mazowieckiego z wyłączeniem Warszawy, Radomia i Płocka. Położona jest w centralnej części Polski. Na północnym-zachodzie graniczy z województwem kujawsko- pomorskim, na północy z warmińsko-mazurskim, na północnym-wschodzie z podlaskim, na południowym- wschodzie z lubelskim, na południu ze świętokrzyskim oraz na południowym-zachodzie z łódzkim. Strefa mazowiecka obejmuje obszar największego województwa w Polsce pod względem powierzchni i ilości ludności. Strefa mazowiecka zajmuje powierzchnię 34 841 km2 i zamieszkuje w niej ponad 3,2 mln ludności. Średnia gęstość zaludnienia w strefie mazowieckiej to 93 osoby/km2. Administracyjnie podzielona jest na 37 powiatów i 2 miasta na prawach powiatu: Ostrołęka i Siedlce. W miastach strefy mazowieckiej zamieszkuje ok. 41,4% wszystkich jej mieszkańców. Największą gęstość zaludnienia obserwuje się w miastach: w Legionowie (ok. 3 839 osób/km2),w Piastowie (ok. 3 823 osób/km2),w Pruszkowie (ok. 3 079 osób/km2),w Mińsku Mazowieckim (ok. 3 038 osób/km2).

Rysunek 5. Lokalizacja strefy mazowieckiej

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Źródło: www.mazovia.pl

W roku bazowym 2012 pomiary wielkości stężeń benzo(a)pirenu na terenie strefy mazowieckiej prowadzone były w sześciu punktach pomiarowych: − w Legionowie przy ul. Zegrzyńskiej,

− w Mławie przy ul. Ordona,

− w Otwocku przy ul. Brzozowej,

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

− w Piastowie przy ul. Pułaskiego,

− w Siedlcach przy ul. Konarskiego, − w Ostrołęce, ul. Targowa.

Tabela 235. Obszary przekroczeń poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefach województwa mazowieckiego

Kod obszaru Opis obszaru przekroczeń Mz12sMzBaPa01 obejmuje obszar strefy mazowieckiej oprócz jej północnych krańców Mz12sAWaBaPa01 obejmuje cały obszar strefy aglomeracja warszawska Mz12sPloBaPa01 obejmuje cały obszar strefy miasto Płock Mz12sRadBaPa01 obejmuje cały obszar strefy miasto Radom

Źródło: www.wios.warszawa.pl

Obszary przekroczeń poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie mazowieckiej:

Obszar przekroczeń obejmuje niemal całą strefę mazowiecką oprócz północnych jej krańców.

Najwyższe stężenie średnioroczne wynosi 6,85 ng/m3 i występuje w powiecie szydłowieckim, w gminie Szydłowiec. Podwyższone wartości stężeń(w przedziale powyżej 4 ng/m3) występują na obszarach powiatów: legionowskiego, mińskiego, wołomińskiego i warszawskiego zachodniego. Stężenia średnioroczne benzo(a)pirenu poniżej wartości docelowej występują jednie na terenie północnych obszarów powiatów ostrołęckiego i przasnyskiego oraz na północno-wschodnim krańcu powiatu mławskiego, północno- zachodnim krańcu powiatu żuromińskiego i wschodnim krańcu powiatu łosickiego. Najniższe wartości stężeń średniorocznych benzo(a)pirenu występują na obszarach słabo zaludnionych w powiatach przasnyskim i ostrołęckim.

Tabela 246. Obszary o najniższym stężeniu bezo(a)pirenu

Kod sytuacji przekroczenia Mz12sMzBaPa01

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Opis obszaru Obszar przekroczeń obejmuje powiaty: białobrzeski, ciechanowski, garwoliński, gostyniński, grodziski, grójecki, kozienicki, legionowski, lipski, łosicki, makowski, miński, mławski, nowodworski, ostrołęcki, ostrowski, otwocki, piaseczyński, płocki, płoński, pruszkowski, przasnyski, przysuski, pułtuski, radomski, siedlecki, sierpecki, sochaczewski, sokołowski, szydłowiecki, warszawski zachodni, węgrowski, wołomiński, wyszkowski, zwoleński, żuromiński, żyrardowski oraz miasta Ostrołęka i Siedlce. Wielkość obszaru 33 086 [km2]

Ludność zamieszkująca obszar 3 154 tys. mieszkańców Maksymalne stężenie 6,85 [ng/m3] Szacowana wielkość obszarów 15 145 [km2] ekosystemów (obszarów zielonych) narażonych na przekroczenia Infrastruktura związana z 1 336 wrażliwymi grupami ludności Szacunkowa średnia liczba 6 wrażliwych grup ludności na obszarze, na którym został przekroczony poziom dopuszczalny lub poziom docelowy w roku referencyjnym Szacunkowa długość drogi, na 56 000 [km] której Miejski, przemysłowy, rolniczy stężenie przekroczyło poziom dopuszczalny lub poziom docelowy w roku referencyjnym charakter obszaru przekroczeń Łączna emisja benzo(a)pirenu z 14 945,41 [kg/rok] obszaru przekroczeń Źródło: www.wios.warszawa.pl

Warunki klimatyczne determinujące ewentualne zanieczyszczenie powietrza

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Stopień zanieczyszczenia powietrza zależy od szeregu czynników, od rodzaju źródeł zanieczyszczenia, warunków terenowych, warunków meteorologicznych, a więc czynników zależnych oraz niezależnych od człowieka. Klimat województwa mazowieckiego jest przestrzennie zróżnicowany i ma charakter przejściowy między morskim i kontynentalnym. Na południowym wschodzie wyraźnie zaznaczają się wpływy klimatu kontynentalnego, co ma przełożenie na niższe temperatury w zimie, większe roczne amplitudy temperatur w porównaniu do terenów północno-zachodnich województwa. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń w przyziemnych warstwach atmosfery uwarunkowane jest czynnikami meteorologicznymi. Kierunek wiatru i jego prędkość ma decydujący wpływ na sposób dyspersji zanieczyszczeń. Prędkość wiatru wpływa na czas pozostawania zanieczyszczeń w pobliżu źródeł emisji, czas transportu zanieczyszczeń z innych obszarów emisyjnych i wielkość emisji wtórnej, niezorganizowanej. Obok wiatru temperatura jest najważniejszym czynnikiem pogodowym wpływającym na zanieczyszczenie powietrza. Warunki pogodowe, w których jakość powietrza ulega pogorszeniu to:

− niskie temperatury, a zwłaszcza spadek temperatury poniżej 0 o C, z czym związana jest większa emisja na skutek wzmożonego zapotrzebowania na ciepło, głównie z indywidualnych systemów grzewczych;

− tworzenie się układów wyżowych o słabym gradiencie ciśnienia, z którymi związane są okresy bezwietrzne lub o małych prędkościach wiatru (brak przewietrzania terenów o gęstej zabudowie);

− dni z mgłą, związane często z przyziemną inwersją temperatury, hamującą dyspersję zanieczyszczeń (występujące najczęściej w okresie jesienno-zimowym);

− okresy następujących po sobie kilku, a nawet kilkunastu dni bez opadów (brak wymywania zanieczyszczeń z powietrza, co wzmaga wtórną emisję zanieczyszczeń).

W 2012 roku w województwie mazowieckim na przeważającym obszarze średnia temperatura roczna wahała się w przedziale 8,2 0C do 10,3 0C. Najniższą wartość temperatur obserwowano w lutym, kiedy to średnia dobowa temperatura spadała do kilku stopni poniżej zera. Wówczas emisja zanieczyszczeń gazowych i pyłowych pochodzących ze spalania paliw do celów grzewczych jest najwyższa, a co za tym idzie - stężenia zanieczyszczeń wysokie. Jak wynika z rocznej oceny jakości powietrza w województwie mazowieckim średnie

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 prędkości wiatru w 2012 roku wahały się w przedziale od 4,1 do 4,7 m/s, przy czym najwyższe wartości notowano na północnozachodnim krańcu województwa. Bardzo ważnym i niekorzystnym zjawiskiem z punktu widzenia jakości powietrza są tzw. cisze, czyli utrzymujące się prędkość wiatru poniżej wartości 1,5 m/s. W 2012 roku zjawisko to obserwowano głównie w środkowo-zachodniej części województwa. Średnia roczna opadów atmosferycznych w województwie w 2012 roku wyniosła 498 mm. Na obszarze południowej części województwa notowane były najniższe średnie roczne wartości opadów atmosferycznych i wahały się w granicach 420-450 mm, natomiast najwyższe w północno-zachodniej części województwa i sięgały wartości 600 mm. Najniższe wartości opadów notowano w marcu, co pokrywało się z okresem grzewczym i wysokimi wartościami emisji pyłów i gazów. Najwyższe opady toruje sięw okresie ciepłym na przełomie czerwca i lipca. Jak wynika z przeprowadzonej analizy warunków meteorologicznych obszarem, gdzie warunki klimatyczne nie sprzyjają utrzymaniu dobrego stanu jakości powietrza, jest obszar południowo-zachodniej części województwa. Przyczyną tego jest utrudnione rozprzestrzenianie zanieczyszczeń(ze względu na niskie prędkości wiatru oraz największą ilość dni z ciszą) oraz mniejsze wymywanie zanieczyszczeń z powietrza (z powodu mniejszej ilości opadów).

Natomiast strefa mazowiecka znajduje się na terenach dorzeczy Wisły, Narwi i Bugu, a zgodnie z podziałem fizyko geograficznym Kondrackiego leży w większości na obszarze Niżu Środkowoeuropejskiego, tylko jej niewielkie wschodnie fragmenty leżą na terenie Niżu Wschodnio bałtycko- Białoruskiego, a południowe na terenie Wyżyn Polskich. Strefa położona jest na obszarze o charakterze nizinnym. Województwo mazowieckie, którego większa cześć stanowi strefa mazowiecka jest najbardziej rozwiniętym gospodarczo województwem w kraju ze zróżnicowanym przemysłem oraz handlem, główne zyski w sprzedaży i produkcji stanowi jednak sama Warszawa. Strefa mazowiecka należy do obszarów o silnie przekształconej szacie roślinnej. Największą powierzchnię zajmują użytki rolne – prawie 87%, w tym grunty orne stanowią prawie 72%, a użytki zielone ponad 24%, sady prawie 4%. Strefa należy do najmniej zalesionych w skali kraju (22,7% przy średniej krajowej 29,2%). Istotny wpływ na poziom stężeń zanieczyszczeń mają przede wszystkim warunki meteorologiczne. Temperatura powietrza, prędkość wiatru, natężenie promieniowania słonecznego, wilgotność wpływają na wielkość zapotrzebowania na energię cieplną, której wytwarzanie bezpośrednio wpływa na wielkość emisji zanieczyszczeń.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Prędkość i kierunek wiatru, stan równowagi atmosfery, wysokość warstwy mieszania w pośredni sposób wpływają na kumulację bądź rozproszenie powstałych zanieczyszczeń. Opady atmosferyczne, wilgotność, natężenie promieniowania słonecznego wpływają także na przemiany fizyko-chemiczne zanieczyszczeń w atmosferze oraz ich wymywanie w atmosferze. Transport zanieczyszczonych mas powietrza znad innych obszarów uzależniony jest natomiast od kierunku i prędkości wiatru w warstwie mieszania oraz ilości opadów. Należy podkreślić, że średnia roczna prędkość wiatru w niektórych obszarach strefy mazowieckiej, w roku 2012, wynosiła poniżej 1,5 m/s, co jest wskaźnikiem niekorzystnych warunków klimatycznych. Większość dni z przekroczeniem dopuszczalnych stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego wystąpiło w sytuacji cisz atmosferycznych i słabych wiatrów poniżej 1,5 m/s. Utrudniona jest wówczas pozioma wymiana powietrza, co powoduje wzrost stężeń substancji w pobliżu niskich źródeł emisji. Innym czynnikiem wpływającym na poziom zanieczyszczeń jest stopień zróżnicowania ukształtowania terenu, w którym mogą występować obszary o specyficznym klimacie, mikroklimacie i specyficznych warunkach meteorologicznych. Najlepsze warunki rozprzestrzeniania zanieczyszczeń panują na terenach płaskich, gdzie występuje duża liczba dni z nasłonecznieniem, dobre warunki termiczne oraz wysokie prędkości mas powietrza (dobre przewietrzanie). Natomiast w dolinach, nieckach wymiana mas powietrza jest utrudniona. Warunki topograficzne i klimatyczne takich obszarów sprzyjają kumulacji zanieczyszczeń, co skutkuje wysokimi wartościami stężeń analizowanych zanieczyszczeń.

Gmina Różan odznacza się najniższym w skali regionu opadem dobowym (~51 mm/d), a także najmniejszymi maksymalnymi prędkościami wiatrów (~17m/s) co powoduje, iż na obszarze Gminy Różan jest największy na tle regionu udział cisz atmosferycznych od 12 do 20% w skali roku.

Benzo(a)piren jest głównym przedstawicielem wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA).

Źródłem powstawania benzo(a)pirenu mogą być silniki spalinowe, spalarnie odpadów, liczne procesy przemysłowe (np. produkcja koksu), pożary lasów, dym tytoniowy, a także wszelkie procesy rozkładu termicznego związków organicznych przebiegające przy niewystarczającej ilości tlenu. Nośnikiem benzo(a)pirenu w powietrzu jest pył, dlatego jego

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 szkodliwe oddziaływanie jest ściśle związane z oddziaływaniem pyłu oraz jego specyficznymi właściwościami fizycznymi i chemicznymi.

Benzo(a)piren oddziałuje szkodliwie nie tylko na zdrowie ludzkie ale także na roślinność, gleby i wodę. Wykazuje on małą toksyczność ostrą, zaś dużą toksyczność przewlekłą, co związane jest z jego zdolnością kumulacji w organizmie. Podobnie, jak inne WWA, jest kancerogenem chemicznym, a mechanizm jego działania jest genotoksyczny, co oznacza, że reaguje z DNA, przy czym działa po aktywacji metabolicznej. W wyniku przemian metabolicznych benzo(a)pirenu, w organizmie człowieka dochodzi do powstania i gromadzenia hydroksypochodnych benzo(a)pirenu o bardzo silnym działaniu rakotwórczym. Przeciętny okres między pierwszym kontaktem z czynnikiem rakotwórczym a powstaniem zmian nowotworowych wynosi ok. 15 lat, ale może być krótszy. Benzo(a)piren, podobnie jak inne WWA, wykazuje toksyczność układową, powodując uszkodzenie nadnerczy, układu chłonnego, krwiotwórczego i oddechowego.

