PARK KRAJOBRAZOWY „POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE” Żmiarki Laski Komarne Stępków Jezioro Borki Dębowa Kłoda Chałupne Potulanka Plebania Nietiahy Krzywowierzba- Obradowskie Wola Hanów -Kol. Dolina Tyśmienicy 819 Makoszka Piaseczne Buradów Królowa Uhnin- Droga Mościska Lasy ia 813 on Ostoja Parczewska w Ostoja Parczewska Pi Olchówka Tyśmienica Lasy Parczewskie Kol. Ochoża Turno Lasy Białka Parczewskie Staw Parczewskie J. Białka J. Białe Sosnowickie Hetman Białka Park Lubiszów Torfowisko Sosnowica Izabelin Babianka Bójki Rudka Starościańska przy J. Czarnym Pasieka T Czatorna-Kol. y ś -Podleśna Poleski m -Str. i Kol. 198 e Jedlanka- 819 Jamy n Orzechów Górki i c -Nw. a 820 Drozdówka OSTRÓW Zbójno Ścieżka LUBELSKI Str. Orzechów przyrodnicza Krajobrazowy „Obóz Powstańczy” Głębokie Komarówka Polesie Kol. J. Ścieżka Str.- Uścimów Tomaszne Wrzosowisko przyrodnicza Ostoja Poleska Kolechowice- w Orzechowie „Obóz Powstańczy” Lipniak -Folwark Kolechowice -Uścimów Poleski POLESKI PARK Nw. Jamniki Maśluchy Nw.- Maśluchy Orzechów Ścieżka przyrodnicza PK „Dąb Dominik” Kolechowice- Łomnica Wola -Kol. Wereszczyńska

Rudka Kol. Krasne J. Krasne J. Zagłębocze Babsk Kijańska NARODOWY Rozkopaczew II Zagłębocze Jelino Zawadówka Ryczka Krasne J. 175 Łukie Rozkopaczew Pojezierze Nowe- Wólka Kosów Krzywe Rozpłucie II Jagodno Czarny Las -Załucze Str. Kijańska J. Ścieżka Stare- przyrodnicza Krzczeń Piaseczno J. „Żółwik” J. Mytycze Krzczeń Dębowiec Piaseczno Rozpłucie I J. Łukcze Jezioro Poleski 813 RogóźnoBrzeziczno J. Nw.- Brzeziczno Bikcze J. J. Sumin Kozubata Kocia Dratów-Kol. J. Grabniak -Radzic Góra Uściwierz Sumin Rogóźno Łęczyńskie Jeziora Uściwierskie Str.- Zezulin B Garbatówka Nw. Dąbrowa Kobyłki Wólka Wólka -Kol. Zezulin- Nadrybska Ostrówek Świerszczów- Grądy -Wieś Podyski -Kol. Garbatówka- 820 Nadrybie- -Wieś Dratów Zaróbka -Kol. - Ludwin -Dwór -Kol. J. Dratów Kopalnia węgla kamiennego Kopina Karolin Ziółków Granice parku narodowegoPodzamcze Lasy Nadrybie Jezioro Janowica Witaniów Bogdanka Ukazowe Świerszczów Granice parku krajobrazowego Szlaki rowerowe Wólka Abramówka 829 Stasin Cycowska Turowola Puchaczów Nowogród Stara Wieś Piesze szlakiStefanów turystyczne Cyców Granice rezerwatu a Podgłębokie nk KOL. wi TRĘBACZÓW 82 Str. Wieś ObiektyŚ sakralne Albertów ZofiówkaOtuliny parku krajobrazowego Brzeziny Wesołówka Pałace i dwory; muzea; wiatraki ŁĘCZNA 180 Głębokie Ścieżka przyrodnicza Trębaczów -Łęczyńskie Obiekty noclegowe; pola namiotowe; pola karawaningowe Nadwieprzański Obszary chronionego krajobrazu Kąpieliska; informacja turystyczna

Specjalne obszary ochrony siedlisk Stadniny; wieże widokowe

0 1 2 km Obszary specjalnej ochrony ptaków Park Krajobrazowy „Pojezierze Łęczyńskie” utworzony został w 1990 roku jako jeden z elementów Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych Województwa Lubelskiego (ESOCh). Kwitnąca czermień błotna czermień Kwitnąca Pojezierze o poranku Pojezierze PARK KRAJOBRAZOWY POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE

Położenie z Poleskim Parkiem Narodowym i jego otu- liną, na którą składają się między innymi Park położony jest w zachodniej części Po- Poleski Park Krajobrazowy oraz Poleski lesia Lubelskiego w obrębie dwóch subre- Obszar Chronionego Krajobrazu. Wraz z in- gionów: zachodniej części Równiny Łęczyń- nymi obszarami chronionymi na Polesiu sko-Włodawskiej, zwanej także Pojezierzem Lubelskim, wchodzi także w skład utworzo- Łęczyńsko-Włodawskim oraz zachodniego nego w 2012 roku, Transgranicznego Rezer- fragmentu Wysoczyzny Lubartowskiej. watu Biosfery „Polesie Zachodnie”, który Ciekawostką jest, że Park Krajobrazo- objął Park z otuliną. wy „Pojezierze Łęczyńskie” składa się Administracyjnie Park położony jest w cen- z dwóch części połączonych wspólną otu- tralnej części województwa lubelskiego, liną. Północnej obejmującej zasięgiem w dwóch powiatach: lubartowskim i łęczyń- część Lasów Parczewskich i tereny przyle- skim, oraz w czterech gminach: Uścimów, głe, oraz południowej obejmującej grupę Ostrów Lubelski, Puchaczów i Ludwin. jezior w krajobrazie rolniczym, z niewiel- kimi i rozproszonymi płatami leśnymi. Po- Budowa geologiczna wierzchnia Parku wynosi 11 816 hektarów, a otuliny 14 095 hektarów. Park leży w obrębie platformy wschod- Od strony wschodniej Park Krajobra- nioeuropejskiej na niezbyt głęboko zale- zowy „Pojezierze Łęczyńskie” sąsiaduje gającym fundamencie skał krystalicznych. PARK KRAJOBRAZOWY „POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE” 5

Na nim zgromadzone są osady paleozoicz- Dominują w niej formy płaskie, urozma- ne, z których ważnym elementem są utwo- icone jedynie niewielkimi wzniesieniami ry węglonośne z górnego karbonu. Wydo- kredowymi, lejami krasowymi oraz nielicz- bycie węgla odbywa się w kopalni węgla nymi pozostałościami po morenach czoło- „Bogdanka”, położonej przy południowej wych (na przykład w okolicy jezior Miejskie granicy Parku. Na utworach paleozoicz- i Kleszczów) oraz równie nielicznymi wy- nych zalegają bezpośrednio osady morskie dmami (głównie w Lasach Parczewskich). jury środkowej, a na nich gruba warstwa skał kredy górnej: opok, margli i kredy pi- Klimat szącej. Skały te niekiedy odsłaniają się na powierzchni tworząc niskie łagodne garby. Klimat Parku charakteryzują dość ostre wa- Kolejna warstwa osadów pochodzi z morza runki termiczne wynikające z wpływu kli- mioceńskiego i są to utwory piaszczysto- matu kontynentalnego. Charakterystyczne -mułowe, które zachowały się szczątkowo są również wysoka wilgotność powietrza, jedynie w najwyższych partiach nielicznych wynikająca z wysokiej wartości parowa- wzniesień. Na utworach kredowych zale- nia wody z powierzchni jezior i mokradeł gają osady plejstoceńskie o miąższości do oraz jedne z największych notowanych na 50–60 metrów. Są to głównie utwory aku- Lubelszczyźnie prędkości wiatru (około mulacji lodowcowej. Obszar Parku kilka- 3,5 m/s). Miesiącem najcieplejszym jest krotnie objęty był lądolodami. Jako ostatni lipiec (średnia miesięczna temperatura na te tereny nasunął się lądolód Odry (zlo- około 18,5oC), zaś najzimniejszym styczeń dowacenie środkowopolskie), pozostało- (średnia miesięczna temperatura około ścią po nim są głazy narzutowe. Po wielkim -4,5oC). Porą roku o najmniejszym zachmu- rozlewisku jakie powstało z topniejącego rzeniu jest lato, które równocześnie cha- lodowca pozostały liczne, niewielkie jezio- rakteryzuje się dużą ilością zjawisk burzo- ra. Z czasem część z nich uległa spłyceniu wych, niekiedy o bardzo gwałtownym cha- i zarośnięciu przekształcając się w bagna rakterze. Okres wegetacyjny trwa około 210 i torfowiska. dni i rozpoczyna się w pierwszych dniach kwietnia, a kończy na przełomie paździer- Rzeźba terenu nika i listopada.

