Oud-Heemstede-Bennebroek

19e jaargang No. 67 Febr. 1991 Bestuur:

G. Schuitemaker, voorzitter t Hooft-va' Mevr . LM . r Lindennde , Ussellaan 7, Wilhelminaplei, l n 210HEEMSTEDA V 5 E 2103 GS HEEMSTEDE tel. 023-288916 tel. 023-292631

W. Verspoor, secretaris J.L.P.M. Krol, archivaris Franz Leharlaa7 n7 Joh. Verhulstlaan 26, 2102 G J HEEMSTEDE 210T HEEMSTEDX 2 E tel. 023-283068 tel. 023-282977

K. de Raadt, penningmeester Mevr . Nierhoff-BaH . x Kerklaa, b 9 n4 Lage Dui, n2 2101 HL HEEMSTEDE 212BENNEBROEG C 1 K tel. 023-280641 tel. 02502-8014

A.J. Olthaar, ledenadministratie Glipperdree, 82 f 2104 WL HEEMSTEDE tel. 023-292824

Contributie minimaa . 15,f l -

Giro 27.35.06 t.n.v Penningmeestee d . r v.d. Vereniging Oud-Heemstede Bennebroek te Heemstede.

Foto voorzijde: Minerva Theater in Heemstede Foto achterzijde: Geleerde Man Va redactie nd e

Zoals U ziet, is het uiterlijk van ons het "Paradijs" later "Meer en Bosch" periodiek veranderd t opzeMe . t en Een wandeling langs de Bui- wordt hie t woorrhe d periodie- kge tenplaatsen van Heemstede in de bruikt daa naae d r m Niewsbries i f voorzomer van het jaar 1847.) vervallen l jare a e naa s Di n. mwa heef j zic l hi bekendheita h d ver- niet meer t ingankorrektme s g Du . worven. van deze jaargang doen we het In dit nummer zult U de agenda maar zonder naam. Mocht iemand van onze voorgenomen aktivitei- echte passendn ee r e naam weten, aantreffenn te . dan horen wij dat graag. Probeert U de data zoveel mogelijk De hee . PeperC r heeft zich bereid vri e houden!t j ' verklaar mede-redacteus dal e rme te werken aan ons tijdschrift. Als W.V oud-bestuurslid en schrijver van enige boekjes (Historie Hofstede Wis Nicolaewa s Baron Sohiee rd Vermandois?

De naam Adriaan Pauw is in der in de publiciteit gekomen. Toch Heemstede en Bennebroek een hogj hi heef ek functieoo t s bekleed begrip. Aan Adriaan Pauw Sr., t bestuulands inhe on .n Adriaarva n Staatsman en Ambachtshee randere d va n e e. kindereJr e d n nva Heemstede eeuw17 e ,d zijn i en grote "grote" Adriaan Pauw zijno z , veel boeken en artikelen gewijd schadue d , n i g n lijkwer va t hetwa , recente d n i g e tijdno velp k O .e oo hun vader gebleven. manieren worde , zekewe nn i r Heemstede, aan hem herinnerd. Nog minder hebbe e "aanged n - e kunneW n stellen t zijda n, naam trouwden" in de familie Pauw de en (landelijke) betekenis in onze schijnwerpers op zich gehad. Toen gedachten blijft voortleven, ook al Adriaan Pau169n i . 7w Jr overleed is het al bijna drie en een halve werd zijn 48-jarige dochter Anna eeuw geleden dat hij overleed en al Christina Pauw Ambachtsvrouwe bijna twee eeuwen Heeme d t da ,- van Bennebroek. Zijn enige zoon steedse Ambachtsheerlijkheid van Dirs eerdewa k r reeds overleden. de familie Pauw in andere handen Anna octobe4 Christin p o s r wa a overging. 1671 getrouwd metNico/as Baron Sohier de Vermandois. Adriaan Pauw Jr., die van 1653 tot Widezs ewa e baron wetet ?e Wa nw zijn doo 169n di 7 Ambachtshee echte d j -hi t rda n da m meehe n rva n Bennebroeva k was vees i , l min- e Ambachtsd n va genoo s - wa t

Huis te Bennebroek, zoa/s het was na de grondige verbouwing in de jaren 1860/64. Het werd afgebroken in 1972. vrouw Bennebroekn eva ? trachte t vergaardhe t nme e vermo- Nicolas Sohier werd 17 mei 1645 gen t dez ervenu da , ezo t aan he , - p Meëresteyo j Beverwijbi n - ge k t huihe n sziei n Sohiert nva he t da , boren. Hij was de zoon van Con- Frankrijk had, in Nederland te stanti decemben7 1 Sohier p o e di , r doen herleven. Constantin en later 1644 eigenaar was geworden van ook z'n zoon Nicolas hebben ge- Kasteel Oud Poelgeest te Oegst- probeer dezn daa e wen goeo z s d geest naae .D m doe vermoedenl ta , mogelijk te voldoen. Behalve het familie d t da e Sohier afkomstis gwa Kasteel Oud Poelgeest met veel uit Frankrijks inderdaawa t Da . d lan omheer de n koch andern me t e e eeu16 wn e i d n i s t gevalhe wa j zi ; heerlijkhede onroerendn ne e goe- verbane daad t r plaatme d s vin- deren. Uit de erfenis van de Graven dende godsdienstoorlo e ver(d g- van Egmond verkreeg Constantin volgine Hugenotend n gva ) vanuit Warmenhuize n Crabbendame n . Zuid-Frankrijk uitgeweken naar Door zijn huwelijk met Catharina Nederland. Coymans kwam ook Meresteyn op De grootvader van Nicolas Sohier zijn naam 165n I . 6 werd Constan- verwierf, wonen Amsterdamn di n i , tin Ridde . Miche Orde St d n n ri e va l e handed l grote rijkdommenp O . 165n i n 8e wer dooj dhi Duitse rd e zijn sterfbed liezijj hi tn zoon Con- keizer verheven tot Rijksbaron de stantin belove koopmansstane nd d Vermandois. voorgoed vaarwel te zeggen en te Na het overlijden in 1670 van Con-

Kasteei Oud Poelgeest omstreeks begin deze eeuw. De beide torens op het kasteel werden 2e helft 19e eeuw in opdracht van J.H. Willink daarop gebouwd. stantin Sohier gingen veezijn nva l wild) te l e(a feestt wa -n gevolee n gva eigendommen en titels over op zijn t avonRijnlandhuihe n di a zijn s n zoon Nicolas jaan ee r e lates di , rdu benoemin t hoogheemraadgto . Zijn trouwde met Anna Christina Pauw bijzetting in het familiegraf in de van Bennebroek. Dit echtpaar kreeg Herv. kerk van Bennebroek was twee dochters e oudsteD . , Anna voor Severijn Terwelburg, schout Catharina, overleed op 15-jarige secretarin e Bennebroekn sva , aan- leeftijd (1672-1687) e tweedeD . , leiding de volgende verklaring (op Adriana Constantia, geboren in papier e leggent f a ) : 1675, volgdein 1719 haar moeder "Als t Godohe t Almachtig- hge Ambachtsvrouws al p o Benn eva - lieft heeft op den 14 Februari nebroek Zij was als Barones Sohier 1690 uijt dese werel e halet t n e Vermandoid e laatstd - s Am e n HooghEdde . Heer Nicolaes bachtsvrouw Bennebroen eva t kui Sohier de Vermandois, in 'Sijn het geslacht Pauw e opeenstaD . - leven Heere van Warmenhuijse pelin eigendommen gva rechn ne - Crabbendamme, Out Poelgeest, ten betekende, dat Adriana Con- Merestein, etc., Hoogheemraet stantia Sohier zictooien t hko nme van Schielant, etc. sijnde d e titele d s Vrouw Bennebroekn eva , laeste wettige mansoir (man- Poelgeestd vanOu Warmenn va , - nelijke afstammelingt he n va ) huizen n Crabbendamva , n va , geslagte Sohie Vermandoise rd , Meeresteyn, etc. Behalv Bennen ei - ^ hetwelcke doot he voorr - Poelgeesd Ou broep o n tk e woond e schreve afsterven geeijndigt is; ze bepaalde delen van het jaar in ende op dat hierhalve niemant Den Haag grot,n waaee ee rz staa t oijt sich.dese wapenen, naam voerde. In 1735 overleed ze, on- ofte geslagte aenmatige, so hebbe gehuwd en kinderloos. Evenals t behoorlijcickme k respec- de t haar zuster, haar ouders en groot- selv desn ei e grave nedergelegt ouders wer bijgezej d zi t fami he n -i t in uw aller tegenwoordigheijt, ad liegra Herve d n i f . ker Bennen kva - perpetuam mei memoriam. broek e AmbachtsheerlijkheiD . d Gedaen binnen Bennebroeck Bennebroek ging na veel en langdu- desen 3 Maert 1690, bij mij rig geharrewar over haar erfenis in Severijn Terwelbrug, secretaris andere handen over. De nieuwe aldaar". Ambachtshee t Huihe Bene st n i r - e familiD e Sohie Vermandoie d r s nebroek e Bruinwerd . dW . 169n i s mannelijkn 0i wa e s lijdu n Kereteruu n e gn w naa r haar vader uitgestorven e enigD . e broen va r Nicolas Sohie Vermandoise rd j Hi . Nicolas was namelijk eerder reeds was nog maar 45 jaar toen hij in kinderloos overleden. Leiden overleed, naar verluids al t Als herinnerin Nicolan gaa s Sohier zilverende van coilectebelletjesEen in de Herv. kerk van Bennebroek. Op de bel het familiewapen van Baron Sohier de Vermandois.

zijn er in de Herv. kerk van Benne voorgevee -d t p zieno e he t t n da , lva broe tweg kno e zilveren collecte- kasteel, boven de ingang, nog het belletjes, verbonde e zgnd .n aa n alliantiewapen van het echtpaar hengels (collecte-zakken met lange Willink-Willink {neef en nicht) prijkt stok). Er zullen echte ver g kasteet r -no he weinin k i r loo e t g da n e kerkganger t horehe j snbi zijne di , wijzingen naar deze eigenaars zijn van het belgerinkel er aan denken, (Willinkkamer, wapenaanduiding, dat drie eeuwen tevoren deze bel n Baro- va nk e.a.) SohierOo . e d letjes door Baron Sohier de Ver- Vermandoi t kasteehe g n i r no l e s si mandois vanui Huit the Benne e st - een wapenbord. Zeer de moeite broek aan de kerk werden cadea- Mo u n ee waar p o daarm . o d bv , gedaan. numentendag, eens te gaan kijken. Een aardige bijzonderheid is nog, dat Kasteel Oud Poelgeest niet al- Bennebroek, nov. 1990 leen enkele eeuwen terug (via M. Verkaik Sohier de Vermandois) eigendom n Ambachtsvrouee n va s wa n wva Bennebroeke d n i t , di doc t da h vorige en begin deze eeuw op- nieu t gevawhe l was e familiD . e Bronnen o.a.: Willink namelijk wer 185n di - 6ei Adriaan Pauw (1585-1653) door - ge t t kasteegenaadi he s i n n e lrva H.W.J. de Boer/H. Bruch bleve t aardis 1940i nto t m gHe o . Leidse Jaarboekjes 190 190n 4e 7 Legendevorming en volksgeloof in Heemstede en Bennebroek (1)

"Wonderlijke vertellingeen uan hoort onder het Bernadietenkloos- monnik in Heemstede" n bewaaree t terUi . d gebleven lijst van ingetreden pater n lekene s - Aldus omschrijf geleerde d t e Leidse broeder singetredenee blijkd t da t n pastoor Hugo Franciscun va s uit talrijke ambachten en steden in Heussen (1654-1719) een verhaal Holland afkomstig waren, doch in diens "Historia episcopatum foe- geen enkele was afkomstig uit deratii Belgii (Leiden, 1719- de 2 , Heemstede t betekenDa . t geens- len). H. van Rijn bezorgde een ver- zins dat onze gemeente geen bij- talin t velme ge aantekeningen i n drage geleverd heeft aan het spiri- twee editie welkn sderdt va ehe n ee tuele leven in de middeleeuwen. vierde deel, uitgegeven te Leide Heemstedn nva n DirJa n ke e waren in 1726 "Kerkelijke Historie en geziene monnike t Karthuihe n i n - Outheden der zeven vereenigde zer-klooste e n Leuveni rwi n va , provinciën...", gegevens bevatten laatstgenoemd kontakn i e t stond over Rijnland en Kennemerland. met Erasmus Engelbertun e , n va s Deze foliant, verlucht met gravures, Heemstede, telg uit het adellijk ge- is recent in het bezit gekomen van slacht van die naam, stond na 1510 de gemeentelijke openbare biblio- als proost aan het hoofd van de theek Heemstede. Met name de Sint Servatiuskerk in Maastricht en oorkonde betrekkine ndi g hebben wordt koperealdaan ee p ro n plaat e stichtind p o g tussen 145n 5e op zijn grafsteen geëerd als "Incly- 1458 van het Bernardietenkloos- tus Hemstedius" (= beroemd ter zijn in deze uitgave in extenso Heemstedenaar) godvruchtige D . e gepubliceerd. Deze abdij die onder monnik waarover onze legende supervisie van het Cisterciënser- gaat was weliswaar afkomstig uit klooster "Marienhave e t War" - Heemstede, maa ingetredes i r n ni mond tot stand kwam is op 27 juni kloostet he Onzn rva e Lieve Vrouwe 1572 blijkens een dagboeknotitie Visitati Haarleme t "Act e d n i ae ,di van Willem Janszoon Verwer "ge- Sanctorum" wordt omschreven als brocken ende geplondert" (1). ordeli r Regulierdde e Kanunniken Nader onderzoek leert dat de won- n Sinva t Augustinus volgent he s derlijke vertellin onzn gva e monnik Kapittel van Windesheim, welke "van Heemstede" feitelijk niet thuis- leefden vanuit de geest der Mo- derne Devoti e plaatseed (2)n I . - van een Romeins decurio (hoofd- lijke historische literatuup o t to s i r man) leefde in de vijfde eeuw en heden enkel door onderwijzer wordt thans genoemd de Apostel H.H.B.n Binnewiertzi n éé t me z van Ierland. Hij missioneerde in dat aandacht besteelegende d n daa e land en organiseerde de Ierse kerk n anoniemee n va e monnit ui k t territorialme e bisschoppen naar Heemstede bladzijdp O . ove8 2 e r latijns model. Saint- Patricpa e d s ki t Kloostehe r schree- ge f e hij"D : troon van Ierland en zijn naamfeest schiedkundige Hoynckvan Papen- maart7 (1 ) wordt nationaal gevierd. drecht in de acta sanctorum, op het De gehele middeleeuwen zijn le- . PatriciuH n de leve sn spreeknva t vens van de heilige Patricius ge- van een monnik of regulieren schreve e loo d r r zij e pn de i n n ne kanonnik van Eymstede (Heemste- eeuwen talrijke legenden rond zijn de), die zeer vroom van leven, stipt persoon ontstaan. de kloosterregelen volbragt". Vat verhaahe n l "Patricius' vage- De "Acta Sanctorume " d (lat = . vuur" t wordda , t gerekene d t dto handelinge r heiligende n ee s i ) visioenliteratuur, bestaat ook een kritische levensbeschrijving van onvolledig bewaard gebleven alle heilige t nauwgezenme t bron- Nederlandse berijming (434 vers- nenonderzoek, waarbij gebruis i ke 14 e d t begiregels he n t va nui ) gemaakt van handschriften, ar- eeuw, evenal n prozavertellinee s g cheologische vondsten, over- uit 1387, teruggaand- la e d p o e leveringen, plakkaten, oorkonden, tijnse Patricklegend cistere d n -eva middeleeuwse literaire werken e n ciënser Henr - f Saltreo y om t ui y kronieken enz. Het initiatief van streeks 1189. deze uiteindelijk gigantische reeks heiligenlevens nam in 1603 de Utrechts-Antwerpse jezui'et J.H. Rosweijd s voortgezei n e e t door bekende Vlaamse jezuïeten als Jan (van) Bolland en Daniël (van) Papenbroeck e dood n va a dn , eerstgenoemd n 166i e 5 voort- gezet door het schrijverscollege, genaam e Bollandistend . De legend onzn eva e Heemsteedse kanunnik handelt over diens pel- grimage naar Sint Patricius' vage- vuur in Ierland. e heiligD e Patricius (Patrick), zoon Over dit vagevuur van S. Patricius e legendD e over onze anonieme en het bedrog daaromheen ge- monnnik uit.Heemstede luid- al t pleegd schree e kerkhistoricud f s dus: Ten tijde van bisschop David n Heusse zijn va i n k beschrijnoo - van Bourgondië en paus Adrianus ving van het klooster Oostbroek in t klooste he ) leefd Vn (4 Ii n r va re het deel betreffende Utrecht. O.a. Heemstede (moet zijn Schoten; Erasmus, Rabelai Burton se n heb- t gewesHhe . K. n i ) t Hollann ee d oven t vagevuube di r r geschreven vrome monnik. Nadat hij vele jaren t purgatoriuhe n e Goddee d mn i - devoot volgens de regels van het lijke Komedie van Dante zou hier- Kapittel van Windesheim had ge- door geïnspireerd zijn. leefd heeft hij - onbekend door wat Saint Patrick zou in een grot veertig gedreven - de prior verzocht in een dagen hebben gevast en als gevolg strengere orde te mogen intreden hiervan een visioen van het hier- dan wel als arme bedelaar een pel- namaals hebben gehad. Een pau- grimstocht naar andere landee nt selijk edict in 1497 uitgevaardigd mogen maken. Uiteindelij s ziji k n diversn e e Ierse parlementswetten verzoe- kbe l ingewilliga j hi s i n de n va g spijn da te e td vindep o t nto delend Ierlann ei d terechtgekomen vandaag pelgrimages naar de grot teneinde kennis te maken met St. op Lough Derg in Donegal plaats. Patricius' vagevuur waarover hem De bedevaart naar die plaats wordt via medebroeders reeds veel ter beschouwd als buitengewoon ore was gekomen. Bij de grot op zwaar t komHe . t nee p drio r e Station Island aangekomen i n dagen p barrevoetsvasteo n e n e Lóugh Derg, in het graafschap Do- penitenties staat .He t vas vanat tda f negal, begaf de monnik van Heem- zesde d voornamelijn ee k sedere td stede zich naa t overste rd he n eva 13e eeuw pelgrims naar het ei- klooster aldaae vraget t m o rhe n landje gaan, waar door Patricius vagevuur te mogen betreden. De aan berouwvolle zondaars de gele- prior wees de broeder van Heem- genheid geschonke ziju nzo zich stede er op dat enkel de bisschop bi e jhels d leve n e nva straffe n e n bevoegd was hiervoor toestem- hemelse vreugden te overtuigen. In min verlenene gt bisschopt he p O . - 1398 maakte Jan van Brederode pelijk paleis aangekomen wilde ed boetetochn ee t naar Ierlana n n de bediende aanvankelijm he n k niet terugkomst stichtte hij in 1399 een woore t d staan omda t beden hiee j - e kaped n Santpoorn i va l r ee t to t laar en geldeloos was. De monnik Almachtig n Sine td PatrickGo e , dip zijo e n voettoch l heet a t wa l welke kerk tijdens de oorlogshan- hindernissen had genomen hield delingen van 1572 in Velserbroek stug vol, maa e bisschod r p liet is verdwenen (3). wete t volgenda n e regeld s n ee s

8 gelm dso betaal moeteu dzo n wor- op uit het diepe gat. De monnik was den. Omdat de monnik arm was en verwonder n behoorlije d k boos, bisschoe d p wis overtuigee t t t nda omda niej d geledenhi tha t , noch het kopen van een gunst zijn ziel iets gezien of gehoord. De ingeze- u bezoedelezo n verkreeg .hia n j tenen ter plaatse wisten hem te ver- enig talmen een voorspraakbrie ft wondehe telle t da nr niet meer om die aan de Prins van de land- voorkwam maar "happig op geld streek Donegae di tonene t l k Oo . en gewin" hielden ze het geloof in eist eerstn ei e instantie enige pen- het oude mirake stann i l n zeide - ningen, maar toee inzaj d nt hi gda den dat de zuivering nog inciden- monnik geldeloos was heeft de teel plaatsvond. prins permissie gegeven om de grot Alles overwegende is de monnik e bezoekent e brieved t n Me va n. naar Rome gereisd teneinde d j ebi bisschop en prins ging de monnik paus gedaan te krijgen dat aan dit terug naa e priord r , welke laatste bedrog een einde zou worden ge- mededeeld Hollandee d t eda r eerst maakt. Uiteraard kreeg de eenvou- een aalmoes aan het klooster zou dige monnik van. Heemstede geen moeten geven, hetgeen algemeen direkte toegang tot de paus, doch gewoonte was. e Penitentiarisd n aa n n hiko jee , Daaraan kon niet worden voldaan. kerkelijk hoogwaardigheidsbekle- Om van het gezeur af te zijn heeft der met bijzondere volmachten, - overste d zijn neaa kerkbewaarder omschreven als "een eerlijk en ker- opdracht gegeven de monnik van kelijk persoon" - onder ede verslag Heemstede naar de plek te begelei- t voorvadoehe n Ierlandnn va li e .D n nada de e eers t Lichaadi t he t m paus nam dit bedriegen van sim- van de Heer had genuttigd. Met pele zielen zeer stuurdhoon e p go e een lang touw liet men hem vervol t pauselij-he brien t ee me fk wapen onderaardsn genee n si e poel zak- bezegeld naar zowel de bisschop, ken na hem een stuk brood en een prinopdrache d prios t sal r- me ton kopje wate hebbee rt n gegevem no middellijk de ingang van het zo- de bedelaar te sterken in zijn te ver- genaamde Patricius' vagevuue t r wachten strijd tegen de duivel. vernielen. e monnid Daa t n Heemza rva k - gemelde d n "Zoda s eoi Broeder, stede dan ondergronds "sidde n Pausselijkede - t me n brief, weder rende en beevende" en de gehele naar Ierland gezonden e BisD . - nacht biddende,- omdamo k el t schop Prine d r ,plaatze e sde d n e , ment de aankomst van de duivel Prior, den Pausselyken brief gezien kon worden verwacht. Bij het och- hebbende, hebbe e plaatnd r de s tendkrieken liee kerkbewaarded t r bedriegerye eenemaale verdelgt, t touhe w viere tron ne monnie kd k en den paus door hunne brieven, t verdelgekennida n sva n gegeven." na Christus gesticht zijn door een De Schryver meent dat het mirakel Fries edelman Benno of Keno ge- daar opgehouden was: en, was 'er heten, die zich in 't broek (= laag nu geen Patricius Vagenvuur meer; drassig veenland) vestigde, welke het was 'er, volgens hem, evenwel plaats aldus naar zijn naam Benne- geweest. Maa zouwk i r r voo'e t r broe zoon gehetenee s k i n s wa j Hi . e houdelestd t e da nMonnike n van Heico en afkomstig uit Fries- noc beste hd geweestn ezy liey Z -. land. Vandaar trok Diederikn ee , ten dien Kanonnik van Heemstede kleinzoon van Askon, de eerste slegts in 't Vagenvuur nederzak- hertog der Friezen, met vier andere ken, zonder hem het Vagenvuur te edelen naar Noord-Holland en doen lyden, en door allerhande name d Diederi t jaa4 he 33 r n ki vertooningen van duivels en mon- titen koninva l r West-Friezegde n sters vervaar maakene dt . Maae rd aan. Monniken van ouder tyden zullen Geografisch probleem is nochtans gemaaktt wa o zo e duivels vertoont dat Bennebroek veel zuidelijker ligt geraat wa gerommeln o se zo n e a ,j dan de andere genoemde plaatsen: e vreeselijkstd e vertooningee di n Medemblik, Opdijk, Wijdenes en zy bedenken konden, gemaakt Winkel. Vermoedelijk is een vergis- hebben reizigern Ee . eenvoue di , - sing gemaakt met het plaatse Ben- Vagenvuut dighe genoem o s grwa ningbroek, in de tegenwoordige in Ierlan e t gaad n zoekenn e , gemeente Noorder-Koggenland, daarby doo e naarhein d r de n va t ten noorden van Hoorn. nacht n alle vreeselijke , di e e ver- n delTe e doet zict probleedi h m tooningen half dood zijnde, zal oo t legendarischkhe k voot oo me r e eenvoudig genoe geweesn gzy m to nonnenklooste t volgenda r s broe- al die grimassen en fratzen voor der Jan van Leiden {15e eeuw) in duivelsche aanvechtingen aan te 942 zou zijn gesticht in Benne- nemen", aldus H.F. van Heussen broek "niet ver van Haarlem bij het verwijzend naa speurdee d r r naar dorp Heemstede" J.W. Mr .. Groes- oude bronnen C.P. Hoynck van beek, in publikaties van 1965 en Papendrecht. 1982, meen t Benningbroeda t n ki West-FrieslandA bedoelH . Dr . dis van Vessem (jaarboek Haerlem De oorsprong van Bennebroek en 1978) bestrijdt dat met historische het legendarische klooster argumente mondee wijsd n ne p o t - Volgen n sagn welkee sva ee d e linge overlevering in de historio- oudste bro s Martinui n s Hamco- grafie. niu n i zijs n "Frisia" (Franeker, Volgen n berichee s t verplaatste 1620 Bennebroeu zo ) k ron0 d30 graaf Dirnonnee d I kI Egmonn i d

10 onder leiding van zijn zuster, de Rijmkroniek van Melis Stoke uitgaf abdis Arlinda naar elders vanwege ontmaskerde Reinier de Graaf, de woestheid der (West)Friezen, graveur te Haarlem, als de wer- onder de vreemdsoortige bepaling kelijke schrijver. dat geen nieuwe kloosterlingen Sensationeel ook was even na mochten worden aangenomen. 1800 de vindplaats van een steen "Zij gingen derwaarts om uit te ster- in Bennebroek, bekend als "De ven" aldus een 19e eeuws kerk- steen van Velleda", gevonden bij historicus. t afzande he e Klingduinend n va n , t magistralIhe n e wer n wijlekva n waaro n abdi u ee - pzij af zo ns pater J. Hof over de abdij van Eg- gebeeld n afbeeldinEe . s gepui g - mond, verschenen in 1973, wordt bliceerd door Hendrik de Wijn in met geen woord over dit non- t blahe d "Huiszittend Levenn "va nenklooster gerept, waaruik i t 1804. De steen zelf, mogelijk een slechts kan konkluderen dat be- vervalsing, ging verloren. Volgens doeld convent nimmer gerea- kunsthistorici wijst de afbeelding liseerd is. Het dubieuze verhaal van op een dame uit de adellijke stand Jan van Leiden was aanleidin e eeuwg 16 e i.nd voor talrijke nieuwe speculaties. No 197n gi 2 presteerd auteue ed r Het klooster in Bennebroek zou . Bregma C n i zij nt he boekn : zijn verzwolgen door de Waterwolf "Houdt ü ook zo van Benne- (lees: Haarlemmermeer). Anderen broek?" te schrijven over de mo- beweerde t doohe t r bliksemda n - gelijk et legendariligginhe n va g - insla s verwoestwa g e nonneD . n sche klooster: "Oude Bennebroe- zouden de linnenblekerij in e dezd n e aa s kerwa s t menedi t da n regio geïntroduceerd hebben. oostzijde van het dorp, in het ver- In 1729 en nogmaals in 1745 is de u zice Reeklengdd zo h r n E . va e Rijmkroniek gepubliceern va d daar een put hebben bevonden, Klaas Kolijn, zogenaame 12 n dee die daaro kunneu pzo n wijzen"a N . eeuwse monnik uit Egmohd. Over no hebbee gt n- gewezemo e d p no Bennebroek schreef hij: gelijkheid dat de overblijfselen van zustern zi "Al l c seoi ce het nonnenklooster "door de nij- Arlinde scanc een Misgewade dige t Haarlemmergolvehe n nva - Kostelike en van stade: meer zijn verzwolgen" en "Ben- gewiu ho e si End s ewa ningbroek" te hebben uitgesloten e BennebuckT i ierstet e Abdis". eindigt hij als volgt: "Nee, Benne- De geleerde en letterkundige Bal- broekers t kloosteda , s r lateon e nw thasar Huydecope 177n i e e 2d rdi niet ontnemen!".