Poza wymienionymi na wstępie źródłami powstawania WWA, w tym benzo(a)pirenu, podkreślić należy również, że mogą się one tworzyć podczas obróbki kulinarnej, kiedy topiący się tłuszcz (ulegający pirolizie) ścieka na źródło ciepła. Do pirolizy dochodzi także podczas obróbki żywności w temperaturze powyżej 200°C. Ilość tworzących się podczas obróbki szkodliwych związków (WWA) zależy od czasu trwania procesu, źródła ciepła i odległości pomiędzy żywnością a źródłem ciepła. Benzo(a)piren jest zanieczyszczeniem powietrza, wody i gleby. Jego stężenie jest normowane w każdym z tych komponentów:

− w powietrzu normowane jest stężenie średnioroczne benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10: norma – 1 ng/m3,

− w wodzie pitnej – norma – 10 ng/dm3,

− w glebie – norma – 0,02 mg/kg suchej masy (gleby klasy A), 0,03 mg/kg suchej masy (gleby klasy B).

W powietrzu WWA ulegają, pod wpływem działania promieni słonecznych, zjawisku fotoindukcji, które powoduje wzrost podatności do tworzenia się połączeń z materiałem genetycznym (DNA).

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Na terenie Gminy Różan nie były prowadzone badania poziomu stężeń Benzo(a)piranu. Natomiast na obszarze strefy mazowieckiej, do której należy Gmina Różan badania takie były prowadzone w latach 2007-2011 w następujących lokalizacjach:

1. Ciechanów ul. Strażacka, 2. Legionowo ul. Zegrzyńska, 3. Nowy Dwór Mazowiecki ul. Chemików, 4. Ostrów Mazowiecka ul. Sikorskiego, 5. Ostrołęka ul. Targowa, 6. Otwock ul. Brzozowa, 7. Piaseczno ul. Dworska, 8. Piastów ul. Pułaskiego, 9. Pruszków ul. Kraszewskiego, 10. Sochaczew ul. Płocka, 11. Tłuszcz ul. Kielaka, 12. Mława ul. Ordona, 13. Granica w Kampinoskim PN,

W związku z powyższym, iż w Gminie Różan nie ma punktu pomiarowego oraz ze względu na najbliższą odległość, poniżej prezentowane są badania jakości powietrza dla Miasta Ostrołęka.

Tabela 257. Badania jakości powietrza na terenie Miasta Ostrołęka

benzo(a)piren

2007 2008 2009 2010 2011 stężenie średnioroczne [ng/m3] 1,38 3,17 3,94 1,97 Brak pomiarów minimalne stężenie 24-godz. 0,05 0,05 0,05 0,01 Brak pomiarów maksymalne stężenie 24-godz. 11,70 13,40 28,80 9,10 Brak pomiarów Źródło: Program ochrony powietrza województwa mazowieckiego

Jak wynika z powyższego zestawienia przekroczenia stężenia docelowego benzo(a)pirenu były notowane już od roku 2007. Analiza przebiegu zmienności mierzonych stężeń w ciągu roku pokazuje istotny wpływ sezonu jesienno-zimowego na wysokość stężeń.

Znacząco wyższe stężenia obserwowane są w sezonie grzewczym, kiedy wyższa jest emisja zanieczyszczeń ze źródeł spalania paliw do celów grzewczych.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Uwzględniając przyczyny złej jakości powietrza w strefie mazowieckiej oraz zmiany stężeń zanieczyszczeń na przestrzeni ostatnich lat stwierdzić należy, że konieczne jest podjęcie działań na rzecz poprawy jakości powietrza. Określono zatem szereg działań naprawczych, których realizacja przyczyni się do poprawy stanu jakości powietrza. Przede wszystkim niezbędne są działania prowadzące do redukcji emisji z indywidualnych systemów grzewczych, która ma istotny wpływ na stężenia benzo(a)pirenu w strefie. Ograniczenie emisji z indywidualnych systemów grzewczych może być osiągnięte poprzez:

 likwidację źródeł emisji (np. podłączenie do sieci ciepłowniczej),  zmianę paliwa (np. gaz, olej),  wymianę kotła czy pieca na nowy o wysokiej sprawności,  zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło (termomodernizacja budynków). W celu ograniczenia emisji benzo(a)pirenu nie powinno się wymieniać starych kotłów węglowych na nowe zasilane ręcznie, gdyż osiągany efekt ekologiczny byłby przeciwny do zamierzonego.

Zaproponowane działania zmniejszające emisję powierzchniową prowadzą do redukcji zarówno benzo(a)pirenu, jak i innych zanieczyszczeń, np. pyłów, tlenków azotu, tlenków siarki oraz dwutlenku węgla. Działania naprawcze nie ograniczają się jedynie do redukcji emisji w domach jednorodzinnych. Efekt redukcji emisji można osiągnąć również poprzez likwidację kotłowni węglowych o niskiej sprawności w budynkach użyteczności publicznej lub innych obiektach komunalnych.

Jednocześnie opracowany został program ochrony powietrza dla strefy mazowieckiej, w której zostały przekroczone poziomy dopuszczalne pyłu zawieszonego PM10 i pyłu zawieszonego PM2,5 w powietrzu. Gmina Różan nie została objęta badaniami, jako obszar przekroczeń poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10 i pyłu zawieszonego PM2,5 w powietrzu.

Zanieczyszczenia przemysłowe powietrza

Na terenie Gminy Różan pozwolenie na wprowadzanie pyłów do atmosfery posiada przedsiębiorstwo FORTY s.j. A. Korczyński, M. Tytkowska, ul. Drzeworytników 99 A, 01- 385 Warszawa Jest to pozwolenie na wprowadzanie do powietrza gazów z procesu technologicznego polegającego na produkcji opakowań z tworzyw sztucznych w instalacji zlokalizowanej w Różanie, ul. Warszawska 42.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Zanieczyszczenie powietrza przez ruch kołowy na drogach Gminy Różan

Jak wynika z Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Różan, w roku 2014 na terenie

Gminy ruch kołowy pojazdów spowodował emisję 5941,7 Mg CO2 na rok.

2.16. Hałas Hałas jest jednym z najbardziej uciążliwych czynników środowiskowych negatywnie wpływającym na organizm ludzki, powodujący ogólnoustrojowe zaburzenia i dolegliwości.

Klimat akustyczny w województwie mazowieckim kształtowany jest głównie przez trasy komunikacyjne oraz zakłady przemysłowe. Największym zagrożeniem jest hałas drogowy wynikający z narastającej presji motoryzacji. Hałas kolejowy ma mniejsze znaczenie, gdyż jest on związany z pojedynczymi zdarzeniami i oddziałuje lokalne.

Hałas przemysłowy to hałas generowany na ogół przez źródła stacjonarne, zlokalizowane wewnątrz i na zewnątrz różnego typu obiektów działalności gospodarczej. Obejmuje zarówno dźwięki emitowane przez maszyny i urządzenia linii technologicznych dużych zakładów, jak również instalacje i wyposażenie małych zakładów rzemieślniczych i usługowych. Źródłami hałasu przemysłowego są także urządzenia nagłaśniające w lokalach gastronomicznych i rozrywkowych. Hałas przemysłowy jest zwykle przyczyną skarg ludności.

Hałasem nazywamy każdy dźwięk, który w danych warunkach może być uciążliwy lub zagrażać zdrowiu . Natomiast dźwiękiem nazywamy rozchodzące się zaburzenie (drgania) cząsteczek powietrza. Można je opisać ciśnieniem oraz częstotliwością drgań. Za względu na sposób słyszenia dźwięków przez człowieka (człowiek słyszy dźwięki w skali logarytmicznej) wprowadzono pojęcie poziomu ciśnienia zdefiniowanego jako L=10log(P2/P02) [dB]. Ze względu na źródło pochodzenia hałas możemy podzielić na następujące rodzaje:

- hałas drogowy,

- hałas przemysłowy.

Hałas drogowy

Na hałas drogowy składa się przede wszystkim dźwięk generowany w związku z poruszaniem się pojazdu i hałas powstający na styku opony z nawierzchnią drogową. Przy prędkości

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 pomiędzy 55-60 km/h hałas będący wynikiem tarcia opon o nawierzchnię drogi przewyższa hałas silnika. Hałas drogowy wywoływany przez ruch pojazdów jest funkcją wielu zmiennych m.in.:

 liczby pojazdów przejeżdżających w jednostce czasu,  dobowej struktury natężenia ruchu pojazdów,  rodzaju pojazdów i ich stanu technicznego,  rodzaju, jakości i stanu nawierzchni dróg,  układu sieci drogowej na danym obszarze,  liczby pasów ruchu i ich odległości od zabudowy mieszkaniowej,  organizacji ruchu na danym obszarze związanej np. z obowiązującymi ograniczeniami szybkości, znakami STOP,  liczby skrzyżowań regulowanych za pomocą sygnalizacji świetlnej,  czasu trwania cyklu zmiany świateł.

Większość z wymienionych zmiennych to czynniki zależne od pory dnia, tygodnia, miesiąca i pory roku, stanu pogody i innych przypadkowych zdarzeń. Do podstawowych czynników wywołujących nadmierny hałas drogowy można zaliczyć:

 nadmierną prędkość pojazdu i jego zły stan techniczny,  duży udział pojazdów ciężkich w strukturze ruchu,  brak płynności ruchu pojazdów,  zły stan techniczny i niewłaściwą strukturę nawierzchni drogowej.

Hałas przemysłowy

Hałas przemysłowy występuje w otoczeniu terenów zakładów przemysłowych, wytwórczych i rzemieślniczych. Źródłami hałasu przemysłowego są maszyny i urządzenia przemysłowe, procesy technologiczne, a także różnego rodzaju instalacje oraz transport wewnątrzzakładowy. Najwyższe poziomy hałasu powodowane są przez przepływy gazu z dużą prędkością (np. wentylatory, zawory ciśnienia pary) lub procesy związane z uderzeniami (np. tłoczenie,

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 nitowanie, praca młotów pneumatycznych). Poziom hałasu przemysłowego zależny jest przede wszystkim od rodzaju i właściwości stosowanych maszyn i urządzeń np. maszyny typu obrotowego i tłokowego generują dźwięk, którym dominują składniki cykliczne, z kolei sprzęt pneumatyczny wytwarza najczęściej dźwięki przypadkowe szerokopasmowe. W rejonach przemysłowych hałas z reguły pochodzi z ogromnej ilości różnorodnych źródeł, spośród których wiele wytwarza hałas o złożonej strukturze.

Natomiast ustawa Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2016 r., poz. 627 z późn. zm.) nakłada na Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska obowiązek ochrony stanu akustycznego środowiska i obserwację zmian w ramach państwowego monitoringu środowiska.

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska przeprowadził w 2015 roku na terenie Gminy Różan badania natężenia hałasu. Należy nadmienić, iż Wojewódzki inspektor ochrony środowiska został ustawowo zobowiązany na podstawie Art. 117 ust. 5 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r., poz. 672 z późn. zm.) do dokonywania oceny stanu akustycznego środowiska na terenach nie objętych obowiązkiem opracowywania map akustycznych. Wobec powyższego w ramach monitoringu w 2015 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie wykonał badania hałasu komunikacyjnego w 13 punktach pomiarowych w większych miastach województwa oraz przy głównych drogach. W 3 punktach (w 2 dla hałasu drogowego i w 1 dla hałasu lotniczego) wykonano pomiary w celu określenia wskaźników (rocznych) mających zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem. W każdym punkcie wykonano w sesji wiosenno-letniej i jesienno-zimowej co najmniej po trzy pomiary dobowe, w tym jeden podczas weekendu. W 10 punktach pomiarowych (w 9 dla hałasu drogowego i w 1 dla hałasu kolejowego)wykonano pomiary w celu określenia wskaźników (dobowych) mających zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska.

Badania monitoringowe hałasu przeprowadzono w miejscowościach: Gójsk, droga krajowa nr 10, Kołbiel, droga nr 50, Mińsk Mazowiecki, ul. 1 PLM „Warszawa”, Myszyniec, Pl. Wolności, Ostrołęka, ul. Ostrowska, Pionki droga nr 787, Różan, ul. Warszawska, Sierpc, ul. Płocka droga nr 560, Skaryszew droga nr 9, Warszawa, ul. Grodkowska 6 (hałas kolejowy).

Rysunek 6. Punkty pomiarowe hałasu w 2015 roku

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Źródło: www.wios.wrszawa.pl

Tabela 268. Wyniki pomiarów wskaźników (krótkookresowych) mających zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska w odniesieniu do jednej doby w miejscowości Różan

Lokalizacja punktu pomiarowego Data i wyniki Norma pomiarów Adres długość szerokość l- odległość od data L L L L punktu geograf. geograf. skrajnego pasa Aeq Aeq Aeq Aeq [°] [°] ruchu D N D N h- [dB] [dB] [dB] [dB] wysokość punktu pomiarowego nad

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

powierzchnią terenu [m]

Różan, ul. 21,386 52,886 L=13,7 2015 66,8 62,9 65 56 Warszawska H=4 - 05 - 27/28

Źródło: www.wios.warszawa.pl

Z analizy powyższej tabeli wynika, iż poziom dźwięku dla pory dnia i nocy dla hałasu drogowego wynosił LAeqD=66,8dB i LAeqN=62,9dB. W obydwu przypadkach zostały przekroczone wartości dopuszczalne, które wynoszą odpowiednio 65dB i 56dB). Badania monitoringowe hałasu przeprowadzone w 2014 r. na terenie województwa mazowieckiego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie wykazały, że hałas komunikacyjny w dalszym ciągu jest jednym z największych zagrożeń i uciążliwości. Na podstawie pomiarów wykonanych w 2015 r. oraz w latach poprzednich można stwierdzić, że poziom zagrożenia hałasem komunikacyjnym jest w dalszym ciągu znaczący dla mieszkańców (duża liczba osób narażonych).