Park obejmuje tereny równinne, w dużej Wody części zabagnione. Pojezierze Łęczyńsko- -Włodawskie jest jedynym pojezierzem Naturalna sieć rzeczna Parku jest uboga. w Polsce, którego nie objął zasięg ostatnie- W dodatku przez jego teren przebiega, po- go zlodowacenia. Rzeźba terenu, ukształ- łożony południkowo, dział wodny między towana w okresie zlodowacenia środko- rzekami Tyśmienicą i Piwonią Południową, wopolskiego, jest słabo zróżnicowana. zwaną również Bobrówką. W Parku oraz 6 PARK KRAJOBRAZOWY „POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE”

Jezioro Piaseczno w jesiennej scenerii

w jego otulinie znajdują się: górny odci- O pojeziernym charakterze Parku decydują nek Piwonii Południowej (Bobrówki), górny jednak jeziora, których na tym terenie jest odcinek Tyśmienicy włączony w skompli- 17, w części północnej 8, w południowej 9, kowany system kanałów i rowów meliora- a w otulinie kolejne 3. Większości jezior cyjnych, niewielki ciek Ochoża oraz wypły- przypisuje się genezę krasową, wypełniają wający z Lasów Parczewskich źródłowy od- one misy w skałach kredowych, zawiera- cinek Konotopy. Przez teren Parku w latach jących węglan wapnia, związek łatwo roz- 1954–1961 poprowadzono kanał Wieprz- puszczający się w wodzie (krasowienie). -Krzna. Jest to najdłuższy kanał w Polsce, Część jezior może mieć jednak pochodze- o długości 140 kilometrów. Niestety jego nie termokrasowe, czyli powstały wskutek oddziaływanie na środowisko jest wybitnie topnienia lodu gruntowego na przedpolu szkodliwe. zanikającego lądolodu. Jednak najważniejszymi elementami hy- Jeziora różnią się od siebie kształtem, czy- drograficznymi na mapie Parku są pod- stością i przejrzystością wody, zawartością mokłości, jeziora i stawy. Tereny podmo- składników mineralnych i organicznych kłe zajmują rozległe obszary na południu oraz charakterem brzegów i roślinności Parku i decydują o jego „poleskim” cha- przybrzeżnej. rakterze. Znaczne podmokłości utrzymują Ze względu na żyzność środowiska się pomimo dużego przekształcenia antro- wodnego (trofię) jeziora dzielą się na pogenicznego stosunków wodnych (kanał cztery typy: oligotroficzne (ten typ je- Wieprz-Krzna). zior obecnie już nie występuje na PARK KRAJOBRAZOWY „POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE” 7 terenie Parku), mezotroficzne, eutroficz- lub lekko mulistym dnie. Dwa najgłębsze ne i dystroficzne. jeziora w Parku, jeszcze 40 lat temu zali- czane do typu jezior oligotroficznych, czyli Jeziora mezotroficznepowstały w procesie Piaseczno (39 m) i Krasne (33 m) to obecnie rozwoju i starzenia się bardzo czystych je- właśnie jeziora mezotroficzne. zior oligotroficznych, charakteryzujących się dużą przejrzystością wód. Te w wyniku Większość z jezior położonych na terenie procesów zarówno naturalnych, jak i dzia- Parku to zasobne w składniki odżywcze łalności człowieka (spływanie nawozów zbiorniki eutroficzne. Woda jest w nich mało z użyźnianych pól do jezior), z czasem zy- przejrzysta, o barwie zielonkawej z powodu skują na żyzności i pojawiają się w nich dużej obfitości planktonu. Zawartość tle- osady denne zawierające umiarkowane nu w wodzie jest zmienna. Latem wskutek ilości substancji organicznych. Woda choć częściowego rozkładu materii organicznej nadal przezroczysta może w okresie we- następuje znaczne zubożenie wody w tlen, getacyjnym przybierać zielonkawą barwę. zwłaszcza przy dnie. W jeziorach eutroficz- Jest to wynikiem występowania planktonu nych wyróżnia się zwykle dwie strefy ro- składającego się zielenic i drobnych skoru- ślinności. W częściach płytszych (zwykle do piaków. Roślinność rozwija się raczej słabo głębokości 1,5 m) silnie rozwijają się zbio- i jest niezbyt liczna gatunkowo. Charakte- rowiska szuwarowe. Na większej głębokości rystyczne jest występowanie ramienic, któ- (zazwyczaj do 3 m) występuje roślinność re tworzą podwodne łąki na piaszczystym wodna z liśćmi pływającymi na powierzchni

Jezioro Kleszczów 8 PARK KRAJOBRAZOWY „POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE”

