Ontmoet de toekomst Nieuwe perspectieven op een flexibele arbeidsmarkt Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de

Ontmoet de toekomst

Ontmoet de toekomst Nieuwe perspectieven op een flexibele arbeidsmarkt inhoud

Een boek over de (flexibele) arbeidsmarkt van de toekomst, uitgegeven ter gelegenheid van de voorzitterswissel op 19 mei 2014. Een boek ook dat richting geeft aan de nieuwe koers Inleiding van Jurriën Koops, directeur abu voor de flexbranche. Het veranderende arbeidsmarktlandschap vereist immers een andere Visie over de rol die de abu en zijn leden in het rol van flexaanbieders en biedt bovendien volop kansen. veranderende arbeidsmarktlandschap spelen. Dertien deskundigen geven in Ontmoet de toekomst een heldere visie, adviseren en inspireren. 8 Inlenende bedrijven en abu-leden geven een kijkje in hun keuken en flexprofessionals vertellen over hun werk. En ook de resultaten van het tno-onderzoek De toekomst van flex zijn natuurlijk in dit boek terug te vinden. De flexibele schil in cijfers Hoe ziet de flexschil er volgens het cbs in Nederland echt uit? 13

tno-onderzoek naar flex Paulien Bongers van tno licht onderzoek naar flexibiliseringsbehoeften en flexstrategieën in Nederland toe. 20

Ontwikkelingen uitzendbranche Jacques van den Broek, ceo Randstad, over de belangrijkste trends op de arbeidsmarkt. 30 4 Ontmoet de toekomst

Essay’s Inspirerende visies van deskundigen Frank Kalshoven Hans van der Steen op de arbeidsmarkt van de toekomst. We moeten de levensloop van Duurzame flexibiliteit mag Ieder vanuit zijn eigen expertise. mensen anders gaan inrichten. geen lege huls blijven. 50 90

Nicolette van Gestel Paul Schnabel Inleiding van Jurriën Koops, directeur abu Joop Schippers Het sociale stelsel en Het belang van werk zal in Visie over de rol die de abu en zijn leden in het De inclusieve arbeidsmarkt de arbeidsmarkt zijn uit de toekomst alleen veranderende arbeidsmarktlandschap spelen. is een win-win-situatie. elkaar gegroeid. maar toenemen. 8 16 58 98

Robbert Coenmans Marc van der Meer De flexibele schil in cijfers Bas ter Weel Lifetime employment is Ook flexwerkers moeten Hoe ziet de flexschil er volgens Naar een arbeidsmarkt iets van vroeger en niet onderdeel zijn van het cbs in Nederland echt uit? nieuwe stijl. van de toekomst. de lerende economie. 13 26 66 106

tno-onderzoek naar flex Wiebe Draijer Martijn Aslander Willem Vermeend Paulien Bongers van tno licht onderzoek Er zijn tektonische aardverschui- In onze huidige samenleving De arbeidsmarkt naar flexibiliseringsbehoeften en vingen gaande op onze is iedereen met elkaar van vandaag is er flexstrategieën in Nederland toe. arbeidsmarkt. verbonden. morgen niet meer. 20 34 74 114

Ontwikkelingen uitzendbranche Aukje Nauta Maurice Limmen Jacques van den Broek, ceo Randstad, Flexleveranciers moeten zich We moeten komen tot over de belangrijkste trends gaan ontpoppen tot een nieuwe ordening van op de arbeidsmarkt. transitiemakelaars. onze arbeidsmarkt. 30 42 82 5 inhoud

Opdrachtgevers Hoe wordt werk georganiseerd, waar wordt dit door bepaald Wijnand de Valk en welke rol zien inlenende van Janssen Biologics bedrijven voor flexleveranciers? 38

Wil Klerks van Arriva Nederland 54

Teun Verheij van Albron 70

Laurens Tuinhout van PostNL Paketten 86

Jan Helms van FrieslandCampina 102 6 Ontmoet de toekomst

Flexleveranciers Flexprofessionals Hoe gaan flexleveranciers Welke kans biedt Wijnand de Valk om met de veranderende Jeroen Driessen flexwerk en hoe zien Kelly Vervoorn van Janssen Biologics vraag van opdrachtgevers van Driessen hrm zij hun toekomst als Uitzendkracht 38 en werknemers? 46 flexprofessional? 41

Manue Azoulay Wil Klerks van swa Uitzenden Argenies Coffie van Arriva Nederland en Detacheren Wajonger 54 62 57

Teun Verheij Tom Sijpestijn Hayrettin Örgü van Albron van Flexspecialisten Zzp’er 70 78 73

Laurens Tuinhout Marja Beumer Dieuwertje Meulenbroek van PostNL Paketten van Projob Payrollkracht 86 94 89

Jan Helms Kees Stroomer Bert voor de Poorte van FrieslandCampina van Tempo-Team bbl’er 102 110 105 7 Inleiding

Drs. Jurriën Koops, directeur abu ‘De flexbranche biedt oplossingen voor de grote uitdagingen op de arbeidsmarkt’

en boek ter gelegenheid van de voorzitterswissel bij de abu, nu Hans Kamps na vijftien dienstbare jaren het stokje overdraagt aan Aart van der Gaag. Maar vooral ook een boek dat richting geeft aan een nieuwe koers voor de branche. Met dat idee gingen we een aantal maanden geleden aan de slag. Het resultaat ligt nu voor u. Dertien essays van prominenten uit het veld. Interviews met abu-leden, met inlenende bedrijven en flexkrachten. En, niet Ete vergeten, de resultaten van het tno-onderzoek De toekomst van flex. Al die verhalen samen schetsen het beeld van de arbeidsmarkt van de toekomst en de uitdagingen en kansen die er liggen voor aanbieders van flexibele arbeid. Op dit moment mag de branche door de economische malaise misschien de wind tegen hebben, maar op lange termijn hebben flexleveranciers de stroom volop mee. Want één ding is zeker: de behoefte aan flexibiliteit bij bedrijven en werknemers zal de komende jaren eerder toe- dan afnemen.

8 Ontmoet de toekomst

oor werkgevers zal flexibiliteit het komende wordt, zal de uitzendbranche zich in mijn optiek dan privé. Voor deze groep ‘nieuwe werknemers’ is het vaste decennium een must zijn. De conjunctuur ook in de komende jaren gaan transformeren naar een contract niet meer heilig: werkzekerheid is belangrijker dan is grilliger en minder voorspelbaar dan ooit. aanbieder van totaaloplossingen. baanzekerheid. Arbeidsrelaties zullen in de toekomst Door globalisering en snelle technologische ook veel meer een hybride karakter gaan krijgen. Zo kan Vontwikkelingen neemt de concurrentie toe. Dat maakt Om een parallel te trekken: Philips maakte vroeger iemand een deel van de week als zzp’er werken, en ook dat bedrijven zich flexibel moeten kunnen opstellen. lampen, tegenwoordig leveren ze lichtconcepten. nog twee dagen in de week in loondienst zijn. Veertig Ze moeten zich continu kunnen aanpassen aan een Ook onze dienstverlening heeft zich in de loop der jaren jaar bij dezelfde werkgever zal steeds meer een relict uit veranderende marktvraag. Dat heeft grote gevolgen voor doorontwikkeld. Uitzenders waren in de beginjaren vroeger tijden blijken te zijn. De toenemende behoefte de organisatie van werk. Bedrijven zullen geneigd zijn om vooral bezig met het invullen van ‘piek en ziek’, in de aan flexibiliteit bij werknemers vraagt echter wel een alleen dat nog te doen, waar ze echt goed in zijn. De rest jaren negentig waren ze leveranciers van structurele andere rol van flexleveranciers. Zij zullen veel meer nog van het werk zal worden uitbesteed aan ketenpartners. flexibiliteit en nu gaan we veel meer toe naar het dan nu, de werknemer moeten gaan ondersteunen bij De onderneming van de toekomst wordt daarmee een organiseren en aanbesteden van werk. Daarbij zal ook zijn of haar loopbaanplanning, bij scholing en bij het keten van samenhangende partijen die gezamenlijk een een deel van het werkgeverschap worden overgenomen. opbouwen van een (digitaal) ‘carrièredossier’. product of een dienst voortbrengen. Zo zijn er nu al uitzenders die de hele bedrijfsvoering overnemen: van advies, tot en met organisatie, planning, Onomkeerbare trend Totaaloplossingen opleidingen en al het werk daaromheen. Niet alleen op het microniveau van de werknemer en in- Dat maakt dat de rol van flexaanbieders een andere Naast werkgevers, hebben ook werknemers behoefte aan dividuele bedrijven zien we belangrijke ontwikkelingen. zal worden. Vanuit bedrijven zal vraag komen naar flexibiliteit. Een jongere van 25 jaar kijkt tegenwoordig Ook op het macroniveau van onze samenleving zullen leveranciers die helpen bij het organiseren van het werk. heel anders naar de arbeidsmarkt, dan een 50-jarige vergrijzing en ontgroening grote impact hebben. We zien Inleners zullen behoefte hebben aan een brede flexmix. werknemer. Voor jongeren is flexibiliteit a fact of life, een onomkeerbare trend naar een krimpende beroeps- Die bestaat niet alleen uit uitzendkrachten, maar ook uit vaak zelfs een ambitie. Steeds meer werk is door bevolking. Dat zal in mijn ogen niet leiden - zoals wel zzp’ers, werknemers met tijdelijke interne contracten ict-toepassingen niet meer gebonden aan tijd en plaats. eens wordt verondersteld - tot een absolute krapte over en uit het outsourcen van hele onderdelen van het Werknemers willen veel meer zelf bepalen wat ze wanneer de hele linie. Technologische innovaties, in bijvoorbeeld bedrijfsproces. Doordat de organisatie van werk diffuser doen en hechten aan een goede balans tussen werk en de zorg, leiden ertoe dat we met minder mensen méér

Wat mij betreft worden we de komende tien jaar als branche een maatschappelijke bondgenoot. Wij zijn immers niet het probleem, maar deel van de oplossing.

9 Inleiding

kunnen doen. Niettemin: in een aantal sectoren - zoals Buitenspel voorstellen dat Ruud Lubbers dat ooit voor ogen bijvoorbeeld de logistiek en de techniek - zal die krapte Toch staan nog altijd anderhalf miljoen mensen had toen hij de inmiddels historische woorden zich zonder twijfel voordoen. Die schaarste biedt buitenspel. Mensen die nu geen toegang hebben tot ‘Nederland is ziek’ uitsprak. kansen aan de flexbranche, en niet alleen op het gebied werk. Het overgrote deel van deze mensen is naar van intersectorale mobiliteit. Bedrijven zullen ook steeds mijn stellige overtuiging wel in staat om te werken. Ook vooroordelen belemmeren nog altijd de toegang meer buiten onze landgrenzen op zoek gaan naar werk- Maar waarom lukt het niet ze aan een baan te helpen? tot werk. Of het nu gaat om mensen die (langdurig) in nemers. De schaarste aan personeel zal deels ook worden Daar is een aantal redenen voor. Allereerst: we hebben de bijstand zitten, arbeidsgehandicapten of ouderen. opgelost door verdere automatisering. Met als gevolg dat arbeid voor werkgevers duur en risicovol gemaakt. Als Waarom is oud tegenwoordig synoniem voor overbodig? er minder ‘handjes’ nodig zijn, en er meer vraag komt naar morgen de helft van de zzp’ers besluit iemand in dienst 70% van de mensen die in de Top-200 van invloedrijkste hoger geschoold werk. Ook die frictie op de arbeidsmarkt te nemen, heb je in één keer 400.000 mensen extra aan Nederlanders staat, is vijftigplusser. Leeftijd is voor hen kan mogelijkheden bieden voor flexleveranciers. het werk. Dat zal niet gebeuren, omdat de zzp’er wordt blijkbaar geen beletsel om goed te functioneren. Toch is de afgeschrokken door allerlei onoverzichtelijke risico’s realiteit voor werkloze ouderen dat hun kans op een baan Hoe dan ook, het is de komende jaren alle hens aan dek. en bureaucratische verplichtingen. Voor werkgevers minder dan 10% is. Het is noodzakelijk om vooroordelen Iedereen die kan werken, zal ook moeten werken. is arbeid steeds duurder geworden, ook omdat de weg te nemen en werkgevers te laten zien wat de waarde En meer jaren van ons leven, om ervoor te zorgen dat laatste twintig jaar de financiële gevolgen voor ziekte, is van mensen die nu langs de kant staan. Flexleveranciers we onze economische groei op peil houden om zo onze arbeidsongeschiktheid en werkloosheid op hen zijn zijn bij uitstek de partij om die meerwaarde van mensen welvaart te ‘verzekeren’. Er is dus een economische afgewenteld. Maar juist een ondernemer probeert de koek goed over het voetlicht te brengen. noodzaak om te komen tot een inclusieve arbeidsmarkt. van de arbeidsmarkt groter te maken. Dat lukt zeker niet Daarnaast moeten we ervoor zorgen dat we een goed Maar dat is ook onze maatschappelijke plicht. als wij die ondernemer alleen maar zien als ‘vervuiler’ van beeld hebben van de mensen die nu buiten het arbeids- Het hebben van werk is voor mensen van groot belang. de sociale zekerheid. Natuurlijk, Nederland was ziek, om proces staan. Dat vraagt een verdere ontsluiting van de Voor iemands ontwikkeling en maatschappelijke met Lubbers te spreken. Er stroomden veel te veel mensen bestanden van uitkeringsinstanties, om daarmee de betrokkenheid, maar ook omdat werk status verschaft richting Ziektewet en wao. Maar nu zijn we doorgeslagen arbeidsbemiddeling te vergemakkelijken. en - niet in de laatste plaats - zingeving biedt. naar de andere kant en is het aannemen van personeel Bovendien moet het aanvaarden van werk voor eenuitke- voor werkgevers een probleem geworden. Ik kan me niet ringsgerechtigde ook lonen. Want laten we niet vergeten

Onze sociale systemen zijn nog altijd gericht op ‘blijf zitten waar je zit’ en op de heilige graal van het vaste contract.

10 Ontmoet de toekomst

Scholing is de snelweg naar zekerheid en biedt meer zekerheid dan een vast contract.

dat voor iemand die zeventien jaar niet heeft gewerkt, Eén ding is zeker: de arbeidsmarkt van de toekomst is een elk uur dat hij of zij kan werken wezenlijk is. En laten arbeidsmarkt die meer mobiliteit kent. De verschillen we nu eens echt werk maken van het ontschotten van tussen vast en flex zullen steeds meer vervagen. regelingen aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Voor Niet langer zal de contractvorm bepalend zijn voor een werkgever maakt het niets uit wát voor vlekje iemand zekerheid, maar zal zekerheid veel meer gevonden heeft: de persoon in kwestie heeft enige afstand tot de moeten worden in de snelheid waarmee werknemers arbeidsmarkt. Laten we daar één regeling voor maken en transities kunnen maken op de arbeidsmarkt en daar- via loonkostensubsidies het aannemen van uitkerings­ voor gekwalificeerd zijn. Maar die nieuwe realiteit van de gerechtigden voor werkgevers aantrekkelijker maken. arbeidsmarkt en arbeidsrelaties staat op gespannen voet met de inrichting van onze instituties. Nog altijd regelen Maatschappelijke bondgenoot we onze pensioenen en sociale zekerheid langs sector- Flexaanbieders laten mensen werken. Dus ook als het grenzen, zijn o&o-fondsen sectoraal ingericht en maken gaat om de mensen die nu nog aan de kant staan, we nog steeds sectorplannen. Onze sociale systemen zijn kunnen flexaanbieders een belangrijke rol hebben. nog altijd gericht op ‘blijf zitten waar je zit’ en op de hei- Voor flexleveranciers liggen er kansen voor publiek-private lige graal van het vaste contract. Onze instituties zijn toe samenwerking op regionaal niveau met uwv en gemeenten. aan een grondige verbouwing, waarbij het uitgangspunt Laten we zoeken naar mogelijkheden om mensen van- moet worden om zaken langs de loopbanen van mensen werk-naar-werk te begeleiden, voordat ze vast komen te te regelen. De ‘werkende’ moet centraal komen te staan. zitten in een uitkering. Nu al gaat 35% van de ww’ers via de uitzendsector aan het werk en bij de mensen in de bijstand Scholing centraal ligt dat percentage zelfs op 40%. Laten we vooral op dat Om werknemers wend- en weerbaar te maken op die pad verdergaan. Wat mij betreft worden we de komende nieuwe arbeidsmarkt, moet scholing naar mijn stellige tien jaar als branche een maatschappelijke bondgenoot. Wij zijn overtuiging centraal staan. Scholing is de snelweg naar immers niet het probleem, maar deel van de oplossing. zekerheid en biedt meer zekerheid dan een vast contract.

11 Inleiding

We moeten leerrijke banen creëren, waarbij werken en leren Mensen ontlenen zekerheid niet alleen aan het inkomen. meer in elkaar overlopen. Daar ligt ook een taak voor Maar vooral ook aan de voorspelbaarheid en de mate waarin flexaanbieders om dat te organiseren. Als iemand twee jaar zij hun eigen toekomst kunnen beïnvloeden. Als mensen via een uitzendbureau heeft gewerkt moet de vraag zijn: weten dat met een overstap naar een andere baan ww- en wat heeft hij of zij nu geleerd? Als we die vraag weten te pensioenrechten behouden blijven, dan durven ze die over- vertalen in een digitaal kwalificatiedossier, dan bieden wij stap aan. Dat is voor mij de kern van duurzame arbeidsrela- als branche daarmee ook echt iets extra’s. ties: het creëren van zekerheid voor werknemers.

Scholing biedt zekerheid. Een goede arbeidsongeschikt- Met een blik naar de toekomst is er wat mij betreft maar heidsverzekering, de opbouw van ww- en pensioenrechten één conclusie mogelijk: voor flexaanbieders ligt er een bieden dat óók. Flex en zeker horen bij elkaar. Als abu zee aan kansen. Zij kunnen een sleutelrol spelen bij het hebben wij dat de afgelopen jaren gepropageerd en ook de organiseren van oplossingen voor de grote uitdagingen komende jaren zullen we dat blijven doen. Het verduurza- op de arbeidsmarkt die er de komende jaren zijn. De men van flexwerk moet het uitgangspunt zijn, waarbij de uitdaging voor de flexbranche is om een bredere punt van groeiende groep slecht verzekerde zzp’ers een belangrijk een grotere flextaart te realiseren. Als abu zullen wij onze aandachtspunt is. Bij het verduurzamen van flexwerk hoort leden ook in de komende jaren daarbij zoveel mogelijk mijns inziens ook een intensieve strijd tegen malafide ondersteunen. Door de markt te ordenen, te voorkomen uitzendbureaus. Malafide bureaus doen in ernstige mate dat drempels worden opgeworpen en door drempels in de afbreuk aan het imago van de branche. Maar verduurza- markt weg te nemen. Door te zorgen voor het vergroten ming van flex betekent ook: regulering. Flex is niet per defi- van de maatschappelijke erkenning en waardering van nitie het goedkoopst. We zullen samen met de overheid en flexwerk. Maar ook door te inspireren en te laten zien waar de sociale partners na moeten denken over welke waarden toekomstige kansen voor de branche liggen. Ik hoop dat dit wij delen in de ordening van een werkrelatie.­ We moeten boek daaraan een nuttige bijdrage kan leveren. nadenken over wat mensen nu precies zekerheid biedt.

Jurriën Koops, directeur abu

12 Ontmoet de toekomst

De flexibele schil in cijfers Oproepcontacten Aandeel oproepkrachten binnen totale flexschil Dagelijks zijn 224.000 personen werkzaam Flexwerk is een verzamelnaam van verschillende vormen van flexibele arbeid. als oproep- of invalkracht Regelmatig is er discussie over flexibele arbeid. Flex zou zijn doorgeschoten, zo wordt vaak gezegd. In deze discussie wordt echter alle flex gemakshalve op één hoop gegooid.

Onderstaande cijfers laten zien hoe de flexschil er volgens het cbs in Nederland echt uitziet. 2,3 % 2,5 % 4,7 %

Flexvormen als % van de werkzame beroepsbevolking 3,1 % 1996 2013 10,8 % 5,4 % 3,1 % 2,3 % 5,4 % 2,5 % 4,7 % 1,4 % 1,9 % 1,5 % 3,1 % 2,7 % Hiervan is: Belangrijkste sectoren 6,4 % 10,8 % 54% tussen de 15 en 25 jaar Gezondheids- en welzijnszorg 5,4 % 2,6 % Handel

% Zelfstandigen met personeel 76% van autochtone afkomst Horeca 1,6 % % Zelfstandigen zonder personeel 1,9 % 24% van allochtone afkomst 1,6 % 1,5 % % Tijdelijk contract < 1 jaar en zonder uitzicht op vast 27% is laag opgeleid % Tijdelijk contract > 1 jaar 40% man 52% is middelbaar opgeleid % Tijdelijk contract met uitzicht op vast 60% vrouw 21% is hoog opgeleid % Oproepkracht % Nulurencontracten % Uitzendkracht 13 de flexibele schil in cijfers

Nulurencontracten Nulurencontracten Tijdelijke contracten Aandeel nulurencontracten binnen totale flexschil Er bestaan twee Aandeel tijdelijke contracten binnen totale flexschil In totaal hebben 181.000 personen een arbeidsovereenkomst verschillende type In totaal hebben 641.000 personen een arbeidsovereenkomst op zonder een vast overeengekomen aantal uren. dienstverbanden die vallen tijdelijke basis. Hiervan hebben 390.000 mensen een dienstver- onder nulurencontracten. band met uitzicht op vast. Dit is 61% van alle tijdelijke contracten. Werknemers kunnen een vast dienstverband hebben 2,3 % 2,3 % 2,5 % zonder vaste uren, maar 4,7 % 4,7 % werknemers kunnen ook 2,5 % % Zelfstandigen met personeel een tijdelijk dienstverband % Zelfstandigen zonder personeel % Tijdelijk contract < 1 jaar en zonder uitzicht op vast 3,1 % hebben zonder vaste uren. 3,1 % % Tijdelijk contract > 1 jaar Dagelijks zijn er 73.000 % Tijdelijk contract met uitzicht op vast mensen aan het werk die 10,8 % 10,8 % % Oproepkracht 5,4 % een arbeidsovereenkomst % Nulurencontracten 5,4 % hebben die van onbeperkte % Uitzendkracht duur is maar die niet voor 1,9 % 1,5 % een vast overeengekomen 1,9 % 1,5 % aantal uren in dienst Hiervan is: Belangrijkste sectoren zijn. Daarnaast zijn er Hiervan is: Belangrijkste sectoren 42% tussen de 15 en de 25 jaar Handel dagelijks 108.000 mensen Gezondheids- en welzijnszorg Gezondheids- en welzijnszorg aan het werk die een Handel 75% van autochtone afkomst arbeidsovereenkomst 77% van autochtone afkomst Horeca 25% van allochtone afkomst hebben die van beperkte 23% van allochtone afkomst 29% is laag opgeleid duur is en die niet voor 20% is laag opgeleid 48% man 48% is middelbaar opgeleid een vast overeengekomen 49% man 42% is middelbaar opgeleid 52% vrouw 24% is hoog opgeleid aantal uren in dienst zijn. 51% vrouw 38% is hoog opgeleid

14 Ontmoet de toekomst

Zelfstandigen Uitzenden Payrolling Aandeel zzp’ers binnen totale flexschil Aandeel uitzendkrachten binnen totale flexschil Dagelijks zijn 1.123.000 personen werkzaam als zelfstandige. Dagelijks zijn er 169.000 personen werkzaam als uitzendkracht. Dagelijks zijn 144.000 Hiervan is 784.000 mensen zzp’er (zelfstandige zonder personen werkzaam als personeel). Dit is 70% van alle zzp’ers. payrollkracht.

2,3 %

2,3 % 4,7 % Hiervan is: 4,7 % 2,5 % 2,5 % 37% 45+

3,1 % 3,1 % 38% man 62% vrouw

10,8 % 10,8 % 5,4 % 5,4 % 24% is laag opgeleid 42% is middelbaar opgeleid Alle cijfers zijn gebaseerd op 34% is hoog opgeleid cbs cijfers van 2013, op de cijfers 1,9 % 1,9 % 1,5 % 1,5 % van payrolling na. Het gaat bij de cbs-cijfers om mensen die Belangrijkste sectoren deel uit maken van de werkzame beroepsbevolking die 12 uur of Hiervan is: Belangrijkste sectoren Hiervan is: Belangrijkste sectoren Horeca meer per week werken. De bron 53% 45+ Zakelijke dienstverlening Industrie Overheid van de cijfers over payrolling is het Instroomonderzoek Handel Zakelijke dienstverlening Payrollkrachten van Ecorys (2011). Deze cijfers hebben betrekking 68% van autochtone afkomst op het jaar 2010. Daarnaast 32% van allochtone afkomst wordt ook gebruik gemaakt van de resultaten van het 67% man 18% is laag opgeleid 28% is laag opgeleid onderzoek Payroll-services in Nederland van eim (2010). Beide 33% vrouw 43% is middelbaar opgeleid 64% man 48% is middelbaar opgeleid onderzoeken zijn in opdracht van 39% is hoog opgeleid 36% vrouw 24% is hoog opgeleid vpo uitgevoerd. Van de flexvorm contracting zijn geen cijfers beschikbaar.

15 EessaySSAY

CV Joop Schippers Prof. dr. J.J. Schippers is hoogleraar Arbeids­economie aan de Universiteit Utrecht. Schippers studeerde economie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Zes jaar later promo- veerde hij aan de Universiteit Utrecht op een dissertatie over beloningsverschillen tussen mannen en vrouwen. Schippers heeft een lange reeks van nationale en inter- nationale publicaties op zijn naam staan. De laatste jaren staat vooral het onderzoek naar de arbeidsmarktpositie van oudere werknemers en de rol van instituties centraal. Daarnaast verrichtte hij onderzoek voor diverse ministeries, de Europese Unie, het Sociaal en Cultureel Planbureau en doet hij regelmatig onderzoek dat gefinancierd wordt door NWO. Voor het toegankelijk maken van wetenschappelijke kennis voor een breed publiek, ontving hij in 2013 de eerste Publiprijs van de Universiteit Utrecht.

16 Ontmoet de toekomst ‘De inclusieve arbeidsmarkt is een win-win-situatie’

Prof. dr. Joop Schippers, hoogleraar Arbeidseconomie Universiteit Utrecht

‘Werk, werk, werk’. Met die ambitie ging het kabinet- jaren tot 2020. Want een inclusieve arbeidsmarkt levert In de afgelopen decennia zijn onze arbeidsprocessen Kok in de jaren negentig van de vorige eeuw aan de slag. een win-win-situatie op voor iedereen: voor de werknemer, veranderd, veel routinematig werk is wegbezuinigd. Maar van die ambitie is momenteel nog weinig over. de werkgever én voor de samenleving als geheel. Dat geldt met name in de ondersteunende sfeer in Meer dan anderhalf miljoen mensen staan nu aan de kant de collectieve sector. Veel duurbetaalde professionals en moeten toezien hoe er voor andere mensen wél een Onbalans moeten nu noodgedwongen hun eigen ‘ondersteuning’ baan is. Er is een groep van werkende ‘insiders’ en een Uit onderzoek blijkt dat de werkenden het allemaal verzorgen, terwijl laagopgeleide arbeidskrachten daar groep ‘outsiders’, die wat betreft betaald werk buitenspel drukker hebben dan een aantal jaren geleden. Ze mogen vroeger een leuke baan aan hadden en de professionals staat. We voorzien alle niet-werkenden - als element van dan ‘insiders’ zijn, maar qua werklast en werkdruk loopt zich meer aan hun kerntaken konden wijden. beschaving - allemaal van een uitkering, maar daarmee het ze over de schoenen. Kijk naar het onderwijs, kijk naar Deze ‘rationalisatie’ van arbeidsprocessen raakt echter doet de samenleving zichzelf en deze mensen tekort. de zorg. In het onderwijs worden meer studenten bediend, niet alleen de professionals, maar ook consumenten. Zelfrespect en volwaardig burgerschap van mensen wordt met minder personeel. In de zorg is de productiviteit Burgers moeten steeds meer zelf doen: bij de bank is er vooral bevorderd door deelname aan het arbeidsproces. per patiënt omhoog gegaan. Overal, bij de overheid en geen baliemedewerker meer, maar word je geacht het via Er is maar een heel kleine groep voor wie geldt dat ze in het bedrijfsleven, zie je een voortgaande rationalisatie internet zélf te doen. Bij de ns zit niemand meer achter helemaal niets kunnen. en toenemende productiviteit. Met andere woorden: de het loket, dus moet je via de website je treinabonnement Kan het anders? Ja, het kan anders. Als we werk maken werkende ‘insiders’ hebben te veel werk. Hun capaciteiten verlengen. Ook dat soort bezigheden vraagt een hoop tijd van een inclusieve arbeidsmarkt. Als we geen mensen worden overbenut. Terwijl de capaciteiten van de ‘outsiders’ van burgers en levert meer ‘leefdruk’ op. Het ligt dan ook afschrijven, maar kansen creëren om hen aan de slag te worden onderbenut. Er valt winst te behalen als in die voor de hand om te kijken hoe je ondersteunende functies helpen en te houden. Laat dat de ambitie zijn voor de onbalans verbetering aangebracht kan worden. in een moderne variant weer kunt laten terugkeren.

17 essay

Vanuit maatschappelijk engagement kunnen we de inclusieve arbeidsmarkt écht duurzaam vormgeven.

Om een eind te maken aan het gevoel van veel mensen om uitkeringsinstantie bespaart er geld mee. Flexaanbieders van de arbeidsmarkt krapte ontstaan. Maar als gevolg van voortdurend te moeten hollen, hijgen en vliegen. zouden daarbij een rol kunnen spelen, aangezien zij bij de vergrijzing en ontgroening komt die krapte er in de uitstek de vaardigheid en infrastructuur hebben om de komende decennia onvermijdelijk aan. Daarnaast leven Ontzorgende dienstverlening match te maken tussen uitkeringsgerechtigde en werk- we langer en zullen we simpelweg langer moeten gaan Onder de mensen die nu aan de kant staan, is een grote gever. Een knelpunt daarbij is wel dat werkgevers vaak werken om ons pensioenstelsel betaalbaar te houden. groep zogenaamde ‘laagproductieven’. Juist voor die opzien tegen ‘het gedoe’ om deze mensen te begeleiden, Er is een categorie werknemers voor wie langer groep zijn er kansen in ondersteunende functies. omdat dat vaak net iets meer vraagt. Dus zou het voor doorwerken geen probleem is: de ‘krachtpatsers’. Maar Sommige bedrijven experimenteren daar nu al mee. werkgevers interessant kunnen zijn om een ploeg mensen er is ook een categorie werknemers die een steuntje in Bijvoorbeeld een bedrijf dat iemand in dienst heeft die in te huren, inclusief begeleider. Een soort ‘voorman’ die de rug nodig heeft. Voor die groep zijn instrumenten - terwijl jij kunt doorwerken - je kleding naar de stome- ervoor zorgt dat deze mensen naar behoren functioneren. gericht op duurzame inzetbaarheid belangrijk. En ook rij brengt en die de volgende dag ook weer laat ophalen. Het aanbieden van een dergelijk ‘team’ door flexleveran- scholing, onder andere in het kader van een leven lang Dienstverlening die mensen ontzorgt. Het gaat dan om ciers zou werkgevers wellicht over de drempel kunnen leren. Maar employability betekent ook aandacht voor banen voor mensen die niet zelfstandig een volwaardig helpen. preventieve transities: mensen iets anders laten doen, voordat minimumloon kunnen verdienen. Uitgangspunt is het ze vastlopen. Dus niet wachten tot ze op hun 53e jaar streven om de productiviteit die ze wél hebben, te gelde Maatschappelijke noodzaak zijn vastgelopen en ontslagen moeten worden, maar al te maken. Hun loon zou dan aangevuld kunnen worden Iedereen laten werken die kan (blijven) werken. Dat is een op hun 45e of eerder meedenken over een toekomstig door de uitkeringsinstantie. Dat is goed voor eigenwaarde inclusieve arbeidsmarkt. Daar is ook een maatschappelijke carrièreperspectief. van de mensen, de werkgever heeft er baat bij en de noodzaak voor. Tot 2020 zal zeker niet over de hele linie Omdat onze beroepsbevolking vergrijst, zitten aan

18 Ontmoet de toekomst

Aanbevelingen van Schippers voor de flexbranche: $ Maak werk van de inclusieve arbeidsmarkt en zet uitkeringsgerechtigden in voor ondersteunende functies. $ Bied inleners ‘teams’ aan: laagproductieve werknemers én een voorman voor de begeleiding. $ Geef preventieve transities vorm, voordat werknemers vastlopen in hun baan. $ Ontgin de talenten van ouderen, help werkgevers en uitkeringsinstanties daarbij.