Badania poziomu hałasu przeprowadzone zostały również w ramach opracowania przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad map akustycznych Polski. Na terenie województwa mazowieckiego opracowanie obejmuje 132 odcinki dróg krajowych. W trakcie prowadzonych pomiarów zliczano poruszające się pojazdy samochodowe z podziałem na siedem kategorii. Z uwagi na wielkość hałasu generowanego przez wszystkie pojazdy samochodowe, wystarczający jest podział na dwie kategorie: pojazdy lekkie (samochody osobowe, mikrobusy oraz samochody dostawcze do 3.5 tony) i pojazdy ciężkie (samochody ciężarowe bez przyczep powyżej 3.5 tony, samochody ciężarowe z przyczepami, ciągniki siodłowe, autobusy oraz ciągniki rolnicze i pojazdy samobieżne). Przyjęte do obliczeń natężenie ruchu, dla pojazdów lekkich i ciężkich – w poszczególnych okresach doby, tj. w porze dziennej (od 600 do 1800), w porze wieczornej (od 1800 do 2200) oraz porze nocnej (od 2200 do 600), na badanych odcinkach dróg krajowych.

Analizowany ciąg nie jest zlokalizowany bezpośrednio w Gminie Różan lecz na terenie powiatu makowskiego i jest fragmentem drogi krajowej nr 60. W jego skład wchodzi odcinek położony

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 na terenie miasta Maków Mazowiecki. Opracowaniem objęty został pas terenu o szerokości 2 x 800 m, położony po obu stronach ciągu, w granicach omawianego powiatu. Omawiany ciąg przechodzi przez tereny w dużej mierze objęte przez strefę zurbanizowaną Makowa Mazowieckiego, z przeważającą zabudową luźną. Przedmiotowy ciąg położony jest na obszarze mezoregionu Wysoczyzna Ciechanowska

Tabela 279. Pomiary natężenia hałasu na drogach krajowych na terenie Gminy Różan

Nr Nazwa odcinka Kilometraż Kilometraż Długość Powierzchnia drogi początku końca odcinka[km] obszaru analizy [ha]

60 Poręba- Ostrów 189+404 189+905 0.494 78.97 Mazowiecka Źródło: www.gddkia.gov.pl Tabela 30. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 22 stycznia 2014 r. (Dz. U. z 2014r. poz.112 t.j.)

Lp. Rodzaj terenu Dopuszczalny poziom hałasu w [dB]

Drogi lub linie kolejowe Pozostałe obiekty i działalność będąca źródłem hałasu L Aeq D L Aeq N L Aeq D L Aeq N przedział przedział przedział czasu przedział czasu czasu czasu odniesienia odniesienia odniesienia równy 8 najmniej odniesienia równy równy korzystnym równy 1 16 8 godzinom godzinom godzinom dnia kolejno najmniej po sobie korzystnej następującym godzinie nocy 1. a) Strefa ochronna „A” 50 45 45 40 uzdrowiska b) Tereny szpitali poza miastem 2. a) Tereny zabudowy 55 50 50 40 mieszkaniowej jednorodzinnej b) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

2) c) Tereny domów opieki społecznej d) Tereny szpitali w miastach 3. a) Tereny zabudowy 60 50 55 45 mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b) Tereny zabudowy zagrodowej c) Tereny rekreacyjno- wypoczynkowe 2) d) Tereny mieszkaniowo- usługowe 4. Tereny w strefie 65 55 55 45 śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło:www.wios.warszawa.pl

Tabela 281. Wyniki badań hałasu na terenie powiatu makowskiego

wskaźnik LDWN poziomy dźwięku w 55 — 60 60 — 65 65 — 70 70 — 75 > 75 środowisku dB dB dB dB dB Powierzchnia obszarów 2,3 1,9 1,3 0,9 0,5 zagrożonych w danym zakresie [ha] Powierzchnia obszarów 0,023 0,019 0,013 0,009 0,005 zagrożonych w danym zakresie [km 2] Liczba lokali mieszkalnych 234 174 66 41 5 w danym zakresie [szt.] Liczba zagrożonych 702 522 197 123 14 mieszkańców w danym zakresie [szt.] www.gddkia.gov.pl

Tabela 292. Pomiary natężenia hałasu na terenie powiatu makowskiego

wskaźnik LN poziomy dźwięku w 55 — 60 60 — 65 65 — 70 70 — 75 > 75 środowisku dB dB dB dB dB

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Powierzchnia obszarów 2,1 1,8 1,1 0,9 0,4 zagrożonych w danym zakresie [ha] Powierzchnia obszarów 0,021 0,018 0,011 0,009 0,004 zagrożonych w danym zakresie [km 2] Liczba lokali mieszkalnych 233 135 58 32 2 w danym zakresie [szt.] Liczba zagrożonych 698 406 174 96 5 mieszkańców w danym zakresie [szt.] www.gddkia.gov.pl

Tabela 303. Pomiary natężenia hałasu na terenie powiatu makowskiego

przekroczenie wartości Wskaźnik LDWN [dB] dopuszczalnych Do 5 > 5 – 10 > 10 – 15 > 15 – 20 Pow. 20 dB dB dB dB dB

Stan warunków akustycznych środowiska Niedobry Zły Bardzo zły Powierzchnia obszarów 0,9 0,4 0,3 0,1 0 zagrożonych w danym zakresie [ha] Powierzchnia obszarów 0,009 0,004 0,003 0,001 0 zagrożonych w danym zakresie [km˛] Liczba lokali mieszkalnych 175 73 37 5 0 w danym zakresie [szt.] Liczba zagrożonych 526 219 110 16 0 mieszkańców w danym zakresie [szt.] Liczba budynków szkolnych 0 0 0 0 0 i przedszkolnych w danym zakresie Liczba budynków słu(by zdrowia, 0 0 0 0 0 opieki społecznej i socjalnej w danym zakresie Inne obiekty budowlane istotne 0 0 0 0 0 z punktu widzenia ochrony przed hałasem tj. domy wychowawcze, internaty (liczba obiektów) www.gddkia.gov.pl

Tabela 314. Pomiary natężenia hałasu na terenie powiatu makowskiego

przekroczenie wartości Wskaźnik LN[dB]

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

dopuszczalnych Do 5 > 5 – 10 > 10 – 15 > 15 – 20 Pow. 20 dB dB dB dB dB

Stan warunków akustycznych środowiska Niedobry Zły Bardzo zły Powierzchnia obszarów 1,1 0,5 0,3 0,2 0 zagrożonych w danym zakresie [ha] Powierzchnia obszarów 0,011 0,005 0,003 0,002 0,0 zagrożonych w danym zakresie [km˛] Liczba lokali mieszkalnych 201 126 54 23 1 w danym zakresie [szt.] Liczba zagrożonych 602 377 163 70 2 mieszkańców w danym zakresie [szt.] Liczba budynków szkolnych 0 0 0 0 0 i przedszkolnych w danym zakresie Liczba budynków służby zdrowia, 0 0 0 0 0 opieki społecznej i socjalnej w danym zakresie Inne obiekty budowlane istotne 0 0 0 0 0 z punktu widzenia ochrony przed hałasem tj. domy wychowawcze, internaty (liczba obiektów) www.gddkia.gov.pl

Objaśnienia

Ldwn długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB), wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem pory dnia (rozumianej jako przedział czasu od godz. 600 do godz. 1800), pory wieczoru (rozumianej jako przedział czasu od godz. 18 do godz. 22) oraz pory nocy (rozumianej jako przedział czasu od godz. 2200 do godz. 600)

Ln ( długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB), wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy w roku (rozumianych jako przedział czasu od godz. 2200 do godz. 600).

Mając na uwadze powyższe badana, należy rozważyć zastosowanie rozwiązań, które mogą ograniczyć emisję hałasu. W celu ochrony otaczających terenów przed zanieczyszczeniem powietrza w ogólnym zarysie można podjąć następujące działania:

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

1. Właściwe kształtowanie niwelety drogi, unikanie dużych pochyleń podłużnych,

2. Zakładanie pasów zieleni izolacyjnej

3. Prowadzenie dróg na estakadach, wiaduktach, wysokich nasypach, co wpływa korzystnie na przewietrzenie terenów sąsiadujących z drogą

4. Stosowanie osłon sztucznych i z zieleni

5. Prowadzenie dróg w tunelach.

Sposobami ograniczenia hałasu drogowego są: ciche nawierzchnie asfaltowe, ekrany akustyczne, stosowanie nasadzeń zieleni izolacyjnej, poprawa właściwości akustycznych pojazdów samochodowych (korzystne akustycznie bieżniki opon, skuteczniejsze układy tłumików, cichsze układy napędowe), a także właściwe zarządzenia ruchem drogowym (np. nocne ograniczenie prędkości, „strefy ciszy”, itd.). Ekrany akustyczne są najpowszechniej stosowanymi urządzeniami ochrony przeciwhałasowej. Są to pionowe ściany różnej wysokości, odbijające lub pochłaniające fale akustyczne, stanowiące przegrodę pomiędzy źródłem hałasu a odbiorcą. W chwili obecnej jest bardzo duża różnorodność ekranów: betonowe, metalowe, przezroczyste z tworzyw sztucznych, konstrukcje ekranujące wypełnione roślinnością, i in. Często na jednym ekranowanym odcinku drogi stosuje się różne typy ekranów połączone ze sobą. W drogownictwie stosuje się również ekrany ziemne (wały ziemne lub skarpy obsadzone roślinnością) lub ekrany ziemne ze ścianami ekranującymi na ich szczycie

Rosnąca liczba samochodów na drogach wewnętrznych i tranzytowych Gminy Różan bez wątpienia powoduje pogorszenie klimatu akustycznego wzdłuż szlaków komunikacyjnych. Na obszarach bezpośrednio sąsiadujących z ciągami komunikacyjnymi obserwuje się zanikanie tzw. „ciszy nocnej”. W związku z tym bardzo ważnym elementem działań w tym przypadku jest właściwe planowanie przestrzenne, które powinno polegać przede wszystkim na zakazie lokalizacji budynków podlegających ochronie akustycznej na terenach, które znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu o poziomie przekraczającym wartości dopuszczalne. Działania te powinny być skoordynowane i finansowane przede wszystkim ze środków Zarządcy drogi – Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, Zarządu Dróg Wojewódzkich jak i jednostek samorządów terytorialnych oraz organizacji pozarządowych, których statut określa prowadzenie działań edukacyjnych w zakresie ochrony środowiska.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Program Państwowego Monitoringu Środowiska w ramach sieci regionalnej (wojewódzkiej) przewiduje badania hałasu emitowanego z dróg krajowych i wojewódzkich oraz linii kolejowych – w miejscach o szczególnym zagrożeniu (węzły drogowe, drogi tranzytowe przebiegające w pobliżu zabudowy mieszkaniowej). Problem zagrożenia emisją hałasu powinien być istotnym elementem planowania przestrzennego w opracowywaniu lub wprowadzaniu zmian do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Przeciwdziałanie hałasowi komunikacyjnemu jest działaniem długookresowym rozłożonym na lata. Typowym sposobem ochrony przed hałasem jest stosowanie ekranów akustycznych.

2.17. PEM Wyróżniamy dwa rodzaje źródeł pól elektromagnetycznych w środowisku: naturalne (promieniowanie Ziemi czy Słońca) oraz sztuczne (np. urządzenia elektryczne). Głównym źródłem sztucznie wytwarzanych pól elektromagnetycznych w środowisku są elektroenergetyczne linie wysokiego napięcia oraz instalacje radiokomunikacyjne, takie jak: stacje bazowe radiokomunikacji ruchomej (w tym telefonii komórkowej) i stacje nadające programy radiowe i telewizyjne. Linie i stacje elektroenergetyczne są źródłami pól o częstotliwości 50 Hz, natomiast urządzenia radiokomunikacyjne wytwarzają pola o częstotliwościach od około 0,1 MHz do około 100 GHz. Linie i stacje elektroenergetyczne nie powodują istotnego, negatywnego oddziaływania na środowisko, gdyż natężenia pól elektrycznego i magnetycznego szybko maleją wraz ze wzrostem odległości od linii elektroenergetycznych, a stacje elektroenergetyczne budowane są zwykle na otwartych terenach i poza ogrodzonymi, niedostępnymi dla ludności obszarami stacji, nie występują pola elektromagnetyczne o wartościach zbliżonych do dopuszczalnych. Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem obiektów radiokomunikacyjnych są stacje bazowe telefonii komórkowych. Według wyszukiwarki stacji bazowych telefonii komórkowej GSM i UMTS (btsearch.pl) na terenie Gminy Różan zlokalizowane są następujące stacje bazowe telefonii komórkowej, sieci:

Tabela 325. Stacje telefonii komórkowej zlokalizowane na terenie Gminy Różan

Lp Sieć Lokalizacja 1 Aero 2 Różan, ul. Ostrowska - dz. nr 841/2 (maszt Plusa)

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

2 NetWorkS! Różan, ul. Przemysłowa - dz. nr 880/1 (maszt T-Mobile) 3 Orange Różan, ul. Przemysłowa - dz. nr 880/1 (maszt T-Mobile) 4 Plus Różan, ul. Ostrowska - dz. nr 841/2 (maszt Plusa) 5 Play Różan, ul. Sienkiewicza 50 (maszt Emitela - SLR Różan) 6 T-Mobile Różan, ul. Przemysłowa - dz. nr 880/1 (maszt własny) Źródło: www.btsearch.pl Rysunek 7. Lokalizacja stacji telefonii komórkowej na terenie Gminy Różan

Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://beta.btsearch.pl

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska definiuje pola elektromagnetyczne jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach z zakresu od 0 Hz do 300 GHz, a ochrona przed nimi polega na utrzymaniu poziomów tych pól poniżej wartości dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, a także zmniejszanie poziomów co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane.

WIOŚ został ustawowo zobowiązany do okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (art. 123 P.o.ś.) oraz do prowadzenia, aktualizowanego corocznie, rejestru zawierającego informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (art. 124 P.o.ś.).

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. z

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

2007 r., Nr 221, poz. 1645), które określiło zakres i sposób prowadzenia przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska badań poziomów PEM weszło w życie z dniem 1 stycznia 2008 roku i nałożyło obowiązek wykonywania pomiarów pól elektromagnetycznych na terenie poszczególnych województw w 135 ppk w ciągu 3 lat pomiarowych po 45 w każdym roku.