Jezioro Czarne Gościnieckie

wody (grążele, grzybienie). Bujna roślinność Wskutek dużej zawartości humusu woda produkuje znaczną masę substancji orga- ma zabarwienie brunatne i jest mało prze- nicznej. Bakterie tlenowe na ogół nie są zroczysta. Z powodu niedoboru tlenu ma- w stanie zmineralizować jej w całości, stąd teriał organiczny na dnie rozkłada się słabo część pozostaje nierozłożona w formie zgro- i przekształca w ciemnobrunatny osad, po- madzonego na dnie mułu. Zbiorniki ulegają dobny do torfu. W procesie zanikania jezior spłycaniu co z kolei sprzyja ekspansji szuwa- dystroficznych biorą udział głównie zespoły rów, które zajmują coraz większe powierzch- torfowiska przejściowego z silnie rozwiniętą nie jezior. Tymczasem w strefie przybrzeż- warstwą mchów, które stopniowo rozrasta- nej, na wypłycone zbiorowiska szuwarowe ją się i pokrywają lustro wody zwartym ko- wkraczają zbiorowiska lądowe, zwykle są to żuchem, zwanym płem lub lokalnie spleją. turzycowiska. Jeziora eutroficzne, wskutek Przykładem jezior dystroficznych są: Brze- intensywnego zarastania z czasem zanikają ziczno, Łukietek i Czarne Gościnieckie. i przekształcają się w torfowiska. Typowym Dwa jeziora, Krzczeń (na terenie Parku) przykładem jezior eutroficznych w Parku i Mytycze (w otulinie), w czasach współcze- jest grupa jezior uścimowskich. snych zmieniły swój pierwotny i naturalny charakter gdyż zostały obwałowane i za- Jeziora dystroficzne to jeziora w końcowym mienione w zbiorniki retencyjne. stadium rozwoju. Na ogół są to małe, płytkie, Na terenie Parku znajdują się też stawy śródleśne jeziorka otoczone pierścieniem rybne. Duży ich kompleks położony jest torfowisk. Są ubogie w związki organicz- w okolicach Nowej Jedlanki i mniejszy ne, słabo natlenione i silnie zakwaszone. w okolicach Krasnego. PARK KRAJOBRAZOWY „POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE” 9

Wielosił błękitny Wielosił FLORA

Lasy zajmują około 43% północnej części niewielkie powierzchnie olsy. Poza tymi Parku i około 30% części południowej. Naj- zwartymi kompleksami na terenie Parku większym i najcenniejszym kompleksem występują liczne śródpolne zadrzewienia leśnym jest fragment Lasów Parczewskich, i zakrzaczenia. Wśród rzadkich roślin na które częściowo wchodzą w skład północ- obszarach leśnych na szczególną uwagę nej części Parku. Lasy te są mozaiką róż- zasługują: parzydło leśne, lilia złotogłów, nowiekowych zbiorowisk leśnych. Wśród naparstnica zwyczajna, orlik pospolity, nich przeważają rosnące na piaszczystym wawrzynek wilczełyko czy podkolan biały. podłożu bory sosnowo-dębowe z fragmen- Największą wartość przyrodniczą w Parku tami starodrzewu. Towarzyszą im łęgi i olsy stanowią torfowiska, zajmujące stosunko- (głównie w dolinach rzek) oraz bory sosno- wo dużą powierzchnię. W większości są to we suche i świeże. Przesuszone torfowiska zbiorowiska zmeliorowane przekształco- porastają młodniki i zarośla. W części po- ne w kośne łąki i pastwiska. Pośród nich łudniowej Parku, za najcenniejszy uważany w obniżeniach można napotkać porosłe jest kompleks leśny rozciągający się między turzycami, torfowiska niskie okalające jeziorami Rogóźno i Piaseczno. W okolicach z reguły niewielkie oczka wodne. Rozległe jeziora Piaseczno występują bory miesza- torfowisko niskie rozciąga się między je- ne oraz niewielkie fragmenty dąbrowy ziorami Bikcze, Nadrybie i Uściwierz. Po- świetlistej, z kolei w okolicach jeziora Ro- rasta je subborealna brzezina bagienna góźno zwarte bory sosnowe i porastające z dominująca brzozą niską. Nad jeziorami 10 PARK KRAJOBRAZOWY „POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE”

