Landgoederen En Groene Gebieden Gemeente Heemstede
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ruimtelijke visie landgoederen en groene gebieden gemeente heemstede ONTWERP juni 2004 projectnummer 80.57.01.02 INHOUD I inleiding 1 I 1 aanleiding 1 2 leeswijzer 2 II ontstaansgeschiedenis heemstede 3 1 ontstaan 3 2 occupatie 4 3 landgoederen en buitenplaatsen 4 4 stedelijke ontwikkeling 5 eren en groene gebieden | 5 landschappelijk mozaïek 5 III beleid en planvorming 6 1 inleiding 6 2 rijk 6 3 provincie 9 4 regio 13 5 gemeente 13 | ruimtelijke visie landgoed IV ruimtelijke ontwikkelingsvisie 17 1 inleiding 17 2 ruImtelijke hoofdstructuur 18 3 uitwerking per deelgebied 19 V functionele ontwikkelingsvisie 25 1 recreatie 25 2 verkeer 28 3 water 28 4 ecologie 30 VI het vervolg… 33 © 2004 SAB i.o.v. VII literatuur 34 I INLEIDING de openbare toegankelijkheid van veel landgoederen te vergroten. Dit boekje bevat het eerste deel van de studie, de studie naar de karakteristieken van de landgoederen en groene gebieden op gemeentelijk schaalniveau. Het tweede deel van de studie gaat 1 1 aanleiding na onder welke voorwaarden welke uitbreidingsmogelijkheden of functieveranderingen op het landgoed kunnen worden toege- De gemeente Heemstede heeft een uniek karakter. Op zich is de staan. De volgende stap is om de twee notities in één nieuw be- ligging tussen zee en stad al speciaal te noemen, maar het grote stemmingsplan voor alle groene gebieden en landgoederen in aantal landgoederen en aaneengesloten groengebieden, dat als Heemstede te vervatten in plaats van de huidige veertien. een contramal over het stedelijk gebied ligt, maakt Heemstede tot een gemeente met bijzondere kwaliteiten. Ter illustratie: De ge- meente meet ca. 964 ha, waarvan ca. 470 ha. deel uitmaakt van eren en groene gebieden | de landgoederen! Men woont als het ware altijd ‘in’ of ‘aan’ het groen. door de ligging van Heemstede in een verstedelijkte omge- ving spelen de groene gebieden en landgoederen op zowel ge- meentelijk als regionaal niveau een rol van belang waar het om de recreatieve aspecten gaat. Om verschillende redenen neemt de druk op deze groene gebie- den en landgoederen toe. Ten eerste is daar natuurlijk de alge- mene druk om stukje bij beetje van groengebieden woongebied te | ruimtelijke visie landgoed maken. Gelukkig is hiervan in Heemstede minder vaak sprake. In Heemstede speelt echter wel een specifiek probleem: van veel landgoederen stijgen de exploitatielasten door hun omvang en complexiteit. Om deze reden wordt door veel eigenaren gezocht naar een functieverandering of uitbreiding van de bestaande func- ties op de landgoederen. Deze trend kent zowel positieve (het in stand kunnen houden van de landgoederen) als negatieve (het ongecontroleerd bebouwen van landgoederen) aspecten. Om deze reden heeft de gemeente Heemstede, conform het ISV- programma “Heemstede 2015”, besloten te laten onderzoeken wát de belangrijke kenmerken zijn van de landgoederen, hoe deze behouden of versterkt kunnen worden en hoe en onder welke voorwaarden functieverandering of –uitbreiding kan worden toe- gestaan. Een belangrijke doelstelling hierbij is om in de toekomst 2 leeswijzer Het plangebied waarop dit rapport betrekking heeft bestaat uit de landgoederen en groene gebieden gelegen in de gemeente Heem- Het doel van dít rapport is te bepalen welke rol de landgoederen stede. 2 en groene gebieden in de gemeente Heemstede vervullen in de ruimtelijke structuur van Heemstede als geheel. Hiertoe wordt de ruimtelijke en functionele structuur van de gemeente Heemstede beschreven voorzover van belang voor de landgoederen en groene gebieden. Alvorens in te gaan op de ruimtelijke en functionele structuur worden de achtergronden van het plangebied beschreven. Deze achtergronden zijn richtinggevend voor de ruimtelijke en functio- nele visie die wordt ontwikkeld. In zijn geheel bestaat dit rapport ndgoederen en groene gebieden | uit de volgende onderdelen: Beschrijving van achtergronden: • ontstaansgeschiedenis (hoofdstuk 2) • beleid en planvorming van rijk, provincie, regio en de gemeente (hoofdstuk 3). Na te streven ontwikkelingsvisie: • ruimtelijke structuur (hoofdstuk 4) • functionele structuur (hoofdstuk 5). sab•arnhem | ruimtelijke visie la In het deelrapport ‘Visie per deelgebied’ wordt uitgewerkt wat de ruimtelijke en de functionele visie betekent voor de verschillende landgoederen en groene gebieden afzonderlijk. Daartoe worden de gebieden eerst nauwkeurig beschreven en vervolgens van uitgangspunten/randvoorwaarden voor de toekomstige ontwikke- ling voorzien. Tevens wordt in de ‘Visie per deelgebied’ uitgewerkt op welke wijze ieder gebied afzonderlijk in hoofdlijnen zal worden be- stemd. II ONTSTAANSGESCHIEDENIS 3 HEEMSTEDE 1 ontstaan Vanaf ongeveer 3000 voor Christus werden langs de Hollandse kust tijdens afwisselende