La Svizra litterara – La litteratura da la La litteratura da la La litteratura da la La litteratura da la Retscha ch In viadi d’exploraziun Svizra tudestga Svizra franzosa Svizra italiana Svizra rumantscha

La litteratura svizra – litteratura che vegn da las quat- Enturn l’onn 1000 èn vegnidas translatadas e commen- En consequenza da las tendenzas naziunalistas è na- Durant il 19avel tschientaner s’interessavan ils intel- La litteratura rumantscha è il fritg da circumstanzas po- Per promover il barat cultural tranter las quatter regiuns ter regiuns linguisticas – è l’imagen da la multifariadad tadas en tudestg en la claustra da Son Gagl ovras dal schida vers la fin dal 19avel tschientaner la «litérature lectuals da la Svizra taliana spezialmain per l’istorgia e liticas e religiusas. Las ideas da la refurmaziun han pur- linguisticas è vegnida fundada l’onn 1974 la retscha ch. linguistica e culturala da la Svizra. I na dat betg ina lit- temp antic e parts da la bibla. Il 14avel tschientaner è romande». Tschertamain hai dà en la Svizra franzosa per la politica, uschia che la litteratura da la Svizra ta- tà il success decisiv per il rumantsch en furma scritta. Dapi lura cumparan mintg’onn translaziuns da sis fin otg teratura naziunala unitara svizra. Persuenter datti den- vegnì creà a Turitg l’enconuschent manuscrit da chan- gia avant ina activitad litterara, p.ex. – cunzunt en ils liana è vegnida iniziada pir il cumenzament dal 20avel cudeschs d’auturs svizzers contemporans. La retscha ch

tant ina ritga activitad litterara en il champ da tensiun zuns manessic. Cronicas han rinforzà la conscienza da JEAN-LUC BENOZIGLIO ROBERT WALSER TIM KROHN territoris protestants – durant il temp da la refurma- RUT PLOUDA URS WIDMER WERNER SCHMIDLI tschientaner, e quai cun la persunalitad imposanta da WALTER M. DIGGELMANN KLAUS MERZ Ils moviments naziunals dal 19avel tschientaner cun la AMÉLIE PLUME WALTER FOGT ADRIEN PASQUALI ha l’incumbensa principala da sustegnair chasas editu- da las differentas linguas e culturas. In barat tranter la Svizra centrala ch’era en misergia. Il 18avel tschienta- ziun, però er durant il 18avel tschientaner. Il «citoyen Francesco Chiesa (1871-1973), scriptur da romans, li- furmaziun dal stadi naziunal e cun las ideas da la re- ras svizras che vulan render enconuschenta la lavur lit- las litteraturas da las quatter regiuns linguisticas datti ner ha stgaffì Albrecht von Haller in maletg eroic-idillic de Genève» Rousseau è in dals represchentants ils pli richer e poligraf, che ha dominà la scena litterara dal voluziun franzosa e da la romantica tudestga han fatg terara d’autras regiuns en l’agen territori linguistic, ma plitost darar. Per ils scrivents è bler pli impurtanta la re- da la Svizra. Il toc da Pestalozzi Lienhard und Gertrud impurtants dal scleriment franzos. Tessin durant 50 onns. Tempo di marzo, sia ovra bain crescher en il chantun Grischun ina identitad ruman- er sur ils cunfins naziunals. La retscha ch porscha a las laziun tar la cultura da lur atgna lingua – tar il tudestg, ed ils romans da Gotthelf sa distinguan tras ina moda la pli impurtanta, è cumparida l’onn 1922, ses Sonetti tscha. Igl èn sa furmadas organisaziuns ed uniuns ru- chasas edituras ultra da quai ina controlla professiunala tar il franzos, tar il talian – dador