W jeziorach i stawach występują zbiorowi- ska roślin wodnych. Na powierzchni jezior unoszą się grążele żółte, grzybienie białe i bardzo rzadkie grzybienie północne. Bar- dzo ciekawą rośliną pływająca jest kalde- zja dziewięciornikowata, która jest jednym z najrzadszych gatunków we florze Polski. Osobliwością przyrodniczą jest również aldrowanda pęcherzykowata, należąca do rosiczkowatych. Brzegi zbiorników wod- nych porasta szuwar trzcinowy, na który składają: trzcina pospolita, oczeret zwy- czajny i pałka zwyczajna. Na uwagę zasługują też tereny rolnicze. W Parku ciągle dominuje tradycyjny mo- del rolnictwa. Mozaice pól, łąk i pastwisk towarzyszą miedze oraz śródpolne i przy- Kukułka krwista zagrodowe zadrzewienia. Pośród upraw dystroficznymi (Brzezicznem, Łukietkiem, bez problemu można wypatrzeć wytępione Obradowskim i Czarnym Gościnieckim) gdzie indziej, ale jakże urokliwe, maki, ką- oraz jeziorami eutroficznymi (Bikczem kole i chabry. i Nadrybiem) wykształciły się torfowiska

wysokie. Są to zbiorowiska o charakte- Borowik szlachetny rze leśnym z udziałem karłowatych sosen i brzóz. Towarzyszą im niewielkie płaty tor- fowisk przejściowych. Te napotkamy tak- że nad jeziorami Piaseczno, Uściwierzek i Kleszczów. Cennymi roślinami porastają- cymi torfowiska są: brzoza niska, wierzba borówkolistna, wierzba lapońska, gnidosz królewski i bagnica torfowa czyli reliktowe rośliny polodowcowe. Poza tym do intere- sujących roślin należą: owadożerne rosicz- ki (okrągłolistne, długolistne i pośrednie), a także wąkrotka zwyczajna, widłak torfo- wy, gnidosz błotny, storczyk szerokolistny czy niezwykle rzadki w innych częściach kraju wielosił błękitny. PARK KRAJOBRAZOWY „POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE” 11 Łabędź niemy Łabędź

FAUNA

Zróżnicowane środowisko Parku Krajo- Kołosz wielobarwny brazowego „Pojezierze Łęczyńskie” prze- kłada się na bogactwo występującej tu fauny. Parkowe jeziora, stawy i oczka wodne za- mieszkują liczne gatunki bezkręgowców, między innym: wrotki, wioślarki, wodopój- ki, widłonogi i chrząszcze wodne. Dla nie- których gatunków są to jedyne lub jedne z niewielu miejsc występowania w Polsce. Szczególnie cenne entomologicznie są je- ziora: Piaseczno, Rogóźno, Bikcze, Brzezicz- no, Uściwierz i Nadrybie. Park o pojeziernym charakterze to oczy- wiście miejsce występowania licznych gatunków ryb. W jeziorach żyją napo- tkamy między innymi: szczupaki, okonie, leszcze, karpie, karasie, sandacze, płocie, sieje, a także węgorze oraz ryby z rodzi- ny piskorzowatych, w tym kozy pospolite. 12 PARK KRAJOBRAZOWY „POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE”

czarne, puchacze czy cietrzewie. Wszyst- kie te gatunki chronione są między inny- mi przez tworzenie dla nich specjalnych stref ochronnych. Również stawy, jeziora i torfowiska są miejscem występowania ptaków wodno-błotnych, takich jak: per- kozy rdzawoszyje, bąki, rycyki, gęgawy, krakwy, kokoszki wodne i żurawie. Nad brzegami wód gniazdują remizy, które bu- dują charakterystyczne gniazda na kształt kuli i wykorzystują do tego kwiatostany wierzb i topól. Natomiast trzcinowiska są często miejscem lęgowym błotniaków sta- wowych. Ciekawostką ornitologiczną nad jeziorem Mytycze, w południowo-zachod- niej części otuliny, jest gniazdowanie cza- pli białych, ptaka umieszczonego w godle Gniazdo remiza Parku. We wsiach licznie gniazdują bocia- Na terenie Parku występują też niezwykle ny białe. rzadkie i chronione strzeble błotne. Liczne zbiorniki wodne, torfowiska i pod- Bielik. mokłe łąki to również miejsca życia i roz- rodu licznych płazów. W Parku mieszkają traszki zwyczajne i grzebieniaste oraz pra- wie wszystkie gatunki krajowych żab. Liczne są kumaki nizinne, grzebiuszki ziemne, rze- kotki drzewne oraz ropuchy szare i zielone. Ciepłe obrzeża lasów zamieszkują jaszczur- ki zwinki i żyworodne. W lasach można na- potkać żmije zygzakowate, a na obrzeżach zbiorników wodnych zaskrońce. Na Poje- zierzu występują też jedne z najrzadszych polskich gadów – żółwie błotne. Cennym elementem fauny Parku są pta- ki. W kompleksie Lasów Parczewskich, w jego północnej części, gniazduje wiele rzadkich gatunków dużych ptaków, ta- kich jak: bieliki, orliki krzykliwe, bociany PARK KRAJOBRAZOWY „POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE” 13