‘de bovenkant’ van arbeidsorganisaties veel oudere werkloos thuis. Ook daar ligt mogelijk een rol voor de waarschuwing. Het risico ligt op de loer - publieke werknemers. Dat betekent dat carrière maken minder uitzendwereld. Want werkgevers zul je duidelijk moeten bemiddelaars trapten regelmatig in diezelfde val - dat vaak opwaartse mobiliteit kan inhouden, maar steeds maken wat de talenten van oudere werknemers zijn. In de focus komt te liggen op het bemiddelen van de meer horizontale mobiliteit zal betekenen. Soms kan een de trant van: ‘Piet is niet zo’n prater, maar als je hem in ‘eenvoudige’ gevallen waaraan snel geld kan worden andere functie binnen de eigen arbeidsorganisatie worden dienst hebt dan is het een gouden gozer die heel precies verdiend. Dan doet de branche het niet beter dan gevonden, maar vaak zal dat niet mogelijk zijn. Dus werkt’. Talenten van ouderen ontdekken en de match gemeenten of uwv en kampt ze binnen de kortste keren zal er verder gekeken moeten worden. Bijvoorbeeld of maken met de juiste werkgever. Omdat je onder de groep met hetzelfde slechte imago. Iedereen moet worden iemand uit het onderwijs bij een gemeente of in de zorg ouderen een enorme variëteit aan talenten en capaciteiten bemiddeld: van de mensen met een korte afstand tot de aan de slag kan. Veel mensen ervaren dat als ‘onveilig’, ziet, is het een hele klus om voor ieder potje een dekseltje arbeidsmarkt tot degenen aan wie flink gesleuteld en als ze jaren bij hetzelfde bedrijf hebben gewerkt. Er te vinden. In de afgelopen jaren is vooral bezuinigd op gesleurd moet worden om ze aan een baan te helpen. zou daarom meer gedaan kunnen worden met stages de publieke matching. Wil je niemand aan de kant hebben Natuurlijk mag je voor de moeilijkere gevallen best een en proefplaatsingen, om te ‘snuffelen’ aan een andere staan, dan moet je daar in investeren en partijen erbij hogere fee vragen, maar je moet er niet voor weglopen. werkkring. Flexaanbieders zouden daar op kunnen betrekken die daar goed in zijn. Voor de overheid is er veel Dus flexleveranciers: pak ook echt je maatschappelijke inspelen: om samen met bedrijven en organisaties een winst te behalen: elke maand dat iemand geen uitkering verantwoordelijkheid! En denk niet dat je daarmee je programma op te zetten om een deel van het personeel heeft, is meegenomen. Dus waarom niet een afspraak winstcijfers kunt verdubbelen. jaarlijks in een ander bedrijf of in een andere sector te dat de uitzendorganisatie bij een geslaagde plaatsing een Doe het ook vanuit maatschappelijk engagement. laten rondkijken. percentage krijgt van het bespaarde uitkeringsbedrag? Want alleen dan kunnen we die inclusieve arbeidsmarkt Op dit moment zit er helaas al een grote groep ouderen Vooral bij de laatstgenoemde punten past wel een écht duurzaam vormgeven.

19 ONDERInleZidOEingK

20 OntmoetOntmoet de de toekomst toekomst

Paulien Bongers, Innovatiedirecteur Arbeid bij tno ‘Er is een steeds grotere behoefte aan flexibiliteit’

l in 2007 deed tno in opdracht van de abu onderzoek naar de flexibiliseringsbehoeften en flexstrategieën van bedrijven in Nederland. Dat onderzoek is nu herhaald. Wat zijn de belangrijkste bevindingen en trends voor de toekomst? Paulien Bongers, innovatiedirecteur A Arbeid bij tno, licht de belangrijkste uitkomsten toe.

2121 ONDERZOEK

en belangrijke conclusie van het onderzoek is concludeert Bongers. “Het gaat dan niet alleen om Bouw is het meest gevoelig voor schommelingen in dat het einde van de groei van de flexibele schil externe flexibiliteit, maar er is ook een grote behoefte de conjunctuur. Overheid & Onderwijs en Zorg & nog niet is bereikt.” Positief nieuws dus voor de aan interne flexibilisering.” Die grotere behoefte aan Welzijn zijn hier juist het minst gevoelig voor, daar is branche, stelt Bongers, want dat biedt nieuwe flexibiliteit, is volgens Bongers door een aantal zaken te de behoefte aan personeel op langere termijn beter te “uitdagingen.E “In 2007 was de verwachting dat er in 2015 verklaren. “Het wordt bepaald door een conjunctuur voorspellen. De sector Vervoer, opslag en communicatie een flexibele schil van 25% zou zijn. Maar dat percentage die steeds grilliger is en technologische ontwikkelingen en de sector Bouw hebben het meest te maken met een is al in 2013 bereikt en lag met 25,7% zelfs iets hoger. Voor die elkaar steeds sneller opvolgen. We zien ook het onvoorspelbare variatie in het werkaanbod. In de sector de komende jaren wordt een verdere groei verwacht, verschijnsel van disruptive technologies, technologieën Overheid & Onderwijs is het minste sprake van variatie in naar 29,6% in 2020. Uit het onderzoek blijkt ook dat 40% die in positieve of negatieve zin grote impact kunnen het werkaanbod. Bij kleinere bedrijven blijkt de variatie van de bedrijven een groei van de flexschil verwacht. Dat hebben op sectoren. Denk aan de grafische sector die het in het werkaanbod het minst voorspelbaar. Dat komt betekent dus dat er ook voor flexaanbieders kansen liggen moeilijk heeft, omdat content steeds meer digitaal wordt waarschijnlijk omdat kleinere bedrijven een kleinere om daar een graantje van mee te pikken. aangeboden. Daarnaast worden bedrijven ook steeds spreiding in klanten hebben, waardoor er sneller variatie meer geconfronteerd met variatie in het werkaanbod én in het werkaanbod optreedt. Deze kleinere bedrijven Ontwikkeling flexibele schil 2007-2020 volgens ruim 900 hr-managers de onvoorspelbaarheid van die variatie. Er is een snellere voeren weinig beleid op de inzet van een flexschil. Daar wisseling van de vraag naar producten en diensten, ligt misschien een mogelijkheid voor flexaanbieders om 35% 30% waardoor werk veel meer een on-demand en as-needed ondersteuning bij te bieden.” 25% karakter krijgt.” Ook als het gaat om het type contract, zijn er grote 20% sectorale verschillen te zien, zegt Bongers. “De Horeca 15% 10% Verschillen per sector en de Zorg & Welzijn vallen op door het hoge percentage 5% Al deze factoren leiden er volgens Bongers toe dat oproepkrachten, respectievelijk 22,5% en 10,5%. 0% bedrijven en organisaties zich ‘het simpelweg niet meer De Bouw valt op door het hoge percentage zzp’ers (9%) 2007 2013 2020 kunnen permitteren om niet flexibel te zijn’. Wel blijkt en de Bouw en Vervoer door het relatief hoge percentage In algemene zin laat het onderzoek zien dat veel uit het tno-onderzoek dat de behoefte aan flexibiliteit uitzendkrachten, respectievelijk 6 en 7%.” In het bedrijven meer behoefte hebben aan flexibiliteit, per sector sterk kan verschillen. Bongers: “De sector onderzoek is de bedrijven ook de vraag voorgelegd welke

De conjunctuur wordt steeds grilliger en technologische ontwikkelingen volgen elkaar steeds sneller op. Daarom is er een grotere behoefte aan flexibiliteit.

22 Ontmoet de toekomst

“Flexwerk kan helpen om de mismatch op de arbeidsmarkt op te lossen, ook bij hoog gekwalificeerd of gespecialiseerd werk.”

contracten naar hun verwachting zullen gaan groeien, medewerkers, omdat die een band met het bedrijf kunnen vertelt Bongers. “Dan wordt de meeste groei verwacht in opbouwen en dat draagt volgens die bedrijven bij aan de het aandeel tijdelijke contracten. Bij payrollcontracten betrouwbaarheid. Een andere reden die bedrijven geven verwacht men de minste toename. De grootste afname om geen gebruik te maken van flexkrachten, is de lange verwachten bedrijven in de vaste contracten. Verder inwerktijd die dan nodig is. Kennelijk zien die bedrijven valt op dat de oproep/min-maxcontracten sinds een investering in een duurzame relatie met flexibel 2007 substantieel zijn toegenomen en een behoorlijk personeel, bijvoorbeeld in de vorm van een flexibele percentage van de bedrijven verwacht dat die groei door arbeidspool, nog niet als optie. Daar liggen dus kansen.” zal zetten, met name in de sectoren Horeca en Zorg & Een trend die bovendien kansen voor de flexbranche Welzijn.” biedt, is de behoefte bij bedrijven aan interne flexibilisering. Bongers: “Bedrijven zetten de meeste Groeimogelijkheden maatregelen in op het vlak van interne personele Een andere belangrijke bevinding uit het onderzoek is dat flexibiliteit. Dan gaat het om de vraag hoe je als bedrijf vooral bedrijven die al een grotere flexibele schil hebben, flexibel kunt opereren met de mensen die je al in verwachten meer gebruik van flexwerk te zullen gaan huis hebt. Door een beroep te doen op de flexibele maken. Bongers: “Dat betekent voor uitzendorganisaties houding van het personeel, door gebruik te maken dat er dus met name groeimogelijkheden liggen bij van overwerk, het werken op flexibele werktijden en bestaande klanten of bedrijven en organisaties die al brede inzetbaarheid. Onze verwachting is dat interne ervaring hebben met flex.” Dat wil volgens Bongers flexibiliteit alleen nog maar belangrijker gaat worden overigens niet zeggen dat er bij bedrijven die nu geen in de komende jaren. Daar kunnen flexaanbieders op gebruik maken van flex, helemaal geen kansen liggen. inspelen, want bedrijven weten vaak niet hoe ze dit “De belangrijkste reden die bedrijven aangeven om geen moeten vormgeven.” gebruik te maken van flexibele werknemers, is het werken Een ander opvallend resultaat uit het onderzoek, is in met gevoelige informatie. Ze werken liever met vaste de ogen van Bongers het feit dat bedrijven naast het

23 ONDERZOEK

inhuren van flexibel personeel, weinig andere diensten “In veel gevallen gaat het toch nog om hogeropgeleiden. andere landen minder aantrekkelijk. Voor internationale afnemen van uitzendbureaus. “De andere diensten die Uitzenders zouden meer kunnen kijken naar de groep bedrijven blijkt Nederland bovendien interessant als nog het meest worden afgenomen zijn hr-diensten: zoals van lageropgeleiden: hoe die beter als vakman of vestigingsplek.” Toch kiezen jongeren vaak nog voor werving en selectie, assessments, introductie, training & vakvrouw zijn te kwalificeren.” De uitzendbranche heeft algemene studies en niet voor een opleiding waarmee opleiding, mobiliteit of outplacement. Ruim eenvijfde hier al een voorzichtige start mee gemaakt. ze in de maakindustrie aan de slag kunnen, signaleert van de bedrijven die nu geen andere diensten afneemt, Als voorbeeld geeft Bongers het project ‘Ontwikkelbanen’ Bongers. “De flexbranche kan om- en bijscholing ziet kansen om in de toekomst wel hr-diensten af te dat de Stichting Opleiding & Ontwikkeling Flexbranche organiseren, zodat jongeren wel in de maakindustrie gaan nemen. Verder zien bedrijven in diensten in het (stoof) samen met tno opzette. “Daarbij wordt gekeken emplooi kunnen vinden. Ik denk dat er juist ook voor kader van de social return-verplichting ook kansen, dus het of door de stapeling van uitzendbanen - bij één of meer mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt potentie inzetten van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. bedrijven - laagopgeleide uitzendkrachten zich kunnen ligt. Want het werk in de maakindustrie is niet alleen Blijkbaar hebben bedrijven juist op dat punt behoefte aan ontwikkelen, waardoor ze werk op een hoger niveau high tech, op lager niveau zijn er ook vakkrachten nodig.” begeleiding en ondersteuning.” kunnen verrichten. Daar hebben zowel de werkgever en werknemer baat bij, als de uitzendorganisatie. Het maakt Flexaanbieder als partner Opleiden en ontwikkelen iemand beter inzetbaar en diegene kan worden herplaatst Ondanks dat er voor flexaanbieders veel terrein te Duidelijke kansen liggen er daarnaast op het vlak van voor hoogwaardiger werk.” ontginnen is, geven inleners aan dat ze momenteel zeer opleiden en ontwikkelen van flexkrachten, signaleert te spreken zijn over hun flexpartners. Bongers: “Uit het Bongers. “Het is zeker niet zo dat er op dat terrein Ook bij het oplossen van de mismatch van vraag en onderzoek blijkt dat ongeveer de helft van de bedrijven nu niets gebeurt. Bijna de helft van de bedrijven met aanbod op de arbeidsmarkt, kunnen flexaanbieders zeer tevreden is over de mate waarin de combinatie aan flexibele werknemers zegt hen uitdagende functies een rol hebben, meent Bongers. “Je ziet her en der een flexmaatregelen hun behoefte aan flexibiliteit opvangt. te bieden. En meer dan de helft van de bedrijven zegt revival van de maakindustrie in Nederland, daar zijn Wel valt op dat bedrijven die gebruikmaken van in- en flexwerkers ontwikkelmogelijkheden te geven. Daarbij dus kansen op een baan. Dat heeft ermee te maken dat uitbesteden, juist minder tevreden zijn. Ook daar is dus is opmerkelijk dat hoe groter de flexibele schil is, hoe de huidige productie in de maakindustrie vaak snel ruimte voor verbetering. Die bedrijven kunnen wellicht hoger de bedrijven scoren op ontwikkelmogelijkheden.” wisselende relatief kleine batches kent, waardoor mensen nog een betere flexstrategie ontwikkelen.” Sowieso denkt Niettemin ziet Bongers hier nog ruimte voor verbetering. belangrijker worden dan machines en uitbesteden naar Bongers dat het aangaan van een structurele relatie

Juist in de maakindustrie liggen kansen voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Want het werk in de maakindustrie is niet alleen high tech, op lager niveau zijn er ook vakkrachten nodig.

24 Ontmoet de toekomst tussen bedrijf en flexaanbieder vruchten kan afwerpen. Inzet flexvormen volgens ruim 900 hr-managers “Nu is het vaak zo dat bedrijven pas op een laatste moment flexleveranciers inschakelen. Dat kan worden 4,5 % verbeterd door flexorganisaties eerder in het proces te 3,7 % betrekken bij de strategische personeelsplanning. Je ziet Verdeling typen contracten 2007 nu bijvoorbeeld dat een inhouse situatie relatief weinig % Vast contract 11,8 % wordt ingezet. Terwijl dat voor bedrijven een grote % Tijdelijk contract meerwaarde kan hebben. De flexaanbieder kan dan % Uitzend/detacheringscontract niet alleen ingezet worden voor het organiseren van de 80,2 % % Overig flexibel contract personeelsbezetting, maar ook meedenken over zaken als flexibele roosters en duurzame inzetbaarheid. Ik denk dat we daar in de komende jaren steeds meer naartoe gaan: een flexaanbieder die zich meer als partner van een bedrijf of organisatie opstelt en meedenkt over het brede personeelsbeleid en oplossingen biedt voor de organisatie 5,5 % 1,9 % van werk. Ik denk dat daar de toekomst ligt.” Niet 2,5 % alleen voor veel bedrijven is flexibiliteit in de komende 1,1 % Verdeling typen contracten 2013 2,5 % jaren belangrijk om te kunnen overleven. Ook voor de % Vast contract samenleving als geheel kan flexibiliteit een belangrijke rol % Tijdelijk contract spelen, zo concludeert Bongers. “Flexwerk kan helpen om % Uitzend/detacheringscontract de mismatch op de arbeidsmarkt op te lossen, ook bij hoog % Detacheringscontract gekwalificeerd of gespecialiseerd werk. Het kan mensen 13,2 % % Zzp’er/freelance met een afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk helpen. 74,5 % % Oproep-/minmax contract En het kan ervoor zorgen dat lageropgeleiden zich % Payrollcontract doorontwikkelen, zodat zij ook kans hebben om op een meer volwaardige manier aan het arbeidsproces deel te nemen. Flexibiliteit is daarmee een niet te onderschatten economische en maatschappelijke factor.”

25 essayESSAY

CV Bas ter Weel Prof. dr. B. ter Weel (1975) is onderdirecteur van het Centraal Planbureau (cpb) en hoogleraar Economie aan de Universiteit Maastricht. Ter Weel studeerde economie in Maastricht, waarna hij als onderzoeker, postdoconderzoeker en universitair docent aan de universiteit werkte. In 2011 volgde zijn benoe- ming als (deeltijd)hoogleraar. In 2007 werd hij senior-econoom en later parttime adviseur van de Autoriteit Financiële Markten. Vanaf eind 2007 was hij hoofd van de Sector Internationale Economie bij het Centraal Planbureau. Drie jaar later werd hij bij het CPB hoofd van de Sector Arbeid en Onderwijs en in 2013 onderdirecteur. Ter Weel heeft een keur aan wetenschappelijke en beleidspublicaties op zijn naam staan.

26 Ontmoet de toekomst ‘Naar een arbeidsmarkt nieuwe stijl’

Prof. dr. Bas ter Weel, onderdirecteur van het Centraal Planbureau en hoogleraar Economie aan de Universiteit Maastricht

Als we nu een momentopname maken van Nederland, creëert die mondiale productieketen ook kansen. Want heid om steeds flexibeler te werken en dat is voor velen Bas ter Weel dan heeft onze huidige arbeidsmarkt een aantal als je als bedrijf ergens goed in bent, kun je snel groeien. een prettige ontwikkeling. Maar ook de onzekerheid van Prof. dr. B. ter Weel (1975) is onderdirecteur van het opvallende kenmerken. In vergelijking met andere Een bedrijf als asml, producent van chipmachines voor opdrachten zal toenemen. Als je ergens goed in bent, is er Centraal Planbureau (cpb) en hoogleraar Economie landen is de werkloosheid nog altijd relatief laag, maar de internationale markt, is zo’n voorbeeld. asml heeft een veel vraag. Maar zodra je niet meer de beste bent, schakelt aan de Universiteit Maastricht. Ter Weel studeerde is het aandeel langdurig werklozen relatief hoog. Er sterke positie in de markt, maar niettemin is een derde de opdrachtgever snel over naar een ander. Deze dyna- economie in Maastricht, waarna hij als onderzoeker, zijn grote verschillen tussen de arbeidsmarktposities van het personeel in flexibele dienst om pieken en dalen miek leidt tot de behoefte aan inkomensverzekeringen, postdoconderzoeker en universitair docent aan van jong en oud, er bestaat veel parttimewerk en de op te kunnen vangen. Flexibiliteit hoort bij de toekom- maar die zijn in een gefragmenteerde markt met de universiteit werkte. In 2011 volgde zijn benoe- arbeidsparticipatie van ouderen neemt snel toe. stige arbeidsmarkt. Wat overigens niet wil zeggen dat veel specialisten die ieder een ander belang hebben ming als (deeltijd)hoogleraar. In 2007 werd hij Ook springt de sterke toename van het aantal zzp’ers vaste contracten helemaal zullen verdwijnen: die blijven waarschijnlijk moeilijker te realiseren. senior-econoom en later parttime adviseur van de in het oog. belangrijk om de core business te beschermen en werkne- De tweede belangrijke trend is, dat we onontkoombaar Autoriteit Financiële Markten. Vanaf eind 2007 was mers aan het bedrijf te binden. Op die manier hebben langer moeten gaan werken om de gevolgen van de hij hoofd van de Sector Internationale Economie bij Maar wat zijn nu de dominante trends die de arbeids- werkgever en werknemer een gezamenlijke prikkel om te vergrijzing op te vangen. Dan moeten we er ook voor het Centraal Planbureau. Drie jaar later werd hij bij markt in 2020 gaan bepalen? De eerste trend is dat onze blijven investeren in de ontwikkeling van het bedrijf en zorgen dat mensen ook tot hun zeventigste kunnen het CPB hoofd van de Sector Arbeid en Onderwijs productieprocessen steeds verder integreren in mondiale de lange-termijn inzetbaarheid van het personeel. werken. Als we in de toekomst in plaats van dertig en in 2013 onderdirecteur. Ter Weel heeft een keur productieketens. Omdat in veel sectoren sprake is van gemiddeld veertig jaar gaan werken, zal dat waarschijnlijk aan wetenschappelijke en beleidspublicaties op zijn een snelle technologische ontwikkeling in combinatie Dynamiek niet meer bij één werkgever zijn. Bewustwording naam staan. met toenemende internationale concurrentie, wordt de Ook voor flexwerkers zelf zullen mogelijkheden en op dit vlak is in ontwikkeling. Het in beeld brengen onzekerheid bij het bedrijfsleven groter. Tegelijkertijd onzekerheid hand in hand gaan. ict biedt de mogelijk- van een carrière in een levensloopperspectief met een

27 essay

opgaande, maar ook neergaande lijn van productiviteit en bijbehorende lonen is belangrijk, evenals investeringen in gezondheid en gerichte scholing om mensen langer inzetbaar te houden.

Mobiliteit en baancreatie We gaan dus toe naar meer arbeidsmobiliteit. Maar er zijn een aantal specifieke Nederlandse instituties die mobiliteit en baancreatie in de weg staan. Het in vaste dienst hebben van werknemers is voor bedrijven relatief duur. Niet alleen is de ontslagbescherming hoog, de hun vaste banen. Als je als vijftigjarige een vast contract waarin een werknemer die een stapje terugdoet niet overheid heeft ook de zorg voor duurzame inzetbaarheid hebt, dan is de prikkel om te verkassen nihil. Simpelweg meteen een deel van zijn pensioen verliest. grotendeels opgelost door de financiële gevolgen van omdat het overstappen naar een andere baan gepaard zieke werknemers bij bedrijven neer te leggen. Hierin gaat met inkomensverlies en verlies aan pensioenrechten. Bescherming heeft Nederland een uitzonderingspositie. Dus een oudere werknemer beweegt niet, omdat hij Ook de versoepeling van het ontslagrecht en het meer Het flexibele segment van de arbeidsmarkt lijkt sterk er financieel nooit beter van wordt. De ouderen die gelijktrekken van flex zal een belangrijke stimulans te zijn gegroeid door de mondiale trends, maar zeker ontslagen worden, komen nauwelijks meer aan de slag, zijn voor meer mobiliteit. Als je de bescherming echter ook door de geringe mobiliteit en doorstroom op de omdat er een groot gat zit tussen hun oude loon met helemaal weghaalt, krijgen we te veel mobiliteit. Dat arbeidsmarkt. Een belangrijk nadeel van een aantal bijbehorende uitkering en het loon dat een nieuwe gaat gepaard met grote maatschappelijke kosten en flexvormen is dat ze werknemers weinig zekerheid bieden. werkgever wil bieden. Belangrijk voor de arbeidsmarkt dat moeten we als samenleving niet willen. Je zult Flexwerkers kunnen eenvoudig worden ontslagen, van de toekomst is dus dat pensioenen wél overdraagbaar werkzekerheid moeten bieden door mensen van-werk-naar- hebben vaak geen recht op sociale zekerheid en bouwen worden en dat we het gesprek aangaan over mogelijk werk te helpen. niet of nauwelijks pensioen op. Nergens in Europa is de dalende lonen en deeltijdpensionering. Het zou een goed idee zijn om de procedurele kloof in baanzekerheid tussen werknemers met een vast Want hoewel de productiviteit van oudere werknemers ontslagkosten voor bedrijven te verminderen en in plaats contract en flexwerkers zo groot. In het flexibele segment daalt, hun lonen stijgen door tot aan de pensionering. daarvan bedrijven een ontslagbelasting te laten storten werken vooral jongeren en mensen met lage kwalificaties We zouden toe moeten naar een model waarin lonen een in een fonds. Dat fonds wordt vervolgens gebruikt om voor wie meer zekerheid juist gewenst is. betere afspiegeling zijn van de waarde van het menselijk loonkostensubsidies te geven aan bedrijven die werklozen En dit terwijl oudere werknemers juist vastzitten in kapitaal dat een werknemer heeft opgebouwd, maar in dienst nemen. Een dergelijk fonds is een creatieve

28 Ontmoet de toekomst

Aanbevelingen van Ter Weel voor de flexbranche: $ Creëer meer zekerheden voor flexkrachten. $ Zoek samenwerking met overheid en uwv om werknemers te begeleiden van-werk-naar-werk. $ Denk na over een ‘ontslagfonds’, waarin bedrijven geld storten bij ontslag en dat een loonkostensubsidie verstrekt aan andere bedrijven als zij werklozen in dienst nemen. $ Bied ondersteuning aan zzp’ers, vooral aan de onderkant van de arbeidsmarkt.

manier om transities van-werk-naar-werk te stimuleren, arbeidsmarkt nieuwe stijl mede vorm te geven. schilders en bouwvakkers. Zij zijn vaak bezig met hun waarbij je hoopt dat dit werkgevers aanzet de situatie van Door ouderen aan het werk te helpen en te houden. huidige inkomen en houden onvoldoende rekening met daadwerkelijk ontslag voor te zijn. Daar liggen in mijn Door werknemers van-werk-naar-werk te begeleiden, na risico’s op bijvoorbeeld arbeidsongeschiktheid. Laat staan ogen kansen voor uwv, de overheid én de flexbranche. ontslag, maar vooral preventief. En door meer zekerheden dat ze zich daar op een financieel redelijke wijze tegen te creëren voor flexkrachten die deze ontberen. kunnen verzekeren. Een andere inrichting van ons inkomensgebouw, Laten we vooral ook oog hebben voor de zzp’ers. overdraagbare pensioenrechten, evenwichtige Werkgevers wijken tegenwoordig steeds meer uit naar Op dit moment wordt er ook binnen de muren van de ontslagbescherming, werknemers van-werk-naar- zzp’ers, omdat de loonkosten - onder meer door de Sociaal-Economische Raad door kabinet en werkgevers- en werk begeleiden en het vergroten van zekerheden voor loondoorbetalingsverplichting bij ziekte - hoog zijn. In werknemersorganisaties nagedacht over de toekomstige flexkrachten. Dat zijn wat mij betreft ingrediënten voor het algemeen is deze flexibele arbeid een prachtige trend, inrichting van ons arbeidsbestel. De afgelopen drie jaar is de arbeidsmarkt van de toekomst. De totale werkloosheid maar niet iedereen is in staat voldoende bescherming naar mijn mening door de huidige kabinetten al meer in zal hierdoor niet afnemen, maar de langdurige af te dwingen. Overigens ook door kortzichtig gedrag gang gezet dan in de periode ervoor. Gaat dat allemaal snel werkloosheid wel, omdat mensen die nu buiten de boot van zzp’ers zelf. Daar ligt een kans voor de flexbranche genoeg? Voor veranderingen is een breed draagvlak nodig vallen aan het werk blijven. En de verschillen tussen jong om zzp’ers ondersteuning te bieden om dat wél goed en dus gaan de dingen wellicht wat langzaam, maar ook en oud en vast en flex zullen een stuk kleiner worden. te organiseren. Dan denk ik in eerste instantie niet aan weloverwogen. Dat neemt niet weg dat het noodzakelijk de zelfstandige consultant die goed voor zich zelf kan is om na te blijven denken over hoe onze instituties beter Fraaie opgave zorgen. Ik denk dan vooral aan zzp’ers aan de onderkant kunnen aansluiten bij nieuwe marktomstandigheden en Voor de flexbranche ligt er een fraaie opgave om die van de arbeidsmarkt, zoals vrachtwagenchauffeurs, de behoefte van werknemers en werkgevers.

29 ontwikkelingen uitzendbranche

Jacques van den Broek, ceo Randstad ‘De intercedent zal zeker niet verdwijnen’

ok in de komende decennia is flexibiliteit hard nodig om de arbeidsmarkt draaiend te houden. Aldus Jacques van den Broek, sinds 1 maart van dit jaar de nieuwe ceo van Randstad. “Laten we onze energie niet stoppen in de discussie over vast en flex, maar laten we vooral kijken hoe Owe de komende jaren de economische groei kunnen aanjagen.”

30 Ontmoet de toekomst

at de belangrijkste trend zal zijn die vakmensen. Al deze ontwikkelingen ál het personeel van de opdrachtgever. Samen bespreek de arbeidsmarkt gaat beïnvloeden? nopen ertoe dat we langer moeten gaan doorwerken. je welke vaardigheden je op lange termijn in het bedrijf Zonder twijfel de demografische trend.” Maar het zal ook vragen om meer flexibele arbeids- wilt hebben. Ook bespreek je welke mensen je nu en in Jacques van den Broek, die in maart vormen.” Van den Broek vertelt dat de onderzoeken de toekomst niet nodig hebt en vice versa. Die aanpak leidt “werdW benoemd als de nieuwe ceo van Randstad, is er een krappere en meer internationale arbeidsmarkt tot een meerjarenprogramma, dat jaarlijks met de klant zeer duidelijk over. De demografische veranderingen voorspellen. Dat betekent ook een andere rol voor wordt geëvalueerd.” die zich gaan voltrekken, vormen dé uitdaging voor de inleners. “Klanten van flexleveranciers moeten Naast de demografische trend ziet Van den Broek nog toekomst. “Uit ons rapport Mind the gap uit 2007 blijkt dat meer toekomstgericht gaan denken. Als je geen een andere belangrijke trend op de arbeidsmarkt. “We de Europese beroepsbevolking dramatisch gaat dalen. Als langetermijnstrategie ontwikkelt als bedrijf samen zien dat banen op middle management-niveau, met we willen dat de werkgelegenheid in de Europese Unie met een flexaanbieder, dan zou je wel eens niet aan de name in de dienstverlenende sector, geweldig onder in 2050 op een acceptabel niveau ligt, dan zullen we een juiste mensen kunnen komen.Op dat vlak zie ik een druk staan. Dat heeft alles te maken met veranderende tekort moeten zien weg te werken van ongeveer dertig belangrijke rol voor de flex­branche weggelegd.” arbeidsprocessen. Door onder meer een verdergaande miljoen mensen.” automatisering worden veel van deze banen overbodig. De vergrijzing van de Europese bevolking is de Trends Door online bankieren bijvoorbeeld is een deel van de belangrijkste oorzaak voor de toekomstige tekorten aan “In de Verenigde Staten zie je dat grote bedrijven al bankmedewerkers niet meer nodig. Ik vind dat een werknemers. Door het ouder worden van de babyboom- enige tijd gebruikmaken van recruitment process outsourcing zorgwekkende trend.” Volgens Van den Broek ligt ook generatie daalt het aantal mensen in de leeftijd van 15 en managed services, een trend die past in wat wij ‘total hier een uitdaging voor de flexbranche. “Wij zijn bij tot 65 jaar. Een tweede oorzaak is gelegen in de relatief talent architecture’ noemen,” signaleert Van den Broek. uitstek een partij die mensen kansen biedt. Dus ook deze lage geboortecijfers: in bijna alle landen wordt een “Als flexleverancier kijk je dan met het bedrijf een aantal groep die nu getroffen wordt door de automatisering van daling van de omvang van de eigen bevolking verwacht. jaren vooruit. Hoe gaat het bedrijf zich in de toekomst hun werkzaamheden, zouden we kunnen bemiddelen Van den Broek: “Deze tekorten worden nog versterkt ontwikkelen? Wat betekent dat voor de behoefte aan naar ander werk. Werk waar ze misschien zelf niet aan door de mismatch op de arbeidsmarkt: mensen zijn of personeel en de organisatie van het werk? En hoe hadden gedacht, maar dat wél bij hen past. Dat zal steeds worden voor de verkeerde beroepen opgeleid. Zo is er in gaat de arbeidsmarkt in de desbetreffende sector zich vaker in een andere sector zijn. En dat vereist om- en Nederland bijvoorbeeld nu al een tekort aan technische ontwikkelen? Je richt je dan niet alleen op flex, maar op bijscholing.”

Als je geen langetermijnstrategie ontwikkelt als bedrijf samen met een flexaanbieder, dan zou je wel eens niet aan de juiste mensen kunnen komen.

31 ontwikkelingen uitzendbranche

Invloed digitalisering Ideale match De voortschrijdende digitalisering heeft in de ogen van Van Van den Broek benadrukt dat ook in de komende den Broek ook impact op de manier waarop de flexbranche decennia de intercedent zeker niet zal verdwijnen. “Onze de komende jaren zijn diensten aanbiedt. “Klanten willen dienstverlening bestaat eruit dat wij zowel de klant als dat je inspeelt op hun digitale behoeften. Daar zul je als de kandidaat het gevoel geven dat er een ideale match flexaanbieder rekening mee moeten houden.” Er is niet is. Dat kun je niet volledig automatiseren. En ook het één vast recept, per klant zal maatwerk moeten worden nadenken met de klant over de ideale samenstelling van geboden, stelt Van den Broek. “Sommige klanten vinden zijn personeel blijft mensenwerk.” het nauwelijks nodig om mensen fysiek te zien. Ook in een verdere verbreding van de dienstverlening Andere klanten stellen wel weer prijs op een face-to-face- ziet Van den Broek kansen voor de flexbranche. Werk gesprek. Maar in het algemeen kun je wel zeggen dat wordt namelijk anders georganiseerd en niet alleen meer onze intercedenten later in het proces instappen dan in de traditionele banen. “Ik denk bijvoorbeeld aan de vroeger. Voorheen deed een intercedent het zoeken steeds groter wordende groep van zzp’ers. Verzekeringen van kandidaten, het papierwerk, het interview en de en hypotheken zijn voor deze groep vaak lastig te uiteindelijke match. Nu is het zo dat een groot deel organiseren. Daarom is Randstad Nederland samen van het zoekproces al online heeft plaatsgevonden; met Vereniging Eigen Huis en Obvion Hypotheken een kandidaten kunnen bijvoorbeeld rechtstreeks een cv pilot gestart met een ‘perspectiefverklaring’. Naast de uploaden en dat via platforms als LinkedIn profileren.” traditionele werkgeversverklaring voor werknemers met een vast contract, moeten ook mensen met een flexibel Doordat een deel van het werk is verschoven naar online, arbeidscontract en goede perspectieven hierdoor een krijgen kantoren een andere functie, constateert Van den woning kunnen kopen. Op die manier kunnen we als Broek. “Wat nu telt, is een prominente plek in de digitale branche invulling geven aan onze maatschappelijke rol.” wereld. Een kantoor op iedere straathoek is niet altijd nodig. Het zoeken en selecteren van een kandidaat kan Appèl en zal veel meer vanaf een centrale plek worden gedaan. De komende jaren zal de flexbranche een belangrijke In grote steden worden onze kantoren groter en minder rol hebben bij het internationaal accommoderen van zichtbaar. In Frankrijk gaan we bijvoorbeeld van 265 kleine de gevolgen van de vergrijzing. En uiteraard bij het aan vestigingen op de straathoek naar 65 grote vestigingen.” het werk helpen en houden van mensen in Nederland.