1.1 Deshgaan Manpad:het factum of De zin - in vertaling - "Sindsdien vann va -g fictie?we e d t to g draagwe e tdi e volkstaald daa n i g t Manhe : - In het "Hollandse Sagenboek" nepad" is geschreven tussen 1484 nam de samensteller J.R.W. Sin- en 1490. ningh volgende d e t e me sag p o e Wél is broeder Jan van Leiden een s (troebeleal ) bron Adriaan Loos- rijke bron van informatie voor de jes' "Hollands Arkadia t 1804ui " : geschiedenis van Holland na om- "Witte van Haemstede, uit Zierik- streeks 1350. Het zou te ver voe- gekomene ze , landd Zanduoore t t ren in dit artikel de geschiedenis e Haarlemmerd m o e staant j bi s . van alle bronne herhalene nt , maar n hooee gp duiO n plantt zijj ehi n n0 publikatiea 10 mee n rda s over banieren verrn va ee , z opda n me t dit onderwerp gelezen te hebben, zou zien blinken in de zon en hen te beginnen met de in historisch te hulp te komen, wat dan ook ge- opzicht meest waardevolle "Rijm- beurd is. kroniek" van de Zeeuwse hoveling Va blinkende ndi e banieren kreeg Melis Stoke ben ik met professor dui t naan he nde m Bunkert Daarna . F.W.Ndr . Hugenholt meninn zva g versloeg hij de Vlamingen o pt Manpa eehe e slann d gaa t d da nim- t geta r verslagenehe de ln e d pa n mer plaatsvond, althans niet in sindsd pa t -wagrooto he zo st da , 1304 tegen de Vlamingen (5). In- dien den naam Manpad droeg". die l gestredena ondes ni r leiding legende slae D d gn Manbit eva jhe - van Witte van Haemstede in deze t legendarisch zoalhe - s k i sd oo pa e omgeving dan was dat ter hoogte nonnenklooster in Bennebroek - te van Lisse/Hillegom, maar zelfs dat danken aan Jan Gerbrandzoon is twijfelachtig. van Leiden, aldus naar zijn geboor- Dt Manpadehe slan gaa , alwaae rd testad genoemd, die karmelieter Kennemers, Friezen en Waterlan- monnik en kronikeur was, en in ders onder leiding van Witte van 150 prios zijn al 4 nva r kloosten i r Haemstede, bastaardzoon van de Haarlem overleed e ' historicuD . s in die tijd nog populaire graaf Flo- Robert Frui ne onbe d heef p o -t 129n (i ri sV 6 door enkele edelen trouwbaarheid van zijn werk gewe- vermoord) de Vlaamse indringers zen en al in de 16e eeuw beschul- in de pan zouden hebben gehakt, digde Janu t szij da Dousn m he a heeft dankzij de romantische ge- eerste boek bijna geheel met schiedschrijving van méér dichters fabele gevulds ni , "doch deze fabe- als historici: Jacob van Lennep, len behoorden toe tot de geschie- Willem Hofdijk, Pieter Vergers en denis", volgens een 19e eeuwse vele anderen, inde 19e eeuw volop auteur. aandacht gekregen.

12

A180n i l 4 publiceerd dichtee ed r dankzij de verbeeldingskracht van Jan van Walré zijn grote lofdicht: een romantische vaderlander be- t Mannenpa he e slaj "D bi g n i d werkt, zich ging hechten aan één s ondertitelal 130t me 4 : "Een t landschaphe ple n i k . Hetzelfde Haarlemsche volkslegende". De geldt voor de Manpadslaan, gele- promotor van deze legende was gen tussen de Herenweg en Vogelen- zonder enige twijfe e classicusd l - zang maa n 130i r g nie- 4no be t dichter professor David Jacon bva staande, welke naam daarom ten Lennep, eigenaar van het Huis te onrecht toegeschreves ei t he n naa Manpad, wiens "Hollandsche vluchten van niet gedode Vla- Duinzang" (1826/1827) word- tge mingen. zien als het beginpunt van de t FeiMan he nochtans i tt -da l swé Nederlandse romantiek in de let- pat, veelal Mannepat, als weg tus- terkund n waarie e e Wittd ns al e sen Haarlem en Leiden al ge- een nationale redder en held noemd wordt in oorkonden uit de ("Geese r Vlamingende l - ge " e tweedeeuw14 e ,ed helfn va t noemd) wordt geëerd. evenal kaartep so n staat afgebeeld "En om Haamstede drong zich vervaardigd circa 1539 en circa de Landzaat bij een, 1570, maar dat is géén bewijs voor En de bloedige strijd werd een veldslag in 1304, zoals dr. CL gestreden, Deelder uit Heemstede meent in En der Vlamingen hoogmoed een artikel in Haerlem jaarboek verging en verdween, 1973. Bij het Manpadt met voeten Dit overigens niet geheel onbelang- getreden". rijke gegeve s professoni r Hugen- Mede als een posthume hommage holtz kennelijk ontgaan, evenals n Witt n aa Haemstedva e n i s i e t bestaa he f mee o twe n n nrva emi 1817, vervaardigd door de Haar- revelante charters van 29 en 30 lemse steenhouwe DouglasC r , december 1306. Feit is namelijk een gedenknaald geplaats aktee di t on i p t sprak n dda eva k s ei óó e Herenwegd hoe n kva n Mane i - aanzienlijke verliezen tengevolge padslaan met op één zijde van Vlamingen e hed strije t d t n dme va - .Al voetstuk het wapen van Witte leen voor Haarlem is een dodental Haemstedn va e (6). genoteer , naas21 n t dtalrijkva - ege t verhaat duiBline he He d n- n - va l wonden en een schade van twee kert achter Kraantje Lek - waar duizend ponden. Voorts wordn ee t Witte zij ne rodd banie t e me r verlie n mensenlevenaa s - op s Leeuw zou hebben geplant is een gesom tenminstn di 2 ambach1 e - voorbeel sagevormingn dva , waar- gelegen te Kennemerlandn ni - ,Am n historiscee e bi kerd n j nva h feit stellan n Waterlande d , o.a6 1 .

14 doden onder inwoner Westn sva - tere vermeldin t "eeniggda e Vlaa- 3 dodezaa n e nn alsmed0 15 e mingen" met Haarlem in onder- ponden schade voor Heemskerk. handeling waren e uitspraaD . n ki Lokale historici hebben deze ver- een wetenschappelijk zeer gede- p hedeo lieze t nto n veela- ge l Belstudie n d . gSabbge n J eva t eui associeerd met de slag aan het 1951 over de vijandelijkheden tus- Manpad. Corneli Konine sd g wees Avesnee d n se Dampierren se n si t eersthe n i e deep hiezijo n l nrla va Zeeland, Holland en Utrecht van "Tafereel der stad Haarlem...." uit 1303-1305, en die schrijft dat een 1807. groep Vlaminge Hellegoe n"t n mte Helaas ontbreekt de vermelding Zuide Haarlemn nva verrass "i n e t waa l deza r e personen - zijom n volledig verslage- be nie n s nka al t gekomen. Mr. J.W. Groesbeek die wijs dienen voor de historiciteit van ove t algemeehe r n kritisc waas hi r slage d , vermits Johanne Lein sva - het om legenden gaat betwijfelt of n zijde n bro. nis e aankomsd a n n Wittn va t va e Zeker is dat de doden uit Haarlem Haemstede in Haarlem geen drup- omliggendn e e gemeenten nien i t pel bloed gevloeid is ("Heemstede augustus 1304 nabij Zierikzee zijn e historieid n , 1972, blz. 22-24), gevallen waar Guy van Vlaanderen maar verzuim e vermeldet t t da n door de vloot beslissend is versla- Heemstede zeker nie aanmern i t - gen, maar ook elders in (Zuid)Hol- king e oudsd komt n I t. over- lan s kordi t maar heftig strij- ge d geleverde kroniek waarin sprake is leverd, zoals nabij Delf Dordrechn e t t van een bloedige slag, daterend uit sluitee t Nie t ui t e Kennd valt -da t omstreeks 1440, wordt Lis (= nemers, Friezen en Waterlanders Lisse) vermeld en tussen haakjes: in Dordrecht zijn omgekomen. Hillegom volgens anderenn va n .Ja Overgeleverd is voorts dat op Leiden noem k explicieoo t t Hille- Palmzondag 1304 enkele edelen gom. Johanne e Beksd zijn ei n landinn biee j Duivelandp go , bezet "Croniken van den Stichte van Ut- door de Heer van Renesse, aldaar recht ende van Hollant" (voor het sneuvelden onder wie Nicolaas eerst gedruk 1517n i t ) schrijft over Perswij Willen ne m DirHaarn cva - Witt n zije n Kennemer hulptroe- lem. In 1305 is de stad Haarlem be- pen: "ende sloegen die Vlaminge loond voor zijn strijd tege Vlae nd - doot waer si se vonden". mingen met een groot tournooi, Crucialt e t to allevraa di : j is s gbi waar volgen Hollandse sd e Divisie- hoever ware e Vlamingend n Hol- kronie graven0 k2 0 baronne10 , n land noordelijk binnengedrongen. en 1000 ridders met edelvrouwen Vermoedelij t Leideto k wern e n d verschenen. De festiviteiten duur- Haarlem bedreigd- la n , geleee p o t deweekn nee , inhoudende: "steken,

15 tornieren, hoveren ende dansen capabe toeverlm achtthe e -d e ende andere ridderlycke oeffenin- trouwde onderneming met succes schiettuin ee t stuge"n He k.va n gi te leiden. de omgeving van Huis te Manpad gevonden en ooit "pronkstuk" in Eerst in 1941 zijn door dé heer de fraaie wapenverzameling van W.P.J. Overmeer de volgende twee de familie Pauw op het Slot kan overleveringen van volksgeloof op óók niet als bewijs dienen, omdat schrift gesteld (7). onderzoea n t he k afkomstig bleek van de slag in de nacht van 8 op 9 "De witte vrouw"bhedput""de en juli 1573 toen Hollandse troepen septem2 2 p ,o - 1 nache 2 I nd n va t ondersteund door Engelse officie- be rmaitresse d 139 s i 3 hern eva - ren, tevergeefs hebben getracht tog Aelbrecht van Beyeren, Aletde Haarlem te ontzetten van de van Poelgeest, evenals hofmeester Spaanse overheersing. Die meest Willem Cuser, vermoord op instig- gruwelijke oorlogshandeling ooit natie van enkele Hoekse edelen. Heemsteedp o s grondgebied plaats- Daartoe behoordn eva heen Ja r gevonden (tussen Hillegoe d n me Heemstede e herto D .s woe gwa - Haarlemmerhout) heeft geleit dto dend en ontroostbaar. Jan van minimaa 0 dodelijk70 l e slacht- Heemstede vluchtte eerst naa- rAl offers, mogelijk zelfs aanzienlijk tena, vervolgens naar Henegou- meer, en talrijke gekwetsten en het novembe2 1 wen jaat p da O .r n rva is aan de duisternis en de duinen te gaf hertog Aelbrecht bevel aan de danke t vele veilida n nee g heen- schout van Haarlem, Gerrit An- komen vonden om het vege lijf te t Huidriesz. he Heemsted e st m o , e redden monument - .He He e d n taa met de grond gelijk te maken. renweg herinnert ons aan die voor Onder aanvoering van Coenraad zovele Hollandse jongeren, in Cuser (8), bewoner van het Huis te wezen een ongeoefende burgermi- Klee Haarlen i f e d zoon m e n nva litie, tragisch verlopen veldslage D . vermoorde vader hebben de "met- jonge Johan van Oldenbarnevelt selaar stedr Harlemn sde eva n "hu vrijwilliges al e strije di d j dbi r deel- werk zeer grondig uitgevoerdt He . wism tna tijdi ontsnappene gt , maar archeologisch onderzoe 194n ki 7 de veldheer Willem van Bronkhorst toonde onder meer aan dat de en Batenburg werd door de Span- muren zijn omgehaald, de funde- jaarden gevangen genomen en ring uitgebroken r e steed te , s i n overleed twee dagen late zijn nraa plaatse afgebik e sloperd n e t s lie- verwondingen. Zijn dood is door ten t kalkpuislechtme - e d sge n t krijgsvolhe k niet betreurd daar vulde bouwsleuven achter. zijm no dronkenscham he n me - pin Het volksgeloof wil dat Aleida van

16 Poelgees moorBuit e d he - a p tn d o ker Jan van Heemstede zond hij tenhof in Den Haag zich ophield in haar naar het nonnenconvent "De e aangrenzendd e rietlanden va n Hemelpoorte". Het nieuws drong het Heemsteedse kasteel. Haar af- spoedig door in het slot van Heem- gehouwen hoofd hield zij bij zich. sted jonken ee bezween rJa k bijna Als duisternide s gevalle vernwas - van verdriet Met zijn zuster Maria schee gehult wi geheej t nzi d he n i l van Heemstede verzon hij een list. op het terrein van het slot met het Jonke n huldJa r n e ee zicn i h bebloed hoof haan di r handent .To lijkwad ginn e g zogenaamd dood vóón halvee r e eeuw durfde d e e lijkbaad p o r liggen e doodsD . - krantenbezorge t donkehe s al rr klokken werden geluid en deze was niet de krant bij de familie klanken dronget he n n i doo t to r Erens te bezorgen uit angst voor maagdenconvent. Maria ging naar wraak van "de witte vrouw". e zegget e abdi d t m haao sda n r broer plotseling gestorven was en De tweede legende betreft de over- de goedgelovig stemdn no e e eto levering dat bij het kasteel vroeger dat zuster Anna van Alkemade de een bloedput was, eigenlijk een ge- laatste eer zou betonen aan de wone waterput, waarin het water baar. De andere zusters bleven op moore d a Aleidp n do Poeln ava - haar verzoek bij de poort wachten. geest periodiek bloedrood werd. In de bidkapel wierp jonker Jan de "Hoewel ook deze overlevering windsels af en kuste innig zijn ge- eeuweg no n lang bleef voortleven, liefde bestegej Zi . t paarnhe t dda is er niemand meer, die de waar- buiten klaarstond en reden heime- heidr kleurveranderinde g heeft lij e duineandere d k D . nin e non- gezien", aldu Overmeer. sW . nen die vergeefs wachtten traden a enign e tije kaped d l binnen e n De m'mnelïst ontwaarden slechts de lege baar. Op grond van een onjuist bericht in De abdis die dit hoorde sprak: e "Batavid a . Illustratamr n va " "Voorzeker heefn engeee t l haar Simo n Leeuweva n n ('s-Graven- opgetrokke Hemel"n nte none D . - hage, 1685) is meermaals ten on- netjes dachten in stil gepeins: "Ach, rechte gemeend dat het Bernar n Hemete -ó z lj mochtewi k oo n dieten- ofwel Cisterciënserklooster varen". "Hemelpoort" in Heemstede voor e balladedichteD r W.J. Hofdijk nonnen bestemd was, hetgeet nto (1816-1888), bijgenaame d d volgende d e sage geleid heeft. "Kennemer minstreel" heeft deze Toen Floris, Heer van Alkemade, in legende vastgelegd in een vers, be- 1460 bemerkte dat zijn dochter staande uit 14 strofen van 5 regels Anna liefde had opgevat voor jon- elk (9).

17 e eerstD e strof n Minnelisva e t zoete jeugd zo in getreur voorbij (1460) luidt aldus: gaan?" Emse trachtt smoesjea evi s "Heer Flori Alcmn va s a sloeg de werkelijke reden van haar ver- dischn grade p :mo drie verhullene tt , eerst doo zege rt - Zult gy dus mijn stamboom gen dat ze haar mooie pronk- onteeren? gewaad van blauwe damast miste, echtheiw u e di ! t ver' n - Ibe k vervolgens dat de snirrel {= steen- zekeren zal! jache d j tvalkbi gebruike di ) t werd En hebt gy den Heemsteder lief weggevlogens wa . Uiteindelijk laat boven al - ware d e ez bro haan nva r zielepijn t ' klooste n i t zuly Da g rt weten. "Dat is Jan van Berkenrode. verleeren!". Hij kwam hier deze zomer, stal mijn hart, maar liet me alleen achter". De, waar het om Kennemer balla- "Heeft hij dan niets achtergela- vertellingen e n de n gaat, onvolpre- ten?" vroeg haar zuster. "Neen, n Willeze m Hofdije kd heefk oo t enkel een harp van ceder waarvan volgende legend rijnvorn i e p mo successievelijk alle snaren door schrift gesteld. Deze speelt zicf ha liefdesverdriet zijn gesprongen". op Berkenrode onder Heemstede De zuste Emsn va r e bracht haar in 1340. een opnieuw besnaarde harp. Emse begon te spelen, hetgeen De minnegift Berkenrodn va doo n rJa e wer- dge Op sinterklaasavond 1284 is Ber- hoord. Het leek alsof haar tedere kenrode door graaf - Floribe sV stevanuim m he e vert d t e influis- Haarlemn va n Ja leen . n Zijdaa n terde en Jan verweet zichzelf niet zoon Arent, schepen van Haarlem, trouw te zijn geweest. Dat zelfbe- noemde zich naar het goed "van klag duurde drie dagen. De vierde Berkenrode". Deze stier 135n i f 7 dag reed hij op zijn snelste ros om nalatendn Berkenrodeva n Ja e , tenslott t zijneme geliefde terue gt burgemeester van Haarlem en keren naa t huihe r s Berkenrode. erfgenaam van het landgoed Ber- "Maar toen hy weêrkwam op het n Berkenrodkenrodeva n Ja . e huis huwd t Emseme e Paridaems, hoofd- Was daar geen zweem van rouw: persoo legendee d n ni . Hy kwam met Emse Paridaems, Emse Paridaen t maandenlansza g s zijDinewa jonge vrouw". in stil gepeins zuchtend voor zich uie starent t . Haar jongere zuster trok zich haar lot aan en vroeg haar Overleveringen op een gegeven moment vleiend: Het spreekt bijna voor zich dat in "Zeg me Emse, waarom laat je je de period e boekdrukkunsd t eda t

18 rifilriikli

20 NOTEN: (1) Heemstede heeft mijns inziens tijdens de Spaanse beroerten meer geleden dan tot op heden in de lokale geschiedschrijving is aangenomen. Op 27 juni is het Bernardietenklooster "Porta Coeli" geruïneerd en een jaar later de kapel (kerk), alsmede vermoedelijk het huis aan 't Mannepat. Voorts is de korenmole Jacon nva b Harman Molenwere d p so f "verbrand verdise d n e t - tribueert" en in de winter van 1573/1574 is het kasteel Berkenrode door brand verwoest hoeverrn I . e wilde geuzenbende e Spanjoled l we n nnda voor deze vernielingen verantwoordelijk ware nies n i all n i t e gevallee t a nn gaan. De uit Heemstede geboortige edelman Jacob van Ilpendam is in 1568 op last van Alva in Brussel onthoofd en in de nacht van 8 op 9 juli vond op Heemsteeds grondgebie gruwelijkn dee e slachting plaat enigt sme e honder- doden de talrijkn ne e gewonden onde Gerrie Berkenroden rwi va t . (2) Van het Haarlemse convent buiten de Sint Janspoort in de ban van Hoger- woerd is de grondslag gelegd door Hugo Goudsmit, een leerling van Geert Grote. Johannes van Kempen, een broer van de beroemde Thomas a Kempis hies i ,Windeshein a rn m zeven jaar prior geweest t kloosteHe . a n s ri 1578 verdwenen en de goederen vervielen - evenals die van het klooster in Heemsted conflicuniversitein e d ee t a e n "geestet me t Leidehe n n tva aa -n- lijk Comptoir van Haarlem" als vergoeding voor de tijdens het Beleg in 157 3 geleden schade. Evenals in Heemstede verscheen op de plaats van de voor- malige abdi buitenplaatn ee j s onde naae rd m "Het Klooster" Schotenn I . , sedert 1927 gemeente Haarlem, herinnert daaraa Kloosterstraae nd o (z t ook de Regulierstraat en Korte Regulierstraat), zoals in Heemstede de Cloosterlaa Cloosterwegn ne , alsmed gedenksteen eee n "Porta Coelie d n "i voorgevel van "Hageveld". (3) Over de Patriciuskapel schreef F. van Geldorp in zijn boek "Santpoort; 't playsante buyten". (Haarlem, 1971, blz. 28-29). (4) Adriaen Floriszoo Boeyen nva n leefd 145n eva t 15239to . Zijn pontificaat als paus Adrianu duurdI sV e slechtaugustu1 3 n sva s t zij152to n2 doop do 14 september 1523. David van Bourgondië, die op 30 maart 1457 toestem- rnardijt oprichtine minto B f t gkloostega he n ne n gHemelpoorteva e r"D s "wa natuurlijkn ee e zoo Filipn n va Goede sd Bourgondiën eva 145n i s i t j 5to .Hi bisschop gewijd en heerste tot 1496 in de ommuurde stad Utrecht waaruit t bijnhe a voltooide bouwwer bovem stae Do n d e dkd uittorende. (5) F.W.N. Hugenholtz, Histori histografin t Manpadee he slae n d g: aa n In .e va jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde te Leiden 1953- 1955. 1955, blz. 31-47. (6) Door alle eeuwen heen hebben sommige historici de Witte van Haemstede abusievelijk van Heemstede genoemd, te beginnen met de middeleeuwer Johannes de Beke, via Schrevelius en Vossius en J.A. Leeghwater in de zeventiende eeuw onzn i t e,to tijschrijfstee dd r Helma Wolf-Cat pret he - e zdi steerd haan ei r "Kleine geschiedeni grotn sva e kastelen t gedenkteke"he n

21 voor Witte nabij Hui Manpae st Haamstedn di Schouwen-Duivelanp eo e dt situeren - of is hier sprake van een zetfour? H.H.B. Binnewiertz noteerde in 1855 "dat vele dorpelingen in den waan zijn, dat Witte van Haemstede één der heeren en welligt de stichter van deze heerlijkheid geweest is" (bladzijde 32). (7) W.P.J. Overmeer, Het oude slot te Heemstede; historie. In: Haerlem jaar- boek 1941.1942, blz. 64-65. De twee overleveringen zijn verteld door me- vrouw E.A.N. Wassenberg-Geuer én voegt de auteur daaraan toe: "beves- tigd door eenige oude Heemsteders". verkerenn ka t vadee He (8D Coenraa.n ) rva d Cuser Willem Cuse gehuws rwa d gewees t Machteltme Heemsteden dva zusten Gerriee ,n Heemstern va tva - . Overigende 139n i l sa 4 verzoende hertog Aelbrech Hoekse d t t zichme e edelen en hij sloot op 12 april 1396 een vredesverdrag met Jan van Heem- Wassenaar'se stedd n e . "Kennemerland: In (9). ; balladen" drue I . k 1850 verhaat .He l komto.a. voorin: "Legende Holland'n va n s kust"; verzameld door Carel Voorhoeve (Den Haag, 1931), alsmed "Kenneme: ein r legenden t Slo Heemstede"e He ;t t ; door G.J. Bettink Buiten: in , januar0 2 , i 1917, blz. 31-33 daterine .D g 1460 van W . Hofdij.J k stemt beter overee historiciteie d t nme genoemdn tva e per- t jaartasonehe n l nda 130 0 doo . VoorhoevrC e genoemd. n Riddeva n Ja r Heemsted Benthuysen ee n vervuld ambt ambachtsheen ehe tva 1446n rva - 1473 en was gehuwd met Beatrix van Alkemade, dochter van Floris van Al- Woudekemadn de n eva . Historisc: (10In ) h gedenkschrif t twaalf-en-halhe j bi t f jarig bestaa . AntoSt r -nde niuskerk Aerdenhout-Bentveld, 1935, Houte. n blzB.J16 va .. - zijn ni ge n denkboek 250 jaar St. Bavo-parochie heeft ten aanzien van haar argumen- ten zijn bedenkingen geuit.

22 Wandeling langs de grenspalen rondom Bennebroek

Grenspale grensstenen ne n komen Op een wandeling {soms was het steeds meer in de belangstelling. een klauterpartij) langs de Benne- verheugends i t Da . Niet alleen kun- broekse grenzen - hebbena e w n bijnn l ne deza e grensaanduidin- gegaan wat er van de in het verle- gen als monumenten worden be- den geplaatste palen en stenen nog schouwd, ook de geschiedenis over is. We kozen daarbij als begin- rond deze palen kan heel interes- punt de Rijksstraatweg op de grens sant zijn. t Hillegomme . Vandaa westen i r - In onze omgeving n Zuii , d Ken- lijke richting gaande komen we op nemerland, wordt ook steeds meer t Psychiatrisc t terreihe he n va n h onderzoek gedaan naar wat er van Centrum Vogelenzang t grotHe . e die pale vorigt nui e eeuwene d e di , terrein van dit Centrum ligt deels grenze n ambachtenva n , heer- op het gebied van Hillegom (Zuid lijkheden n landgoederee , n moe- Holland) en deels in Bennebroek sten aangeven, nog te vinden is. {Noord Holland). Ee e grenspalend deen va l n rond Bennebroe s enkelki e jaren gele- Provinciallijsn e d va t p o n - de emo SlX-palen stenen• en numenten geplaatst. Lang gelede e grone d d n s daa n wa De grensafbakening door middel zuidzijd Bennebroekn eva e d n va , van palen en stenen was algemeen Leidsevaaro (toez e d g n no aa t tto gebruikelijk tot de instelling van het genoemde) Heereweg, eigendom Kadaster in de Napoliontisch Hillegomn e tijdva x . j Si Jhrn Hi n .va .Ja tije Nddi a kregen landmeter- sop grene aantadi n sp ee o e l di wa t she dracht de grenzen op te meten en stenen en palen liet plaatsen. De in kaar brengene t grenspalee D . n stenen zijn rechthoekig en hebben n steed n toezijaa f va nna s meer een rond top. Aan de Hillegomse hun oorspronkelijke betekenis gaan kant is een Six-monogram (zie verliezen. Het was de delimitateur n nummeee foto n e ) r ingebeiteld. (grensbepaler) P. v d Bosch die in De nummer staa6 altijg n e n no sd 2 1818 een schets vervaardigde van op 't terrein van het Psychiatrisch de Heerlijkheid Bennebroek. Hij Centrums i . 6 Opvallen o n t da , dis gaf op die schets verschillende pun- omgedraaid, dwz. monogran me ten aan waar zich toen grenspalen nummer staan aan de Benne- bevonden. broekse kant.

23 doelde stenen 2 en 6, nog drie palen, t.w. -een grote vierkante hardstenen 0 cm)3 x paa, waaro0 e d (3 l n paa Hillegomse kan aanduidine d t l gH Bennebroekse d n enaa e kan. 9 B t Het is (nog) niet geheel duidelijk waarop deze cijfers betrekking hebben. Mogelijk is dat no 9 van de serie palen e P.v.d.Boscdi , n i h 1818 rond Bennebroek vond (paal no l komen we straks nog tegen). Aan de andere zijde is no l dan wellicht de aanduiding voor de eerste van een Hillegomse serie palen. -een kleinere vierkante paal (20 x 20 cm) staat, licht gedraaid, bijna geheel weggezonke e bosd n i n- grond, dichte e Leidsevaartd j bi r . Six-sfeen no. 6 op het terrein van Hierop lezen we de hoofdletters Psychiatrischhet Centrum Vogelen- H(illegom B(ennebroek)n e ) . zang. -een ronde t paarondme l e top, bijna aan de waterkant, waarop voluit geschreven BLOEMEN- n overzich e "DisstantiEe d n va t e DAA HILLEGOMn Le . Deze paal r scheijsteenende novemben va " r staat practisch op het punt waar de 1734 geeft aan, dat de nummering gebieden van Hillegom, Benne- van deze palen en stenen liep van O broe n Bloemendaae k j elkaabi l r Heeree d (paa8 n t aa -lme ton e t komen soorn ;ee t drie-ambachten- weg). Stee e Leid d stonnO n -daa punt dus. sevaart Op "Paaltiesberg" paal no 1. wordeD7 t e nummerme nn e t to s2 Op de hiervoor beschreven drie dan aangeduid met steen en no 8 palen is geen Six-monogram te weer met paal. zien. Er zijn wel andere series Six- palen geweest, die het gebied van Aan de Leidsevaart bij het begin Ambachtshee x aanr Si Jhr -n .Ja van de rechte grenslijn over het ter- gaven en op sommige punten de rein van het Centrum vinden we grens met Bennebroek raakten. thans, behalve de hiervoor be- Bekend zijn een (hoofd) letterserie

24 Ronde paal' aan de Leidseuaart op het terrein van Pscychiatnsch Centrum Voge/enzang. Daarop leesbaar HILLEGÖM en BLOEMENDAAL

(teruggevonden zijn in elk geval F, anderk palenoo e edi , grenzen nva n anderee n e e ) I nummer n e G - Hillegom hebben aangegeven. serie. Waar deze palen precie- sge Wellicht weet men in Hillegom staan hebbe (nogs ni ) niet duidelijk. daarover meer bijzonderheden. Sommige aanwijzingen duiden erop, dat die palen het gebied van Gren t Bloemendaalsme De Corte Eist hebben aangegeven. (Vogelenzang) Dit gebied lag in de Jan Saanens en Deze grens loopt ten dele door of Lokhorsterduinen (geruime tij- dei langs de Leidsevaart. Gaan we van gendo Jhrn s i n Six)m va t Ja . .He de hiervoor beschreven ronde paal than onderdeen see t gebie he n dva l t zgnhe .p drie-ambachtenpuno n i t van het Centrum Vogelenzang, dus noordelijke richting, dan ontmoe- zuidelijt vroegerhe n k va s Gra e' - ten we na enkele honderden me- venmade en het Quadelaantje. terzelfdn see e ronde paal, waarop In de opslagplaats van het Ge waterkane -d n aa t BLOEMENDAAL meentehuis van Bennebroek be- en aan de walkant BENNEBROEK. vinden zich de Six-palen F, G en I. Daarna steek e grend t e vaard s t Edaa s ri opgeslagek roo Sixn nee - over. Bij het begin van de Bekslaan paal gemerk moet paan Di . tee l t97 weekomen da re twenw e grenspalen zijn van een veel grotere serie Six- tegen. Deze steile staad p eno hel-

25 ling dicht aan de waterkant (bij de Grieke n Willee n m Alkemade, fiets loopbrug)n achts e i - e - en e D . Schepenen e selfdd n i ,e plaat- kantig ,n halvbedekee t e bolme t . sen van de eerste, tweede, derde Daarop staat voluit geschreven en vierde provisionele palen ge- BLOEMENDAA n e BENNEL - stelt; eikenhouten pale- om n BROEK. De andere paal, diep weg- trent vijf voeten hoog boven de gezonken in de helling, is van een grond, behalven de eerste paal heel ander formaat rechthoeki. nl , g steen staand, va ne is di e omtrent (l7l/2 x 45 cm) met gebogen top. voen ee t bove grone nd d omdat Deze paal moet van oudere datum zTreke o d kan e dichn d -p tva o t e achthoekiged n zijr da ne e di , vaart zijnde de trekschuiten an- practisch tegenaae nd staatn Aa . derszins zeer hinderlijk zoude westzijde leze e VOGELENw n - zijn geweest. Alle deze palen zijn SANG en aan de oostzijde BEN- gemerkt aan de Westzijde VOGE- NEBROECK. LENSANG en aan de Oostzijde In een verslag van 23 september BENNEBROECK" 1726 lezen we over deze paal Van de hierboven bedoelde eiken- het volgende: houten pale (tos n i toe u tn ) niet- ste "is door den Landmeter Cor- ruggevonden. Wellicht zijn deze nelis Velsen n tegenwoordigi , - vergaa nien ne t meer vernieuwd. heid van Schout en Gerechte van Bennebroek t namme , e Wij- Volgen we nu de grens met Bloe- nand Mens, Schout, Mauritn sva mendaal schuin ove e Leidd r -

grens de PaalBloemendaa! van op Bennebroeken (Leidsevaart no's 32 en 33). Daarop o.a. DTH, van David ten Move.