il cunfin svizzer. Cor- da raquintar realistica che sa tira d’uss envi sco in fil Atgnamain cumenza la litteratura da la Svizra franzo- di san Silvestro perfin pir l’onn 1971. mantschas: la fin dal 19avel tschientaner la Societad da las translaziuns. Fin l’onn 2005 han pudì vegnir edidas respundentamain sa sviluppan las litteraturas da las cotschen tras la litteratura da la Svizra tudestga. sa però pir il cumenzament dal 20avel tschientaner, Retorumantscha, il cumenzament dal 20avel tschien- uschia circa 200 ovras. Sper l’ediziun da cudeschs realise- JACQUES-ETIENNE diversas regiuns linguisticas en moda per gronda part VERENA STEFAN VIC HENDRY JÖRG STEINER cura che C.F. Ramuz e sia generaziun proclameschan ERNST HALTER ANNE-LISE GROBÉTY La prosa e la lirica furman la cuntrada litterara. Ultra da BOVARD CLO-DURI BEZZOLA DANIEL DE ROULET taner la federaziun tetgala Lia Rumantscha. Ils organs DUMENIC ANDRY MATTHIAS ZSCHOKKE scha la retscha ch projects che duain pussibilitar il barat differenta ed independenta ina da l’autra. Unicamain Cun la fundaziun dal stadi federal l’onn 1848 ha il scrip- l’autonomia da l’art e da la poesia e vulan schliar l’art Chiesa e da Giuseppe Zoppi, ch’è stà durant blers onns da questas uniuns – las annalas ed ils chalenders – han d’ideas ed il contact sur ils cunfins culturals e linguistics il rumantsch, ina insla linguistica autonoma, vegn tant tur surpiglià la rolla d’observar criticamain la politica d’obligaziuns patriotas sco er al liberar da l’imitaziun professer a la SPF da Turitg (Il libro dell’alpe, 1922), ston gì ina impurtanza centrala per derasar la litteratura ru- ora. Uschia intermediescha ella auturs e translaturs che periclitada sco er fructifitgada tras il barat permanent a la moda da Gottfried Keller. Sias ovras sco er quel- da las normas e da las modas franzosas. vegnir menziunads anc ils suandants auturs: Piero Bi- mantscha. rapportan mintgamai lur puntg da vista davart lur lavur. cun il tudestg. las da C.F. Meyer han ina impurtanza litterara er sur ils anconi (L’albero genealogico, 1969), Plinio Martini, au- La finamira è da dar – gist er a la generaziun giuvna – ina cunfins svizzers. Parallelamain è sa sviluppada er ina Dapi lura sa chatta la litteratura da la Svizra roman- tur dals dus romans fitg enconuschents sco Il fondo del E puspè han procurà cundiziuns politicas l’onn 1938 invista en la ritgezza da la cuntrada linguistica e litterara L’experientscha dal territori stretg sco er la vischinan- litteratura da la patria orientada al passà. La cuntraver- da en il champ da tensiun tranter sa far valair sezza e sacco (1970) ed Il requiem di zia Domenica (1976); lura cun ina votaziun federala ch’il rumantsch survegnia il da la Svizra. za tar ils cunfins linguistics, culturals e naziunals in- sa tranter ils auturs conservativs e tals ch’èn suandads RETO HÄNY PIERO BIANCONI sa basar sin il center cultural da Paris. Savens vegnan YVETTE ZGRAGGEN FLURIN SPESCHA Giovanni Bonalumi (Gli ostaggi, 1954) e Giovanni Orelli FLEUR JAEGGY RUTH SCHWEIKERT ANNA FELDER status da la quarta lingua naziunala ed uschia ina con- JEAN-JAQUES ROUSSEAU CONRAD. F. MEYER fluenzeschan la litteratura da la Svizra en moda pli u als svilups litterars da l’Europa ha influenzà la litteratura ils scripturs da la Svizra romanda attribuids