Kramp Na De Ramp Na Kramp
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Kramp na de ramp Kramp na de ramp Een kritische beschouwing op de hulpverlening bij rampen Slachtofferhulp Nederland Kramp na de ramp Rampen en calamiteiten veroorzaken collectieve stress in de samenleving. Ieder een duikt erop: media, bestuurders, rampbestrijders, hulpverleners, onderzoekers, advocaten en burgers. Daarbij duiken steeds dezelfde vragen op. Wat is de ver antwoordelijke of schuldige partij? Wordt er goed voor de slachtoffers gezorgd? Kramp na de ramp - Een kritische beschouwing Deze vragen doen betrokken partijen nogal eens in de kramp schieten. De overheid op de hulpverlening bij rampen zoekt haar toevlucht in een overmaat aan regels en protocollen. Nieuws media blazen Auteur Sonja Leferink, m.m.v. Rob Sardemann ieder incident op tot een ramp. Burgemeesters trekken alles uit de kast voor de slacht Met dank aan offers, beter te veel dan te weinig. De traumazorg brengt direct de professionele Berthold Gersons, Hans Fictoor, Paul van Gessel, Jan Groenewoud, Wouter Jong, Henk Kosmeijer, Jan Mans, hulpverlening in stelling. En het stof is nog niet neergedaald of talloze onderzoeks Uri Rosenthal, Hans van de Sande, Astrid Scholtens, instanties gaan aan de slag om oorzaken, verantwoordelijkheden en schuld in kaart Uitgave Gerie Smit, Jaap Smit, Peter Vasterman, Slachtofferhulp Nederland Peter van der Velden, Jolande Withuis, Will Zantinge, e.a. te brengen. Want dit mag nooit meer gebeuren! Postbus 14208 Correctie Kramp na de ramp beschrijft de wijze waarop de Nederlandse samenleving omgaat 3508 SH Utrecht Schrijf Schrijf, Utrecht T 030-2340116 met rampen en risico’s. Deel 1 bevat een kritische beschouwing op de ramp bestrijding Redactionele ondersteuning & advies F 030-2317655 Amal Boukarfada en hulpverlening op basis van literatuur en interviews; deel 2 vormt een verslag van E [email protected] Vormgeving I www.slachtofferhulp.nl het symposium ’Kramp na de ramp?!’ op 1 maart 2010. carta communicatie & grafisch ontwerp, Utrecht Fotografie ISBN 978-90-72970-09-1 Fleur Wiersma © ANP (omslag, pag. 24 en 88) © Slachtofferhulp Nederland – Utrecht mei 2010 Sonja Leferink (pag. 12) Het auteursrecht van deze publicatie berust bij Drukwerk Slachtofferhulp Nederland. Gedeeltelijke overname van Stolwijkgrafax, Diemen Auteur: Sonja Leferink, Slachtofferhulp Nederland teksten is toegestaan, mits daarbij de bron wordt vermeld. Kramp na de ramp Kramp na de ramp Een kritische beschouwing op de hulpverlening bij rampen Slachtofferhulp Nederland Kramp na de ramp Rampen en calamiteiten veroorzaken collectieve stress in de samenleving. Ieder een duikt erop: media, bestuurders, rampbestrijders, hulpverleners, onderzoekers, advocaten en burgers. Daarbij duiken steeds dezelfde vragen op. Wat is de ver antwoordelijke of schuldige partij? Wordt er goed voor de slachtoffers gezorgd? Kramp na de ramp - Een kritische beschouwing Deze vragen doen betrokken partijen nogal eens in de kramp schieten. De overheid op de hulpverlening bij rampen zoekt haar toevlucht in een overmaat aan regels en protocollen. Nieuws media blazen Auteur Sonja Leferink, m.m.v. Rob Sardemann ieder incident op tot een ramp. Burgemeesters trekken alles uit de kast voor de slacht Met dank aan offers, beter te veel dan te weinig. De traumazorg brengt direct de professionele Berthold Gersons, Hans Fictoor, Paul van Gessel, Jan Groenewoud, Wouter Jong, Henk Kosmeijer, Jan