Żółw błotny

Z dużych ssaków na terenie Parku najpo- spolitsze są sarny, spotykane zarówno Żaba trawna w lasach jak i na terenach otwartych. Licz- ne są dziki, których ulubionym miejscem bytowania są lasy liściaste. Jelenie szla- chetne zamieszkują głównie zwarty kom- pleks Lasów Parczewskich w północnej części Parku. Tam też można spotkać wilki. Tereny podmokłe to królestwo łosi. Obrze- ża lasów, miedze i zadrzewienia zamieszku- ją lisy i borsuki. Z kolei środowisko wodne to miejsce występowania wydr, bobrów i piżmaków. Małe ssaki reprezentują nor- nice rude, koszatki, orzesznice i drapieżne ryjówki. Spośród owadów uwagę zwracają dwa gatunki motyli podlegające ochronie ści- słej: modraszek telejus oraz modraszek nausitous. 14 PARK KRAJOBRAZOWY „POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE”

Grzybienie białe Grzybienie INNE FORMY OCHRONY PRZYRODY

Międzynarodowy Rezerwat Biosfery Rezerwat przyrody Jezioro „Polesie Zachodnie” Brzeziczno

Cały obszar Parku Krajobrazowego „Poje- To jedyny rezerwat przyrody powołany na zierze Łęczyńskie” wchodzi w skład Tran- terenie Parku Krajobrazowego „Pojezierze sgranicznego Rezerwatu Biosfery „Polesie Łeczyńskie”, obejmujący swoim zasięgiem Zachodnie”. Rezerwat to międzynarodowy niewielkie zarastające jezioro dystroficzne projekt realizowany pod auspicjami UNE- Brzeziczno i otaczające je torfowisko przej- SCO MAB, łączący trzy cenne kompleksy ściowe pokryte płem (spleją), torfowisko przyrodnicze rezerwatów biosfery: Polesie wysokie oraz bór sosnowy. Występują tu Zachodnie (Rzeczpospolita Polska), Pribuż- rzadkie gatunki roślin, w tym rosiczki oraz skoje Polesie (Republika Białorusi) i Szacki wierzby borówkolistna i lapońska. (Ukraina). Obszar Rezerwatu nie tylko jest W granicach Parku znajdują się również ob- chroniony prawem międzynarodowym, szary sieci Natura 2000: SOOS „Brzeziczno”, ale także oficjalnie włączony w poczet SOOS „Jeziora Uściwierskie” (część), SOOS unikalnego światowego dziedzictwa kul- „Ostoja Parczewska” (część), SOOS „Jelino”, turowo-przyrodniczego. Rezerwat powoła- SOOS „Ostoja Poleska” (część), OSOP „Lasy no też aby wspólnie promować i demon- Parczewskie” (część), OSOP „Dolina Tyśmie- strować zrównoważony związek człowieka nicy” (część), OSOP „Dolina Tyśmienicy” z biosferą. (część) oraz OSOP „Polesie” (część). PARK KRAJOBRAZOWY „POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE” 15

Czapla siwa

Użytki ekologiczne występują dość licznie (18 na obszarze Parku i 4 w strefie jego osłony). Do ważniejszych z nich należą użytki ekologiczne: „Uściwierz”, „Staw Mo- rawczyński”, „Jezioro Gumienek” oraz „Czar- ne Uścimowskie”. W Parku zlokalizowanych jest 6 pomników przyrody. Są to sędziwe drzewa usytuowa- ne wokół kościoła parafialnego w gminie Ostrów Lubelski.

Sarna 16 PARK KRAJOBRAZOWY „POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE” Cerkiew w Dratowie Cerkiew HISTORIA

Badania archeologiczne wykazują, że naj- starsze ślady bytności człowieka na terenie Parku Krajobrazowego „Pojezierze Łęczyń- skie” pochodzą ze schyłkowego paleolitu. W okresie 10–8 tysięcy lat p.n.e. tereny te zasiedlała ludność koczownicza, polująca na żyjące na tym terenie renifery. Około 4500 roku p.n.e. pojawili się tu pierwsi rol- nicy, jednak słabe gleby i niedostępność terenu nie sprzyjały osadnictwu. W śre- dniowieczu ze względu na przygraniczne położenie między Polską, Rusią a Litwą, tereny te były wielokrotnie najeżdżane i wyludniane. Spokój zapanował dopiero w XVI wieku, co zaowocowało intensywną kolonizacją, lokowaniem wsi i miast (mię- dzy innymi Ostrowa Lubelskiego) i rozwo- jem dóbr magnackich. Burzliwy XVII wiek z kozackim Powstaniem Chmielnickiego Pomnik upamiętniający poległych w 1918 roku w Dratowie i Potopem Szwedzkim, przyniósł ponowne PARK KRAJOBRAZOWY „POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE” 17