perioden van zeespiegeldaling en – eren en groene gebieden | rijzing zandbanken gevormd. Deze evenwijdig aan de kust lopen- de zandruggen (strandwallen) werden afgewisseld door langge- rekte lagere gebieden (strandvlakten). De zee en de rivieren zetten in deze vlakten klei af. Er ontstond een voedselrijk gebied, waar plantengroei mogelijk was. Door de hoge grondwaterstand ont- stond uit deze plantenresten een dik veenpakket. De herhaling van dit proces veroorzaakte een reeks van evenwijdig lopende strandwallen en strandvlakten. De strandvlakten werden in droge- | ruimtelijke visie landgoed re perioden overstoven door zand, terwijl in tijden van hoge zee- waterstand de zee door de kustwallen heen brak en er grote bin- nenzeeën ontstonden. De vorming van dit duinlandschap duurde voort tot in de 17e eeuw. Voordat de eerste bewoners zich in het gebied vestigden waren de strandvlaktes voor een groot deel begroeid met natuurlijk bos, elzenbroekbos op het veen, en een droger bostype, het eiken- berkenbos op de zandige strandwallen. Uiteindelijk heeft dit geresulteerd in een noord-zuid gericht pa- troon van strandwallen en strandvlakten die de landschappelijke onderlegger van het gemeentelijk grondgebied van Heemstede vormt. landschappelijke onderlegger 2 occupatie 3 landgoederen en buitenplaatsen De occupatie van het gebied vond plaats door het ontstaan van Vanaf de tweede helft van de 17de eeuw trad er een verandering op 4 bewoningskernen, de aanleg van wegen op de strandwallen en de in het gebied. De gegoede burgerij wilde zich in die tijd spiegelen ontginning van de venige strandvlakten ten behoeve van agrarisch aan de adel en meet zich daarom een eigen “kasteeltje” of land- gebruik. goed aan, vaak op de plek van de hofsteden. Zij kochten bezittin- De oudste aanwijzingen voor menselijke aanwezigheid in Heem- gen op van verarmde edelen en kochten oude statige boerderijen stede dateren uit de periode ca. 250-125 v. Chr. De daarop volgen- om deze te verbouwen tot landgoederen. Als gevolg hiervan ont- de aanwijzingen voor menselijke aanwezigheid dateren pas weer stonden langs de Herenweg in de 17e en 18e eeuw onder andere de uit de Late Middeleeuwen. volgende landgoederen en buitenplaatsen: Berkenrode, Oud Ber- Vanaf de 13de eeuw kwamen in het gebied lokale edelen op die kenroede, Ipenrode, Huis te Manpad, Hartekamp en Kennemer- hun greep op het gebied proberen te versterken, met als concen- oord. tratiepunt kasteel Heemstede, gelegen nabij het huidige Oude Rond de verschillende buitens werden in opdracht van de eigena- ndgoederen en groene gebieden | Slot. Dit heeft geleid tot het ontstaan van de Heerlijkheid Heem- ren tuinen aangelegd gebaseerd op de Franse barok- en later op stede welke het gebied van de tegenwoordige gemeenten Heem- de Engelse landschapsstijl. Binnen deze tuinontwerpen werden stede en Bennebroek omvatte. naast vijverpartijen ook bouwwerken geplaatst zoals theekoepels, Steeds meer mensen vestigden zich in de Heerlijkheid waardoor oranjerieën en belvedères. langzamerhand een dorpskern ontstond met als middelpunt een Hiermee is de kenmerkende landschapsstructuur bepaald. Een kapel. In 1466 gaat een deel van de Heerlijkheid een eigen Heer- structuur die in hoofdzaak bestaat uit de beboste en bebouwde lijkheid vormen; Heerlijkheid Berkenrode. strandwal die aan weerszijden begrensd wordt door lager liggend De strandwallen waren gedurende geruime tijd de enige bewoon- open weidegebied met waterlopen. bare delen in het landschap en daarop ontstonden dan ook noord- De aanwezigheid van de landgoederen had ook een duidelijke zuid lopende nederzettingen. impact op de samenstelling van de bevolking en de beroepen die sab•arnhem | ruimtelijke visie la De nederzettingen werden met elkaar verbonden door wegen die zij uitoefenden. Naast de bewoners van de buitenplaatsen, rente- langs de rand van de strandwallen lagen. Een voorbeeld hiervan is niers, zelfstandige ambachtslieden en neringdoenden (kleinhan- de Herenweg. Langs de wegen werden hofsteden, herbergen en delaren), bestond de bevolking hoofdzakelijk uit arbeiders die buurtschappen (bijvoorbeeld De Glip) gesticht. hun werk vonden op de buitenplaatsen (tuinlieden, koetsiers, Van grote invloed was de ontwikkeling van de bloembollencultuur palfreniers (koetsbedienden), huisknechten), blekerijen en en de blekerijen binnen Heemstede, in de tweede helft van de 16e bloembollenbedrijven. Op de gronden buiten de buitenplaatsen eeuw opkwam. Het zand van de strandwal en binnenduinen werd bestond het grondgebruik voornamelijk uit bollenkwekerijen en afgegraven en verkocht aan Amsterdam. Zo ontstonden de zoge- blekerijen. Dit waren indertijd dan ook de belangrijkste bronnen naamde ‘zanderijgronden’. Voor de afvoer werden de Blekers- van bestaan in het gebied. vaart en de Zandvaart gegraven. De overblijvende gronden waren