Studium Przypadku (Z Uwzględnieniem Ku Rodzaju Medium, Zróżnicowania Gatunkowego, Uwarunkowań O Cha- Rakterze Poznawczym)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
W S P Ó Ł C Z E S N E M E D I A Ze sformułowania medialny obraz świata (MOS), nawiązującego do stu terminu językowy obraz świata (JOS), korzystają badacze różnych dyscyplin nauk humanistycznych i społecznych. Jest ono ważne za- M E D I A L N Y równo w badaniach dotyczących społecznego, czy szerzej kulturo- d wego oddziaływania mediów masowych, jak też w badaniach doty- iu O B R A Z Ś W I A T A czących relacji między medialnym obrazem świata a językowym m obrazem świata. przyp Publikacja, którą proponujemy Czytelnikowi, zawiera próbę omó- wienia pojęcia medialnego obrazu świata, mechanizmów jego kon- struowania, metod badania oraz prawnych ograniczeń kształtowania obrazu świata w mediach. Odnaleźć w niej można także refleksje dotyczące społecznych i kulturowych konsekwencji MOS. Dopeł- ad nieniem rozważań teoretycznych są opracowania o charakterze analitycznym prezentujące studium przypadku (z uwzględnieniem ku rodzaju medium, zróżnicowania gatunkowego, uwarunkowań o cha- rakterze poznawczym). Ze Wstępu Iwona Hofman Danuta Kępa-Figura 2 T O M D R U G I STUDIUM PRZYPADKU W Y D A W N I C T W O U N I W E R S Y T E T U M A R I I C U R I E - S K Ł O D O W S K I E J STUDIUM PRZYPADKU W S P Ó Ł C Z E S N E M E D I A M E D I A L N Y O B R A Z Ś W I A T A T O M D R U G I STUDIUM PRZYPADKU POD REDAKCJĄ Iwony Hofman i Danuty Kępy-Figury W Y D A W N I C T W O U N I W E R S Y T E T U M A R I I C U R I E - S K Ł O D O W S K I E J L U B L I N 2 0 1 5 RECENZENT prof. nadzw. dr hab. Katarzyna Pokorna-Ignatowicz REDAKCJA Anna Marszał REDAKCJA TECHNICZNA Roman Fiut PROJEKT OKŁADKI I STRON TYTUŁOWYCH Krzysztof Rumowski SKŁAD Jadwiga Szczotka-Fabisiak © Wydawnictwo UMCS, Lublin 2015 DRUK „Elpil”, ul. Artyleryjska 11, 08-110 Siedlce ISBN: 978-83-7784-600-1 WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ 20-031 Lublin, ul. Radziszewskiego 11, tel. 81 537-53-04 www.wydawnictwo.umcs.lublin.pl e-mail: [email protected] Dział handlowy: tel./faks 81 537-53-02 Księgarnia internetowa: www.wydawnictwo.umcs.eu e-mail: [email protected] SPIS TREŚCI I. Medialny obraz świata w. Katarzyna Brzoza Medialne obrazowanie świata, czyli refleksje na temat prezentacji informacji przez wybrane polskie mass media . 9 Anna Małgorzata Pycka Obraz świata w polskich telewizyjnych serwisach informacyjnych . 33 Ewa Bulisz Medialny obraz świata kreowany przez prasę plotkarską (na przykładzie analizy dwutygodników „Party” oraz „Show”) . 57 Ignacy S. Fiut Obraz świata w polskiej prasie bezpłatnej . 73 ∗ ∗ ∗ Magdalena Piechota Pomnik z okruchów pamięci. Konstruowanie obrazowości w reportażu Małgorzaty Szejnert Śród żywych duchów ................... 89 Michał Okseniuk Obraz świata w wybranych felietonach Mariusza Szczygła . 109 6 Spis treści II. Medialny obraz (kogoś, czegoś). Ewa Maj Ekskluzywny, elitarny, wyjątkowy, czyli obraz narodu w prasie neoendeckiej . 123 Beata Żywicka Obraz NARODU w dyskursie publicznym po roku 1989 . 139 Maria Krauz E-przyjaźń – obraz przyjaźni i koleżeństwa w internecie . 157 Magdalena Trysińska Rodzina idealna – obraz rodziny w filmach animowanych dla dzieci (z nurtu edukacyjnego) . 