W 2015 roku przeprowadzone zostały badania pól elektromagnetycznych na terenie Miasta Różan. Punkt monitoringowy został zlokalizowany na skrzyżowaniu ul. Gdańskiej i Mickiewicza. Badanie zostało przeprowadzone 03.09.2015 roku. Poprzednie badanie było wykonane w tym samym punkcie monitoringowym dnia 15.11.2012 roku.

Tabela 336. Wyniki pomiaru promieniowania elektromagnetycznego na terenie Miasta Różan

Lokalizacja punktu Natężenie składowej Natężenie składowej pomiarowego elektrycznej pola ( V/m) elektrycznej pola ( V/m) badanie w roku 2014 badanie w roku 2011 Różan, (0,1÷3000) w [MHz] skrzyżowanie ul. (0,1÷3000) w MHz Gdańskiej i Mickiewicza 0,29 <0,2

Źródło: Pomiary poziomu pól elektromagnetycznych na terenie województwa mazowieckiego WIOŚ Warszawa 2015

Wpływ pola elektromagnetycznego na człowieka i środowisko uzależniony jest od wysokości natężenia (lub gęstości mocy) oraz częstotliwości drgań. Dlatego wartość poziomów dopuszczalnych jest określana w pasmach częstotliwości. Wartości dopuszczalnych poziomów są podane w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r., Nr 192, poz. 1883). Poniżej przedstawiono tabelę z wartościami dopuszczalnymi.

Tabela 347. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych dla miejsc dostępnych dla ludności

Wielkość fizyczna Składowa Składowa Gęstość Zakres częstotliwości elektryczna magnetyczna mocy promieniowania Lp. 1 2 3 4 1 0 Hz 10 kV/m 2500 A/m -

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

2 od 0 Hz do 0,5 HZ - 2500 A/m - 3 od 0,5 Hz do 50 HZ 10 kV/m 60 A/m - 4 od 0,05k Hz do 1 kHZ - 3/f A/m - 5 od 0,001 MHz do 3 20 V/m 3 A/m - MHZ 6 od 3 MHz do 300 MHZ 7 V/m - - 7 od 300 MHz do 300 7 V/m 0,1 W/m2 GHZ Źródło:www.wios.warszawa.pl

Tabela 358.Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową

Wielkość fizyczna Składowa Składowa Gęstość elektryczna magnetyczna mocy Zakres częstotliwości promieniowania Lp. 1 2 3 4 1 50 Hz 1 kV/m 60 A/m - Źródło:www.wios.warszawa.pl

Analizując powyższe należy stwierdzić, iż w punkcie pomiarowym objętym badaniem poziomu pól elektromagnetycznych w 2015 roku nie stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnej określonej w rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r., Nr 192, poz. 1883) i wynoszącej 7 V/m dla badanych częstotliwości. Wszystkie zmierzone wartości składowej elektrycznej pól elektromagnetycznych kształtowały się na niskim poziomie. Wyniki pomiarów poniżej wartości 0,2 [V/m] znajdują się poza progiem czułości sondy pomiarowej. Pomimo zadowalających wyników badań natężenia pól elektromagnetycznych należy stwierdzić pogorszenie środowiska PEM na terenie miasta w stosunku do badań w roku 2011. Ma to zapewne związek z powstawaniem coraz większej liczby masztów sieci komórkowych. Przeprowadzone badania nie wykazały przekroczeń wartości dopuszczalnej, wynoszącej 7 V/m dla badanych częstotliwości, a tym samym nie wyznaczono jakichkolwiek terenów do zamieszczenia w rejestrze zawierającym informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów PEM w środowisku.

2.18. Obszary cenne przyrodniczo

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz.U. nr 179, poz. 1275) został utworzony na terenie Gminy Różan Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków w sieci Natura 2000 - Dolina Dolnej Narwi PLB 140014, obejmujący część miasta Różan oraz sołectw: Chełsty, Dąbrówka, Dyszobaba, Dzbądz, Kaszewiec i Paulinowo o łącznej powierzchni 1469,7 ha. Wyznaczony na podstawie ustawy o ochronie przyrody w/w obszar ochrony przyrody obejmuje najcenniejsze zbiorowiska nadwodne, które są miejscem bytowania i żerowania gatunków ptaków wymienionych w załączniku nr 1 Dyrektywy Ptasiej (Dyrektywy Rady 79/409/EWG).

Tabela 369. Gatunki ptaków wymienione w załączniku 1 Dyrektywy Ptasiej (Dyrektywy Rady 79/409/EWG)

Lp. Gatunek

1. nur rdzawoszyi Gavia stellata

2. nur czarnoszyi Gavia arctica

3. nur lodowiec Gavia immer

4. perkoz rogaty Podiceps auritus

5. petrel maderski Pterodroma madeira

6. petrel zielonoprzylądkowy Pterodroma feae

7. burzyk bulwersa Bulweria bulwerii

8. burzyk żółtodzioby Calonectris diomedea

9. burzyk balearski Puffinus puffinus mauretanicus

10. burzyk mały Puffinus assimilis

11. nawałnik białobrewy Pelagodroma marina

12. nawałnik burzowy Hydrobates pelagicus

13. nawałnik Leacha Oceanodroma leucorhoa

14. nawałnik castro Oceanodroma castro

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

15. kormoran czubaty (podgatunek śródziemnomorski) Phalacrocorax aristoteles

16. kormoran mały Phalacrocorax pygmeus

17. pelikan baba Pelecanus onocrotalus

18. pelikan kędzierzawy Pelecanus crispus

19. bąk Botaurus stellaris

20. bączek Ixobrychus minutus

21. ślepowron Nycticorax nycticorax

22. czapla modronosa Ardeola ralloides

23. czapla nadobna Egretta garzetta

24. czapla biała Egretta alba

25. czapla purpurowa Ardea purpurea

26. bocian czarny Ciconia nigra

27. bocian biały Ciconia ciconia

28. ibis kasztanowaty Plegadis falcinellus

29. warzęcha Platalea leucorodia

30. czerwonak Phoenicopterus ruber

31. łabędź czarnodzioby Cygnus bewickii (Cygnus colombianus bewickii)

32. łabędź krzykliwy Cygnus cygnus

33. gęś białoczelna (podgatunek grenlandzki) Anser albifrons flavirostris

34. gęś mała Anser erythropus

35. bernikla białolica Branta leucopsis

36. bernikla rdzawoszyja Branta ruficollis

37. kazarka Tadorna ferruginea

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

38. kaczka jarzębata Marmaronetta angustirostris

39. podgorzałka Aythya nyroca

40. sterniczka Oxyura leucocephala

41. trzmielojad Pernis apivorus

42. kaniuk Elanus caeruleus

43. kania czarna Milvus migrans

44. kania ruda Milvus milvus

45. bielik Haliaaetus albicilla

46. orłosęp brodaty Gypaetus barbatus

47. ścierwnik Neophron percnopterus

48. sęp płowy Gyps fulvus

49. sęp kasztanowaty Aegypius monachus

50. gadożer Circaetus gallicus

51. błotniak stawowy Circus aeroginosus

52. błotniak zbożowy Circus cyaneus

53. błotniak stepowy Circus macrourus

54. błotniak łąkowy Circus pygargus

55. jastrząb (podgatunek korsykańsko-sardyński) Accipiter gentilis arrigonii

56. krogulec (podgatunek kanaryjsko-maderski) Accipiter nisus granti

57. krogulec krótkonogi Accipiter brevipes

58. kurhannik Buteo rufinus

59. orlik krzykliwy Aquila pomarina

60. orlik grubodzioby Aquila clanga

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

61. orzeł cesarski Aquila heliaca

62. Aquila adalberti

63. orzeł przedni Aquila chrysaetus

64. orzełek włochaty Hieraaetus pennatus

65. orzełek południowy Hieraaetus fasciatus

66. rybołów Pandion haliaetus

67. pustułeczka Falco naumanni

68. drzemlik Falco columbarius

69. sokół skalny Falco eleonorae

70. raróg górski Falco biarmicus

71. sokół wędrowny Falco peregrinus

72. białozór Falco rusticolus

73. jarząbek Bonasa bonasia

74. pardwa górska (podgatunek pirenejski) Lagopus mutus pyrenaicus

75. pardwa górska (podgatunek alpejski) Lagopus mutus helveticus

76. cietrzew (podgatunek kontynentalny) Tetrao tetrix tetrix

77. głuszec Tetrao urogallus

78. kuropatwa skalna (podgatunek alpejski) Alectoris graeca saxatilis

79. kuropatwa skalna (podgatunek sycylijski) Alectoris graeca whitaken

80 kuropatwa berberyjska Alectoris barbara

81. kuropatwa (podgatunek włoski) Perdix perdix italica

82. kuropatwa (podgatunek iberyjski) Perdix perdix hispaniensis

83. kropiatka Porzana porzana

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

84. zielonka Porzana parva

85. karliczka Porzana pusilla

86. derkacz Crex crex

87. modrzyk Porphyrio porphyrio

88. łyska czubata Fulica cristata

89. przepiórnik Turnix sylvatica

90. Żuraw Grus grus

91. strepet Tetrax tetrax

92. hubara Chlamydotis undulata

93. drop Otis tarda

94. szczudłak Himantopus himantopus

95. szablodziób Recurvirostra avosetta

96. kulon Burhinus oedicnemus

97. rączak Cursorius cursor

98. żwirowiec łąkowy Glareola pratincola

99. mornel Charadrius morinellus

100. siewka złota Pluvialis apricaria

101. skrzydłoszponka brunatnoskrzydła Hoplopterus spinosus

102. batalion Philomachus pugnaxdesmarestii

103. dubelt Gallinago media

104. szlamnik Limosa lapponica

105. kulik cienkodzioby Numenius tenuirostris

106. łęczak Tringa glareola

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

107. terekia Xenus cincerus

108. płatkonóg szydłodzioby Phalaropus lobatus

109. mewa czarnogłowa Larus melanocephalus

110. mewa cienkodzioba Larus genei

111. mewa śródziemnomorska Larus audouinii

112. rybitwa krótkodzioba Gelochelidon nilotica

113. rybitwa wielkodzioba Sterna caspia

114. rybitwa czubata Sterna sandvicensis

115. rybitwa różowa Sterna dougallii

116. rybitwa zwyczajna Sterna hirundo

117. rybitwa popielata Sterna paradisaea

118. rybitwa białoczelna Sterna albifrons

119. rybitwa białowąsa Chlidonias hybridus

120. rybitwa czarna Chlidonias niger

121. nurzyk podbielały Uria aalge

122. stepówka ciemnobrzucha Pterocles orientalis

123. stepówka białobrzucha Pterocles alchata

124. grzywacz (podgatunek azorski) Columba palumbus azorica

125. gołąb maderski Columba trocaz

126. gołąb kanaryjski Columba bollii

127. gołąb laurowy Columba junoniae

128. puchacz Bubo bubo

129. sowa śnieżna Nyctea scandiaca

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

130. sowa jarzębata Surnia ulula

131. sóweczka Glaucidium passerinum

132. puszczyk mszarny Strix nebulosa

133. puszczyk uralski Strix uralensis

134. sowa błotna Asio flammeus

135. włochatka Aegolius funereus

136. lelek Caprimulgus europaeus

137. jerzyk Apus caffer

138. zimorodek Alcedo atthis

139. kraska Coracias garrulus

140. dzięcioł zielonosiwy Picus canus

141. dzięcioł czarny Dryocopus martius

142. dzięcioł duży (podgatunek z Wysp Kanaryjskich) Dendrocopus major canariensis

143. dzięcioł duży (podgatunek z Wysp Kanaryjskich) Dendrocopus major thanneri

144. dzięcioł białoszyi Dendrocopus syriacus

145. dzięcioł średni Dendrocopus medius

146. dzięcioł białogrzbiety Dendrocopus leucotus

147. dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus

148. skowronek sierpodzioby Cherosophilus duponti

149. kalandra szara Melanocorypha calandra

150. skowronek krótkopalcowy Calandrella brachydactyla

151. dzierlatka iberyjska Galerida theklae

152. lerka Lullula arborea

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

153. świergotek polny Anthus campestris

154. strzyżyk (podgatunek z wyspy Fair) Troglodytes troglodytes fridanensis

155. podróżniczek Luscinia svecica

156. pokląskwa kanaryjska Saxicola dacotiae

157. białorzytka żałobna Oenanthe leucura

158. tamaryszka Acrocephalus melanopogon

159. wodniczka Acrocephalus paludicola

160. zaganiacz oliwkowy Hippolais olivetorum

161. pokrzewka czarniawa Sylvia sarda

162. pokrzewka kasztanowata Sylvia undata

163. pokrzewka Rupella Sylvia ruepelli

164. pokrzewka jarzębata Sylvia nisoria

165. muchołówka mała Ficedula parva

166. Ficedula semitorquata

167. muchołówka białoszyja Ficedula albicollis

168. kowalik czarnomorski Sitta krueperi

169. kowalik czarnogłowy Sitta whiteheadi

170. gąsiorek Lanius collurio

171. dzierzba czarnoczelna Lanius minor

172. wrończyk Pyrrhocorax pyrrhocorax

173. zięba (podgatunek z Hierro) Fringilla coelebs ombriosa

174. zięba kanaryjska Fringilla teydea

175. krzyżodziób świerkowy Loxia scotica

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

176. gil pustynny Bucanetes githagineus

177. gil azorski Pyrrhula murina

178. trznadel popielaty Emberiza cineracea

179. otolan Emberiza hortulana

180. trznadel modrogłowy Emberiza caesia

Źródło: DYREKTYWA RADY 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków (ze zmianami)

Dodatkowo, Rozporządzeniem Nr 15 Wojewody Mazowieckiego z dnia 26 lutego 2008r. w sprawie pomników przyrody położonych na terenie powiatu makowskiego ustanowiono na terenie sołectwa Kaszewiec pomnik przyrody, jest to pięć dębów szypułkowych. Natomiast w leśnictwie Kaszewiec, stanowiącym najbliższe sąsiedztwo Gminy jest zlokalizowany pojedynczy dąb szypułkowy, który powyższym rozporządzeniem został ustalony jako pomnik przyrody. Rozporządzenie to, określa rygory ochronne odnośnie drzew będących pomnikami przyrody. Działania ochronne obejmują zasięg korony i system korzeniowy.