32 Ontmoet de toekomst

Het steekt Van den Broek dan ook dat flex door de Als je goed geregelde flex onder druk zet, vakbonden en een aantal politieke partijen negatief dan krijg je niet minder flex, maar slecht geregelde flex. wordt neergezet. “Dat is echt een achterhoedegevecht. Het is contraproductief om voortdurend een tegenstelling tussen ‘vast’ en ‘flex’ te creëren. Het is veel verstandiger om te focussen op inzetbaarheid, hoe je mensen door scholing meer capaciteiten geeft. De uitdagingen voor de flexbranche volgens Jacques van den Broek: Flexibiliteit is noodzakelijk voor onze economie. Dus mijn advies aan de beleidsmakers: geef goede flex de $ In 2050 ontstaat er door demografische ontwikkelingen in Europa ruimte. Want als je goed geregelde flex onder druk zet, gebeurt er iets anders. Dan krijg je niet minder flex, maar een tekort van 30 miljoen arbeidskrachten. slecht geregelde flex. Want het water zoekt toch altijd $ Inspelen met bemiddeling op de internationalisering het laagste punt.” Van den Broek geeft het voorbeeld van van de arbeidsmarkt. Spanje en Italië, waar in de bouwsector veel onveilige banen zijn. “Wij zijn een verantwoordelijke sector die $ Het ontwikkelen van toekomstgericht beleid in samenwerking met kijkt naar de lange termijn. Dat betekent ook investeren opdrachtgevers dat resulteert in meerjarenprogramma’s voor ál het in veiligheid en goede arbeidsvoorwaarden.” Van den personeel, flex en vast. Broek wil dan ook een appèl doen op de politiek en de vakbonden: zorg voor economische groei, want daarmee $ Het om- en bijscholen en bemiddelen van mensen op middle realiseren we meer werk. Het is belangrijk om de management-niveau, waar nu onder meer door automatisering veel arbeidskosten laag te houden, zodat Nederland zichzelf banen verdwijnen. internationaal niet uit de markt prijst. Laten we onze energie niet stoppen in de discussie over vast en flex, $ Een verdergaande digitalisering van de dienstverlening om op die manier maar laten we vooral kijken hoe we de komende jaren de aan de behoeften van inleners te kunnen voldoen. economische groei kunnen aanjagen.” $ Verbreding als branche naar andere doelgroepen, waaronder ook de steeds groter wordende groep zzp’ers.

33 essayESSAY

CV Wiebe Draijer Wiebe Draijer (1965) studeerde werktuigbouwkunde in Delft. In 1992 haalde hij zijn mba aan de Insead Business School. Vanaf 1984 werkte hij als freelance en sociaaleconomisch journalist bij onder meer nrc Handelsblad. Van 1990 tot 2003 was hij consultant bij adviesbureau McKinsey. In 2004 werd hij managing partner Netherlands en in 2006 manager partner Benelux bij deze organisatie. Draijer was lid van het Innovatieplatform van overheid en deskundigen, dat innovatie en ondernemerschap in Nederland wilde stimuleren. Hij is ook mede-initiatiefnemer van het online- discussie- en actieplatform De Nationale Dialoog, dat van start ging onder de naam 21minuten.nl. Per 1 september 2012 is Wiebe Draijer benoemd tot kroonlid en voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (ser). Onlangs is hij voorgedragen als voorzitter van de Raad van Bestuur van de Rabobank.

34 Ontmoet de toekomst ‘Er zijn tektonische aardverschuivingen gaande op onze arbeidsmarkt’

Wiebe Draijer, voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (ser)

Hoe gaat de arbeidsmarkt zich ontwikkelen als we noodzaak - naar een langer werkzaam leven. In de zien, is dat deze inherent dynamisch zal zijn. De discussie vooruitkijken naar 2020? Een interessante vraag, komende decennia zal er daardoor een vierde werkzame tussen ‘vast’ en ‘flex’ is nu vooral een contractuele waarbij we voor de beantwoording een uitstapje naar levensfase ontstaan, die loopt van 55 tot ongeveer 70 jaar. discussie. Maar in 2020 zal er meer dynamiek zijn voor de aardrijkskunde moeten maken. De oppervlakte van Als je kijkt naar het huidige werkzame leven, dan zitten iedereen, of je nu een vast contract hebt of flexwerker de aarde bestaat uit een aantal tektonische platen. Die daar nu nog drie fases in: de fase van leren, maximaal bent. Groei en dynamiek zijn de sleutelwoorden van platen verschuiven in een zeer traag tempo, slechts enkele groeien en vervolgens de fase waarbij je als werknemer je de arbeidsmarkt van de toekomst. Het sociaal akkoord centimeters per jaar. Maar hoe klein de verschuivingen piek bereikt. Daar zal een vierde fase bij komen, waarin zet niet voor niets in op het bemiddelen van mensen ogenschijnlijk zijn, ze gaan wél gepaard met forse ‘giving back’ centraal staat: het doorgeven van je kennis aan van-werk-naar-werk. Dat is een ander uitgangspunt bijverschijnselen als aardbevingen, vulkanische activiteit de volgende generatie. Een fase waarbij een werknemer dan van werk naar de ww en weer terug aan het werk. en gebergtevorming. Ook op onze arbeidsmarkt zijn er ook niet meer de volledige veertig uur kan of wil werken. De Werkloosheidswet geeft rust en zekerheid als je een tektonische verschuivingen gaande, verschuivingen die De flexbranche zou ideeën kunnen leveren hoe die vierde baan hebt. Maar eenmaal in de ww is er bij een fors aantal zich de komende jaren nog manifester zullen voordoen. werkzame levensfase kan worden ingericht. Welke kansen werknemers sprake van inertie op de arbeidsmarkt, die En die, zonder twijfel, ook een aantal ‘botsingen’ zitten daar? Hoe motiveer je mensen om door te werken? veel onzekerheid geeft. Onze Werkloosheidwet heeft en fricties met zich mee gaan brengen. Botsingen Kan dat binnen het eigen bedrijf, of moet er ook over de voor werknemers een goede ‘geruststellende’ functie, en fricties die voor alle betrokken partijen bij het schutting naar een andere werkplek worden gekeken? maar is zeker niet het beste instrument om van-werk- arbeidsmarktbeleid - inclusief de flexbranche - ook de naar-werk te komen. Ik hoop dat in 2020 van-werk-naar- nodige uitdagingen bieden. De eerste verschuiving die Dynamisch werk de norm is geworden en dat persoonlijke groei en ik constateer, is de verschuiving - uit maatschappelijke Een tweede verandering die we op de arbeidsmarkt gaan ontwikkeling van de werknemer centraal staan.

35 essay

Hoe kunnen we een arbeidsmarkt creëren, waarbij het individu meer verantwoordelijkheid voor zijn of haar eigen toekomst kan én wil nemen?

De discussie moet naar mijn mening dan ook niet gaan Bij het vergroten van de dynamiek op de arbeidsmarkt arbeidsmarkt zou veel natuurlijker moeten zijn. over de tegenstelling tussen vast en flex, maar over de kunnen flexaanbieders zeker een rol spelen. Door het Dan denk ik in eerste instantie niet aan werknemers vraag hoe we een arbeidsmarkt creëren waarbij het scholen en begeleiden van werknemers naar ander werk. aan de onderkant van de arbeidsmarkt, maar vooral aan individu meer verantwoordelijkheid voor zijn of haar Maar ook door de coaching en begeleiding van (oudere) werknemers in hoogwaardige functies. Onlangs heeft de eigen toekomst kan én wil nemen. Bij een vast contract werknemers met een vast contract op zich te nemen ser een advies uitgebracht waaruit blijkt dat er rond 2020 zal het gesprek tussen werkgever en werknemer erover en hen voor te bereiden op hun volgende stap in het een grote behoefte is aan buitenlands toptalent. moeten gaan hoe iemand aanvullende competenties werkzame leven. Op dit moment zijn er al sectoren waar meer mensen kan verwerven, waarmee hij zijn toekomstige kansen nodig zijn dan wij kunnen opleiden. Ik denk dat ook op op de arbeidsmarkt vergroot. Werknemers zullen ook Internationale economie dit vlak de flexbranche als ‘makelaar’ dienstig kan zijn. vaker gaan wisselen van takenpakket of functie, en De derde tektonische verschuiving die ik zie, is dat misschien zelfs van baan. Bij flexcontracten zullen we we onderdeel zijn geworden van een internationale De emancipatie van het vakmanschap is een vierde een aantal faciliteiten moeten inbrengen om de nadelen economie. Bedrijfsactiviteiten zijn schakelbare units over belangrijke ontwikkeling die ik zie op onze arbeidsmarkt. ten opzichte van vaste contracten te corrigeren. Dus landsgrenzen heen geworden: een bedrijf kiest voor dat We zullen veel uitdrukkelijker het vakmanschap zowel voor vaste als flexibele contracten moet een verdere land waar men die activiteiten het meest optimaal kan moeten erkennen als een waardevol onderdeel van onze ontschotting plaatsvinden. uitvoeren. De arbeidsmarkt kent een zelfde dynamiek: economie. Door de vergrijzing dreigt er de komende jaren werknemers komen naar Nederland, maar vertrekken een tekort van tienduizenden technische vakkrachten. ook naar het buitenland voor een interessante baan. Het onderwijs sorteert hier op dit moment nog Het bewegen over een Europese en internationale onvoldoende op voor, maar ik hoop dat er rond 2020

36 Ontmoet de toekomst

Aanbevelingen van Draijer voor de flexbranche: $ Zet in op coaching en begeleiding van werknemers bij hun laatste 10 tot 15 jaar van het werkzame leven. $ Ondersteun van-werk-naar-werktrajecten. $ Richt je op de toekomstige behoefte aan vakkrachten én buitenlands talent.

een betere aansluiting zal zijn. We moeten jongeren laten functioneren. Daar zal een nieuwe infrastructuur specifieke data. Waarom zouden we die data niet veel laten zien dat er een mooie toekomst voor hen ligt op in moeten spelen. Voor de flexbranche ligt er een taak meer gebruiken om beter in kaart te brengen waar exact als excellente vakman of vakvrouw. Op korte termijn om in de regio’s als volwaardige partner gezien te worden. de economische potentie van Nederland zit? lost een heroriëntatie van het onderwijs de fricties op Tijdens de grote groeifase van de uitzendbureaus was In ieder geval is helder dat wij ons de komende jaren de arbeidsmarkt niet op. We zien nu al voor bepaalde men dé innovator van de arbeidsmarkt. Mijn advies: pak de vraag moeten stellen wat de consequenties voor de sectoren een tekort aan vakkrachten. Voor de flexbranche die rol terug. En zorg dat uitwassen in de branche radicaal inrichting van Nederland zijn van de vijf hierboven ligt hier een uitdaging: om een (internationale) worden aangepakt. Want daarmee word je als branche een geschetste tektonische verschuivingen. Laten we daar in marktplaats te zijn voor vakmanschap. Maar wellicht ook geloofwaardige partner in de regio. gezamenlijkheid een perspectiefvolle agenda voor gaan door werknemers met een niet-technische achtergrond ontwikkelen. om te scholen tot vakkracht. Groei en banencreatie. Dat is de gezamenlijke uitdaging die wij tot 2020 hebben. Voor de flexbranche liggen Regionaal er, zoals ik heb aangegeven, mogelijkheden om de Dan is er nog een vijfde en laatste tektonische arbeidsmarkt van de toekomst mede vorm te geven. verschuiving: de regionalisering van onze arbeidsmarkt. Tot slot, nog een pleidooi. Ik zou de uitzendsector Nu kennen we vooral een sectorale benadering van willen oproepen om een ‘radarscherm’ van de groei te de arbeidsmarkt. Maar de arbeidsmarkt wordt steeds willen zijn. Onze huidige data laten op microniveau regionaler. Het ontbreekt echter nog aan voldoende onvoldoende zien waar precies de kansen voor groei arrangementen om de arbeidsmarkt in de regio beter te liggen. De uitzendsector beschikt daarentegen wel over

37 OPDRACHTGEVER

Wijnand de Valk, “Flexibiliteit is directeur nodig voor de Human Resources toekomst van ons Janssen Biologics bedrijfsleven” Leiden

Ondanks dat de farmaceutische industrie niet conjunctuurgevoelig is, is flexibiliteit een noodzaak, stelt hr-directeur Wijnand de Valk van Janssen Biologics. “Ons bedrijf moet kunnen ‘meeademen’ met fluctuaties op een wereldmarkt.” En dat zal in de komende jaren niet anders zijn, denkt hij. “Het beperken van flexibiliteit is niet in het belang van de werkgelegenheid. Als je flex dichtzet, dan zou deze fabriek kunnen sluiten.”

38 Ontmoet de toekomst

et ruim 1.000 medewerkers is Janssen Biologics een van hoeveel we precies gaan produceren. We opereren op een wereldmarkt en de grotere ondernemingen in de Leidse regio. Bij het als bijvoorbeeld een product zijn patent verliest, dan verkopen wij minder bedrijf - dat onderdeel is van het internationale concern van dat product. Daarnaast kan ons moederbedrijf ook beslissen dat een Johnson&Johnson - worden nieuwe geneesmiddelen bepaald product niet meer door ons in Leiden, maar elders geproduceerd Montwikkeld op basis van biofarmaceutische processen. Wijnand de Valk is gaat worden. Ons volume is dus niet constant, maar fluctueert. Dat vraagt directeur HR bij het Leidse bedrijf. “Laat ik beginnen met een anekdote,” om flexibiliteit.” opent hij het gesprek. “Onlangs zat er iemand aan tafel bij een vergadering en die vertelde dat hij al vijf jaar op inhuurbasis voor ons werkt. Iedereen De meeste mensen die bij Janssen Biologics in dienst was hogelijk verbaasd, want wij dachten dat hij in vaste dienst was.” komen, beginnen op een flexibel contract, vertelt Het geeft volgens De Valk aan hoezeer het verschil tussen vast en flex is De Valk. Dat is een bewuste keuze van het bedrijf. vervaagd. “Bij ons heeft iedereen, vast of flex, dezelfde arbeidsvoorwaarden. “Voor het werk in de farmacie zijn heel specifieke Ze krijgen ook technische opleidingen en opleidingen op het gebied van persoonskenmerken nodig. Iemand moet niet lean, een managementfilosofie die de klantwaarde centraal stelt, aangeboden. alleen heel zorgvuldig werken, maar moet ook Daarnaast hebben wij uitgebreide programma’s voor veiligheid en ook een groot gevoel van verantwoordelijkheid daar profiteren onze flexmedewerkers van. Bij geschiktheid stromen hebben. Het gaat immers wel om medicijnen onze flexkrachten gewoon door naar een vast contract. Wij hebben als die in de bloedbaan van mensen terechtkomen. uitgangspunt dat onze flexschil altijd dezelfde omvang houdt.” Tijdens sollicitatiegesprekken is het Die flexschil bestaat bij Janssen Biologics uit diverse soorten flexkrachten, onmogelijk om te achterhalen of iemand over vertelt De Valk. “We hebben uitzendkrachten, mensen met een tijdelijk die persoonskenmerken beschikt. Er is langere tijd contract, mensen op payrollbasis en mensen die we van gespecialiseerde voor nodig om dat te achterhalen. Vandaar dat we nooit bureaus betrekken, omdat ze schaars zijn. In totaal hebben wij 20 tot 30% starten met een vast contract. Uiteraard kunnen mensen flexmedewerkers binnen ons bedrijf.” bij geschiktheid daarna wel in aanmerking komen voor een vaste arbeidsovereenkomst.” Volume fluctueert Die flexibiliteit is nodig omdat het bedrijf - in de woorden van Nieuwe concepten De Valk - moet ‘meeademen met volumes’. “Wij zijn in de farmaceutische De Valk vertelt dat Janssen Biologics onlangs - in samenwerking met een industrie, in tegenstelling tot veel andere bedrijven, niet afhankelijk van uitzendorganisatie en een aantal andere farmaceutische bedrijven - een de conjunctuur. Toch is het voor ons ieder jaar weer een open vraag wat en arbeidspool heeft opgezet. “Daar kregen de mensen wel een vast contract,

39 39 OPDRACHTGEVER

In het kort maar niet van ons, maar van de uitzendorganisatie. Voor ons is het voordeel kunnen snel veranderen. Kijk naar wat er in de bankensector op dit moment Janssen Biologics van deze pool dat we onze flexibiliteit behouden, maar tegelijkertijd wel gebeurt, waar veel werkgelegenheid door automatisering verdwijnt.” ontwikkelt nieuwe ingewerkte krachten krijgen. En voor de werknemers zelf is het grote geneesmiddelen op voordeel dat ze de zekerheid van een vast contract hebben. Een uitstekend Kansen uitzendbranche basis van biofarma- nieuw concept wat mij betreft.” Kansen voor flexaanbieders liggen er daarnaast ook bij de invulling van ceutische processen. Met een blik naar de toekomst ziet De Valk in de komende jaren vooral de Participatiewet, denkt De Valk. “Als je jonggehandicapten op een Het bedrijf is met ruim veel potentie voor flexaanbieders bij het ondersteunen van bedrijven bij structurele manier wilt onderbrengen in je organisatie, dan vergt dat meer 1.000 medewerkers hun personeelsbeleid. “Denk bijvoorbeeld aan de inzet van roosters of dan een trucje. Uitzendorganisaties zouden ook dat bij uitstek kunnen een van de grotere de vraag hoe je arbeidsvoorwaarden afstemt op de bedrijfsstrategie. Maar oppakken.” En ook de krapte aan personeel die in de komende jaren ondernemingen in de ook bijvoorbeeld hoe je duurzame inzetbaarheid handen en voeten geeft. wordt voorzien, biedt volgens De Valk mogelijkheden. “Wij zien nu al Leidse regio. Janssen Andere gespecialiseerde bureaus dan uitzendorganisaties die hr-diensten de studentaantallen van laboratoriumopleidingen teruglopen. Ik denk Biologics maakt aanbieden, slaan vaak de plank mis. Omdat ze niet goed weten wat er in de dat uitzendorganisaties een rol kunnen hebben bij het oplossen van de onderdeel uit van praktijk speelt. Dus daar liggen kansen voor uitzenders.” schaarste aan personeel. Door mensen om te scholen die in een andere Johnson&Johnson, een sector niet aan de slag kunnen. Voor werkgevers kan het interessant zijn als internationaal concern “Flexibiliteit is nodig voor de uitzenders daarbij een deel van het risico op zich nemen door mensen eerst met vestigingen op te leiden en dan pas bij de werkgever te plaatsen.” over de hele wereld. toekomst van ons bedrijfsleven.” Voor De Valk is één ding in ieder geval duidelijk: flexibiliteit is nodig Janssen zelf is onlangs een pilot Happy at work gestart om mensen duurzaam voor de toekomst van ons bedrijfsleven. “Het is heel simpel: als je alle inzetbaar te houden. De Valk: “Wij zijn nog een relatief jong bedrijf, maar mogelijkheden voor flex dichtzet, dan zou deze fabriek niet kunnen we willen nu al anticiperen op het feit dat mensen later met pensioen ‘meeademen’ met wisselende volumes en verdwijnt onze werkgelegenheid gaan en dus langer zullen moeten gaan doorwerken. We willen naar bijvoorbeeld Ierland of Puerto Rico. Zo simpel is het. Als vakbonden voorkomen dat mensen ‘vastroesten’ in hun functie, vandaar deze zeggen dat alleen een vast contract zekerheid biedt, dan zeg ik: dat is pilot die we samen met tno en een uitzendorganisatie hebben zekerheid op korte termijn. Op lange termijn gaat het beperken van opgezet.” Ook voor de werknemers zelf is het belangrijk dat flexibiliteit ten koste van de werkgelegenheid. Laten we ons vooral richten ze hun kennis en ervaring onderhouden, benadrukt De Valk. op het opleiden en duurzaam inzetbaar houden van mensen. Dat biedt in “Want als je nu een baan hebt, wil dat niet zeggen dat je die mijn ogen veel meer perspectief.” over vijf jaar nog steeds hebt. De omstandigheden in bedrijven

40 Ontmoet de toekomst De Flexprofessional | KELLY VERVOORN | 29 jaar | werkt als officemedewerker via A&E Personeelsdiensten uit Nieuwegein

Via uitzendwerk lukt het mij dus wel om aan de slag te blijven “Op dit moment werk ik via het uitzend- bureau bij Paans Installatiebedrijven in de backoffice. Bij mijn vorige baas werd 169.000 ik ‘om bedrijfseconomische redenen’ na mensen werken tweeënhalf jaar ontslagen. Maar ik ben dagelijks als niet bij de pakken gaan neerzitten. Vrij- dag kreeg ik te horen dat ik weg moest, uitzendkracht. maandag heb ik mijn bureau opgeruimd en ben ik direct doorgereden naar het uitzendbureau. Binnen zes weken hadden ze een nieuwe baan voor mij als officeme- dewerker! Ik had me ook ingeschreven bij vacaturebanken, maar dat leverde niks op. Of de vacatures zijn verlopen, of je bent een van de 500 sollicitanten. Via uitzend- werk lukt het mij dus wel om aan de slag te blijven. Over het uitzendbureau ben ik ook erg tevreden. Door het persoonlijke contact zoeken ze ook echt iets wat bij jou past. En als het werk ophoudt, dan zoeken ze snel weer wat anders, waardoor je geen grote gaten in je cv krijgt. Vroeger vond ik het wel een fijn idee om een vast contract te hebben. Maar dat me maakt me nu helemaal niet meer uit. Als het maar leuk werk is dat ik kan doen!” 41 essay

CV Aukje Nauta Aukje Nauta (1967) is onafhankelijk kroonlid van de Sociaal-Economische Raad en bijzonder hoogleraar Employability in Werkrelaties aan de Universiteit van Amsterdam. Daarnaast is zij mede-eigenaar van adviesbureau Factor Vijf. Tot 2010 was zij senior hr-consultant bij Randstad hr Solutions. Van 2002 tot 2007 werkte Nauta als onderzoeker en adviseur bij tno Arbeid. Daarvoor was zij verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, waar zij in 1996 promoveerde. Nauta publiceert, spreekt en doceert regelmatig over hr-onderwerpen, waaronder inzetbaarheid, arbeidsrelaties, conflicthantering en sociale innovatie. Daarnaast adviseert ze bedrijven en instellingen over deze onderwerpen en verbindt daardoor hr-advies en -onderzoek.

42 Ontmoet de toekomst ‘Flexleveranciers moeten zich gaan ontpoppen tot transitiemakelaars’

Prof. dr. Aukje Nauta, bijzonder hoogleraar Employability in Arbeidsrelaties aan de UvA, kroonlid van de ser en mede-eigenaar van adviesbureau Factor Vijf.

Life time employment bestaat vrijwel niet meer. En dus zal van oudere docenten. Vroeger was dat nauwelijks aan de werkweek in vaste dienst zijn, maar de rest van de tijd de wereld van werk en organisaties er in 2020 heel anders orde. Ook al functioneerde je op hogere leeftijd niet meer als zzp’er werken. Of iemand die drie dagen zelfstandig uitzien dan nu. Omdat de ‘baan voor het leven’ een optimaal, je kon als docent gewoon blijven zitten. onderzoeker is en daarnaast twee dagen in het onderwijs achterhaalde realiteit is, zal de rol van flexibiliteit op de Die vanzelfsprekendheid is aan het verdwijnen. En werkt. Mensen zijn altijd op zoek naar zekerheid. arbeidsmarkt in de komende jaren steeds groter worden. terecht naar mijn idee. Werkgevers en werknemers zouden Hybride constructies bieden een nieuwe zekerheid, in Technologische ontwikkelingen verlopen exponentieel, regelmatig moeten kijken of ze nog wel bij elkaar passen. een wereld waar een vaste baan niet meer gegarandeerd is. waardoor de wereld razendsnel verandert. Werknemers En als dat niet zo is, dan is het voor beide partijen beter Voor werknemers is het ook gezond: als je alternatieven kunnen het zich simpelweg niet meer permitteren om niet om afscheid te nemen. Voor een leraar die al twintig jaar hebt, dan sta je onafhankelijker tegenover je werkgever(s). flexibel te zijn. Maar arbeidsrelaties zijn nu nog te vaak Engels geeft, kan de vakinhoud op een gegeven moment Als alternatieven afwezig zijn, zijn mensen vaak minder gouden ketenen, de vaste baan een gevangenis. gaan vervelen. Of het verschil in leeftijd met pubers kan tevreden met hun werk, zo toont onderzoek aan. Achmea liet onlangs weten de komende drie jaar 4.000 zo groot worden, dat een leraar er eigenlijk geen zin meer mensen te ontslaan, omdat klanten nu via internet hun in heeft. Waarom zou je dan niet iets anders gaan doen? Hybride arbeidsrelaties zijn psychologisch in het verzekeringen zelf regelen. In het nos-Journaal waren Daarvoor is het dan wel zaak dat je je tijdig voorbereidt op voordeel van de werknemer, maar ze zijn ook steeds reacties te zien van werknemers die ‘verrast’ waren door dat andere; alvast een ander vak ‘erbij’ leert of doet. meer een noodzaak. Niet alleen omdat de arbeidsmarkt het ontslag. Merkwaardig, want gelet op de technologi- door technologische ontwikkelingen in rap tempo sche ontwikkelingen kan dit besluit van Achmea voor Hybride arbeidsrelaties flexibiliseert. Maar ook omdat we langer willen en niemand een verrassing zijn.Nog een recent voorbeeld: Ik denk dat we in de toekomst steeds meer de kant opgaan moeten gaan werken als gevolg van onze hogere in de Volkskrant las ik een kritisch artikel over het ontslag van hybride arbeidsrelaties. Mensen die een deel van de levensverwachting.

43 essay

Hybride arbeidrelaties bieden een nieuwe zekerheid.

Permanente scholing flex pleit ik ervoor dat mensen 20% van hun werktijd je moet als werknemer zorgen dat je op tijd uit de pan Langer blijven werken, betekent ook dat je langer kunt besteden aan iets wat hun toekomstige carrière een stap springt, anders ben je te laat voor een stap naar ander werk. blijven leren en daardoor langer kunt doen wat je leuk dichterbij brengt. Dat betekent dus ook dat werkgevers vindt. Dat vraagt om permanente scholing tijdens het moeten durven investeren in het vertrek van een Dynamische toekomst hele werkzame leven. Dan is doorwerken tot op hogere werknemer. Het moet voor werkgevers normaal worden Onze arbeidsmarkt is nog veel te weinig op de leeftijd helemaal geen straf. Bij een leven lang leren gaat om na te denken over het langetermijnperspectief voor dynamische toekomst voorbereid. Dat oudere werklozen het dan niet alleen om ‘terug naar de schoolbanken’ of het hun werknemers. nauwelijks meer aan het werk komen, geeft aan dat volgen van allerlei dure opleidingen. Maar denk ook aan Ook werknemers moeten - net als werkgevers - verder onze instituties niet goed zijn ingericht. We zouden het online volgen van cursussen. Of dat je via de website kijken dan hun neus lang is en leren inzien dat levenslang anders naar de instituties en onze wet- en regelgeving Trainjecollega.nl, van een collega leert hoe je een Prezi- leren in hun eigen belang is. Juist als je geen ‘leerzaam’ moeten kijken. En ons bij elke regel en institutie presentatie moet maken. werk hebt, is blijven leren een must. Zoals de werknemers moeten afvragen: draagt deze bij aan life time employability, Door permanent leren kunnen carrières grenzeloos op de luchthaven Schiphol. Werknemers die de eenvoudi- of werkt deze juist averechts? Denk bijvoorbeeld aan worden, waardoor mensen gemakkelijker een overstap ge taak hebben om bagagekarretjes netjes terug te zetten, seniorendagen. Ooit bedacht om langer werken in naar een andere sector of een ander beroep maken. mogen dat maximaal vijf jaar doen. Daarnaast volgen zij eenzelfde baan mogelijk te maken, maar verworden tot Investeren in inzetbaarheid van werknemers is de grootste één dag per week onderwijs om een startkwalificatie te ha- een regel die ouderen alleen maar duurder en daarmee opdracht die er ligt voor werkgevers, voor hr-professionals len. Zo voorkomt hun werkgever dat niet-leerzaam werk, minder inzetbaar maakt. en voor werkenden zelf. Dat is geen eenvoudige opdracht, verwordt tot slijtend werk. Denk aan de welbekende meta- Nog een knelpunt is de inrichting van het inkomens­ maar wel een urgente. In mijn publicatie Iedereen een beetje foor van een kikker in een pan met kokend water: gebouw. Starters op de arbeidsmarkt verdienen te weinig,

44 Ontmoet de toekomst

Aanbevelingen van Nauta voor de flexbranche: $ Ontpop je tot transitiemakelaar en geef daarmee de noodzakelijke arbeidsmobiliteit vorm. $ Speel in op arbeidsrelaties die in de toekomst steeds meer een hybride karakter krijgen. $ Ondersteun permanente scholing voor flexkrachten. $ Stel duurzaam, sociaal ondernemen voorop.

ouderen te veel. Het ontbreekt bij de huidige wijze van voor de andere helft ondernemer? Duurzame inzetbaarheid verstandig aan om zichzelf te upgraden naar regionale salariëring aan een direct verband tussen wat je waard bent zou het gezamenlijke uitgangspunt voor werkgevers en loopbaanbegeleider of hr-manager. Juist een intermediair voor een organisatie en wat je verdient. Een directer verband werknemers moeten zijn. Hierin kan de abu een prachtige is, meer dan een werkgever, in staat om alle mogelijkheden prikkelt mensen om flexibel te zijn. Het zou logischer zijn rol vervullen: uitzendondernemingen kunnen nieuwe in de regio te overzien en te benutten. West-Brabant is als het salaris aan het begin van de loopbaan snel groeit, in combinaties van flexibiliteit en zekerheid mogelijk maken. daar een voorbeeld van. Daar bundelt men de aanwezige het midden van de loopbaan constant blijft en daarna by Daarvoor is wel nodig dat de flexbranche niet alleen op profit regionale kennis in een arbeidsmobiliteitscentrum default daalt. Dat vraagt echter wel een andere houding van uit is. Het zou goed zijn als duurzaam, sociaal ondernemen dat mensen van-werk-naar-werk begeleidt. Een mooi vakbonden. De vakbond zou in mijn optiek uit moeten door de aderen van de flexbranche gaat stromen. samenspel van krachten, waarbij werkgevers samen met gaan van de vraag: wat ondersteunt duurzame inzetbaar- Ga dusdanig ondernemen, dat winstcijfers even belangrijk intermediairs loopbaantransities van werkenden mogelijk heid van mensen? Vakbonden vechten vaak voor behoud zijn als maatschappelijke betrokkenheid. maken. Flexleveranciers moeten zich gaan ontpoppen tot van de eerdergenoemde seniorendagen. Terwijl ze zouden Juist vanwege alle ontwikkelingen op de arbeidsmarkt transitiemakelaars. Werknemers zijn vaak van nature een moeten strijden voor leertijd in plaats van vrije tijd. zullen flexaanbieders in de jaren tot 2020 hun ogen moeten beetje lui als het gaat om ander werk zoeken. Intermediairs openen voor vernieuwende concepten. Intercedenten kunnen hen helpen om na te denken over alternatieve Duurzame inzetbaarheid zullen veel meer de duurzame inzetbaarheid van mensen mogelijkheden voor werk, zelfs of misschien wel juist Ook cao’s gaan nog altijd uit van life time employment. Zou het moeten gaan ondersteunen. Dat betekent dat ze niet als dat nog helemaal niet hoeft. Intermediairs als ‘plan-B niet beter zijn om te kijken hoe werkgevers en werknemers louter iemand plaatsen, maar ook samen met hem of adviseurs’ die helpen meebouwen aan de arbeidsmarkt van in elkaars ontwikkeling kunnen investeren? Waarom laten haar kijken naar wensen op het gebied van scholing de toekomst. Dat zie ik als een belangrijke bijdrage die de veel cao’s het niet toe dat iemand half in vaste dienst is en en loopbaanontwikkeling. De flexbranche doet er flexbranche nu en in de toekomst kan leveren.

