A1ib000000d8s6maab.Pdf
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
SALZBURGER SOLISTEN Mendelssohn 22 MAART 96 Felix Mendelssohn-Bartholdy SALZBURGER SOLISTEN Luz Leskowitz eerste viool Janet Krause tweede viool Alexander Hohenthal derde viool Vladimir Mendelssohn eerste altviool Johannes Erkes tweede altviool Ingemar Brantelid eerste cello Detlef Mielke tweede cello P rogram m a N ie ls G a d e Sextet voor strijkers in Es, opus 44 20' - Andante . Allegro vivace - Andantino - Scherzo . Allegro non troppo - Finale . Allegro molto vivace Felix Mendelssohn-Bartholdy Vioolconcerto in d (1822) 20' - Allegro molto - A ndante - A llegro Pauze Felix Mendelssohn-Bartholdy Octet voor strijkers in Es, opus 20 40' - Allegro moderato, ma con fuoco - A ndante - Scherzo . Allegro leggierissimo - Presto inleiding door W alter Couvreur . 19.1 5 uur . Foyer aanvang concert 20 uur . Blauwe Zaal pauze om 20.45 uur einde concert 21.40 uur FELIX MENDELSSOHN-BARTHOLDY Geboren werd hij als Felix Mendelssohn binnen een ge slacht van vooruitstrevende geld- en Bildungsjoden. Door de heersende toestanden (wie als jood in de Pruisisch- burgerlijke maatschappij van rond 1800 hogerop of geas simileerd wilde raken kwam er enkel als kristen in) tot kerstening gedwongen, kreeg hij er bij z'n doop twee voornamen bij: Jakob en Ludwig, en via de moeder de bijvoeging Bartholdy. Tot dusver de verklaring van de ietwat ongewone naam, die tevens symbool staat voor de complexe maatschappelijke constellatie (geld, kennis, de grootburgerij van na de eeuwwisseling en het spannings veld tussen christen- en jodendom) waarbinnen Mendels sohn op 3 februari 1809 in Hamburg ter wereld kwam. Felix was zeven toen hij samen met z'n vier jaar oudere zusje Fanny de eerste muziekles kreeg. Hij was een uit muntend pianist en orgelspeler, ook op de viool (en dat is minder bekend) was hij voortreffelijk. Als leraars kregen de kinderen Mendelssohn de besten van hun tijd; de peda goog en pianovirtuoos Ludwig Berger, iets later componist, musicoloog en Goethe-vriend Carl Friederich Zelter, van wie Felix Mendelssohn de liefde voor Bach overnam. Mendelssohns talent wordt vroeg herkend. Reeds als ne genjarige (al was dat voor die tijd niet zo iets ongewoons) gaf hij een in de krant bewierrookt openbaar concert. Als componist was Mendelssohn eveneens een vroege starter. Z'n eerste compositie, een Recitativo voor piano solo dateert van 1820, hij was dan net 11 jaar oud. Ten huize Mendelssohn bracht de jonge Felix tevens z'n eerste eigen Singspiele en opera-ontwerpen ten gehoortijdens de zogenaamde Sonntagmusiken. Deze huisconcerten in de Villa Mendelssohn groeiden al snel uit tot een waar maat schappelijk gebeuren voor de gegoede muziekminnende burgerij van Berlijn. (Daar was de familie in 1811 uit het door de Fransen bezette Hamburg heen gevlucht). In 1820 w e rd e n Felix en F anny o p g e n o m e n in he t k o o r van de Singakademie, waarvan Zelter de dirigent was. Naastde Felix Mendelssohn-Bartholdy / portret door Eduard Magnus (1845) muziek van de grote Bach kwam Mendelssohn in kontakt gen. Naast het respekt voor een compositie op zich als met en onder de invloed van diens tweede oudste zoon ondeelbaar gegeven, introduceerde hij hiermee een voor Carl Philipp Emanuel Bach, zoals merkbaar in de vroege zijn tijd nieuwe en in zekere zin op de historische uitvoe