26 sevaartweg heen ontdekken da , n keroord, en Johannes Nutges we een keurig rechtop staande Heer Bennebroekn eva , geassis- achthoekige paal bedek halvt tme e teert en in Presentie alsboven bol tusse numhuizee e nd d t - nme des namiddags de Klokke om- . Hiero33 n mere behalvs pi 2 s3 e trent drie uuren bij den anderen BL(oemendaal n B(ennebroeke ) ) gekome Hoffstede d p no e Croes- ingebeiteld DTH. Deze letters staan beef o Schapenbok s toe- voor Davi 176 n Hoven va d te 4 e di , komende Jongvrouwe Maria tot 1784 eigenaar was van het Magdalen n Sluipwijkava , Gra- Landgoed Woestduin. Deze paal vinn Moens.en eva n hebbe- nal geeft dus niet alleen de gemeente- daar gesien de PAAL, staande grens aan vroegere d , doc k hoo e agtien roeden t voeteag , n e n grens van genoemd landgoed. drie duijmen regthoekig circa plaate gemeentegrene di d p s si O s beweest Noordwest de kant der in 1978 iets gewijzigd. Was dit niet HoutVaart, tegens de weg van gebeurd, dan zou de grens nu Haarlemmee d Leijdsf ro e Trek- schuin door aldaar nieu- ge w vaar Hondern e tveerti n e t ag gt bouwde huizen zijn gaan lopen. In Roeden Negen voeten t uijhe t die tijd is de hiervoor beschreven midden van de Laan van Croes- grenspaal iets verplaatst om een beek voornoemd e t meete, n goede doorgang naar de achter- Parallel uijHoutvaarte d t , zijnde e huized zijdn krijgene neva t . circa Zuijd-ZuijdWestelijp o k deze Paal, welke Paal voor- In de driehoek Bloemendaal (Vo- noemde Heeren hebben gehou- gelenzang), Heemstede, Benne- den te zijn de ScheijdsPaal, tus- broek heeft vanzelfsprekenk oo d schen de Heerlijkheeden Heem- een grenspaal gestaan. P. v.d. Bosch sted Bennebroekn ee k oo s i n e , l heefo n 181n i t paae t 8di me l strekkende tot een Scheidspaal aangeduid . BrouweT . r schenkn i t tussche e gemeldd n e Heer- zijn boek "Grenspale n Nederi n - lijkheden en de Vogelenzang" land" aan deze paal uitgebreid In april 1791 wordt geconstateerd, aandacht. Uit het verbaal van een dat deze paal "in het bos van grenspaal-inspectie in 1762 (bij- Croesbee verro kzo e vergaan, veel lage VII genoemn i I d boek) nemen defect en slegt was, dat dezelve we betreffende deze paal het vol- noodzakelijk vernieuwd diene t t gende over: worden". Deze vernieuwing zal "zijn de Heeren Jan Diederick zeker hebben plaatsgevonden (zie Pauw geboore Hoeufft, Heere de constatering van P. v.d. Bosch). n Buttingeva n Zandvoorte n , Van deze paa thans li s helaas niets Heemstede, Rietwij Rietwijn ke - meer terug te vinden.

27 Grens met Heemstede Behalvee d ove e n paad raa l Op onze rondgang langs de gren- Heereweg wordt ergens gesproken Bennebroen va n ze k zijinmide nw - over een grensaanduiding aan de dels aangelan Heemstedej dbi t He . Haarlemmermeer. Er zou daar, aan aantal pale hiers ni , voor zovea n r he te Swartsenburger eindd n eva - te gaan, gering geweest. laan, een paal zijn geplaatst "op wees i t rt T.BrouweHe wa s on e rdi dri waterkant"e d voe n - tva al e ,di vertelt ove e volgendd r e paap o l daar de grens met Heemstede zou onze tocht he twt j .bi ovee di r hebben aangegeven s bijni t a He . Landgoed De Hartekamp. Uit eer- zeker t dezda , e paal verdwenes ni dergenoemd verbaal nemee d e nw t gravee Ringvaarbid he j n nva n i t volgende passage over: verbane droogmalind t dme n gva Vandaar zij Heeree nd n gegaan de Haarlemmermeer (ongeveer na de HeereWeg bij de Paal 100 jaar later). Op dit moment is in staande tegens de schutting elk geval van een dergelijke grensaf- voor de Hoffstede de Har- bakening niets meer te vinden. tecamp toebehöorende de Heer Mr. Pieter Cliffort zijnd voorsze ed . Het is wat vreemd, dat er langs de Paal geplaatst omtrent Hondert gehele grens met Heemstede, van drie en dertig en een halve de Heereweg tot de Haarlemmer- Roede t middeuije d he t n va n meer, geen palen meer geplaatst Laa Croesbeen va n k lange d s zouden zijn. Nader onderzoel kza HeereWeg, meede omtrent Zuijd daarover mogelij t rnee- wa l rin kwe Zuijdwest aan te meeten, staande formatie kunnen verschaffen. deze Paal ook maer twee Roede, seven voete n sevee n n duijm Belangrijk is nog wel, dat er op de t Tuijnhuij he hoee d n n kva va s grens met Heemstede nog twee van de voorn: Heer Cliffort, te stenen palen zijn, die afbakening t he e meeteHoe d n n va k va n van particuliere eigendommen aan- Tuijnhuije d e zijdn d va a e n s geven. Aan het einde van de Bin- Paal" nenwegt terra he n Caf va p sé o , Volgens Brouwer stond deze paal Landzicht (linksom is daar de toe- t schrijvebihe j n zijnva n boek (uit- gangsweg naa t Hofj Vern he r va e - gegeven in 1978) nog langs de schuer Brants) vinde e dezw n e Heereweg. Helaa j latehi rs si toch twee goed bewaarde palen (zie verdwenen; mogelijk bij de nieuw -e rechthoekigd foto) p O . t me e t keuken/restauranhe bou n wva t ronde top zien we de letters MPB gebouw {bi e hoofdingang)d j , nadat . Dezzijkane d 24 . ep en o stee no t n het oorspronkelijke gebouw op die zal indertijd de grens hebben aan- plaats door brand verwoest was. gegevee zgnd n . Overplaatsva n ,

28 terrasPalen het Café uan op Landzicht grensde op uan Bennebroek Heemstede.met n gebieee e n d ooste te dn va n in eigendom heeft gehad. Nader Heereweg, dat tot de Hartekamp onderzoe l hierovekza r zekerheid behoorde. Eigenaar daarvan was moeten verschaffen. geruime tijd (1816-1829) Mattheus Pieter Brants (vader van Baronesse Gren t Hillegomsme Van Verscheur) eerste D . e letters Rest nu nog het deel van de grens van zijn naap o g m no vinde u n e nw met Hillegom dat loopt van de deze paal. De grond, eigendom van Rijksstraatweg naa e Haarlemd r - M.P. Brants, is meerdere malen ge- mermeer. wijzig uitgebreidn de . Daarom vin- Aan de zuidzijde van de Ken- den we ook elders, b.v. bij de Glip- nemerbeekweg eerstt ,he e deen lva hoeve nog vele andere grensstenen die grens, vinden we een serie vier- met de letters MPB. Wellicht is het kante hardstenen palen, waarop de zo, dat de nummering op de palen letters H van Hillegom en de B van biGliphoeve d j worden eka n door- Bennebroek zijn ingebeiteld. Op t he getrokke p o 4 2 no n naa t he r e eerstd e paal {bi e Rijksstraatd j - terras van Landzicht. De andere weg ) e letted beginne t a r me e nw paal (zie foto s achtkantii ) t me g e plattd p eo bovenkant t gaaDi .t halve bol on top. Met enige moeit lettee d t Nege. ei r me n doone t rto zijn daarop de letters GVL te lezen. rijn pale. ee Doorda p no helline td g Aa e nemet nt dez da , e nis letter s naar de zuidelijker gelegen kweke- ms,03staan voor de bleker G. van rijtuinen erg stijl is, zijn enkele Lansbergen aldaae di ,gronk oo r d palen weggezak daardoon te r bijna

29 niet meee D r. i) zichtbaa n e h , (f r zijde van de weg. Hoeveel palen paal i heeft de letters H en B aan daar hebben gestaan is niet geheel verkeerde "d e kant",e d.w.zd n aa . duidelijk. Thans zijn er nog vier. Bennebroekzijde de H en aan de t Aabeginhe n , lang e daad s r Hillegomzijde de B. Zou deze ooit staande huizen, dri vrip eo j korte zijn omgedraaid of foutief geplaatst? afstand van elkaar. Het zijn ruwe Bij vergissing? vierkante hardstenen palen waarop De bewoner van Kennemerbeek - ziee weet k nB letteroo e rd n e sH weg 10 heeft de naast zijn oprit zijne (kleineD . )t he letter p o s staand verfjasjt wi e - n paage eee g l bovenvlak zijn niet meer zo duide- geven lettere d ; s maakt rooj ehi d lijk zichtbaar t bijzondehe n I . e d r Niet onaardig, maar niet origineel. middelste van deze drie doet he- laas nogal eens dienst als stootpaal voor langsrijdende (vrachtauto's. Als gevolg daarvan is het boven- stuk van bijna een halve meter af- gebroken deet Di . l bevindt zic- hin middel e opslagplaatd n i s n va s het Gemeentehuis. Enkele tientallen meters verder staat, weggezakt en door het daar aanwezige struikgewas bijna niet meer zichtbaar, nog een paal met letteraanduidingen. neme e t t dez n da palej , eri nAa is n zich heeft voortgezet, mogelijk zelfs tot aan de Haarlemmermeer. Daarover zijn op dit moment nog geen gegevens beschikbaar.

t zove To e (eersted r ) rondgang lang grensafbakenïne sd Benn gva - weggezaktee d n ua n Ee palenn aa nebroek Naar ik aanneem zal deze de Kennemerbeekweg op de grens zeke vervoln ree g hebbene d k Oo . met Hillegom. omliggende gemeenten zullen nhu inmiddels al aanwezige en hun Bij de overgang van de Kennemer- door nader onderzoek te verkrij- beekweg naa e Zandlaad r n loopt kenni n gebiet ge di willel p so dwe n grenslije d heeg n n ovewe ne e d r publiceren t hooda ; k althansi p . vervolgt dan aan de noord-oost Zeker over het ontstaan van de

30 grenzen, over de documenten die band in het bijzonder G.J. de daarover vertellen, ove aanleie d r - Waard uit Amsterdam, verder M. W. ding en de data van plaatsing van ten Hacken in Haarlem en niet te palen en stenen zou meer "boven vergeten E. Deurloo uit Benne- water" moeten komen. gelaarsk i e broek wi gejasn t de me , t de rondwandeling maakte. Voor en tijdens het schrijven van l deza Dan n e aa kenthousiast e dit verhaal heb ik enkele malen mede-onderzoekers. nuttig n prettige e e gesprekken gehad met onderzoekers, die zich M. Verkaik al geruime t grenspaletijme d n Bennebroek, december 1990 bezig houden t noeverk I .di -mn i

Monumentenwandeling Benne- broek zaterda apri3 g1 l

Van deze wandeling, die zal leiden Bij de Gfave Tromp lopen we even langs Rijks n provinciale - - mo e lang e Reekd s , maar kiezen toch numenten, geven wij nu alleen de voo Schoollaane rd naao t z rhe m ,o hoofdlijnen aan. . LuciakloosteSt gaane rt bekije .W - START: 10 uur, Raadhuis Benne- ken de tuin en gaan weer terug broek. naar de Bennebroekerlaan. Mid- Via Duinweg naar Rijksstraatweg; dendorp en van Lieroppark geven langs Bosc n Duinhe , Eikenhorst, nog(!) een schitterende doorkijk. de Geleerde Man, Bagatelle. Dan is onze tocht ten einde; we Dan door het bos van het Lin- kome t raadhuishe nj bi wee t ,ui r naeushof naa Binnenwege d r . ong. 12 uur. Van Verschuer Brandshofje, kof- Tijdens de wandeling geven leden fiedrinke j "Landzicht"bi n , herin- van het bestuur zoveel mogelijk neringszuiltj N.He d n . e Ker k zijn uitleg j hope Wi .p mooo n i weer, volgende d e programma-punten. een grote opkomst en veel enthou- siasme.

G.J. Schuitemaker.

31 Premie avond Bennebroek

Terwijl het buiten donker was en Na de pauze werd de le premie uit- koud, stroomdt he e zaan d e va l e Burgemeestegereikd n aa t n va r "Trefpunt" op 21 november 1990 Bennebroek Mevr. CE. Dalhuisen- vol. Polano ontvinj .Zi ingelijste gd e foto- Wij kunnen teru n bijg ee zie- p no reproductie n zestaee n l va briefs - zondere avond e goed , d bezette kaarten van Heemstede en Benne- zaal e dia'genoo d e ver n di s -va t broek. toond werden door onze voorzitter Na een dankwoord van haar zijde . SchuitemakerHr e d j leiddHi . e konden alle bezoekers een mapje ons aan de hand van deze dia's mee naar huis nemen. door Bennebroek naar de Glip terugn e . Lt.H.

Heemstede rond Beets

De heer E. Sneller, emeritus-predi- . Heemsted3 e rond Beets; Her- kant van Heemstede, publiceerde vormd Heemstede in de negen- in het najaar van 1990 het derde tiende eeuw. 1990. deel van zijn trilogie over de Heem- Het laatste boekje kost ƒ 17,50 en steedse Kerk in het verleden. is voor leden van de VOHBa ƒ 15,- e driD e verschenen titels zijn: verkrijgbaar via het inlichtingen- 1. Van achter de blaeuwen engel; e Heemsteedsburead n va u - bi e Hervormd Nederlane d n i d bliotheek. Van harte aanbevolen. zeventiende eeuw. 1987; Ook van de twee eerdere delen zijn . Eilan 2 e stroomd n di ; Hervormd nog enkele exemplaren verkrijg- Heemsted e achttiendd n i e e baar. eeuw. 1988;

32 Nieuwe leden vana l foktobe decembe1 3 r- r 1990

HEEMSTEDE BENNEBROEK CD. van Bruggen E.M. Stuurman mevr. A. van Amerongen-Broens mevr. A.A. van Assema-Höcker AERDENHOUT Raadn de n t va L A.PKJ Hasete d . h Möller w Ou r de n Lva . mevr. A.F. Friedhoff-Verneng J. Schoenmaker mevr. J.G. Berends-Meijer C.E. Dessing Jkvr BaroneL . Hardenbroen sva k G.J. Hardesmeets mevr. N.C.W. van Dijk-Verrips W.M. Davis

JAARPROGRAMMA

13 april wandeling Bennebroek i me 0 3 jaarvergadering 8 juni bustocht Heemstede 31 aug. bustocht Almere en Elburg 16 sept. Monumentendag 6 nov2 . Premie-avond

Oud-Heemstede-Bennebroek

.^tmp.

i 199 e Me jaargan1 19 8 6 . No g Bestuur:

G. Schuitemaker, voorzitter t Hooft-va' Mevr . LM . r Lindende n , Ussellaan 7, Wilhelminaplei, l n 210 HEEMSTEDA V 5 E 210 S HEEMSTED3G E tel. 023-288916 tel. 023-292631

W. Verspoor, secretaris J.LP.M. Krol, archivaris Franz Leharlaan 77 Joh. Verhulstlaa, n26 210 J HEEMSTEDG 2 E 210 T HEEMSTEDX 2 E tel. 023-283068 tel. 023-282977

K. de Raadt, penningmeester Mevr. H. Nierhoff-Bax Kerklaan 49 b, Lage Duin 2, 210 L HEEMSTEDH 1 E 212 G BENNEBROE1C K tel. 023-280641 tel. 02502-48014

A.J. Olthaar, ledenadministratie Glipperdreef 82, 210 L HEEMSTEDW 4 E tel. 023-292824

Contributie minimaa . 15,f l -

Giro 27.35.06 t.n.v Penningmeestee d . r v.d. Vereniging Oud-Heemstede Bennebroe Heemstedee kt .

Foto voorzijde: Blekersuaarte D e bedrijfspandend t me woonhuisn e n Va n va Houten. Rechts karakteristiekede paardenstal Foto achterzijde: huidigeHet bedrijfspandHoutenVan van Jaarvergadering 30 mei a.s. om 20.- uur

Evenals vorig jarig word jaarlijkse d t e algemene ledenvergadering gehou- den in de bovenzaal van de Openbare Bibliotheek van Heemstede, hoek Julianaplei Heemsteedsn ne e Dreef.

Agenda

1. Opening en mededelingen . 2 Versla jaarvergaderine d n i 199gva me 09 5 (N.br2 6 . n gno .va 3. Jaarverslag 1990 (in dit nummer) 4. Jaarcijfers 1990 en begroting 1991 fin dit nummer) . 5 Verslag kascommissie . 6 Verkiezin kascommissid gli e 7. Bestuursverkiezing 8. Rondvraag . 9 Sluiting

betr.: pun bestuursverkiezin7 t g

Aftredend zijn mevr Nierhoff-Ba. H . heee d n rxe J.L.P.M . Krol. Beide stellen zich herkiesbaar . VerspooW , r heef e kennet t n gegeven het bestuur te willen verlaten. Het secretariaat zal worden waargenomen door de heer A.J. Olthaar. In de ont- stane vacature stelt het bestuur voor de heer CJ.H.M. van Ga- ; steren te benoemen.

Evt. tegenkandidaten kunnen tot een dag voor de vergadering schriftelij e secretarid j bi k s worden opgegeven.

t bestuuHe r

33 EXPLOITATIEREKENING

1990 1991 1992

BATEN Begroot Werkelijk Begroot Begroot

ƒ ƒ ƒ

Contributie 16.760,20 13.000,- Publicaties 2.285,-- 2.000,- Interest 853,14 1.000,- Subsidie Heemstede 2,171,- 2.500,- Subsidie Bennebroek 740,-- 800,-

18.200,-- 22.809,34 19.300,- 20.300,--

LASTEN ƒ ƒ ƒ ƒ

Drukkosten Nieuwsbrief 8.500,- 9,382,93 8.500,- 9.500, Portikosten 1,200, 1.457,44 1.300, 1.400, Administratiekosten 100, 152,35 100, 100, Aankopen Hist Archief 4.000, 3.426,90 4.000, 3.000, Huisvesting 2.000, 500,-- 600, 600, Verenigingskosten 2.750, 2.369,33 2.500,- 2.500, Jaarpremie 6.000, 3.947,83 6.000, 5.000, Lezingen/excursies* 250, 372,20 500,- 500, Dotatie Waarborgfonds** 1.000,-- -

24.800,— 22.608,98 23.500,- 22.600,-

Saldo - 6.600,- + 200,3- 4.200,- 6 2.300, - - -

34 Excursie Buren:

uitgaven ƒ 2.342,50 2.405,-" ontvangste- n

voordelig saldo ƒ 62,50

**'W/aar6org/onds';

Een fondt dotatidi n s elijkaa t bestuu he t r gewenst, omda VOHe d t B doo toee rd - nam haan eva r activiteiten meer financiële risico's loopt Voorts hebben gebeurtenisse 199n ni 0 aangetoond VOHniee n d p da t o t l a da ,B - eigen initiatief - bij gerechtelijke procedures betrokken kan worden. Dit kan tot on- voorziene uitgaven leiden.

BALANS PER 31 DECEMBER

1990 1989

Activa ƒ ƒ

Inventaris p.m. p.m.

Voorraad boekwerken p.m. p.m.

Te vorderen interest 15,41 521.06

.125,8l 0 Debiteure2.978,7n 3

Obligaties 5.000,00

35 Amro-spaarrekening 26.259,05 24.929,65

Amro-pri véreken ing 6.076,38 476,78

Postbank 11.447,39 2.512.20

Kas 180,10 16,20

45.104,13 36.434,62

Passiva ƒ ƒ

Vermogen 8.349,22 8.148,86

Waarborgfonds 5.000,00 4.000,00

Jaarpremiefonds 3.000,00 1.000.00

Restauratiefonds 21.905,26 21. 155.26

Reserve aankopen archief 3.786,67 1.786.67

Crediteuren 2.737,98 38.83

Vooruitontvangen contributie 325.00 305,00

45.104.13 36.434,62

36 TOELICHTINGEN

'Waarborgfonds'

Beginsaldo ƒ 4.000,00 Toevoeging 1990 1.000,00

/ 5.000,00

'Jaarpremiefonds'

Beginsaldo ƒ 1.000,00 Toevoeging 1990 2.000,00

ƒ 3.000,00

'Restauratiefonds'

Beginsaldo ƒ 21.152,26 Rente 750,00

ƒ 21.905,26

'Reserve aankopen archief

Beginsaldo ƒ 1.786,67 Dotatie 2.000,00

ƒ 3.768,67

37 Jaarverslag 1990

20 januari bezochten enkele be- het Noordzeekanaal. Door de stuurslede Tentoonstelline nd g over Vereniging Oud-Heilot he n e o Nicolaas Beets in Heiloo. Beets Hoogheemraadschap Noordhol- kwam regelmati e familid j n gbi eva lands Noorderkwartier waren wij Foreest en huwde in 1840 met uitgenodigd bij de opening aan- dochter Aleide 185n I . 6 overleed wezi e zijngt . Aleide kort na de bevalling van haar 9e kind. In 1859 trouwde 25 maart werd de villa Eikenrode Beets met de jongere zuster Jacoba aan de Herenweg te Heemstede ge- Elisabeth van Foreest. Zijn banden kraakt. Een vrij onduidelijk en ver- met Heiloo waren echter ook literair ward artiket Haarlemhe n i l s Dag- door zijn vriendschap met Hase-' blad zorgde voor enige beroering. broek. Wij waren jaloers op de De journalist scheen niet veel moei- plezierige accommodati oude e(d e te te hebben gedaan om het stuk te pastorie), centraal gelegen in het verifiëren. Nieuwsbrie geef5 6 . t no f dorp . AdmiraalMr . e secretarid , s ca. 22 bladzijden informatie over van de ver. Oud Heiloo ontving ons het gebouw en zijn geschiedenis! en gaf uitleg over de tentoonge- stelde boeken, voorwerpen enz. Het is vreemd, dat in deze tijd zo weinig moeite wordt gedaan om 6 maart werd door drs. Maarten dergelijn ee k pan renoveree dt n ne Polderman n boeiendee s e lezing er een aantal betaalbare woningen gehouden onder de titel: van strand- in onde brengene rt gemeente D . e t wametaaldetectorto l . Vooe d r had reeds ervaring. Meerzicht aan ruim 70 belangstellenden was het de Glipperdreef, destijds ook ge- n beleveniee zoveem o s l interes- kraak Meerlhorse n d va n te e d n aa t sant e t hores n ove e streed r k Merlenlaan, zijn toch voorbeelden waarin wij wonen. Aan de hand vat kannhe e .va Tegenwoordiho n g e d n beel n ee j va dhi dia'f ga s kan alles bewoonbaar worde- nge geologie en archeologie van Zuid- maakt: Watertorens, station netjes, Kennemerland, kerken, kloosters, kazernes etc. De kosten zijn veelal een argument om 17 maart bezochten enige bestuurs- te slopen. Een aardig voorbeeld is lede n belangwekkendee n e ten- t fraaihe e huis Nieuw Amelisweerd toonstelling over de dijkbewaking (Bunnik). Gekraakt in 1971. Restau- in Noord-Holland, gelegen boven rativlgu e gemeentezo d . e Utrecht

38 ƒ 5 miljoen kosten. De woonlasten langs het Oude Slot, naar het zouden dus hoog worden. Te hoog. kerkje op het Wilhelminaplein. Na De architect Egbert Hoogenbeek de lunch richting Bennebroek met n nieuee kwa t w mme plant da , het van Verschuer-Brantshofje en ongeveer ééntiende zou kosten tot beslui e n d bezoeee tn aa k van hetgeen de gemeente had Hartekamp. In een uitvoerige brief begroot. Toch duurde het nog werden mevr. Nierhof heree d n ne f jaren, voordat Utrech t dezme te Koetsier, Kro n Schuitemakee l r architec ginge ze .n i t speciaal bedankt.

6 apri2 l wer t Historiscdhe h Infor- 25 augustus vertrokken 72 belang- matie Centru mHaarlee t m geopend. stellenden vanaf het Raadhuis in hiek rOo wee aantan ree l bestuurs- Heemstede naar het oude stadje leden aanwezig t centruHe . m blijkt r BurenLindende e heen D . va ,r aan een behoefte te voldoen, het- loco-burgemeester verwelkomde geen vooral duidelijk werd tijdens ons namens het gemeentebestuur. de Frans Halstentoonstelling. Veel Mevrouw Steyaer e V.V.V.d n va t, vreemdelingen tije ddi , over had- toelichtinn gaee f e historid p go e den, staken het Groot Heiligland van het stadje en speciaal van de t H.I.Che j bi . ove binnem o r e t n Lambertuskerk, waar de ontvangst gaan. plaats vond. Een stadswandeling t stadhuisn bezoehe ee n n e aa k , steldei me zustere 9 nd 1 s Francisca- waarin een permanente tentoon- nesse staan i kloostet s the non r Sint stelling over "Buren en Oranje" is Luci n Bennebroei a e bezichtikt - gevestigd. gen. Ongeveer 80 leden hebben van e uitnodigind g gebruik gemaakt september8 . Open Monumenten- De ontvangst was allervriendelijkst dag. Op drie lokaties konden de tevenn e s zeer leerzaam. bezoekers terecht e HartekampD . , t Verschuer-BrantshofjHe e d n e e i hieldeme onzj 9 nwi 2 e jaarlijkse N.H. Kerk te Bennebroek. Het algemene ledenvergaderine d n gi bestuur is degenen, die toestem- bovenzaal van de Gemeentelijke ming tot openstelling gaven alsmede Bibliothee n Heemstedei k n Ee . degenen, die bereid waren toelich- verslag hierover vindN.brn i . U t .no ting te geven, zeer erkentelijk. 65. 12 september waren wij vertegen- jun9 i ontvinge n tegenbeee j nwi - woordigd bij een hoorzitting van zoen Vlaardingenva k t he a Vi . Gedeputeerde Staten over het Cen- Raadhuis te Heemstede met de bus trumpla Bennebroekn nva - de 9 2 .

39 cember vernamen wij t G.S,da . sen-Polano, burgemeeste Benn rva - tege bouwplannee nd Bennen nva - nebroe e eerstd k e premie uitge- broek blijven. Het ging in het reikt. bijzonder tegen woningboup wo t terreihe t huidigLijstee nd he n e r e Het bestuur vergaderde tien maal, tennispark n zaae reedEe di .k s plu n keen extra-vergadeéé see r - jaren loopt! ring n.a.v. Eikenrode. Voor diverse objecten (Rijksmonumenten) zijn 3 november t Raadhuihe n I .n va s de zgn. ANWB-bordjes aangevraagd Hoofddorp waren twee bestuursle- Wi 199jn i hopen e z 1 t geplaats,da t n aanwezi de t Simposiuhe j bi g m kunnen worden. De Nieuwsbrief: "Holland in 1840" ter gelegenheid 0 bladzijde12 n totaal werder e n van het 150 jarig bestaan van gedrukt in het afgelopen jaar. De Noord- en Zuid-Holland. De eerste auteurs doen hun best, maar toch spreker Prof. dr. Th. van Tijn gaf in blijf geet he t n eenvoudige zaam ko een lezing zijn visie over "Holland steeds weer over voldoende kopij in 1840", en na de pauze sprak te beschikken. Mocht U kritiek . KooiProfP . dr .j over "Amateun re hebben, laat dit dan horen. Of nog regionale geschiedenis" t symHe .- beter, schrijf zelf een stukje. posium vormde n.l. de afsluiting In deze jaargang kwamen 12 auteurs van het project "Holland rond aan het woord, met 18 artikelen of - 1840". Een groot aantal historische stukjesj onderhieldeWi . n ee n vereniginge werkstun ee d - nha kge plezierig kontakt, door uitwisseling maakt ove gemeentn rhu plaatf eo s van onze periodieken t Oudme , - anno 1840 t ieder.Ui e provincie heidkundige -verenigingen-stichtin- wer n werkstudee k bekroonde D . gen-genootschappe e omged t ui n- twee bekroonde inzendingen zijn ving, zoals: Zandvoort, Haarlem- integraal opgenomen in het boek- mermeer, Katwijk, Rijnsburg, Bloe- werk Holland rond 1840 (Aspecten mendaal, Santpoort, Heiloo en t vadagelijkhe n t s he leve p o n sinds een goed halfjaar ook met Hollandse platteland). Een samen- Hillegome vereniginged n Va . n vatting van 33 andere inzendingen Oud-Leiden en Haerlem zijn wij vormt het derde deel van het (als vereniging) s lidledentaOn . l boek. bleef groeien. Per 31 december was dat een aantal van 878. Het novembe1 2 premie-avone d s rwa d nieuwe jaar begonnen wij al met in het Trefpunt te Bennebroek. een groter aantal, daa potenti5 r1 - Onze voorzitter vertoonde dia's ële lede nl januar r zicpe h i liet over Bennebroek en Glip. Na de inschrijven. pauze werd aan mevr. CE. Dalhui- W.V.

