La Svizra litterara – La litteratura da la La litteratura da la La litteratura da la La litteratura da la Retscha ch In viadi d’exploraziun Svizra tudestga Svizra franzosa Svizra italiana Svizra rumantscha La litteratura svizra – litteratura che vegn da las quat- Enturn l’onn 1000 èn vegnidas translatadas e commen- En consequenza da las tendenzas naziunalistas è na- Durant il 19avel tschientaner s’interessavan ils intel- La litteratura rumantscha è il fritg da circumstanzas po- Per promover il barat cultural tranter las quatter regiuns ter regiuns linguisticas – è l’imagen da la multifariadad tadas en tudestg en la claustra da Son Gagl ovras dal schida vers la fin dal 19avel tschientaner la «litérature lectuals da la Svizra taliana spezialmain per l’istorgia e liticas e religiusas. Las ideas da la refurmaziun han pur- linguisticas è vegnida fundada l’onn 1974 la retscha ch. linguistica e culturala da la Svizra. I na dat betg ina lit- temp antic e parts da la bibla. Il 14avel tschientaner è romande». Tschertamain hai dà en la Svizra franzosa per la politica, uschia che la litteratura da la Svizra ta- tà il success decisiv per il rumantsch en furma scritta. Dapi lura cumparan mintg’onn translaziuns da sis fin otg teratura naziunala unitara svizra. Persuenter datti den- vegnì creà a Turitg l’enconuschent manuscrit da chan- gia avant ina activitad litterara, p.ex. – cunzunt en ils liana è vegnida iniziada pir il cumenzament dal 20avel cudeschs d’auturs svizzers contemporans. La retscha ch tant ina ritga activitad litterara en il champ da tensiun zuns manessic. Cronicas han rinforzà la conscienza da JEAN-LUC BENOZIGLIO ROBERT WALSER TIM KROHN territoris protestants – durant il temp da la refurma- RUT PLOUDA URS WIDMER WERNER SCHMIDLI tschientaner, e quai cun la persunalitad imposanta da WALTER M. DIGGELMANN PHILIPPE JACCOTTET KLAUS MERZ Ils moviments naziunals dal 19avel tschientaner cun la AMÉLIE PLUME WALTER FOGT ADRIEN PASQUALI ha l’incumbensa principala da sustegnair chasas editu- da las differentas linguas e culturas. In barat tranter la Svizra centrala ch’era en misergia. Il 18avel tschienta- ziun, però er durant il 18avel tschientaner. Il «citoyen Francesco Chiesa (1871-1973), scriptur da romans, li- furmaziun dal stadi naziunal e cun las ideas da la re- ras svizras che vulan render enconuschenta la lavur lit- las litteraturas da las quatter regiuns linguisticas datti ner ha stgaffì Albrecht von Haller in maletg eroic-idillic de Genève» Rousseau è in dals represchentants ils pli richer e poligraf, che ha dominà la scena litterara dal voluziun franzosa e da la romantica tudestga han fatg terara d’autras regiuns en l’agen territori linguistic, ma plitost darar. Per ils scrivents è bler pli impurtanta la re- da la Svizra. Il toc da Pestalozzi Lienhard und Gertrud impurtants dal scleriment franzos. Tessin durant 50 onns. Tempo di marzo, sia ovra bain crescher en il chantun Grischun ina identitad ruman- er sur ils cunfins naziunals. La retscha ch porscha a las laziun tar la cultura da lur atgna lingua – tar il tudestg, ed ils romans da Gotthelf sa distinguan tras ina moda la pli impurtanta, è cumparida l’onn 1922, ses Sonetti tscha. Igl èn sa furmadas organisaziuns ed uniuns ru- chasas edituras ultra da quai ina controlla professiunala tar il franzos, tar il talian – dador il cunfin svizzer. Cor- da raquintar realistica che sa tira d’uss envi sco in fil Atgnamain cumenza la litteratura da la Svizra franzo- di san Silvestro perfin pir l’onn 1971. mantschas: la fin dal 19avel tschientaner la Societad da las translaziuns. Fin l’onn 2005 han pudì vegnir edidas respundentamain sa sviluppan las litteraturas da las cotschen tras la litteratura da la Svizra tudestga. sa però pir il cumenzament dal 20avel tschientaner, Retorumantscha, il cumenzament dal 20avel tschien- uschia circa 200 ovras. Sper l’ediziun da cudeschs realise- ERIKA BURKART JACQUES-ETIENNE diversas regiuns linguisticas en moda per gronda part VERENA STEFAN VIC HENDRY JÖRG STEINER cura che C.F. Ramuz e sia generaziun proclameschan HUGO LOETSCHER ERNST HALTER ANNE-LISE GROBÉTY La prosa e la lirica furman la cuntrada litterara. Ultra da BOVARD CLO-DURI BEZZOLA DANIEL DE ROULET taner la federaziun tetgala Lia Rumantscha. Ils organs GIORGIO ORELLI DUMENIC ANDRY MATTHIAS ZSCHOKKE scha la retscha ch projects che duain pussibilitar il barat differenta ed independenta ina da l’autra. Unicamain Cun la fundaziun dal stadi federal l’onn 1848 ha il scrip- l’autonomia da l’art e da la poesia e vulan schliar l’art Chiesa e da Giuseppe Zoppi, ch’è stà durant blers onns da questas uniuns – las annalas ed ils chalenders – han d’ideas ed il contact sur ils cunfins culturals e linguistics il rumantsch, ina insla linguistica autonoma, vegn tant tur surpiglià la rolla d’observar criticamain la politica d’obligaziuns patriotas sco er al liberar da l’imitaziun professer a la SPF da Turitg (Il libro