strijkerssymfonieën of in het vioolconcerto in d uit 1822. ringspraktijk vooruitwijzende manier van interpreteren. Op vijftienjarige leeftijd (1824) na de orkestrepetitie van Na dit grote sukses volgden drie jaar van (door vader M endelssohns vierde (!) Singspiel Die beiden Neffen heeft Mendelssohn gefinancierde) reizen naar Engeland, onze componist al een hoge graad van rijpheid bereikt. Schotland, Ierland, Italië, Zwitserland en doorheen Duits Op aanraden van Zelter trekt hij naar Parijs om zich bij land. Tijdens die reizen componeerde en dirigeerde Men Cherubini te vervolmaken. Diens verdikt naar aanleiding delssohn of verdiepte hij zich in de schilderkunst. Einde van het derde pianoconcerto in b is voor zijn doen onge 1831 sluit hij in Parijs vriendschap m et Chopin, Meyerbeer woon positief: "ce garçon est riche, il fera bien; il fait même en Liszt, doch de weigering van de Société des Concerts déjà bien; mais il dépense trop de son argent...". Cherubini zijn Reformationssymphonie te spelen en een zware cho- stond met z'n lof zeker niet alleen. Niemand minder dan lera-epidemie maken dat hij weer naar Londen vlucht. Goethe, bij wie Mendelssohn tot vier maal toe in Weimar Daar verneemt hij de opeenvolgende doodstijdingen van verbleef, vergeleek de jonge componist met dat andere Rietz, Goethe en Zelter (allen in 1832). In Londen zou wonderkind W. A. Mozart, die hij 1763 (Goethe was zelf trouwens een jaar later de première van zijn Italienische pas 12 jaar oud) had horen spelen. Uit 1824 stamt ook z'n Symphonie plaatsvinden. Het jaar 1835 betekent een eerste symfonie. Zij staat aan het begin van een briljante kentering in zijn onbestendig bestaan: Mendelssohn krijgt en overvloedige produktie van werken die de verwachtin de directie over het Gewandhaus van Leipzig en zo mee gen van zijn vroege genie meer dan inlossen. Zo bijvoor de leiding over het toendertijd beste Duitse symfonisch beeld het Oktet in Es voor strijkers op. 20 van oktober orkest. Hij nodigt Chopin uit, brengt werk van Schumann. 1825 of de sprookjesachtige Ein Sommernachtstraum Tijdens een gastdirigentschap in Frankfurt maakt hij kennis opus 21 uit de zomer van 1826 en dat Mendelssohn op met Cécile Jeanrenaud met wie hij op 28 maart 1837 zou enkele weken tijd componeerde. huwen en met wie hij vijf kinderen had. In het seizoen 1837/ Van 1826 tot 1828 studeerde Mendelssohn aan de Ber- 38 verrijkte Mendelssohn het geordende muziekleven van lijnse universiteit (met als professoren o.a. G.W.F. Hegel Leipzig met een nieuwigheid, de zgn. Historische Konzerte. en C. Ritter). Naar verluidt blonk hij uit in alle disciplines Binnen vier weken tijd kregen de melomanen van Leizig in (behalve wiskunde en fysica). Bij het verlaten van de chronologische volgorde concerten te horen in dewelke universiteit aanvaardde zijn vader dat hij zijn leven volledig naast de grote namen als Bach, Händel, Gluck, Mozart, aan de muziek zou wijden. In de Freitagsmusiken van de Haydn, Beethoven en W eber mindere meesters als Viotti, Singakademie was Felix Mendelssohn, we hebben het Righini, Naumann of Vogler geprogrammeerd stonden. gezien, reeds in kontakt gekomen met enkele stukken uit Aan die drukke activiteiten in het muziekleven van Leipzig de Matthäus Passion van Johann Sebastian Bach. Het (Mendelssohn gaf er ondertussen les aan het nieuw gest- werk werd in zijn totaliteit echter