Mans, hulpverlening in stelling. En het stof is nog niet neergedaald of talloze onderzoeks Uri Rosenthal, Hans van de Sande, Astrid Scholtens, instanties gaan aan de slag om oorzaken, verantwoordelijkheden en schuld in kaart Uitgave Gerie Smit, Jaap Smit, Peter Vasterman, Slachtofferhulp Nederland Peter van der Velden, Jolande Withuis, Will Zantinge, e.a. te brengen. Want dit mag nooit meer gebeuren! Postbus 14208 Correctie Kramp na de ramp beschrijft de wijze waarop de Nederlandse samenleving omgaat 3508 SH Utrecht Schrijf Schrijf, Utrecht T 030-2340116 met rampen en risico’s. Deel 1 bevat een kritische beschouwing op de ramp bestrijding Redactionele ondersteuning & advies F 030-2317655 Amal Boukarfada en hulpverlening op basis van literatuur en interviews; deel 2 vormt een verslag van E [email protected] Vormgeving I www.slachtofferhulp.nl het symposium ’Kramp na de ramp?!’ op 1 maart 2010. carta communicatie & grafisch ontwerp, Utrecht Fotografie ISBN 978-90-72970-09-1 Fleur Wiersma © ANP (omslag, pag. 24 en 88) © Slachtofferhulp Nederland – Utrecht mei 2010 Sonja Leferink (pag. 12) Het auteursrecht van deze publicatie berust bij Drukwerk Slachtofferhulp Nederland. Gedeeltelijke overname van Stolwijkgrafax, Diemen Auteur: Sonja Leferink, Slachtofferhulp Nederland teksten is toegestaan, mits daarbij de bron wordt vermeld. Kramp na de ramp Een kritische beschouwing op de hulpverlening bij rampen Sonja Leferink m.m.v. Rob Sardemann Utrecht, mei 2010 Woord vooraf 3 Deel 1 Een kritische beschouwing op percepties en praktijken die de rampenbestrijding en hulpverlening in Nederland vormgeven Hoofdstuk I Inleiding 6 Kramp na de ramp?! Hoofdstuk II Rampen en crisis 12 ‘Shit happens’ versus ’pech moet weg‘ Hoofdstuk III Risicobeheersing en rampbestrijding 24 Over symboolpolitiek en (her)ontdekte zelfredzaamheid Hoofdstuk IV Twee visies op psychosociale zorg voor slachtoffers 42 Preventie versus veerkracht Hoofdstuk V Rampen en rituelen 58 ‘Goed doen’ of ‘goed voelen’? Hoofdstuk VI Media en de constructie van rampen 70 Nieuws, emotie, sensatie, hypes Hoofdstuk VII De burgemeester als spil van de rampenbestrijding 88 De smalle grens tussen held en zondebok Hoofdstuk VIII Uit de kramp na de ramp 106 ‘Stel getroffenen daadwerkelijk centraal’ Deel 2 Krijgen we de geest terug in de fles? Een verslag van het symposium ‘Kramp na de ramp?!’ 01 maart 2010, WTC Rotterdam ‘Herkent u de kramp na de ramp?’ 115 Openingsspeech - Jaap Smit ‘Ik heb geleerd hóe belangrijk nazorg is’ 118 Video-interview - Jan Mans Bruggen bouwen tussen crisismanagement en traumazorg 122 Duo-interview - Astrid Scholtens en Berthold Gersons ‘Slachtofferemancipatie is een tweesnijdend zwaard’ 127 Lezing - Jolande Withuis ‘Je ziet door de bomen het bos niet meer’ 132 Persoonlijke ervaringen - Will Zantinge Kritisch reflecteren op je rol in het systeem 135 Debat Maatwerk leveren, maat houden 138 Slotbeschouwing - Uri Rosenthal en Jaap Smit Geraadpleegde literaratuur 140 Woord vooraf Op het moment dat u dit leest, heb ik afscheid genomen als tegenwoordig vrij snel. Het lijkt wel of we ons vermogen hebben algemeen directeur van Slachtofferhulp Nederland. In de zeven verloren om te accepteren dat nare en schokkende gebeurtenissen jaar dat ik de organisatie heb geleid, zijn er belangrijke stappen nu eenmaal bij het leven horen. We durven niet meer te vertrou- gezet om de dienstverlening aan slachtoffers van misdrijven, ver- wen op onze