dell’alpe, 1922), ston gì ina impurtanza centrala per derasar la litteratura ru- ora. Uschia intermediescha ella auturs e translaturs che periclitada sco er fructifitgada tras il barat permanent a la moda da Gottfried Keller. Sias ovras sco er quel- da las normas e da las modas franzosas. vegnir menziunads anc ils suandants auturs: Piero Bi- mantscha. rapportan mintgamai lur puntg da vista davart lur lavur. cun il tudestg. las da C.F. Meyer han ina impurtanza litterara er sur ils anconi (L’albero genealogico, 1969), Plinio Martini, au- La finamira è da dar – gist er a la generaziun giuvna – ina cunfins svizzers. Parallelamain è sa sviluppada er ina Dapi lura sa chatta la litteratura da la Svizra roman- tur dals dus romans fitg enconuschents sco Il fondo del E puspè han procurà cundiziuns politicas l’onn 1938 invista en la ritgezza da la cuntrada linguistica e litterara L’experientscha dal territori stretg sco er la vischinan- litteratura da la patria orientada al passà. La cuntraver- da en il champ da tensiun tranter sa far valair sezza e sacco (1970) ed Il requiem di zia Domenica (1976); lura cun ina votaziun federala ch’il rumantsch survegnia il da la Svizra. za tar ils cunfins linguistics, culturals e naziunals in- sa tranter ils auturs conservativs e tals ch’èn suandads RETO HÄNY PIERO BIANCONI MAX FRISCH sa basar sin il center cultural da Paris. Savens vegnan YVETTE ZGRAGGEN GIOVANNI ORELLI FLURIN SPESCHA Giovanni Bonalumi (Gli ostaggi, 1954) e Giovanni Orelli FLEUR JAEGGY RUTH SCHWEIKERT ANNA FELDER status da la quarta lingua naziunala ed uschia ina con- JEAN-JAQUES ROUSSEAU CONRAD. F. MEYER NICOLAS BOUVIER fluenzeschan la litteratura da la Svizra en moda pli u als svilups litterars da l’Europa ha influenzà la litteratura ils scripturs da la Svizra romanda attribuids sponta- (L’anno della valanga, 1965) sco er las auturas Alice Ce- scienza pli ferma. Il visiunari da quest’idea è stà da quel main marcanta. Entant che tschertins reageschan e da la Svizra tudestga fin en per la mesadad dal 20avel namain a la litteratura franzosa e na vegnan gnanc re- resa (La figlia prodiga, 1967), Anna Felder (La disdetta, temp oravant tut Peider Lansel. Durant quest temp cu- Ein Fest im Dorf · Giovanni Orelli · La festa del ringraziamento Les Égouts · Hugo Loetscher · Abwässer sa mettan sin via – en moda reala u imaginada – vers tschientaner. sguardads sco Svizzers. Tuttina pon ins distinguer in- 1974) e Fleur Jaeggy (I beati anni del castigo, 1989). menza l’epoca dad aur per la litteratura rumantscha: Ritratto dei vodesi · Jacques Chessex · Portrait des Vaudois il mund lontan e vers la litteratura «gronda», temati- tgins tratgs caracteristics da la litteratura da la Svizra Bain il num il pli enconuschent ed impurtant per la re- cun ils gronds raquintaders Cla Biert e Toni Halter, la Schwarze Erdbeeren · Corinna S. Bille · La Fraise noire seschan auters las chaussas localas, spezificas per la Pir suenter la segunda guerra mundiala è succedida ina franzosa. L’influenza dal calvinissem, la tendenza per novaziun dal panorama litterar, gist er en il sectur da la poetessa Luisa Famos ed ils poets Andri Peer e Hen- Histoires d’amour · Adolf Muschg · Liebesgeschichten Svizra en tut lur fassettas e cuntradicziuns. Savens fan renovaziun da la litteratura svizra. Max Frisch e Fried- l’introspecziun, l’affecziun per la natira e per la cuntra- lirica e da la critica da la litteratura, è il num da Gior- dri Spescha ha ella cuntanschì la mesadad dal 20avel Bittere Lippen · Gion Deplazes · Levzas petras ALEXANDRE VOISARD CLAUDIA STORZ ALBERTO NESSI PETER BICHSEL LOTHAR DEPLAZES GEROLD SPÄTH LUISA FAMOS GERMAINE DE STAËL SILVIO BLATTER GIOVANNI BONALUMI EDUARD ROD FRIEDRICH GLAUSER Stolz ou Le Coeur froid · Paul Nizon · Stolz els conscientamain diever da helvetissems u d’in duc- rich Dürrenmatt èn stads ils mussavias per l’entira lit- da, però er la fugia davent da la stretga patria dattan a gio Orelli. Cun el – da Né bianco né viola (1944) sur tschientaner in punct culminant. Le Fond du Sac · Plinio Martini · Il fondo del sacco tus linguistic tipicamain svizzer, per sa distanziar dals teratura da lingua tudestga. L’opiniun critica da Frisch l’ovra dals auturs enconuschents sco Blaise Cendrars, Sinopie (1977) fin a Spiracoli (1989) – daventa la lirica Mansardenleben · Fiorenza Venturini · Stagionali e rami secchi gronds vischins, u ch’els scrivan – en la Svizra tude- areguard la Svizra ha influenzà ils scripturs ch’èn na- Alice Rivaz, Maurice Chappaz, Jacques Chessex u Ni- da la Svizra taliana «poesia moderna». Ils suandants Oz vivanes stgarsamain in quart dals scripturs rumantschs Chemin de nuit · Ludwig Hohl · Nächtlicher Weg stga e taliana – perfin lur dialect. schids ils onns 20 e 30. Il malesser da l‘individi en la colas Bouvier ses agen tun ed influenzeschan fin oz la contemporans ston vegnir menziunads: Federico Hin- en il territori linguistic sco tal.