40 Van blekcrij tot wasserij

Wasserij Van Houten 200 jaar

Ruim driehonderd jaar wordt aan bedrijf. De grootte van de ble- de Blekersvaartweg de was ge- kerije n zeenko r uiteen lopen nva daan, aanvankelijk in de vorm van geeg no n t maximaahalvto a eh 2 l blekerijen, later in de vorm van ha voor lijnwaad- en garen- stoomwasserijen. In Heemstede blekerijen. Voo e klerenbleekd r . was de Blekersvaartweg het cen- DtBferfar. , . . trum van het bleekgebeuren. Daar pocht gfyop uw Sina (yotrjad, lagen talrijke bedrijven met daar- idea l-u^f "üeetlj/t. aan verbonden namen die nog vers in het geheugen liggen als Beelen, Peeperkorn, Rhee, van der Horst, var Weidennde , Visser, Breen de Houten va than g e laatstd nno s e der Mohikanen. In 1967 telde Heemstede nog vijf grote wasse- rijen, thans ingekrompen tot twee te weten Van Houten en 't Raad- huis welke laatste niet de originele locatinaag we r deze d heef n e aa t oude vor ambachn mva t genaamd.

Historie Alvorens verder in te gaan op ont- wikkelingen van het tweehonderd jari Houten g bedrijVa n n va feers t Linnenkleed rutw i>arl een overzicht van het boeiend be- Het'ïvocd weer «rivet wff gemaakt; drijfsleven aan de rand van het Maar't Dinncn kleed, dat God sou haagen, duingebied gedurende een periode Ontbreekt het^aater Seepden en van ruim drie eeuwen. 3 Cnwocd, t stinckenstocgcdraagen,fo De luwte van de duinrand tegen de Met yiack, by V/acfc,m $trtfp,by Streep. Westenwin t helderhe n de e duin- water waren twee natuurlijke ele- De rijmprent uan Jan Luijken menten voo vestigine rd zo'n gva n ouer de blekerijen. vaak als huisindustrie bedreven, raken. Het linnengoed werd uit- iedes wa r stukje grasland voldoen- gewronge wringwerktuign ee t nme , de. een soort wringbok in het groot, waarvan het wringwiel ongeveer Voddenbleek tweeeneenhalve meter meter hoog Naast het bleken van garen svoorzies bewa - d tren ra n va t was- Di . - ge stondel klerenn we va k e n,oo di den waarop de knechten, 'bokrij- ringschattend voddenbleek ge- ders' genaamd, stonde trappee nt n noemd. In 1699 werd van alle om het linnengoed door te draaiea Heemsteedse grond een half pro- cent in beslag genomen door de Stinckerts blekerijen e linneD . n stoffen e n Het is duidelijk dat van roet-zwart garens waren afkomstig uit de t hagelwito t linne t nodignhe e vuil huisindustrie, die zich concen e blekerije-d p o n achterbleeft Di . treerd streken ei n waar vlas werd kwam terecht in de beruchte 'stin- verbouwd. Deze ruwe stoffen wer- ckert' afvalpue d , t voor loog, zeep, den door de kooplieden uit de han- as en karnemelk. Deze putten die delssteden als bijvoorbeeld Am- vaak stijf stonden van het vuil, sterdam naar de blekerijen gezonden moesten omheind zijn omdae d t om daar gereinigd en gebleekt te jeugd over deze droogkorsten heen- worden. t lieallme pe gevolge n dienva n . Het bleken was een zeer tijdroven- Zakt n waaghaleee dezn si e afval- arbeidsintensievn e e d e bezigheid zijg puttenla scheldnaan nda l mwe die voornamelijk in de open lucht voo hande d r ! werd uitgevoerd. Het linnen onder- brouwere D s keke argusoget nme n ging talrijke bewerkingen waarbij naar de aktiviteiten van de blekers drastische reinigingsmiddelen als en zeker naa 'stinckertse rd ' omdat loog en 'asch' gebruikt werden. Het belangrijkk zioo j e afnemers waren moet onvoorstelbaar geweest zijn van schoon duinwate bien rhu m ro e smeriho t linneghe n werd aan- op de juiste wijze te brouwen. Tus- geboden kwat Di . ms omdaal n me t blekern se brouwern se s werd her- smeermiddel voor weefgetouwen haaldelijk geprocedeerd omdat roet gebruikte. Loo zeen ge p moes- volgens de brouwers de 'stinckerts' ergstt he wegnement n eve te . Daar- niet deugdelijk t duinwarehe n -ne wera n t linnedhe warn ni m zeep- water verontreinigden. p gestampt so wijzn ee ep o zoal, s onze grootouders dit vaak nog de- Bleekproces t tobbden me n wasstamper,e e . Het eigenlijke bleekproces bestond Daarna werd er 'schier eindeloos' uit afwisselend logen en bleken. De gespoeld om al het vuil kwijt te bleekvelden waren zorgvuldig ge

42 maaide grasvelden, doorsneden doo t gehoohe r r sterk verminder- met hoosgoten of gietsloten. e HehondeD t . de n werdek oo n e vorenlinnet n va -n voorzien nva beperkingen opgelegd doot he r letsen (lussen) werd zo plooiloos laten dragen van grote houten kra- mogelijk uitgespanne n vaste n - gen om de hals zodat zij moeilijk gezet met houten stekken, zodat door de afscheidingen van de opwaaien werd voorkomen. bleekvelden konden komen om Om inbrande n loova ng dooe d r achte slechthorende rd e katten naa zon tege e gaat n e nd wert me d te stuiven. hoosschep zeer regelmati t linghe - n vochtine g gehouden e manD . - Karnemelk nelijke bleekboden waren kunste- Karnemelt bleekprocehe j bi s kwa s t e omgaad naarhe t n i sme n n belangrijee k bestanddeelt He . hoossche e ruirdi p n twee meter neutraliseerdn aa f e ga loo ed n ge lang was j presteerdeZi . m o t he n linnet he bepaaldn nee e stevigheid. het water zo' metert8 n1 e versprei- Da r niee t karnemele t d kari t gme k den. Minder kon ook al niet omdat omgesprongen werdt , ui blijk l we t dit de gebruikelijke breedte van de term 'melktoren' een opslagvat bleekveln ee d was. waar zo'n 1000 liter inging. Per Vrij grote blekerijen hadden wel blekerij waren twe t twaaleto n va f veertien bleekvelden zodat er in zulke torens. Op een blekerij werd t hoogseizoehe n grot- ee n ak e gemiddel r seizoepe d n ongeveer tiviteit heerste. De velden waren 100.000 liter karnemelk gebruikt. omheindichn ee t t begroeiddme e Na nog enkele bewerkingen volgde elzen- of wilgenmanteling, die niet he- t e drogebleezo d p n o k va n hooe t g mocht worden omdat he t genaamde hoge crofts (droogber- zonlicht, een belangrijke witmaker. gen) vanzelfsprekene di . d goep d'o vrij toegang moest hebben. zone d ' lagen waardoo t drogerhe n in hoog temp n gebeurenoko j Bi . Dieren weren warm zomerweer hadde 'bieeke nd - Deze afscheidingen moesten ster- meiden' handen vol werk om het wine k kleinn de e veld huisdien e - - drogen bij te houden. In het hoog- n werenre . Deze zouden anders seizoen werkte men van het eerste schade kunnen aanbrengen aan de ochtendglore t invallehe t n nto nva lijnwaden of verstrikt geraken in de duisternis. garense d . katteblekerijee m d O p no n nien i t Personeel de verleiding te brengen achter Het personeel op de blekerijen be- veldmuizen e.d. aan te jagen, wa- stond uit vrouwelijke en man- ren bij hen de oren ingekort, waar- nelijke werkkrachten, variërenn i d

43 de leeftijd van 18-40 jaar. Kinder- In'onze woonplaats werden kwa- arbeid blekerijekwae d p mo n niet lijke voorvallen genoemd zelfs te- voor; waarschijnlij wert he e ks t kwa genover de ambachtsheer als 'schel- zwaar en te ingewikkeld. Er waren den op Mijn Heer en mestrekken 'bleekboden n 'kleerblekersboe ' - tegen de koetsier van Mijn Heer'. den', die respektievelijk op de lijnwaad kleere d garen n p e - -o n e - Twee blekersdochters scholdee nd blekerijen werkten. oudste schepen voor scheln me De bleekboden waren verdeeld in valse rechter uit en er was ook 'opperknechts en knechts, opper- sprak 'eenn eva e jonge vroun wva bleekmaagden, wasch-, lits- en bekend boosaardig humeu lasn re - leermeiden'. Zij hadden een dienst- terlijk leven'. verband in huurovereenkomst dat gelij t bleekseizoenhe k t lieme p , Di than e laatstd n di t e werwa l dwe namelijk van Maria Lichtmis om- gewerkt doot zogenaamdhe r e streeks 15 maart tot St. Maarten of solo-nacht-waken door een jonge Allerzielen, omstreek 1 novem1 s - vrouwelijke werkbod waake d n ei - e klerenbleeberD . k gin t helghe e elkhue di te blekeri e afgeled p o j - jaar door en bij deze bedrijven had gen velden kende. men derhalve vast personeel in dienst. Naast de 'snaphaan' bevatten deze hutte eenvoudin nee e d g bedm O . Gastarbeiders bedreigende schone waakster meer Door een te kort aan plaatselijke en beschermin gevene gt , werdee nd gewestelijke arbeidskrachten was solo-nachtwaken vervangen door blekee d r voo deen ree l aangewe- waket he twen nmeef va e o r perso- p ze'buitenlandseo n ' arbeids- nen. Hierdoor kregen deze hutten krachten uit Brabant, Limburg, dubbele aantrekkingskracht voor Westfale Luikn ne . Deze gastarbei- het sterke geslacht ders waren apart gehuisvest in ver- blijve e veela di n onderdee ee l l Processen wegens ontmaagden ne vormde e opstalled e n d va np o n zonodige verkrijging van alimenta- blekerij en werden aangeduid met tie waren geen zeldzaamheden in Bodenhuis. deze streek. Ter opvoering van de veiligheid werd defensieve verster- De aanwezighei 'vreemdee d n dva - king gebode vore d blen n mni -va e lingenblekerijed p o ' n veroor- kerswaakhonde vuurwapenenn e n . zaakte regelmatig de nodige op- vurige D e minnaars wachtte toen i schudding doon meehu r r tem- elk geval een warme onthaal! peramentvolle karakter.

44 Bleekuelden omgeuingde in Haarlem.van

Beloning vat geestrijkndi e voch s medwa t e e beloninD e blekerijed p go n liep afhankelijk van de positie der drin- uiteen naar de aard van het werk en bestet kerhe .n ''Ee voova t ne va r d naar geschiktheid. De lonen van de bezoekers, een normaal soort voor mannelijke en vrouwelijke werk -n goedkoo t geziee he n e n p pro- boden verhielden zic - 3:2s hal .Om dukt, meestal kuitbier, 'voor de streeks 1800 verdiend n bleee e- werkboden. kersknecht ƒ.5,5 r weekn pe 0 Ee . extraatje t gelijda , n k stonee n daa Onderscheid weekloon, werd gegeven bij 'de ker- Er dient ten aanzien van personeel miswee nieuwjaarswisseling'n ke . dat op de blekerijen en wasserijen werkzaa onderschein ee s mwa - dge 'Belonin t bienaturan he i gr s wa ' maak wordee t seizoenn i gastn -e - t doo da e werkgeved r t vollme re arbeider personeen se t helhe et lda pint werd geschonken p allO .e jaar of beter gezegd in vast dienst- blekerijen ware e rekeninged n n verband was. De eerste groepering voor bier zeer hoog. De kwaliteit was niet zo comfortabel gehuisvest.

45 vastn i e Ziedi j dienst waren, woon- een vaste abonnementsprijs- dan veelan woonplaate de d n i l s zelf o f moet er wat langer worden ge- woondee patroond j bi n i n. Eind werkt. Dat kost hoogstens wat meer niel a tn meeee t e reeudi s 19 wwa materiaal, maar de loonkosten blij- zoveel voorkomend verschijnsel. gelijkn ve : kos inwoning!n e t . Uit 1897 is echter een bouwte- kening bewaard voo Blekerie rd n je Perikelen Woonhuis, waarin is voorzien linnenblekerijee ind p n O i n me d nha een boden-meidenkamèn ee n e r het midden der 19e eeuw tijdens knechtenkamer pikann Ee . t detail t hoogseizoehe n veerti t zestigto g hierbij is dat een gecompliceerde arbeiders aan het werk, zowel man- bouwconstructie werd bedacht ovrouwens mal n kwamene j .Zi t he n i bokkee d geiten ne n gescheidee nt vroege voorjaar in grote groepen houden. De trap van de meiden- naar deze streken en brachten kamer liep vanuit het woonhuis zoveel mogelijk mondvoorraad mee, naar boven; de opgang naar de t opdaverdiendhe j zi t e Hollandse knechtenkamer buite t woonhe n - geld, met een voor hen aantrek- huis, vanuit de pakkamer. Vanaf de kelijke koers, konden oversparen. droog- en hooizolder was geen Zij waren niet in de kost van de on- vluchtweg, tenzij doo dakgooe rd t dernemer. Deze zorgde er wel voor De zorg voor de zedelijkheid en de regelmatij -zi t da bien gva r werden goede naa n zijmnva huis drukte voorzien. Het drinken van water in zwaar op de patroon, maar weegt zomee d nies rtwa zonder risico- .In ruimschoot tegep o st gema nhe k fectieziekten waren vrij talrijk zodat om het personeel altijd bij de hand men de hygiëne zoveel mogelijk in hebbene t . acht nam t werkvol.He d zijha kn eigen onderkomen, waar men kook- Arbeidstijd te, at en sliep. Deze situatie leidde De meest gebuikelijke arbeidstijd is nogal eens tot ongewenste compli- va s morgen' n s avond' s t vijto f s catie's. Uit veel literatuur blijkt dat acht uur, onderbroken door drie e gastarbeiderd s slecht stonden maaltijden. De arbeid van de vrou- aangeschreve e plaatselijkd j bi n e t bepaalwe e hoogd p dj o bi s -i n we bevolking. Andere- zedege n e n stens elf uur per dag, die gewoon- woonten zijn hiervan zeker aanlei- lijk ten volle werden benut. Er zijn ding geweest. Misschien was er maar weinig zaken waar de ar- sprak enign eva e jalouzie omdae td beidsdagen korter zijn, maar daar- buitenlanders fysiek enor- op m tegenove n vijftieva k nroo zij r e n gewassen waren tegen de toch wel uur. Wanneer de klant eens een zware werkzaamheden. wat grotere was meegeeft -tegen e HollandsId n e Arcadia wordt

46 hierover het volgende vermeld: De vrouwen raken van de bleek af; "Onze landslui zijn misschien zo krijgen veel kindere n kunnee n n ster Munsterlanderke d nie s al t n se niets meer verdienen. De mannen Brabanders s bijzondei t He . e t r raken dikwijls buiten diensn e t t voorjaahe n i zien e r dezho , e men- komen het reeds te grote aantal der trekvogels al n se s naar deze streken losse arbeiders vermeerderen. Op komen overvliegen om op deze e bleed k zijgezonj zi n n stevide g trafieke e t arbeidenn , terwijr e l voedsel gewoon. Als ze dat later vooral in onze binnensteden zovele ontberen, worde ziee nz stern ke - duizenden ledig o nielopez tn e n vroegn weduweve n hu , kinden ne - door bedelen, ten minste uit de ren ten laste van de armenverzor- kasse r Armencomptoirende n nhu ging nalatende weduwee di t Me . n dagelijks onderhoud vinden. De is niets.aa eenn vangee nt he - n nda kwalijke bestuurde liefdadigheid voudig te bedelen, daar zij niets ge- onzer ouders heeft in dat opzicht leerd hebben, waardoot he n i e z r veel goeds bedorven. Neee md eigen onderhoud kunnen voor- prikkee werkzaamheid n va l g dwe zien. Het fonds van de werkver- en werp hem brood toe en spoedig schaffing heef vrouwee d t n naai-en zijj hi n l pogingen vere za t t - he m o , breiwerk en de werkloze mannen krijgen, staken. De te grote goed- knoopwerk verschaft e grotD . e heid van de Armenkas werd in moeilijkhede afzetgebies ni vine dt - 1804 gezie grote redes d nal n enva den. Aldus het gemeenteverslag. toeloo werkkrachtenn pva . t gemeenteverslaIhe n 185n gva 1 Werkverzuim wordt de volgende visie op het Alhoewel ieder seizoen een rede- blekerspersoneel gegeven; "De ar- lijk vast bestand werkkrachten naar beiders, die hun dienst verliezen, Heemsted Haarlen ee m kwams ,wa zijn meestal n nie n staahu i t n i t het aantal niet geheel zeker, mede eigen behoeften te voorzien; één onder invloed van oorlog of slecht en ander maakt een klasse van per- vervoer. Waren zij eenmaal op sonen zonder energi f veero e - plaat n bestemmingva s s wa n da , kracht n daardooe , r buiten staat t zaahe gezono kz voo - n he drmo zich staande te houden of zich op gelij blijvene kt dagee D .ziek n nva - te heffen. De knechts en meiden op n moestete n worden "ingewerkt". blekerijee d n zij meese nd t behoef- De ziektekansen waren niet gering. tige personen, gekomen uit Brabant Het bedrijf mocht dan grotendeels of Noord-Limburg. Jaarlijks komen "schoon" zijn. infectie' verwonn se - enigr slechn e e j ebi t zeer weinigen dingen kwamen veel voor. In de gaan naar hun land terug. Velen zomer kon het voorkomen dat de trouwen hier, meest onder elkaar. "koortsen" opkwamen en zijn deel

47 kreeg van nogal eens optredende kwamebegrijpee t t he t uits ni nda - epidemieën. Door deze onzekere zonderingen noodzakelijk waren. factore verklarene t valt e the d t nda Dit betrof in geval van storm, wind koopliede e steded t ui n nogal of regen "ofte onbequaemheid van eens moesten wachten op de af- donckere lochte opdroegen"t nhe , leverin goederene d - n be g va t Da . belemmerd werd e toenmaligD . e tekend e bleked t eda r zijn inkom- Heer van Heemstede was ge- sten daarvoor niet ontving of pas pikeerd dat de blekers zich rechts- veel later. Zo werd in 1803 een streeke Stated t to ns hadde- nge bleker in de belasting aangeslagen toestemminwenm he nie n da e tvi g naar een inkomen van ƒ. 550,- per daarvoor hadden gekregen. jaar zijj nBi . klante Amsterdan ni m stond in totaal uit ƒ. 12.926,30, Andere tijden een voor die tijd enorm bedrag. grootste D e laste druktee ndi p no Naas t alledi t s bestondeg no r e n e bleekindustrid e ware e hogd n e veel belastingen op onder andere belastingen die op alle grondstof- e "impostd p zeepo " ; as , turn e f fen werden geheven. Daarnaast heren dienstbodengeldn e - ; koffie speelden de reeds genoemde on- en theegeld, karossegeld^ landhuur zekerhede grotn nee e rol. Vervol- en dergelijke. Het komt er wel op gens gingen, nadat de grootste neer, dat de bleker ondanks zeer godsdienstspanningen waren ver- veel moeite, zorg en inspanning, minderd, veel kooplieden, blekers, slechts een sober leven kon leiden. wevers, vlastelers, bleekboden e n anderen terug naan oudhu re Verzet woonplaatsen. Dit werd ook door Eenmaal kwamen zij als groep in e regerind e hand n di g gewerkt e t begid he n n ni va s verzetwa t Da . door het invoeren van nieuwe bela- 17e eeuw. In 1606 richtten de stingen bijvoorbeeld op het invoe- blekers van Hillegom, Heemstede, ren van het te bleken goed De Overveen, Aelbrechtsberg en Vel- lijnwaadblekers waren daardoor zen zich tot de Almachtige Staten vrijwel kansloos e kleerblekerD . s ten einde toestemming te krijgen, konden- be ,n doo hu aare n rd dva gedurend zomertije ed Zon-ep do n drijf, zich iets gemakkelijker hand- Rustdagen "de noodelijcke bleijck- haven. De terugval van deze eeu- werke" te mogen verrichten. Er be- wenoude industrie wordt als volgt stond namelijk een ordonnantie, samengevat Het tijdsbestek, waarin evenwel met enige uitzonderingen, e opkomstd , bloe n ondergane i g dat op zon- en rustdagen niet ge- zich afspelen, beloopt ruim drie werkt mocht worden. Aangezien eeuwen eerste d a eN . bescheiden deze dagetije di d n veeni l voor- berichten, omstreeks 1500, zwijgt

48 de geschiedenis over deze indus- trin gaae ee bronned n n weer vloeien. Dan is het zodanig en overvloedig, dat dit alleen te ver- klare s dooi n e belangrijkheid r d van het gegeven. Deze bronnen dateren allen van na 1575. De neergang gaat - eveop ne sned s lal komst. Van het eerste kwart der e eeu17 w wijzen allerlei tekenen op een kentering; eigenlijk 'na 1580 groei angse d t t voo cone rd - currentie elders. Toch vallen de grot e eeuwe 18 slage e ,d maan ni r het verval gaat even snel als des- tijds de opbloei had plaats gehad. Toe e achteruitgand n e d n va g lijnwaadblekerijen e s fein wa ee nt het gehele bedrijf als zodanig ge schiedeni s gewordenwa s , begon- e kleerblekerijen.td n ne e mecha- n ee l a nisere t 185n i di s n ne 4 wa 17e eeuwse pand • voormalige paardenstal. opvallend verschijnsel. Vanwege hogete restauratiekosten helaas In Heemstede waren 158i r e n8 afgebroken. tien lijnwaadblekerijen. In het mid- eeue 17 we d stee n aant gva di - n de genaar van de blekerij. De Hol- t twaalftato l eeun Ee .w later waren landse kooplieden hadden-grote vieg daarvan rno e r e n overleefden invloe eigendomsrecht he p do n tva slechts twe jaat ehe r 1850, docl ha dez en han bedrijvenee dn i t He : spoedig moeste- op k n dezoo t ehe e t d linnehe hebbe n n e n va n geven blekerijee D . n ware t taln-he onontbeerlijke ingrediënten zoals rijks 165n i t 1 namelij aant Di - . k28 asch, loog'en zeep waren vaak de tal bleef gehandhaafd tot en met oorzaa t dezda k e koopliede- ei n 1800, doc 185n hi 0r waree t nhe genaar werden van de blekerijen omstreekn noe 4 g2 s midden 1850 vereffeninr te schuldee d n gva r nde ongeveer l O in de vorm van wasse- financieel zwak staande blekers. rij en stomerij. e bedrijfsrisico'D s waren namelijk zeer groot. Wee windn re , ontijdige Invloed regenval of een regenzomer veroor- e blekerD s waren niet altij- ei d zaakte grote schadlijnwae d n e-aa

49 garensn e n vaae de di , k maanden sterdam voer. De familie Huijg was in bewerking waren om het gewen- n bekendee e beurtschippersfami- ste resultaat te bereiken. lie, die een paar generaties dit be- roep uitoefende. Oud-Heemste- Al deze risico's wiste handige nd e ders zullen zicn HuijhJa g zeker kooplieden op de blekers af te wen- herinnereng no . telen. Faillissementen onden he r ware talrijo nz t niemankda d zich Diens tregeling hiervoor behoefde te schamen. Via de Blekersvaart voer men naar e Yzered n Brug waar Huijg zijn Begin 1800 verdwene lijnwaade nd - woonhuis en loskade had {nu en garenblekerijen omdat de teks- Zandvaartkade) verden e , r dooe rd Üelbedrijven doo e chemischd r e Zandvaart naa t Spaarnr' e richting technische ontwikkelin t bleekghe - Amsterdam. In 1854 was de 'dienst- procédé in eigen beheer hielden. regeling' als volgt: op zondag, maanda donderdan ge g naa- rAm Onderhoud weg sterdam en op dinsdag en vrijdag Hier ter plaatsen bleven aan de naar Heemstede j strengBi . e win- Blekersvaartwe e kleerblekerijegd n ters, wanneer de scheepvaart niet bestaan, die zich van stoomwas- mogelijk was, spron e Amstergd - scheri zeet jto r moderne wasserijen damsche Rijtuig Maatschappij bij ontwikkelden. t vervoedi- naan he e n Am r va r sterdam verzorgde. Voo Blekersvaartwee r d 191s 0wa g een privé-weg van de blekers die Wereldoorlogen door hen moest worden onderhou- De Eerste Wereldoorlog gaf veel zore ieded n dengd Ee voor.ha t rhe ongerief voor de wasserijen. gedeelte dat voor zijn bedrijf lag. De mobilisatie bracht met zich mee hieraan éé Da t meee d tn wa r zorg dabeschikbare d t e mankrach- te t besteedde dan de ander, onder- rugliep tot een nauwelijks aan- vond de voerman van de wagen vaardbaar aantal. De grote gezin- t wasmandeme n wel afwissee di , - nen destijds hadden wel drie zonen lend over een goed vlak wegdek onde e wapenend r . Doordat he t ree plotsklapn de kuilee d n n si nva vrijwel altijd familiebedrijven waren een slecht stuk weg terecht kon kwam deze maatregel hard aan. komen. Jongere kinderen werden boven- Het vervoer van het wasgoed ging mate belast om het bedrijf draaiende per boot, spoor en paard en wagen. houdene t aanvoee .D grondn rva - Schipper Huijg was hier een be- stoffen stagneerde prijzee d n ne n kende "kleerschipper" die op Am- verdubbelden.