175 Wioletta Kochmańska Dopóki walczysz – jesteś zwycięzcą∗ – obraz medialny Justyny Kowalczyk . 193 Krzysztof Kaszewski Obraz gry komputerowej w reklamie prasowej (warstwa werbalna) . 213 Magdalena Pataj Rak. To się leczy!, Wyrolluj raka – choroba nowotworowa w polskich kampaniach społecznych . 231 I MEDIALNY OBRAZ ŚWIATA W. Katarzyna Brzoza Uniwersytet Śląski MEDIALNE OBRAZOWANIE ŚWIATA, CZYLI REFLEKSJE NA TEMAT PREZENTACJI INFORMACJI PRZEZ WYBRANE POLSKIE MASS MEDIA Medialny obraz świata nie jest wiernym odbiciem rzeczywistości, lecz stanowi swoistą wizję, historię świata, gdzie rola narratora przypadła mass mediom. Po- przez procesy selekcji oraz określony sposób prezentowania faktów środki komu- nikowania masowego kreują swój obraz świata, w którym jedne tematy są szcze- gólnie eksponowane, a inne marginalizowane. I tak środki masowej komunikacji: [. ] opowiadają swoją historię o świecie. A tych opowieści, wizji świata jest tyle, ile środków masowego przekazu i ilu odbiorców mass mediów. Media, jak konstatują konstruktywiści, wytwarzają zwłaszcza przez selekcję informacji pewną realność; nie jest to jednak realność faktyczna, ale realność mediów1. Na wstępie autorka artykułu przywołuje podstawowe zagadnienia teoretycz- ne odnoszące się do kwestii rzeczywistości budowanej przez mass media oraz obrazu świata wyłaniającego się z medialnego przekazu. Rdzeń tekstu two- rzą analizy empiryczne wiodących serwisów informacyjnych – „Faktów” Tele- wizji TVN, „Wiadomości” Telewizji Polskiej oraz dzienników – „Gazety Wy- borczej” i „Rzeczpospolitej”. Refleksje dopełnia analiza zawartości tygodników „Newsweek” i „Polityka”. 1. Konstrukcja medialnego obrazu świata – uwagi ogólne Normatywny postulat zakładający, iż media masowe winny odzwierciedlać pierwotną rzeczywistość Winfried Schulz określił mianem „naiwno-realistyczne- go” (ptolemeuszowskiego), stanowiącego opozycję paradygmatu „konstruktywi- stycznego” (kopernikańskiego), według którego media kształtują rzeczywistość. Podstawę realizmu stanowi postulat uznający „pierwotną” rzeczywistość jako po- znawalną, zaś media to tylko bierny środek informacyjny. Odmienne stanowisko 1 B. Sobczak, Medialne obrazy świata z perspektywy retorycznej (na przykładzie recepcji medialnej śmierci i pochówku Czesława Miłosza), „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Seria 3. Językoznawcza, t. 18 (38), z. 2, Poznań 2011, s. 35–36. 10 Katarzyna Brzoza prezentują przedstawiciele konstruktywizmu, których koncepcja zakłada uczest- nictwo społecznie aktywnych mass mediów w konstrukcji znaczenia, prowadząc do powstania specyficznej rzeczywistości medialnej2. Media dokonują rekonstruk- cji rzeczywistości, która nigdy nie jest doskonała. Walter Lippmann stwierdził, iż media dokonują obrazowania świata, zaś samo zjawisko ma dwa aspekty, gdyż z jednej strony środki komunikowania masowego układają pewien obraz świata, z drugiej obraz ten przedostaje się do umysłów odbiorców, stając się pewnym wyznacznikiem, przez jaki odbiorca patrzy na rzeczywistość. Gerhardt Roth określa mózg mianem niekwestionowanej „matki” wszystkich konstrukcji rzeczywistości, nawet wyobrażeń czy samorefleksji do tego stopnia, że własne „ja” jest według niego wytworem neurologicznym stanowiącym ety- kietę. Inni