Thesis Publishers
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Buiten wonen in de stad : de place making van IJburg Lupi, T. Publication date 2008 Document Version Final published version Link to publication Citation for published version (APA): Lupi, T. (2008). Buiten wonen in de stad : de place making van IJburg. General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl) Download date:23 Sep 2021 buiten wonen in de stad lupi-buitenwonen-derde-prom.indd1 1 5-11-2008 12:32:15 lupi-buitenwonen-derde-prom.indd2 2 5-11-2008 12:32:15 buiten wonen in de stad De place making van IJburg academisch proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit van Amsterdam op gezag van de Rector Magnificus prof. dr. D.C. van den Boom ten overstaan van een door het college voor promoties ingestelde commissie, in het openbaar te verdedigen in de Aula der Universiteit op woensdag 10 december 2008, te 10:00 uur door Tineke Lupi geboren te ’s-Gravenhage lupi-buitenwonen-derde-prom.indd3 3 5-11-2008 12:32:15 Promotiecommissie: Promotor: Prof. dr. S. Musterd Co-promotor: Dr. Ir. C.J.M. Karsten Overige leden: Prof. dr. R. van Kempen Prof. dr. J.P.L. Burgers Prof. dr. W.G.J. Duyvendak Prof. dr. W.G.M. Salet Prof. ir. A. Reijndorp Faculteit der Maatschappij en Gedragswetenschappen lupi-buitenwonen-derde-prom.indd4 4 5-11-2008 12:32:16 INHOUD Voorwoord 9 Samenvatting 13 deel i Onderzoeksopzet 23 1 De place making van IJburg 25 1.1 Inleiding 25 1.2 De betekenis van plaats 27 1.3 Actoren en hun rol in place making 34 1.4 Probleemstelling 38 1.5 Uitwerking van het proefschrift 39 2 De betekenisgeving van nieuwe wijken 41 2.1 Professionals en de ruimtelijke inrichting van Nederland 41 2.2 Bewoners en het leven in nieuwe wijken 50 2.3 Terug naar IJburg 62 3 Operationalisatie en methodologie 65 3.1 Analysekader 65 3.2 Onderzoeksaanpak 72 deel ii Place making door professionals 79 4 De geschiedenis van de toekomst 81 4.1 Ideevorming 81 4.2 Planvorming 86 4.3 Ruimtelijke visies 91 4.4 Place making in plannen 99 lupi-buitenwonen-derde-prom.indd5 5 5-11-2008 12:32:16 5 IJburg in uitvoering 101 5.1 De institutionele rol van professionals 101 5.2 De bouw vangt aan 106 5.3 De crisis 112 5.4 Stadswijk in wording 118 5.5 Verwachte dynamiek 123 5.6 Place making in aanbouw 126 Deelconclusie professionals 129 deel iii Place making door bewoners 135 6 Onderzoekspopulatie 137 6.1 Persoonskenmerken 138 6.2 Huishoudenssituatie 139 6.3 Sociaal-economische situatie 143 6.4 Woonsituatie 145 6.5 Place making in de populatie 147 7 Economisch-functionele binding 149 7.1 Nabijheid en bereikbaarheid 149 7.2 Werken in de buurt 152 7.3 Winkelen 154 7.4 Zorg, opvang en onderwijs 158 7.5 Vrije tijdsvoorzieningen 162 7.6 Place making in ruimtegebruik 168 8 Sociale binding 172 8.1 Sociale netwerken 172 8.2 Het is hier net een dorp 174 8.3 Niet bij elkaar over de vloer komen 180 8.4 Samen de schutting doen 184 8.5 De gezinsgemeenschap 187 8.6 Place making in sociale contacten 191 9 Politieke binding 195 9.1 Iedereen volgt wat er gebeurt 195 9.2 Buurtorganisaties 201 9.3 Het is een beetje mijn straatje 207 9.4 Place making in betrokkenheid 213 lupi-buitenwonen-derde-prom.indd6 6 5-11-2008 12:32:16 10 Culturele binding 217 10.1 Thuis in Amsterdam 217 10.2 Allemaal net een beetje anders 222 10.3 Bijzondere types 227 10.4 Het IJburggevoel 233 10.5 Place making in identificatie 238 Deelconclusie bewoners 243 deel iv Confrontatie 249 11 De dynamiek van place making 251 11.1 Plannen in de praktijk 251 11.2 Flexibel sturen 261 11.3 Deelconclusie confrontatie 267 deel v Pionieren in het nieuwe land 271 12 Buiten wonen in de stad 273 12.1 Het ontrafelen van betekenis 273 12.2 Place making in een complexe wereld 274 12.3 Discours van stedelijkheid 281 12.4 Het belang van de buurt 285 Bijlagen 289 Literatuur 309 Summary 327 lupi-buitenwonen-derde-prom.indd7 7 5-11-2008 12:32:16 lupi-buitenwonen-derde-prom.indd8 8 5-11-2008 12:32:16 VOORWOORD In de zomer van 2004 schreef Toine Heijmans, een op IJburg woonachtige jour- nalist, in de Volkskrant dat zich in de wijk een ‘hechte gemeenschap op het opge- spoten zand’ aan het vormen was. ‘Zet duizend mensen in een zandbak en er ontstaat een ouderwets gevoel van gelijkgestemdheid. Elders in de stad wonen mensen dertig jaar naast elkaar zonder welke vorm van contact dan ook. Hier begint inmiddels de term IJburgers te vallen, uitgesproken met een zekere trots. Voor een socioloog zou het mooi studeren zijn, de wordingsgeschiedenis van een gemeenschap op onvruchtbaar, opgespoten zand.’ Wat hij toen nog niet wist, was dat die socioloog IJburg inmiddels bereikt had. Nu, vier jaar later, is het onderzoek eindelijk voltooid. Mooi studeren was het zeker, maar niet altijd makkelijk. Net zoals de ontwikkeling van IJburg een proces met vele ups en downs is, is het schrijven van een proefschrift een lange, soms onzekere reis. Toch maken juist de gebeurtenissen onderweg het een waardevolle onderne- ming. Meer nog dan de vantevoren opgezette plannen kleuren ze het eindresul- taat. Het begon allemaal begin 2002. Ik had net mijn scriptie over de binding van jongeren met hun woonplaats Zoetermeer afgerond en de ambitie uitgesproken verder te gaan in de wetenschap. Al sinds het tweede jaar van mijn studie had ik een liefde voor onderzoek ontwikkeld en droomde ik ervan ooit een mooi boek af te leveren. Het enige probleem was dat ik nog geen onderwerp had om op te promoveren, maar mijn overtuiging was dat dit vanzelf wel zou komen. En dat onderwerp kwam er, zij het niet van mijzelf. Het zal ergens in maart bij de voorbereidingen van het Telonderzoek Dak- lozen geweest zijn dat Léon Deben naar mij toekwam met het idee voor IJburg. Dat was volgens hem de perfecte plek om het onderzoek van socioloog Herbert Gans naar de gemeenschapsvorming van een suburb in Nederland te herhalen. Ooit had Almere deze kans geboden, maar ondanks dat een onderzoeker al op het punt stond naar de nieuwe stad af te reizen, heeft deze studie nooit plaatsge- vonden. Hoewel ik IJburg destijds nauwelijks kende, ik kon me niet eens meer herinneren of ik bij het referendum voor of tegen had gestemd, maar ik was gelijk enthousiast. Goed bekend met de literatuur over buitenwijken, was dit onderwerp me op het lijf geschreven. lupi-buitenwonen-derde-prom.indd9 9 5-11-2008 12:32:16 10 — buiten wonen in de stad Helaas bleek de rest van de academische wereld niet zo overtuigd van de unieke gelegenheid die IJburg bood. Inmiddels was de aanleg van de wijk in zwaar weer gekomen, hetgeen de Amsterdam School for Social Science Research deed twijfe- len of er überhaupt wel mensen op IJburg zouden gaan wonen. De redding kwam van de geografen die net bezig waren met een onderzoeksvoorstel over de sociale cohesie van nieuwe wijken voor de Nederlandse Organisatie voor Wetenschap- pelijk Onderzoek (nwo). Ook hier was de selectiecommissie sceptisch, maar het voorstel werd eindelijk geaccepteerd. Zo had ik mijn plek aan de universiteit veroverd, al wist ik niet helemaal of ik daar nu blij mee moest zijn. De wereld van de geografen was voor mij onbekend terrein en de eerste paar maanden durfde ik de veilige omgeving van het Spinhuis nauwelijks te verlaten. Maar mijn promotor, Sako Musterd, had me toch liever in de buurt en dus nam ik mijn intrek in een zolderkamer op het Roeterseiland. Mede door de collega-promovendi verdween mijn scepsis en werd het G-gebouw mijn nieuwe thuis. Terugkijkend denk ik dat de overgang van stadssociologie naar de afdeling geo- grafie en planologie het onderzoek sterker heeft gemaakt en een beter proefschrift heeft opgeleverd. Van een wat gezapige studie naar gemeenschapsvorming, ont- wikkelde het zich tot een studie naar de sociale betekenis van plaats, een onderwerp dat mij altijd geboeid heeft. Door een aanvullende projectsubsidie van Habiforum kon ik de drie vakgebieden met elkaar combineren en zo het onderzoek naar een hoger plan tillen. Daarbij heb ik het mezelf en zeker ook mijn begeleiders niet gemakkelijk gemaakt. Zoals bijna alle promovendi heb ik veel getwijfeld en ben ik soms doorgeschoten, mijn promotoren daarbij tot wanhoop drijvend. Vooral in de laatste fase, toen mijn contract bij de universiteit was afgelopen en ik naast een nieuwe baan bij de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling het proefschrift af moest schrijven, heb ik me vaak afgevraagd waar ik aan begonnen was.