50 De Tweede Wereldoorlog bracht de lakens op. Toch is daar dan weer naas e materiëld t e tekorten veel menselijke d e e goedehand e ddi - menselijk leed door deportatin eva ren opnemen en er letterlijk de medewerker f onderduikenso t me , laatste hand aan leggen. alle risico's en de gevolgen van dien. Het vervoer stagneerde al- Seizoenwerk lengs. De auto met houtgasgenera- Concentreerd was-werkzaame ed - r werto d vervangen door bakfiet- heden van de linnen- en garen- n se omdat paardentracti- on e blekerijen zic vroegen hi r tijde- nge mogelijk werd gemaakt door vor- durend zomermaandene ed , thans dering van paarden. is dit gegeven nog actueel maar Aan het eind van de oorlog staat niet omdat men nu afhankelijk is t bedrijfslevehe daaronden e n e d r van de weersgesteldheid. Dat de wasserijen voor de gigantische taak zomermaanden extra pieke- ge n orn een berooid land met een door ven in de aanbod van goederen de oorlog en ellende verzwakt volk heeft te maken met het seizoen van bouwene weet p o r . de horeca. De omzet hiervan wordt mede bepaald doo vacantiee d r - Arbeidsintensief period speeln weet da n n the e e ree Ondanks de mechanisatie zijn er belangrijke rol. De volle terrassen veel handelinge oudt - he en am nva t kleedje e tafelme d p so s zije d n bacht overgebleven. Naast het aan- aanleiding dat deze met een vaste zienlijke machinepark worden veel regelmaat aan een wasbeurt toe handelingen nog met de hand ge- zijn plus al het linnen wat omgaat - daan verdwenet ma e .Wa d t da s ni binne horecae nd . Naas horece d t a chines voo verschillende rd e fasen zorgen de hotels, congrescentra. e hand t d me bedien s wa va e dnd bejaardenhuize dergelijkn e n e voor moesten worden zoals kranen open- de nodige werkzaamheden. Een dichtdraaienn e . belangrijk bestan r werkzaamdde - De huidige wasmachines werken heden vormen de particulieren. het gehele wasprocede binnen een machin e huidigD , eaf e wasmachi- Koude warmeen blekers nes doen de was met behulp van Nog niet zo lang geleden vormden computergestuurde wasprogram- bedrijfsauto'e d wasserijee d n va s n ma's. een bekend verschijnsel in het Het invoeren van lakens in de man- straatbeel particuliere d m do e klan- gel gebeurd met de hand. Een per- ten te bedienen. Door veranderin- t gebruime soogigann n kva nka - gen als de invoering van de snel- tisch grote machines 25 lakens per was, wasserette en de wasmachine r mangelenuu e machinD . e vouwt thui s klantbedienini s n huiaa g s

51 meer teruggedrongen. Echtes i r e r afdeling wasindustri stomerijn e . binne n interes t circuiee ndi g -no t sante service van thuisbezorging Zevende generatie's Van Houten overgeblever koudde t eda n va n vestigine D e blekerid n gva j vond blekers. Dit zijn veelal een of twee- plaats in 1791 door Hendrik Van mansbedrijfje bepaaldn ee n i e edi s Houten. Inmiddels treed zevene d t - streek of buurt een klantenbestand de generatie aan om de familietra- hebben die de schakel vormt tus- ditie voor zettene t t t oud- He . ebe sen klant en wasserij. Wasserij Van drijf heeft de overgang meegemaakt Houten heeft zo'n jaar of zeven van het oude ambachtelijke bedrijf deze vorm van dienstverlening. De van blekerije bleekveldee d t nme n koude bleker zorgt voor aan en af- en hoosgoten van linnen-, lijnwaad, levering; de warme bleker verzorgt en garenblekerij naast wasserij. Im- het wasproces en afwerking. mers rondom 1800 voltrok zich n veranderinee t eeuwenhe n i g - Nieuwe ontwikkelingen oude beroep oorzaat e D .da s kwa voormalige D e linnen lijnwaadn -e - met nam textielbedrijvene ed , pro- blekerijen zijn uitgegroeid tot be- ducent van het garen en lijnwaad drijven waar winst n verliese - - het bleekproces in eigen beheer rekeningen nauwletten gatee d n di n deden dankzi e chemisch/techd j - moeten worden gehouden hebl .A - nische ontwikkelingen e kleerD . - ben de wasserijen nog steeds een blekerijen bleven bestaan zice di , h zelfstandige functie, zij zijn om n stoomwasseriva j ontwikkelden goed op de markt te kunnen in- tot moderne wasserijen. spelen ondergebracht in een sa- Zeven generatie' n HouteVa s n menwerkingsverband Newasco. Van waren betrokken bij al deze veran- Houten vormt same t ach- nme an t deringen onmogelijs i t l He .a m ko dere bedrijfen de Newascogroep. die generatie e revud s e latet e n Geleid door actieve ondernemers passeren. gelijkgestemden ee t me , professio- Hendri n HouteVa k n koche d t nele taakopvatting. Naast de was- blekeri Ervee d n nva j Akersloon e t bewerkin n stomee g n kent deze startte het bedrijf waarvan hij niet nieuwe formul activiteitek eoo s nal kon vermoedetween ee t - he t nda linnenverhuur voor grotere instel- honderdjarig jubileu deen mte l zou lingen. vallen. Uit het huwelijk van Hen- Sedert generaties wer vakbee d - drik met Maria Raamaker werden kwaamheid binnen het bedrijf opge- vier kinderen geboren vooe e di , rdi daan. Vakbekwaamheidsdiploma's tijd aanzienlijke positie's innamen. worden sedert decennia behaald Een werd pastoor anden ee , r arts, O instituuTN t vithe a research- e derded zoon Joannen ee , nva s

52 Bedrijfsuervoer per vrachtauto anno 1930.

zett 182n ei t bedrij4he f voorn e t er versterking door de nieuwe ge- de dochter trouwde de zoon van neratie door de zonen R.P.A. en hoogleraan ee Leuvenn ri 186n I . 0 P.H.P. Van Houten. En daarmee naam Hendricus Van Houten de doet de zevende generatie van Van leidin zichp go , gevolgd door Johan- Houten zijn intred t bedrijfhe n ei . nes in 1887. In 1919 nam Quirina Van Houten de leiding van het be- drijf over, in 1928 Antonius en in Hofleverancier 1948 Wilhelmus Van Houten. De In 1959 ontvin bedrijt g he pret he f - laatste drie generatie's komen in dicaat Hofleverancier omdat he t beeld. vanaf die datum meer dan honderd In 1948 overleed A. J. Van Houten. jaae wasverzórgind r t he n va g t zijnMe broer W.A.J Houten Va . n e Amsterdat m Da e Paleimd p o s n twee e zoons wer t bedrijhe d f had verzorgd. Zoals bekend is wer- onder leiding van de oom voort- alween de r enige jaren geledel na gezet. !n 1968 trad er een drieman- bedrijvee d predicaat di e ndi t droe- schap op van drie broers te weten n doorgelichge e aanspraadi f o t k J.A.J.;W.J.J. en H.A.J. Van Houten. nog wel gerechtvaardigd was mede In 1981 overleed J.A.J. Van Hou- onder invloe n brancheveranva d - ten. Door de beide broers werd het derin n fuseringe n bedrijvenva g . bedrijf voortgezet. Inmiddels komt t predicaa e He firmn d n Va a va t

53 Houten wer n 198i d 9 voor vijf- kerslaan, binnen deese Heer- entwintig jaar verlengd met het rlijkheid, belen n oostete d e d n t t he voerehe n rechn va nva t voorschreeve Bleekerslaan, ten wapen met de toevoeging bij Ko- zuijden Johannes Niesten- we n te , ninklijke beschikking Hofleveran- sten de Wildernis, ten noorden de cier. Eerste Comparante, alwel voldaan Uit 1869 is nog een gespecificeerde betaaln e laatstezijn e dt nde n pen- rekening aanwezig ondertekend ning met den eer sten, en zulks met door "J. Van Houten, Bleeker". De n sommee veertien va a n honderd rekening had als aanhef: "Ten en vijftig Caroli guldens tot 40 Dienste van Z.M. den Koning der groote t nstuk' , geree contann de t Nederlanden enz. enz. Het Linnen geld, belooven mitsdie e zullet n n gewaschen, gebruikt door Hoogst- vrijen en waarden als Regt en in deszelfs gecomployeerde op het deesen Ambagte gebruykelijk is, Paleis te Amsterdam gedurende de onder verban regtena n s dal . maanden January, Febr. en Maart Uiteraard zije bedrijfspanded n n e algemend n va s e1869"wa e D . aangepas ontwikkelingene d n aa t . dienst was aangegeven als "Ordi- Op 13 mei 1939 vond een nieuw- naire Wasch woorn tije dee di n "i d bouw plaats aan de voorzijde gele- voor gewoon. gen aan de Blekersvaartweg. Een gedenksteen herinnert aan dit Locatie feit. De eerste steenlegger is thans e vestigingsplaatD e firmd n a va s firmantene d n va noheee n d ,g ee r Van Houte steedg no s ni s dezelfde W.J.J. Van Houten. als van oudsher. Een tweede uitbreiding vond plaats De oorspronkelijke koopacte luid e achterzijdd t n aa 1960n i e e .D als volgt: steeds doorgaande mechanisatie, zekee vor d n uitbreidin n mva i r g De comparanten verklaardee t n van het machinepark was aanlei- hebben verkogt en bij deeze te ding voor deze uitbreiding. Ron- transporteren, cederen en in vollen dom de jubileumviering van het en vrijen eigendom op en over te 200-jarige bedrijf word nieun ee t w draagen aan Hendrik Van Houten, uit Amerika afkomstige wasma- kleerbleeker binnen deese Heer- chine geïnstalleerd met een wasca- lijkheid n kleerbleekerijee , t me e paciteit van 180 Kg en computer- alle geene daarop aar nageln de - gestuurd. vast is, groot omtrent 514 roeden, Waa e firmanted r n node afscheid n Hoopde j ,bi zondeg do r Maat van moestee 17 n t nemehe s nwa voetstoots gemeeten en geleegen eeuwse bouwwerk dat oorspron- aan de Heere Zandvaart of Blee- kelijk als paardestal dienst had ge-

64 daan, wordlatek garags va al r t hooggehoudee- voobe e d r n zoals si drijfsauto's. Behoud door middel gebleken doo houdet n rhe ee n nva van restauratie gin draagkrache gd t tentoonstelling over deze bedrijfs- van de firmanten te boven. De tak rondom de jubileumviering. oude liefde voor het ambachtelijke Cees Peper

Literatuur:

Regtdoorzee- Greup Roldanus S.; De Geschiedenis der Haarlemmer Blekerijen; Nijhof Haan De -g 1936 Sluisdam G. van; Enige sociologische aspecten over De Blekerijen; Scriptie; Heemstede 1957 e,a.s Kroe wascr Dr E ;. sH h eens... Jubïleumuïtgave Nederlandse Vere- nigin Wasserijenn gva ; 1983

55 Oorkonde voor 200-jarige Wasserij Van Houten

Ter gelegenheid 200-jarighet van aanpassing aan gewijzigde om- bestaan van Wasserij Van Houten standigheden plaat e t vinden,s " B.V. Heemstedein maart16 op stelde Kruythoff. heeft algemeen secretaris van de "Van de 23.000 ondernemingen in Kamer van Koophandel te Haar- onze regio lukte het maar aan 132 TieleniusJ. mr. lem Kruythoffeen om oude jaar0 wordee rt 10 :n nda oorkonde uitgereikt als blijvende een half procent." herinnering aan het jubileum. Een uitzonderlijke prestatie, vond de Kamersecretaris. Al schreef hij veel op het conto van een on- geëvenaard gunstige combinatie van vestigingsfactoren, die ertoe leidde dat in 1800 Heemstede maar liefs 8 kleerblekerije2 t n telde. Kruythoff veronderstelde d t da e oprichting van Van Houten in roe- rige en moeilijke tijden (met de Franse revolutie en de Franse over- heersing in aantocht) de over- levingskansen gunstig heeft beïn- Eerbetoon van de Kamer van Koophandel vloed, orndat flexibe behoedzaan le m tg.u. het 200 jarig bestaan, ondernemerschae t p m nodio s gwa kunnen overleven. Acht generaties In zijn felicitatiewoord - stiptse e ed volstrekn ee laten i s ri t veranderde cretaris e levenscycluaand t ,da s omgevin Houten gVa steedg nno s t gemiddeldhe n va e bedrijf zelden overeind gebleven: "als uiterst mo- hoger is dan 25 jaar. dern bedrijf, degelijk in blanke kwa- liteit, en financieel kerngezond," Jaarlijks haakt zo'n 4,5% af. "Om te prees Kruythof jubilarissene d f . overleven dien voortdurendn ee t e

56 De eerste Schouten van Heemstede (14e-15e eeuw)

In 1903 publiceerde de heer W. een aantal ambachten of heer- Overmeer een beknopte lijst van lijkheden, zoals Heemstede (door schouten in Heemstede, begin- graaf Floris V aan Reinier van nende in 1494. Door Joh. Ruys is Heemstede beleend), Aelbrechts- deze lijst, eveneens van schepenen berg (Bloemendaai), Tetterode (Over- vanaf 1616, aanzienlijk uitgebreid veen), Zandvoort, Schoten, Spaam- Het is de verdienste van Ruys ge- da n Haarlemmerliedeme . Deze weest vele honderden namen te ver- ambachten bleven kerkelije d t kto zamele t authentieknui e bronnen, St. Bavoparochie behoren, ook na zoal t Heerlijkheidsarchiefshe . e stichtinkapen d ee n l gewijgva d Diens "schouten lijsn va t de n nva aan de H. Maria te Heemstede in dorpe en de Heerlijkheid van Heem- 1347, steden "Ja 143 n t vangi n 5me aa t e HeemstedD hielden e ar en n zich Boudijnszoon n 145i , 0 gevolgd in deze periode bezi t vrachtgme - doo rn Bosch Willede n n I .m va vervoer voo e graafd rt stekehe , n deze bijdrage volgen enkele aan- turn va f voor brandstof, landbouw vullingen en kunnen allerlei nieuwe en veeteelt {het houden van paar- gegevens worden verstrek resuls tal - den, koeien en varkens op relatief taat van recent onderzoek, waarbij schaarse weidegrond) "Grae d t Ui .- vooropgesteld moet worden dat felijke Rekeningen" van 1342/143 verschillende lacunes resteren. is bekend dat in Heemstede 60 Meest opmerkelijke vondst da s i t personen voor grashuu totaan ri l5 schou t n BoscWillede a n hvi m va ponden moesten afdragen. historische familierelaties verbon- In Haarlem was de schout aanvan- adellijke d n aa es de geslachnwa - kelijk een grafelijke ambtenaar die Heemstedn tenva IJsselsteinn ee . zijn medewerking verleende bij de Vóór 1245, toen Haarlem stads- wetgevende taken van het stadsbe- rechten ontving met een aantal stuur. De schouten waren veelal privileges voor haar burgerss wa , leden uit aanzienlijke families, het- Haarle dors m t centrual phe n mva geen evenzeer voor Heemstede een gebied aangeduid met "Haar- van toepassin e schepeneD . is g n lemmerambacht". Nadat Haarlem kwamen voort uit de plaatselijke stedelijke autonomie ontving viel gemeenschap. Sameschoue d t ntme t omliggendhe e territoir uiteen ni verzorgden zij het dagelijks bestuur

57 van het dorp. Jaarlijks in de maand Ofschoo e aanstellingsaktd n e ver- mei diend schoue ed ingezete4 1 t - loren ging staat vrijwel met zeker- ne nomineree nt n voo t schehe r - heid vast heeda t r Gerrit (overle- penambt, waarui e ambachtsd t - n 1375i n t schoutambde )he n i t heen keuzee r e deed. Schoun e t Heemstede instelde e eerstD . n i e schepenen werden door de Heer Heemsted 135n Bloen i eva 6n -e beëdigd. In 1494 telde Heemstede mendaa 1409t ui l . naast een schout in totaal 5 buyrle- ofwen de l raadslede ongeveep no r Arend F/onszoon (1356 - 1376) 250 a 300 inwoners; in 1514 een Arend Floriszoon wordt evenals schout, twee schepenen en twee zijn broer Hugo van Keggenrode buyrleden eeun e Ee .w d t lateto s ri vermeld in akten uit 1356 en 1376 Franse Tijd steeds sprake geweest en expliciet "schout tot Heemste- va nschepene7 Heemsteden ni . de11 genoemd. Hij stamde in man- De schout, zoals elke andere ge- nelijke lijn uit het roemrijke geslacht meenteambtenaar, betaalde voor r here Teylingende n nva , namelijk zij nHeee d Heemambn n rva aa t - blijkens een,doo . J.Wmr r . Groes- stede recogniti wern ee d zelf gesa- beek samengestelde fragmentgenea- larieerd uit de lokale belastingen logi Florisn eva , bastaar Teyn dva - accijnzenn e , alsmedlege t p -o t eui lingen, die een broer was van gen boetes aan o.a. wetsovertre- Simon van Teylingen {2e helft 13e ders, messentrekkers en soortge- eeuw) e grootvadeD . schoun va r t lijke vechtersbazen. Arend Floriszoo e Hugen s o wa n Hij vertegenwoordigde en stond uter Bottelrie wiens edelmanswo- onder toezich tucht.van te - am e nd nin f hofstedo g s gelegewa e r nte bachtsheer, bemiddeld geschiln ei - hoogte van het latere "Duin en len, was met de schepenen belast Dorp n "Valkenburge " " (tussen met de lagere rechtspraak, vaar- Wilhelminaplei Valkenburgern e n - digde keuren en ordonnanties uit plein).Deze Hugo of Hughelijn was en was betrokken bij de jaarlijks Haarlen va en r mbroen Ja ve n ee rva schouw van wegen, duinen en Alijdenszone, de stamvader der wateren. Berken rode's. De keure ordonnantiesn ne , onder- Schout Arend Floriszoon was met tekend door schou schepenenn e t , zijn broer op "Keggenrode" geves- zij Heemstedn i n e eerst sedert he t tigd, omstreeks 1343 bewoond midden der 16e eeuw goeddeels door zijn vader Floris Hugenszone bewaard. (getrouwe Clara)en t , me dwel k Sedert 1568 is het ambt van secre- grondgebie g .tijtoee no di d -n i d taris, kler bodn ke veln ei e gevallen behoorde aan de graaf van Hol tevens doo schoue d r t vervuld. land Wille. mIV Claes Kibbe (1420) rondon le kapeme d kerf lo zijkn i n t schoutambhe e Wi t vervulde(n) bezi e wetet t t lanhe nd waae d r tussen 137 7n 142e 0 s (nogi ) Maria-kerk ston n voorte d n ee s onbekend. huis met boomgaard aan de Voor- Claes Kibbe stamde vermoedelijk weg, strekkende tot Haastgens n Thomava af s Kybbenn i e di , "moeders" boomgaar laann de t ,da 1286 grondgebie e heerd n i -d doo Heemstedn rva hee n Ja r n ei lijkheid Langeveld in leen ontving leen gehoude ngraafe d wer n .dva va heree n d Teylingen n nva . Dank- Dit eigendom is op 23 februari zij een regest die is overgeleverd in 1394 overgegaa zoop no n Boudijn t archiefdepöhe t bisdohe n mva t Jan Boudijnszoon, die eerst in van Haarlem is bekend dat Claes s schou143 al Heemstedn 5 va t e Kibbe, schou Heemsteden va t p o , staat vermeld 145n i s 0i j overle.Hi - septembe8 2 Sentp r"u e Mychiels- den en opgevolgd door Willem van avent" door Waer Hughde n n li eva den Bosch. Heemsted n stuee ek grond heeft overgedrage priestee d n n naa rJa Fragmentgeneahgie Louwenjszoon. Vier jaar later heeft l Jan Boudijnszoon x Beatrijs, de Haarlemse geestelijke dezelfde Jansdr Adrichen va . m grond overgedrage t klooshe n - naa (genoem akten d i 1368 n nva , ter der Carmelieten in de Spaarne- 187 en 1390) stad. Beoorkonders van deze schen- 2. Boudijn Jan Boudijnszoon king waren toen de schepenen der (schout) stad Haarlem (1). (1393, 1394, 1430, 1435) Overlede 1450n ni . Boudijn BoudijnszoonJan Boudijnszoon Ja . 3 n Janszoon (1435-1450) (1449,1450) Kinderloos over- Boudij Boudijnszoon nJa e d s wa n lede 1480n ni . zoon van Jan Boudijnszoon en (Het bezit rondom de Kerk ging over Beatrijs Adrin ,va dochte-n Ja n rva zijp o n neen BoudijnszoonJa f e di , chem uit een gegoed Haarlems in 1486 jaat overleep da r o n i n de geslacht. Nicolaa Boudijnszoonn sJa , gestor- Zijn vader komen we voor het eerst ve 1493)n ni . tegen in een transportakte, geda- teer 1 augustu1 d s 1368, waarin BoschWillemden van (1450 -....) hertog Aelbrech erfdeen 5 tee n va l Telgen uit het adellijk geslacht van morge Heemstedn ba n e land n di e Heemstede zijn vermaagschap- tge bij Bennebroek verlijdt t ginHe .g e d n i weese t d lede t me tui n kennelijm he k voo e windd - r im , middeleeuwse prominente families mer 138n si 7 kwamen twee perce- van edellieden, zoals Van Duiven-

59 bode, Van Hodenpijl, Van Amstel/ eeuw trouwde Herbaren (Herbert) Usselstein, Cuser, Van Polanen, van Usselstein, zoon van Arend Dever, Bloin Treslongva s n Va , van Amstel (broer van de bekende Borsele Alkemaden Va n ne . Gijsbrecht erfdochtee d t me ) r Elisa- De betrekkingen van het Huis te beth van den Bosch. In 1333 is hij Heemsted t ridderlijkhe t e- me ge e door tegenstanders doodgeslagen. slach n Usselstein/vava t n Amstel Hun enige zoon Gijsbrechn va t hebben bijn eeun aee w geduurn de Usselstei vies ni r jaat rhe late t me r beslaan globaal de tweede helft Huis ten Bosch beleend en hij eerstn e e e ed 14 helfva n e nd va t huwde voor 136 t Johanna3me , 15e eeuw. een dochter van ridder Gerrit van Ridder Gerrit van Heemstede ver- Heemstedet s bezittehe Al . n va r e Grafelijkd n va d keerdeli s al e Huis ten Bosch, een erfgoed van Raad veelvuldi hofkringen gi n e n zijn vader, noemde ook deze Gijs- was gehuwd rnet Maria van Pola- brecht zic Boschn h de som n . sVa nen. 0 jul1 i t p echtpaa136O he s 3i r Uit hun huwelijk sproten ridder Jan Gijsbrech Johannn e t a doon hu r twen e e dochters, Machtelt me e ddi (schoon)vader beleen t tweme de Dirk van Hodenpijl trouwde en kampe t ambachhe n ni t Heemste- Johann t huwe136a n he e n 0i a-di , genaamde d Rouwmad f Rouo e - lijk trat Gijsbrechdme Usseln va t - made. In 1390 nogmaals met le- stein, zich ook noemende Gijs- dige hand. In 1397 is Gijsbrecht brecht van den Bosch. overlede drin ne e jaar nadien zijn Gelegen aan de Utrechtse Vecht echtgenote. Gijsbrecht van Amstel r hoogtte n Weesperkarspeva e l van Usselstein en Johanna van stond het in 1672 definief ver- Heemstede lieten zes zonen na woeste "Huy n Bosch"te s . Deze (Herbaren en verder Jan, Wal- ridderhofsta s vermoedeliji d - om k raven, Gijsbrecht Vrank en Gerrit streeks 1250 gesticht door ridder van Usselstein) en één dochter Egbertus van den Bosch, oorspron- Henric n Usselsteinva a . - Ridder kelijk als een leen van het Sticht. Herbaren volgde als stamhouder in Amstelland heeft onder de Heren 1397 zijn vader op en is na de van Amsten lhu gestaan p o e di , dood van zijn moeder door hertog beurt leenroerig bise wared -n naa Aelbrecht beleend met de tienden schoppe Utrechtn nva gravee D . n in Hazerswoude en twee kampen, Hollann va d hebben zich echten ri Heemn Roumadeva e d n -ba e d n ,i hun strijd met de Stichtenaren van sted zondap eo Sina 1400gn n tJa , Amstelland meester gemaakt-en hernieuw n 5 1405aprii d p lO . sedertdien Hollanaa t - he dge s ni 1410 ontving hij ten eigen ƒ 500,- bleven. In het begin van de 14e t laatstdi rijn p o es leen e losset , n

60 met ƒ 8000,-. Hij was gehuwd met Jan, heeHeemsteden va r , tevens Johanna van Haamstede uit Zee- van Benthuizen, een erfgoed nabij land en is door zijn keuze voor Hazerswoude en was bijvoorbeeld gravin Jacoba die het onderspi 5 februart1 p o i 1450 aanwezij gbi delfd zijm eo n verzet tege here nd - e plechtigheid d toen WilleJa n m Bourgondin va g to 142n ëi n 6va Gerritszpon van Schoten werd be- zijn goederen verbeurd verklaard. leend met de poel met aangewassen Gedesillusieer s i Herbared n te n en zwanendrift tussen de vrijheid slotte vóór 1432 gestorven. Zijn van Haarle Spaarnewoudet he mn e r jonger 141n ei broes 6i n schourJa t veer (2). van IJsselstein geworden en dt overlijdeehe a N schoun nva t Bou- jongste broe riddes rwa r Walraven dijn Jan Boudijnszoon is Willem van n IJsselsteinva . Aanvankelij- be k den Bosch, zonder enige twijfel velhebber te Staveren kocht deze mede op grond van zijn familierela- laatste in 1407 een huis in Haar- ties, door Jan (III) van Heemstede lem en is hij één jaar later benoemd beëdigd tot schout van Heem- t schouto Hoorne t t . stede. Walrave 141n i s ni 2 officieel kin- VaBoscn nde h moe 50-jarige d t e derloos overlede twen ne e jaa- la r leeftijd reeds gepasseerd zijn toen r ontvinte g zijn weduwe Elisabeth hij in deze funktie is benoemd en van Woestdijk een bewijs van hertog zijn materiële "nalatenschap" in Willem VI. Walraven had nochtans t gemeentearchiehe f gaat niet ver- drie bastaardkinderen nagelaten charten éé n r,da (3)r ,de gedateerd n dochteéé r Johanna geheten ne 6 januari 1450 n keuriI . g hand- twee zonen Jacob en Willem van schrift vangt deze akte als volgt n n hu Bosche doo d de n j dva Bi . n Bosch aane Willede "I :n ,mva vader ontvinge n 141i j n zi n2ee schout tot Heemstede doen condt consent van de hertog dat hun allen luden....". Merijtgen Gel- ooms Herbare n toestonJa n e n d brechtszoendochter verkoopn aa t erfgoet kenzoveee d he n n - daa lva Jan van Heemstede, baljuw van nelijk minderjarige kinderen toe te Kennemerlan n Frieslande d n ee , n hu n kennei m s o nodi nal s gwa stuk land groot ongevee hon5 r3, t levensonderhou voorziene dt . Grote d p eo Gees Heemstedee t t . De oudste zoon van Herbaren, rid- Helaa t aanhangendhe s i s e zegel r Gijsbrechde IJsselsteinn va t n i s i , van schout Van den Bosch ernstig 1442 door Willem van Egmond beschadig n aldue dt wape he s n (1412 - 1483), heer van Egmond en niet mee e tracerent r e overD . - IJsselstein, beleene lened t n me d dracht had plaats in aanwezigheid n IJsselsteinva . Gijsbrecht onder- van twéé getuigen en Aetseet als hield goede kontakten met ridder zegsman. Laatstgenoemd vers ewa -

61 moedelijk een buitenechtelijk kind voormalige hofstede "Willigen- Heemstedn va van nJa e (4). hoorn" (thans Hageveld). Hugo van Assendelft schonk het land Voorgeslacht van Willem van den (achter het Huis te Heemstede) dat Bosch halvn ee e eeuw eerder zonder toe- 1. Arent van Amstel en IJssel- stemming van de graaf door Jan stein, overlede 1298n ni , van Heemstede als eigen was nalatende 4 kinderen onder verkocht. wie: In 145 s dooi 8 e schoud r n va t . 2 Herbare IJsselstein nva n Heemstede Jaco Assendelfn bva 8 t (overl 1333n i . x Elisabet) h morgen land, tiendenn vriva j n aa , Boschvan nde , nalatende: Bernardietenorde d e geschonken, . 3 Gijsbrech n Amsteva tn va l welke guns bevestigs ti d door toen- IJsselsteinn ,de Heen va r malig schildknaap Jan van Heem- Bossche (overl 1397in . x ) stede. In charters uit o.a. 1456 en Johann Heemstedn ava e 1415 word Jacoe Assenen n t bva - (overl. in 1400), nalatende delf woonachtis al t Haarlen gi - mge acht kinderen, onder wie: noemd, vermoedelijk dezelfde per- 4.. Herbaren van IJsselstein soon. Ofschoo j nienhi t voorkomt {overl vóór 1432) x Johanna in de genealogie van het edele ge- van Haamstede en Walraven slacht Van Assendelft in de "Batavia van IJsselstein Illustrata" is zeer waarschijnlijk dat {overl. in 1412) x Elisabeth van hij - mogelijk als bastaard - in fa- Woestwijk; eerstgenoemde milierelatie stond tot o.a. Barthout liet drie buitenechtelijke kin- Hugn e Assendelftn ova . Evenmin deren na, onder wie: kon achterhaald worden wanneer 5. Willem van den Bosch hij is overleden en als schout (1450 schou Heemsteden tva , afgetreden. vóór 1458 overleden). De eerstvolgende burgemeester t naame m beken s Dirrici d k Jan- Jaco Assendelftn va b (1458)n e (szoon), geboren in 1426, die in Dirck Janssoon (1494) schous 149al 4 t fungeerde tijdens Het Bernardieten ofwel Cistercien- e "Inforrnacied n behoevte ) (6 " e serklooster "Porta Coelie" (Hemel- va belasting-inninge nd , toen Heem- poort tusses )i n 145 145n 5e - 8ge stede 65 haardsteden telde, waar- sticht door twee Haarlemse priesters, van zeven onbewoond, evenveel Johannes Claeszoon, vicarie d n i s tijdens al belasting-vaststelline d s g parochiekerk Hugn , e Assen n ova - e doobi d hertojn dva g Karee d l delf . Antoniusdat St (5) p O . g 1458 Stoute in 1477. is met de bouw begonnen op de Dirck Janssoo vóós ni r 1500 over-

62 s schoual lede n e nt opgevolg n 191va 5d gepubliceerde n lijsva t door Jacob Dirkszoo Ilpenn va n - schouten/burgemeester Heemn si - dam, waarna zoon Dirck Jacobs- stede dient te worden genoemd: zoon van Ilpendam het schout- Cornelis de Jongh in de periode amb n Heemstedi t t 145to e 5 1727-174 s zoon schoual 7 va n t vervulde (7). Tamis de Jongh. Tenslotte s aanvullinal : e d p o g Hans Krol door J. Ruys in "De Wapenheraut"

NOTEN: (1) Bron: Archief Bisdom Haarlem, K.K.S. reg. 82 en 91. Zie ook: PA. Hende- rikx, De oudste bedelordekloosters in het graafschap Holland en Zeeland. Dordrecht, 1977, blz. 204. (2) Van Doorninck(zie lit. opgave), nr. 129, blz. 51-52. Zie ook mijn artikel over Zwanendrif n pluimgravee t Heemsteden i n . Nieuwsbrief VOHB, 66 r n , 1990 (3) Van Doorninck (zie lit opgave), nr 10, blz. 3-4. (4) Bastaardij binnen het ridderlijke geslacht van Heemstede is nog een onontgonnen terrei studien nva . Beken bijvoorbeels di bastaarddochn dee - n Heemstedeva ) (1 n hee ten va r Ja ,r Liesbethe d n e huwdJa di t , me e Grebber. (5) Hug Asseldelfn o va 143 n i s 5 wa treed s t stichteSinhe t n Barbarrva a Gast- huis in de Jansstraat. Uitgebreide informatie over het klooster "Porta Coeli" in archiefdoos gem. openbare bibliotheek. (6) Over "Informacie "Enquesten "e mije "zi n artikel: "Heemsted 149n ei n 4e 1514" in Nieuwsbrief VOHB, nr. 49, 1986. (7) Vergelijkbaar met Christoffel van Usselstein die óók het Verbond der Edelen ondertekende tegen de Spaanse overheersing heeft dr. Te Water gesug- gereerd dat Jacob van Ilpendam, geboortig uit Heemstede en in 1568 ter dood veroordeeld, als gevolg van bastaardij afstamde uit het Huis van Eg- mon zicn de h naa t dorrhe p Ilpenda- m Eg vernoemdt Hui n he sva n aa t eda mond toebehoorde. Zijn veronderstelde grootvader was schout Jacob Dirkszoon van Ilpendam, omstreeks 1454 geboren, die zich vermoedelijk omstreeks 148 Heemstedn 0i e vestigd gehuws vrouwelijkn ee wa t n ee d me e t geslachhe tel t gui t Boudijn, gehuisves Geese d p o tt nabi t Spaarnehe j e Zi . mijk oo n artikelen ove t geslachhe r Ilpendamn va t Nieuwsbrien i , f VOHB, , 84,.1983nrs83 , . Recent gevonden informatie bovendie archiefdoon ni s "Van Ilpendam" in gemeentelijke openbare bilbiotheek Heemstede.