myśliciele raczej skupili się na komunikacji, mediach, kulturze jako czynnikach wytwarzających rzeczywistość, tylko zaawansowany konstruktywizm zaproponowany przez Seattle’a J. Schmidta, zdaje się obejmować wszystkie czyn- niki, tworząc obieg zamknięty. Poszczególne wersje konstruktywizmu różnią się między sobą, ale istotne jest wskazanie pewnej cechy wspólnej, czyli założenia, że wiedza o świecie (naukowa i potoczna) jest konstruowana w procesach inter- akcji społecznych3. Teoria konstruktywizmu w naukach społecznych zasadza się na założeniu, że podmiot poznający nie ma bezpośredniego dostępu do obiektyw- nej rzeczywistości, która występuje w jego otoczeniu, dlatego poznanie przebiega pośrednio. Szczegółowe analizy obrazu świata w ujęciu konstruktywistycznym oraz opis wyjaśniający ludzkie procesy percepcji rzeczywistości zawierają prace Michaela Fleischera4. Stanisław Michalczyk natomiast przedstawia dwie odmiany konstruktywizmu, funkcjonujące obecnie w ramach teorii mediów: • Konstruktywizm radykalny, w którym komunikacja, również masowa, jest procesem indywidualnej konstrukcji znaczeń. Autor odwołuje się do skutków funkcjonowania dziennikarstwa i mediów. Dziennikarze nie przedstawiają rzeczy- wistego obrazu świata, a jedynie określone informacje, które nawet nie zawsze odpowiadają prawdzie. Ponadto rzeczywistość prezentowana przez media nie jest odbierana przez odbiorcę bezrefleksyjnie, lecz stanowi impuls do przemyśleń. • Konstruktywizm operacyjny przedstawia media jako „konstruktora i dawcę obserwacji, a zwłaszcza znaczeń, uwag”. W związku z tym analizie można 2 S. Michalczyk, Społeczeństwo medialne. Studia z teorii komunikowania masowego, „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe, Katowice 2008, s. 266. 3 M. Wendland, Perspektywa konstruktywistyczna jako filozoficzna podstawa rozważań nad komunikacją, „Kultura i Edukacja” 2011, nr 4, s. 32. 4 Zob. M. Fleischer, Obraz świata. Ujęcie z punktu widzenia teorii systemów i konstruktywi- zmu, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, nr 2218, Język a Kultura, t. 13, Wrocław 2002, s. 45–70. Medialne obrazowanie świata, czyli refleksje na temat prezentacji informacji. 11 poddać media zróżnicowane pod kątem umiejętności obserwacji oraz konstrukcji rzeczywistości5. Michał Wendland przywołuje: [. ] trzy możliwe implikacje zastosowania perspektywy konstruktywistycznej w refleksji teoretycznej nad komunikacją. Pierwszą z nich jest stanowisko, zgodnie z którym działania komunikacyjne stanowią jeden z najistotniejszych czynników konstruujących wiedzę o świecie oraz wytwarzających elementy rzeczywistości społeczno-kulturowej. Drugą konsekwencją jest postulat zawężenia obszaru rozważań nad komunikacją do człowieka jako istoty społecznej, trzecią natomiast – potencjalna krytyka transmisyjnych modeli komunikacji6. Pochylając się nad kwestią zawartości mediów, należy pamiętać o teoriach, których twórcy starają się wyjaśniać wpływ różnego rodzaju mechanizmów na strukturę treści prezentowanych w mass mediach. W katalogu, obok dobrze znanych i stale rozwijanych koncepcji, jak gatekeeping czy agenda-setting, znajdują się również mniej popularne rezultaty naukowej refleksji, jak teoria „odchylenia” (bias research), teoria schematyzmu i rytualizmu oraz realizm