sponta- (L’anno della valanga, 1965) sco er las auturas Alice Ce- scienza pli ferma. Il visiunari da quest’idea è stà da quel main marcanta. Entant che tschertins reageschan e da la Svizra tudestga fin en per la mesadad dal 20avel namain a la litteratura franzosa e na vegnan gnanc re- resa (La figlia prodiga, 1967), Anna Felder (La disdetta, temp oravant tut . Durant quest temp cu- Ein Fest im Dorf · Giovanni Orelli · La festa del ringraziamento Les Égouts · Hugo Loetscher · Abwässer sa mettan sin via – en moda reala u imaginada – vers tschientaner. sguardads sco Svizzers. Tuttina pon ins distinguer in- 1974) e Fleur Jaeggy (I beati anni del castigo, 1989). menza l’epoca dad aur per la litteratura rumantscha: Ritratto dei vodesi · · Portrait des Vaudois il mund lontan e vers la litteratura «gronda», temati- tgins tratgs caracteristics da la litteratura da la Svizra Bain il num il pli enconuschent ed impurtant per la re- cun ils gronds raquintaders Cla Biert e Toni Halter, la Schwarze Erdbeeren · Corinna S. Bille · La Fraise noire seschan auters las chaussas localas, spezificas per la Pir suenter la segunda guerra mundiala è succedida ina franzosa. L’influenza dal calvinissem, la tendenza per novaziun dal panorama litterar, gist er en il sectur da la poetessa Luisa Famos ed ils poets Andri Peer e Hen- Histoires d’amour · Adolf Muschg · Liebesgeschichten Svizra en tut lur fassettas e cuntradicziuns. Savens fan renovaziun da la litteratura svizra. Max Frisch e Fried- l’introspecziun, l’affecziun per la natira e per la cuntra- lirica e da la critica da la litteratura, è il num da Gior- dri Spescha ha ella cuntanschì la mesadad dal 20avel Bittere Lippen · Gion Deplazes · Levzas petras ALEXANDRE VOISARD CLAUDIA STORZ ALBERTO NESSI LOTHAR DEPLAZES GEROLD SPÄTH LUISA FAMOS GERMAINE DE STAËL SILVIO BLATTER GIOVANNI BONALUMI EDUARD ROD FRIEDRICH GLAUSER Stolz ou Le Coeur froid · Paul Nizon · Stolz els conscientamain diever da helvetissems u d’in duc- rich Dürrenmatt èn stads ils mussavias per l’entira lit- da, però er la fugia davent da la stretga patria dattan a gio Orelli. Cun el – da Né bianco né viola (1944) sur tschientaner in punct culminant. Le Fond du Sac · Plinio Martini · Il fondo del sacco tus linguistic tipicamain svizzer, per sa distanziar dals teratura da lingua tudestga. L’opiniun critica da Frisch l’ovra dals auturs enconuschents sco Blaise Cendrars, Sinopie (1977) fin a Spiracoli (1989) – daventa la lirica Mansardenleben · Fiorenza Venturini · Stagionali e rami secchi gronds vischins, u ch’els scrivan – en la Svizra tude- areguard la Svizra ha influenzà ils scripturs ch’èn na- , , Jacques Chessex u Ni- da la Svizra taliana «poesia moderna». Ils suandants Oz vivanes stgarsamain in quart dals scripturs rumantschs Chemin de nuit · Ludwig Hohl · Nächtlicher Weg stga e taliana – perfin lur dialect. schids ils onns 20 e 30. Il malesser da l‘individi en la colas Bouvier ses agen tun ed influenzeschan fin oz la contemporans ston vegnir menziunads: Federico Hin- en il territori linguistic sco tal. Sco exempels per la lit- Nachtgespräche · Etienne Barilier · Le Chien Tristan Paura in montagna · · La grande peur dans la montagne societad resta il tema principal da la litteratura fin en litteratura da la Svizra romanda. dermann (Quanto silenzio, 1978), Remo