P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz SOSNOWICA (679) Warszawa 2011 Autorka planszy A: Barbara Ptak* Autorzy planszy B: Izabela Bojakowska*, Paweł Kwecko*, Jerzy Miecznik*, Stanisław Marszałek** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Iwona Walentek* *Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN ...................... Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści I. Wst ęp – B. Ptak ....................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – B. Ptak .......................................... 4 III. Budowa geologiczna – B. Ptak ................................................................................ 7 IV. Zło Ŝa kopalin – B. Ptak ......................................................................................... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – B. Ptak ........................................................ 11 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – B. Ptak ................................... 12 VII. Warunki wodne – B. Ptak ...................................................................................... 14 1. Wody powierzchniowe................................................................................... 14 2. Wody podziemne............................................................................................ 17 VIII. Geochemia środowiska.......................................................................................... 20 1. Gleby – P. Kwecko ......................................................................................... 20 2. Osady – I. Bojakowska ................................................................................... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze........................................................................ 26 IX. Składowanie odpadów – J. Miecznik .................................................................... 28 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – B. Ptak ............................................................. 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – B. Ptak .............................................................. 35 XII. Zabytki kultury – B. Ptak ...................................................................................... 41 XIII. Podsumowanie – B. Ptak, S. Marszałek ................................................................ 42 XIV. Literatura ............................................................................................................... 44 I. Wst ęp Arkusz Sosnowica Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został wykonany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Pa ństwowego Instytutu Badawczego w Sosnowcu (Plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicz- nym – Pa ństwowym Instytucie Badawczym w Warszawie i w Przedsi ębiorstwie Geologicz- nym POLGEOL w Warszawie (Plansza B) zgodnie z „Instrukcj ą...” (2005). Przy jej opraco- waniu wykorzystano materiały archiwalne arkusza Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2004 w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu (Jurczak-Drabek, 2004). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w pi ęciu warstwach informa- cyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytki kultury (Plansza A), ochrona powierzchni ziemi (tematyka geochemii środowiska i składowania odpadów – Plansza B). Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Arkusz Sosnowica powstał w wyniku szczegółowej analizy materiałów archiwalnych i publikowanych, zwiadu terenowego oraz konsultacji i uzgodnie ń dokonanych w wielu insty- tucjach, samorz ądach terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ących si ę zagospoda- rowaniem zasobów środowiska przyrodniczego. 3 Materiały potrzebne do opracowania mapy zebrano w: Centralnym Archiwum Geologicz- nym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Urz ędzie Marszałkowskim Woje- wództwa Lubelskiego w Lublinie, Filiach Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskie- go w Chełmie i Białej Podlaskiej, Krajowym O środku Bada ń i Dokumentacji Zabytków w War- szawie, Instytucie Uprawy Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, Nadle śnictwie Parczew w Sosnowicy, Nadle śnictwie Włodawa, starostwach powiatowych we Włodawie i Parczewie, urz ędach gmin w Sosnowicy, Wyrykach, D ębowej Kłodzie, Podedwórzu i Starym Brusie. Dla uzupełnienia danych archiwalnych przeprowadzono takŜe zwiad terenowy w lipcu 2010 roku. Mapa przygotowana jest w wersji cyfrowej, jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar obj ęty arkuszem Sosnowica rozci ąga si ę mi ędzy 23 o00’ a 23 o15’ długo ści geo- graficznej wschodniej oraz 51 o30’ a 51 o40’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym omawiany obszar nale Ŝy do województwa lubelskie- go i znaczna jego cz ęść do powiatu parczewskiego, w skład którego wchodz ą gminy: Par- czew, Jabło ń, D ębowa Kłoda, Podedwórze i Sosnowica. Południowo-wschodnia cz ęść obsza- ru bada ń administracyjnie nale Ŝy do gmin Wyryki i Stary Brus, wchodz ących w skład powia- tu włodawskiego. Niewielki fragment obszaru w południowo-zachodnim naro Ŝniku mapy nale Ŝy do powiatu lubartowskiego – gminy Uścimów. Zgodnie z podziałem J. Kondrackiego (2001) obszar arkusza Sosnowica połoŜony jest w prowincji Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski, makroregionie Polesie Zachodnie w obr ębie trzech mezoregionów: Zakl ęsło ść Sosnowicka, Garb Włodawski i Równina Kode ńska (fig.1). Zakl ęsło ść Sosnowicka zajmuje wi ększ ą cz ęść obszaru mapy. Jest ona podmokłym ob- ni Ŝeniem wypełnionym piaskami, rozci ągaj ącym si ę mi ędzy równinami Parczewsk ą i Kode ń- sk ą na północy, a Garbem Włodawskim na południu. W okolicy Sosnowicy pojawiaj ą si ę liczne jeziora, pomi ędzy którymi przeprowadzono Kanał Wieprz-Krzna. Zaklęsło ść Sosno- wicka wznosi si ę od 150 do 160 m n.p.m. (152 m n.p.m. w dolinie Piwonii w północo- zachodniej cz ęś ci omawianego obszaru). S ą to tereny przewa Ŝnie poro śni ęte ł ąkami i lasami łęgowymi, poprzecinane kanałami melioracyjnymi. W południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza Sosnowica zaznacza si ę wyra źna elewacja nale Ŝą ca do Garbu Włodawskiego. Jest on łagodnym asymetrycznym wzniesieniem morenowym. Garb Włodawski ma kilkadziesi ąt metrów wysokości wzgl ędnej, przy czym w najwy Ŝszym miejscu osi ąga 212 m n.p.m. (koło Marianki w południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza). Region ten jest przewa Ŝnie zalesiony. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Sosnowica na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica prowincji, 2 – granica makroregionów, 3 – granica mezoregionów Prowincja: 31 – Ni Ŝ Środkowoeuropejski Podprowincja: 318 – Niziny Środkowopolskie Mezoregion Niziny Południowopodlaskiej: 318.98 – Wysoczyzna Lubartowska Prowincja: 34 – Wy Ŝyny Polskie Podprowincja: 343 – Wy Ŝyna Lubelsko-Lwowska Mezoregion WyŜyny Lubelskiej: 343.16 – Płaskowy Ŝ Świdnicki Prowincja: 84 – Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski Podprowincja:845 – Polesie Mezoregiony Polesia Zachodniego: 845.11 – Zakl ęsło ść Łomaska, 845.12 – Równina Kode ńska, 845.13 – Równina Parczewska, 845.14 – Zakl ęsło ść Sosnowicka, 845.15 – Garb Włodawski, 845.16 – Równina Łęczy ńsko-Włodawska Mezoregion Polesia Woły ńskiego: 845.32 – Pagóry Chełmskie Obszar arkusza Sosnowica charakteryzuje si ę do ść monotonn ą rze źbą terenu w cz ęś ci środkowej i północnej oraz urozmaicon ą w częś ci południowo-wschodniej, gdzie zaznacza si ę rze źba typu glacjalnego i wodnolodowcowego (Dolecki i in., 1990). 5 Pod wzgl ędem klimatycznym obszar arkusz Sosnowica nale Ŝy do