nooit uitgevoerd. Het is de ruktureerde Conservatorium) kwam een voorlopig einde historische verdienste van Mendelssohn de Passion te door de "roep naar Berlijn", waar de pruisische koning gen het onbegrip van iedereen in (ook de musici morden Friederich Wilhelm IV hem een prestigieuze plaats als aanvankelijk over de onderneming) op 11 maart 1829 directeur aan de Akademie der Künste beloofde. Mendels voor het eerst sinds haar creatie (honderd jaar geleden) sohn accepteerde, maar moest al snel inzien dat de vage voor een razend enthousiast publiek ten gehore te bren beloften van de koning enkel tot het "blosse Renomage des Königs" dienden (Mendelssohn in een gesprek met Richard Wagner). Na omzichtige onderhandelingen kon Mendelssohn van de koning gedaan krijgen zijn officiële verplichtingen op te mogen zeggen, met de beperking voor Friederich Wilhelm gelegenheidswerken te componeren: zo ontstonden de zgn. Schauspielmusiken bij Oedipus op Kolonos, Antigone (Sophokles), Athalia (Racine) en de beroemde Sommernachtstraum (Shakespeare). Mendelssohn ging terug naar Leipzig, waar hij trouwens met open armen werd ontvangen. Toch maakte de compo nist nog vele reizen. In 1842 is hij weer in Engeland en musiceert hij er met Queen Victoria en haar man Albert. Aan haar heeft Mendelssohn de Schottische symfonie opgedragen. De laatste jaren van zijn leven betekenden niet alleen een overvloed aan publieke activiteiten, er ontstonden verscheidene meesterwerken: de definitieve versie van Die erste Walpurgisnacht opus 60 (1842/43), zes sonates voor orgel, het trio in c opus 66, het kwintet in B opus 87, het zesde boek van de Lieder ohne Worte en het oratorium Elias opus 70. (1844-46). Dat laatste werk beleefde zijn première op 26 augustus 1846 in Birming ham met maar liefst tweeduizend jubelende luisteraars. Na zijn thuiskomst werd duidelijk dat Mendelssohn de tijdsdruk die er door z'n talloze verplichtingen op hem lastte fysiek niet meer aankon. Daarbij kwam nog de schok die de plotse dood van zijn innig aanbeden zus Fanny (ze stierf op 17 mei 1847 aan de gevolgen van een hersenbloeding) veroorzaakte. Mendelssohn kreeg een zware zenuwinzinking van de dewelke hij ondanks een maandenlang oponthoud in rustoorden niet meer zou genezen. Als zwanezang op Fanny's dood schreef hij nog het ontroerende strijkkwartet in f opus 80 en voltooide hij de drie Motetten opus 69 voor a capella koor en solisten, maar van een echte compositorische werkzaamheid kan je niet m eer spreken. Tijdens een herfstwandeling met zijn vrouw kreeg hij een beroerte, enkele dagen later volgde een tweede. In de avond van 4 november stierf Felix Mendelssohn op 38-jarige leeftijd aan de gevolgen van een hersenbloeding. N IE LS G A D E Sextet voor strijkers Niels Gade, een onvoorwaardelijk bewonderaar van Men sche rol te spelen, ofwel als solist ofwel in combinatie met delssohn, is zowat de meest vooraanstaande Deense de andere lessenaaraanvoerders. Het openingsdeel componist uit de negentiende eeuw. Nochtans moest hij waarvan het thematisch materiaal geïntroduceerd wordt zijn talent zien te ontwikkelen in veel minder gunstige in het Andante en terugkeert in het Allegro vivace, is een materiële omstandigheden dan zijn illustere pleitbezor goed voorbeeld van Gades structurerende talent en tech ger. Eerder verguisd in eigen land, bezorgde Gade zijn nische beheersing.