63 LITERATUUROPGAVE Doorninck, P.N. van, Inventaris van het archief van de Heerlijkheid Heem- stede t kaarteme , zegel-afbeeldingn ne . Haarlem, 1911. Groesbeek, J.W., Middeleeuwse kloosters van Noord-Holland; hun bewo- ner bewogen se n geschiedenis. Rijswijk, 1981 (blz. 47-49 overKeggenrode; blz. 249-252 over Hui Bosch)n te s . Kort, J.C., Repertorium op de lenen van de hofstad te Heemstede. In; Ons Voorgeslacht, maart 1984, blz. 109-114, Krol, J.J.F., De geschiedenis van Nederhorst denBerg. Alphen aan den Rijn, 1949 (hoofdstuk XIV e ridderhofstaD : t Huy"' d n Bosch"te s , blz. 202- 204). Overmeer, W.J.P.. Regeeringspersonen, geestelijken enz Heemstedee .t . IniNederlands Familie Blad, 16, 1903, blz. 372, 385-386. Ruys, J., Heemstede; de leden der regeering van 1795-1852. In: De Wapen- heraut, 19, 1915, blz. 521-525. Spaen, W.A. van., Historie der Heeren van Amstel, van Ysselstein en van Mijnden tot opheldering van Wagenaar. Den Haag, 1807. Temminck, J.J. ontwikkeline ,D autonomie d n stae gva d dn Haarleeva mn i e middeleeuwend Hollan: In . d (stedennummer) e jaargangI , . 4-5nr , , blz. 116-130.

Over legenden gesproken

Gelijktijdi t uitkomehe t n me g nva zich niet door geloften - bindtbe r E . laatste d e OUD-HEEMSTEDE-BEN- staan ook reguliere genootschap- NEBROEK (Febr. '91) leendk i e pen met die naam zoals de Oblaten van een vriend aan de Asterkade van Franciscu Salen sva s (Salesia- verzamelinn ee g opstellen getiteld nen), gesticht doo Boscon do r e d , VRIENDEN VAN EGMOND, sa- Paters Oblaten (missie, zelfs onder mengestel jaree d n dni dertig door de Eskimo's), de Oblaten van Scho- n zekeree e Piet Visser, oblaan va t tenhof bij Antwerpen (zusters) etc. de Benendictijnen waaruit we reeds t slotwoorInhe d zijner bloemlezing mogen concludere e schijnd t nda - schrijft Piet Visser, Obl. S.B. (Obla- werper niet op het befaamde slot tus Sancti Benedicti t vóóda e ) d r aldaar gericht word- ab t e docd p ho Reformatie ons land op een bevol- dij. Onder oblaat hier te verstaan kinn tweva g e miljoen inwoners persoon geestelijkee e d e ndi e oefe- VIJFHONDERD kloosters kende ningen van een orde volgt doch waarvan de kleinste 40 a 50 mon-

64 niken telden en de grootste 700.... boeree d burgern ne Vlaandet sui - Waar Hans Krol in zijn niet geringe renlan Franse d e Gule aded n -i l s laatstbijdragon n e aa enumme r den Sporenslag van 1302 te Kort- LEGENDEVORMING EN VOLKS- rijk verslagen hadden (aan de GELOOF TE HEEMSTEDE EN gouden sporeFranse d n neva rid- BENNEBROEK de discussies om- derschap op het slagveld gevon- trent het bestaan ener abdij te Ben- den dankt de slag zijn naam) beslo- nebroek gaag we t lijke d nie t ui t ten de Vlamingen af te rekenen het mij dienstig uit de bloemlezing met hun noorderburen die hen in van Visser even CHARLES BOIS bedreigdeng -ru e e waard d t - Da . SEVAIN, directeur van het Al- schijnlijk uitgeputte manschappen gemeen Handelsblad woort he n d ,aa (alles te voet en zonder aanvoerlij- latene t . Zijn studie, overgenomen nen) ver van huis het onderspit uit het avondblad van 29 septem- moesten delven verbaast ons niet. ber 1905, verschaf dezs on t e infor- De bastaardzoon van Floris V; matie: "De oudste abdijen door de Witt j Haemsteden emi va n va d ha , Benedictijnen gesticht waree di n met zijn blinkende banieren en wa- op het eiland Ameland, te Benne- penrusting ook niet van de Blinkert broe n Egmond"e k . Geziee d n naar Heemstede mogen afdalen. kwaliteit van het artikel én van de Of het duin aan genoemde at- - le n ee auteun va r re geloot da k i f tributen zijn naam dankt en of de gende omtrent het bestaan ener slag te Lisse of Hillegom geleverd is steedg opperno a e abdisqu d n -i j interesseert mij minde ache d -n rda vlak kleinste gemeent Noordn eva - tergron t gebeurenhe n dva . Omdat Holland geen sprake is. de naald ook het mislukte ontzet Moeilijker ligt het met de slag aan van Haarlem tege e Spanjaard n - het Manpad 25 april 1304. Kro lmemoreern de jul8 ( t i 1573)n ee , noemt het jaar, ik vul het aan met de militaire operatie waaraan Johan dag en wel om reden dat vier maan- Oldenbarneveln va jons tal g vrijwil- den later een verenigde Frans-HOL- liger nog heeft deelgenomen en LANDSE vloot (onder de genuees waarvan 800 man niet terugkeer- Grimaldi e Vlaminged ) n versloeg naale d g dend overeinma , d blijven Zeeslae ind Zierikzeen gva - sa e .D t eerstindiehe e ew n treffen da n menstellin gecombineerde d n gva e maar vergeten. De overwinning is vloot laat geen twijfel omtrent de r e gee zijne t e trotm d o p n, o s gezindheid van het graafschap nederlaa n verkerengka wel t He . , Holland: het maakte gemene zaak zei Bredero. Franse d t eme koning (Philips IV). Twee zonen van Alva hebben aan Eigenlijk getuigt hiervan ook de ge- t belehe n Haarleva g m deel- denknaald aan het Manpad. Toen genomen, Don Frederik en Ferdi-

65 nand. Eerstgenoemde, "Veldover- t bele he n Haarlem va n gi e st " (gravure) voerde zijn Spaanse rui- ters persoonlijk aan bij de overrom- peling van 's Prinsen leger in Heemstede e potentiëlD . e bevrij- ders met volmacht van Oranje heeft hij inderdaad verrast hiertoe in staat gesteld doo t ondervanrhe - gen of onderscheppen van twee postduiven die de komst van de ontzetter tot in detail aankondig- den (Juli 1573). In deel 2 van Jaap ter Haar's Geschiedenis der Lage Lande nt deserti lezeda e nw e bin- nen eigen geledere e grootstd n e belegeraare vijand n dva s was, mui- ters en deserteurs roofden het land kaal. "De val van Haarlem zal de verliezen nimmer goed maken" =Z13-- FREDEBIK ALVAREO T N ZVA laat een moedeloze Don Frederik VELDTOVEHSTT HE X I E BELE VA V HAEHI-EM.ÏiTG C zijn vade r koerierpe r weten. "Ver- tel mijn zoon" zege td Alvn aa a boodschapper, "dat ik, als hij de be- legering niet voortzet, hem niet lan- epitheton ornans "Het Spaanse mijs al nr zooge n erken. Wanneer graf' t belehe j higbi j sneuveltm he k i l za , Tot slot nog enige knellende vra- zelf vervangen. En wanneer wij bei- gen. Heemsted- wo e kenn ee t den omkomen, dan zal de hertogin, ningbouwvereniging HAEM- mijn echtgenote Spanjt ui , e komen STEDE en een Haemstedelaan en om ons werk te voltooien. Zeg plein. Wil men Witte van Haem- hem dat!" stede hiermede eren of hebben en- Wat Don Frederik in een paar kele lieden destijds gemeend dat dagen dacht te bereiken kostte Haemstede een oude schrijfwijze hem zeven maanden. Al werd de van Heemstede was? In beide ge- stad met aanzienlijk minder inwo- vallen reden tot irritatie. Alle goede ners dan Heemstede thans, door dinge drieën ni n luid t spreekhe t - hongersnood tot overgave gedwon- woord dat ook op slechte dingen gen, het uitputtend beleg verschaft toepassinn va fusie d zijn n j geka Bi . "Haarlem 1573" niettemit he n vae Henricusd n n Antoniuse - -

66 mavo hebbe leerkrachtee nd t nhe één prins. Zoals gezegd, de naald, nieuwe product Haemstede-mavo in 1817 opgericht van David Jacob genoemd. Om de bastaardzoon van Lennep herdenkt behalve d e van Floris V te eren? Neen. De "overwinning" op de Vlamingen, eerste letters n bedoeleva H e nd voetstut he p o k wijselij vreeme k"d - Antoniun va HcnricuA e e st d n se e mannend " genoemd, tevene d s memoreren, Sancta simplicita- sof poging van Oranje tot Haarlems tewel abyssus abyssum invocat, de ontzet in 1573. Een vrijwel iden- afgrone en d roep andere r td E . eop tieke e Vadepogind s n de rva g gaat met fusies vaak veel authen- Vaderland- be s t notereui e w n tieks en eigens verloren, je ziet dat trouwbare bronne Decem3 1 p no - t samenvoegehe j bi - k ge oo n nva r 1572be . Hier stonde e bevrijnd - meenten. De Henricus-school dank- ders onder aanvoering van de haae t r naa HENRICUn maa S Uzer- beruchte Lumey die door de moord mans, pastoor van de Bavo-ker kBrien de ln opi uit r9 -Musiu1 e d n se parochie Berkenrode onder wiens eindelijk bij de Prins in ongenade pastoraat de school tot stand viel. Weliswaar had dit eerste tref- kwam. Met lokale geschiedenis snijdt fen op de hoogte van Berkenrode men zich gauw in de vingers. Lazen plaats doch op hetzelfde "traject" we niet bij het laatste bestaansfeest vielen eveneen 0 man80 s e !D van de Jacobaschool aan de Lanck- vierde zijde van het voetstuk dat de horstlaa t dézda n e vernoems dwa naald draagt staat nog open en zul- naar Jacob Beierenn ava dankj ?Zi t e geesd n i t lee hiervoonw r reser- haar bestaan "eri naahv'aan een veren terwijl behalv e laak ed noo nalatenscha JACOBn pva A Preide. het Princeeiland de prins mag me- t toche h Ne oveuw r namen heb- morere TWEe ndi E expedities heeft bene Prinsenlaad : n tussen Man- uitgerust. Indie enige nw e straten i n Glipperdreee d pa f heet oor- e onlangd s verrezet nhe wijp o k spronkelijk Princelaan en wel naar Princeeiland naar gesneuvelden ni Prine d Oranjen sva , t.w. Willee md beide bevrijdingspogingen hadden Zwijger die een leger van 5000 vernoemd zoude mindee nz r name- man tot ontzet van Haarlem naar loos zijn gebleven. We denken aan t noordehe n uitrustte histoe d j -Bi . de veldheer WILLEM VAN BATEN- ricu . Alla sF Glie d nt p lezeda e nw BURG uit de tweede bevrijdingsac- k Prinsenbuuroo t genoemd werd tie, volledige naa Bronkhorsn mva t (deel II Geschiedenis van Haar- n Batenburge n krijgsgevangeni , - lem).Het voortreffelijk Heemsteed- scha n zijpaa n verwondinge- be n e straatnamenboes . SmiH n t va k zweken, of aan de Vlaamse vaan- spreekt terech n Princebuurva t t drig JACQUES VAN GENT, die, Princt me e Zandvaart wan eree tw n evenals zijn gezellen, liever sneu-

67 velde gewikkel zijn di n vaanden lda n heefde t afgespeel opmerkes i d - di latete t achte s nlo (eerstf ro - ebe lij kMars n zoekva t , . he Flor n awo vrijdingspoging). De straten op Prin- zullen we maar denken. ceeiland kregen de namen van kweker telern se s terwij hoofde d l - J.A. Romans weg lichtelijk overtrokken Flora- Heemstede, Maart 1991 dreef werd gedoopt Enig verband met wat zich hier vier eeuwen gele-

Van de penningmeester

Onlangs heefacceptgire d u t o voor den beschouwen. Moch adressee td - de contributiebetaling 1991 ontvan- rin naamstellinn gte t biljehe tn gva gen. In verband met de lange ver- onjuistheden bevatten, dan verzoe- werkingstijd voo afdrukket rhe n ne schrifteliju j wi n ke k contace t p o t verzenden van ruim 900 biljetten is nemeheee d . t OlthaarrJ nme , Glip- het mogelijk, dat een aantal leden perdreef 82, 2104 WL Heemstede die reeds betaald hebben een ac- ceptgiro ontvangea Uiteraard kunt u Raade Kd . t dezn da e acceptgir nies oal t verzon-

68 Van het bestuur

Zaterda gjun8 i Bustocht door Heemsted Bennebroen e k

Vertrek vana t Raadhuispleihe f Heemstedee nt . Ie rit 13.- uur t 15.r ri -uu e 2 Er wordt gereden langs Rijks Provincialn e - e Monumente Heemstedn ni e en Bennebroek. Bestuursleden geven onderweg waar nodig commentaar. Instappen in volgorde van aanmelding. Graag tot ziens.

Zaterdag 31 augustus 1991

Onze jaarlijkse excursie gaat deze keer naar Flevoland tegenhans al t me , - ger het oude stadje Elburg. e deelnamD l waarschijnlijza e . 35. ƒ kr persoo -pe n bedragen. Nadere informatie volgt nog.

gehoudee D n wandelin Bennebroen gi 3 apri1 p l ko j.l .

Uiteraar n stralend dee eenzelfdn e g eda e stemming. 0 enthousiast6 . Ca e wandelaars stonde- 10,ge m gereer no t -uu he j dbi meentehuis van Bennebroek. Er werd in twee groepen gelopen langs diverse Bennebroekse monumenten, zoals Bosch en Duinzicht, Eiken- horst, Bagatelle, Verschuer Brantshofje en het Lucia Klooster. En bij Landzicht koffie gedronken. AI met al een tocht van zo'n 2l/2 uur. De bestuursleden mevr. H. Nierhoff e heed , Schuitemake n G r e r waren "gids".

69 Nieuwe leden vanaf l januari 1991

HEEMSTEDE HAARLEM G. Hendrikse F. Ie Fèvre mevr. A. van Duin mevr. A.C. van de Berk mevr. M. Michiels D.C van Kesteren HILLEGOM mevr. M. van Santen J.A. Kramer Geertsem- s mevrBo . A . a FloorA s UDEN P.L van Daalen E.M. Hulsbosch mevr. I. Kemp-Crefels Jhr.mr. P.R. Beelaert Bloklann sva d AALSMEER , mevr. M. Kramer E. Vas Visser mevr. J.A Sirks-Schoelink mevr. E.R. Kleen

BENNEBROEK mevr. AH. Tempelman-de Wit mevr. W.J. Dekkers-van Alphen ds. G.J. de Jager

70

Oud-Heemstede-Bennebroek

19e jaargang No. 69 Augustus 1991 Bestuur:

G.J. Schuitemaker, voorzitter Mevr. LM. 't Hooft-van der Linden, IJssellaan 7, Wilhelminaplei, nl 2105 VA HEEMSTEDE 210S HEEMSTEDG 3 E tel. 023-288916 tel. 023-292631

A.J. Olthaar, secretaris J.LP.M. Krol, archivaris Clipper Dree, 82 f Joh. Verhulstlaan 26, 210HEEMSTEDL W 4 E 2102 XT HEEMSTEDE tel. 023-292824 tel. 023-282977

K. de Raadt penningmeester Mevr . Nierhoff-BaH . x Kerklaa, b 9 n4 Lage Duin 2, 210L HEEMSTEDH 1 E 212BENNEBROEG C 1 K te!. 023-280641 tel. 02502-48014

CJ.H.M. van Gasteren, ledenadm. Mee Beslaan re n8 210P HEEMSTEDV 3 E tel. 023-292231

Contributie minimaal ƒ. 15,-

Giro 27.35.06 tn.v Penningmeestee d . r v.d. Vereniging Oud-Heemstede Bennebroek te Heemstede.

Fofo voorzijde: Dennenheuvel. Foto achterzijde: Gereformeerde Kerk, Koediefslaan. Redactioneel

n vriee j Di s i zakelijt k nummer. Herinner zicU t h Nieuwsbrie? 43 f Veel korte berichte mededen ne - Het artikel over Lambert van den lingen. Natuurlij n uitgebreiee k d Bosc samenwerkinn i s hi t drsgme . verslag van de jaarvergadering J. Heninger uit Vianen ook ver- door onze nieuwe secretaris- In . t lan scheneBreden he dva n "I -n i dien burgemeester v.d. Bosch niet rode", 15e jaargang nr. 3/4, 1990. een bepaalde expositie had be- Betreffende Nieuwsbrief 61: De zocht, had Hans Krol weer niet zo'n letters V.V.H.O., waar de heer Vic aardig stuk geschreven ovee "D r Klep naar informeerde, betekenen monnikenvaart met gezicht op het volgens de heer J. Preyde "Vere- huis te Heemstede". De heer Ver- niging voor Vreemdelingenverkeer - le e d kai n benieuws ki va n ee f do Haarle Omstreken"n me . zers weet waarom er in Stellen- Dit eve s intermezzoal n - be t He . bosch (Z.A.) een huis heeft gestaan stuur vult enige - pagina'be t me s met de naam HEEMSTEDE. Hans sluiten, mededelingen, etc. Houdt Krol beschrijf twee ho te haardste- U in gedachten: 31 augustus bus- nen een jaar of vijftig hebben ge- tocht naar Almer n Elburge 4 1 , zworven, onder de titel een archeo- september Monumentendag en 26 logische vonds t 1939.'Beui t n nva november Premie-avond. Tongeren laat zijn licht schijnen op werkgroee d p "Karakterbehoud". W.V.

71 Verslag algemene ledenvergadering i 1991me dd.0 3 .

. Voorzitte1 . SchuitemakeG r r heet mendaal. Dit punt wordt ver- de aanwezigen hartelijk welkom wezen naar de vereniging in de Bovenzaal van de Bibliot- "Ons Bloemendaal" voore D . - heek te Heemstede. Deze jaar- zitter zegt afhandeling van vergadering was slechts matig deze punten toe; de mo- bezocht. De voorzitter deelde numentenlijs e comd n i -l za t een aantal berichten van verhin- missie Karakterbehoud wor- dering mee. Vervolgens kondigt den behandeld. hij een drietal hoogtepunten 3. Het Jaarverslag 1990 opgesteld e huldigint d . aanhe nl n , va g door de secretaris en gepu- -900e lid aanbiedine d , t he n gva bliceerd in de laatste Nieuws- boekje over het orgel in de kerk brief wordt eveneens vastgesteld van Bennebroe t afscheihe n ke d met dank aan de samensteller. van secretari Verspoorm sWi . Hierbij worde volgende nd e vra- e voorzitteD . 2 r leest 'het verslag gen gesteld: van de jaarvergadering van 29 t versladi n I -g wordt gemise d t mei 1990 (nieuwsbrief nr. 65) samenstellin commise d n gva - voor verslat He . g wordt ongewij- sie Karakterbehoud alsmede zigd vastgesteld met dank aan activiteitee d dezn nva e com- e samenstellerd . Ove e vold r - missie. gende punten worden vragen Wanneer worde e ANWBd n - gesteld: borden geplaatst? - Wanneer komt er een artikel e voorzitteD t volhe -n ri zeg e to t over de bel van Fontani? gende nummer aandach zullee t t n Wanneer wordt er een goed bestede commissie d n naa e Karak- onderbouwd- mo e n lijsva t terbehoud. Doo e grotd r e vraag numenten gepubliceerd? naar ANWB-borden heef t verdi t - wene d t m so staame e t Ho he t traging opgelopen; hieraan wordt te komen tot een wandelroute steedg no s gewerkt. voor Heemstede-Bennebroek e ?penningmeesteD . 4 r geefn ee t Gewezen wordt op plannen korte toelichtin jaarcijfere d j gbi s voor natuurlijke duingroei (o.a 1990 en de begroting 1991. vijveraanteg Caprera Bloen i ) - Door de gunstige uitkomsten

72 kon een dotatie aan enkele plaatsvervangen wordd dli t aan- fondsen worden toegevoegd. gewezen de heer A. Berkel- Enkele leden vinden de totale mans. < reserve e hoot s g worden- Ge . t bestuuhe n I . r7 zijn aftredend vraagd wordt naar criteria voor mevr . Nierhoff-BaH . e d n e x toekenning van bijdragen uit het heer J.LP.M. Krol. Beide stellen Restauratiefonds. zich herkiesbaar en worden bij De penningmeester zegt toe acclamatie herkozen. De voor- ove t laatstdi r e pun stukjn ee t e zitter wenst hen geluk met hun te schrijven in de volgende herbenoeming. Secretari. W s Nieuwsbrief om hieraan een Verspoor heeft te kennen ge- grotere bekendheid te geven. geve t bestuunhe willee rt n ver- Het Vermogen bedraagt slechts laten. In de ontstane vacature rui. fl 8000,m t conHe - - stelt bestuuhe t r voo e heed r r tributiebedrag is hoger dan ge- C.J.H.M. van Gasteren te benoe- raamd, doordat verschillende men. Er zijn geen tegencandida- leden meer betalen dat het mini- ten ingediend De heer van Gaste mumcontributiebedrag. ren wordt met algemene stem- t verslaKascommise d He n . 5 gva - men gekozen. De voorzitter sie door één van de leden de wenst hem geluk met zijn be- heer H.A. Dekker e pend l -wi , noeming en hoopt op een goede ningmeester décharge verlenen samenwerkin t bestuurhe n i g . voo correce d r t gevoerde admi- De hee . OlthaarAJ voorlol za r - nistrati t financiëlhe n ee e beleid. pit secretariaaghe t waarnemen. e Kascomd t tweedn He va d -eli e d eerstvolgendIn - be e missie heeft verstek laten gaan. stuursvergadering zullen de be- De vergadering wil de kascon- stuursfuncties opnieuw worden trole volledig laten uitvoeren. ingevuld. Dit dient doo t andern rhe va d eli 8. Bij de Rondvraag wordt ge- de kascommissie alsno- ge e gt vraagd om de wandeling in Ben- beuren bevindingee D . n hiervan nebroek nogmaal herhalene t s . zullen worden gepubliceerd. Verder wordt gevraage d f o d 6. De voorzitter dankt de heer restauratie van het Oude Slot tij- Dekker hartelijk voor zijn werk- dig voo Opee rd n Monumenten- zaamheden als lid van de kas* suggestie klaag D da . is r e wordt commissie. Naasn heee va d t . rE gedaae oorspronkelijkd m no e r Zwaade g word t nieuto t d wli om trek van het Oude Slot va Kascommissie nd e benoemd boven het maaiveld bijv. met de heer J. de Bruijn, tot dusverre n markerin ee e t geven n aa ,g plaatsvervangend lid. Tot nieuw eventueel met een financiële bij-

73 drage uit VOHB. scheid van Wim Verspoor. Hij Opgemerkt wordt dat deze ver- noemt de secretaris als de man van gadering- samenvalge n ee t me t de "four seasons", de man waarop meenteraadsvergadering- Ge . je 15 jaar lang als bestuur kon bou- pleit wordt voor een Inhouds- wen. De voorzitter deelt namens opgave en een Redactioneel het bestuur mede dat Wim Ver- voorwoord in de Nieuwsbrief. spoor werd benoem t erelidto n dva k wordOo t aandacht gevraagd VOHB. Dit wordt met een wel- voor de leesbaarheid van de gemeend applaus onderstreept. artikelen. Als dank namen e Verenigind s g Meegedeeld heee wordd t r da t word heee td r Verspoo prachn ree - Verspoor en de heer Peper tige ets aangeboden, met een blik samen de redactie zullen ver e vroeger-d p o e Belvédère. Mevr. zorgen. Verspoor wordt een boeket bloe- 9. Hierna sluit de voorzitter de al- men overhandigd voo e veld r e gemene ledenvergadering. eenzame momenten. De voorzitter gaat over tot het of- Wim Verspoor-zichtbaar beduusd ficiële gedeelte van de vergadering. t vagebeurdehe n - spreekt woor- Hij deelt med t mevreda . W.J. Dek- dann va k n voo t prachtigde rhe - eaf ker Bennebroet sui k zic 900s hal e scheidscadea voon e ue goed d r e lid van VOHB heeft aangemeld Zij samenwerking binnen de VOHB. krijgt een prachtig boeket bloemen Hij wenst de Vereniging en vooral aangebode historiscn ee n ne h boek- het bestuur alle goed e vooto s r werk over Bennebroek. de toekomst. Hierna houdt Jaap den Hertog één e Npauzed a , waarin veel leden van de auteurs, het boekje"de ge- persoonlijk afscheid nemen van schiedenis van het orgel in de Wim Verspoor, vertoont G. Schui- Dorpsker e t Bennebroekk n te " temaker prachtige dia's over de doop. De historie van het orgel Heemsteedse buitenplaatsen8 p .O heeft nauwe verwantschap met de juni a.s. zullen deze buitenplaatsen plaatselijke geschiedenis van Ben- met een bustocht van VOHB te nebroek e heen HertoD . De r - gci zien zijn. teert enkele gedeelte waart di t n-ui Hiermet e he kom n einn ee taa d devolle boekwerk. Tenslotte brengt programma van de Jaarvergade- e heehid j r Verspoor "uiters- ge t ring. noeglijke" dank voor zijn mede- werking aan de snelle tot- J. Olthaar standkoming van deze publicatie. Voorzitter Schuitemaker neemt hierna in een gloedvol betoog af-

74 Archeologische vondst uit 1939 thans in VOHB-archief

Heemsteedse D e bodem heeft to t Systematische opgravingen onder p hedeo n slechts spaarzaa- mar leiding van de Rijksdienst voor cheologische vondsten prijsgege- Oudheidkundig Bodemonderzoek ven. Bij graafwerkzamheden voor e Amersfoort t zijn Heemstedi n e de bouw van een spoorwegviaduct verrich t najaa he 194 n n i tva rp 7o i 195inme 7 kwa omvangrijn mee k het terrein waar het Oude Slot been - voo t daglichton he ra n t da , heeft gestaan en in 1956 op de derzoek van de onderkaak van een t vroegerhe plaat n va se kasteel walvis bleek te zijn en mogelijk uit Berkenrode looe jared r pn de I . s ni voorhistorische tijden dateert Deze Archeologische d e Werkgroep Haar- e prehistorid regi- n i ge s i ol we e enkelm le e malen ingeschakelj dbi bruik s doorgangsgebieal t blijn de - opgravingen nabij de Oude Kerk vende bewoning oud e vond p edo e Kadijkd n e . Tijdens grondwerk- strandwal plaats in de ijzertijd en zaamheden aan de Meerweg om- romeinse tijd. streeks 1939 zijn vijf a zes bewerkte In 1959 zijn nederzettingsresten, steentjes naar boven gehaald. zoals aardewer n vuurstenee k n Deze kwamen o.a. tereche d j bi t voorwerpen, van de Hilversumcul- heer Van der Lans, destijds woo- tuur (bronstijd) op een terrein aan nachtie Bennebroekerdijd n gaa k de Tweede Doodweg te Vogelen- op de grens met Hillegom. Twee zang gevonden. daarva t bezin he zij n ti ngekome n Zeer incidentele vondsten, o.a. van de heer E. van der Meulen, die nabij Hagevel Groenendaaln i n de , vanuit Vogelenzang naar Olden- van respectievelijk een terra-sigil- zaal verhuisde t rodui ee d kle n I i. lata fibuln scheree n a e fdoe n ver- gebakke ne zij d steentjes- n aa e di , moeden dat de Romeinen in deze den licht beschadigd zijn, zitten contreien hebben gebivakkeerd. heel kleine grintsteentjes. De twee Tijden t gravedrie d she en hecnva - stenen meten 12,5 X 8,5 X 3,5 tare grote - OranjekoAm e d n mi centimete n zije r n roodachtin gva sterdamse waterleidingduinen in kleur. 1852 zijn enkele voorwerpen ont- Vermoedelijk vanweg e teksd e t dekt uit de Merovingische tijd, die "Securitas Pop. Rom." meenden n onmiskenbaree e Romeins- in e enkele antiquairs dat de stenen van vloed vertonen. Romeinse origine zijn.