Fasani (Qui e teratura rumantscha contemporana valan il raquintader Storia della neutralità svizzera · Edgar Bonjour · Geschichte der schweizerischen Neutralität Tschertgar l’atgna identitad e s’avrir vers insatge auter, ils onns 90. Numerus auturs scappan da la Svizra e ora, 1971) e Giovanni Orelli, dal qual ils emprims vers èn Oscar Peer u il liricher e prosaist Vic Hendry. En la lirica Der Nachkomme/Il descendent · Cla Biert · Originalausgabe Histoires anachroniques · Peter Bichsel · Geschichten zur falschen Zeit partir e turnar, il «discurs en la stretgezza» e sa delibe- restan en lur ovra tuttina fermamain colliads cun ella. FRANZ HOHLER ROLAND BUTI MARKUS WERNER Ma ils giuvens scripturs na chattan strusch pli lur iden- GIUSEPPE CURONICI MAURICE CHAPPAZ MARTIN M.DEAN cumparids en il dialect leventin (Sant’Antoni dai padü, FRIEDRICH DÜRRENMATT AURELIO BULETTI ANDRI PEER contemporana sa distinguan las ovras da Rut Plouda JEREMIAS GOTTHELF MELINA MOSER FRANÇOIS DEBLUE rar da tut quai che stenschenta paran forsa tratgs spe- Der Spaziergang unter den Bäumen · Philippe Jaccottet · La promenade sous les arbres Or da la cuntraversa linguistica en il champ da tensiun titad litterara tar lur pajais. Els s’avischinan a las tenden- 1954/55), Grytzko Mascioni ch’è mort baud (I passeri di e da Margarita Uffer. La via vers ina litteratura che n‘è Le Règne des toqués · Friedrich Glauser · Matto regiert cificamain svizzers, però il spazi che la litteratura svizra tranter la lingua da scrittira ed il dialect èn naschidas zas internaziunalas. Sco ils auters scripturs dal mund Horkheimer, 1969), Alberto Nessi (I giorni feriali, 1969) betg liada al lieu, a la lingua ed al temp han inchaminà La Suisse dans un miroir · Meinrad Inglin · Schweizerspiegel ans avra è – sco tar tut il vair art – varià ed illimità. ovras genuinas. La producziun litterara da la Svizra tu- industrialisà dal vest tematiseschan els lur subjecti- sco er la giuvna Donata Berra (Santi quattro coronati, ils dus auturs Lothar Deplazes e Göri Klainguti. Vuschs Le Pays oublié · Alberto Nessi · Rabbia di vento destga d’ozendi sa preschenta en ina diversitad anima- vitad, la tschertga confusa da l’identitad, il squitsch 1992) ed ils giuvens Aurelio Buletti (Terzo esile libro di innovativas audan ins dals dus auturs da la generaziun L’Île des morts · Gerhard Meier · Toteninsel Un Accroc dans le fîlet · Jörg Steiner · Das Netz zerreissen Legiai sezs! da. Auturs giuvens han plaschair d’experimentar e van d‘ina rutina stenschentanta, il sforz inutil da scappar. poesie, 1989), Antonio Rossi (Ricognizioni, 1979) e Fa- giuvna da Leo Tuor e Dumenic Andry. Plaunet vegnan Zu klein für den Lieben Gott · · Trop petits pour Dieu novas vias. I na vegn betg creada ina litteratura furiu- bio Pusterla (Concessione all’inverno, 1985). fatgs er experiments targlinants cun duvrar la lingua Vertraulichkeiten eines Strandverkäufers · Aurelio Buletti Das verstreute Paradies · Gustave Roud · Essai pour un Paradis sa ed agressiva, ma ella ans fa surstar cun sia gronda ALICE RIVAZ ALBRECHT VON HALLER GERHARD MEIER Tuttina porschan lur cudeschs in maletg plain fasset- CHRISTOPHE GALLAZ LEO TUOR GIUSEPPE ZOPPI THOMAS HÜRLIMANN ISABELLE DE CHARRIÈRE unitara rumantsch grischun sco lingua litterara. FRANCESCO CHIESA CHARLES RAMUZ FRIEDERIKE