Tarehe 16 Aprili, 2011
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Hii ni Nakala ya Mtandao (Online Document) BUNGE LA TANZANIA ____________ MAJADILIANO YA BUNGE ____________ MKUTANO WA TATU Kikao cha Tisa – Tarehe 16 Aprili, 2011 (Mkutano Ulianza Saa Tatu Asubuhi) D U A Spika (Mhe. Anne S. Makinda) Alisoma Dua MISWADA YA SHERIA YA SERIKALI Muswada wa Sheria ya Uendeshaji wa Mahakama wa Mwaka 2011 (The Judiciary Administration Bill, 2011) (Majadiliano Yanaendelea) SPIKA: Waheshimiwa Wabunge, jana tulianza na Muswada huu na hivi leo tutaendelea na majadiliano hadi saa 4.30 asubuhi, halafu tutawaita wanaotoa ufafanuzi waweze kufanya kazi, baada ya hapo tutaingia kwenye Kamati ya Bunge Zima mpaka saa 6.00 mchana halafu itafuata hoja ya kuahirisha kikao. Kwa hiyo, leo ninaanza kumwita Kiongozi wa Kambi ya Upinzani, Mheshimiwa Freeman Mbowe, atakayefuata nitaangalia baada ya Kiongozi wa Kambi ya Upinzani; huwezi kuleta wadogowadogo tena watakuwa wanamsema sivyo. Mheshimiwa Freeman Mbowe. (Kicheko) MHE. FREEMAN A. MBOWE (KIONGOZI WA KAMBI YA UPINZANI BUNGENI): Mheshimiwa Spika, ninakushukuru sana kwa kunipa nafasi ya kwanza kabisa ya mimi binafsi kutoa mchango katika Muswada huu wa Dispensation of Justice, ambao ni muhimu sana katika nchi yetu. Kwanza, ninaomba niweke bayana kabisa kwamba, sisi kama Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni, kimsingi, tunaunga mkono hoja hii bila tatizo lolote. Yapo mambo kadhaa ya msingi ambayo tutajielekeza kwayo, kwa lengo zuri tu la kuboresha. Ninaomba Waheshimiwa Wabunge wote waelewe kwamba, wajibu wa Mahakama, unakamilisha mtiririko wote wa utoaji haki katika Taifa letu na investiment kama Taifa kwenye mfumo mzima wa utoaji haki ni priority ya Taifa. Mheshimiwa Spika, lakini leo nitajielekeza zaidi kwenye takwimu ili pengine kuweza kulipa Bunge na kulipa Taifa uelewa wa hali halisi ilivyo ndani ya Mahakama zetu. Wenzangu watajikita kwenye masuala ya kisheria, mimi nitakwenda kwenye dhana yenyewe ya uendeshaji wa Mahakama zetu. 1 Mheshimiwa Spika, sidhani kama Watanzania wengi au pengine Serikali na hususan Waheshimiwa Wabunge, wangekuwa wanaelewa kabisa extent ya matatizo yaliyopo katika Idara ya Mahakama, kama wangeendelea na utamaduni huu wa business as usual. Hali ya Mahakama zetu ni mbaya na hali ikiwa mbaya ni kwamba, hali au utaratibu wa utoaji haki katika Taifa letu ni mbaya, una upungufu mwingi wa msingi. Matatizo yaliyopo yanaweza kabisa kutatulika pale ambapo patakuwepo na nia nzuri na thabiti kutoka kwa wenzetu wa upande wa Serikali. Nimesema nitajielekeza upande wa takwimu, kwa sababu sisi Wapinzani tunafanya utafiti sana na tunazungumza with confidence kwa sababu tunafanya research. Mheshimiwa Spika, jana zimetolewa hoja kadhaa zikionesha kuna upungufu mkubwa wa watumishi katika Idara za Mahakama; hii ni sahihi kabisa. Kuna jambo moja linatisha zaidi kwamba, hata hao wachache walioko ndani ya ajira ya Mahakama wako under utilised by 71%; ni takwimu ambazo ukiambiwa katika utaratibu wa kawaida unaweza usiamini. Kwamba, Idara ya Mahakama ina upungufu mkubwa wa watumishi wa kitaalamu na watumishi wengine, lakini hata hao wachache waliopo wako under utilised. Mheshimiwa Spika, siku za miaka ya karibuni, Mheshimiwa