75 76 O pseptembe8 r 1988 stuurde ed moest worden herzien na bestude- heer van der Meulen een brief naar ring van een foto door de heer A.M. e t redactiDagblad he n - eva dTu Archeologische d Numan n va d li , e banti n Enschedi a n behoevte e e Werkgroep Haarlem. Zijn veron- vae vragenrubried n k "Zeke- we r derstellin t sprakn glaatda va s -ei ten". Eindredacteur D.W. Hesse- middeleeuwse, wellicht zelfg no s link liet foto's make vroen ne - gop iets post-middeleeuws, werd beve- heldering aan de beheerder van stigd door deskundiget he n va n cultureel centru t m' Oud e Slot, Archeologisc n Bouwhistorisce h h omda e vondsd t t bijnn halvee a e Centrum in Utrecht. De heerTj. Pot eeuw geleden werd gedaan in de groee berichd steee t d pt nme da t nabijheid van het voormalige kas- personen e foto{linkd p ) o snoga l teel zijp O .n beurt verween va n sJa eens wordt aangetroffen i k oo n e n de Reep door naar de gemeentelij- t Utrechthe s bezi vertegenwoors i t - ke openbare bibliotheek en intussen digd. "De voorstelling vormt één drie jaar verder zijn de twee stenen va t scènee reeksn nd he ee e t di s,ui thans in Heemstede teruggekeerd, apocrieve bijbelse verhaal van "De nadat deze tege vergoedinn nee g kuise Susanna" in beeld brengt. zijn verworven voor het archief van Kort samengeva t verhaahe s i ts al l De Vereniging Oud-Heemstede- volgt: Susanna neemt een bad in Bennebroek. haar tui wekn ne t daarme- be e ed langstelling op van twee oudere Antwerpse haardstenen mannen e zogenaamdd , e "oud- sten". Als zij de weinig eerzame In de twaalfde eeuw was nog al- ambities van het tweetal afwijst, gemeen ope n sprakee nn vuueva r wenden deze zic wraat e hui d t kto in de huizen, bedoeld voor zowel rechter met de aanklacht tegen verwarmin t kokenhe s al g. Eind n heefhe j t zi haatrachte t da r e nt 13de, begin 14de eeuw zijn in verleiden. In eerste instantie ver- (stads) huizen de schoorsteen en oordeelt de rechter haar tot ste- schouw geïntroduceerd. Sedere d t niging, maar dan verschijnt Daniël 16de eeuw maakt vooran eme n i l tonelen te deze di , e magistraan va t België s landon ,n , i maavoo k rroo de ware toedracht op de hoogte bekledin e achterkand n va g n va t oudstee stelt d t gevol t He .da s ngi n haaree d gebrui n ongeglava k - tot steniging worden veroordeeld zuurde baksteen met een rijke en dat vonnis wordt dan ook vol- reliëfversiering. trokken. De tot nu toe bekende aanvankelijke D en i menin e d t gda reeks voorstellinge p haardsteo n - Heemstede gevonden steentjes bestaan volgende ne d t tui e tafere- n romeinsee e oorsprong hadden, len: 1. Susanna in bad; 2. Susanna,

77 benaderd doo e oudstend r . 3 ; welzijn kunnen duiden. "Het terug- Susanna, voorgeleid voor de rech- grijpe romeinsp no e voorstellingen ter. Susanna4 ; , gevankelijk weg- middee od f a symbolen -n e n i s ni gevoerd ter steniging, waarbij Da- leeuwen opzichzelf niet uitzonder- niël ten tonele verschijnt; 5. Daniël lijk. Dat geldt ook voor decoraties confronteer e oudstee d d t t me n op- niet alleen {bijv. aardewerk) - ware toedrach t gebeurdhe n va t e haardstenen, waar bijvoorbeeld vóór de rechter; 6. De oudsten ge- nogal eens "keizerkoppen" figure- vankelij steniginr kte g weggevoerd; ren, die kennelijk aan romeinse oudstee D . 7 n worden gestenigd." munten ontleend werden. En in dat De thans doo VOHe d r B verwor- verband kan ook bij deze steen ven steen betreft de onder 4 ver- zelfs aan zo'n munt gedacht wor- melde scène, waarbij aan de linker- den, gezien de cirkel-vorm van de kant Daniël met geheven hand het decoratie en de aanwezigheid van wegvoeren door enkele soldaten een bij een munt niet onge- van Susanna naar de executiep- bruikelijk "randschrift". laats een halt toeroept Dat het me- In tegenstellin t veegto l gevonden nens was, illustreert de kleine fi- haardstene nHeemstedn i zij e nd e guur aan de rechterzijde, die een opgegraven haardstenen niet door mand met stenen (op deze haard- vuur geblakerd t tweedhe n I e. steen onduidelijk) paraat heeft. kwart van de 16de eeuw telde de Volgens de heer Pot vermeldt de li- heerlijkheid Heemstede ongeveer teratuur over deze reeks haardste- honderd haardsteden ofwel hui- nen dat zij in Antwerpen gefa- zen, verspreid liggend van de Hout briceerd werden in het tweede to concentratn Hillegoee t me mn -e zestiende kward n va t e eeuw. tie rond de oude oude Dorps- De tweede haardsteen - rechts op kerk. fot e vanwegs d i o- e onbekendheid Voor belangstellenden zijn de aan- bijzonder belangwekkendt he n I . winsten in een vitrine van de midde n vrouee s ni w afgebeeld. Heemsteedse bibliotheek tentoon- Links houd volgenj tzi heee st d rPo gesteld, naas e wekelijksd t e aan- een niet mis te verstane "hoorn des winste n nieuwva n e boeken e n overvloeds" (cornuco) vast, rechts andere media, en zijn daar tot sep- n vooralsnoee g onbekend object, tember te zien. wellich n schaalee t ? "Securitas" zou in dit verband op welstand of H.K.

78 VOORBERICHT over Tentoonstellin Haarlen gi m

Een werkgroep uit de VOHB is op De tentoonstelling zal een aantal verzoek van het bestuur van het Hi- vroegere en huidige buitenplaat- storisch Museum Zuid Kennemer Heemstedn i - n se Bennebroen e k lan de voorbereidin d bezi t me g g tot onderwerp hebben. tentoonstellinn ee n C va HI t he n gi De opening van de tentoonstelling (Historisch Informatie Centrum) is vastgestel vrijdap do novemg8 - in Haarlem. ber 1991. Nadere berichten hier- over t.z.t. in de regionale pers en in het volgende VOHB-periodiek.

M. Verkaik

Vrijwilligers gevraagd.

Op zaterdag 14 september a.s. zal Gaarn eberoen doeee u j p nwi po er weer de landelijke Open Mo- om als vrijwilliger van onze vere- numentendag worden gehouden.. niginn succeee t ge st to dez g da e Dit jaar zullen "het Oude Slot", de maken. Oude Kerk op het Wilhelmina- U zult worden ingedeel s gastdal - Voorwegschooe pleid n ne l vrouw/heedezn va e n locaéé p - ro in samenwerkin e V.O.H.Bd t gme . ties gedurend n paaeee r uur. worden open gestel 10.0n t dva to 0 Opgave bij Mevr. LM. 't Hooft-v.d. 16.00 uur. Linden tel. 023-292631

79 HEEMSTEDE in Stellenbosch (R.S.A.)

Dit jaar opnieuw vertoevenn i d 2e jaars-studenten van de Univer- Stellenbosch, Universiteitsstad(-dorp) siteit. in de Kaapprovincie van Zuid- Afrika, werd mijn aandacht getrok- Minder gemakkelijk bleek te beant- ken doo groon ree t geboue d t wme woorden de vraag waarom het ge- naam Heemstede. Enige aandui- bouw Heemsted genoemds ei . ding over de functie van dit ge- Ik vroe n vonj g e bi n willi dr ee goo bouw, dat er uit ziet als een hotel de Universiteit om hiernaar onder- (zie geplaatstd e e foto's), ontbrak. zoe doene k t maaktn Me .uitn eee - Het was echter niet moeilijk te ont- gebreide "soektog", maar helaas t geboudekkehe t da wn diens al t toe(tou n t ) leverd niet einfore di td - "dameskoshuis", t huid.w.zhe sn i . matie op, die ik zo graag had willen wonen (enkele honderden) Ie en ontvangen, t.w. wie kwam in het

80 verleden op de gedachte de naa n Hollandmee n va s Nieuwsbladt Di . Heemstede aldaar te vereeuwigen" dagblad verschijn g steedno u sn t en wie was dat? Was dat iemand, t Afrikaans(inhe heefn e ) naae d t m t Heemstedui e di e naa t verrhe r e Die Burgert overlijdehe a N .n va n zuiden emigreerde? de heer Bergh is zijn familie op De vakbibliothecaris Geschiedenis Heemstede blijven wonen. Eerst kor- j tmi samengevan ko t volhe -- t nadat zijn dochter Martina Joubert- gende vertellen. Bergh aldaar in 1964 overleed is Het"koshuis" wer 1965/6n di - 6ge het oude Heemstede overgegaan n terreibouwee p ndo waar voor- in eigendo e Universiteitd n mva . heen een Victoriaans herenhuis Bij gereedkome t nieuwhe n eva n stond, dat de naam Heemstede thans daar staande grote huis is de droeg. Begin deze eeuw woonde naam Heemstede van het oude daar Hendrik Bergh, directeur van huis overgenomen. de Districtsbank in Stellenbosch. n artikeInee l over t stue.e.ahe - n i . heee jareD e r di Bergn i grotf hga e dentenblad "Matieland" van april steun aan de Universiteit en nam in 1966 wordt gesproken ove hise rd - 1914 het initiatief tot het uitgeven torische naam Heemsteden i t di ;

81 het licht van de bijzondere be- t huie tekeninaamhe (d se di )s Heemstede heeft gehad vooe Di r Burge voon e r Universiteite d r . Blijft dus nog de vraag wie de naam Heemsted t oudhe en aa Victoe - riaanse huis gaf e bibliothecariD . s Geschiedenis beloofd j verdemi e r zullee t n speure - naden ne be e t r richten indien meer informati- ebe schikbaar komt. Overigens: wie weet kan een lezer l enig t artikewe di ek n aanoo l va - wijzing geven. - Mogelijie j bi s i k mand bekendn familieliee t da , d met de naam Bergh vorige eeuw naa e Kaapprovincid r s geëmii e - greerd. Voor bericht hierover houd ik mij gaarne aanbevolen.

Bennebroek, ,mei 1991 M. Verkaik

Excursie Flevolan Elburgn de .

In de Nieuwsbrief van Mei 1991 het Raadhuis te Heemstede met de heef kunneU t n leze t onzda n e naas bu r Lelystad ,aanj waabi j - rwi jaarlijkse excursie naar Flevoland komst eerst koffie drinken en daarna n Elbure l gaan gza a all Vi e. huis naar een film zullen kijken in het In- n huisbladeaa bekens ni d gemaakt formatiecentrum Nieuw Land. Ver- e opgave penningd d t a da vi e - volgens zullen wij naar Elburg gaan meester kan geschieden, door een lunce waad j hrwi zullen gebruiken bedra Hfln gva . 37,5 ovep 0p/ e rt en na een stadswandeling een maken op giro nr. 27.35.06 t.n.v. touwslagerij bezoeken. de V.O.H.B. Wij hopen om ± 17.30 uur in Om precies 9.30 uur op zaterdag Heemsted arriverene et . 1 augustu3 s vertrekke vanaj nwi f

82 Kascontrole

Op verzoek van de algemene ledenvergadering van 30 mei 1991 treft u onderstaand het controleverslag aan van de heer E. van der Zwaag.

Heemstede, 22 juni 1991

Aat bestuue Verenigind he n n va r g Oud-Heemstede Bennebroeke t , Heemstede.

Geachte dame herenn se .

Hedenmidda penningmeesterw u n huiz te n k i va e b ghe e e heed d ,. K r Raadt e boeked , n bescheidee n Vereniginw u n va n g ingezien e n gecontroleerd. Met genoegen kan ook ik u mededelen dat ik de administratie accoord heb bevonden. Daarbimijk i nb waarderinhe j g uitgesproken voo e correctd r e wijzn va e boekhouden van uw penningmeester. Ook de door hem aan mij toe- gezonden bescheide r voorbereidinnte dezn gva e kascontrol bijk i - b ehe zonder gewaardeer prijp o sn de gesteld .

Graag stel ik u voor de penningmeester decharge te verlenen voor het ge- voerde financiële beleid ove t jaahe rr 1990.

De kascommissie, r Zwaagde n Eva ..

83 De Monnikenvaart met gezicht op het Huis te Heemstede; SchilderijLagoorJan orrt-uit van treeks 1650

Vestigin e gerenommeerdd n gva e was de landschapschildering ner- kunsthandel Hoogsteder & Hoog- gen populaio z s Europn i rn i s aal stede prestigieun ee n ri s pane d n di Holland. Opmerkelijk feit is dat van binnensta Haagn De ,n Langdva e meef o n r éé schilderije t me 5 4 e nd Vijverberg 15, was aanleiding voor op de Haagse expositie vertegen- organisatie d tentoonsteln ee n eva - woordigde kunstschilders er 13 in ling "Dutch Landscapese d t ui " Haarlem zijn gebore totaan i n ne l 17de eeuw. Deze expositie- be , minstens de helft enige tijd in de geleid doon boekwerkee r , vond Spaarnestad heeft gewoond en ge- plaats van 12 maart tot 12 mei met werkt. Het is met name Haarlem doeken uit eigen en particulier geweest waar dit genre zich in het bezi grotn va t e meester Albers sal t tweed n derde e e d kwar n va t n Goyenva Cuyp n , Ja ,Meinder t 17de eeu t zeewto r grote hoogte Hobbema, Isaak van Ostade, Jacob zou ontwikkelen. Dankzij zijn zorg- Salomon e Ruysdaeln nva , Philips vuldige waarnemin lichtbehan ge n Wouwermans e.a.. deling legde e VeldEsaiad n eva s Gedurende onze Gouden Eeuw (overleden in 1630) hiervoor de

84 tussen lich donkern e t doee Z .r nve voorkwamen met het jaartal 1700, onder voo e etse d rbijvoorn nva - hetgeen med eafbeele geled p o t- beeld Jacob van Ruysdael waarin dingen onmogelijk is. Door Chr. sprake is van diepzinnige ontleding Kram . LagooJ s mi r verwart me d en fijne differentiatie. Aangetoond n Lagoore naad va . j vermC Hi . - is dat in sommige landschapschil- meldt: "Een ver uitgestrekt land- derije n topografischee n e achter- schap, verbeeldende de omstreken grond is geïncorporeerd, zoals zal van de ruïne van Brederode; zeer blijke aanziet n Heemnte he n -nva natuurlijk voorgesteld, en meester- steedse tafereet omstreekui t da l s lijk geschilderd", aldus de catalo- 1650 moet dateren, evenalt he n si gus der kunstveiling van C.H. fraaie vergezich Beverwijn va t n ke Schultz, gehouden te Amsterdam t Wijkermeer,gesigneerhe - ge n e d in 1828, nr. 58, waarvan de huidige dateerd 1654 en thans in een Zwit- lokatie onbekend is. serse privé-verzameling- La n Va . Topografische identificatie n gesigneeree k oo goo s di r Rijn- gezicht bij Arnhem. Door Keyes is Het bij dit artikel afgebeelde schil- een voorlopige checklist samenge- derij (4) was tot omstreeks 1980 ei- steld, bestaand 2 doeken4 t ui e , gendom van majoor John Wind- n alsmedLagooaa 7 er toe- t Engelshe n i em Bungayha t He . geschreven schilderijen. Deze wer- bevindt parn zici thank g hoo - sno ken bevinden zich verspreid over ticulier bezit en is via "Hoogsteder gehele d e wereld kunsthistoe d n I . - & Hoogsteder e t koo1' p aan- rische literatuuur sinds lan- be g geboden t vooTo . r enige jaren boslandschapn kenee s di t zicda , h wer t toegeschrevehe d Jorin naa s bevindt in het Museum voor Schone van der Haagen, die evenals La- Kunsten te Boedapest Een duin- goor voornamelijk landschappen landscha s eigendoi pe d n va m schilderd s beïnvloei n e e d door Bayerische Staatsgemaldesamm- Jaco Ruysdaeln bva . lungen in München. Sinds kort is Dit "Rivierlandscha- ka t he t me p het Rijksmuseum via het legaat steel van Heemstede op de achter- C.Th.F. mw n . Thurkow-vava n Huf- grond thann t kennika " me sn va s fel bezitter geworden van één van historische d e topografie verde- rin Lagoors riviergezichten - tot op gevuld worden. Met behulp van heden het enige schilderij van La- een plattegrond van Heemstede goo Nederlandn ri s openbaar kunst- kan .vrij nauwkeurig aangegeven r Willigede n bezitva n . (1870A . ) worden vanaf welke t plaathe n i s berichtte dat op de schilderijen ver- weilan e monnikenvaard j dbi t he t kopin0 apri2 n l gva 177 Midn 9i - tafereel is vastgelegd. delburg twee doeke . LagooJ n nva r Na 1458 hebbe Bernardietee nd n

89 ofwel Cisterciënser-monniken zich necamp" ofwel "Vuurboot", in de gevestig n nieuee n wi d gesticht zeventiende eeuw een eenvoudige klooste Heemstedee rt , geleger nte houten vuurtoren, later vervangen t huidighoogthe n eva Hageveld- doon steneee r n- be bake n te n complex. Zich niet beperkende tot e schepehoevd n vanuie eva ndi t contemplatie hebben deze broe- en naar het Haarlemmermeer voe- ders met de handen van hun arbeid ren (6). een woestenij van moeras, rietlan- De oorspronkelijke uitmonding n stuifzandene n de , voorheee d n t Spaarnhe n zuidelijkerg va ela n I . Willigenhoorn (hoor n= hoek n i ) 1440 is de huidige uitmonding in redelijk vruchtbaar land herscha- de Ringvaart "die nyewe vairt after s voon komswa hu rl a t penk oo , Heemste" gegraven, onder leiding reeds bouw- en weiland aanwezig. van Reynier, klerk van het Hoog- t convenHe t "Porta Coeli "Hef "o - heemraadschap Rijnland- ge s Al . melpoort" genoemd is nimmer tot volg daarvan ontstonden twee ei- grote bloei gekomen en ten tijde landjes e Voorburg"D e , "D n e " va e Hervorminnd samenviee gdi l Mient" vuurtoplaate e d d n p sO .va - mee Spaansd t e beroerte- op n ren, die aan de stad Haarlem toe- geheven en in een buitenplaats behoorde en diende voor de be- omgeschapen. bakenint e inganhe d n n va gva g De monnikenlaan, de latere Cloos- Spaarne, moet volgens mr. J.W. terlaan, was reeds in aanleg aanwe- Groesbee vóól ka r 1300 "het oude zig, maar aangenomen wordt da t kerkhof' hebben gelegen, waar ver- de "munnickenvaart" van het Kloos- moedelijk slachtoffer scheepsn va s - ter naa t Spaarnhe r - e dooCi e d r ongelukken zijn begraven. sterciënsers is gegraven en het is Tussen de vijf bomen zien we op de deze gracht die op het doek is af- achtergrond de vage contouren gebeeld. "Het landgoed bestaat van een huis (bijgebouw) en rechts nog steeds uit het door de mon- daarvan het dak van de bui- niken ontgonnen gebied, gelegen tenplaats "Meermond", destijd- sge tusschen de vijvers er de twee Mon- situeerd ongeveer ter hoogte van nikenvaarten, onder A.P. Blesen e d tegenwoordige riool- vergroo t Spaa me tn Bur e rn e g zuiveringsinstallatie. Oorspron- onder Van Wijkerslooth met de kelijk behoorde e gronded n j bi n restante e hofstedd n va n e Meer- het Bernardietenklooster en ten mond. Op het oude eiland der tijde van Lagoor was de hofstede monniken verrees in weinige jaren "Meermond" eigendoe d n va m het moderne monumentale derde Amsterdamse koopman Mattheus Hageveld"(5). Hoeufft, heer van Buttinge. Van Link zogehetee s d zie e nw n "Ton- t Hui he e Heemstedt s e ontwaren

90 verte d t dakn i e he achtkan e e ,d w - t stemmingsbeelhe d aanvankelijk tige traptoren op het binnenplein prevaleerde boven een zuiver "fo- en de ronde hoektoren aan de tografische" weergave. zuidkan t imposanthe n va t e bouw- Uit voorgaande beschouwins i g werk, dat in volle glorie in dezelfde nochtans klaar geworde t toenda - period tussee- n 164 165n p e 5 -o 0 leg van Jan Lagoor moet zijn ge- twee schilderijen werd vereeuwigd n nauwgezettweesee a vi t e verant- doo Haarlemmee rd r Nicolae- sBe woordin t pittoreskhe g e karakter rchem (7). van dit zuidelijk van Haarlem gele- In het midden van het doek zien we gen landscha realistischn ee p po e verhoginn ee p o e gd gelegen boer- wijze wee gevene t r . deri stalf jo , alsmed vaare d n n ei t ee Zoals te doen gebruikelijk in deze houten waterkering, rechts hiervan periode schilderde men geen strak zijn mense t lanhe d p werkzaano m blauwe lucht, maar altijd drijver ne en heeft Lagoor enkele grazende lichte en donkere wolken in ver- koeien minutieus afgebeeld. De be- schillende formaties. De drie essen- mande roeiboo reflectin e e t d n eva tiële elementen: hemel, land en houten stal in het water zijn alge- water, die bij de 17de eeuwse meen bekende motieve Vroomj nbi , paysagisten centraal stonden zijn zoals in diens "Riviergezicht in in dit doek van Lagoor op een na- Schwerin". tuurlijk n e harmonische e wijze t huiOhe ft s starechthe e d n i ln sva verenigd. bosschage de anonieme bui- Ten slotte: zes vogels stofferen het tenplaats, later Spaa Burn e r- gge fraaie schilderij, dat zich in een noemd (in 1754 afgebroken), voor- goede staat bevind afmetingen e t n stelt blijft vooralsno n opeee g n heeft van 80,7 X 123,5 centi- vraag. meter. Meer rechts zijn duidelijk de con- Als resultaa topografische d n va t e touren waarneembaa r Oudde r e identificatie heef t 17ddi t e eeuwse Kerk. schilderstuk een meerwaarde. Te- t torentjHe meeg eno r recht vers si - gelijkertijd dien n ogenschoui t w moedelij e hofstedd n va k e "Val- genome t zelfda n s voo e bestd r e kenburg", gelegen op de hoek van werken van Jan Lagoor geldt dat e Voorwed e Camplaad n ge - nte de wezenlijke karakteristieken in genover de kerk. niet geringe mate steunee d p o n Het "plein-air"-schilderen was in vernieuwende schildertendensen e 17dd e eeu ongebruikelijg wno k van Cornelis Vroo Jacon me n bva en na schetsen/notities zijn land- Ruysdael (8). schapschilderinget reges he nal n i l atelier tot stand gebracht, waarbij Hans Krol

91 NOTEN: (1) Keyes, G.S. Lagoor. In: Tableau, I (1978-1979), pp. 36-44, nr. 3. In het overzicht van aan Lagoor toegeschreven schilderijen ontbreekt overi- gens het doek met gezicht op Heemstede (2) Huys Janssen, P en P.C. Sutton. The Hoogsteder exhibition of Dutch landscapes e Hague/ZwolleTh . , Hbogstede Hoogsteder/Waanders& r , 1991. contemporainn I ) (3 e historieboeke Ampzinn nva n Schreveliuge s ontbreekt zijn naam waaruit moge blijken dat Jan Lagoor óók tijdens zijn leven geen bijzondere waardering heeft ondervonden tegenstellinn ,i t andergto e Haar- lemse landschapschilder Cornelis sal s Vroom, Piete Molijne d r Ruysn Va , - dael e.d. (4) Voor gebruik foto dank aan de firma Hoogsteder & Hoogsteder. (5) C.P.M. Holtkamp, in: De Aristocratie op het voormalige Bernardijnenkloo- ster te Heemstede. In: Feestbundel opgedragen aan mgr^J.C van der Loos. Haarlemsche Bijdragen, 61ste deel, 1946 . 197-211pp , . (6) Een tekening van de stenen "vuurboot" aan de monding van het Spaarne is omstreeks 1732 vervaardigd door Gijsbert Boomkamp achtergrone d p O . d linkn va zie s e naanw r rechts t kasteelhe : buitenplaate d , s Meermone d n de Oude Kerk. Een afbeelding is te vinden in het boek: Adriaan Pauw (1585- 1653); staatsma arnbachtsheern ne . VOHB, 1985. (7) Voo iconografie d r t Hui he Heemstede st n eva e wordt verwezen naan ree bijdrage van dr. J.G.N. Renaud, in: Het huis en de Heren van Heemstede tij- den Middeleeuwene sd . VOHB, 1952. (8) Keye Lagoore sdi s werk eerder over onderschan afgezie- da m he n n va te J. van Ruysdael - Vrooms meest getalenteerde leerling noemt doorzag te- gelijkertijd de verschillen met Lagoors "leermeesters". Ik citeer uit zijn ten aanzieLagoon Ja n nva r baanbrekende bijdrag "Tableau"n ei paintinA :" ga frequently ascribed to Vroom, "a Wooded Riverbank", is actually a key transitional wor Lagoory kb t paradeI . s unmistakablshi e spiraling trees silhouetted agains a luminout s sky. These specimens, although heavenly laden with foliage closele ar , y relate Nystae treee th th n so i dt d "Riverview". Lagoor has based his composition on Vroom and, predicably, has transcribed Vroorn's sensitive renderin f detaigo l int ohighla y successfult ye , more prosaic formula. Trees become stereotyped, lithe gleaming objects which betra e artist'yth s inabilit characterizo yt e mutaneth t featuref o s nature that, when handle Vroory db r Ruisdaelno , instill profound meaning into landscape painting. (...) Ruisdae d Vrooan l m distinguish themselves from Lagoor because their transformatio f naturno imaginativs ei t no d ean merely repetitions".