45 uitzendondernemeruitzendondernemer

46 Ontmoet de toekomst

Directeur Jeroen Driessen van Driessen hrm: “Hoe meer ict, hoe meer tijd over voor echt mensenwerk”

Flexibele arbeid zal steeds meer de norm Achter het ruim twintig jaar oude Driessen hrm uit Hel- via e-dienstverlening. Denk aan online matching. worden. Daarvan is Jeroen Driessen, directeur mond gaat een waarachtig succesverhaal schuil. Vader Jan Alleen waar het nodig is, werken we op locatie. We zijn van Driessen hrm vast overtuigd. “Organisaties Driessen begon in 1993 een bescheiden eenmanszaak, een die weg bewust ingeslagen. Hoe meer je standaardiseert, kantoortje waar gemeenten terecht konden voor de uitbe- hoe beter je de kosten in de hand houdt en hoe meer tijd gaan zich steeds losser organiseren. ict en steding van hun salarisadministratie. Niemand kon toen je overhoudt voor het echte mensenwerk.” digitalisering leveren daaraan een belangrijke nog bevroeden waar Driessen hrm vandaag de dag zou Driessen hrm heeft een eigen software-divisie, bijdrage en zullen de komende jaren alleen staan: een brede hrm-partner in de publieke sector met die softwarepakketten ontwikkelt voor het bedrijf maar aan belang winnen.” Hij heeft er zijn 250 medewerkers, zes vestigingen en een omzet van zo’n zelf en voor klanten. Daarnaast bestaat nog steeds eigen businessmodel bewust op ingesteld 136 miljoen euro in 2013. Het bedrijf boekt bovendien een de tak ‘administratie en advies’. Qua omzet is de forse jaarlijkse groei van 20%. “Een a-typisch beeld in de uitzendtak echter het grootst, waarbij de nadruk ligt en adviseert andere uitzenders hetzelfde te wereld van de flexibele arbeid,” beaamt huidig directeur op payrollcontracten. Driessen: “Dat is geleidelijk zo doen. Driessen: “Payrolling is een van onze Jeroen Driessen. gegroeid. Klanten die de salarisadministratie voor hun belangrijkste pijlers, maar wij zetten in op een vaste medewerkers door ons lieten verzorgen, vroegen om breed dienstenpakket. Want dat is dé sleutel De vraag waar dat succes in zit, dringt zich dan ook snel een oplossing voor hun flexibele krachten. Ze zeiden: tot groei en overleven.” op. “Ons credo is dat mensen het verschil maken,” legt ‘We kunnen die medewerkers zelf wel vinden en werven, hij uit. “Wij stellen organisaties en mensen in staat om maar ze werken maar tijdelijk bij ons. dat verschil te kúnnen maken. Dat doen we door hrm- Kunnen jullie hen niet in dienst nemen?’ Langzaamaan diensten te verzorgen en dan zoveel mogelijk op afstand, kwam die vraag vaker en tien jaar geleden begon

47 uitzendondernemer

payrolling een zelfstandige dienst te worden, ook bij Leidend is volgens hem de behoefte van de klant. andere uitzendorganisaties.” “Op welke flexvorm de keuze valt, is minder interessant. Driessen HRM in het kort We moeten er in de toekomst met zijn allen voor zorgen $ 250 medewerkers. Payrolling dat alle flexcontracten goed geregeld zijn. Nu is dat nog $ 6 vestigingen, hoofdkantoor in Helmond. Vooral de laatste paar jaar is payrolling enorm gegroeid. te veel een zaak van individuele uitzendorganisaties en $ Jaarlijkse bemiddeling van 10.000 flexkrachten. Opdrachtgevers hebben een duidelijke drijfveer, merkt opdrachtgevers. De economische situatie laat zich steeds $ Omzet in 2013: 136 miljoen euro. Driessen. “Ondernemers en organisaties krijgen sterkere moeilijker voorspellen en dus wordt flexibilisering een $ Jaarlijkse groei 20%. concurrentie en moeten zich steeds flexibeler opstellen. noodzaak voor ondernemingen. Dat mag niet ten koste $ Basis: e-dienstverlening. Tegelijkertijd wordt ‘werkgever zijn’ zwaarder. Een groot gaan van individuele zekerheden. We moeten een flexibel $ Gericht op publieke sector. deel van de risico’s rond arbeidsongeschiktheid, ziekte personeelsbestand opbouwen waarbij mensen wél een en ongevallen ligt tegenwoordig bij de werkgever zelf. betaalbare hypotheek kunnen krijgen, werkzekerheid Drie divisies: Opdrachtgevers zijn zich ervan bewust dat je die risico’s op hebben, goed opgeleid blijven en collectief verzekerd $ Uitzendbedrijf - nadruk op payroll een verantwoorde manier buiten de deur kunt leggen via kunnen worden. Je zult zien dat de discussie over $ Administratie en advies payrolling, tegen relatief lage kosten. Voor anderen speelt flexwerk dan een stuk minder fel wordt.” $ Softwareontwikkeling juist het gemak weer een belangrijke rol. Je merkt dat de behoefte aan zo’n instrument groot is.” Eigen online academie Driessen hrm heeft zelf al een aantal zekerheden Toch blijft Driessen hrm inzetten op een breder dien- ingebouwd. “Alle flexkrachten kunnen gratis opleidingen stenpakket. Uitzendcontracten, werving en selectie, zzp- bij ons volgen. We hebben een eigen online academie, bemiddeling: Driessen verzorgt het allemaal. “Klanten met bijvoorbeeld cursussen Excel, bhv, omgaan met willen van meerdere oplossingen gebruik kunnen maken. agressief gedrag en ambtenarenrecht. We bieden online Wij kunnen maatwerk bieden en onszelf dus neerzet- coaching-trajecten, met een sollicitatietraining en cv- ten als hrm-partner van een organisatie. Dat is wel een review. En we helpen mensen een presentatiefilmpje uitdaging. Je moet goed kunnen luisteren naar een klant maken, dat wordt bekeken en van commentaar voorzien. en altijd open het gesprek ingaan. Bovendien moeten je Want je moet jezelf kunnen presenteren.” medewerkers goed de weg kennen binnen de eigen Ook zorgt Driessen hrm waar mogelijk voor organisatie, zodat ze weten welke collega specialist is pensioenbehoud. “Flex is niet het probleem, maar het op een bepaald vlak.” mogelijk verlies van rechten vaak wel. Mensen lopen

48 Ontmoet de toekomst

zorgt voor mooi werk en bijdraagt aan hun persoonlijke netwerken zet door. Grote uitzendondernemingen ontwikkeling.” Dat Driessen hrm sterk inzet op hebben de neiging hun businessmodel zolang mogelijk te e-dienstverlening - richting klanten én uitzendkrachten verdedigen, maar lopen daarbij het risico links en rechts en van bemiddeling tot scholing - vormt volgens hem ingehaald te worden. Ik denk dat ze hun activiteiten heel geen belemmering. Het belang van ict is gewoonweg anders zouden inrichten als ze nu weer helemaal opnieuw een feit, vindt hij. “Alle dingen die effectief, online - dus mochten beginnen. 24/7 - georganiseerd kunnen worden, zullen zo ook worden georganiseerd. Als jij het niet doet, doet een ander Dan zouden ze inzetten op één grote locatie waar 90% van het. Kijk maar naar een sector als de reisbranche. Gingen de activiteiten plaatsvindt en een paar vestigingen in het mensen vroeger naar het reisbureau, nu boeken ze online. land om gevoel bij het merk te creëren.” Alleen voor specialistische vragen ga je nog naar een fysieke vestiging.” Nog te vaak wordt de inzet van ict volgens hem gezien als kostenpost. “Terwijl het nieuwe kansen creëert! Jarenlang Dat geldt wat hem betreft ook voor werving en selectie. werd gezegd dat hét kapitaal van een uitzendorganisatie “Zo’n 85% kan op afstand,” zegt Driessen stellig. de cv-database is. Dat klopt, die is veel waard. bijvoorbeeld een pensioenbreuk op als ze flexibel gaan “Vroeger wierp de branche dan tegen: ‘Nee, inloop in Maar dan moeten er wel elementen in zitten die niet in werken. Wij zijn dus ook aangesloten bij het abp en het uitzendbureau is cruciaal.’ Maar tegenwoordig een standaard database als die van LinkedIn aanwezig zijn. het pensioenfonds van de welzijnssector om voor een wordt onze mening steeds meer onderschreven. Inloop Om weerstand te bieden, moet je meerwaarde bieden. oplossing te zorgen.” kost veel tijd. Je kunt beter een afspraak maken als het Zo las ik dat datingsite Lexa borrels gaat organiseren. echt noodzakelijk is voor de bemiddeling bijvoorbeeld. Als je elkaar voor privéaangelegenheden eerst online Fijne club Vergelijk het met een datingsite. Je ontmoet elkaar online ontmoet en daarna op zo’n bijeenkomst, waarom kun je Goede arbeidsvoorwaarden met een nette pensioen­ en wordt offline goed bekend met elkaar.” dan niet iets soortgelijks bedenken voor het vinden van voorziening, een intensieve begeleiding van medewerkers een werkgever? Het is leuk om daarover te brainstormen. met wie het even minder goed gaat, een webshop LinkedIn: concurrent of vriend? Eén ding is zeker: de rol van de intermediair verandert waar mensen gebruik kunnen maken van allerlei De grootste concurrentie voor de uitzendsector komt steeds en aan langetermijndenken kunnen we niet te veel kortingsacties: het zijn allemaal zaken die Driessen volgens hem van buiten de sector. Netwerksite LinkedIn meer doen. Ons werk blijft uitdagend...” belangrijk vindt. “Medewerkers moeten het gevoel is het ultieme voorbeeld. “Of je het nu leuk vindt of niet: hebben dat ze bij een fijne club mensen horen. Die de trend waarbij organisaties en kandidaten zelf online

49 essay

CV Frank Kalshoven Frank Kalshoven (1965) studeerde rechten en economie aan de Universiteit van Amsterdam. In 1993 promoveerde hij aan die universiteit in de economie, waarna hij de overstap maakte naar de journalistiek. Hij werkte twee jaar voor Elsevier en negen jaar bij de Volkskrant. Bij die krant was hij onder meer chef van de redactie economie en adjunct-hoofd- redacteur. Sinds 1996 heeft Kalshoven in de Volkskrant een wekelijkse column over politieke economie. In 2005 creëerde hij voor pcm Uitgevers de formule en het ondernemingsplan voor een zondagskrant. In het najaar van datzelfde jaar begon hij als zelfstandig publicist en gastspreker. Momenteel is Kalshoven mede-directeur van de Argumentenfabriek, waarvan hij in 2006 ook medeoprichter was.

50 Ontmoet de toekomst ‘We moeten de levensloop van mensen anders gaan inrichten’

Dr. Frank Kalshoven, directeur van de Argumentenfabriek en columnist voor de Volkskrant

Een essay over de arbeidsmarkt van morgen, dat was groei van de arbeidsproductiviteit verklaart waarom wij, liefst zo vroeg mogelijk willen stoppen met werken. de vraag van de abu. Het toeval wil dat ik momenteel ondanks dat het nu even crisis is, in grote welvaart leven. Het hele pensioenstelsel zal daarom terug moeten naar een boek over de toekomst van Nederland aan het normale proporties. schrijven ben. De werktitel is: Nederland Groeiland. Het Levensinrichting boek beschrijft de periode van 1950 tot nu en kijkt Sinds 1950 is onze levensinrichting revolutionair Kort samengevat is ons werkzame leven bekort doordat vervolgens vooruit naar de toekomst. De belangrijkste veranderd. In 1950 werkten we 2.250 uur. Nu is dat we langer naar school gaan en vroeg stoppen met werken. vraag is waarom onze economie in de naoorlogse jaren gemiddeld minder dan 1.200 uur. Daarnaast gaan we En ons oudedags-inkomen is aanzienlijk verhoogd. Als je zo sterk gegroeid is. Tegen alle verwachtingen in, want zes tot zeven jaar langer naar school. Vroeger ging je op met die bril kijkt naar de levensloop van mensen, dan is veel Nederlanders emigreerden omdat ze het somber je vijftiende van school en werkte je - om het een beetje de conclusie dat er veel anders kan. inzagen. Een onterechte somberheid, gezien de enorme cru te stellen - totdat je doodging. Dat veranderde in Dat we langer naar school gaan, betekent voor de economische groei tussen 1950 en 1975. 1947 met de Noodwet van Willem Drees, de voorloper samenleving een grotere kostenpost: we houden minder van aow. Nu gaan we tot 22 jaar naar school, werken we tijd over om te werken. Op de vraag waarom we zo lang naar Een economie kan op twee manieren groeien. Of er tot ons 67e jaar en gaan we vervolgens van onze ‘oude school gaan terwijl we per jaar niet zo veel lijken te doen, worden meer uren gewerkt of de productie per uur dag’ genieten. Voor die oude dag hebben veel ouderen weet niemand het antwoord. Ook niet op de vraag waarom neemt toe. In Nederland zijn we sinds 1950 minder uren een riant pensioeninkomen opgebouwd. Het gemiddeld scholen ’s zomers tegenwoordig twee maanden gesloten gaan werken, maar de productiviteit per gewerkt uur is inkomen van een 65-plusser is hoger dan dat van mensen zijn. In de 19e eeuw was het dienstbaar dat de scholen in met een factor 4,5 toegenomen. Onder meer door een onder de 65. En dat terwijl ouderen minder consumeren. de zomer dicht waren, omdat kinderen dan op het land hoger opleidingsniveau van de beroepsbevolking. Deze Dat riante pensioen verklaart ook waarom mensen het konden helpen. Maar dat hoeft uiteraard nu niet meer.

51 essay

Het moet normaal zijn dat je werkt én wisselt van werk.

Waarom laten we jonge mensen niet in veel kortere tijd werk. We zouden toe moeten naar ‘vaste’ contracten voor motoren in de afgelopen decennia is geweest voor onze hetzelfde leren? Dat kan als de scholen het gehele jaar vijf jaar. En een ontslagvergoeding is in dat geval dan echt hogere arbeidsproductiviteit. Mijn conclusie is dat we open zijn - met uitzondering van een normale vakantie niet meer nodig. onze huidige levensloop - leren, werken, rusten - anders van een paar weken - en jongeren met twintig jaar al moeten gaan inrichten. Door korter naar school te gaan. een masterdiploma kunnen halen. Daarnaast pikken De kennis van werkenden veroudert in onze dynamische Door tijdens het werkzame leven werken, leren en rusten scholieren door hun vakantiewerk nu ook de baantjes economie steeds sneller. Toch investeren we nog af te wisselen. Door niet meer abrupt met werken te in van arbeidsgehandicapten en laaggeschoolden. Een volstrekt onvoldoende in human capital. We laten mensen stoppen op de pensioengerechtigde leeftijd. Het moet bijkomend voordeel dus als scholieren daar de tijd niet aan het begin van hun loopbaan langdurig onderwijs normaal worden om een keer een sabbatical te nemen, om meer voor hebben. Laat scholieren toch op school werken. volgen, maar gedurende hun loopbaan gebeurt dat op je 40e een jaar een opleiding te gaan doen, om vaker te juist niet. Ronduit asociaal vind ik het feit dat we wisselen van werk en langer door te werken. Arbeidsrelaties vooral de hoogopgeleide jonge mensen met een vast En dan het werk zelf. Historisch gezien is het systeem contract bijscholen. Maar de kansen op scholing nemen Hardloopploeg gebouwd op langdurige arbeidsrelaties. Na de Tweede zienderogen af als je geen vast contract hebt, lager bent Een ander probleem is dat wij in de afgelopen Wereldoorlog was het de normaalste zaak van de wereld opgeleid of ouder wordt. Gunstige uitzonderingen decennia veel mensen buiten de arbeidsmarkt hebben om veertig jaar bij één werkgever te werken. Dat past niet daargelaten, zoals de uitzendsector die juist voor geparkeerd. Dat is een van de redenen waarom de meer bij onze huidige samenleving. Arbeidsrelaties zullen mensen aan ‘de onderkant’ scholing aanbiedt. Scholing arbeidsproductiviteit omhoog is gegaan. Je kan het in de toekomst steeds meer een tijdelijk karakter hebben. ontbreekt dus vaak voor de groep die dat het hardst vergelijken met een hardloopploeg. Als je daar de Het moet normaal worden dat je werkt én wisselt van nodig heeft. En dat terwijl scholing juist een van de slechtste loper uithaalt, wordt de ploeg als geheel beter.

52 Ontmoet de toekomst De aanbevelingen van Kalshoven voor de flexbranche: $ Denk mee over een nieuwe levensloop van mensen waarbij werken, leren en rusten worden afgewisseld. $ Richt je op de grote groep mensen die nu op de arbeidsmarkt buitenspel staat. $ Maak een virtuele markt voor arbeidsgehandicapten, naar analogie van het systeem van emissierechten. $ Verken mogelijkheden om uitvoering van de bijstand in zijn geheel van gemeenten over te nemen.

Op de arbeidsmarkt zie je ook die topsportmentaliteit: verkopen. Ik lijd dan 9.000 euro verlies, maar hoef verder elkaar krijgen, zullen geld overhouden. Alle partijen we hebben de improductieve mensen uit de ploeg gezet ook niets te doen. Bedrijven, denk ook aan flexaanbieders, profiteren daarvan: intermediairs, maar ook de gemeente en daarom doet de ploeg het zo goed. Nederland zit in die wél ruimte zien om arbeidsgehandicapten te plaatsen, die op termijn steeds minder kosten heeft. En niet in de de wereldtop qua arbeidsproductiviteit, maar niet in de kunnen uren opkopen en op die manier winst maken. Zo laatste plaats de uitkeringsgerechtigden, die niet langer wereldtop qua inkomen per hoofd van de bevolking. We zou je in mijn ogen dit probleem veel effectiever kunnen buitenspel staan. laten alleen de mensen werken die hoogproductief zijn, oplossen dan met het huidige quotum dat het kabinet En natuurlijk, als we de levensloop van mensen anders de anderen zetten we buitenspel. wil. Want ik voorspel één ding: dat quotum gaat heel inrichten, zullen ook flexorganisaties daarop kunnen weinig opleveren. inspelen. Door frequentere baanwisselingen te faciliteren Ik denk dat dit probleem is op te lossen als we eenzelfde en werkenden daarbij te ondersteunen. Door scholing soort systeem als dat van de emissierechten creëren. Een Bijstand een integraal onderdeel van het flexwerk te laten zijn. En markt voor arbeidsgehandicapten, net zoals de markt Ik zie ook mogelijkheden voor flexleveranciers om de door ouderen de mogelijkheid te geven om langer door voor schone lucht. Elke onderneming wordt verplicht gehele uitvoering van de bijstand over te nemen. Stel te werken. De arbeidsmarkt van morgen biedt zonder jaarlijks uren te kopen voor het in dienst hebben van een gemeente heeft 100 miljoen euro ter beschikking twijfel volop kansen voor de flexbranche. arbeidsgehandicapten. Op een beurs kunnen bedrijven voor de integrale uitvoering van de bijstand. Dan kan die vervolgens onderling handelen in die uren. Stel mijn gemeente afspreken dat dit bedrag wordt overgemaakt bedrijf moet jaarlijks voor 10.000 euro uren inkopen. naar een flexorganisatie en dat dat bedrag jaarlijks steeds Maar ik wil geen arbeidsgehandicapten in dienst nemen. minder wordt. Omdat het uiteraard de bedoeling is dat Dan kan ik op de beurs voor 1.000 euro mijn uren mensen aan het werk gaan. Intermediairs die dat voor

53 OPDRACHTGEVER

Wil Klerks, directeur “Regie vanuit HRM van Arriva de flex­organisaties Nederland: heeft de toekomst”

Ook in de komende jaren zal de behoefte aan flexibiliteit groot blijven, zo voorspelt Wil Klerks, directeur hrm van Arriva Nederland. Dat vraagt om innovatieve oplossingen om de toekomst van de arbeidsmarkt vorm te geven. Voor flexaanbieders liggen er volop kansen, meent hij. “Want life time employment bestaat al jaren niet meer.”

54 Ontmoet de toekomst

er dag maken in ons land vele reizigers gebruik van diensten gekomen, waarbij kwaliteit maar natuurlijk ook een reële prijs voorop van vervoerder Arriva: ze worden vervoerd met duizend bussen, stonden.” Ook de komende jaren voorziet Klerks bij Arriva nog een grote honderd treinen en twaalf ‘waterbussen’. In de provincies behoefte aan flexibel personeel. “We hebben te kampen met een vergrijsd Drenthe, Flevoland, Friesland, Gelderland, Groningen, Noord- werknemersbestand, dus de uitstroom zal de komende jaren fors zijn. Om PBrabant, Overijssel en Zuid-Holland geeft dat emplooi aan circa 4.000 die reden willen we onze organisatie verjongen. Je ziet nu vaak dat mensen medewerkers. Om de dienstverlening goed uit te kunnen voeren, is een bij ons komen werken als 2e of 3e baan. Ze hebben dan al iets gedaan in de flexibele schil onontkoombaar, zegt Wil Klerks. “Het gaat dan met name logistiek of zijn bijvoorbeeld vrachtwagenchauffeur geweest. om buschauffeurs, toezichthouders en stewards. De belangrijkste reden Maar wij willen dus graag jongeren binnen onze poorten. voor onze flexschil is ‘ziek en piek’. We gebruiken die schil ook om snel in Vandaar dat we met roc Twente een pilot hebben te kunnen spelen op wensen van onze opdrachtgevers, veelal provincies.” gedaan om jongeren na een opleiding direct te laten instromen. Ik denk dat op dat vlak een grote kans Maar een flexibele schil is volgens Klerks ook wezenlijk om veranderingen ligt voor uitzenders. Om dat soort constructies in de vraag op te vangen. “Bezuinigingen staan bij de overheid samen met bedrijven op te zetten, in branches momenteel centraal. Aan vervoerders de taak met creatieve oplossingen waar vergrijzing een probleem vormt.” Ook te komen. Belangrijk dus om een goede afstemming te hebben tussen omscholing kan bij een tekort aan personeel een vraag en aanbod. Zo kunnen wij als bedrijf op een gezonde manier met optie zijn, zegt Klerks. “Wij hebben enkele jaren veranderingen meebewegen.” geleden een aantal mensen in dienst genomen die bij PostNL hadden gewerkt. Het uitzendbureau Wervingsinstrument verzorgde de opleiding en begeleidde deze mensen Bij Arriva worden flexkrachten hetzelfde behandeld als de vaste naar hun nieuwe functie. Dat ontzorgt ons in hoge mate.” medewerkers, vertelt Klerks. “Ze hebben dezelfde arbeidsvoorwaarden, dragen dezelfde bedrijfskleding en krijgen eind van het jaar ook een Mentaliteitsverandering kerstpakket. Dat is een bewuste filosofie. We willen graag dat iedereen zich Kansen voor flexleveranciers komen volgens Klerks ook voort uit het thuis en betrokken voelt bij Arriva. En als er vaste contracten te vergeven feit dat life time employment al jaren niet meer bestaat. “Vroeger had je één zijn, is het beleid bij ons om goede uitzendkrachten te laten doorstromen. baan, werkte je veertig uur per week en kon je bij je baas tot je 65e blijven Uitzendwerk is dus voor ons ook echt een wervingsinstrument.” werken. Dat is achterhaald. Toch hebben veel werknemers nog een ‘vast- Op dit moment werkt Arriva samen met drie uitzenders. “Deze drie - dienstverband-mentaliteit’. Er moet echt een mentaliteitsverandering gecertificeerde - aanbieders zijn uit een openbare aanbesteding naar voren bij werknemers plaatsvinden. Het gaat tegenwoordig vooral om het

55 55 OPDRACHTGEVER

In het kort bieden van werkzekerheid, meent Klerks. “Dat kan bijvoorbeeld doordat Als hij tien jaar vooruitkijkt, denkt Vervoerder Arriva flexleveranciers zich meer als ‘werkgever’ gaan opstellen. Ik kan dat Klerks dat er een grote behoefte is verantwoordelijk illustreren met een voorbeeld uit onze branche. Stel een chauffeur werkt aan flexibiliteit zal blijven. voor het laten bij ons 12 uur per maand. Dat geeft geen inkomenszekerheid. Maar als hij “In de toekomst kun je niet rijden van duizend via de flexorganisatie ook op een andere plek in de transportbranche kan meer aan iemands neus zien bussen en honderd worden ingezet, dan kan hij wel een goed maandinkomen verdienen. Dat of hij of zij op een vast of treinen en het laten is goed voor de werknemer. En het is goed voor ons, want iemand blijft flexibel contract werkt. Ook varen van twaalf gemotiveerd omdat hij voldoende uren kan werken.” zullen mensen meerdere ba- ‘waterbussen’. Het nen gaan hebben. Veertig uur bedrijf is actief in de Recruiter bij dezelfde baas is verleden provincies Drenthe, Ook ziet Klerks mogelijkheden voor flexleveranciers om zich meer als tijd. In andere landen waar Arriva Flevoland, Friesland, recruiter te gaan profileren. “Richt je niet alleen op ‘ziek en piek’. Maar bied actief is, zie je dat de bereidheid om Gelderland, actief goede mensen aan werkgevers aan, ook als zij er niet om gevraagd flexibel te werken groter en groter wordt. Groningen, Noord- hebben. Denk daarbij niet alleen aan mensen in operationele functies, Daar leren we graag van. Samen innovatieve oplossingen bedenken waarbij Brabant, Overijssel maar ook aan werknemers in specialistische en hogere functies. Zo hebben een positieve situatie ontstaat, dat heeft de toekomst. En daar kan de flex- en Zuid-Holland en wij al verschillende mensen via een uitzendorganisatie aan een vaste baan branche in mijn ogen zeker een belangrijke rol bij spelen.” biedt werk aan circa geholpen!” En ook bij het herplaatsen van langdurig zieke werknemers 4.000 medewerkers. kunnen uitzenders een rol spelen. Klerks: “Als iemand niet meer in zijn functie kan terugkeren, dan is “Een flexibele schil is wezenlijk het doodzonde om die persoon twee jaar ziek thuis te laten zitten. Uitzenders zouden om veranderingen in de vraag diegene dan kunnen herplaatsen bij een op te vangen.” andere werkgever. De oorspronkelijke werkgever kan daarmee een deel van de loonkosten terugverdienen en de werknemer zit niet langer thuis. Dat is een win-winsituatie.”

56 Ontmoet de toekomst De Flexprofessional | Argenies Coffie | 22 jaar | werkt via Timing als assistent bij de technische dienst van Johma Salades

Ik zie de toekomst weer zonnig in “Na school ben ik gaan werken, maar al vrij snel kwam ik in de Wajong terecht. Vier jaar heb ik een Wajong-uitkering gehad. Inmiddels ben ik via uitzendbu- reau Timing gelukkig weer aan de slag, als assistent bij de technische dienst van Johma Salades. Ik werd gebeld door 226.500 de directeur van Johma of ik mee wilde mensen doen met een project voor Wajongers zaten in 2012 dat zij samen met uwv hadden opgezet. in de Wajong. Dat wilde ik wel! Nu heb ik een jaarcon- tract en werk 36 uur in de week. Ik ben ontzettend blij om weer aan het werk te zijn. Als je thuis zit, heb je niks om han- den en zit je maar een beetje te gamen. Ik raakte ook mijn zelfvertrouwen kwijt. Nu ben ik weer onder de mensen, dat is veel prettiger. En ik verdien er ook nog een aardig zakcentje mee! Op mijn werk word ik hetzelfde behandeld als ieder- een, ik voel me zeker niet tweederangs. Zolang het kan, wil ik blijven werken voor het uitzendbureau. Een andere voormalige Wajonger heeft bij Johma een vast contract gekregen. Ik hoop dat dat ook voor mij is weggelegd. In ieder geval zie ik de toekomst weer zonnig in!” 57 essay

CV Nicolette van Gestel Prof. dr. Nicolette van Gestel is hoogleraar ‘Nieuwe sturingsvormen in sociale zekerheid en arbeidsvoorziening’ aan Tilburg University en daar verbonden aan TiasNimbas Business School en de Tilburgse School voor Politiek en Bestuur. Haar onderzoek richt zich op innovatie in de (semi-)publieke sector, in het bijzonder in de sociale zekerheid en arbeidsvoorziening. Zij is (co)voorzitter van de Europese Standing Working Group Organizing the Public Sector: Governance and Public Management Reform en was tussen 2006 en 2012 voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Arbeidsverhoudingen.

58 Ontmoet de toekomst ‘Het sociale stelsel en de arbeids- markt zijn uit elkaar gegroeid’

Prof. dr. Nicolette van Gestel, als hoogleraar verbonden aan de Universiteit van Tilburg

Het is 7 september 1993 als de parlementaire enquête- verbetering poortwachter (Wvp, 2002), de Wet verlenging 750.000 zzp’ers die ook niet onder ons socialezekerheids- commissie naar de Uitvoeringsorganen sociale loondoorbetaling bij ziekte (Wvlz, 2004) etcetera, etcetera. stelsel vallen, zijn er momenteel 2,3 miljoen mensen met verzekeringen onder leiding van Flip Buurmeijer Alle wetgeving rond ziekte en arbeidsongeschiktheid een flexcontract. Ongeveer 30% van de werknemers werkt concludeert dat sociale partners in de jaren tachtig heeft één gemene deler: namelijk het directe financiële dus op flexibele basis. In mijn recent verschenen boek de wao op grote schaal zouden hebben misbruikt als gevolg voor werkgevers, volgens het principe dat ‘de Toekomst van de Sociale Zekerheid laat ik zien dat ons stelsel afvloeiingsregeling voor overtollig personeel. Met het vervuiler betaalt’. van sociale zekerheid niet op die groep is gebouwd. Of an- eerste paarse kabinet onder leiding van Wim Kok komt ders gezegd: nu een derde van de werknemers buiten het het daarna tot een doorbraak in het sociale stelsel. Doorgeschoten stelsel valt of aanzienlijk minder wordt beschermd, wordt Onder druk van de geest van marktwerking die door Terugkijkend en mede vanuit een Europees vergelijkend het draagvlak uitgehold. Het stelsel wordt niet meer als Europa waart, komt er een stroom aan hervormingen perspectief kunnen we ons afvragen of de Nederlandse rechtvaardig ervaren, omdat een grote groep mensen er op gang. Dat gebeurt niet alleen onder de kabinetten- politiek niet te ver is doorgeschoten in de privatisering simpelweg niets aan heeft. Ook de middengroepen heb- Kok; ook onder de kabinetten-Balkenende wordt de van het sociale stelsel. Want inmiddels zien we een aantal ben steeds minder profijt van het stelsel. De pensioenen hervormingsagenda voortgezet. De ene na de andere wet onbedoelde, maar wel zeer ongewenste neveneffecten. Zo versoberen, de ww verandert en men komt steeds sneller met een bloemrijke afkorting wordt ingevoerd: de Wet worden de financiële risico’s voor ziekte en arbeidsonge- in de bijstand. Mijn conclusie is dat het sociale stelsel en uitbreiding loondoorbetalingsplicht bij ziekte (Wulbz, schiktheid door werkgevers, met name in het mkb, sterk de arbeidsmarkt uit elkaar zijn gegroeid. 1996), de Organisatiewetten Sociale Verzekering (Osv 1995 gevoeld. Met als gevolg dat werkgevers terughoudender en 1997), de Wet premiedifferentiatie en marktwerking zijn geworden in het aannemen van personeel en flex een Dat vraagt om een fundamentele herbezinning. In mijn bij arbeidsongeschiktheid (Pemba, 1998), de Wet grote vlucht heeft genomen. Nog afgezien van de ruim boek geeft ik aan dat we ons daarbij niet alleen moeten

59 essay

Slechte flex moeten we niet willen, maar goede flex hoort bij deze tijd en levert een bijdrage aan ons arbeidsbestel.

richten op de ‘provisie’ van uitkeringen, maar dat meer met een beperking willen aannemen (P-wet) en om aanvullende scholing te volgen. Dan zou je de ww-plus aandacht nodig is voor twee andere ‘p’s’: preventie en werkzoekenden te helpen bij het vinden van nieuw werk. moeten kunnen gebruiken om de inkomensderving door participatie. Een betere preventie van het risico op ziekte Aan de preventieve kant valt in mijn optiek dus nog heel de scholingsdagen te compenseren. Werknemers kunnen en arbeidsongeschiktheid kan de financiële druk voor veel winst te boeken. op deze manier hun socialezekerheidsbudget (mede) werkgevers en de kosten van het stelsel verlagen en gebruiken voor preventie. daarmee de houdbaarheid bevorderen. Momenteel geven Daarnaast is ook het vergroten van participatie van werkgevers in Nederland bijvoorbeeld 5 miljard euro belang. Op het gebied van de sociale zekerheid hebben Keuzevrijheid uit aan ziekteverzuim. Daarnaast wordt door hen naar mensen nu nog veel te weinig invloed. We moeten Vanuit datzelfde idee zou je werknemers, inclusief schatting 5,5 miljard euro uitgegeven aan ‘presenteïsme’, toe naar een stelsel dat voor álle werknemers, ook flexwerkers, individueel aanspraak kunnen laten maken vanwege mensen die wel aanwezig zijn op het werk maar flexkrachten, toegankelijk is en dat meer keuzevrijheid op vergoedingen voor scholing van de o&o-fondsen, die niet fit zijn en daardoor ook minder productief. En biedt voor werknemers. Zo zou bij de Werkloosheidswet scholing die nu alleen nog voor mensen met een vast er wordt 10 miljard besteed aan gezondheidskosten een onderscheid gemaakt kunnen worden tussen een contract beschikbaar is en alleen door de werkgever die daarmee samenhangen en nog eens 11 miljard aan ‘ww-basis’ en een ‘ww-plus’. De ww-basis zou dan kan worden aangevraagd. En ook bij de aanvullende uitkeringen voor ziekte en arbeidsongeschiktheid. fungeren als basisuitkering, voor als je werkloos wordt. pensioenen, bestaat momenteel geen keuzevrijheid: je Tezamen is dat ruim 30 miljard. Als het lukt om door De ww-plus is een verplichte aanvullende verzekering, bent als werknemer verplicht om je aan te sluiten bij het preventie een besparing van 10% te realiseren, dan maar werknemers kunnen die ww-plus naar eigen inzicht pensioenfonds van je werkgever. Waarom zouden alle komt er 3 miljard vrij die bijvoorbeeld gebruikt kan inzetten ook als zij niet werkloos zijn. Dus stel: iemand werknemers, dus ook flexkrachten, niet zélf een keuze worden om ondernemers te ondersteunen die mensen heeft een baan maar wil één dag per week naar school, om kunnen maken voor een pensioenfonds? En waarom

60 Ontmoet de toekomst

De aanbevelingen van Van Gestel voor de flexbranche: $ Bevorder een maatschappelijke dialoog met als doel om het socialezekerheidsstelsel en de arbeidsmarkt beter op elkaar aan te laten sluiten. $ Ondersteun werkgevers bij goed werkgeverschap en richt je meer op employability. $ Bied jongeren adviesgesprekken aan, zodat ze kiezen voor een studie die bij hen past en die perspectief biedt op een baan.

kun je als werknemer niet kiezen voor een bepaald waarbij we ook relevante groepen betrekken die nu nog Uitzenders kunnen werkgevers, vooral in het risicoprofiel bij de beleggingen voor je pensioen? Wie niet aan de discussie deelnemen. Denk aan ondernemers, mkb, ondersteunen bij het vormgeven van goed voor een lager risico kiest, heeft een veiliger pensioen zzp’ers, en mensen uit de uitvoeringspraktijk van werkgeverschap. Ze kunnen een rol hebben op het dan wie voor een hoger risico kiest en daarbij zowel kans uitzendbureaus, verzekerings- en bedrijfsartsen, gebied van employability, door werknemers niet alleen heeft op meer rendement of meer verlies, dit alles binnen loopbaanadviseurs, gemeenten en uwv. Want op dit aan het werk te helpen, maar vooral ook te houden. bepaalde marges. Wie dit soort keuzes niet wil maken, moment ontbreekt het bij beleidsmakers vaak aan Uitzenders kunnen met hun kennis van de arbeidsmarkt valt onder een standaardprofiel, bijvoorbeeld ‘matig grondige kennis van die uitvoering en aan de waardevolle adviesgesprekken voor ouders en jongeren aanbieden, defensief’. Juist door ruimte te creëren voor maatwerk, inbreng van mensen uit het veld. Deze dialoog kan echter om te voorkomen dat jongeren een studie kiezen die kan het draagvlak voor de sociale voorzieningen weer niet vrijblijvend zijn en zal tot concrete afspraken moeten niet bij hen past of zonder perspectief op een baan. toenemen. leiden. En vooral afspraken die zo min mogelijk nieuwe Ze kunnen een belangrijke schakel zijn tussen publieke wetgeving met zich meebrengen. uitkeringsinstanties en private werkgevers. Daar kunnen Dialoog we als samenleving ons voordeel mee doen. De wereld van beleid, bestuur en uitvoering in de Bij die hervormingsdiscussie moet niet het vergaand sociale zekerheid en arbeidsvoorziening is echter sterk beperken van flexibiliteit het uitgangspunt zijn, zoals de gefragmenteerd. De komende jaren zullen we moeten vakbonden nog wel eens betogen. Natuurlijk, ‘slechte gebruiken om een dialoog op gang te brengen. Een flex’ moeten we niet willen. Maar ‘goede flex’ hoort bij dialoog over de vraag hoe we ons sociale stelsel beter deze tijd en levert een bijdrage aan ons arbeidsbestel. kunnen laten aansluiten op de arbeidsmarkt. Een dialoog Ook in de komende jaren kan dat het geval zijn.