Rais, amefanya kazi nzuri ya kuteua Majaji wa Mahakama Kuu; ni uamuzi mzuri. Unapoteua Majaji halafu Serikali yako haiweki mikakati ya kuwatumia Majaji wale wakafanya kazi zao effectivel,y inakuwa umepoteza fedha za Serikali kwa sababu unawalipa Majaji na haki haitendeki kwa macho yako, tunajaza magereza kwenye kesi ambazo zinaweza kutatuliwa kwa muda mfupi. Mheshimiwa Spika, nimesema leo nitajielekeza kwenye masuala ya takwimu, kwa hiyo, sitakwenda kwenye vifungu vya kisheria; hilo tunawaachia wanasheria wetu watafanya kazi hiyo. Ninapozungumza hapa, ninaomba uniruhusu nisome kuhusu under utilisation ya capacity ya Mahakama yetu pamoja na upungufu wa staff ambao upo. Mheshimiwa Spika, kwenye Mahakama ya Rufani, Mwaka huu wa Fedha, wakati wa kusikiliza mashauri, yaani vile vikao vyao au sessions za kusikiliza mashauri, walikuwa na uwezo wa kusikiliza mashauri katika sessions 30. Katika sessions hizi 30, wameweza kusikiliza 18 tu. Maana yake ni kwamba, wameweza kufanya kwa 60% ya capacity iliyopo sasa hivi na matokeo yake ni kwamba, kuna sessions 12 hazitasikilizwa pamoja na kwamba, Majaji wa Mahakama ya Rufaa wapo na muda upo; ina maana zitasikilizwa by less than 40%; kwa hiyo, kuna under utilisation ya capacity iliyopo sasa hivi by 40%, hii ni Mahakama ya Rufaa. Mheshimiwa Spika, kwenye Mahakama Kuu, uwezo wa Majaji wetu waliopo siku ya leo ungeweza kusikiliza au kufanya vikao 432 katika Taifa zima, lakini vikao vilivyofanyika ni 214 tu, ambavyo ni sawasawa na 49.6%. Maana yake ni kwamba, kuna vikao 188 vya Mahakama Kuu ambavyo havitasikilizwa ambavyo ni sawasawa na 50.4% ya capacity imekuwa under utilised katika Mahakama Kuu. 2 Mheshimiwa Spika, ukija katika Mahakama za Mikoa, RMs Courts na za Wilaya, zilikuwa na uwezo wa kusikiliza mashauri 110,000 kwa capacity iliyopo leo lakini mpaka sasa hivi katika mwaka huu, kwa ceiling ya bajeti ambayo imewekwa, zitaweza kusikiliza mashauri 27,000 tu; maana yake ni nini? Hii ni 24.6% na matokeo yake ni kwamba, vikao ama sessions 83,000 hazitaweza kufanyika, ambayo ni sawasawa na 75.4% ya capacity imekuwa under utilised. Mheshimiwa Spika, hili ni tatizo kubwa kweli. Sasa ukija katika Mahakama za Mwanzo, mashauri 132,000 yangeweza kusikilizwa kwa capacity ambayo ipo leo, lakini kwa sababu ya ukomo wa fedha, yataweza kusikilizwa mashauri 69,232, ambayo ni 28.5% ya capacity, 173,680 hayatasikilizwa. Kwa hiyo, in general ni kwamba, utakuta 68.3% ya Mahakama za Mwanzo, pamoja na upungufu mkubwa wa Mahakimu, masuala hayatasikilizwa kwa sababu hakuna fedha. Mheshimiwa Spika, ukianza Mahakama ya Rufaa, ukashuka chini mpaka Mahakama ya Mwanzo, kuna under utilisation ya watu wetu katika Idara ya Mahakama by 71%. Sasa hizi ni takwimu ambazo tunategemea wenzetu wa Wizara hii watusaidie Wabunge ili tuweze kuelewa depth ya crisis iliyopo. Wabunge tukiweza kuelewa depth ya crisis iliyopo, nina hakika Wabunge wote bila kujali Chama cha Siasa, tutajua kwamba, tunawanyima Wananchi wetu haki. Tunapowanyima Wananchi wetu haki halafu sisi tunasema ni nchi ambayo inafuata Utawala wa Sheria na Utawala wa Haki, kwa vyovyote ni mambo ambayo yanatia mashaka sana. Mheshimiwa Spika, infrastructure ya Mahakama na pengine kutokana na ukubwa wa Bajeti ya