Tabela 40. Pomniki przyrody ustanowione Rozporządzeniem Nr 15 Wojewody Mazowieckiego z dnia 26 lutego 2008r. w sprawie pomników przyrody położonych na terenie powiatu makowskiego

Lp. Lokalizacja pomników przyrody Obiekt Obwód Wysokość podlegający ochronie

1. sołectwo Kaszewiec, Nadleśnictwo 5 drzew – gat. dąb 400, 360, 21, 21, 25, Pułtusk, leśnictwo Kaszewiec, dz. szypułkowy 360, 370, 20, 26 nr ewid. 22/553/2 360 2. gmina Goworowo, Nadleśnictwo 1 drzewo – gat. 440 22 Pułtusk, leśnictwo Kaszewiec, dz. dąb szypułkowy nr ewid. 727/53/1 Źródło: Rozporządzeniem Nr 15 Wojewody Mazowieckiego z dnia 26 lutego 2008r. w sprawie pomników przyrody położonych na terenie powiatu makowskiego.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Zgodnie z wytycznymi Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego na terenie Gminy Różan planowane jest utworzenie:

 Parku Krajobrazowego (Narwiańskiego Parku Krajobrazowego) obejmującego swoim zasięgiem sołectwa: Chełsty, Chrzczonki, Dąbrówka, Dyszobaba, Dzbądz, Kaszewiec, Mroczki - Rębiszewo oraz fragment miasta Różan i sołectwa Paulinowo,  Obszaru Chronionego Krajobrazu w zachodniej części gminy, obejmującego m.in. duży kompleks leśny a także tereny łąkowe wzdłuż Różanicy w sołectwach: Podborze, Ponikiew Zawady, Prycanowo, Szygi, Załęże Eliasze, Załęże Gartki, Załęże Sędzięta, Załęże Wielkie i Załuzie.

Ponadto w opracowaniu dr Z. Kasprzykowskiego "Inwentaryzacja oraz waloryzacja gatunków ptaków, dla których został wyznaczony OSOP NATURA 2000 "Dolina Dolnej Narwi" symbol PLB 140014 oraz ich siedlisk w granicach gminy Różan" zaproponowano utworzenie na terenie doliny Narwi trzech użytków ekologicznych:

1. „Starorzecze na południe od miejscowości Chełsty”, 2. „Starorzecze i łąki przy miejscowości Dąbrówka”, 3. „Łąki i starorzecze na północ od drogi krajowej nr 60” oraz jednego rezerwatu przyrody (częściowego): „Zakole Narwi przy miejscowości Dyszobaba”.

2.19. Lasy Tabela 371. Zestawienie danych odnośnie lasów w Gminie Różan na tle powiatu makowskiego

Jednostka Lesistość Lasy Lasy Lasy Zalesienia Powierzchnia administracyjna ogółom publiczne prywatne ogółem gruntów w % leśnych w ha w ha w ha w ha w ha

Gmina Różan 28,9 2445,7 970,79 1475,00 1,1 2463,37 9 Powiat 25,8 27425, 11359,9 16066,00 37,4 27683,40 makowski 97 7 Źródło: www.stat.gov.pl Powierzchnia Gminy Różan stanowi 8458 ha, w związku z tym lasy zajmują 28,9.% powierzchni Gminy. Jest to tak zwana lesistość, która jest wyższa na obszarze Gminy, niż w

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 analizowanym powiecie makowskim, gdzie wskaźnik ten wynosi 25, 8%. Lasy na terenie Gminy zajmują powierzchnię 2445, 79 ha, co stanowi 8,9 % powierzchni wszystkich lasów w powiecie, zajmujących obszar 27425,97 ha. Należy dodać, iż nie cały obszar powierzchni gruntów leśnych jest pokryty lasem. Z powierzchni gruntów leśnych należy odjąć powierzchnię 17, 58 ha, która nie jest zalesiona. Lasy publiczne na terenie Gminy stanowią 39,69 % lasów publicznych całego powiatu makowskiego. Natomiast odsetek lasów prywatnych na tle lasów prywatnych badanego powiatu wynosi 60,31 %. W Gminie Różan w 2015 roku zalesiono 1,1 ha, natomiast w powiecie aż 37,4 ha, dlatego też udział procentowy zalesień na terenie Gminy wynosił zaledwie 2,9 %. Na terytorium Gminy największe kompleksy leśne są zlokalizowane na lewym brzegu Narwi i są położone w zachodnich partiach Gminy. Dominują lasy sosnowe na podłożu piaszczystym z ubogim podszyciem.

III. Analiza SWOT W rozdziale tym przedstawione zostaną :

• Mocne strony, czyli zaznaczające się zjawiska i procesy pozytywne dla perspektywicznego rozwoju, które należy kontynuować i wzmacniać.

•Słabe strony, czyli zjawiska i procesy ograniczające możliwości rozwojowe, które należy zmniejszać i niwelować.

•Szanse wynikające z naturalnych warunków przyrodniczych, a także z wyjątkowej sytuacji, jaką stwarza dla poprawy stanu środowiska możliwość korzystania ze środków funduszy strukturalnych Unii Europejskiej.

•Zagrożenia wynikające z warunków fizjograficznych, klimatycznych a także zaznaczającej się degradacji środowiska naturalnego poprzez postępującą degradację i niewystarczające środki finansowe na zatrzymanie tego procesu.

Czynniki wewnętrzne

Mocne strony

1. Wysoki stopień zwodociągowania Gminy; 2. Zmniejszające się zużycie wody; 3. Niskie poziomy promieniowania elektromagnetycznego;

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

4. Korzystne położenie w systemie komunikacyjnym kraju ( przy drogach krajowych 60 i 61); 5. Położenie względem obszarów NATURA 2000; 6. Wystarczające zasoby wód podziemnych; 7. Dobre zasoby wód powierzchniowych; 8. Brak dużych emitorów zanieczyszczenia powietrza; Słabe strony

1. Brak urządzeń technicznych służących ochronie przed hałasem – wysokie natężenie hałasu komunikacyjnego; 2. Niski poziom skanalizowania Gminy; 3. Uciążliwości związane z przebiegiem dróg krajowych; 4. Ograniczony budżet Gminy na działania ekologiczne; 5. Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego Benzo(a)pirenem; 6. Niedostateczna jakość wód powierzchniowych; 7. Niedostateczna jakość wód podziemnych; 8. Większość budynków jednorodzinnych opalanych węglem kamiennym; Czynniki zewnętrzne

Szanse

1. Możliwość pozyskania dodatkowych środków finansowych na inwestycje proekologiczne; 2. Proces decentralizacji zarządzania środowiskiem; 3. Wdrożenie instrumentów prawno-ekonomicznych mobilizujących do realizacji inwestycji pro-środowiskowych wynikających ze strategii krajowych oraz przyjętych zobowiązań międzynarodowych; 4. Możliwość rozwoju gospodarczego dzięki dobrej komunikacji; 5. Możliwość rozwoju turystycznego i rekreacyjnego poprzez dogodny dojazd ze wszystkich kierunków;

Zagrożenia

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

1. Częste zmiany przepisów prawa w zakresie ochrony środowiska; 2. Skomplikowane procedury ubiegania się o środki pomocowe; 3. Niskie tempo rozwoju gospodarczego; 4. Tendencje do ograniczania roli samorządu terytorialnego w decydowaniu o swoich sprawach; 5. Pogarszający się stan powietrza atmosferycznego; 6. Stałe zwiększanie się ilości pojazdów na drogach stwarzające dyskomfort dla mieszkańców; 7. Zagrożenie „uciekania” mieszkańców z terenów nieatrakcyjnych akustycznie; 8. Niedostateczna świadomość ekologiczna społeczeństwa; 9. Wzrost liczby pojazdów na drogach publicznych;

IV. Cele i kierunki działań ekologicznych Podstawą zasadniczą przyjętą w Programie Ochrony Środowiska Gminy Różan na lata 2016-2020 jest realizacja polityki ochrony środowiska, stanowiąca zespół działań mających na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.

Na podstawie kompleksowych danych o stanie środowiska oraz źródłach jego przekształcenia i zagrożenia, poniżej przedstawiono propozycję działań programowych umożliwiających spełnianie zasady zrównoważonego rozwoju poprzez koordynację działań w sferze gospodarczej, społecznej i środowiskowej. Daje to możliwość planowania przyszłości Gminy w perspektywach kilkunastu lat i umożliwia aktywizację lokalnego społeczeństwa - zwiększenie inicjatyw i wpływu społeczeństwa na realizację działań rozwojowych.

Cele i działania proponowane w Programie powinny posłużyć do tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa, które polegać będą w pierwszej kolejności na niepogarszaniu stanu środowiska przyrodniczego na danym terenie, a następnie na jego poprawie. Realizacja wytyczonych celów w Programie powinna spowodować zrównoważony rozwój gospodarczy, polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie Gminy.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Cel strategiczny Gminy Różan w zakresie ochrony środowiska jest spójny z celem przyjętym na szczeblu powiatu makowskiego i brzmi:

Ochrona środowiska przyrodniczego i poprawa standardów życia mieszkańców Gminy Różan Cele z zakresu ochrony powietrza

Spełnienie norm jakości powietrza atmosferycznego poprzez sukcesywną redukcję emisji zanieczyszczeń do powietrza

Kierunki działań

 Ograniczenie emisji niskiej;  Wzrost wykorzystania energii odnawialnej;  Poprawa warunków drogowych zmniejszenie uciążliwości komunikacyjnych; Zadania  Termomodernizacja gminnych obiektów użyteczności publicznej;  Rozwój systemu dróg w kierunku ograniczenia jego uciążliwości dla ludzi i środowiska, w tym usuwania skutków klęsk żywiołowych;  Rozwój systemu dróg w kierunku ograniczenia jego uciążliwości dla ludzi i środowiska;  Sukcesywna kontrola uciążliwych źródeł zanieczyszczeń;  Promocja i wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii; Cele z zakresu ochrony przed hałasem Podniesienie komfortu akustycznego mieszkańców Gminy Kierunki działań  Zwiększenie komfortu jazdy i usprawnienie ruchu;  Ograniczenie hałasu komunikacyjnego;  Ograniczenie poziomu hałasu wewnątrz obiektów;  Zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców Gminy; Zadania  Realizacja zadań przewidzianych dla poprawy infrastruktury drogowej oraz organizacji ruchu w celu obniżenia emisji hałasu komunikacyjnego;

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

 Wprowadzanie pasów zieleni przy drogach, zieleni niskiej i wysokiej do wnętrz osiedlowych, instalowanie ekranów akustycznych przy trasach o największym natężeniu ruchu;  Edukacja ekologiczna w zakresie zapobiegania nadmiernej emisji hałasu w Gminie;  Dostosowanie przedsiębiorstw do obowiązujących standardów emisji hałasu do środowiska;  Kontrola przestrzegania przez zakłady przemysłowe poziomów hałasu określonych w decyzjach administracyjnych;  Wyznaczanie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego obszarów chronionych przed hałasem; Cele z zakresu ochrony przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych Minimalizacja oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego Kierunki  Kontrola źródeł PEM, ochrona zdrowia mieszkańców; Zadania  Uwzględnieniu w planach zagospodarowania przestrzennego zagadnienia dotyczące pól elektromagnetycznych (w trakcie zmian planów);  Preferowanie mało konfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania niejonizującego oraz w razie potrzeby wyznaczenie stref ograniczonego użytkowania w zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym Cele w zakresie gospodarowania wodami

Minimalizacja zagrożeń spowodowanych klęskami powodzi i suszy Kierunki  Ochrona mienia i mieszkańców przed zagrożeniem powodziowym; Zadania  Wyznaczanie i uwzględnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego ustaleń planów zarządzania ryzykiem powodziowym oraz granic obszarów zalewowych, w tym obszarów szczególnego zagrożenia powodzią, na których obowiązują zakazy wynikające z ustawy Prawo wodne;  Poprawa stanu istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej; Cele w zakresie gospodarki wodnościekowej Ochrona zasobów i poprawa stanu wód podziemnych oraz powierzchniowych

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Kierunki  Zmniejszenie zanieczyszczeń wód podziemnych i powierzchniowych;  Wyeliminowanie skażenie wód powierzchniowych i podziemnych ściekami komunalnymi; Zadania  Sukcesywna modernizacja i budowa systemów kanalizacji deszczowej wraz z urządzeniami podczyszczającymi;  Optymalizacja zużycia wody poprzez zapobieganie stratom wody na przesyle oraz wprowadzanie zamkniętych obiegów wody w przemyśle i oszczędne korzystanie z wody przez indywidualnych użytkowników;  Wparcie finansowe dla gospodarstw realizujących przydomowe oczyszczalnie ścieków;  Budowa, rozbudowa i modernizacja komunalnych oczyszczalni ścieków oraz systemów kanalizacyjnych zgodnie z planem przyjętym w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK), w tym szczególnie na obszarach wiejskich;  Edukacja mieszkańców gminy w zakresie racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi na poziomie gospodarstwa domowego (propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do oszczędzania wody);  Edukacja mieszkańców gmin w zakresie racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi na poziomie gospodarstwa domowego (propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do oszczędzania wody);  Organizacja cyklu spotkań z rolnikami w zakresie propagowania tzw. dobrych praktyk rolniczych w celu zmniejszenia zanieczyszczeń obszarowych przez związki biogenne; Cele w zakresie zasobów geologicznych Ochrona zasobów złóż przez oszczędne i zrównoważone gospodarowanie; Kierunki  Prowadzenie kontroli podmiotów, które uzyskały koncesję na wydobywanie kruszywa ze złóż o powierzchni do 2 ha i wielkości wydobycia nieprzekraczającej 20 tys. m3 na rok; Zadania  Wprowadzenie zapisów w planach zagospodarowania przestrzennego gminy o niezagospodarowywaniu terenów nieeksploatowanych złóż pod usługi inne niż kopalnia;