61 uitzendondernemeruitzendondernemer

62 Manue Azoulay, swa Uitzenden & Detacheren: ‘Opleiden zij-instromers is de oplossing voor arbeidsmarkt én kans voor uitzendbranche’

Nieuwe werknemers opleiden voor beroepen De geschiedenis van swa gaat terug tot 1985, vertelt zoals herintredende vrouwen, allochtonen en ex- in de techniek. Het is een speerpunt in Manue Azoulay. “swa begon toen als Stichting gedetineerden. “Dat zit eigenlijk in het dna van het businessmodel van swa Uitzenden & Werkgelegenheid Amsterdam naar aanleiding van een swa versleuteld,” merkt Azoulay op. “We willen ons rondetafelgesprek met burgemeester Ed van Thijn, een bekommeren om mensen die niet zo snel op een Detacheren. Kandidaten hoeven niet over aantal grote captains of industry en vakbondsbestuurders reguliere manier aan de bak komen en die een extra een technische achtergrond te beschikken, van het fnv en cnv. Het doel was om vaktechnici zetje goed kunnen gebruiken.” als ze maar sterk gemotiveerd zijn. Volgens voor de industrie te behouden ten tijde van de zware Toch ligt de nadruk sinds enkele jaren primair op de commercieel manager Manue Azoulay van swa economische crisis van eind jaren tachtig. Er werd een vraag vanuit middelgrote bedrijven in de procesindustrie, liggen hier kansen voor een veel breder deel van poolconstructie bedacht om werknemers aan elkaar door die een enorme vergrijzingsgolf op zich af zien komen. te lenen. Nu is dat een bekend fenomeen, maar destijds De behoefte aan nieuwe, goed geschoolde vakkrachten de uitzendsector. “De spanning op de technische was het helemaal nieuw. In 1997 werd swa een bv met op mbo-niveau 2 en 3 blijkt groot, maar er is sprake arbeidsmarkt zal de komende jaren alleen toevoeging van andere diensten, zoals werving en selectie, van een mismatch tussen onderwijs en arbeidsmarkt. maar toenemen. Tegelijkertijd zit een grote uitzenden en outplacement.” Mbo-opleidingen leveren te weinig nieuwe technische groep mensen thuis vanwege het volgen van arbeidskrachten af, een gegeven waar uitzendorganisaties In het dna versleuteld de ‘verkeerde’ opleiding. Deze mismatch biedt als swa op inspelen. Azoulay: “Er wordt enorm getrokken Begin jaren ’90 begon swa de eerste leerwerktrajecten aan die mbo’ers. De eisen aan werknemers worden steeds absoluut kansen voor de uitzendbranche.” aan te bieden. Denkend vanuit de vakbonden werd verder opgeschroefd en tegelijkertijd zijn er steeds minder daarbij vooral ingezet op speciale doelgroepen, mensen met de juiste technische opleiding beschikbaar.

63 uitzendondernemer

Die spanning op de arbeidsmarkt zal de komende tijd worden geleid. “Nu zit er nog een grote groep mensen alleen nog maar groter worden. Daarom zien we het als thuis vanwege het volgen van de ‘verkeerde’ opleiding en SWA IN HET KORT een van de oplossingen om zelf nieuwe werknemers, het hebben van de ‘verkeerde’ werkervaring. Die mensen $ 4 vestigingen, hoofdkantoor in Beverwijk. meestal zij-instromers, op te leiden. Daar ligt een willen wel werken, maar vinden geen aansluiting. Als het $ 14 medewerkers. belangrijke maatschappelijke rol voor de uitzendbranche.” lukt om die groep voor technische beroepen te motiveren, $ Omzet in 2013: 5,5 miljoen. dan heb je toch een prachtige arbeidspool? Het is aan ons $ Speerpunt: scholing via bbl-trajecten. Omgeschoolde groenteman en badmeester om hen te overtuigen. Daar ligt een belangrijke markt $ Jaarlijks 100 leerlingen in opleiding. Mensen die graag een technisch vak willen leren, krijgen voor onze branche, met allerlei nieuwe kansen.” $ Gericht op techniek en industrie. via swa de kans om zich om te scholen naar operator. “Dat kunnen mensen zijn die totaal geen technische Vangnet Drie divisies: achtergrond hebben,” vertelt Azoulay. “We hebben bij- Voor swa vormt een strenge selectie van kandidaten de $ Detachering (80%) voorbeeld al een groenteman en een badmeester succesvol basis. En een intensief persoonlijk contact tijdens het $ Uitzenden (18%) omgeschoold tot allround operator niveau 3. We krijgen hele opleidingstraject is volgens de organisatie essentieel. $ Werving en selectie (2%) aanmeldingen via allerlei kanalen: via mond-tot-mond- Azoulay: “Opdrachtgevers vertrouwen op onze expertise reclame, vanuit uwv en roc’s. Ons slagingspercentage is en rekenen erop dat wij de juiste mensen leveren. Dus 80%. Binnen 2,5 jaar hebben mensen hun diploma. hechten wij zeer aan een persoonlijke kennismaking We maken duidelijke afspraken en bieden structuur: met kandidaten, aan het laten zien van diploma’s en aan dat is de succesfactor.” testen of de kandidaten geschikt zijn. Vervolgens is er een continu contact met de flexkrachten: op de werkplek, op De zij-instromers worden met hulp van swa vaak weer school en tussendoor telefonisch. Daarnaast helpen wij aan vast werk geholpen. Het zwaartepunt van swa ligt de begeleiders om de flexkrachten goed te begeleiden. op detachering: dat vormt 80% van onze dienstverlening. Al met al functioneert het vangnet rond de flexkracht “We zoeken met name betrouwbare, goed gemotiveerde doorlopend en dat voorkomt voortijdige uitval.” krachten. Meestal zijn dat mensen met al wat werkerva- Dat houdt meteen in dat van de intercedenten een flinke ring; die zijn bewuster bezig met hun toekomst en weten betrokkenheid wordt verwacht. “Ze maken altijd tijd. wat ze willen,” aldus Azoulay. Als het even wat minder goed gaat, bieden ze een Ze vindt het van groot belang dat er de komende jaren luisterend oor. Ook zij willen echt dat de kandidaten meer mensen op een dergelijke manier richting techniek slagen,” zegt Azoulay. “Die betrokkenheid wordt

64 Ontmoet de toekomst

in de zoektocht naar een vaste baan. Volgens Azoulay Maar we moeten wel gebruik blijven maken van onze lukt dat uitstekend: negen van de tien flexwerkers blijven kracht.” uiteindelijk werken bij de inlener, maar dan via een dienstverband. “Na het behalen van een diploma liggen Gigantische efficiencyslag de kansen van iemand zoveel hoger,” verklaart ze. Ontwikkelingen op het gebied van ict hebben haar organisatie alleen maar geholpen om die kracht goed Eén aanspreekpunt te benutten, vindt ze. “Het feit dat je nu gebruik kunt In haar dagelijkse praktijk merkt ze de tendens dat maken van een crm-systeem, een centrale database, is opdrachtgevers steeds meer op zoek zijn naar één vaste een gigantische efficiencyslag,” aldus Azoulay. “Mensen partner op het gebied van flexwerk. “Dan vraagt een klant: kunnen online inschrijven, en met een druk op de knop ‘Doen jullie ook aan outplacement? Zo’n klant wil het kun je iemand uitnodigen voor een kennismaking of liefst één aanspreekpunt. Tot voor kort had je uitzend- afwijzen. Voorheen was je zoveel meer bezig met allerlei organisaties, payrollers en outplacementbureaus. Nu lijkt administratieve processen. Dat betekent ook dat je nu er wel een integratieslag gaande, waarbij steeds meer orga- meer aandacht kunt besteden aan het echte matchen.” nisaties hun dienstenpakket verbreden.” Het is een trend waarop swa inspeelt, maar ‘met behoud van focus’, zoals De ‘winkelfunctie’ van het uitzendbureau, waarbij iemand Azoulay het uitdrukt. “Leerwerktrajecten vormen onze even binnenloopt om te informeren naar de mogelijk- specialisatie en we willen blijven focussen op de dingen heden, verdwijnt wel steeds meer naar de achtergrond. waar we goed in zijn,” legt ze uit. “Maar natuurlijk spelen Maar het persoonlijke contact zal blijven, benadrukt we steeds in op de vraag van onze klanten. We hebben Azoulay. “Niet alles kan automatisch, via de digitale weg. periodiek overleg met opdrachtgevers over wat zij even- Als uitzendorganisatie wil je kwaliteit leveren. Dus moet tueel verder ontwikkeld willen zien, wat er anders moet, je je kandidaten persoonlijk ontmoeten. Hen tips en tricks duidelijk gewaardeerd. Het zal niet de eerste keer zijn dat over hun behoeften. De flexvorm is daarbij niet leidend. meegeven over hun presentatie, over hoe ze overkomen, de beste vriend van een flexkracht zich bij swa aanmeldt Willen opdrachtgevers bijvoorbeeld eerst een uitzendcon- over hoe ze een goed sollicitatiegesprek kunnen voeren. omdat die flexkracht zo enthousiast was.” tract met een kandidaat alvorens aan het leerwerktraject te Daarin heb je als uitzendorganisatie toch een ‘opvoedende beginnen, dan kan dat. Ik kan me er ook iets bij voorstel- rol’. En dat kan niet op afstand.” Het businessmodel van swa is dus sterk toegespitst op len dat we onze aanpak kopiëren naar andere vakgebieden het opleiden van nieuwe vakkrachten en de begeleiding op de arbeidsmarkt, dus buiten de technische industrie.

65 essay

CV Coenmans Mr. R. Coenmans (1985) studeerde rechten aan de Universiteit van Tilburg. Na zijn studie werkte hij als juridisch medewerker bij advocatenkantoor Berte, Maalste & Blom en was hij raadscom- misielid bij de gemeente Tilburg. Omdat zijn affiniteit ligt bij maatschappelijke vraagstukken, solliciteerde hij in 2013 naar de post van voorzitter van de jongerenorganisatie van de vakbond fnv. In zijn hoedanigheid als voorzitter van fnv Jong is Coenmans tevens raadslid van de ser en algemeen bestuurslid van stich- ting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (sbb).

66 Ontmoet de toekomst ‘Lifetime employment is iets van vroeger en niet van de toekomst’

Robert Coenmans, voorzitter fnv Jong

Om maar direct met de deur in huis te vallen: als we lijkt me dan ook niet realistisch. Door de krapte op de dan de generaties voor hen. Uit onderzoek komt naar vooruitkijken naar onze toekomstige arbeidsmarkt, arbeidsmarkt zal er eerder een tendens zijn naar meer vaste voren dat vooral de extrinsieke waarden van werk voor dan zal in mijn ogen vooral de veranderde contracten. nieuwe generaties steeds zwaarder wegen. bevolkingssamenstelling een hele grote impact gaan Het gaat hen niet meer alleen om het inkomen. Het nut, hebben. Vergrijzing en ontgroening zullen er in 2020 Maar wordt die krapte dan niet opgevangen door nieuwe de diversiteit en het belang van werk zijn voor jongeren voor gezorgd hebben dat onze beroepsbevolking kleiner technologieën, die veel werk overbodig gaan maken? even belangrijk, zo niet belangrijker. En ook een goede is geworden. En dat zal in 2050 nog veel sterker het geval Natuurlijk zullen er een aantal banen verdwijnen. balans tussen werk en privé is iets waar jongeren aan zijn. Het gevolg is dat we in de komende decennia krapte Toch gaan technologische innovaties niet zó snel, dat hechten. Dat geldt overigens niet voor alle jongeren in op de arbeidsmarkt gaan zien. In de strijd om de schaarse er straks geen mensenhanden meer nodig zijn. Als je de even sterke mate. Voor lager opgeleide jongeren zijn werknemers zullen werkgevers mensen dan aan zich huidige robotica vergelijkt met die van tien jaar geleden, deze extrinsieke waarden minder van belang, dan voor proberen te binden met fraaie arbeidsvoorwaarden. dan moet je vaststellen dat er niet zo gek veel is gebeurd. hoger opgeleide jongeren. Voor de hogeropgeleiden, Ook een vast contract zal dan een kluif zijn die de Ik zie technologische innovaties dan ook zeker niet als zeg mensen vanaf mbo niveau-4, staat ‘doen wat je leuk werknemer wordt voorgehouden. In dit toekomstscenario een grote bedreiging voor de werkgelegenheid. vindt’ voorop. Werk is voor hen slechts een onderdeel is het niet denkbeeldig dat het juist de vakbonden in van hun leven en de arbeidsmarkt een bijenkorf waar ze de komende decennia zijn die meer flexibiliteit zullen Generaties in- en uitvliegen. Ze kunnen een paar jaar een vaste baan bepleiten, om werknemers voldoende ruimte te gunnen. Voor jongeren is de krapte op de arbeidsmarkt een hebben. Maar dan besluiten om een tijdje flexwerk te Het doemscenario - dat ook door vakbonden wordt positief vooruitzicht: het geeft immers grote kansen op gaan doen en dat te combineren met vrijwilligerswerk of geschetst - dat we overspoeld gaan worden door flexwerk, een baan. Maar die jongeren kijken wel anders naar werk bijvoorbeeld het schrijven van een boek. En na een paar

67 essay

Het gaat niet alleen om een vast contract. Een flexibeler contract kan ook een belangrijke meerwaarde hebben.

jaar vinden ze dan misschien weer een andere vaste baan, om scholing die veel breder en diverser is. kijken welke aanvullende opleiding er dan nodig is. die na een paar jaar weer wordt onderbroken voor een Want lifetime employment is iets van vroeger en zeker niet Ik denk dat flexaanbieders werkgevers daarbij zouden sabbatical. Om daarna via flexwerk weer terug te keren op van de toekomst. kunnen ondersteunen. Wel moet er dan voldoende de arbeidsmarkt. Vaak zie je nu nog oudere werknemers die hun tijd ontslagbescherming blijven, om te voorkomen dat oudere Er zullen ook steeds meer hybride arbeidsrelaties ‘zitten te vullen’. Ze werken vaak niet meer met plezier werknemers massaal aan de dijk worden gezet. ontstaan, niet zozeer omdat de arbeidsmarkt daarom en hun productiviteit is ook niet meer optimaal. Dat schreeuwt, maar omdat de nieuwe generatie werkenden is natuurlijk niet goed, in de eerste plaats uiteraard Bijenkorf daar een voorkeur voor heeft. Dat vraagt dus om een voor henzelf niet. Maar ook voor de arbeidsmarkt is Als gezegd: voor de nieuwe generatie werknemers is de flexibele inrichting van het werkzame leven. Het vraagt het niet goed. De doorstroming wordt belemmerd en arbeidsmarkt als een bijenkorf waar ze in- en uitvliegen. er ook om vaste contracten flexibeler te maken. Om als jongeren zijn daar de dupe van. Werkgevers zouden Maar ons sociale stelsel is daar helaas nog niet op werknemer de ruimte te hebben om andere functies in veel meer gestimuleerd moeten worden om met oudere ingericht. Waarom sluiten pensioenen nog steeds niet het bedrijf te kunnen bekleden, om van werktijden te werknemers in gesprek te gaan en te kijken of zo iemand aan bij de nieuwe realiteit op de arbeidsmarkt? Waarom kunnen wisselen of extra vrije tijd te kunnen nemen voor binnen of buiten het bedrijf beter op zijn plek zou zijn. werken opleidingsfondsen nog steeds sectoraal? Stel een persoonlijk ‘ontplooiingsproject’. En het vraagt ook En samen zouden werkgever en werknemer moeten iemand heeft Internationale Betrekkingen gestudeerd en

Voor de nieuwe generatie werknemers is de arbeidsmarkt als een bijenkorf waar ze in- en uitvliegen.

68 Ontmoet de toekomst

Aanbevelingen van Coenmans voor de flexbranche: $ Laat pensioenen aansluiten bij de nieuwe realiteit op de arbeidsmarkt. $ Ondersteun werkgevers bij de loopbaanbegeleiding van oudere werknemers. $ Maak de inzet van opleidingsfondsen intersectoraal. $ Ontwikkel je als flexaanbieder tot ‘carrièrebemiddelaar’.

heeft de ambitie het corps diplomatique in te gaan, maar kan Zeker op de krapper wordende arbeidsmarkt gaat die belangrijke meerwaarde kan hebben. In het Nationaal geen werk vinden en gaat als barman in de horeca aan de carrièrebemiddeling steeds belangrijker worden. Vakbondsmuseum De Burcht is een tentoonstelling te slag. Dan zou het heel mooi zijn als hij met steun van het zien over de historie van de vakbonden in Nederland. opleidingsfonds in de avonduren Mandarijn kan leren Vakbonden Dan zie je hoe werd ingezet op de achturige werkdag, om zijn arbeidsmarktpositie te verbeteren. Zeker in tijden Ook de vakbonden zullen naar mijn idee hun rol zodat je acht uur kon werken, acht uur kon slapen en van laagconjunctuur zou je dat gewoon moeten doen. moeten pakken als het gaat om de vormgeving van acht uur overhield om jezelf tot iets hogers te verheffen. Voor flexaanbieders zie ik in de komende decennia de arbeidsmarkt van de toekomst. Mijn grootste Geen wonder dat met zo’n wervende boodschap mensen vooral mogelijkheden om zich te ontwikkelen vrees is dat de bonden over tien jaar alleen nog maar massaal lid werden van de bond. Het sloot aan bij de tot carrièrebemiddelaars. Om met flexwerkers de belangenbehartiger van de gepensioneerden zijn. drijfveren van mensen. Laat die historie, ook voor de toekomstgericht bezig te zijn: wat wil jij de komende Jongeren zijn op zich positief over de vakbond, maar vakbonden, een inspiratie voor de toekomst zijn. vijf jaar gaan doen en hoe kunnen we daarbij helpen? lid worden, is geen vanzelfsprekendheid meer. Flexaanbieders moeten proberen aan te sluiten bij de Wij moeten als bonden laten zien dat jongeren gehoord wens van jonge mensen om meer individuele keuzes worden. Dat we begrijpen dat het niet alleen om een vast te maken. En dat proces begeleiden en ondersteunen. contract gaat, maar dat een flexibeler contract ook een

69 OPDRACHTGEVER

Teun Verheij, “Flexibilisering algemeen directeur zal de norm gaan cateraar Albron: worden”

Voor cateraar Albron is een meer flexibele inzet van het personeel in de komende jaren een speerpunt. Daarbij gaat het niet alleen om de externe inhuur van flexmedewerkers, maar vooral ook om interne flexibilisering. Directeur Teun Verheij: “De kwaliteit van onze dienstverlening staat daarbij voorop. Gemotiveerd personeel is ons belangrijkste uithangbord en onderscheidt ons van de concurrentie.”

70 Ontmoet de toekomst

ijna iedereen zal ooit ergens wel eens een medewerker van worden, waarbij de kwaliteit van dienstverlening voorop blijft staan. Albron tegen het lijf zijn gelopen. Want dagelijks zijn zo’n “Wij moeten nog meer een omslag gaan maken van een klassieke cateraar B5.000 medewerkers op bijna 1.000 locaties in Nederland aan de naar een meer horeca-matige aanpak. Daar hebben we ook een ander soort slag om een lunch, een diner of een kopje koffie te verzorgen. Zo zijn medewerker voor nodig. Mensen die op een extraverte manier hun werk Albron-medewerkers te vinden bij bedrijven en overheden, op scholen doen en nog meer op de gast gericht zijn. Daarvoor is het nodig om mensen en universiteiten, in ziekenhuizen en zorginstellingen, op feesten en meer aan onze organisatie te binden. Want onze overtuiging is: hoe meer evenementen en op vakantieparken. je investeert in je personeel, hoe gemotiveerder mensen zijn. En Op dit moment heeft Albron een externe flexschil van 14,4%, de rest van dat merk je als ze een broodje serveren of een kopje koffie de medewerkers is in vaste dienst. “Voor onze bedrijfscateringactiviteiten inschenken. Zo maken we met onze medewerkers het ligt dat met 23% flex hoger. De meeste mensen werken parttime voor verschil in de markt.” ons, zo tussen de 25 en 30 uur. Voor ons is het belangrijk om de juiste hoeveelheid mensen, met de juiste competenties op het juiste moment op Om een grotere binding van medewerkers te de verschillende locaties te hebben. Met onze flexschil zijn we in staat om realiseren, zal Albron daarom de komende jaren de pieken en dalen in de klantvraag op te vangen.” minder gebruik van externe flexkrachten gaan maken, zegt Verheij. “Tegelijkertijd moeten we De inzet van flexkrachten verschilt echter sterk per type activiteit, vertelt wel een slag maken om onze vaste medewerkers Verheij. “Zo verzorgen we al een aantal jaren tijdens de Olympische meer flexibel te maken. Zij zullen in tijd en plaats Spelen de catering voor het Holland House. Ook op de Keukenhof zijn we flexibeler moeten worden. Voor die flexibiliteit verantwoordelijk voor het eten en drinken. Bij een dergelijke klus maken willen we onze werknemers ook iets teruggeven: we gebruik van veel externe flex. Maar bij andere activiteiten, zoals bij namelijk meer uren. Vooral jongeren zijn op zoek naar bedrijven, is de verhouding weer 80% vast personeel en 20% externe flex. meer uren. Wij zeggen tegen ze: hoe flexibeler je jezelf opstelt, Bij vakantieparken werken we alleen met vaste werknemers en interne flex. hoe meer uren je kunt werken.” Dus dat varieert sterk per activiteit.” Mentaliteitsverandering Grillige markt Maar die interne flexibilisering vraagt wel om een mentaliteitsverandering De afgelopen jaren spelen pieken en dalen in de vraag naar Albron- bij de Albron-medewerkers. “Jongeren hebben over het algemeen niet medewerkers in toenemende mate een rol, constateert Verheij. De markt is zo’n moeite om zich flexibel op te stellen. Maar een grote groep van onze grilliger geworden. En dus moet Albron een meer dynamische organisatie medewerkers zoekt toch veiligheid en zekerheid. Ze denken dat meer

71 71 OPDRACHTGEVER

In het kort flexibiliteit ook meer onzekerheid met zich meebrengt. Dat ze bijvoorbeeld Bovendien kunnen uitzenders inspelen op het feit dat Albron, door de Albron is als geen huis meer kunnen kopen. Wij willen ze juist laten zien dat met toenemende pieken en dalen in de vraag, geen grote urengarantie aan cateraar actief een flexibele opstelling ze meer binding krijgen met onze organisatie en medewerkers meer kan bieden. Verheij: “Toch willen we onze mensen bij bedrijven en daardoor juist minder kwetsbaar worden.” vasthouden. Een oplossing zou kunnen zijn dat onze mensen ook voor een overheden, op scholen en aantal uren bij andere werkgevers in de regio aan de slag gaan en zo ‘uren universiteiten, in Albron zal het in de toekomst niet alleen afkunnen met vaste werknemers, stapelen’. Vooral richting kleinere bedrijven zouden uitzendorganisaties ziekenhuizen en weet Verheij. Om die reden wordt ook bewust door het bedrijf geïnvesteerd als intermediair dergelijke structurele samenwerkingsverbanden over cao’s zorginstellingen, in flexmedewerkers. Verheij: “We bieden opleidingen en trainingen. heen kunnen opzetten. Het netwerk van een uitzender kan daarbij zeer op feesten en Niet alleen om basisvaardigheden aan te leren, maar ook om bijvoorbeeld dienstig zijn.” evenementen en op door te kunnen stromen naar een leidinggevende functie. Daarnaast vakantieparken. hebben we met de uitzendorganisaties waarmee we werken, het initiatief Duurzame inzetbaarheid Dagelijks zijn zo’n 5.000 Albron- genomen om het gemiddeld aantal uren per werknemer te vergroten. De komende tien jaar voorziet Verheij hoe dan ook een toenemende medewerkers op Dat biedt een medewerker meer zekerheid, het zorgt ervoor dat onze gebruik van flexibele arbeidsvormen binnen zijn eigen branche: bijna 1.000 locaties gasten niet telkens een nieuw gezicht zien en de uitzender hoeft niet steeds flexibilisering zal de norm gaan worden, voorspelt hij. “We zullen de in Nederland aan iemand anders te leveren. Bovendien bieden we flexmedewerkers na fase A komende jaren ook langer moeten gaan doorwerken. Door de verhoging de slag om een zoveel mogelijk een vast contract bij Albron.” van de pensioenleeftijd, maar ook omdat onze beroepsbevolking gaat lunch, een diner of krimpen. Het werk in de catering is voor onze medewerkers fysiek vaak een kopje koffie te verzorgen. Kansen belastend. Dan zie je op hogere leeftijd allerlei klachten ontstaan, waardoor Kijkend naar de praktijk van zijn eigen organisatie, denkt Verheij dat ze meer verzuimen en vooral langduriger verzuimen. Maar in de toekomst er voor uitzendorganisaties een aantal kansen liggen. Maar dan moeten ze misschien nog wel vijf of tien jaar langer doorwerken. Duurzame moeten ze niet alleen leunen op het klassieke uitzend- inzetbaarheid is dus een heel belangrijk thema. Als werkgever hebben model, benadrukt Verheij. “Wij hebben behoefte aan wij niet alle antwoorden hoe wij die duurzame inzetbaarheid kunnen vernieuwendeict-oplossingen. Ik denk bijvoorbeeld inrichten. Daar ligt dus een kans voor flexaanbieders om daarop in te spelen aan tools waarmee studenten zichzelf kunnen en te laten zien dat ze ook op dat vlak toegevoegde waarde kunnen bieden.” inroosteren. Dat zorgt voor versnelling van het proces en meer transparantie. Daarmee zouden uitzenders zich echt kunnen onderscheiden en kostenefficiënter kunnen werken.”

72 Ontmoet de toekomst Hayrettin Örgü | zelfstandig cameraman | werkt onder meer op zzp-basis via Select AV Personeel

Het leven als zelfstandige ondernemer bevalt mij prima “Als cameraman is televisie mijn core business. Ik werk onder meer voor actu- aliteitenprogramma’s en verschillende amusementsprogramma’s. Select av 784.000 Personeel huurt mij ook in als zzp’er. mensen zijn dagelijks De term ‘zzp’er’ vind ik eigenlijk een werkzaam als zzp’er. beetje ouderwets. Als je voor jezelf werkt en werk moet regelen, ben je meer een ondernemer. Het werken als zelfstandige heeft als grote voordeel dat je je eigen agenda kunt bepalen. Je moet wel zelf een arbeidsongeschiktheidsver- zekering afsluiten. Dat heb ik vanaf dag één als zelfstandige ook gedaan. Maar het zou goed zijn als de overheid daar- voor iets zou regelen. Hetzelfde geldt voor een collectief pensioen: daar zou de overheid ook iets in kunnen betekenen. Ik vind het een slechte zaak dat je als zelfstandige eigenlijk nergens recht op hebt. In de zomer is het vrij rustig, dan is het ‘komkommertijd’. Het zou mooi zijn als er daarvoor een toeslag voor zzp’ers komt. Maar ondanks alles bevalt het leven als zelfstandige mij prima. Ik zou niet weten waarom ik geen zzp’er meer zou willen zijn!” 73 73 essay

CV Martijn Aslander Martijn Aslander is blogger (www.martijnaslander.nl), veel- gevraagd spreker op congressen en bijeenkomsten en medeauteur van het boek Easycratie: de toekomst van werken en organiseren. Hij ziet zichzelf als een ‘ontdekkingsrei- ziger’ die mensen, informatie en ideeën verbindt. Zijn thema is de netwerk- en informatiesamenleving en de manier waarop we ons werk en leven slim kunnen verbeteren door de mogelijkheden van internet en sociale media optimaal te benutten.

74 Ontmoet de toekomst ‘In onze huidige samenleving is iedereen met elkaar verbonden’

Martijn Aslander, blogger, veelgevraagd spreker op congressen en bijeenkomsten en medeauteur van het boek Easycratie: de toekomst van werken en organiseren.

Al een jaar of tien leven we nu in een Nieuwe Renaissance, beschikbaar en bovendien gedetailleerder, ongefilterd het voorbeeld van Jack Andraka aan. Deze 15-jarige misschien zonder dat we dat echt doorhebben. Ik noem en daardoor betrouwbaarder. Je kunt nu met één druk jongen vond een betere manier om alvleesklierkanker het een Nieuwe Renaissance, omdat er een duidelijke parallel op de knop een vraag stellen aan honderden, duizenden op te sporen door enkel en alleen Google en Wikipedia is tussen de huidige tijd en de middeleeuwen. In die tijd of tienduizenden mensen. Met één druk op de knop te gebruiken. Hij had geen specifieke kennis, ervaring had de kerk een monopolie op kennis en informatie. kun je vinden wat je weten wilt. Als het gaat om toegang of geld. Maar bleek wel in staat om een methode te Als je het niet eens was met de paus, ging je kop eraf. krijgen tot mensen, toegang krijgen tot informatie en verzinnen om alvleesklierkanker op te sporen die veel Dat veranderde in de Renaissance, toen de De’ Medici toegang krijgen tot kennis, zijn de spelregels definitief sneller, nauwkeuriger én goedkoper is! zoveel macht hadden verzameld dat ze de paus konden veranderd. Bijna alles wat je wilt leren staat op YouTube. weerstaan. Met die vrijheid en hun geld konden ze in Hoe je een goede cappuccino maakt, hoe je je das moet Easycratische organisaties Florence kunstenaars als Da Vinci en Michelangelo bij knopen, hoe je kunt leren vuurspuwen. Ook Wikipedia Al deze ontwikkelingen zullen ook grote consequenties elkaar brengen. Dat was het begin van grote bloei. bundelt een onvoorstelbare hoeveelheid kennis: doordat gaan hebben voor de organisatie van arbeid. In iedereen Wikipedia kan vullen, zitten er maar liefst 100 organisatiemodellen van de 20e eeuw waren hiërarchie, Nu zitten we midden in een Nieuwe Renaissance. Er is miljoen manuren in. En, als gezegd, een groot deel van macht, controle en kennismonopolie de belangrijkste sprake van een ongelooflijke convergentie van kennis en de mensheid is met elkaar verbonden geraakt. Mark managementtools. Die organisatiemodellen passen niet informatie, waardoor ontwikkelingen razendsnel gaan. Zuckerberg van Facebook kan met één druk op de knop meer bij de 21e eeuw, waarin kennis voor iedereen In onze huidige netwerk- en informatiesamenleving 1,2 miljard mensen een bericht sturen. toegankelijk is geworden. Het is mijn stellige overtuiging is iedereen met elkaar verbonden via sociale media. En Om duidelijk te maken wat er precies is veranderd in dat grote, bureaucratische arbeidsorganisaties op termijn is nieuwe kennis als gevolg van internet veel sneller de netwerk- en informatiesamenleving, haal ik vaak geen bestaansrecht meer hebben. De toekomst is aan

75 essay

Organisaties en bedrijven die een sterk lerend vermogen hebben, zullen in de toekomst weten te overleven.

easycratische organisaties. Deze organisaties hanteren een de samenleving, niet meer duizenden mensen nodig om deze mix is niet iets statisch, die mix wisselt afhankelijk manier van werken, organiseren en samenwerken die zaken te doen. Er zullen steeds meer kleine bedrijven van de vraag die voorligt. Hier liggen naar mijn idee past bij de 21e eeuw en waarbij ze handig gebruikmaken komen, die samenwerken met - steeds wisselende - ook kansen voor flexaanbieders in de komende jaren: van de nieuwe mogelijkheden die internet en de sociale clusters van zelfstandige professionals. Bedrijven doen er biedt ondersteuning aan bedrijven in hun zoektocht media bieden. De slagkracht en dynamiek van easycratische dan ook verstandig aan om minder rigide onderscheid te naar die optimale mix. Daarbij is het ook belangrijk je organisaties is veel groter, doordat ze kennis uit maken tussen werknemers in loondienst en ‘collega’s’ die te realiseren dat salaris voor werknemers steeds minder verschillende bronnen vergaren, bundelen en verspreiden niet in loondienst zijn. een bindmiddel is. Arbeidstevredenheid wordt steeds binnen netwerken. belangrijker. Het gaat daarbij om de vraag wat een bedrijf Optimale mix van talenten of organisatie de samenleving én haar medewerkers te Ik denk dat Seth Godin, de voormalige vicepresident Voor het hr-beleid van de toekomst wordt het vooral bieden heeft. direct marketing van Yahoo!, gelijk heeft als hij zegt: small essentieel om het juiste team te casten bij het vraagstuk is the new big. Je hebt geen grote club of dure kantoren meer dat binnen een bedrijf speelt. Net als in Hollywood: iemand Organisaties en bedrijven die een sterk lerend vermogen nodig om het verschil te maken. Als je kijkt naar de Fortune heeft een mooi scenario geschreven, hij vindt via zijn hebben, zullen in de toekomst weten te overleven. 500 - een jaarlijkse Amerikaanse ranking van de rijkste netwerk iemand die gelooft in het script, dan wordt er Gebruik je de collectieve intelligentie van je eigen mensen - dan stonden vroeger mensen bovenaan die tien- geld en een cast bijgezocht. Je zoekt dus de juiste mix van werknemers niet, dan kun je in no-time overvleugeld of honderdduizenden mensen in dienst hadden. Nu staan expertise en talent. Degene die dat het beste voor elkaar worden door concurrenten. Dus gebruik het creatief er steeds meer bedrijven in die maar dertig man personeel krijgt, die wint. Dat geldt ook voor bedrijven: het zoeken potentieel van het (jonge) talent binnen je organisatie! hebben. Blijkbaar heb je, dankzij de digitalisering van naar de optimale mix van talenten en expertise. Maar En laat dat talent via informele digitale netwerken ideeën

76 Ontmoet de toekomst

Aanbevelingen van Aslander voor de flexbranche: $ Speel in op de toekomstige behoefte bij bedrijven aan steeds wisselend talent en expertise. $ Geef een boost aan het lerend vermogen van je eigen organisatie door intelligence rooms te introduceren. $ Gebruik de honderdduizenden klanten uit je netwerk: daar zit een schat aan kennis. $ Open lounge-achtige cafés die als ‘recruitment-plaza’s gaan fungeren.

verspreiden en aanvullende kennis vergaren om die Weet iemand of er relevante blogs zijn? Oftewel: wie is zouden flexorganisaties geen lounge-achtige grand cafés ideeën te toetsen of te verbeteren. überhaupt bezig met het vergaren van die kennis? openen voor flexwerkers? Met gratis Wifi, goede koffie Het antwoord was: niemand. En dat is exemplarisch, en een leesbibliotheek. Recruiters kunnen daar dan op Slimmer werken zo gaat het binnen veel bedrijven en organisaties. een informele manier rondlopen en monitoren wie de Ook het lerend vermogen van flexorganisaties moet Ook flexorganisaties moeten elke dag bezig zijn met het talentvolle mensen zijn. De kantoren zouden veel meer omhoog. Ze kunnen veel slimmer gaan werken. Ze beter maken van de eigen organisatie, met permanent recruitmentplaza’s moeten worden, zodat je mensen kan moeten veel slimmer gaan werken, nu de concurrentie van leren, met nieuwsgierig zijn. Als je wilt overleven is dat observeren in hun natuurlijke habitat, en je vervolgens LinkedIn in de nek hijgt. Elke flexorganisatie zou een wat deze tijd vraagt. weet wie je voor welke klus moet hebben. Je zou op intelligence room moeten hebben. Dat is een ruimte met dit soort plekken dan ook opleidingsessies kunnen grote beeldschermen waar kenniswerkers en stagiaires Onaangeboorde kennis organiseren. Dus nodig bijvoorbeeld metaalbewerkers alleen maar bezig zijn om strategische informatie te En gebruik vooral ook je informele netwerk als uit en train ze ter plekke. Neem die training op en zet vergaren, die ervoor zorgt dat je als organisatie bij de flexorganisatie. Uitzenders hebben nu honderdduizenden het online. Want door kennis onbaatzuchtig te delen, tijd bent en blijft. Een team dat een boost aan het lerend mensen in hun bestand zitten. Daar zit een schat aan creëer je fans. Het is mijn stellige overtuiging dat veel vermogen van de organisatie geeft door voortdurend te onaangeboorde kennis. Zorg dat je intelligence room vragen organisaties en bedrijven - inclusief veel flexaanbieders - monitoren welke nieuwe technologie en kennis online uitzet onder die flexkrachten en kennis ophaalt. Dat het belang van kennis, het belang van leren en het belang beschikbaar is. Ik was laatst bij een provincie op bezoek is niet alleen goed voor jou als flexorganisatie, maar van ict schromelijk onderschatten. Mijn advies: ga er snel en vroeg: wie houdt zich bezig met het bijhouden van de zorgt ook voor een veel grotere betrokkenheid van mee aan de slag. En voorkom daarmee dat je een vaste gast informatie via Google over duurzame fietspaden? flexkrachten bij jouw organisatie. Nog een idee: waarom op het gala van de gemiste kansen blijft.