Serikali, watu wanaweza kufikiria Idara ya Mahakama inahitaji pesa nyingi sana. Component ya utoaji wa haki ina gharama, lakini tunapozungumzia Bajeti ya Idara ya Mahakama wala siyo bajeti kubwa. Katika Mwaka huu wa Fedha, hii ambayo ndiyo inaitwa ceiling, inazungumza habari ya bilioni 29 tu ndiyo zimekuwa allocated kwa Mahakama. Katika nchi ambayo Mamlaka zake za Mapato zinakusanya zaidi ya bilioni 400 kwa mwezi mmoja; kweli kama Taifa tunatenga bilioni 29 kwa ajili ya utoaji haki katika Taifa? Kesi zinalala. Waheshimiwa Wabunge ni lazima tuelewe athari za maamuzi kama haya kwamba, hatuweki priority katika kutoa fedha kwa ajili ya Mahakama. Mheshimiwa Spika, mwaka jana tumekwenda kwenye uchaguzi, kuna watu kadhaa wanaona hawakutendewa haki. Kuna kesi kadhaa za uchaguzi karibu 50 ziko Mahakamani. Mahitaji ya kisheria ni kwamba, kesi hizi ni lazima ziwe zimesikilizwa kwenye Mahakama Kuu katika kipindi cha mwaka mmoja. Leo ni miezi sita kesi hizi bado zinasuasua sana. Mahakama ilipoleta maombi ya fedha Serikalini, ambayo ni kama bilioni mbili na kitu, wamepewa milioni 500; sasa milioni 500 halafu una deadline ya kumaliza kesi katika mwaka mmoja, hizi kesi haziwezi kwisha na matokeo yake ni kwamba, watu watanyimwa haki zao. Mheshimiwa Spika, Waheshimiwa Wabunge, sisi kama Upinzani, tumesema tunaunga mkono hoja hii na tunaona ni priority. Nimesema hatuja-invest hata katika 3 kujenga infrastructure za Mahakama. Tangu baada ya Uhuru, kwa miaka 50 iliyopita, kama tumejenga majengo ya Mahakama Kuu ni vituo ambavyo havizidi vinne. Ukienda kwenye Ofisi za Mahakama, unaona aibu Mahakimu wetu na Majaji wetu, wanafanya kazi katika mazingira gani. Huko Mahakama za chini ndiyo kabisa usizungumze, watu wanaoza Magerezani kwa sababu kesi zao hazitajwi kwa ukosefu aidha wa Mahakimu ama wa Mahakimu na Majaji kutokuwa na Fungu la kuweza ku-conduct zile sessions za kawaida za utoaji haki. Tunaendelea kulisha mahabusu ambao pengine wangestahili kuwa acquited. Nina hakika wote mnajua uchungu wa kukaa katika mahabusu za tanzania. Mheshimiwa Spika, pale ambapo nchi hii imeshuhudia kesi za vigogo, wenyewe mnaona mnavyozipeleka kasi kesi zetu. Kesi za vigogo nchi hii zinasikilizwa mpaka week-end, Mahakimu wanaitwa Mahakamani sijui ni vyeti vya dharura vinatoka, kesi zinasikilizwa usiku na mchana, wiki mbili maamuzi yamefanyika; nchi gani? Halafu watu ambao hawana utetezi tunawaacha kule wanaoza Magerezani. Watu wakiandamana mnasema wanafanya makosa, lakini pressure inasaidia. Siku moja Majaji wakiandamana, watapewa Fungu la kufanyia kazi; maana nchi hii bila msukumo wa maandamano, watu hawasikii. (Makofi/Kicheko) Mheshimiwa Spika, kwa hiyo, ifike mahali tuone aibu. Tunapoweka shilingi bilioni 29 kwa Mahakama yote kuanzia Mahakama ya Mwanzo mpaka Mahakama Kuu; wenzetu hawa wameomba bilioni 152 tu, ukilinganisha na matumizi ya jumla ya Serikali katika Bajeti za Maendeleo ya Mikoa, yaani Mwaka huu wa Fedha tumeipa Idara ya Mahakama shilingi bilioni 500 tu za maendeleo; watajenga vipi infrastructure yao? Ninatamani siku moja ingekuwa kwamba, labda Wabunge wote tuwe na mashtaka, tungejua maana ya kuwapa watu pesa. Tukakaa kule mahabusu, tukaishi kule, Mawaziri mkaishi kule mahabusu, Wabunge wa Chama kinachoongoza