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Cele w zakresie ochrony gleb Ochrona gleb; Kierunki  Poprawa jakości gleb na terenie Gminy; Zadania  Rekultywacja gleb zdewastowanych i zdegradowanych, przywracająca im funkcje przyrodnicze, rekreacyjne lub rolne;  Ochrona przed erozją wietrzną m.in. poprzez prowadzenie odpowiednich zabiegów agrotechnicznych i wprowadzenie zalesień na glebach o najniższych klasach bonitacji;  Ograniczenie redukcji wartościowych powierzchni gruntów rolnych przez odpowiednie zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego;  Promocja rolnictwa ekologicznego i agroturystyki poprzez działania edukacyjno – szkoleniowe Cele w zakresie gospodarowania odpadami Racjonalna gospodarka odpadami; Kierunki  Redukcja masy odpadów i ograniczenie ich uciążliwości dla środowiska;  Kontrola jakości gospodarki odpadami;  Poprawa czystości środowiska;  Zwiększenie masy odpadów poddawanych przetwarzaniu; Zadania  Prowadzenie działalności informacyjno-edukacyjnej dotyczącej konieczności właściwego postępowania z odpadami niebezpiecznymi i innymi niż niebezpiecznymi. Propagowanie stosowania nowoczesnych technologii skutkującym zmniejszeniem ilości wytworzonych odpadów;  Zorganizowanie systemu zbierania, sortowania i odzysku odpadów komunalnych ulegających biodegradacji;  Zwiększenie udziału odzysku odpadów, w szczególności recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak również odzysku energii z odpadów zgodnego z wymogami ochrony środowiska;  Gromadzenie informacji o ilości, rodzaju i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest w Bazie Azbestowej;

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

 Usuwanie wyrobów zawierających azbest Cele w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu oraz ochrony lasów Zachowanie i ochrona walorów przyrodniczych; Zwiększenie lesistości; Kierunki  Ochrona zasobów przyrodniczych;  Zrównoważony rozwój lasów; Zadania  Edukacja dzieci, młodzieży i dorosłych w zakresie ochrony i zachowania walorów krajobrazu i przyrody oraz promocja tych walorów;  Inwentaryzacja przyrodnicza przeprowadzona na terenie gminy oraz objęcie ochroną prawną obszarów i obiektów najbardziej wartościowych przyrodniczo;  Wyznaczenie i ochrona korytarzy ekologicznych w planach zagospodarowania przestrzennego;  Utrzymanie walorów i funkcji obszarów oraz obiektów objętych ochroną prawną;  Zrównoważony rozwój infrastruktury turystycznej na obszarach przyrodniczo cennych, w tym: rozbudowa sieci ścieżek rowerowych i szlaków pieszych, zagospodarowanie terenów rekreacyjnych;  Budowa, modernizacja oraz pielęgnacja parków i skwerów;  Realizacja zadań: gospodarczych, hodowlanych i ochronnych – zgodnie z planami urządzania lasów państwowych;  Realizacja zadań: gospodarczych, hodowlanych i ochronnych – zgodnie z uproszczonymi planami urządzania lasów prywatnych;  Zalesianie terenów o niskich klasach bonitacyjnych gleb i gruntów porolnych; Cele w zakresie zagrożeń poważnymi awariami  Ograniczenie ryzyka wystąpienia poważnych awarii oraz minimalizacja ich skutków; Kierunki  Zachowanie bezpieczeństwa mieszkańców i bezpieczeństwa ekologiczno – przyrodniczego;  Zadania

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

 Ograniczenie budownictwa obiektów użyteczności publicznej i zbiorowego zamieszkania wzdłuż szlaków, którymi prowadzony jest transport materiałów niebezpiecznych poprzez odpowiednie zapisy w mpzp;  Doposażenie Jednostek Ochotniczych Straży Pożarnej w nowoczesny sprzęt;

V. Instrumenty realizacji Programu

5.1. Prawne instrumenty realizacji programu Do tej grupy instrumentów zalicza się wszelkiego rodzaju akty prawne, które wprowadzają:

• normy o charakterze ogólnym (przepisy odnoszące się do zarządzania środowiskiem, monitoringu itp.)

• normy szczegółowe, dotyczące ochrony poszczególnych komponentów środowiska (np., jakości powietrza, normy emisji zanieczyszczeń ze ścieków, techniczno - ekologiczne, hałasu itp.).

W związku z wstąpieniem Polski do UE w maju 2004 r., Polska jest zobowiązana do dostosowania krajowych przepisów prawnych do prawa obowiązującego w UE. Polska jest w trakcie procesu dostosowywania prawodawstwa do wymogów stawianych w UE. Podejmując jakiekolwiek działania rozwojowe na szczeblu Miasta, należy uwzględnić zarówno aktualne przepisy polskiego prawa ochrony środowiska jak i wymagania i standardy, do których Polska dąży - jako członek Unii.

5.2. Instrumenty oddziaływania społecznego Do grupy tej należą wszystkie narzędzia, które kształtują świadomość proekologiczną ludzi, grup społecznych, narodów, a także te narzędzia, które są przejawem tej świadomości.

Wszystkie te instrumenty razem wzięte powinny służyć uspołecznieniu realizacji Programu Ochrony Środowiska, Do instrumentów tych należą:

 edukacja i propaganda ekologiczna,  negocjacje, umowy, porozumienia,  formy nacisku bezpośredniego i bezpośrednie inicjatywy społeczne,  instrumenty lobbystyczne,

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

 narzędzia usługowe. Podstawowe znaczenie w realizacji Programu Ochrony Środowiska ma prawo i dostęp do informacji. Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r., poz. 672 z późn. zm.) gwarantuje to prawo. Mając zapewnione prawo i dostęp do informacji, kluczowa sprawą staje się edukacja i propaganda ekologiczna. Poziom stanu świadomości społecznej i gotowość jednostek i grup społecznych do uczestnictwa w realizacji programu decydują o jego sukcesie.

Negocjacje są jednym z najważniejszych instrumentów demokratyzacji życia i jednocześnie metodą przygotowania i podejmowania decyzji. W Polsce techniki negocjacyjne dopiero od niedawna znajdują zastosowanie i są doceniane jako narzędzie przy tworzeniu ustaleń zagospodarowania przestrzennego, ustalaniu lokalizacji inwestycji itp.

Narzędzia nacisku bezpośredniego, to różnego rodzaju petycje, manifestacje, protesty. Jeśli poparte są rzetelną wiedzą i wspólną świadomością ekologiczną ludzi biorących w nich udział, mogą być instrumentem, przy pomocy, którego zwrócona zostanie uwaga na poważne zagrożenie środowiska. Bezpośrednia inicjatywa społeczna, to nic innego jak krótkotrwałe włączenie się lokalnych społeczności do rozwiązywania określonego problemu.

Narzędzia lobbystyczne, to grupy nacisku, tworzenie programów i inicjatyw itp. zapewniające działania władz dla realizacji określonych celów.

Działania komplementarne oznaczają na ogół działanie organizacji pozarządowych o charakterze uzupełniającym do istniejących procedur programów itp. Mogą to być narady, publikowanie własnych raportów, wykonywanie własnych ocen oddziaływania na środowisko itp.

Narzędzia usługowe, to głównie prowadzenie centrów informacyjnych, uruchamianie zielonych telefonów, udostępnianie wszystkich publicznych rejestrów z dziedziny ochrony środowiska w formie elektronicznej bazy danych.

Zadaniem władz administracyjnych Gminy jest dołożenie wszelkich starań, aby konsultacje społeczne dotyczące projektów aktów normatywnych, programów i polityk oraz decyzji, obejmowały jak najszerszy krąg potencjalnie zainteresowanych osób, organizacji i instytucji.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

W celu powiadomienia wszystkich zainteresowanych wykorzystać należy strony internetowe oraz elektroniczne listy adresowe.

5.3 Instrumenty ekonomiczne Głównym celem instrumentów ekonomicznych powinno być inspirowanie podmiotów gospodarczych do oszczędnego korzystania z zasobów i walorów środowiska. Instrumenty ekonomiczne stanowią pośrednie narzędzie oddziaływania na podmioty gospodarcze, wpływając na ich wyniki finansowe. Do podstawowych instrumentów regulacji pośredniej stanu ochrony środowiska zalicza się:

 opłaty za korzystanie ze środowiska np. eksploatacja cennych złóż,  opłaty za ilościową degradację środowiska np. przeznaczenie na cele nierolnicze gruntów rolnych,  opłaty za zanieczyszczenie środowiska np. emisja gazów i pyłów do powietrza atmosferycznego,  podatki ekologiczne na emisję do środowiska szkodliwych substancji lub za używanie obciążających środowisko dóbr,  kary pieniężne za nieprzestrzeganie norm emisji i koncentracji zanieczyszczeń oraz innych regulacji prawnych,  ubezpieczenia ekologiczne,  systemy depozytowe na dobra szczególnie uciążliwe w fazie poprodukcyjnej od dóbr konsumpcyjnych,  opłaty użytkowe za korzystanie z publicznych urządzeń technicznych ochrony środowiska np. opłaty za wywóz śmieci,  zachęty podatkowe,  zastawy ekologiczne dla zabezpieczenia realizacji zobowiązań ekologicznych przez podmioty gospodarcze,  rynek zbywalnych uprawnień do emisji zanieczyszczeń. Instrumenty ekonomiczne zastosowane łącznie z instrumentami prawnymi stanowią wysoce skuteczne i efektywne narzędzie realizacji polityki ekologicznej państwa.

5.4. Źródła finansowania zadań Realizacja zadań Programu ochrony środowiska wymaga zabezpieczenia i uzyskania środków budżetowych jak i pozabudżetowych. Wdrażanie Programu powinno być możliwe

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 między innymi dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska, w którym podstawowymi źródłami finansowania są fundusze ekologiczne, programy pomocowe, środki własne inwestorów oraz budżet Gminy.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który jest największą instytucją finansującą przedsięwzięcia ochrony środowiska w Polsce. Celem działalności NFOŚiGW jest finansowe wspieranie inwestycji ekologicznych o znaczeniu i zasięgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz zadań lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska.

Strategia Narodowego Funduszu Ochrony środowiska w Warszawie na lata 2013- 2016

„Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej – lider systemu finansowania ochrony środowiska i gospodarki wodnej w Polsce nastawiony na EFEKT”– to zapis wizji w realizowanej obecnie Strategii działania NFOŚiGW na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 r. Oznacza to, że NFOŚiGW będzie dążył do tego, aby być instytucją:

E – ekologiczną (respektującą i promującą zasady zrównoważonego rozwoju), F – finansującą (efektywnie wspierającą finansowo działania w zakresie środowiska i gospodarki wodnej), E – elastyczną (dostosowującą się do potrzeb odbiorców), K – kompetentną (w sposób kompetentny i rzetelny wypełniającą obowiązki instytucji publicznej), T – transparentną (realizującą swoje zadania w sposób etyczny, jawny i przejrzysty).

Cel generalny Strategii działania NFOŚiGW „Poprawa stanu środowiska i zrównoważone gospodarowanie jego zasobami przez stabilne, skuteczne i efektywne wspieranie przedsięwzięć i inicjatyw służących środowisku” jest realizowany w ramach czterech priorytetów:

 Ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi  Racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi  Ochrona atmosfery  Ochrona różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów

W ramach powyższych priorytetów horyzontalnie realizowane są również działania związane z edukacją ekologiczną, ekspertyzami, innowacyjnością, niskoemisyjną i zasobooszczędną gospodarką oraz monitoringiem środowiska i zapobieganiem zagrożeniom, a także wspieraniem systemów zarządzania środowiskowego.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Strategia działania NFOŚiGW wyznacza ambitne cele dla NFOŚiGW jako instytucji dynamicznej i kreatywnej, organizacji zdolnej do sprawnego i elastycznego funkcjonowania, która osiąga rezultaty w odpowiedzi na potrzeby samorządów, przedsiębiorców i obywateli, wynikające z konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska w Warszawie

Programy dla jst

Gospodarka Wodna 1 - Budowa, przebudowa i remont urządzeń służących zwiększaniu retencji wodnej jako sposobu zmniejszenia zagrożeń obszarów zurbanizowanych przed powodzią - 2 - Zadania z zakresu gospodarki wodnej - 3 - Wspieranie zadań związanych z działaniami na rzecz odbudowy urządzeń i obiektów melioracji podstawowej i szczegółowej, zapewniającej ochronę terenów zurbanizowanych przed wodami podsiąkowymi i opadowymi 4 - Zakup sprzętu do utrzymywania urządzeń służących zabezpieczeniu przeciwpowodziowemu

Ochrona Wód 5 - Zadania z zakresu ochrony wód 6 - Realizacja przedsięwzięć ujętych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych 8 - Podłączenie budynków do zbiorczej sieci kanalizacyjnej 9 - Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków dla jednostek samorządu terytorialnego

Ochrona Atmosfery 10 - Modernizacja oświetlenia w celu racjonalizacji zużycia energii elektrycznej przez jednostki samorządu terytorialnego 11 - Termomodernizacja budynków jednostek samorządu terytorialnego 12 - Wspieranie zadań z zakresu ograniczenia emisji pyłowych i gazowych w transporcie poprzez wymianę taboru 13 - Modernizacja źródeł ciepła przez jednostki samorządu terytorialnego w celu ograniczenia zanieczyszczeń z niskiej emisji

100

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Ochrona Ziemi 14 - Budowa i rozbudowa instalacji służących zagospodarowaniu odpadów w ramach Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2012-2017 z perspektywą lat 2018-2023 ze szczególnym uwzględnieniem urządzeń wytwarzających energię 15 - Realizacja przedsięwzięć związanych z odzyskiem surowców wtórnych, gospodarczym wykorzystaniem odpadów oraz tworzeniem punktów selektywnego zbierania odpadów dla jednostek samorządu terytorialnego 16 - Usuwanie i unieszkodliwianie azbestu na terenie województwa mazowieckiego 17 - Przedsięwzięcia związane z zamykaniem i rekultywacją składowisk dla jednostek samorządu terytorialnego

Odnawialne Źródła Energii 18 - Projekty z zakresu odnawialnych źródeł energii realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego

Edukacja Ekologiczna 19 - Wspieranie kampanii i akcji edukacyjno-informacyjnych prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i jednostki podległe 20 - Programy edukacyjne z zakresu ekologii prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i jednostki podległe 21 - Infrastruktura terenowa służąca edukacji ekologicznej 22 - Zadania z zakresu edukacji ekologicznej

Ochrona Przyrody 23 - Tworzenie i pielęgnacja parków i terenów zielonych przez jednostki samorządu terytorialnego 24 - Konserwacja i pielęgnacja pomników przyrody, drzew objętych ochroną oraz rewaloryzacja zabytkowych parków i alei 25 - Ochrona przyrody i ograniczenie zagrożeń dla zachowania różnorodności biologicznej na obszarach chronionych 26 - Uporządkowanie ewidencji gruntów zalesionych poprzez inwentaryzację i sporządzanie planów urządzania lasów oraz zwiększenie lesistości poprzez zalesienia - 27 - Powstrzymanie spadku liczebności i odbudowa populacji zagrożonych gatunków zwierząt, roślin i grzybów

101

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

28 - Ochrona różnorodności biologicznej

Zapobieganie Zagrożeniom Środowiska i Poważnym Awariom oraz Usuwania ich Skutków 29 - Zakup sprzętu ratowniczego 30 - Zakup specjalnych samochodów pożarniczych Dokładne informacje na stronie: https://www.wfosigw.pl/strefa-beneficjenta/programy- 2014-jst

Programy dla osób fizycznych

Ochrona Wód

1 Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków o przepustowości do 7,5 m3/d dla osób fizycznych, instytucji i organizacji wykonujących funkcje publiczne lub społeczne

Ochrona Atmosfery 2. Modernizacja indywidualnych kotłowni przez osoby fizyczne

Odnawialne Źródła Energii 3. Zakup i montaż kolektorów słonecznych 4. Zakup i montaż pomp ciepła Bank Ochrony Środowiska S.A., który istnieje od 1991 roku. BOŚ jest uniwersalnym bankiem komercyjnym, specjalizującym się w finansowaniu przedsięwzięć służących ochronie środowiska i współpracuje z organizacjami zajmującymi się finansowaniem ochrony środowiska, tj. NFOŚiGW, WFOŚiGW oraz innymi funduszami pomocowymi. Bank współfinansuje szerokie spektrum zadań z zakresu: ochrony wody i gospodarki wodnej, ochrony atmosfery, ochrony powierzchni ziemi.