77 uitzendondernemer

78 Ontmoet de toekomst

Tom Sijpestijn, algemeen directeur Flexspecialisten: ‘Voor P&O-dienstverlening willen opdrachtgevers wél betalen’

Bedrijven totaal ontzorgen waar het hun Een opdrachtgever die dagelijks zo’n 180 flexibele Kostenfactor allesbepalend flexkrachten aangaat. Tegen de allerscherpste arbeidskrachten nodig heeft en soms op stel en sprong Want de kostenfactor is de laatste jaren allesbepalend prijs, met een garantie van kwaliteit en in bijna 500 flexwerkers, tijdens productionele pieken. geworden, geeft Sijpestijn aan. “Al werken we nog zo Het is een typische klant van Flexspecialisten in het goedkoop, ze denken altijd dat het elders misschien nog grote volumes. Dat is waar Flexspecialisten Brabantse Oss. “Wij regelen logistiek, kennistechnisch twee tot vijf eurocent per uur goedkoper kan. Zo gaat het in Oss voor staat. Over de toekomstige en opleidingstechnisch, dat die klant op tijd de gewenste al sinds 2008. Inleners shoppen rond, dat is de tijdgeest. ontwikkeling van de uitzendbranche spreekt uitzendkrachten heeft,” vertelt Tom Sijpestijn. Tegelijkertijd groeit het aantal aanbieders door. Er zit veel algemeen directeur Tom Sijpestijn duidelijke “We werken landelijk en hebben ook drie recruitment kaf tussen het koren, er is veel malafiditeit en daar hebben taal. “De prijzen in de uitzendsector staan kantoren in Polen. We zijn gespecialiseerd in we flink last van. Zeker omdat de handhaving nog niet volumeoplossingen, met als core business het matchen goed genoeg georganiseerd is.” extreem onder druk. Op een uitzenduur van vraag en aanbod. We bieden flexibiliteit aan Voor Flexspecialisten leidde het recent tot een aantal zit bijna geen marge meer. De extra bedrijven, denken met hen mee over uitdagingen op radicale stappen om de overheadkosten zoveel mogelijk dienstverlening, daarop moeten we ons personeelsgebied en komen met een efficiënte oplossing. te beperken. Zo sloot de organisatie twee jaar geleden alle concentreren.” Daarbij zijn alle flexvormen denkbaar, van uitzenden vestigingen, op het hoofdkantoor in Oss na. Sijpestijn: tot aan detacheren en payrollen. Tegen de scherpst “Het is raar om in deze tijd nog dure kantoren te hebben mogelijke prijs.” die alleen van negen tot vijf bereikbaar zijn. Wij zijn een 24-uursbedrijf. Buiten kerst- en oudejaarsavond zijn we altijd bereikbaar. We hebben gekozen voor een

79 uitzendondernemer

vergaand geautomatiseerde backoffice, waarbij klanten en Sijpestijn ziet deze ontwikkeling niet als bedreiging, uitzendkrachten gemakkelijk online informatie kunnen maar juist als kans. “ict stelt ons in staat veel meer zaken Flexspecialisten in het kort: raadplegen. Planningen en tijdsregistraties bijvoorbeeld. bij te houden dan voorheen en efficiënter te werken. Het $ 1 vestiging, in Oss; Dat levert weer minder handelingen voor ons op. We levert geld op; zo gebruiken we bijvoorbeeld bijna geen inhouse door heel Nederland. ontdoen ons van alle ballast.” papier meer. Het zou natuurlijk kunnen zijn dat inleners $ Opgericht in 1993. zelf gaan investeren in dergelijke goede ict en ons dan $ 48 medewerkers. Moderne ict niet meer nodig hebben. Maar daar geloof ik niet in.” $ Dagelijks 1.500 flexkrachten aan het werk. Sijpestijn is ervan overtuigd dat die trend in de hele $ Omzet in 2013: 20 miljoen euro. uitzendbranche zal doorzetten. “We zullen onze business Partner voor p&o $ Speerpunt: totaaloplossingen in grote volumes. moeten runnen tegen structureel lagere kosten. Dus moet Want er is nog een tweede belangrijk proces gaande, $ 45% bemiddelde uitzendkrachten je investeren in moderne ict. We winnen tijd door een signaleert hij. “Bedrijven zoeken steeds meer naar uit Oost-Europa. eerste intakegesprek te doen via een Skype-verbinding een partner die hen helpt bij zaken op het gebied van met video in plaats van een gesprek op kantoor. personeel & organisatie. Voor die dienstverlening willen diensten: Communicatie met onze kantoren in Polen verloopt via opdrachtgevers wél betalen. Wij leveren hr Consultancy $ Uitzenden (50%) internettelefonie, zodat de telefoonkosten tegenwoordig en in die tak verwachten we absoluut een groei. Het woud $ Detacheren (20%) verwaarloosbaar zijn. Het draait niet meer om mooie aan regelgeving voor werkgevers is namelijk eindeloos $ Aanneming van werk (10%) kantoren of om de vraag hoe goed je recruiter is. Straks is groot geworden, gewoonweg niet te overzien. Er komt $ Payrolling (15%) de centrale vraag: ‘Hoe slim heb je je systemen ingericht? daarbij nog veel nieuwe wetgeving aan. Bedrijven zijn $ Overige diensten, o.a. werving en selectie (5%) Hoe snel kun je door een database laveren en screenen er klaar mee. Ze zijn ook klaar met het dragen van al welke kandidaten je moet hebben? Nu heeft iedere die risico’s voor hun personeel. Wat dat betreft heeft de organisatie nog zijn eigen bestand, maar het zou me niets manier waarop onze arbeidsmarkt georganiseerd is, zijn verbazen als we uiteindelijk naar één centrale database ‘in langste tijd gehad. Ons collectieve, door de overheid the cloud’ toegroeien die van ons allemaal is. Dan draait georganiseerde systeem van cao’s, ww, pensioen? het om hele goede ict, waarmee jij als uitzendorganisatie Allemaal verouderd. We groeien toe naar een flexibele, binnen een paar uur de juiste paar honderd kandidaten op het individu gerichte maatschappij. Mensen zullen paraat hebt staan. Dát wordt in de toekomst een zich op individuele basis gaan aansluiten bij een bepaald belangrijke kwaliteit.” collectief, uit overtuiging. Zzp’ers zijn de trendsetters.”

80 Ontmoet de toekomst

wen van hun personeelsadviezen: Flexspecialisten doet het naam hebben. Anders keert de wal het schip. In digitale allemaal, zo staat te lezen op de website. omgevingen, zoals op online fora, zijn zat berichten te vinden bij welke uitzendorganisaties je absoluut níet Het kostenplaatje van het flexwerk blijft echter hét moet zijn. Wij gaan netjes met onze flexkrachten om, centrale issue om nieuwe opdrachtgevers binnen te halen, bieden hen bijvoorbeeld ook opleidingen aan. En we denkt Sijpestijn. Dat kostenplaatje bepaalt ook welke vinden dat als het even kan, we mensen zekerheid moeten flexvorm vooral aan klanten zal worden aangeboden, zegt geven.” hij. “Zo krijgen we de laatste tijd steeds vaker de vraag of In de praktijk betekent dit dat Flexspecialisten minder we ook aanneming van werk organiseren. Als die vorm gebruik is gaan maken van het uitzendbeding. van flexwerk goedkoper blijkt, zullen opdrachtgevers “We bieden in zeven van de tien gevallen al werkzekerheid daar vaker voor kiezen en wordt er minder gekozen voor via een bepaalde-tijdcontract van drie maanden tot een uitzendwerk. Er zijn toch bedrijven die net het hoofd jaar. Dat kunnen we doen omdat we ondernemingen boven water kunnen houden en op elke cent letten.” volume-oplossingen aanbieden. Goede uitzendkrachten zijn waardevol, dat realiseren we ons terdege. Zodra je Goed werkgeverschap in mensen investeert, wil je hen ook maximaal aan de De vraag werpt zich op hoe het mogelijk is om in een slag helpen bij opdrachtgevers. Je wilt mensen binden. markt waar de prijzen zo zeer onder druk staan, invulling Laat dat nou aan ondernemingen zelf over, zou ik willen te geven aan goed werkgeverschap. “Dat is heel simpel,” zeggen. En leg het niet van bovenaf op. Want dat is echt stelt Sijpestijn. “Als ik geen flexkrachten meer heb, een gepasseerd station.” dan houdt Flexspecialisten op te bestaan. Dus moet ik mijn mensen goed verzorgen. Verder moet je helder Intussen focust Flexspecialisten dus op een sterke dienst- administreren wie goede medewerkers zijn, zodat je hen verlening rond p&o om werkgevers zoveel mogelijk te vaker kunt inzetten. Daarnaast vragen we regelmatig ontzorgen bij hun personeelsvraagstukken. Het omlaag input van onze flexibele arbeidskrachten: ‘Hoe vinden brengen van het ziekteverzuim, het verzorgen van de hr- jullie dat het gaat, wat kunnen wij nog beter doen?’” administratie, bemiddeling bij conflicten, ondersteuning Het mooie is volgens hem dat flexkrachten zich steeds bieden bij onderhandelingen over arbeidsvoorwaarden, meer aan zijn organisatie verbinden als ‘reguliere opdrachtgevers ondersteunen bij het financieel onderbou- werkgever’. Sijpestijn: “Daarvoor moet je wel een goede

81 essay

CV Maurice Limmen Mr. M.H.J. Limmen (1972) is voorzitter van de cnv Vakcentrale. Limmen studeerde rechten aan de Universiteit van Amsterdam en aan de Sorbonne-universiteit in Parijs. Limmen begon zijn carrière als advocaat en werkte later bij een rechtsbijstandverze- keraar. Op zijn 28e stapte hij over naar het vakbondswerk en werd bij cnv Dienstenbond landelijk bestuurder voor de ict-sector en later voor de uitzendsector. Bij deze bond was hij van 2000 tot 2010 bij de cao’s betrokken als hoofdonderhandelaar. In 2010 werd hij vicevoorzitter van het cnv, om eind 2013 Jaap Smit op te volgen als voorzitter. Naast zijn werk bij het cnv, was Limmen vanaf 2005 ook raadslid voor het cda in Amsterdam. Van 2005 tot 2010 was hij voor die partij fractievoorzitter in de Amsterdamse raad. Limmen maakte vooral naam als voorzitter van de enquêtecommissie die het proces rondom de aanleg van de Noord-Zuidlijn onderzocht.

82 Ontmoet de toekomst ‘We moeten komen tot een nieuwe ordening van onze arbeidsmarkt’

Maurice Limmen, voorzitter vakbond cnv Vakcentrale

Hoe ziet de arbeidsmarkt er in 2020 uit? Als ik mezelf komende jaren meer dan 100.000 banen te realiseren voor Kansen creëren die vraag stel, dan zijn er een aantal ontwikkelingen die mensen met een arbeidsbeperking. Om in deze missie te Als ik kijk naar de arbeidsmarkt van de toekomst, zijn mij zorgen baren. De afgelopen vier jaar is er sprake van slagen moeten we alle beschikbare plekken ook echt gaan het dit soort kansen die we met elkaar kunnen creëren. een sterk oplopende werkloosheid en de cruciale vraag is benutten. Kansen creëren betekent ook dat wij ons onderwijs of wij er in 2020 beter voor zullen staan. Hopelijk zal de zo moeten inrichten dat er een goede aansluiting op economie de komende jaren weer groei laten zien. Ik denk dat de cnv-achterban er goed van doordrongen de arbeidsmarkt is. Vroeger waren wij goed in talen. is dat de baan voor het leven niet meer bestaat. Het is Dat dat tegenwoordig niet meer het geval is, vind ik Voorlopig heeft de vakbond te maken met een afnemende belangrijk voor werknemers dat zij wendbaar en weerbaar onbestaanbaar voor een land dat zo afhankelijk is van werkgelegenheid. Daar komt bij dat de voorspelde krapte zijn op de arbeidsmarkt en makkelijker de overstap de handel. Daar zullen we meer aandacht voor moeten op de arbeidsmarkt zich nog niet lijkt voor te doen. kunnen maken naar een andere sector als dat nodig is. hebben. We zullen ook meer oog moeten hebben voor de Het is een beetje als een fata morgana van een oase in de Dat betekent dat de faciliteiten die de o&o-fondsen nu arbeidsmarktkansen van studies. Dat betekent dat we de woestijn: steeds als je er dichterbij komt, blijkt het toch bieden, naar mijn idee veel meer intersectoraal ingezet keuze voor studies waar goede kansen op een baan zijn - weer verder weg te zijn. Er kan zich in bepaalde sectoren moeten worden. Om het voor werknemers mogelijk te zoals in de techniek - moeten stimuleren. En voor studies zeker krapte voordoen. Wat mij betreft lossen we dat maken een opleiding buiten de eigen sector te kunnen als communicatie en vrijetijdsmanagement waar minder in eerste instantie op met mensen die in Nederland gaan doen. Juist omdat het in de toekomst niet meer behoefte aan is, zou een numerus fixus kunnen worden beschikbaar zijn voor werk. Bijvoorbeeld met de mensen mogelijk zal zijn om je hele werkzame leven in één sector ingesteld. met een arbeidsbeperking. De sociale partners hebben door te brengen. namelijk de ambitieuze doelstelling neergelegd om de

83 essay

Het is belangrijk dat werknemers Laurens wendbaar en weerbaar zijn op Tuinhout, de arbeidsmarkt en makkelijker directeur de overstap kunnen maken naar Sourcing & een andere sector. Sustainability bij Postnl Pakketten Een andere ontwikkeling op de arbeidsmarkt die ik Bovendien hoop ik dat de komende jaren de diverse toekomst heel belangrijk zijn. Maar flexibel werk moet zie, is dat de integratie van de Europese arbeidsmarkt partijen - de politiek, werkgevers, werknemers en de geen synoniem worden voor goedkoop werk. Als er wordt verder gaat. Maar hoe zorg je ervoor dat het vrij verkeer abu - hun verantwoordelijkheid nemen en zich afvragen: verwacht van een werknemer dat hij flexibeler is, dan van personen in Europa niet leidt tot verdringing op de hoe kunnen we er nu voor zorgen dat die Europese moet daar ook iets tegenover staan. Nederlandse arbeidsmarkt? Onlangs heeft het cnv in arbeidsmarkt er niet toe leidt dat we met zijn allen naar De afgelopen jaren hebben cnv en de abu best het kader van het sociaal akkoord een ronde gemaakt het putje gaan? De zekerheden die we hebben ingebouwd wat bereikt in het arbeidsvoorwaardelijke overleg. door het land. In het noorden van het land was er een in cao’s zijn er niet voor niets. Dat mag niet eroderen. De algemeenverbindendverklaring, waardoor alle ledenbijeenkomst in de buurt van de Eemshaven. uitzendkrachten in principe recht hebben op dezelfde In die regio is een fors werkloosheidsprobleem, mede Bestaansredenen arbeidsvoorwaarden, is voor ons van groot belang. door de recente sluiting van Aldel. De Groningers Flexibiliteit is een onderdeel van onze arbeidsmarkt, dat In de cao voor Uitzendkrachten is nu ook het beginsel geloven best dat het voor onze economie nuttig kan is ook voor ons als cnv helder. Een van de belangrijke opgenomen dat gelijk werk ook gelijk moet worden zijn om mensen uit andere landen hierheen te halen, bestaansredenen van de uitzendsector is dat uitzendwerk beloond. Dit is een belangrijke stap, die vanaf 1 januari maar zij zien zichzelf werkloos worden. Die spanning, mensen helpt de arbeidsmarkt op te komen, vooral ook 2015 geëffectueerd moet worden. Wel is er in de cao een ook daar zullen we rekening mee moeten houden. mensen met beperkte startkwalificaties. Dat zal ook in de uitzondering gemaakt voor mensen met een afstand tot

Maatschappelijk verantwoord ondernemen vraagt ook een bijdrage van de branche om onze arbeidsmarkt inclusief te maken.

84 Ontmoet de toekomst

Aanbevelingen van Limmen voor de flexbranche: $ Richt je vooral op mensen met een beperkte startkwalificatie, om die een opstap naar de arbeidsmarkt te laten maken. $ Zet er op in dat faciliteiten van O&O-fondsen veel meer intersectoraal ingezet kunnen worden. $ Zorg ervoor dat flexibel werk geen synoniem wordt voor goedkoop werk. $ Maak serieus werk van verantwoord werkgeverschap.

de arbeidsmarkt. Dan zeg ik: als je als uitzendsector af belangrijke verantwoordelijkheid voor de branche. mij betreft ook dat uitwassen op het gebied van flexibele wil van het imago dat je een goedkope vorm van werk Maatschappelijk verantwoord ondernemen vraagt ook arbeid aangepakt moeten worden. Komt die ordening bent, dan moet je voorkomen dat je te veel werknemers een bijdrage van de branche om onze arbeidsmarkt er niet, dan voorspel ik dat het steeds guurder wordt in in een uitzonderingspositie plaatst. En moet je ervoor inclusief te maken. de polder. Dan zal de polarisatie tussen werkgevers en zorgen dat je er serieus werk van maakt om uitzendwerk werknemers verder doorzetten. Mijn inzet zal zijn om er een springplank naar een vaste baan te laten zijn. Ook dát Natuurlijke balans met elkaar uit te komen als werkgevers en werknemers. hoort bij verantwoord werkgeverschap. Het Rijnlandse model is hét uitgangspunt voor ons Maar dat betekent wel dat mensen in de praktijk moeten als cnv. Er moet een natuurlijke balans zijn tussen gaan merken dat het beter wordt. En dan bedoel ik De komende jaren zal de branche een geloofwaardige werkgever en werknemer. Die vormen samen in onze in eerste instantie niet meer loon, maar vooral meer partner moeten blijven. Dat vraagt dat de branche ogen een gemeenschap, waarin ook beide partijen evenwichtige verhoudingen. Dat zal onze inzet zijn voor zich maatschappelijk gedraagt. Het cnv kijkt vooral naar zich op een goede manier vertegenwoordigd moeten de arbeidsmarkt van de toekomst. concrete resultaten. Bijvoorbeeld bij de aanpak van zien. De komende jaren zullen we moeten komen tot malafiditeit en om ervoor te zorgen dat de Wet op het een nieuwe ordening van onze arbeidsmarkt, met een minimumloon gerespecteerd wordt. Daar ligt ook een nieuwe balans tussen ‘flex en zeker’. Dat betekent wat

85 OPDRACHTGEVEROPDRACHTGEVER

Laurens “De trend naar Tuinhout, directeur flexibilisering zal Sourcing & Sustainability doorzetten” bij Postnl Pakketten

Binnen PostNL is een aantal jaren geleden bewust gekozen voor meer flexibilisering. Niet alleen om pie- ken en dalen in het postaanbod op te vangen, maar ook omdat de markt door sterke concurrentie onvoorspelbaar is. Voor de toe- komst ziet Laurens Tuinhout, directeur Sourcing & Sustainability bij het bedrijf, de flexibilisering van bedrijven doorzetten. “Productie- processen worden ingericht op de vraag van de klant. Daar passen niet altijd standaard werk- pakketten van 40 uur meer bij.” 86 Ontmoet de toekomst

ostnl is zeker niet meer alléén een Nederlands Businessmodellen postbedrijf. Buiten Nederland behandelt het bedrijf al Voor de bemensing van de nieuwe sorteer- en P jaren meer post dan in Nederland. Het bedrijf is actief distributiedepots zijn er volgens Tuinhout verschillende in de Benelux, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Italië, businessmodellen die worden gehanteerd. “We hebben een markt met in totaal 92 miljoen huishoudens. depots waar intern eigen medewerkers en uitzendkrachten Toch is Postnl ook in Nederland nog altijd een belangrijke werken, maar ook contracting-partijen en sw-bedrijven die hele speler op de postmarkt. Sinds de postmarkt in 2009 is processen voor ons uitvoeren. Bij verschillende depots zetten vrijgegeven, is de concurrentie echter flink toegenomen. “Als contracting-partijen en sw-bedrijven deze arbeidsplaatsen gevolg van de voorschrijdende digitalisering heeft Postnl te in voor mensen die werkervaring opdoen, om vanuit een maken met dalende postvolumes,” vertelt Laurens Tuinhout, uitkeringssituatie weer terug te keren naar de arbeidsmarkt.” directeur Sourcing & Sustainability. “De hoeveelheid verstuurde brieven daalt tot en met 2017 met ongeveer tussen Postnl heeft de afgelopen jaren bewust gekozen voor meer de 9 en 12% per jaar. Om dit op te vangen, schakelen we over flexibiliteit, zegt Tuinhout. “We hebben sowieso te maken van een bezorgbedrijf met fulltime postbodes naar parttime met pieken en dalen. Het aanbod is door de week heen postbezorgers.” niet gelijk en verschilt ook per seizoen. Daarnaast is in de Om de vermindering aan postvolumes in Nederland te pakkettenbranche de concurrentie stevig. Dat betekent dat compenseren, focust Postnl niet alleen op de groeimarkt in een flexibele schil noodzakelijk is.” het buitenland, maar ook op de sterke groei in de bezorging De meeste opvoer- en sorteerprocessen van de nieuwe van pakketten. En Postnl Pakketten investeert fors in een depots worden op basis van contracting uitgevoerd, vertelt nieuwe logistieke infrastructuur met achttien nieuwe Tuinhout. “We hebben dan een heel proces uitbesteed aan sorteer- en distributiedepots. Tuinhout: “De hoeveelheid een (uitzend)organisatie, inclusief leidinggevenden. Zij treden pakketten in Nederland groeit snel door de toename van het op als werkgever en zijn verantwoordelijk voor de output, online winkelen. Wij stimuleren deze groei door webwinkels het aantal pakketten dat moet worden verwerkt. En ze zijn te ondersteunen met onder meer retourverwerking, verantwoordelijk voor de input, dus het vinden van de juiste betaaldiensten en fullfillment. Ten slotte investeren we in mensen om dat te regelen.” Deze vorm van flexibilisering nieuwe netwerken zoals tweemansdistributie, waarbij we ook heeft volgens Tuinhout belangrijke voordelen. “Het werven, koelkasten en banken bij mensen thuisbezorgen.” selecteren, aansturen en verlonen van mensen wordt uitgevoerd door organisaties die niet anders doen. Daardoor

87 87 OPDRACHTGEVER

In het kort kunnen wij meer tijd en aandacht besteden aan onze kerncompetentie: het “Want dat de arbeids- Ondanks de toege- logistieke proces.” markt verandert, is een nomen concurrentie, gegeven. Je ziet ook is PostNL in Neder- Contracting-constructies bij de hogere functies land nog altijd een belangrijke speler op Vooruitblikkend naar de toekomst, denkt Tuinhout dat steeds meer dat er steeds meer op de postmarkt. In 2013 productiebedrijven voor dergelijke contracting-constructies zullen gaan kiezen. projectbasis gewerkt gaat bood het bedrijf werk “Ze zullen steeds meer een focus gaan leggen op de essentiële bedrijfsprocessen worden. Dus kun je je afvragen aan 59.280 mensen. en dus de productiekant gaan uitbesteden. Omdat markten steeds grilliger of je als werkgever iedereen dan Maar PostNL is zeker worden en de concurrentie toeneemt, zul je je moeten concentreren op je nog in vaste dienst moet hebben. niet meer alléén een kernactiviteiten. Dat geldt zeker voor arbeidsintensieve bedrijven zoals wij zijn. Ik denk dat in de toekomst bedrijven een Nederlands postbe- De factor arbeid bepaalt bij ons zo’n 60% van onze kosten.” vaste flexbasis hebben van mensen die het bedrijf goed kennen, maar dat drijf. Buiten Nederland behandelt het bedrijf die werknemers ook bij andere bedrijven werkzaam kunnen zijn.” al jaren meer post Tuinhout ziet dan ook volop kansen voor uitzenders. “Wij kunnen bij dan in Nederland. Het het sorteerwerk als werkgever geen fulltime werk meer bieden. Dat geldt In een dergelijk scenario, zouden uitzenders dus een belangrijke rol kunnen bedrijf is actief in de niet alleen voor ons, maar voor veel meer werkgevers. Productieprocessen spelen, meent Tuinhout. “Ook op het vlak van sociale zekerheid zouden Benelux, het Verenigd worden ingericht op de vraag van de klant. En daar passen niet altijd uitzenders hun diensten aan kunnen bieden. Nu is het zo dat voor vaste Koninkrijk, Duitsland werkpakketten van 40 uur meer bij. We gaan in de toekomst toe naar werknemers op het vlak van sociale zekerheid alles goed geregeld is. Voor en Italië, een markt met in totaal 92 combi-banen: iemand werkt bij ons bijvoorbeeld 20 uur en bij een andere groepen, zoals zzp’ers en flexkrachten, is het veel lastiger om een miljoen huishoudens. ander bedrijf in de regio ook nog eens 20 uur. Uitzenders zijn door hun gunstige arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluiten of pensioen op te netwerk bij uitstek geschikt om die combi-banen te realiseren bouwen. Uitzendorganisaties zouden in het groot - met inkoopvoordeel - en een verbinding te leggen tussen grote bedrijven en verzekeringen kunnen inkopen voor ziekte- en arbeidsongeschiktheid. Denk mkb-bedrijven. En, als er geen werk voor mensen meer aan een soort ‘cafetaria-model’, met keuzevrijheid voor de flexkracht voor mocht zijn, kunnen uitzendorganisaties vervolgens de meer of minder eigen risico.” Datzelfde model zou volgens Tuinhout ook transitie naar een ander bedrijf regelen.” toegepast kunnen worden op pensioenen. “Waarom zouden we dit soort secundaire arbeidsvoorwaarden niet kunnen beleggen bij flexaanbieders? Dat Scenario zou in mijn ogen veel beter passen bij de huidige tijd, het zou werknemers Niet baanzekerheid, maar werkzekerheid zal in de meer verantwoordelijkheid geven en je behoudt op die manier de toekomst centraal staan, zegt Tuinhout. solidariteitsgedachte van de sociale zekerheid.”

88 Ontmoet de toekomst De Flexprofessional | Dieuwertje Meulenbroek | 20 jaar | werkt via Nextpayroll bij Dutch Defense Vehicle Systems B.V.

XXXX Ik voel me net een XXXX vaste werknemer “Na de havo ben ik op het hbo de opleiding Toerisme gaan doen, maar ik heb die studie niet afgemaakt. Ik werk nu via Nextpayroll als receptioniste/ administratief medewerker bij Dutch Defense Vehicle Systems, een bedrijf dat voertuigen voor Defensie maakt. Ik volg ook een opleiding tot Ma- nagement Assistente, die grotendeels betaald wordt door de payrollorgani- 144.000 satie en deels door de opdrachtgever. Waarom ik op payrollbasis werk? Er mensen werken werd mij een payrollcontract aange- dagelijks boden, omdat Dutch Defense Vehicle als payrollkracht. Systems op dit moment geen vaste contracten meer kan geven. Dat is op- gelegd door het Duitse moederbedrijf, vanwege onzekerheid over vervolgop- drachten. Door het payrollen heb ik nu in ieder geval een baan! Ik moet zeggen dat het mij prima bevalt. Ik voel me net een vaste werknemer. Ik heb gewoon recht op adv en vrije dagen, net als de werknemers in vaste dienst. Ik ben zelfs lid van de personeelsvereniging en organiseer bedrijfsuitjes. En ik ben natuurlijk ontzettend blij met de oplei- ding tot Management Assistente. Dat geeft mij ook voor de toekomst heel veel kans op de arbeidsmarkt.” 89 essay

CV Hans van der Steen Mr. J.C. van der Steen (1952) is direc- teur arbeidsvoorwaardenbeleid bij werkgeversvereniging awvn. Hij is verantwoordelijk voor beleidsontwikke- ling, coördineert de afstemming van het arbeidsvoorwaardenoverleg op landelijk niveau en onderhoudt contacten met relevante partijen op het brede terrein van sociaal beleid. Van der Steen werkt sinds 1981 bij awvn. Hij begon er als adviseur sociaal beleid, later als hoofd van de adviesgroep zakelijke dienstverle- ning. In beide functies adviseerde hij bij de cao-onderhandelingen van een aantal grote ondernemingen en bedrijfstakken.

90 Ontmoet de toekomst ‘Duurzame flexibiliteit mag geen lege huls blijven’

Mr. Hans van der Steen, directeur arbeidsvoorwaardenbeleid bij werkgeversvereniging awvn

Het was koning Willem-Alexander die de inmiddels werkenden is flex steeds meer een bewuste keus: het die vrijwillig kiest voor het zzp-bestaan. Maar er is ook Hans van der Steen beroemde woorden in de troonrede uitsprak: Nederland biedt meer uitdaging en geeft een goede balans tussen een groep die na ontslag onvrijwillig aan de slag gaat Mr. J.C. van der Steen (1952) is direc- moet een participatiesamenleving worden. En dat is werk en privé. We moeten er echter wel voor waken als zzp’er. Uitzendwerk is voor velen een zegen, maar teur arbeidsvoorwaardenbeleid bij juist: Nederland wordt steeds minder een klassieke dat we de risico’s van flexibel werken niet eenzijdig er is ook een beperkte groep die van flexbaantje naar werkgeversvereniging awvn. Hij is verzorgingsstaat. Dat betekent dat iedereen die kan neerleggen bij degene die de flexibiliteit levert. En dus flexbaantje gaat. Payrolling biedt, zeker in crisistijd, verantwoordelijk voor beleidsontwikke- meedoen, ook moet meedoen op de arbeidsmarkt. Zeker moet het verduurzamen van flexwerk centraal komen te kansen aan mensen op betaalde arbeid. Maar er zijn ook ling, coördineert de afstemming van het als het arbeidsaanbod in de komende decennia door staan. De oplossing ligt niet in het verder inperken van vormen van payrolling die de risico’s te eenzijdig bij de arbeidsvoorwaardenoverleg op landelijk een krimpende beroepsbevolking voelbaar krap wordt. flexibele arbeid, zoals sommige vakbonden nog wel eens werknemer neerleggen. niveau en onderhoudt contacten met Werkenden zullen langer en meer uur per week moeten betogen. Zij zijn nogal eens geneigd om alles wat flex relevante partijen op het brede terrein werken en flexibel inzetbaar moeten zijn. Toch zijn is te beschouwen als ‘zielig’. Met maar één panacee: de Contraproductief van sociaal beleid. Van der Steen werkt onze sociale systemen nog altijd gericht op ‘blijf zitten terugkeer naar het vaste contract. Dat is een heilloze weg. Het beeld is dus divers en om die reden is het sinds 1981 bij awvn. Hij begon er als waar je zit’, terwijl de behoeft aan flexibele arbeid alleen Grote delen van de flexmarkt functioneren prima. contraproductief om flexibiliteit als geheel in een kwaad adviseur sociaal beleid, later als hoofd maar zal groeien in de komende jaren. Er zijn uiteraard ook problemen, maar het beeld is daglicht te stellen. We doen er veel verstandiger aan van de adviesgroep zakelijke dienstverle- genuanceerd. Een nulurencontract is een zegen voor om flexwerk zó te organiseren dat het niet meer zoveel ning. In beide functies adviseerde hij bij Flexibiliteit is en blijft nodig voor de concurrentiekracht studenten, scholieren en mensen die af en toe betaald uitmaakt of je een vast contract hebt of flexibel werkt. de cao-onderhandelingen van een aantal van ons bedrijfsleven. Zeker in deze tijd waarin concur- werk willen doen. Maar voor mensen die er voor hun Als we kijken naar de flexmarkt, dan zitten de problemen grote ondernemingen en bedrijfstakken. rentie een mondiaal karakter heeft gekregen en de levensonderhoud afhankelijk van zijn, moeten we die vooral bij mensen die laag opgeleid zijn en generalistisch economische turbulentie groot is. Maar ook voor veel contractvorm niet willen. Er is een groep zelfstandigen werk doen. Dat is weliswaar een kleine minderheid van

91 essay

alle mensen die flexibel werken, maar voor hen is de werk- en inkomenszekerheid groot. Ze worden ontslagen in tijden van recessie en krijgen minder betaald dan mensen in vaste dienst. Ze genieten minder scholing, kunnen bij de bank geen hypotheek krijgen, zijn meestal niet verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid en hebben vaak geen pensioenvoorziening. Zij zijn gebaat bij het verduurzamen van flexibiliteit.