Stara zabudowa Ostrowa Lubelskiego zachwyca turystów spustoszenia. Największy rozwój gospo- W czasie kampanii wrześniowej przez teren darczy nastąpił w XIX wieku. Powstawały przeszły liczne jednostki wojska polskiego. wówczas kolejne osady, młyny, gorzelnie, W okresie okupacji był on miejscem schro- wiatraki, smolarnie i folusze. W okresie Po- nienia i działania oddziałów partyzanckich, wstania Styczniowego na Pojezierzu stacjo- zarówno polskich jak i radzieckich. Okres nowały oddziały powstańcze i toczono bi- powojenny odcisnął swoje piętno na oko- twy, największa miała miejsce pod Kaniwo- licy intensywnymi pracami melioracyjnymi, lą. W czasie pierwszej wojny światowej te- między innymi wybudowano kanał Wieprz- ren Pojezierza Łęczyńskiego mocno ucier- -Krzna. Rozpoczęto też eksploatację za- piał w wyniku walk prowadzonych w 1915 legających pod terenem Parku złóż węgla roku. Wtedy, w ramach tak zwanego bieżeń- kamiennego. stwa, wysiedlono licznie zamieszkującą te tereny ludność wyznania prawosławnego. Wyznanie to jest nadal obecne w okolicy, ale nie odbudowało się na wcześniejszą skalę. W okresie międzywojennym obszar Parku miał charakter typowo rolniczy i był mocno zapóźniony gospodarczo. W tym okresie rozpoczęto prace melioracyjne pro- wadzone w celu osuszenia licznych bagien. 18 PARK KRAJOBRAZOWY „POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE” Rekonstrukcja neolitycznego nagrobka w Nadrybiu nagrobka neolitycznego Rekonstrukcja DZIEDZICTWO KULTUROWE

Na terenie samego Parku znajduje się w części centralnej sklepieniem kopula- niewiele zabytków. Najciekawszą miejsco- stym z lunetami, a w pozostałej sklepie- wością jest Ostrów Lubelski leżący w otu- niem kolebkowo-krzyżowym. Wyposażenie linie, przy północnej części Parku. Pierw- świątyni reprezentuje styl późnobaroko- sze wzmianki o Ostrowie pochodzą z 1441 wy oraz rokokowy i neoklasycystyczny. roku. W 1548 roku Zygmunt Stary nadał wsi W kościele znajduje się obraz Matki Bożej Ostrów Lubelski prawa miejskie. W mieście Ostrowskiej, uznawany za cudowny. Przy zachował się zabytkowy układ urbanistycz- świątyni, otoczonej starymi drzewami ob- ny z czworobocznym rynkiem. Jego ozdo- jętymi ochroną jako pomniki przyrody bą jest późnobarokowy parafialny kościół i ogrodzonej murem z bramą, stoi zabyt- Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii kowa dzwonnica. Zabytkiem Ostrowa jest Panny i św. Wawrzyńca, zaprojektowany też pochodząca z XVII wieku kaplica przy- przez Pawła Antoniego Fontanę, włoskiego drożna. Interesująca jest również drewnia- architekta związanego z Lubelszczyzną. Ko- na zabudowa małomiasteczkowa, na którą ściół, ukończony w 1768 roku, to budowla składają się pożydowskie domy w centrum orientowana, jednonawowa, wzniesiona na i włościańskie chałupy na obrzeżach. planie krzyża łacińskiego. Jego dwuwieżo- Ciekawym obiektem jest droga wiodąca wą fasadę zdobią pilastry. W portalu nad przez Lasy Parczewskie z Ostrowa w stronę wejściem znajduje się tarcza z herbem Parczewa. Ten nieutwardzony „gościniec” fundatora – Lubicz. Wnętrze nakryte jest to fragment dawnego szlaku, który łączył PARK KRAJOBRAZOWY „POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE” 19