KRETZEN sensibilitad e reflecziun linguistica. tas da la Svizra franzosa: lieus d’acziun, figuras, ina L’Été indien · Urs Widmer · Indianersommer Minute de silence · Erika Burkart · Schweigeminute atmosfera, constellaziuns unicas actualas d’ozendi. Le Temps du faisan · Otto F. Walter · Zeit des Fasans L’Anarchie du silence · Hans Saner · Die Anarchie der Stille L’ultima strega · Eveline Hasler · Anna Göldin, letzte Hexe Poesias-Gedichte · Luisa Famos · Mumaints/Inscunters Aus dem Gedächtnis, aus dem Vergessen · Alice Rivaz · De mémoire et d’oubli

MARGARITA Die rote Katze/Il giat cotschen · Jon Semadeni · Il giat cotschen PETER STAMM GÖRI KLAINGUTI KETTY FUSCO HELEN MEIER ERICA PEDRETTI CORINA BILLE PETER WEBER YVAN FARRON GANGALE-UFFER ANNE BRÉCART GOTTFRIED KELLER VINCENZO TODISCO Terre battue/Gestampfte Erde · José-Flore Tappy · Terre battue Jakob dorme · Klaus Merz · Jakob schläft Coupe sombre · Oscar Peer · Accord La Route du couchant · Yusuf Yesilöz · Reise in die Abenddämmerung Die Jahre des Schweigens · Yvette Z’Graggen · Les Années silencieuses bcdefghijklmnopqrstuvwxyz Die Nomadenspur/La Voie nomade · Anne Perrier · La Voie nomade La Poupée fourrée · Ruth Schweikert · Erdnüsse, Totschlagen Il tempo degli angeli · Catherine Colomb · Le Temps des anges Zündel s’en va · Markus Werner · Zündels Abgang JOHANNES HANDLAUB FLURIN DARMS JOSÉ-FLORE TAPPY CLA BIERT ADOLF MUSCHG BLAISE CENDRARS OSCAR PEER EVELINE HASLER CLEMENS METTLER LUDWIG HOHL CHARLES-ALBERT CINGRIA Sco scha nüglia nu füss/Comme si de rien n’était · Rut Plouda · Sco scha nüglia nu füss

Konzept und Realisation: Schweiz - Suisse - Svizzera - Svizra Svizra tudestga Svizra romanda Svizra italiana Svizra rumantscha 41’000km2 · 2/3 da quai regiun da muntogna · 7,3 milliuns abitantAs · cun 1,6 milliuns im- 2 8’900km2 · 1,8 milliuns abitantAs · 450’000 immigrantAs · 100 linguas differentas · 650 au- 2 2 Bibliomedia Schweiz 24’800km · 5 milliuns abitantAs · 1’000’000 immigrantAs · 120 linguas differentas · 1350 3’700km · 400’000 abitantAs · 80’000 immigrantAs · 80 linguas differentas · 120 auturAs · 2’500km · 34’000 persunas · 6’000 immigrantAs · 40 linguas differentas · 30 auturAs · 50 Ruth Fassbind-Eigenheer migrantAs · 4 linguas naziunalas · 120 autras linguas · 2’000 auturAs · 10’000 publicaziuns auturAs · 6300 publicaziuns da cudeschs ad onn · cun 1000 ovras litteraras · 680 bibliotecas turAs · 2’400 publicaziuns da cudeschs ad onn · cun 500 ovras litteraras · 270 bibliotecas 400 publicaziuns da cudeschs ad onn · cun 60 ovras litteraras · 70 bibliotecas publicas · 25 Gérald Froidevaux publicaziuns da cudeschs ad onn · cun 10 ovras litteraras · 9 bibliotecas publicas · 5 librari- Antonella De Marchi-Pilotti da cudeschs ad onn · cun 1’900 ovras litteraras · 1’000 bibliotecas publicas · 620 librarias publicas · 425 librarias · 500’000 grondAs lecturAs DONATA BERRA OTTO. F. WALTER ANIA CARMEL publicas · 170 librarias · 180’000 grondAs lecturAs HERMANN BURGER ETIENNE BARILIER librarias · 40’000 grondAs lecturAs HANNA JOHANSEN SALOMON GESSNER RODOLPHE TOEPFFER as · 3’400 grondAs lecturAs BENJAMIN CONSTANT GERTRUD LEUTENEGGER JULIEN BURRI Mevina Puorger Pestalozzi bibliomedia · 700’000 grondAs lecturAs Yvonne Böhler – Fotografie Felix von Muralt – Fotografie Atelier Gerhard Blättler – Grafik