Hoe komen we nu tot meer duurzame flex? Dat vraagt iets van alle betrokken partijen: van de overheid, van behoorlijk actief in de bestrijding van malafiditeit, maar een inkoop van arbeid kwijtgeraakt. Die regie ligt nu vaak flexaanbieders en van inlenende bedrijven. Laten we intensievere aanpak is nodig. bij de ‘afdeling inkoop’. Met als gevolg dat alleen de beginnen bij de flexbranche zelf. Belangrijk is dat er gewerkt laagste prijs telt en kwaliteit geen issue meer is. wordt aan een verdere upgrading van flexwerk. In de nieuwe Gezamenlijke uitdagingen De regie over inkoop van arbeid moet terug naar hr. cao voor Uitzendkrachten is al een belangrijke stap gezet. Vanaf Voor inleners en uitleners liggen er ook gezamenlijke Maar niet alleen de inkoop, het hr-beleid in zijn geheel 2015 krijgen uitzendkrachten vanaf de eerste dag dezelfde uitdagingen. Ik pleit ervoor dat - naast de code voor de moet zich meer gaan richten op álle werkenden. Voor beloning als werknemers in vaste dienst. Een goede stap, die schoonmaakindustrie - er in meer sectoren gedragscodes flexkrachten zouden dezelfde arbeidsvoorwaarden en navolging verdient voor andere vormen van flexwerk. voor verantwoord marktgedrag komen. Belangrijk voorzieningen moeten gelden als voor vaste medewerkers. voor het verduurzamen van flex is ook dat opleidings- Van het krijgen van een kerstpakket, het deelnemen aan Daarnaast zal er aandacht moeten zijn voor de ongeveer en ontwikkelingsfondsen toegankelijk worden voor werkoverleg, het volgen van scholing tot het kunnen 25.000 mensen die van de ene flexbaan naar de andere flexwerkers en intersectoraal gaan samenwerken. doorstromen naar een vaste baan. gaan. Flexorganisaties zouden hun arbeidsmarktpositie Met hopelijk als ultiem resultaat een nationaal Ook de overheid kan duurzame flex verder faciliteren. kunnen verstevigen door het bieden van meer begeleiding inzetbaarheidsfonds voor álle werkenden in Nederland. Door na te denken over een stelsel van sociale zekerheid en het stimuleren van scholing. Daarnaast is de strijd tegen Wat kunnen inlenende bedrijven zelf doen om de positie dat geldt voor álle werkenden en burgers. Dat is een forse malafiditeit wezenlijk. De praktijken van malafide bureaus van flexwerkers te verbeteren? In de eerste plaats het operatie. Een eerste stap kan worden gezet door de sociale zijn zeer schadelijk voor de hele branche. De aandacht afsluiten van evenwichtige contracten met leveranciers zekerheid meer toegankelijk te maken voor flexwerkers. in de media is vaak groot, en de schade navenant. De van arbeid en alleen zaken te doen met gecertificeerde Zo zou de referte-eis (26 uit 36 weken) voor een uitzendbranche is, in samenwerking met de overheid, al flexaanbieders. In veel bedrijven is hr de regie over de ww-uitkering, versoepeld kunnen worden.

92 Ontmoet de toekomst

Aanbevelingen van Van der Steen voor de flexbranche: $ Werk aan een verdere verduurzaming van flexibiliteit. $ Zoek naar creatieve oplossingen om arbeidsgehandicapten en zzp’ers aan werk te helpen. $ Zet vol in op de aanpak van malafiditeit. $ Werk samen met sectorale opleidingsfondsen om scholing te bevorderen. $ Stimuleer codes voor verantwoord marktgedrag.

Faciliteer ook dat flexwerkers betaalbare Wettelijk mag dat nu niet, maar interessant om verder uit duurzame initiatieven ontplooien? Bijvoorbeeld door arbeidsongeschiktheidsverzekeringen kunnen afsluiten te werken. Waarom schaffen we de ouderwetse toeslagen werkloze ict’ers te bemiddelen die geen baan van veertig en gemakkelijker een hypotheek en toegang tot scholing voor inconveniente uren niet af? Een dergelijke regeling uur kunnen vinden, maar wel op zzp-basis ingezet krijgen. Ook het verhogen van de (start)kwalificaties past niet meer in de huidige samenleving, waarbij kunnen worden voor kleine ict-klussen bij regionale is een belangrijk aandachtspunt. Een systeem van mensen zelf bepalen of ze overdag, ’s avonds of liever mkb-bedrijven. En ook de sociale partners zullen heilige opleidingsvouchers kan jongeren een belangrijk duwtje in het weekend willen werken. Het geld dat daarmee huisjes moeten slechten en moeten kijken waar cao’s richting arbeidsmarkt geven. En tot slot zou de overheid vrijkomt kan worden ingezet ten gunste van flexwerkers. knellen. Een toekomstbestendige cao laat ruimte voor werk kunnen maken van het eerder genoemde landelijk Ook flexaanbieders zullen op zoek moeten gaan maatwerk. Bijvoorbeeld door uitzenders, inleners en inzetbaarheidsfonds. naar creatieve oplossingen. Om bijvoorbeeld werknemers zelf potjes te laten creëren voor employability. arbeidsgehandicapten aan het werk te helpen. Zo is Eén ding is helder: de komende jaren ligt er voor alle Out of the box er een spraakmakend restaurant in Amsterdam waar betrokken partijen een mooie opdracht om ervoor te Het sociaal akkoord van april vorig jaar zet stappen in gasten in het donker bediend worden door blinden. zorgen dat duurzame flex geen lege huls blijft, maar in de goede richting om vast wat minder vast en flex wat Er is een kozijnenfabriek die werkt met dove mensen. 2020 een realiteit is geworden. minder flex te maken. Maar we zijn er nog lang niet. Er Het kan dus wél en het awvn-werkgeversnetwerk van zal meer out of the box moeten worden nagedacht. Waarom voorbeeldbedrijven kan tot inspiratie dienen. Creativiteit De terugkeer naar het geven we werknemers niet de keus tussen een vast moet ook aan de dag worden gelegd om de steeds groter contract voor onbepaalde tijd of een flexbaan die beter wordende groep zzp’ers te ondersteunen. Waarom vaste contract is wordt betaald? Een extra premie dus voor flexibiliteit. zouden flexaanbieders samen met gemeenten geen een heilloze weg.

93 uitzendondernemer

94 OntmoetOntmoet de de toekomst toekomst

Projob-eigenaar Marja Beumer: ‘Groeiende groep zzp’ers biedt uitzendbranche prachtige kansen’

Onlangs vierde ze haar 40-jarig jubileum in Het is midden jaren negentig als Marja Beumer na 22 arbeidsmarkt. In 2011 begint Projob met de bemiddeling de branche. Maar uitgekeken op de sector jaar loondienst besluit voor zichzelf te beginnen. Samen van zzp’ers. “Ons bedrijf is klein, maar we zijn klaar voor is ze nog lang niet, eigenaar Marja Beumer met een zakenpartner richt ze Projob op, een traditionele de toekomst,” zegt Beumer. “Als arbeidsmarktspecialist uitzendorganisatie die zich richt op administratieve moet je op alle vragen kunnen anticiperen. Ons van Projob. Want de arbeidsmarkt is aan zo functies. Er wordt meteen gekozen voor een A-locatie in zwaartepunt ligt bij werving en selectie van goed veel veranderingen onderhevig dat er voor Amsterdam, op de Van Baerlestraat. opgeleide kandidaten, maar we doen ook aan tijdelijk uitzendorganisaties steeds weer nieuwe Projob wordt intussen steeds meer ingeschakeld voor werk en payrolling. Zzp is een mooie toevoeging. Want let uitdagingen liggen. Zo vormt de bemiddeling diensten op het vlak van werving & selectie. Er komen wel: we gaan in Nederland op naar de één miljoen zzp’ers. van zzp’ers bij Projob de jongste loot aan de nieuwe afdelingen bij, zoals in 2000 een tak die zich richt Dat is een enorme vijver aan flexibele krachten.” op de bemiddeling voor internationale hoofdkantoren boom. Beumer: “Dat is een groep die alleen in Nederland. Die hebben hoogopgeleide medewerkers Hoogopgeleide interimmer maar verder zal groeien en onze sector dus nodig die gemakkelijk uit de voeten kunnen in een Het idee om in de zzp-markt te stappen, ontstond in absoluut kansen biedt. En het is zo inspirerend internationale - vaak Engelstalige - omgeving. In 2005 2009. “Een klant had een interimmer op hoog niveau om met ze samen te werken. Voor ons zijn volgt een afdeling Loopbaancoaching, Training en nodig. ‘Dat regelen we!’, zeiden we. We vonden een zeer het inmiddels echt partners in business Outplacement. Een jaar later scheiden de zakenpartners geschikte zzp’er. We merkten ook dat er meer van deze en zet Marja Beumer met Projob haar eigen koers uit. Het vragen kwamen én dat er ontzettend goede zelfstandigen geworden.” succes blijft niet uit: de organisatie onderscheidt zich al rondliepen. We besloten te inventariseren waaraan deze snel als mkb-bureau (20 medewerkers) in de veranderende groep behoefte heeft. Willen ze alleen bemiddeld worden

95 uitzendondernemer

of zoeken ze meer? Veel zzp’ers bleken vooral moeite arbeidsmarktontwikkelingen en er ontstaan ideeën voor te hebben met hun acquisitie en het gevoel nergens co-creatie. We hebben een trainingskalender, waarop bij te horen. En ze realiseren zich terdege dat wij als ook onze zzp’ers hun trainingen kunnen aanbieden aan Projob in het kort: uitzendorganisaties een groot netwerk hebben.” klanten. Een cursus Prezi of Slechtnieuwsgesprekken $ 1 vestiging in Amsterdam. bijvoorbeeld. Twee zzp’ers die elkaar via Projob kennen, $ 20 medewerkers. Het licht ging dus op groen voor een speciale afdeling hebben samen een programma ontwikkeld waarmee $ Jaarlijkse bemiddeling van 900 flexkrachten. Interim Professionals, met inmiddels 140 tot 150 zzp’ers cv’s meer opvallen. Dat kunnen wij weer inzetten voor $ Gericht op administratieve segment in het bestand. Het gaat met name om kandidaten voor onze eigen kandidaten. Kortom, er ontstaat een enorme Groot Amsterdam. functies in de hr, marketing en finance, pa’s, coaches en wisselwerking vanuit wederkerigheid.” $ Speerpunt: recruitment (vast en tijdelijk). trainers. Beumer beschrijft hen als ‘sterke specialisten van $ Speciale units voor bemiddeling zzp’ers, wie wij ook enorm veel kennis terugkrijgen’. Directeur Frans Pigeaud van adviesbureau The Bridge, dat (loopbaan)coaching & training. De traditionele uitzendformule werkt volgens haar in opdracht van de abu onderzoek deed naar de toekomst niet voor deze groep. Beumer: “De mensen die wij van het uitzendwezen, concludeerde het al: “Een steeds kernactiviteiten selecteren hebben bewust, uit een verlangen naar grotere groep werknemers wil meer regie, flexibiliteit en $ Speciale units voor bemiddeling zzp’ers, vrijheid, voor het zelfstandig ondernemerschap gekozen. ruimte voor zelfontplooiing.” Diezelfde trend signaleert (loopbaan)coaching & training. Zij willen zelf bepalen hoe ze hun werk invullen. Onze Beumer. “Het ontwikkelen van persoonlijke talenten zal werkwijze is simpel. Projob sluit een overeenkomst de komende tijd steeds belangrijker worden. Niet alleen Diensten: met een opdrachtgever voor een interimopdracht; de bij vaste medewerkers, maar ook bij flex-krachten. $ Werving en selectie (40%) zzp’ers factureren op hun beurt aan ons. Ze blijven zelf De vraag is wie verantwoordelijk is voor het ontwikkelen $ Interim professionals (10%) verantwoordelijk voor hun administratie en dergelijke.” van de kennis en vaardigheden van die groeiende flexibele $ Uitzenden & payrolling (40%) schil, onder wie de zzp’ers.” $ hr-diensten (o.a. outplacement, Concurrenten Zelf heeft ze daar wel antwoord op. “Als je het mij vraagt, training/coaching) (10%) Veel uitzenders zien de groeiende groep zzp’ers in hebben we allemaal baat bij een stijgend kennisniveau Nederland ten onrechte als concurrenten, meent in Nederland. We moeten dus allemaal onze Beumer. “Het is beter om de samenwerking te zoeken. verantwoordelijkheid nemen, inclusief het bedrijfsleven. Wij organiseren maandelijks een ontbijt of borrel waar Zo zouden opleidingspotjes ook voor flexwerkers onze zzp-kandidaten ervaringen kunnen uitwisselen. beschikbaar moeten zijn. Sowieso zal de maatschappij Daaraan hebben ze behoefte. Wij informeren hen over mee moeten in de flexibilisering. Denk aan banken die

96 Ontmoet de toekomst

flexibele werkplekken, maar aan welzijnsmaximalisatie praten, oogcontact maken, zien wanneer iemand zich in plaats van winstmaximalisatie. Dat betekent veel ongemakkelijk voelt. Dat is essentieel bij de screening persoonlijk contact met je flexibele mensen: even bellen, van mensen. Kijk, als iemand online een vacature plaatst, een kop koffie, borrels organiseren. Aandacht geven dus. krijgt hij zo 150 reacties. Wij leveren twee kandidaten aan, Daarin schuilt ook de kracht van ons team. We hebben van wie de opdrachtgever weet dat ze goed zijn. heel bewust jonge en oudere intercedenten - wij noemen Dat scheelt enorm in tijd en kosten. Kortom, we blijven hen consultants - met zeer diverse achtergronden in ook op dit gebied toegevoegde waarde bieden.” dienst. Zo heb je als flexkracht altijd wel met iemand een klik. Daarnaast bieden we onze flexwerkers met korting Online workshops en trainingen aan. Het gaat niet alleen meer Op diezelfde manier kijkt ze naar de opkomst van online om ‘doen’, maar vooral ook om ‘zijn’. Mensen willen werk platforms als LinkedIn. “Een bedreiging? Een kans? doen waar hun hart sneller van gaat kloppen. Dat geldt Het is maar hoe je het formuleert. Ik zie een medium dat ook voor mij. Ik denk dat je alleen dan succes kunt boeken een stuk groter en sneller is dan de krant, dat mensen de met je organisatie.” mogelijkheid biedt te laten zien wie ze zijn. Wij hebben Ze beschrijft de uitzendorganisatie van de (nabije) een specialist in huis die onze kandidaten helpt bij het toekomst als een netwerkorganisatie. “Daarin zit onze maken van een goed profiel, zodat hun kansen worden kracht als intermediairs: netwerken. Het gaat niet meer vergroot. Verder zie ik het niet als een bedreiging; sec om het verbinden van mensen en specifiek werk, onze kandidaten zijn immers al gescreend en dat biedt maar ook om het versterken van kansen. Vanuit die duidelijk meerwaarde.” netwerkvisie liepen bij onze laatste kerstborrel klanten en De mooiste ontwikkeling vindt ze de vormen van flexwerkers bijvoorbeeld door elkaar.” samenwerking die ‘het nieuwe flexibele werken’ oplevert. de omslag moeten gaan maken door ook aan flexkrachten “We hebben nu meerdere zzp’ers rondlopen die Projob hypotheken te verstrekken.” Toch zullen sommige dingen in deze woelige tijden voor op interimbasis ondersteunen. We hebben zzp’ers die uitzendorganisaties niet snel veranderen, meent Beumer. fungeren als waarachtige ambassadeurs voor ons bureau. Welzijnsmaximalisatie Zo zweert ze nog steeds bij persoonlijke intakegesprekken We wisselen op allerlei niveaus ideeën voor nieuwe Een andere tendens die volgens haar verder zal en ‘pen en papier’ als ze dergelijke gesprekken voert, diensten uit. In plaats van flexwerkers die hun uren doorzetten, is de ontwikkeling van het nieuwe werken. ondanks de sterke digitalisering en de mogelijkheden declareren, zijn onze zzp’ers echte partners in business Beumer: “Daarbij denk ik niet zozeer aan thuiswerken en die dit biedt. Beumer: “Ik wil rustig met iemand kunnen geworden. Prachtig!”

97 essayESSAY

CV Paul Schnabel Prof. dr. P. Schnabel (1948) is onafhankelijk kroonlid van de Sociaal-Economische Raad en was van 1998 tot 2013 directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Van 1977 tot 1992 werkte hij bij het Nederlands Centrum Geestelijke Volksgezondheid, het huidige Trimbos-instituut. Sinds 2002 is hij door de Universiteit van Utrecht benoemd tot één van de tien univer- siteitshoogleraren. Schnabel heeft diverse nevenfuncties, zoals lid van de raad van commissarissen van ing Nederland en penningmeester van het Koninklijk Concertgebouworkest.

98 Ontmoet de toekomst ‘Het belang van werk zal in de toekomst alleen maar toenemen’

Prof. dr. Paul Schnabel, kroonlid van de ser, oud-directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau en universiteitshoogleraar aan de Universiteit Utrecht

Voor mensen is ook los van het geld het belang van werk We zijn dus armer geworden. Het gemiddelde inkomen We zullen dus meer uren moeten gaan werken om onze Paul Schnabel bijzonder groot. Werk bepaalt de structuur van je dag. per huishouden is niet gestegen, terwijl de kosten wél zijn welvaart veilig te stellen. Met gemiddeld 31 uur hebben Prof. dr. P. Schnabel (1948) is Werk bepaalt voor een groot deel je eigenwaarde en door toegenomen. Het vrij besteedbare inkomen is dus voor de we in ons land de kortste werkweek van Europa. Vooral onafhankelijk kroonlid van de te werken ben je ook ‘sociaal interactief’: je kunt verkeren meeste mensen de afgelopen jaren kleiner geworden. In de vrouwen werken meestal - ruim 70% - in deeltijd. De zorg Sociaal-Economische Raad en was met anderen, en dat is belangrijk. Op persoonlijk vlak is eu zijn we teruggevallen van het tweede land qua inkomen en het onderwijs zijn sectoren waar veel vrouwen werken van 1998 tot 2013 directeur van het de betekenis van werk dus groot. per hoofd van de bevolking naar het vijfde land. Dat is nog en waar de komende jaren tekorten in het arbeidsaanbod Sociaal en Cultureel Planbureau. steeds mooi, maar tegelijkertijd ook zorgelijk. ontstaan. Goede en vooral ook betaalbare kinderopvang Van 1977 tot 1992 werkte hij bij het In de komende jaren zal het maatschappelijk belang zou een stimulans voor vrouwen kunnen zijn om meer Nederlands Centrum Geestelijke van werk alleen nog maar toenemen. Want als we in de Afhankelijk uren per week aan het werk te gaan. Volksgezondheid, het huidige 21e eeuw ons huidige welvaartsniveau willen behouden, Eveneens zorgelijk is dat meer dan 1,5 miljoen mensen Trimbos-instituut. Sinds 2002 is hij dan zullen we met meer mensen meer uren per week en onder de 65 jaar afhankelijk zijn van een uitkering. Hoge arbeidskosten door de Universiteit van Utrecht meer jaren van het leven moeten blijven werken. Dat Internationaal gezien is dat verhoudingsgewijs erg veel. Maar naast meer uren, zullen er ook méér mensen benoemd tot één van de tien univer- is het scenario als we onze hoge positie in de wereld als Daar komt bij dat in 2012 het aantal aow-gerechtigden moeten gaan werken. Daarvoor is het belangrijk dat siteitshoogleraren. Schnabel heeft diverse nevenfuncties, zoals lid van welvarend land willen vasthouden. tot meer dan drie miljoen is toegenomen. In 2022 zal dat we iets doen aan de hoge arbeidskosten. De lasten de raad van commissarissen van ing aantal zijn opgelopen tot meer dan vier miljoen. Het geld voor werkgevers zijn afgelopen jaren alleen maar Nederland en penningmeester van Het Bruto Nationaal Product bedraagt momenteel 600 daarvoor moet worden opgebracht door de acht tot negen toegenomen. Oók voor uitzenders, waardoor hun het Koninklijk Concertgebouworkest. miljard euro, hetzelfde bedrag als in 2007. Bij een normale miljoen mensen die wel aan het werk zijn. verdienmodel onder druk staat en dus hun functie als groei zou ons bnp nu 660 miljard euro moeten bedragen. arbeidsmarktmakelaar in het gedrang komt.

99 essay

We zouden vaste contracten wat minder vast en minder zwaar moeten maken en flexwerkers meer zekerheden moeten bieden.

–De grote groei van het aantal zzp’ers is mede het en flex is te flex. Het huidige kabinet maakt het nu zwaar gehandicapten, mensen die zelf echt niet het gevolg van het feit dat werkgevers niet meer bereid moeilijker om tijdelijke contracten aan te gaan, waarbij minimumloon zouden kunnen verdienen. Maar zijn de hoge vaste loonkosten te dragen. En ook de verondersteld wordt dat er dan meer vaste contracten inmiddels is de regeling zó opgerekt, dat jongeren die zzp’er zelf zal niet snel iemand in dienst nemen, als hij komen. Maar dat zal niet gebeuren. Er zal alleen maar moeite hebben met autoriteit of die zich niet lekker het werk niet meer aankan. Want als die werknemer meer ontwijkgedrag bij werkgevers gaan optreden. voelen in hun werkende leven, er ook onder vallen. Voor ziek wordt, loopt hij als werkgever het risico twee Een verstandigere marsroute is om de gunstige regelingen hen is de Wajong een fuik, waar ze heel moeilijk weer jaar het loon te moeten doorbetalen. Een kleine voor (vaak oudere) werknemers met een vast contract uitkomen. Het is goed dat de eisen voor toegang tot deze ondernemer heeft daar simpelweg geen buffer voor. En en de regelingen voor (vaak jonge) flexwerkers meer bij regeling strenger zijn geworden. Want het is een soort dus huurt hij een andere zzp’er in, omdat hij een vast elkaar te brengen. Naar mijn idee zou het vaste contract muizengatsysteem: iedereen loopt langs de plint om te contract te griezelig vindt. Al die honderdduizenden geleidelijk moeten verdwijnen en tijdelijke contracten kijken of er een gat is. Pas als er geen gaatje meer is te zzp’ers hebben vaak geen pensioenvoorziening of steeds herhaald kunnen worden, waarbij je een langer vinden, komt er vanzelf meer druk op mensen om een arbeidsongeschiktheidsverzekering. Een ongewenste durend contract fiscaal zou kunnen begunstigen. baan te zoeken. situatie. De komende jaren zullen we er ook niet aan kunnen Pervers ontkomen om langer te gaan werken. Om de kosten We zouden vaste contracten wat minder vast en Een ander majeur probleem is dat de Wajongers bijna van de aow - dit jaar al 32 miljard - te kunnen blijven minder zwaar moeten maken. Tegelijkertijd moeten definitief buiten de arbeidsmarkt zijn gekomen. De betalen, bij een steeds toenemende levensverwachting. we flexwerkers meer zekerheden gaan bieden. werking van de Wajong-regeling is pervers. De Wajong Veel mensen realiseren zich het niet, maar de Zoals oud-cnv voorzitter Jaap Smit al zei: vast is te vast was ooit bedoeld voor lichamelijk en verstandelijk levensverwachting groeit op dit moment met 100 dagen

100 Ontmoet de toekomst

Aanbevelingen van Schnabel voor de flexbranche: $ Speel in op de trend dat we met meer mensen meer uren en meer jaren moeten gaan werken. $ Ondersteun Wajongers, uitkeringsgerechtigden en ouderen bij hun zoektocht naar werk. $ Heb oog voor de kwetsbare groep zzp’ers; ondersteun hen bij de acquisitie. $ Richt de lobby op verlaging van de hoge arbeidskosten voor flexwerk.

per jaar. Dat is een behoorlijke opgaaf om dat financieel Wie boven de vijftig jaar zijn baan verliest, heeft vrijwel een weg vinden naar de arbeidsmarkt. Bovendien kan de allemaal te dekken. Het voorbeeld van mijn vader is wat geen kans meer om aan het werk te komen. Dat zijn flexbranche als bemiddelaar van zzp’ers een rol spelen. dat betreft illustratief. Hij is in 1945 gaan werken bij persoonlijke drama’s. En dat terwijl ouderen vaak over Veertig procent van de zzp’ers werkt nog geen 15 uur per Shell en ging in 1975 na dertig jaar werk met 55 met veel kennis en kunde beschikken. De flexbranche zou week. Soms hebben ze nog een partner met een inkomen, pensioen. Hij had altijd het idee niet oud te worden, goed moeten kijken hoe ze iets kunnen betekenen voor maar lang niet altijd. Veel zzp’ers hebben geen middelen maar is uiteindelijk 31 jaar met pensioen geweest. ontslagen ouderen. Om te voorkomen dat een oudere voor acquisitie. Dus ook hier kan een rol liggen voor Mijn moeder is onlangs op 96-jarige leeftijd overleden werkzoekende, zoals nu het geval is, zonder succes flexleveranciers om de arbeidsmarktpositie van zzp’ers te in het 38ste pensioenjaar van mijn vader. Mijn ouders tweehonderd sollicitatiebrieven moet schrijven. versterken. ontvingen een pensioen dat gebaseerd was op het laatst Daarnaast denk ik dat we het ontslag zoals het nu Als gezegd: het belang van werk, zowel op individueel verdiende inkomen en dat welvaarts- en inflatievast was. bestaat, anders moeten vormgeven. Want als iemand niveau als macroniveau, zal in de toekomst alleen maar Dat zouden ze zelf nooit hebben kunnen sparen. eenmaal in een uitkering zit, is er vaak weinig meer aan toenemen. En dus zijn er kansen voor flexaanbieders. Het Met andere woorden: de langere levensverwachting te doen. Dus zet in op een overgangsperiode, waarbij lijkt me verstandig als de flexbranche met de politiek om dwingt ons om langer door te werken. de werknemer zelf op zoek gaat naar een andere baan. de tafel gaat zitten. Iedereen worstelt met de paradox dat Bij die zoektocht zouden flexleveranciers bij uitstek een je bij een krimpend aanbod meer mensen aan het werk Kansen rol kunnen hebben. Dat geldt ook ten aanzien van de wilt hebben. Dus zeg ik: flexaanbieders denk mee en zoek Waar liggen nu de kansen in de komende jaren voor de Wajongers: ook hier kunnen flexaanbieders - samen met samen met de overheid naar creatieve oplossingen. flexbranche als we met meer mensen meer uren en meer de overheid - hun waarde bewijzen. Door trajecten op te Dat kan lastig zijn en soms tot teleurstellingen leiden. jaren zullen moeten gaan werken? Allereerst: de ouderen. zetten waarbij Wajongers door begeleiding en training Maar het biedt óók kansen en mooie nieuwe uitdagingen.

101 OPDRACHTGEVER

Jan Helms, “Het verschil manager hr van de tussen vast en flex vestiging Leeuwarden is steeds minder van Friesland Campina zichtbaar”

Ook FrieslandCampina kan als bedrijf niet zonder een flexibele schil. Schommelingen in vraag en aanbod maken dat noodzakelijk. De behoefte aan flexibiliteit werd nog eens bevorderd door fusies en reorganisaties in de branche. Manager hr Jan Helms: “Uitzendorganisaties zullen als partner in het invullen van de behoefte aan flexibiliteit moeten optreden.”

102 Ontmoet de toekomst

rieslandCampina heeft net een van de meest succesvolle fusies met gecertificeerde uitzenders die onze organisatie kennen. Veiligheid en in Nederland achter de rug en is inmiddels uitgegroeid tot een kwaliteit hebben namelijk de hoogste prioriteit. Dus is het van essentieel F internationale speler van formaat. Met een jaaromzet van meer belang dat onze uitzendkrachten aan diezelfde hoge eisen voldoen als onze dan 11 miljard euro in 2013 behoort FrieslandCampina tot de vijf grootste vaste medewerkers.” zuivelondernemingen in Europa. Vanuit vestigingen in meer dan 28 landen vinden de producten van het bedrijf hun weg naar klanten in meer dan 100 De behoefte aan flexibiliteit komt bij FrieslandCampina voort uit de landen. En dan gaat het om een zeer breed assortiment van producten. Van schommelingen in vraag en aanbod van arbeid, zegt Helms. melk, kaas en desserts tot kindervoeding en geavanceerde grondstoffen voor “We hebben weinig overcapaciteit, de wereldwijde vraag de voedingsindustrie. naar onze producten is groter dan de capaciteit van onze productielocatie. De vraag naar arbeid is over Jan Helms is manager hr van de vestiging in Leeuwarden. Daar wordt het jaar niet gelijk. We leveren internationaal, en voor de internationale markt per jaar een miljard blikjes koffiemelk dan heb je te maken met seizoensinvloeden en geproduceerd. “Bij ons werken zo’n 1.100 man, van wie op dit moment het feit dat klanten soms voorraden opbouwen ongeveer 20% flexkrachten,” vertelt Helms. “De flexmedewerkers hebben waarvan wij ons niet bewust zijn. Ook bepaalt dezelfde beloningsvoorwaarden als onze vaste medewerkers. Gezien het de mix van producten die wordt geproduceerd belang van veiligheid en voedselveiligheid krijgen flexkrachten ook de de vraag naar arbeid. De aanwezigheid van ons noodzakelijke opleidingen en nemen deel aan leer-werktrajecten. Intern vaste personeel is ook niet altijd gelijk gedurende zijn we bezig met een cultuurverandering waarbij samen met medewerkers het jaar: vakanties, ziekte maar ook het deelnemen wordt gewerkt aan effectief gedrag vanuit een gedragen set aan waarden. aan andere activiteiten zoals projecten, heeft invloed Wij betrekken daar heel bewust onze flexkrachten bij en maken daarbij op de schommelingen in de vraag naar arbeid. Ten slotte geen onderscheid tussen vast en flex.” bepalen de speciale, vaak onverwachte wensen van klanten hoeveel mensen wij in een bepaalde periode nodig hebben, zoals Flexmix bijvoorbeeld speciale verpakkingsvormen.” FrieslandCampina werkt momenteel met diverse soorten flexkrachten: Op dit moment, en zeker de afgelopen jaren is het percentage flexkrachten uitzendkrachten, zzp’ers, en interimmers die via detacheringsbureaus groter dan normaal. Helms: “Fusies en reorganisaties waren in onze worden ingehuurd. Daarnaast worden ook een aantal specifieke diensten als branche aan de orde van de dag de afgelopen jaren. Dat vraagt om schoonmaak en bewaking uitbesteed. Helms: “De uitzendkrachten vormen flexibiliteit om er zeker van te zijn dat medewerkers die boventallig worden bij ons de grootste groep. We hebben bewust gekozen voor samenwerking ook weer een nieuwe functie elders kunnen bemachtigen. Daarnaast vragen

103 OPDRACHTGEVER

In het kort investeringen om flexibiliteit, zo hebben we bij FrieslandCampina in maar op de competenties die medewerkers hebben. Daarmee bereik je een FrieslandCampina Leeuwarden een nieuwe fabriek neergezet. In de opstartfase zetten we onze nauwere aansluiting tussen vraag en aanbod.” behoort met een jaar- meest ervaren krachten in. Deze ervaren medewerkers vervangen we dan omzet van meer dan door flexkrachten.” Creatieve samenwerking 11 miljard euro in 2013 Ook de werving van nieuw personeel loopt in een aantal gevallen via en een medewerkers Alternatieve flex de uitzendorganisaties, vertelt Helms. “Ze zijn een recruiter voor ons. Zo aantal van meer dan Een duidelijke beweging binnen FrieslandCampina is volgens Helms om te hebben we onlangs een wervingscampagne gedaan om operators te vinden 20.000 tot de 5 groot- zoeken naar alternatieve methoden om flexibiliteit te bereiken. De behoefte voor een leerwerktraject. De uitzendorganisatie had een website gemaakt ste zuivelondernemin- aan uitzendkrachten wordt immers ook bepaald door de beschikbaarheid namens FrieslandCampina. Via de site konden kandidaten zich aanmelden. gen van Europa. Vanuit van het eigen personeel. Helms: “Een voorbeeld hiervan is het invoeren Ik vind dat een mooi voorbeeld van aanvullende dienstverlening van een vestigingen in meer van flexibele roosters. Door middel van het aanpassen van de arbeidsduur uitzender.” dan 28 landen worden per week aan het werkaanbod gedurende het jaar, wordt flexibiliteit in de klanten in meer dan 100 eigen werkpopulatie gecreëerd. Onze huidige cao kent beperkingen om Nog zo’n voorbeeld van creatieve samenwerking met een uitzendorga- landen bediend. deze ‘interne flexibiliteit’ goed te faciliteren. Dus moeten we op zoek naar nisatie: het opleiden van zij-instromers. Helms: “Dat doen we in nauwe FrieslandCampina le- andere oplossingen.” Ook met kleinere initiatieven kan de beschikbaarheid samenwerking met de mbo-scholen. Er zijn jonge medewerkers die in het vert producten aan con- van eigen personeel worden verhoogd, meent Helms. “Zo kan een goede verleden hebben gekozen voor een studie, waarbij de kans op een baan sumenten en professio- vakantiespreiding hieraan een belangrijke bijdrage leveren. Binnen klein is. FrieslandCampina biedt deze jongeren een mogelijkheid om bin- nele afnemers en maakt FrieslandCampina willen wij het aandeel van de benodigde flexibiliteit die nen de onderneming een opleiding als zuiveloperator te volgen en tegelijk daarnaast ingrediënten wij met uitzendkrachten oplossen verkleinen. Hier ligt een uitdaging voor werkervaring op te doen. Onze uitzendorganisatie verzorgt hierbij de wer- en halffabricaten uitzenders: om ook mee te denken als een partner op het gebied van interne ving, een deel van de begeleiding en het binnenhalen van subsidies voor de voor producenten van flexibiliteit.” opleidingen.” Dat ook zij-instromers worden binnengehaald, is niet voor kindervoeding, de voe- niets. Helms. “We hebben veel oudere werknemers. De gemiddelde leeftijd dingsmiddelenindustrie Een andere belangrijke ontwikkeling binnen FrieslandCampina is het ligt rond de 48 jaar. De komende jaren gaat dat een enorme uitstroom ople- en de farmaceutische combineren van de personeelsplanning van het vast personeel en het veren. Dus we proberen vooral ook jonge mensen binnen de poorten te krij- sector wereldwijd. flexibel personeel, vertelt Helms. “Als het werk in de ene fabriek dan wat gen. Bij die jonge mensen is vaak een behoefte aan flexibel werken, waarbij minder is, gaat zo iemand elders in het bedrijf aan de slag. Dat levert veel ze werk en privé op een goede manier kunnen organiseren. Daar proberen efficiëntie op. Er zijn voorbeelden waarbij de uitzendorganisaties deze we aan tegemoet te komen door de invoering van nieuwe werkvormen.” dienst levert. Het is belangrijk om niet op persoonsniveau te plannen,

104 Ontmoet de toekomst De Flexprofessional | Bert voor de Poorte | 28 jaar | werkt via Start People als leerling procesoperator bij chemiebedrijf DuPont in Dordrecht

Ik ben blij met deze kans “Na de havo ben ik gaan werken in de bouw. Als betonboorder heb ik het vak in de praktijk geleerd, want ik had geen specifieke opleiding daarvoor gehad. Ik ben dus echt onder aan de ladder begonnen. Uiteindelijk ben ik als zzp’er voor mezelf begonnen. Maar toen de crisis kwam, ben ik over mijn toekomst gaan nadenken. Het werk werd minder en ik zag mezelf dit werk ook niet nog tien jaar doen. Ik was veel van huis en dat is met een gezin soms lastig. Als betonboorder kwam ik vaak bij Shell op het terrein. Daar zag ik wat voor werk procesoperators deden en dat leek mij een mooie baan. Via een vriend hoorde ik toen dat ze bij Start People procesoperators zochten. Ik kon instromen in een leerwerktraject voor twee jaar. Eén keer per week ga ik naar school, op de andere dagen werk ik bij DuPont in Dordrecht. In de procesindustrie is er veel werk, dus 12.000 ik ben blij met de kans die ik van het bbl-leerlingen krijgen uitzendbureau krijg. Het geeft stabi- jaarlijks via het liteit en een vooruitzicht op een mooi uitzendbureau inkomen. Ik kan iedereen aanraden hun opleiding. zo’n stap te zetten!”