EkoFundusz, którego zadaniem jest dofinansowanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które mają nie tylko istotne znaczenie w skali regionu czy kraju, ale także wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe przez społeczność międzynarodową w skali europejskiej, a nawet światowej. EkoFundusz wyklucza możliwość dofinansowania przedsięwzięć, których celem jest rozwiązywanie jedynie lokalnych problemów. Zadaniem EkoFunduszu jest ponadto ułatwienie transferu na polski rynek najlepszych technologii, a także stymulowanie rozwoju polskiego przemysłu ochrony środowiska.

102

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Program LIFE 2014-2020

Program LIFE to kontynuacja realizowanego w okresie 2007-2013 programu LIFE+. Jest to jedyny instrument dedykowany wyłącznie środowisku i zapewniający środki finansowe na jego ochronę. Komisja Europejska zaproponowała, aby w perspektywie 2014-2020 budżet programu wyniósł 3,2 miliarda euro. Oprócz większych niż do tej pory nakładów finansowych Komisja obiecuje również zwiększenie elastyczności i uproszczenie zasad.

W nowym okresie finansowania w ramach LIFE wyróżnione zostały dwa podprogramy dedykowane: podprogram na rzecz środowiska i podprogram na rzecz klimatu. Priorytety LIFE obejmą: obszary Natura 2000, woda, odpady i powietrze, a duży nacisk kładziony będzie na projekty komplementarne z innymi projektami unijnymi i krajowymi instrumentami finansowymi oraz większą skalę terytorialną.

Beneficjentami programu mogą być:

 przedsiębiorcy  administracja publiczna  organizacje pozarządowe Program na rzecz środowiska będzie wspierać działania w następujących dziedzinach:

 ŚRODOWISKO I EFEKTYWNOŚĆ WYKORZYSTANIA ZASOBÓW – innowacyjne rozwiązania w zakresie lepszego wdrażania polityki w dziedzinie środowiska i integracji celów związanych z ochroną środowiska w innych sektorach  RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA – opracowanie najlepszych praktyk służących powstrzymaniu utraty różnorodności biologicznej i przywróceniu usług ekosystemowych, z zachowaniem głównego celu, jakim jest wspieranie sieci Natura 2000, szczególnie poprzez zintegrowane projekty zgodne z traktowanymi priorytetowo ramowymi programami działania państw członkowskich  ZARZĄDZANIE W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA I INFORMACJA – propagowanie wymiany wiedzy, rozpowszechnianie najlepszych praktyk, działanie na rzecz lepszego przestrzegania przepisów oraz kampanie na rzecz podnoszenia świadomości społecznej

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020

103

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Celem programu jest: Wsparcie gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów i przyjaznej

środowisku oraz sprzyjającej spójności terytorialnej i społecznej.

Cel główny PO IŚ wynika z jednego z trzech priorytetów Strategii Europa 2020 jest wzrost zrównoważony rozumiany jako wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej, w której cele środowiskowe są dopełnione działaniami na rzecz spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Priorytet ten został oparty na równowadze oraz wzajemnym uzupełnianiu się działań w trzech podstawowych obszarach:

 czystej i efektywnej energii, w tym efektywności energetycznej, ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych, rozwoju energii ze źródeł odnawialnych oraz integracji i poprawy funkcjonowania europejskiego rynku energii;  adaptacji do zmian klimatu oraz efektywnego korzystania z zasobów, wzmocnieniu odporności systemów gospodarczych na zagrożenia związane z klimatem oraz zwiększeniu możliwości zapobiegania zagrożeniom (zwłaszcza zagrożeniom naturalnym) i reagowania na nie;  konkurencyjności, w tym wnoszeniu istotnego wkładu w utrzymanie przez UE prowadzenia na światowym rynku technologii przyjaznych środowisku, zapewniając jednocześnie efektywne korzystanie z zasobów i usuwając przeszkody w działaniu najważniejszych infrastruktur sieciowych

OŚ PRIORYTETOWA I: Zmniejszenie emisyjności gospodarki

W obrębie osi priorytetowej I. zaplanowano wsparcie wybranych priorytetów inwestycyjnych celu tematycznego 4. Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach. Koncentracja interwencji w ramach jednej osi zapewni spójność w realizacji działań powiązanych ze sobą i silniej przyczyni się do osiągnięcia sformułowanych celów związanych z podniesieniem efektywności energetycznej oraz rozwojem odnawialnych źródeł energii. Sprzyjające realizacji sformułowanych celów będą działania wynikające z przygotowanych przez samorządy planów gospodarki niskoemisyjnej, obejmujących takie zagadnienia jak przeciwdziałanie zmianom klimatu, poprawa jakości powietrza na obszarach, na których odnotowano przekroczenia standardów jakości powietrza i realizowane są programy ochrony powietrza, zaopatrzenie w energię i jej zużycie oraz zapewnienie bezpieczeństwa zasilania,

104

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 promowanie „czystego” transportu miejskiego uwzględniającego rosnące potrzeby mobilności mieszkańców miast i ich obszarów funkcjonalnych.

Taka integracja działań w jednej osi priorytetowej, w połączeniu z działaniami w pozostałych osiach priorytetowych (w szczególności osiami II. oraz III., częściowo również IV.) przyczyni się do lepszej realizacji celów zrównoważonego gospodarowania zasobami, poprawy stanu środowiska oraz zapewnienia gospodarce bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię.

OŚ PRIORYTETOWA II: Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu

W ramach osi II. połączono priorytety inwestycyjne z dwóch celów tematycznych 5. i 6., tj. Promowanie dostosowania do zmian klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem oraz Zachowanie i ochrona środowiska oraz promowanie efektywnego gospodarowania zasobami. Integracja w jednej osi działań infrastrukturalnych i innych działań pro środowiskowych, w tym związanych z adaptacją do zmian klimatu, zapewni spójność planowania i wdrażania projektów, a przez to przyczyni się to do lepszego osiągania założonych celów niż miałoby to miejsce w przypadku odrębnych osi priorytetowych. Koncentracja interwencji w ramach jednej osi finansowanej z Funduszu Spójności zapewni ponadto elastyczność w realizacji powiązanych ze sobą działań zmierzających do osiągnięcia celów określonych dla ww. celów tematycznych.

Działania w ramach osi będą koncentrować się na rozwoju infrastruktury w zakresie gospodarki odpadami i wodno-ściekowej, przeciwdziałaniu spadku różnorodności biologicznej, zwiększeniu możliwości zapobiegania zagrożeniom naturalnym oraz wzmocnieniu odporności na zagrożenia związane z negatywnymi efektami zmian klimatu. Motywacją do podejmowania działań na rzecz lepszego wykorzystania zasobów jest z jednej strony ich efekt gospodarczy, z drugiej strony zaś poprawa jakości życia ludzi dzięki zapewnieniu lepszego stanu środowiska. Ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu są zagadnieniami horyzontalnymi i nie powinny być rozpatrywane w oderwaniu od pozostałych obszarów interwencji Programu. Niezwykle istotny wpływ na poprawę stanu środowiska będą miały również działania realizowane w ramach innych osi Programu, np. dla poprawy jakości powietrza kluczowe znaczenie będą miały działania związane z ograniczeniem niskiej emisji (podejmowane w ramach I. osi priorytetowej) oraz wsparcie dla transportu przyjaznego środowisku (podejmowane w III. oraz częściowo IV. Osi)

105

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

OŚ PRIORYTETOWA III:

Rozwój infrastruktury transportowej przyjaznej dla środowiska i ważnej w skali europejskiej W ramach osi III. połączono wybrane priorytety inwestycyjne z celów tematycznych 4. i 7., tj. Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach oraz Promowanie zrównoważonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najważniejszych infrastruktur sieciowych. Koncentracja wsparcia w tym obszarze w jednej osi priorytetowej finansowanej w całości z FS (sieci TEN- T, transport przyjazny środowisku) zapewni spójność oraz elastyczność w realizacji działań powiązanych ze sobą, choć zmierzających do osiągnięcia rezultatów z różnych celów tematycznych. Ponadto integracja w jednej osi działań transportowych zapewni spójność planowania i wdrażania projektów transportowych (w tym monitorowania postępu rzeczowego ich realizacji), a przez to przyczyni się do lepszego osiągania założonych celów, niż miałoby to miejsce w przypadku oddzielnych osi dla poszczególnych gałęzi transportu. Koncentracja działań z różnych celów tematycznych przyczyni się do realizacji celu na poziomie osi związanego z poprawą dostępności terytorialnej kraju i zmniejszenia negatywnego wpływu transportu na stan środowiska naturalnego. Działania podejmowane w ramach danej osi służyć będą również realizacji celów określonych dla osi I. dotyczącej gospodarki niskoemisyjnej

PRIORYTETOWA VI: Ochrona i rozwój dziedzictwa kulturowego

Oś priorytetowa VI. została ograniczona do jednego priorytetu inwestycyjnego celu tematycznego 6. Zachowanie i ochrona środowiska oraz promowanie efektywnego gospodarowania zasobami,, niemniej stanowi integralne uzupełnienie całościowej interwencji podejmowane w obrębie tego celu, dedykowanego szeroko pojętym zasobom (nie tylko środowiskowym, ale również kulturowym). Zrównoważony rozwój zakłada wspieranie efektywnego wykorzystania zasobów zarówno naturalnych, jak i będących wynikiem działalności człowieka, poprzez swoją wartość stanowiących dziedzictwo dla przyszłych pokoleń.

Szczególne miejsce zajmuje tu dziedzictwo kulturowe, zarówno materialne, jak i niematerialne, które taktowane jest kompleksowo, jako integralny element szeroko pojętych zasobów, których efektywne wykorzystanie przynosi wymierne korzyści środowiskowe oraz gospodarcze. Dziedzictwo kulturowe oraz zasoby kultury są ważnym czynnikiem postaw kreatywnych w

106

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 społeczeństwie, może wpływać na wspieranie działań innowacyjnych wynikających ze zwiększonych kompetencji kulturowych, a tym samym pozytywnie oddziaływać na rozwój gospodarczy. Jednocześnie istotnie wpływa m.in. na zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej i osiedleńczej regionów, determinuje rozwój turystyki, tworzy rynek pracy, kreuje przemysły kultury, a także współokreśla funkcje metropolitalne miast w układach ekonomicznym i przestrzennym.

Dziedzictwo kulturowe należy więc widzieć w szerokim kontekście czynników wspierających rozwój zrównoważony, tak z uwagi na konieczność zachowania i rozwoju jego tkanki materialnej, komplementarnej wobec dziedzictwa naturalnego i przyrodniczego oraz w kontekście związków kultury z celami rozwoju ekonomicznego i społecznego, do których wnosi znaczący wkład.

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020

Podstawą do wyznaczenia obszarów wsparcia dla dwufunduszowego Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2014 -2020 (RPO WM 2014-2020) jest przede wszystkim Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 r. Innowacyjne Mazowsze (SRWM), a także ustalenia przyjęte w projekcie aktualizacji Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego.

RPO WM 2014-2020, którego głównym celem jest inteligentny, zrównoważony rozwój zwiększający spójność społeczną i terytorialną przy wykorzystaniu potencjału mazowieckiego rynku pracy, stanowi narzędzie realizacji polityki rozwoju prowadzonej przez Samorząd Województwa Mazowieckiego.

Dokument uwzględnia cele tematyczne zdefiniowane przez Komisję Europejską oraz odpowiada na zidentyfikowane wyzwania regionu w zakresie stymulowania rozwoju społecznego i gospodarczego, w powiązaniu z celami nakreślonymi przez Strategię Europa 2020.

Zadania z zakresu ochrony środowiska przewidziane do dofinansowania w ramach RPO WM 2014-2020

107

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

OŚ PRIORYTETOWA III –Przejście na gospodarkę niskoemisyjną

CEL TEMATYCZNY 4

Proponowane obszary wsparcia dotyczące:

1. Zwiększenie udziału niekonwencjonalnych, w tym odnawialnych źródeł energii w ogólnej produkcji energii;

2. Poprawa efektywności energetycznej i zmniejszenie emisji CO 2.

Typy projektów:

1.Wytwarzanie energii elektrycznej i cieplnej pochodzącej ze źródeł odnawialnych (energia wiatrowa, wodna, słoneczna, geotermalna, organiczna/biomasa, inna), wraz z podłączeniem ich do sieci dystrybucyjnej;

2. Kompleksowa modernizacja i renowacja budynków: wspieranie efektywności energetycznej MŚP;

OŚ PRIORYTETOWA IV

Gospodarka przyjazna środowisku i społeczeństwu

Proponowane obszary wsparcia dotyczące :

• Inwestycje w sektorze gospodarki odpadami zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami, w celu wypełnienia zobowiązań wynikających z dyrektyw unijnych i WPGO;

• Wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej ubogich społeczności i obszarów miejskich i wiejskich.