Cerkiew w Kolechowicach

Kraków z Wilnem, dwie stolice Rzeczpo- cebulastą kopułą charakterystyczną dla spolitej Obojga Narodów. Szlak zwany prawosławia. Nad wejściem znajduje się Jagiellońskim w większości został wchło- ikona przedstawiająca patrona świątyni nięty w sieć współczesnych dróg. Odcinek św. Mikołaja. We wnętrzu jest kompletny w okolicach Ostrowa zachował swój histo- ikonostas sprowadzony z okolic Sanoka, ryczny wygląd szerokiego, ale nieutwardzo- w miejsce zniszczonego w czasie drugiej nego duktu i pozwala wyobrazić sobie jak wojny światowej. Świątyni towarzyszy za- niegdyś wyglądały drogi, które przemierza- bytkowa drewniana plebania „popówka” ły królewskie orszaki i kupieckie karawany. i uznana za zabytek aleja dojazdowa ob- W pobliżu Ostrowa Lubelskiego, tuż przy ramowana starymi drzewami. Naprzeciw- granicy otuliny, w Kolechowicach umiej- ko plebanii stoi charakterystyczny obelisk scowiony jest stary cmentarz prawosław- ozdobiony godłem Polski. To pomnik po- ny i używana jako cerkiew dawna kaplica święcony poległym w 1918 roku członkom cmentarna z początku XX wieku. Polskiej Organizacji Wojskowej. Posta- Z kolei przy południowym skraju Parku wiono go w 10. rocznicę odzyskania przez znajduje się inna świątynia prawosławna. Polskę niepodległości. W Dratowie znaj- Jest nią monumentalna cerkiew wybu- dują się trzy interesujące cmentarze. Naj- dowana w XIX wieku w Dratowie, w stylu starszy i trudny do znalezienia (na północ bizantyjsko­‑rosyjskim. Cerkiew wzniesiona od cerkwi) to cmentarz unicki będący po- na planie krzyża jest budowlą murowa- zostałością po nieobecnym już w okolicy ną, trójdzielną z kwadratową nawą krytą wyznaniu. Kolejny to cmentarz katolicko­ czteropołaciowym dachem zwieńczonym ‑prawosławny, między innymi z nagrobkiem 20 PARK KRAJOBRAZOWY „POJEZIERZE ŁĘCZYŃSKIE”

Andrzeja Łuczeńczyka, młodo zmarłego literata z Ludwina, zwanego „Gwiezdnym Księciem pisarzy polskich”. Trzeci z dratow- skich cmentarzy znajdujący się za prezbite- rium cerkwi, to cmentarz wojskowy, na któ- rym w 1915 roku pochowano żołnierzy armii austro-węgierskiej, niemieckiej i rosyjskiej, poległych w krwawych walkach w czasie pierwszej wojny światowej. Cmentarze z czasów pierwszej wojny światowej znajdują się także w Krasnem­ ‑Kosowie, Maśluchach, w Uścimowie No- wym i Uścimowie Kolonii. Warty odwiedze- nia jest też cmentarz parafialny w Starym Uścimowie, na którym znajduje się zbioro- wa mogiła poległych w okolicy powstań- ców styczniowych. Kaplica w Ostrowie Lubelskim Na terenie Parku zachowały się też pozo- stałości po dawnych siedzibach ziemiań- skich. Zespoły dworsko-parkowe znajdo- wały się w Kaniowoli, Jedlance, Głębokim i nad jeziorem Krasne. O ile dwory i bu- dynki z nimi sąsiadujące nie przetrwały lub całkowicie zatraciły cechy stylowe, to ota- czające je stare parki są do dziś widoczne w krajobrazie. W Nadrybiu znajduje się ciekawy obiekt archeologiczny. Odkryto tu bardzo dobrze zachowany neolityczny skrzynkowy grobo- wiec kamienny. Nagrobek zrekonstruowany z oryginalnych kamiennych płyt wyekspo- nowano przy szkole podstawowej.

Pozostalośc po cmentarzu wojskowym z I wojny światowej w Jagodnie Wydano na Zespołu Lubelskich Parków Krajobrazowych zlecenie ul. Mieczysława Karłowicza 4, 20-027 www.parki.lubelskie.pl

Redakcja Agnieszka Trawińska

Autor tekst Michał Zieliński

Konsultacja Piotr Deptuś

Fotografie Michał Zieliński

Opracowanie EURO PILOT Sp. z o.o. autorskie i ul. S. Konarskiego 3 kartograficzne 01-355 Warszawa map: tel./fax. +48 22 664 37 20, +48 22 664 50 91 www.europilot.com.pl

Korekta Jolanta Sieradzka-Kasprzak

Skład, łamanie Ewa Chmielewska

© Zespół Lubelskich Parków Krajobrazowych © Euro Pilot Sp. z o.o.

ISBN 978-83-8218-022-0

egzemplarz bezpłatny Gmina gmina gmina Uścimów Puchaczów Ostrów Lubelski

Zespół Lubelskich Parków Krajobrazowych www.parki.lubelskie.pl