natuurlijke capaciteiten om problemen op te lossen keersongevallen, rampen en calamiteiten naar een hoger niveau te en leed te hanteren. tillen. Zonder de wortels, het karakter en het kapitaal van onze or- Misschien herkent u dit onbehagen – of juist niet. Daarover wil ganisatie, de vrijwillige inzet, te verloochenen, staat er vandaag de Slachtofferhulp Nederland graag de discussie aangaan. Tijdens het dag een professioneel opererende organisatie, die dag en nacht symposium Kramp na de ramp?! op 1 maart 2010 hebben we daar- inzetbaar is bij crises, rampen en calamiteiten. Daar ben ik trots toe de eerste stap gezet. Als vervolg is er deze publicatie, met een op. uitgebreid verslag van dat symposium, ingeleid door een kritische Een belangrijk fundament van de dienstverlening is de overtui- beschouwing op de rampbestrijding en psychosociale hulpverle- ging dat slachtoffers in principe veerkrachtig en zelfredzaam zijn. ning aan getroffenen. Al ben ik niet langer meer in de positie om Hulp is erop gericht die capaciteiten te mobiliseren en mensen stenen in deze vijver te gooien, ik hoop dat de discussie niet hier niet te bevestigen in een slachtofferrol. Of in het idee dat ze een stopt. In het belang van slachtoffers en van de samenleving is het soort patiënt zijn en specialistische hulp nodig hebben. De bijbelse belangrijk dat we kritisch blijven kijken naar onze ideeën en ons woorden ‘sta op en wandel’ zijn de beste metafoor voor de hulp handelen en ook de moed hebben om deze bij te stellen als dat die Slachtofferhulp Nederland biedt. Ik hijs je omhoog, zodat je nodig is. weer op eigen benen verder kunt. Want die benen zijn veel sterker Graag wil ik mijn hartelijke dank uitspreken aan de mensen dan je denkt. En in veel gevallen is dat voldoende. die hebben meegewerkt aan het symposium en deze publicatie. Uiteraard hebben sommige slachtoffers meer nodig om de ge- Dat zijn in willekeurige volgorde: Wouter Jong, Hans Fictoor, Jan volgen van het gebeurde te verwerken. Dan ziet Slachtofferhulp Groenewoud, Will Zantinge, Gerie Smit, Berthold Gersons, Hans Nederland het als haar taak ervoor te zorgen dat deze mensen van de Sande, Astrid Scholtens, Jolande Withuis, Peter van de Vel- weten waar zij terecht kunnen voor intensievere vormen van hulp de, Henk Kosmeijer, Uri Rosenthal en Paul van Gessel. De inzet en en hen zo nodig daarheen te leiden. betrokkenheid van Ivonne Couwenberg en Marjolein Peijnenburg Terug naar het onderwerp van deze publicatie, de ‘kramp na de van het BlomBerg Instituut verdienen een speciale vermelding. Als ramp’. Ik ben me ervan bewust dat het een provocerende titel is laatste wil ik noemen de samensteller/auteur en de mede-auteur voor een symposium en een boek over de psychosociale zorg na van dit boek, mevr. dr. Sonja Leferink en drs. Rob Sardemann. rampen en calamiteiten. Wie mij wat beter kent, weet dat ik nu Opnieuw ligt er een mooie publicatie die de moeite van het lezen en dan graag een steen in de vijver gooi. Niet om te provoceren, waard is. maar om te voorkomen dat we met z’n allen zelfgenoegzaam ach- Tot slot rest mij niets anders dan de wens uit te spreken dat u dit terover leunen en intussen uit het oog verliezen waar het eigenlijk boek met belangstelling zult lezen en dat het u stof tot nadenken om draait: slachtoffers, hun behoeften en hun belangen. biedt. In het verlengde daarvan voel ik een groeiend onbehagen over de wijze waarop wij als samenleving met rampen omgaan.