105 105 essay

CV Marc van der Meer Prof. dr. M.J.S.M. van der Meer (1966) is bijzonder hoogleraar Onderwijsarbeidsmarkt bij reflect/ Tilburg Law School aan de Universiteit van Tilburg en caop in Den Haag. Van 2009 tot en met februari 2014 was hij de eerste directeur van het landelijk Expertisecentrum Beroepsonderwijs (ecbo), sindsdien is hij wetenschappelijk adviseur van de mbo-sector, waarbij hij zich inzet voor de ontwikkeling van een hoogwaardige kennis- infrastructuur in het beroepsonderwijs. Van der Meer studeerde economie in Tilburg en Madrid en promoveerde in de sociale wetenschappen in Amsterdam. Hij was eerder werkzaam bij het Amsterdams Instituut voor Arbeidsstudies en bij het Nederlands Centrum voor Sociale Innovatie. Hij publiceerde met collega’s onder andere Weg van het overleg (2003), Low wage work in the Netherlands (2008), Het hervormingsmoeras van de verzorgingsstaat (2009), Medezeggenschap en organisatieontwikkeling (2010) en Een nieuw Dutch Design voor flexibel én zeker werk (2012). Binnenkort verschijnt met zijn medewerking de oecd-studie Skills beyond school (2014).

106 Ontmoet de toekomst ‘Ook flexwerkers moeten onderdeel zijn van de lerende economie’

Prof. dr. Marc van der Meer, bijzonder hoogleraar Onderwijsarbeidsmarkt aan de Universiteit van Tilburg/ caop Den Haag en onafhankelijk wetenschappelijk adviseur.

Er zijn belangrijke verschuivingen gaande in de uitzendorganisaties ook een hele belangrijke rol, soms Twee discussies economische structuur. Bedrijven en instellingen voor extra handjes maar andere keren ook voor de In Nederland zijn er over dit thema eigenlijk twee herpositioneren zich voortdurend ten opzichte van toeleiding van arbeidskrachten voor lange termijn. discussies die elkaar volstrekt onvoldoende raken. elkaar. Zij sluiten strategische allianties waardoor Enerzijds is er de landelijke discussie over een leven productieketens veranderen, internationaal en lokaal. Als bedrijven zich steeds moeten aanpassen aan lang leren, waar menig adviescommissie haar tanden in Sommige bedrijven zitten dichter op de innovatiefrontier veranderende omstandigheden, is het bovendien heeft gezet, zonder al te veel resultaat. Anderzijds zijn er dan andere, maar voor alle organisatievormen geldt dat onvermijdelijk dat werkenden tijdens het hele werkende sectorale aanpakken ter verbetering van de relatie tussen ze flexibel moeten inspelen op nieuwe marktvragen om leven hun vak bijhouden en zich vernieuwen. Dat onderwijs en bedrijfsleven, zoals bijvoorbeeld in het bij te blijven en steeds te vernieuwen. In een dergelijke betekent dat leren voor iedereen op de arbeidsmarkt kader van de o&o-fondsen of de samenwerking tussen productiestructuur zijn feitelijk zelfstandige bedrijven mogelijk moet zijn. Een vitaal onderwijsbestel is absolute onderwijs en het bedrijfsleven in het beroepsonderwijs. in de praktijk sterk van elkaar afhankelijk geworden. In voorwaarde voor een goed functionerende en flexibele Wat er in deze wereld gebeurt is weer onvoldoende hun netwerken moeten zij goede relaties onderhouden arbeidsmarkt. Niet alleen voor de productiviteit en het algemeen bekend, waardoor daar geen goede met andere bedrijven voor de toelevering van goede concurrentievermogen van het bedrijfsleven, ook voor beleidsafwegingen op kunnen worden gebaseerd. materialen en diensten, en ook van hun menselijke werknemers is onderhoud van vakmanschap essentieel. Uit het recente wrr-rapport Naar een lerende economie, kapitaal op alle niveaus. Daarmee wordt de adequate In een steeds dynamischer economie, waar steeds meer investeren in verdienvermogen van Nederland doemt dan ook een invulling van het strategisch personeelsbeleid van het baanwisselingen zullen gaan plaatsvinden, verschaffen niet al te positief beeld voor de toekomst op. grootste belang om de juiste mensen op de juiste plek kennis en vaardigheden de beste werk- en inkomenszekerheid. De Raad concludeert dat de emanciperende functie in te zetten. In de allocatie van medewerkers spelen Dit thema moet dus boven aan de agenda staan. van het onderwijs veel minder groot is dan voorheen.

107 essay

Diploma’s verliezen op een steeds flexibelere arbeidsmarkt gemakkelijk hun waarde. Qua onderwijsniveau is Nederland een ‘middenmoter’. Bij werken en leren concludeert men dat niet alleen kennis en vaardigheden ertoe doen. Ook zaken als doorzettingsvermogen, mentaliteit en de attitude van werkenden en de vaardigheid om te ‘leren leren’ zijn belangrijk. De conclusie is dat Nederland een ‘meer uitgewerkte en onderbouwde visie ontbeert op de aard van de onderwijsinhoud’. Het aantal werknemers met een vaste arbeid- dat deze jongeren wél een startkwalificatie halen. Daarnaast Ik denk dat sommige conclusies nogal zwaar zijn sovereenkomst wordt kleiner en het aandeel van zou uwv met uitzendorganisaties gedurende een bepaalde aangezet, ongetwijfeld is dat gedaan om met het flexwerkers, de ‘anderswerkenden’, wordt groter. periode het werkgeversrisico kunnen delen. Dat geeft rapport een maatschappelijk effect te bewerkstelligen. Toch gaat nog steeds de aandacht te veel uit naar de bedrijven lucht om de productiviteit van deze aanstaande Natuurlijk moet de basis in orde zijn, en waar dat niet mensen met een vast contract of zij die ten minste onder werknemers te kunnen ontwikkelen. het geval is, moet worden ingegrepen. De kunst is een cao vallen, en daarmee over relatief veel rechten Vanaf mbo-3- en mbo-4-niveau zijn er vaak goede vooral zo interveniëren dat de lat omhoog gaat. Het is beschikken. Een deel van de flexibel werkenden heeft die perspectieven op werk. Maar vaak is er wel sprake van een wel van belang om goede ervaringen te identificeren en rechten niet. Hun recht op sociale zekerheid is beperkt, ze mismatch. Er zijn gezien de vergrijzing voldoende banen in te verbeteren. Op het terrein van beroepsonderwijs en kunnen geen hypotheek krijgen en beschikken vaak niet de gezondheidszorg, techniek en logistiek. bedrijfsleven zijn er de laatste jaren verschillende vormen over scholingsrechten. En dus dreigt een tweedeling op Maar (allochtone) jongeren kiezen te vaak voor van samenwerking ontstaan die kansrijk zijn. Er is daarbij de arbeidsmarkt: tussen ‘wij’ met een vast contract en ‘zij’ opleidingen voor de detailhandel en economisch- niet alleen sprake van een goede samenwerking tussen met een flexibele arbeidsovereenkomst. administratieve beroepen. Voor flexaanbieders ligt daar school en bedrijf, maar ook van een goede regie op het een kans om deze jongeren via om- en bijscholing, alsnog leerproces van leerlingen en werkenden. Aan de onderkant van de arbeidsmarkt is een te grote groep aan een baan te helpen. Bovendien zie je steeds meer werkenden aangewezen op tijdelijke baantjes of heeft een interesse voor Associate Degree-programma’s. Vooral mbo-4- Flexibele arbeidsmarkt Wajong-uitkering. Veel jongeren verlaten het onderwijs, studenten en mensen met een aantal jaren werkervaring Kijken we naar de flexibele arbeidsmarkt, dan valt op dat zonder startkwalificatie en worden werkloos. Het verlengen vergroten zo hun kansen. Ook hier ligt een mogelijkheid de mogelijkheden op scholing sterk uiteenlopen. van de leer (en of werk)plicht tot 23 jaar kan ervoor zorgen voor toeleiding door flexaanbieders.

108 Ontmoet de toekomst

Aanbevelingen van Van der Meer voor de flexbranche: $ Ontwikkel het leren op de werkvloer. $ Een online scholingsportfolio voor iedereen. $ Om- en bijscholen van jongeren die niet aan het werk komen. $ Ontwikkel gerichte samenwerking van de uitzendsector met sectorale scholingsfondsen.

Verschil in kansen een cao. En kunnen dan ook geen aanspraak maken Groei van álle werkenden en ontwikkeling van de De kansen op en toegang tot scholing verschillen dus op scholingsmogelijkheden van de diverse sectorale kwaliteit van de productie, dat is in mijn ogen waar we te sterk. Waarom zou scholing niet voor alle werkenden opleidingsfondsen. Dat past niet meer bij een lerende naartoe moeten. Dat past bij een nieuwe tijd, waarin vaste toegankelijk kunnen zijn? Stimuleer scholing door fiscaal arbeidsmarkt. Het is een goede zaak dat in de cao voor contracten zeker niet alleen meer gangbaar zijn. Mensen aantrekkelijke onderwijstoelagen, trekkingsrechten en Uitzendkrachten een scholingsvoorziening is opgenomen. zullen van baan naar baan en van sector naar sector gaan, spaarregelingen. Leren en blijven ontwikkelen moet De uitzendsector organiseert steeds meer en vaker dat vraagt om leerrijk werk en om scholing. Dat kan via de norm worden. Werkenden zouden een regelmatige scholing voor uitzendkrachten, ook in bbl-trajecten. een nationaal scholingsfonds, waaraan iedereen via de loopbaanscan moeten krijgen. Mensen kunnen hun Het zou dan ook verstandig zijn als de diverse sectorale belastingen meebetaalt. Maar het kan ook dat sectorale online-portfolio verder vormgeven, met meer aandacht scholingsfondsen intensiever met de uitzendsector scholingsfondsen samenwerken en gemeenschappelijke voor ontwikkeling van algemene vaardigheden en brede zouden samenwerken. De Stichting Opleiding & voorzieningen creëren. In de uitwerking zijn er inzetbaarheid. En ook mensen die werkloos aan de kant Ontwikkeling Flexbranche (stoof) is wat mij betreft verschillende mogelijkheden. Maar de marsroute moet staan moeten we niet vergeten. een vernieuwend voorbeeld van een opleidings- en duidelijk zijn: leren tijdens het werken voor iedereen ontwikkelingsfonds, waarbij ‘over de grenzen heen’ die zich op de arbeidsmarkt beweegt. Dit is ook een Voor flexwerkers is scholing van groot belang, om wordt gewerkt. stoof organiseert nu al opleidingen in de welbegrepen eigenbelang voor werkgevers. Want stilstaan de eerder genoemde tweedeling op de arbeidsmarkt metaal en techniek en in de zorg. Dat zou in mijn optiek is geen optie. te voorkomen. Om het flexwerken te upgraden en om systematischer kunnen, waarbij het leren op de werkplek flexwerkers zelfredzaam te maken op de steeds grilligere van belang is. arbeidsmarkt. Maar niet alle flexwerkers vallen onder

109 uitzendondernemer

110 Ontmoet de toekomst

Algemeen directeur Tempo-Team Kees Stroomer: ‘Anticiperen op enorme verschuivingen in arbeidsbehoefte’

Met iedere dag zo’n 32.000 flexkrachten ‘De definitie van krankzinnigheid is precies hetzelfde blijven doen en ook andere activiteiten te leveren: inhouse services, aan het werk en met 275 vestigingen is verwachten dat het beter gaat.’ De uitspraak van Albert Einstein professionals, employability, payrolling en outsourcing. Tempo-Team de tweede hr-dienstverlener heeft een prominente plek op de website van Tempo- Stroomer: “Hoewel uitzenden en inhouse services Team. En niet voor niets, benadrukt Kees Stroomer. onze grootste labels zijn, zien we een verschuiving in Nederland. Een organisatie die stevig Het geeft volgens hem precies weer voor welke uitdaging naar de andere hr-expertises. We worden steeds meer investeert in innovatie om toekomstbestendig de uitzendbranche staat. “Ik geloof oprecht dat we een onderdeel van de strategische personeelsplanning te zijn en het belang van publiek-private continu moeten zoeken naar nieuwe mogelijkheden in van bedrijven. We voorzien hen desgewenst van breed samenwerking gestaag ziet toenemen. Zeker de markt, naar toegevoegde waarde voor opdrachtgevers. advies over hun personeelsopbouw. Bedrijven vinden nu het devies van de overheid is dat iedereen Je moet proactief handelen in deze snel veranderende zo’n integrale aanpak prettig. Niet langer zeven wereld. We hebben te maken met grote technologische contactpersonen verspreid over zeven verschillende die kan, moet deelnemen op de arbeidsmarkt. ontwikkelingen, economische en demografische organisaties, maar één organisatie die alles regelt.” Algemeen directeur Kees Stroomer: “Als veranderingen, met flinke concurrentie. Dat betekent dat uitzendsector moeten wij mensen helpen je als organisatie veerkrachtig moet zijn en steeds moet Publiek-private samenwerking ‘voorsorteren’ op de richting waar straks de meebewegen met die veranderingen.” Daarnaast vervult Tempo-Team traditioneel een sterke baankansen liggen. Want er komen enorme Waar de 45-jarige organisatie voorheen sec aan uitzenden rol in de publiek-private samenwerking (pps) met deed - ‘voor piek en ziek’ - werd de vraag naar gemeenten, uwv en arbeidsmarktregio’s om mensen verschuivingen in arbeidsbehoeften aan.” hr-diensten gedurende de jaren steeds breder. - vaak met een afstand tot de arbeidsmarkt - weer aan Om in te spelen op die marktvraag, begon Tempo-Team de slag te helpen. Tientallen initiatieven ontplooit de

111 uitzendondernemer

organisatie op PPS-vlak, van de Haagse 100 (honderd Zo hebben we recent de cv’s van enkele honderden werkloze Hagenaars die direct vanuit de bijstand op mensen in Zuid-Holland samen met uwv op Werk.nl Tempo-Team in het kort de payroll van Tempo-Team werden gezet) tot aan gezet; dat heeft 140 plaatsingen opgeleverd.” $ Tweede speler van Nederland. campagnes om oudere werkzoekenden een opstap naar Hij vindt het meteen de sterke kant van publiek-private $ Onderdeel van Randstad Holding. werk te bieden. Stroomer vindt het een maatschappelijke samenwerking. “Je erkent dat je van elkaar verschilt $ 1.500 medewerkers. rol van belang. “Dat geldt voor de hele uitzendsector. en ziet dat gelijk als een kans. Je wilt elkaar versterken $ 275 vestigingen, waarvan plm. 130 inhouse. Wij hebben als branche de ingangen bij werkgevers en met respect voor elkaars belangen. Onder de noemer $ Dagelijks 32.000 flexkrachten aan het werk. kunnen mogelijkheden creëren om mensen weer aan het Activeerkracht werken wij al lang intensief met diverse $ Veel aandacht voor publiek-private werk te krijgen. We moeten dus onze maatschappelijke gemeenten samen. Wij brengen van onze kant vooral samenwerking. verantwoordelijkheid oppakken, net als de overheid, een business-blik in. Zeker nu de centrale overheid $ Ook actief in België en Duitsland. het bedrijfsleven én de potentiële flexwerkers zelf. zich steeds verder terugtrekt en uitgaat van eigen Werkzoekenden zullen veel proactiever moeten worden verantwoordelijkheid, liggen er op dit vlak uitdagingen voor hun kansen op de arbeidsmarkt.” voor onze branche en de samenwerking met de lokale en KERNACTIVITEITEN regionale overheid.” $ Uitzenden Participatiewet $ Inhouse services Dat geldt helemaal nu de invoering van de Participatie- Innovatie-afdeling $ Professionals wet met rasse schreden naderbij komt en de overheid Om de concurrentie vóór te blijven en ‘klanten en $ Payrolling ‘inclusief ondernemen’ stevig promoot. Tempo-Team flexwerkers te verrassen met oplossingen’, zoals Stroomer $ Outsourcing is een actieve speler in 24 van de 35 arbeidsmarktregio’s het verwoordt, heeft de uitzendorganisatie een vrij $ Employability waar het gaat om het project Ontsluiting Werkzoeken- zware strategische en innovatie-afdeling ingericht $ Speciale aandacht voor bemiddeling denbestand van staatssecretaris Jetta Klijnsma (ministerie van twintig personen. “Dan heb je het niet alleen over werkzoekenden met afstand tot de arbeidsmarkt. szw). Werkzoekenden uit diverse bestanden worden marktonderzoek, innovatie en haalbaarheidsanalyses, daarbij zichtbaar gemaakt voor de uitzendbranche, maar ook over implementatie en borging van nieuwe zodat mensen bemiddeld kunnen worden. concepten. Je moet hierin durven investeren, want je De uitzendorganisatie geeft verder workshops met kan het niet aan het toeval overlaten. We monitoren sollicitatie-adviezen en het opstellen van een goed cv. continu wat er gebeurt in de arbeidsmarkt en vertalen die “Vanaf dag 1 willen we werklozen in de ‘beweegstand’ trends naar de business. Een belangrijke ontwikkeling krijgen,” zegt Stroomer. “Dat is vaak heel succesvol. is uiteraard dat de hele wereld digitaliseert. De uitzend-

112 Ontmoet de toekomst

Als hij stopt met werken, heeft hij een exact overzicht “We zien waanzinnige verschuivingen in de arbeids- hoeveel uren hij heeft gemaakt. De intercedent krijgt behoefte op langere termijn,” blikt hij vooruit. de informatie meteen door en alles wordt automatisch “De verdergaande technologisering gaat grote gaten en netjes gefactureerd. Klanten, uitzendkrachten en slaan. Veel uitvoerende beroepen zullen verdwijnen of intercedenten kunnen de planningen steeds digitaal sterk afnemen. Vele tienduizenden banen, met name in invullen en aanpassen. Alles is 100% transparant. het middensegment. Er liggen wel kansen in de specialis- Met name op onze inhouse locaties wordt dit systeem tische beroepen en beroepen die gewoon nodig blijven. veel gebruikt.” Procesoperators bijvoorbeeld, en techneuten. Maar ook leraren en chauffeurs. Daaraan ontstaat een tekort. Ook De opmars van de digitalisering biedt de uitzendsector blijven bepaalde ‘fysieke’ beroepen nodig, bijvoorbeeld in kansen, meent Stroomer. “We willen er maximaal gebruik de horeca en de zorg. Tijdig omscholen is het devies. Als van maken, zonder het menselijke aspect te verliezen. Zelf uitzendsector moeten wij mensen helpen ‘voorsorteren’ koesteren we onze vestigingen, want je wilt je flexkrachten op de richting waar straks de baankansen liggen, zeker af en toe in de ogen kunnen kijken. Tegelijk zetten we gezien alle verwachte verschuivingen in de vraag naar stevig in op ‘Omni-Channeling’, het in elkaar schuiven arbeid. Niet weifelen, maar doorpakken.” van de echte en virtuele wereld. Een organisatie heeft vele ingangen, fysieke en online. Het is belangrijk dat al die Opleiden als investering sector ontkomt daar niet aan.” Hij geeft een sprekend kanalen en ingangen op elkaar zijn afgestemd. Als een Gezien alle ontwikkelingen op de arbeidsmarkt wint het voorbeeld. “Vroeger zat ik als intercedent achter mijn werkzoekende bij een vestiging is geweest en later online opleiden van flexkrachten snel aan belang. Stroomer: bureau en kwamen uitzendkrachten met hun urenbriefje inlogt, dat weet het systeem dat die persoon gisteren op “We hebben vele honderden opleidingen en cursussen zodat ik de uren kon intikken. Dan dronken we samen de vestiging was, wat zijn vraag was en wat er toen gedaan beschikbaar. Ik zie opleiden niet als een kostenpost, maar wat en maakten we de planning voor de week erop. Nu is. Dat is de wereld waar we naartoe gaan. Klanten en als een investering. We kijken daarbij goed wat de markt stellen mensen zich via een app beschikbaar voor een pool. flexkrachten willen dat ook, want het is transparant en vraagt en stomen mensen klaar voor die banen. Dat is ook Vervolgens worden ze ingepland en krijgen ze een filmpje inzichtelijk.” een kwestie van goed werkgeverschap. Maar vrijblijvend te zien waar ze zich moeten melden, om wat voor type is het niet, flexkrachten moeten zich wel committen. bedrijf het gaat enzovoorts. Als de flexwerker op het werk Marktanalyses Om iemand (duurzaam) inzetbaar te maken en houden,is komt, ziet hij na een fingerscan een persoonlijk welkom Minstens zo belangrijk om goed voorbereid de toekomst de samenwerking van allerlei partijen nodig. Maar zeker opeen tv-schermpje en belangrijke informatie op maat. in te gaan, zijn volgens Stroomer de marktanalyses. ook van de flexwerker zélf.”

113 essay

CV Willem Vermeend Prof. dr. W.A. Vermeend (1948) is internet­ondernemer en bij- zonder hoogleraar Economics & Internetbusiness. Daarnaast is hij com- missaris bij een aantal (internationale) ondernemingen en auteur van een groot aantal boeken op uiteenlopende terreinen. In de periode 1984-2002 maakte hij deel uit van politiek Den Haag, als Tweede Kamerlid, staatsse- cretaris van Financiën en minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Daarvoor was hij actief als onderne- mer en deeltijdhoogleraar Europees Belastingrecht.

114 Ontmoet de toekomst ‘De arbeidsmarkt van vandaag is er morgen niet meer’

Prof. dr. Willem Vermeend, internetondernemer, bijzonder hoogleraar Economics & Internetbusiness en oud-minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Hoe zien de Nederlandse economie en de arbeidsmarkt lagelonenlanden weer terughaalt naar Europa. Reshoring in technologische ontwikkelingen gaan zien op gebieden er over tien jaar uit? Ik beschik uiteraard niet over een het jargon. Die bedrijven keren niet zozeer terug naar een als 3d-printing, cloudcomputing, nanotechnologie, glazen bol, maar ik zie wel dat zich een aantal belangrijke land, maar vestigen zich in sterke economische regio’s. bigdata-analyse, robottechnologie en machine-to-machine wereldwijde trends aftekent. Human capital zal steeds We gaan steeds meer toe naar de economie van de regio’s. communicatie (‘internet of things’). Een koelkast belangrijker worden. De economische machtsverschuiving Landen zijn niet meer bepalend, maar economische zoekt in de toekomst zelf op waar hij ’s avonds de van westerse naar opkomende economieën zal verder gaan. regio’s worden dat. Denk aan de hightech industrie rond goedkoopste energie kan gebruiken. E-health zal de Er gaat een razendsnelle digitalisering van de samenleving Eindhoven, de creatieve industrie in de omgeving van organisatie van de gezondheidszorg spectaculair plaatsvinden. En het bedrijfsleven zal voortdurend moeten Amsterdam en het havengebied van Rotterdam. Voor de veranderen. Luchtvervuiling kan via een smartphone blijven innoveren om de internationale concurrentie de arbeidsmarkt worden regio’s steeds belangrijker. Dat zie worden gemeten. Al die ontwikkelingen leiden tot baas te kunnen blijven. je niet alleen in Nederland, maar dezelfde ontwikkeling nieuwe beroepen en tot een nieuwe arbeidsmarkt. En voltrekt zich ook in andere Europese landen als Frankrijk, het is nu al aan de gang. Bedrijven in de reisbranche, de Nederland is allang geen op zichzelf staande economie Spanje, Italië en Duitsland. muziekindustrie en de detailhandel die niet inspelen op meer. We zijn onderdeel van de wereldeconomie. de ‘smartphone & tablet-economie’ leggen het loodje. We In die wereldeconomie zie je een economische Digitalisering staan aan de vooravond van een ingrijpende ontwikkeling machtsverschuiving naar opkomende economieën als De belangrijkste trend die ik zie, is de digitalisering op de arbeidsmarkt die we nog niet eerder gezien hebben. China, India, Brazilië en Zuid-Korea. Tegelijkertijd van de wereldeconomie. Er ontstaat een ‘smartphone & De arbeidsmarkt van vandaag is er morgen niet meer. zie je ook een beweging dat een aantal - vooral tablet-economie’. Dat gaat ingrijpende gevolgen hebben, hoogtechnologische - bedrijven, hun productie uit ook voor de arbeidsmarkt. We zullen belangrijke

115 essay

De digitalisering van onze samenleving zal in mijn optiek leiden tot een revival van de maakindustrie. Wij kunnen in Nederland niet alleen leven van de dienstensector. Onze maakindustrie moeten we koesteren. Kijk naar een prachtig bedrijf als asml, die chipmachines bouwt voor grote spelers op de wereldmarkt. Van dat soort bedrijven zouden we er nog tien moeten hebben. Daar ligt de toekomst. Het zou naar mijn mening verstandig zijn als flexaanbieders op die revival van de maakindustrie inspelen. 3d-printen nu een vak op de basisschool. Hervormingen Flexibele schil Een andere belangrijke trend die ik signaleer is dat Is onze arbeidsmarkt voldoende flexibel om de Flexarbeid zal er mijn inziens altijd blijven. Elk bedrijf human capital veel belangrijker wordt dan ‘gewoon’ uitdagingen van de toekomst aan te kunnen? Uit wil naast een vaste kern ook een flexibele schil. Simpelweg bedrijfskapitaal. De winnaars van morgen zijn bedrijven onderzoek blijkt dat wij in internationaal opzicht zeker omdat de economie onzekerder en minder voorspelbaar die erin slagen om nu al de talenten van de toekomst niet één van de meest inflexibele arbeidsmarkten hebben. is geworden. Daarnaast gaan innovatie en technologische aan zich te binden. Het binnenhalen van toptalenten, We draaien mee in de kopgroep. Maar het kan beter. ontwikkelingen razendsnel, dus heb je als bedrijf daar gaat het om. En die toptalenten vind je over de Op het gebied van de hervorming van het ontslagrecht ook steeds weer andere mensen nodig. Het onderwijs hele wereld. Werknemers hoeven ook niet langer fysiek worden nu door het kabinet de eerste stappen gezet. kan die mensen nog onvoldoende leveren: het is een naar Nederland te worden gehaald, de arbeidsmarkt is Dat kan en moet sneller. We hebben na de Tweede mammoettanker die moeilijk is bij te sturen. Het grote internationaal. Een programmeur of designer kan op Wereldoorlog een systeem opgebouwd dat uitgaat van probleem is dat we mensen opleiden voor beroepen afstand voor een bedrijf werken. Talentscouting wordt een vaste baan voor het leven. Nederlandse werknemers die er straks niet meer zijn. We moeten nu mensen essentieel en een groot deel van de werving en selectie zijn zo goed beschermd, dat het lastig is voor toetreders opleiden voor 3d-printing, we hebben designers nodig zal via internet gaan. Voor flexaanbieders is dat iets om om de arbeidsmarkt op te komen. Verdere hervorming en data-analisten. Maar ook mensen die met hun handen rekening mee te houden. Zorg ervoor dat je bijvoorbeeld van het ontslagrecht is dus noodzakelijk. kunnen werken om al die apparaten te fabriceren en te mensen uit China aanbiedt, die op afstand aan de slag Maar zeggen de vakbonden dan, leidt dat straks niet tot een onderhouden. Maar ons onderwijs heeft zich dus nog gaan voor een inlener. Zorg dat je voorop loopt, dan leger aan werkloze ouderen? Dat is een serieus probleem, niet aan die nieuwe werkelijkheid aangepast. Een land komen de werkgevers vanzelf bij jou. dat serieuze aandacht verdient. Ik denk dat we veel meer als Engeland is wat dat betreft vooruitstrevender: daar is toe moeten naar een meester-gezelmodel. Om te zorgen

116 Ontmoet de toekomst

Aanbevelingen van Vermeend voor de flexbranche: $ Talentscouting - vooral via internet - wordt essentieel. Houd hier rekening mee. $ Speel in op de revival van de maakindustrie en investeer in meester-gezelmodellen. $ Flexaanbieders kunnen een goede rol spelen bij van-werk-naar-werktrajecten. $ Grijp de kansen op publiek-private samenwerking in de regio. dat oudere werknemers - die in de herfst van hun carrière Rol overheid ultiem vangnet, voor de mensen die echt niet aan de slag zitten - veel meer ingezet gaan worden voor de begeleiding De logische vervolgvraag is in hoeverre de overheid kunnen. Al het geld dat we nu stoppen in uitkeringen, van jongeren. Nu is het zo dat oudere werknemers vaak die nieuwe arbeidsmarkt kan creëren. Zelfs als oud- zouden we moeten stoppen in het begeleiden van mensen met een mooie financiële regeling het bedrijf uitgaan. Kamerlid en oud-minister van Sociale Zaken zeg ik: de naar ander werk, waarbij ook flexaanbieders een goede Dat is kapitaalvernietiging. Mijn pleidooi zou zijn: maak mogelijkheden van de overheid moeten niet worden rol kunnen spelen. Wat zou het geweldig zijn voor ons gebruik van de kennis en kunde van oudere werknemers. overschat. De overheid heeft beperkte sturingsmiddelen land als we geen Werkloosheidswet meer hebben! Dat Ook daar liggen kansen voor de uitzendsector. Je ziet al om de arbeidsmarkt te beïnvloeden. Je kunt zou goed zijn voor de arbeidsmarkt, voor de economie en gespecialiseerde uitzendorganisaties die zich op ouderen banenplannen maken als overheid, maar dat werkt niet. voor de mensen zélf. Want werkloosheid is het ergste wat richten. Zorg voor 60-jarige toptalenten! De reclamespot De markt zal het moeten doen. Het belang van Den Haag je kan overkomen. Uit onderzoek blijkt dat als iemand van Tempo-Team slaat de spijker op zijn kop. Je ziet eerst zal de komende jaren verder afnemen. Publiek-private een halfjaar werkloos is, het buitengewoon ingewikkeld een aantal headbangende jongeren die een schip in elkaar samenwerking in regio’s zal centraal staan. Aanbieders wordt om weer aan de slag te komen. Zeker als je ouder lassen. En als tijdens de feestelijke doop de champagnefles van flexibele arbeid moeten dan ook juist daar actief zijn dan vijftig jaar bent. We moeten echt af van de gedachte het schip raakt, valt het direct uit elkaar. Vervolgens wordt en de samenwerking opzoeken met regio’s en gemeenten. dat er een Werkloosheidswet is waar je een paar jaar inzit. Tempo-Team gebeld of ze een ervaren lasser kunnen Vooral ook om werkloosheid te voorkomen. We moeten Dat zou voor Nederland een grote vooruitgang zijn. leveren die de jongere werknemers kan begeleiden. Dat is af van het idee dat je ‘werkloos wordt en in de ww en een mooi beeld: de meester-gezelformule zal weer moeten bijstand komt’. Want als mensen werkloos worden, is terugkeren. het eigenlijk al te laat. Het uitgangspunt moet zijn dat We moeten onze je van-werk-naar-werk gaat. De bijstand wordt dan een maakindustrie koesteren.

117 COLOFON

Ontmoet de toekomst is een uitgave van de Algemene Bond Uitzendondernemingen (abu)

Journalistieke productie Albert Reinders, Angelique van Beers MediaAdvice, Leiden

Eindredactie Astrid Wintershoven abu, Lijnden ' Vormgeving Hans Boot Ideas * Bureau voor de Vorm, Haarlem

Fotografie Jurriaan Hoefsmit, Haarlem Merlin Daleman, Henk Veenstra, Erik van ’t Wout

Drukwerk en afwerking WC Den Ouden, Amsterdam

118

Ontmoet de toekomst

abu Singaporestraat 74 Lijnden Postbus 144 1170 AC Badhoevedorp

Telefoon: 020 - 655 82 55 E-mail: [email protected] Internet: www.abu.nl

119

Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ont- moet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toe- komst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de toekomst Ontmoet de