Typy projektów :

• Rozbudowa i modernizacja regionalnych instalacji przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) oraz instalacji zastępczych w celu spełnienia przez nie standardów RIPOK ;

108

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

• Rozwój infrastruktury obszarów rewitalizowanych w celu aktywizacji społecznej i gospodarczej ubogich społeczności lokalnych.

Tabela 382. Zadania inwestycyjne do realizacji

Lp Nazwa zadania Okres realizacji Źródła finansowania 1 Rekultywacja Składowiska 2017-2018 Budżet Gminy, odpadów innych niż niebezpieczne środki UE/ i obojętne zlokalizowanego w WFOŚiGW miejscowości Mroczki – Rębiszewo 2 Przebudowa Stacji uzdatniania 2016-2017 Budżet Gminy, wody we wsi Załuzie środki UE/ WFOŚiGW 3 Rozbudowa Stacji uzdatniania 2017-2018 Budżet Gminy, wody we wsi Dzbądz środki UE/ WFOŚiGW 4 Rozbudowa Stacji uzdatniania 2018 Budżet Gminy, wody we wsi Chełsty środki UE/ WFOŚiGW 5 Odbiór i utylizacja azbestu na 2016-2023 Budżet Gminy, terenie Gminy środki UE/ WFOŚiGW 6 Budowa przydomowych 2016-2023 Budżet Gminy, oczyszczalni ścieków na terenach środki UE/ zabudowy kolonijnej na terenie WFOŚiGW Gminy 7 Budowa kanalizacji deszczowej w 2019-2020 Budżet Gminy, Różanie w ul. Gdańskiej środki UE/ WFOŚiGW

109

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

8 Przebudowa sieci kanalizacyjnej i 2019-2020 Budżet Gminy, wodociągowej w Różanie w ul. środki UE/ Gdańskiej WFOŚiGW 9 Rozbudowa Oczyszczalni ścieków 2020 Budżet Gminy, w Różanie środki UE/ WFOŚiGW 10 Budowa kanalizacji sanitarnej we 2020-2022 Budżet Gminy, wsi Prycanowo i Podborze środki UE/ WFOŚiGW

11 Budowa kanalizacji sanitarnej we 2022-2023 Budżet Gminy, wsi Paulinowo środki UE/ WFOŚiGW

VI. Wskaźniki monitorowania Wskaźniki monitorowania można podzielić na 3 grupy:

Wskaźniki produktu - opisujące rozmiar podejmowanych przedsięwzięć w ramach danego projektu, na przykład liczba zamkniętych dzikich wysypisk.

Wskaźniki rezultatu - związane z bezpośrednimi i natychmiastowymi efektami przedsięwzięcia (projektu). Informują one o zmianach, jakie nastąpiły tuż po wdrożeniu danego przedsięwzięcia. Efekty bezpośrednie mogą być mierzone wartościowo i ilościowo, w tym ilość zutylizowanych odpadów.

Wskaźniki oddziaływania - opisujące efekty odległe w czasie lub efekty pośrednie nie ograniczające się do korzyści beneficjentów (korzyści zewnętrzne). Pomiar tego typu efektów pośrednich jest tylko częściowo możliwy na wybranych przykładach, dających się zidentyfikować i zmierzyć. Całość efektów pośrednich może nie być jednoznacznie określona, może być jednak szacowana, np. % zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska

Wskaźniki monitorowania projektowanych przedsięwzięć powinny być realne, trafnie dobrane, mierzalne - umożliwiające porównania, wiarygodne i dostępne. Na przykładzie monitorowania działań będzie możliwe tworzenie warsztatu oceny oddziaływania na środowisko. Stworzenie w miarę pełnego indeksu wskaźników monitorowania projektów

110

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023 może stanowić podstawę do określenia monitorowania całego Programu. Powinny być a dekwatne do projektowanych przedsięwzięć oraz powinny mieć wpływ na korekty układu priorytetów, opartych na diagnozie stanu istniejącego.

Lista oczekiwanych wskaźników monitoringu:

 zmniejszenie zanieczyszczenia atmosferycznego,  wzrost świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży (ilość osób biorących udział w szkoleniach, konkursach itp.) ,  wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa dorosłego (ilość osób biorących udział w szkoleniach, konkursach itp.),  liczba nowych przyłączy kanalizacyjnych – szt.,  długość wybudowanej sieci kanalizacyjnej - km,  liczba osób podłączonych do sieci kanalizacyjnej szt.,  liczba zmodernizowanych kotłowni – szt.,  liczba zmodernizowanych kotłowni z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii – szt.,

111

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

VII. Wykorzystane materiały 1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r. poz. 672 z późn.zm.)

2. Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. z 2015 r., poz. 2273 z późn.zm.)

3. Ustawa z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1223 z późn. zm.) 4. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2016 r., poz. 353 z późn. zm.) 5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie przypadków, w których wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza z instalacji nie wymaga pozwolenia (Dz. U. z 2010 r., Nr 130, poz. 881) 6. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. z 2010 r., Nr 130 poz. 880) 7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2010 r., Nr 16, poz. 87) 8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2014 r., poz. 112)

112

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 października 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinien odpowiadać program ochrony środowiska przed hałasem (Dz. U. z 2002 r., Nr 179 poz. 1498) 10. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń używanych na zewnątrz pomieszczeń w zakresie emisji hałasu do środowiska ( Dz. U. z 2005 r., Nr 263 poz. 2202) 11. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. z 2005 r., Nr 157 poz. 1318) 12. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 25 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących rejestru zawierającego informacje o stanie akustycznym środowiska (Dz. U. z 2008 r., Nr 82 poz. 500) 13. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2010 r. w sprawie ustalenia wartości wskaźnika hałasu LDWN (Dz. U. z 2010 r., Nr 215, poz. 1414) 14. Rozporządzenie Ministra Transportu z dnia 30 stycznia 2007 r. w sprawie określenia zakresu informacji wymaganych do wydania decyzji o wprowadzeniu ograniczeń lub zakazów wykonania operacji lotniczych w celu ograniczenia hałasu emitowanego na lotnisku (Dz. U. z 2007 r., nr 21 poz. 133) 15. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 września 2001 r. w sprawie wysokości jednostkowych stawek kar za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu (Dz. U. z 2001 r., Nr 120, poz. 1285) 16. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 grudnia 2006 r. w sprawie dróg, linii kolejowych i lotnisk, których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach, dla których jest wymagane sporządzenie map akustycznych oraz określenie granic terenów objętych tymi mapami (Dz.U. 2007 nr 1 poz. 8) 17. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19 maja 2004 r. w sprawie zakazów lotów dla statków powietrznych niespełniających wymogów ochrony środowiska w zakresie ochrony przed hałasem ( Dz. U. z 2004 r., Nr 140, poz. 1486) 18. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie rodzajów wyników pomiarów prowadzonych w związku z eksploatacją instalacji lub urządzenia i innych danych oraz terminów i sposobu ich prezentacji (Dz. U. z 2008 r., Nr 215 poz. 1366)

113

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

19. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie zgłoszenia instalacji wytwarzających pola elektromagnetyczne ( Dz. U. z 2010 r., Nr 130, poz. 879) 20. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. z 2007 r., Nr 221 poz. 1645) 21. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o kompatybilności elektromagnetycznej (Dz. U. z 2016 r., poz. 1258 z późn. zm.) 22. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r., Nr 192, poz. 1883) 23. Raporty Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie na lata 2011- 2015 24. Badania natężenia ruchu i pomiary hałasu wykonane przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad 25. http://www.wios.warszawa.pl 26. www.isap.sejm.gov.pl 27. www.gddkia.gov.pl 28. www.ekoportal.gov.pl 29. Mały słownik geologiczny Grażyna Niemczunow, Jan Burchart Warszawa 1963 30. Słownik Hydrogeologiczny Pod redakcją Antoni S. Kleczkowski, Andrzej Różkowski Warszawa 1997 31. Geografia Regionalna Polski Jerzy Kondracki Warszawa 1998 32. Postawy rolnictwa i wyceny nieruchomości rolnych Pod redakcją Ryszard Cymerman Olsztyn 2011 33. http://www.psh.gov.pl 34. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023. 35. Program Ochrony Powietrza Województwa Mazowieckiego 36. Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Mazowieckiego 37. http://warszawa.rzgw.gov.pl 38. UCHWAŁA Nr 184/13 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO z dnia 25 listopada 2013 r. w sprawie programu ochrony powietrza dla stref województwa

114

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

mazowieckiego, w których został przekroczony poziom docelowy benzo(a)pirenu w powietrzu 39. WWW. stat.gov.pl- Bank Danych Lokalnych 40. Strona internetowa Gminy Różan 41. Materiały uzyskane w Urzędzie Gminie w Różanie 42. Strategia rozwoju Gminy Różan

Spis tabel Tabela 1. Odległości od najbliższych miast ...... 9 Tabela 2. Zestawienie dróg powiatowych ...... 13 Tabela 3. Zestawienie dróg gminnych ...... 13 Tabela 4. Porównanie gęstości zaludnienia Gminy Różan, powiatu makowskiego i województwa mazowieckiego ...... 14 Tabela 5.Zestawienie gęstości zaludnienia w poszczególnych gminach powiatu makowskiego ...... 14 Tabela 6. Podstawowe kryteria obrazujące jakość życia na terenie Gminy Różan ...... 15 Tabela 7. Zestawienie wskaźników porównawczych powiatu makowskiego i Gminy miejsko- wiejskiej Różan w 2014 roku ...... 16 Tabela 8.Użytkowanie gruntów na terenie Gminy Różan w 2014 roku ...... 18 Tabela 9. Jednostki systemu gleb ...... 20 Tabela 10. Klasy botaniczne gleb ...... 21 Tabela 11.Jakość ocenianych wód powierzchniowych w punkcie Narew od Omulwi do Różu ...... 28 Tabela 12. Jakość ocenianych wód powierzchniowych w punkcie Narew od Różu do zbiornika Dębe ...... 29 Tabela 13. Jakość ocenianych wód powierzchniowych w punkcie Różanica- Różan ...... 29 Tabela 14. Objaśnienia do tabeli nr 11,12,13 ...... 30 Tabela 15. Zestawienie punktów badawczych wód podziemnych w sieci krajowej PIG w latach 2010 - 2014 ...... 36 Tabela 16. Zużycie wody na terenie Gminy Różan w latach 2012-2014...... 42 Tabela 17. Zestawienie ilości odprowadzanych ścieków komunalnych i przemysłowych z terenu Gminy Różan w latach 2012-2014 ...... 44

115

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Tabela 18. Długość zbiorczej sieci kanalizacyjnej oraz przyłączy kanalizacyjnych na terenie Gminy Różan w latach 2012-2014 ...... 44 Tabela 19. Liczba osób korzystających ze zbiorczej sieci kanalizacyjnej na terenie Gminy Różan w latach 2012-2014 ...... 45 Tabela 20.Udział ludności odprowadzającej ścieki do zbiorników bezodpływowych na terenie Gminy Różan w latach 2012-2014 ...... 45 Tabela 21. Wykaz oczyszczalni komunalnych i przemysłowych na terenie Gminy Różan .... 45 Tabela 23. Odpady komunalne zebrane w Gminie Różan ...... 47 Tabela 24. Charakterystyka składowiska na terenie Gminy Różan ...... 48 Tabela 25. Obszary przekroczeń poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefach województwa mazowieckiego ...... 56 Tabela 26. Obszary o najniższym stężeniu bezo(a)pirenu ...... 56 Tabela 27. Badania jakości powietrza na terenie Miasta Ostrołęka ...... 62 Tabela 28. Wyniki pomiarów wskaźników (krótkookresowych) mających zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska w odniesieniu do jednej doby w miejscowości Różan ...... 67 Tabela 29. Pomiary natężenia hałasu na drogach krajowych na terenie Gminy Różan ...... 69 Tabela 30. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu zgodnie z Rozporzadzeniem Ministra Środowiska z dnia 22 stycznia 2014 r...... 69 Tabela 31. Wyniki badań hałasu na terenie powiatu makowskiego ...... 70 Tabela 32. Pomiary natężenia hałasu na terenie powiatu makowskiego ...... 70 Tabela 33. Pomiary natężenia hałasu na terenie powiatu makowskiego ...... 71 Tabela 34. Pomiary natężenia hałasu na terenie powiatu makowskiego ...... 71 Tabela 35. Stacje telefonii komórkowej zlokalizowane na terenie Gminy Różan ...... 74 Tabela 36. Wyniki pomiaru promieniowania elektromagnetycznego na terenie Miasta Różan ...... 76 Tabela 37. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych dla miejsc dostępnych dla ludności ...... 76 Tabela 38.Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową ...... 77 Tabela 39. Gatunki ptaków wymienione w załączniku 1 Dyrektywy Ptasiej (Dyrektywy Rady 79/409/EWG) ...... 78

116

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Różan na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2023

Tabela 40. Pomniki przyrody ustanowione Rozporządzeniem Nr 15 Wojewody Mazowieckiego z dnia 26 lutego 2008r. w sprawie pomników przyrody położonych na terenie powiatu makowskiego ...... 86 Tabela 41.Zestawienie danych odnośnie lasów w Gminie Różan na tle powiatu makowskiego ...... 87 Tabela 42. Zadania inwestycyjne do realizacji ...... 109

Spis rysunków Rysunek 1. Położenie Gminy Różan ...... 10 Rysunek 2. Lokalizacja Gminy Różan na tle miejscowości wymienionych w tabeli 1 ...... 11 Rysunek 3.Lokalizacja JDWPd 50 ...... 37 Rysunek 4. Lokalizacja JDWPd 51 ...... 38 Rysunek 5. Lokalizacja strefy mazowieckiej ...... 54 Rysunek 6. Punkty pomiarowe hałasu w 2015 roku ...... 66 Rysunek 7. Lokalizacja stacji telefonii komórkowej na terenie Gminy Różan ...... 75

117