92 Gezichte Zuid-Kennemerlann ni d

Onlangs verscheen de luxe boek- e beidk e titels intussen zijn uit- uitgave "Gezichte n Zuid-Keni n - verkocht nemerland", geschreven door A.M. e oud-leraaD r A.M. Hulkenbers gi Hulkenber t tekeningeme g n va n de auteur van tientallen boeken en Chr. Schut. Op de band is in goud- artikelen over voornamelijk Hille- op-sne Naald"e e"D , gedenkteken n Lisses oprichtei e j m Hi . r go de r t Manpad"he n aa , afgebeeld. stichting Deve begiftign re e d t dme 9 fraaiI8 n e tekeninge- be t me n legpennin n "Heemschutva g n e " geleidende teksten is Bennebroek de gouden erepenning der ge- vertegenwoordigd met: de Her- meente Lisse. Voo t thanhe r s ver- vormde Kerk, oude huizen aan de schenen boekwerk nam hij kennis Bennebroekse Binnenweg Rooe d , - e uitgebreidd n va e literatuur over hellerbru e Reekd n e g, alsmede Zuid-Kennemerland, - maabe r "de Geleerde Man". Voorts Heem- zoch allk eoo t getekende objecten t Oud' sted t eme Vree d Slo n -e t teneinde zijn verhaal met persoon- desbrug, Mee Boschn e r e oudd , e lijke notities te larderen. Het boek dorpskerk en "Het wapen van is een eigentijdse "Craandijk" ge- Heemstede" t raadhuishe , , Huize worden. Door omstandigheden Bosbeek, restaurant Groenendaal, blee kopie d f j twee jaar liggent me , toegangshe Meen kva n Ber e r g+ als gevolg dat de meest recente Meerzicht, de Hartekamp, het Huis ontwikkelingen niet zijn vermeld. Te Manpad, Ipenrode en Berken- Zo heeft de (jonge) Geleerde Man rode. sinds kornieuwn ee t e gastheen e r De thans bijna 80-jarige tekenaar gastvrouw eeuwenoude d s i , e her- Chris Schut, woonachtig te Utrecht, berg "Het wape Heemsteden nva " was een leerling van professor verbouwd tot "Pandahof" en heeft Huib Luns en maakte ook de de buitenplaats "Ipenrode" intus- tekeningen bij eerdere plaatuit- sen een nieuwe eigenaar gekregen. gaven van uitgeverij Canaletto, Het fraai uitgegeven boekwerk is zoals "Plaatsen aan de Vecht en de voo e ƒ 85,boekhanderd n i - l Angstel" (1982 "Gezichten e ) n ni verkrijgbaar. bloee d m bollenstre (1987)" ek , wel-

93 Werkgroep karakterbehoud

Het was op een woensdagavond - van onze dorpen - warege t ui n jun0 3 i t zittend1971he t - -da e be komen en veel moois in den lande stuur van de VOHB in zijn geheel s bezochwa t tijdens geliefde uit- aftrad om de leiding over te dragen stapjes. Maar ...teveel karakteris- heree d n n aa Peper, Schuylenburg, dezelfdn i tiek s wa s e tijd verdwe- Tongerenn Smiva n e t mijj - Bi .nac nen, gesloopt. Dat voorkomen was t voorzitterschaceptatihe n va e p mijns inzien t nieuwhe s e doen va l bedankt t oudhe k eei bestuur voor e VOH-Bd : Karakterbehoud ha d haar jarenlange inzet, want men neerste ud e prioriteit d velha e mooie jaarprémies uit- gegeven en vele excursies naar el- Het oude bestuurt schrodi n kva ders georganiseerd. Veel waar- nogal felle betoognies n twa hu t ,da devolle en historisch interessante bedoeling geweest met een nieuw boekwerken over de geschiedenis bestuur. Toe ik de -nu-oud-secre-

Wïnkelgalerij Binnenweg

94 tari heee sd r Vee aflooe a nd n n pva den, fotoserie tekeningen e s e ndi vergadering naar huis reed met zijn maaktee w vergaderingen ne e ndi cadeaus, stelde vraak i d j e ehi gdi belegdene w . Maar niet onvermeld niet licht vergeet:"Jullie gaan nva mag blijven de vele avonden die we onze vereniging toch geen klach- t Oudihe n e Slot bijeen kwamen tenbus maken? d namelijha k I " k Cobia o. t Riemersmame , Trun va i alle leden opgeroepen aler zije t t n Vlijmen, Agnes Snoep, Lies Visser, p aantastingeo s dorpson n - va n Theo van Ree, Paul Koning, Teun karakter en het bestuur te melden Jongh Visscher, Willem Snitken e r als dat ergens dreigde te gebeuren. ondergetekende. Inventariserend Zoals dat in 1971 het geval was op t waardevowa n moese s twa l blij- de Blekersvaart, de Koediefslaan, ven: niet alleen de monumenten e Binnenweg/Raadhuisstraatd e d , van de Rijkslijst maar ook minder Haven en het Ijsbaanterrein. Naast belangrijke objecten, bomen e n werkgroen ee p voo t komendhe r e oude bestrating n gééE . n HPL- Jubileumjaar 197n werkee 2n -e lampen, géén SI 8, de 'weg de Ra- groep Statutenherziening werd toen nitz' enz. Halverwege die avonden meteen een werkgroep Karakter- kwam dan Bas of José Laguna met behoud gevormd. Die organiseerde een blad grote glazen en heerlijke geen excursies naar elders maar wijn van "Weverij de Ploeg". nodigde per fraai (door Paul Koning) s vergadereDawa t n 'oude stijln e ' gecalligrafeerde brief - ledein n ne een periode met veel plezier en troduce' t voo n drietasui ee r l kriti- toch ook veel actie, zoals met sche wandelingen door Heemste- zoveel mogelijk pers erbi e Bled j - de. Waarin onder andere stond: kersvaart schoondreggen kune .W - "Gedurende deze wandelingen nen het fase I noemen: veel ideeën willen we met U zowel karakteris- maar uiteindelijk geen overeen- tieke panden en gevelwanden als stemming ove goen ee r d eindrap- k storendoo e elementen vastleg- port. gen (fototoestel en schetsboek meenemen). Fas I kenmerktI e e zich doon ee r Nabesprekin cafn e gi Kastan "d é - meer professionele inbreng van de jeboom" tegenover het Minerva- verenigin e gemeentebestud j bi g - theater". e werkgroeD ren. p Karakter- behoud vergaderde vaak op mijn "De Ploeg" in het slot architectenburea e Campd p o u- collegj laabi laten nk e aoo r Teun Niet alle actie t vervlogesui n jaren J.V. over vele objecten. In opdracht wil ik hier gaan weergeven, niet alle van B & W maakten we inventa- wandelingen die we organiseer- risaties en voorstellen tot harmo-

95 nisatie n BennebroeI . k vooe d r het College te presenteren aan de Reek en omgeving -een tekening pers. Alzo geschiedde en we kre- van 270 cm.lang- en in Heemstede gen een paar mooie artikelen in de voor Binnenwe n e Raadhuisg - lokale bladen- fu n .ee Maa k oo r straat, een boekwerkje met diverse rieuze gemeentesecretaris Kruit- getekende gevelwanden. Misschien wagen en een periode van verkoe- t goei he s-voou dn r later- vase t t ling tusse e lokald n e overhein e d leggen hoe dat laatste afliep. We e verenigingd g no k !i Toc b he h werkten daarvoor maanden samen steeds gee e duidend spijn va -t e Welstandscommissid t me n i e lijkheid die ermee gebaat was. Heemstede en met de stedebouw- Een gemeentelijke monumenten- kundige Stan Landschapn va de . lijst Vooe d eindrapportagr e ver- wachtte men van ons consenses Eind zeventiger jaren mochtee nw over een gezamenlijk advies aan weer meepraten heee :d r Verspoor Burgemeester en Wethouders. De en ondergetekende werden uitge- standpunten lage- nel echtet ui r rve nodigd namen VOH-e sd B samen beslotej kaawi n s eigere non n rap- met de Welstandscommissie een port tegelijk met de aanbieding aan gemeentelijke Monumentenlijst sa-

Binnenweg t.o. winkelgalerij

96 stellene t n me . Door ervaring wijs van vaarten, rooien van karakteris- geworden vroegen we om een tieke bomen, asfalterin wegen gva n duidelijke opdracht en vaststelling met klinkerbestrating, inventarisa- van uitgangspunten en procedures tie van storende lichtmasten, re- vooraf. Bij de eerste vergadering clame en verkeersborden' rondom werd ons echter verteld dat we monumenten enz... eerst maar eens moesten gaan Wim Verspoor en ik kwamen enigs- gezamenn ee wandeler e t da - n ne zins gefrustreer t overlegdi t ui d . lijke rapportering achteraf werd Wel hopen wij dat nu -ruim 10 jaar verwacht. Blij 'mee te mogen doen' later VOH-e -d eeng Bno s opnieuw n nielooda t e meteepj e raadnd - de kans krijgt een goede inventa- huisdeu t wer reekrn he uitdn ee E . s risatie te maken. best aangename wandelingen door de gemeente, wel wilden wij steeds De commissie nu e grenzed ns i verleggen l a t me l A . het dan ook op niets uitgelopen, er Zo waren er tijden met veel onder- kwam geen gezamenlijk advies aan werpe perioden ne redelijkn nva e B & W. De toenmalige secretaris rust. Plotselinge acties tegen be- van de Welstandscommissie had dreigingen van het karakter, maar een fotoboek samengesteld feen zakek werke totaad oo e ndi n - aa l curiositeit!) waarover wij in een groep voorbij gingen. Waar het be- zeer uitgebreide evaluatie onder stuu s advieon r s niet vroeg, zoals andere schreven: "Overzien wij bij Eikenrode vorig jaar e vakeD . r deze fotoreportag n tellej da e wi n opgekomen vraag of de werkgroep een totaal van ongeveer 100 foto's t formeleniewa t r moest opereren van karakteristieke pande vern ne - kwam weer bovenwero z n n di E . der series van tezamen ongeveer nazomee d vorin rva g jaaconn ree - 270 opnamen die niet karakteris- cept reglement rondgezonden voor tiek zijn -. 73 % van dit werkstuk be- commentaar vergaderine D . g waar- staat onzer inszien t nuttelooui s s in deze opzet besproken werp d-o werk en overbodige kosten." Deze novembe9 1 r 1990- wer eerste dd e inventarisatie bevatte enerzijds veel vergadering van "de adviescommis- t geheehe n i lt niewa t duidelijn kee sie Karakterbehoud" van de ver- Heemsteeds karakter heeft zoals eniging Oud Heemstede-Benne- o.a. alle woninge Glin n va , maa pI r broek genoemd. miste beschermende procedures reglement Da t wer verschillenp do - ten aanzien van andere belangrijke de vergaderingen op vele punten 'dorpseigene zaken'. Geen regeling bijgeschaaf heef n maadg e t no t rne voor overleg met ons bij aanvrage juni8 n1 p - haa-o r definitieve vorm van sloopvergunningen, demping gekregen. Het VOHB-bestuur zal

97 het -waarschijnlijk- op haar ver- zal zorgen voor publicatie d n i e gadering van 19 augustus aan- Nieuwsbrief. De heer Verkaik was staande aannemen. Enkele punten op de afgelopen jaarvergadering za hiek i l r vermeldene . d Taa n kva dus nogal prematuur, maar vol- commissie is het bestuur gevraagd gend jaar om deze tijd kunt U een en ongevraagd advies te geven artikel ove e werkzaamheded r n over behoud en herstel van karak- van 1991 verwachten. teristieke en beeldbepalende ele- De samenstelling van de commis- menten t stimulere. he Maa k oo r n i sie op dit moment is als volgt: de van het aanbrengen van dergelijke heren Dekker, Harm, Huijser, Meijer, elementen en het reageren op ont- Olthaar, Schuitemaker, van Ton- wikklingen die het karakter van gere n mevroue n w Visser. WilU t onze dorpen kunnen aantasten. iets melden of vragen, dan kunt U Tenminste één lid, maarten hoogste contact opneme secretarie d t nme s t aantahe n l va commissie 3 1/ - Herman Huijser, Troelstralaan 73 leden is teven lid van het VOH-B in Heemstede {telefoon 284109) bestuur. De commissie kan zich of met de voorzitter, schrijver de- laten bijstaan door deskundige n n e Tongeren va n zesBe , Oude brengt jaarlijks verslahaan va rt gui Kruiswe e Cruquiust 6 18 g . (tele- activiteite t bestuurhe n aa n. Deze foon 023 - 280787).

a*»-.—.

Binnenweg i.o. Deka Markt

98 Flatgebouwen over het Spaarne

Op zo iets kan alleen een project- haar hoogbouw op een behoorlijke ontwikkelaar komen. Het bericht in Spaarnt afstanhe n dva e geplaatst. het Haarlems Dagbla 3 jul n i va d De gemeente Heemstede is in dat deed voorkome f Veenstreeo n k opzich t gemakkelijkewa t r geweest e b.vgemeentd . e Haarlem wilde Maa mete0 r6 r hoog wordt dooe rd verblijden. Maa betrokkee rd n wet- wethouder kennelijk wel wat erg houders schijnen nie blio z zijnte t j . hoog gevonden. Dus afwachten Vooral de gemeente Haarlem heeft maar.

Boekje ove (viere rd ) orgels Herve ind . ker Bennebroen kva k

l weea s i r t eveHe n geledent da , archieven, nog belangrijk meer in- nieuwe gegevens ove t eersthe r e teressante bijzonderheden ontdek- orgel in Bennebroek werden ont- ten. Alles bijeen werd het te veel - e archieveAm dekd t n i the n nva voo VOHB-artikeln ree . Meer voor bacht Bennebroet he kn i (nie s du t de hand lag er een boekje van te Kerkelijk- of Heerlijkheidsarchief, maken. - Am t t archiehe doche n n i hva f twee D e onderzoeker e bijzondi s - bacht). Deze gegevens bleke- nzo dere belangstelling hebben voor danig interessant, dat een artikel e eeuws17 e kerkorgels, t.w. Jaap daarover in VOHB zeker op z'n n Hertode Alphen gRije i d nn naa plaats zou zijn. Een dergelijk artikel en Herman de Kier in Den Haag, is echter overbodig geworden nu hebben kans gezien de hele orgel- twee orgelhistorici na een uitge- geschiedeni afgelopee d n sva n drie breid onderzoe n diversi k - ar e . eeuwen aaneensluitend te boek te chieven e notariëld n ,i o.ak eoo . stellen. Achte t boekjhe n ri e vinden

99 weindnoten6 e7 , waarin verwijzin e eeuw18 - e .d n e e beurd17 e d n ei gen en verduidelijkingen van de Voor belangstellenden in regionale tekst. histori orgelboun i k n e oo t di ws i t meeshe t interessant. Ovee di r Het boekje is een uitgave van de periode ontbraken tot nu toe, wat VOHB en bevat 43 pagina's. Als Bennebroek betref- t nogage t wa l Geschiedee tite"D e l kreeme t -ghe gevenst . he Verrassen t da . bv s di nis van het Orgel in de dorpskerk huidige fraaie orgelfront niet ge- van Bennebroek". Op de eind mei maakt blijkt te zijn door Christiaan j.l. gehouden VOHB-jaarvergade- Muller, doch door de Haagse beeld- ring werd het boekje, dat met 14 af- houwer Egidius Schoenmaeckers. beeldingen is geïllustreerd, ten Bijzonde e lezet r k aardinoo s i g doop gehouden. Het is ver- ove bemoeienie rd Bennee d n sva - krijgbaar bij het Inlichtingenbureau broekse Ambachtsheren en -vrou- van de Bibliotheek in Heemstede wen met vooral het eerste en het j ondergetekendebi n e , Krakeling tweede orgel. 60 te Bennebroek (tel. 02502- 47243). Ik zou de aanschaf van het boekje De prijs is ƒ 7,50 (voor leden van van harte willen aanbevelen. De de VOHB ƒ 5,-). prijs behoeft, lijkt mij, zeker voor De schrijvers van het boekje kozen VOHB-Ieden, geen belemmering voor een gedocumenteerde pre- te zijn. sentatie van de gevonden ge- gevens. Zij hebben in het bijzonder Bennebroek, juli 1991 aandacht geschonke- ge t he n naa M. Verkaik

De bel

In Nieuwsbrie- 3 heefre 6 . e d tnr f nichtje van de eerste steenlegster daktie welwillend een oproep aan kwamen langs. lezere d s geplaats t geheihe m mo t D eHoeker. J hee. J . rG ,e zood n nva s hui helpeon e st n aa nl be va e nd latere mevrouw Höcker-Huijg, ver- oplossen. Tevens werd vermelt dda teld t zijeda n moede 190n i r s 1al de eerste steen werd gelegd door vijftienjarig meisje de steen legde. M.J. Huijg op 31 julii 1901. Er moedee meisjt D di n etoe- rva l na kwam reaktien n ee zoo ee n : e n weduwe - woonde op nr. 5, wilde

100 kleiner gaan wonen en liet het hui onbehaaglijo sz l iswe inderk i t kda - bouwen (bij "kleiner wonen" denkt n stevitijee d n haag ee tou kt wme men thans wel aan iets anders! e kunnet ) g b gekochwe he n m o t Naar de mening van de heer Hoe- komen. ker is de bel aangebracht om ga- De hypothese e beld t ' diendda , e e tweedd ste p o ne verdiepine t g om spelende kinderen (of de tuin- kunnen waarschuwen bij brand. t Groenendaamanui ) l naar huis huin t zulkInee sme e hoge verdie- terug te roepen voor de maaldtijd, pingen kan ik me die zorg voorstel- moet dus worden verworpen. le n- onz e kinderen hebbeu n r ne kamer gedachte d n se brann eaa d Fontanm To i

Restauratiefonds

Naar aanleidin vrage- n gva op n ne n arbeiderswoningee n winkelee , - merkingen tijden e jaarvergad s - boerderin panee f d o voo n n jka ree dering van 30 mei j.l. volgt hier bijdrage in aanmerking komen. Deze beknop toelichtinn ee t ache d p -go bijdrag n maximaaka e l ƒ3000,- tergronden en het doel van het bedragen. restauratiefonds. V.O.H.Be D . hoop dezp o t e wijze e V.O.H.BD . beschik l bijna t 0 2 a n daadwerkelijkee e bijdrage t e jaar ove restauratiefondsn ee r t Di . kunnen t behouleverehe n daa n fond gevorms i s bijdraget dui n nva t vadorpsbeelhe n e beidd n eva d leden en inkomsten uit rente. gemeenten. t fondhe Doe bijdrages n i s va l e nt e NieuwsbrieId n i 198me 8n va f verstrekken in de kosten van res- zijn de voorwaarden - waaronder taurati panden va e n objektenne , een bijdrage kan worden verstrekt- die kenmerkend of beeldbepalend opgenomen. zijn voor Heemstede en Benne- Belangstellenden kunne exemn nee - broek. t reglemendi plaa n pene rva d j bi -t Dit behoeven geen monumentale ningmeester aanvragen. buitenplaatsen te zijn. Ook de res- taurati n eenvoudigva e e panden, e RaadKd . t

101 Va t bestuunhe r

Nledenvergaderine ad 1 kwa'9 t Bestuui mhe me 0 r3 bijeep 4 g o p o n juni'91. Enkele belangrijke besluite e vergaderindi t nui g zijn:

Bestuurswisseling In verband met het vertrek van de heer W. Verspoor, secretaris van VOHB, zijn binne t Bestuunhe e functied r volgs al s t verdeeld: G.J. Schuitemaker, voorzitter . OlthaarAJ , secretaris K. de Raadt penningmeester J.LP.M. Krol, 2e voorzitter en archivaris C.J.H.M. van Gasteren, ledenadministratie mevr t Hoof' L . t excursie evenementen se n mevr. H. Nierhoff, Vooral Bennnebroekse aangelegenheden. Wilt u bij het stellen van vragen e.d. zoveel mogelijk rekening houden met deze taakverdeling?

Opzegging huur voormalige Nicolaas Beetsschool of Hildebrand- huis Het bestuur heef tgemeent e eind n d va apri 1 el '9 Heemsted e bericht ont- vangen, waarin VOH augustur Bpe t lokaas he huue 199d n l 1rva wer d opgezegd, waar bestuurs andern -e e vergaderingen werden gehoudene .D hoofdhuurder van dit lokaal is de afdeling van de Bond van Plattelands- vrouwen te Heemstede-Bennebroek. Het bestuur heeft besloten B&W een brief te schrijven, waarin wordt mee- gedeeld dat het betreurd wordt, dat in de loop van het jaar de huur- overeenkomst eenzijdig wordt opgezegd. De ruimte in deze school zal nu uitsluitend onder de kunstenaars worden verdeeld. t BestuuHe r doe dringenn kortp tee o em o termij d W beroee t t nB& ui p po zien en te helpen aan een andere lokatie.

Enkele andere besluiten uit deze Bestuursvergadering leest u o.m als "Me- dedelingen t nummerdi n i " . de secretaris.

In verband met ruimtetekort wordt 'Eenzaam monumentje' in het volgende nummer geplaatst.

102 Nieuwe leden vanaf l mei tot l juli 1991

HEEMSTEDE BENNEBROEK A. Groeneveld . AssendelfH t J.LR Jone d . g mr. R.H.A.J. Everard HAARLEM mevr. N.H. Buitink-Baalbergen mevr r Pol. G.Hde sn va . dhr. en mevr. G.J. Boon-Klingenspoor mevr . SaaE . f mevr. H.M. Smorenburg T. Schumachter A. Dammers-van Kampen mevr. F.H. Klaassen Soesn mevrva . tA . W.H. Dekker J.A. Rijkes dhr. 'A.J. van Baarle mevr. G. Hielken

19e jaargang No. 70 November 1991 Bestuur:

G.J. Schuitemaker, voorzitter Mevr. LM. 't Hooft-van der Linden, Ussellaan 7, Wilhelminaplein l, HEEMSTEDA 210V 5 E 2103 GS HEEMSTEDE tel. 023-288916 tel. 023-292631

A.J. Olthaar, secretaris J.LP.M. Krol, archivaris Clipper Dree, 82 f Joh. Verhulstlaan 26, L HEEMSTED210W 4 E T HEEMSTED210X 2 E tel. 023-292824 tel. 023-282977

e RaadtKd . , penningmeester Mevr . Nierhoff-BaH . x Kerklaan 49 b, Lage Duin 2, L HEEMSTED210H 1 E G BENNEBROE212C 1 K tel. 023-280641 tel. 02502-48014

C.J.H.M. van Gasteren, ledenadm. Meer en Boslaan 8 2103 VP HEEMSTEDE tel. 023-292231

Contributie minimaal ƒ. 15,-

Giro 27.35.06 t.n.v Penningmeestee d . r v.d. Vereniging Oud-Heemstede Bennebroek te Heemstede. Redactioneel

Dit nummer bestaat voor een groot n levendiee g voorbeeld vane .D deel uit informatie over de mo- jaarpremie is ook een bevestiging numente Heemstedn nva Benn ee - vaactien nee f beleid. Onde titee rd l nebroek. Het is een goede zaak dat "Wat onze voorouders nalieten..." daar zoveel aandach n wordaa t t word uitgebreidn ee t e opsomming besteed. Monumenten zijn de zicht- gegeven welke e monumented n bare dragers van de historie. Om zijn en hoe deze eruit zien dankzij die reden moet t daagrotme r e t velhe e illustratie materiaal. zorgvuldigheid mee worden om- De inhoud van dit nummer en de gegaan. jaarpremie 1991 behoeven weinig Twintig jaar spant de vereniging aanmoediging om in grote getale zich via haar werkgroep Karakter- naar de premieavond op dinsdag behou zoveem o n i dl mogelije t k novembe6 2 n va kome e rt n ee n ni signaleren adviseree ,t zonodin ne g de oudste monumenten 't Oude op de bres te gaan staan om te be- Slot. houden wat nog is. De gepubli- PepeC r ceerde monumentenlijst is daar

103 Premieavond 1991 e Verenigin d e lede D n nva g Oud-Heemstede-Bennebroek worden uit- genodig e jaarlijksd e premieavon e wonent j dbi , welke plaatsvindp o t dinsdagavon 6 novembed2 Culturee20.0n m i ro r 0uu l Centru mt Oud' e Slot . Lelylaair , , Heemsteden6 . jaarpremie D getitelds ei : "Wat onze voorouders nalieten... Klein vern ee - borgen Monumenten in Heemstede en Bennebroek", samengesteld door Vic Klep en Hans Krol. Het boek bevat 64 bladzijden en bevat 80 foto's, die zijn voorzien van een tekst met toelichting. De eerste exemplaren zullen door de voorzitter worden uitgereikt aan de wethouder cultuun sva Heemstedn ri Bennebroekn ee , respectievelij- kme vrouw M.S.C. Mouheee d . Frugten rJ s e . Voorts zulle dezj nbi e gelegen- heid twee bijzondere stenen aan de Vereniging worden geschonken door de heren J.C.M, van Schagen en H.Th.M. Uitendaal. Na deze presentati n pauzee n ee word lezinn ee t g gehouden door ir. .B-J. Polman over monumentenzor o.an gi . Haarle Heemstedemn e a .N afloop is de jaarpremie verkrijgbaar in 't Oude Slot De gereduceerde prijs voor leden bedraag 5,-f t . Extra-exemplaren zijf 10, a n - beschikbaar. Voorts kan de premie van 27 november 1991 tot en met 31 januari 1992 afgehaald worden in de raadhuizen en openbare bibliotheken van Heem- sted Bennebroekn e .

104 Buurtscha Glipe p'D '

e buurtschad n Aa t Glipe to p'D s i 1 Behuizing nu toe weinig aandacht geschon- e 'Gidd ken n ' s, voor Heemstede t dorInhe p waren i n toer e ne 5 n5 en Bennebroek' van 1907 wordt gemeente d e Bennebroe 3 huik6 - deze buurtschap genoeme d n i d zene GliD s . i voop r vele- sy n beschrijving n vawandelinee n g noniemolee d Hoeket n nmva me r door Heemsted n e Bennee - (oorspronkelijk de molen 'De Nach- broekWe citeren de schijver: tegaal1 welke omstreeks 1651 werd "Lang e Binnenwed s g (Benne- gesticht door molenaar Cornelis broek t landschahe s i ) p andern sda Pieterszoon van der Kade uit Rijns- lang Rijksstraatwege sd . Deed hier aterwoude) Glipperweu n , g num- e duinenreekd s haar invloed gel- voormaligt he n e me 6 r8 e posthuis den door golvend terrein en veel- vae Heemsteedsd n e politip o e vuldig houtgewas, aan de Binnen- numme . Ove 83 re naa d re m'D weg n meezieme t r weiden e n Glip s i gee' n absolute duide- bloemenvelden, die zich uitstrek- lijkheid t n gliuitlen da Ee p ee , . gis ken tot aan de Ringvaart, terwijl verklaarn ka hellin t Da . t gwordeis n n hien ruiva ee r mn uitzichme t door het eindigen van de duinen heeft op de lager gelegen Haarlem- aan de oever van het Haarlemmer- mermeerpolder. Voorbi e buurtd j - meer, waaraan de buurtschap lag. dorpjn ee schas e al Glipe t p'D da ' andere sman D ee ls e i pad , waar- tussen Heemstede en Bennebroek langs smokkelaars komende met i- s gelegenge t he p ,o komn me t boten over het Haarlemmermeer, Binnenwege deeltd n eva t zeeda , r doo bossee rd n nabi buure d jg we t dichRingvaare d j bi t t komt.t he n "I glipten e laatstD . e uitle s histoi g - e eeu17 we d begiston n e va nd risch nie e hant t d haven, wane d t weg doo e Glid r p bekens al d vraag is, "wat viel er te smok- 'Heemsteder Houtwcg'. Latee d s ri kelen?" Mogelijk hebben crimi- weg omgedoopt in 'Prinsen- nelen ooi tGli e eend a p swetevi e nt zandvaartlaan'. Het is niet bekend ontkomen. waaro- be gebeurds i n t mdi ee t Ui . Aan de oostzijde van de Glipper- lastingkohier uit 1732 blijkt dat de staag we n enkele d huizen t to e di , Glip of Prinsenbuurt, een van de oudste in Heemstede en Benne- vijf districten van het Ambacht, 67 broek gerekend kunnen worden. stenen percelen telde. Daaronder Op de hoek van de Glipperweg, nu waren vijf blekerijen. nummer 72 staat het pand, waarin

105 tojul1 t3 i 1979 broode ,d bann -e - vonden, waarui t179 n i blijk t 4da t ketbakkeri gevestigs jwa bakn dva - de heren Evert Korthals en Cor- ker P. van de Laar. Volgens over- nelis Schrama als broodbakkers levering zou er in dit pand, dat waren gevestigd aan de Glip. Het dateert uit 1674, altijd een bakkerij vermoeden bestaat dat de ovens zijn geweest. Dat is niet juist. Op dit van de bakkerij waren gebouwd in adres was vermoedelijk.eerst de het achterhuis van het pand num- herberg 'De Pauw' gevestigd. Oor- mer 72. In het begin van 1800 is spronkelij e broodbakkerid s wa k j het pand verbouwd gevonden Ee . n gevestigd in het naastliggende per- gevelsteen, die daar aan herinnert, ceel, nu genummerd 70. Het ach- is enkele jaren gelede handen ni n terliggende pand nummer 66, gesteld van een nakomeling van herbergde een woonhuis met meel- bakker Vermeer, die in 's Graven- zolder eerste D . e bakke volgens ri s hage woont. De bakkerij is later in e overleverind e heed g r Vermeer handen gekomen van bakker Frits geweest l gegevenr zijE .we n - sge de Wit. Van hem is bekend, dat hij

Het huis nummer waar Laar72, der 1979bakker in van voorgoedP. het uuur zijnn va ouen heeft gedoofd. stalene D voorgevele balkd n i duide-s i' lijk zichtbaar. Dit huis en het naastgelegen pand nummer 70 staan op de Rijksmonumentenlijst.

106 t bedrijhe f concentreerdt he n i e bedrijf uitoefende, was als vrijgezel pan t achterhui, waahe d72 n ri e sd een kostganger van de familie ovens reeds stonden. Bakker de Teileman. zice di h t tooid Wi t fraaieme e bak- kebaarden, werbuurtschade din p Mobilisatie 'De Patriarch' genoemd. Zijn vrouw Claziena (Sien) gin zondagep go n Gedurende de mobilisatie van 1914 voor in Evangelisatie-bijeenkom- tot 1918 waren in zijn schuur Belgi- sten e bakkeri, d welk n i j ezi j hield. sche soldaten, vermoedelijk deser- langn Naee e traditie heef famie d t - teurs, ingekwartierd Langs de vaart lie De Wit de bakkerij in 1920 ver- hebben vroeger tusse laae nd n ne kocht aan L van der Laar, de vader e polded r vie f vijo r f huize- ge n vae reedd n s voornoemde laatste staan bakkershuist He . doot da ,e rd Laarr heebakkede e n n .D rva va . rP eeuwen hee t gewelnhe trapn dva - Laar de r senior kwastae d t dmui pelende paarden voor de koetsen Utrecht. Zijn huisraa gereedn de - en lastwagens, de stoom- en de schappen werden,e di zoal n i s elektrische trams en later de mo- dagen gebruikelijk was, per schip derne automobielen en vracht- overgevaren t voormaligHe . e bak- auto's had weten te weerstaan, kerhui nummep so wer0 7 r d later toonde dit voorjaar 'vermoeid- bewoond door de mejuffrouwen heidsverschijnselen' e voorgeveD . l Alida Klaaren (roepnaam Daatje) dreigde het te begeven. Met een en Tietje Kuipers (roepnaam Trees). stalen balk is zij voorlopig, zoals dat Dit pand werd onbewoonbaar ver- in het vakjargon van de bouw klaar j raadsbesluibi d 7 1 n va t wordt genoemd,'opgevangen'. Het decembe novem0 1 r 196p o -n 5e pand stamt, net als de percelen 70 ber 1981 onttrokken aa tweede nd dt eui e woe d 2 helf6 n - n va te ningvoorraad heee D .r r de J.E n .va 17e eeuw. De percelen genum- Meer, restaurateu n antiekva r e 8 datere6 n merlatere t nui 4 d6 e meubelen, heeft daar nu zijn ate- jaren. Vastgesteld is, dat deze pan- lier. Het huis genummerd 72 stond den, op goedkope wijze, tussen de vroege- n hoekbe r ee e nie p D . o t bestaande bebouwing - zijge n bouwing liep door tot aan de brug bouw f ingeklemdo d o zije Z d .n over de Pri n een zand vaart, welke muuranker e buitenzijgeved n sva l vaart omstreeks 1621 wer- ge d van perceel nummer 70 aangetrof- u nien gravent meehe - n I be r. woonkamee d fe n ni nummen rva r staande pand nummer 74 woond t perceedi n I ee muu l. d zijp 68 ro n de heer G.A. Telleman. Hendri kamee kd n zwierign rva i e krulletters van Bakel een wagenmaker, die in cijfern e naan ee sdatu n me m aan- stenee d n schuur naas brue td g zijn getroffen wetene t , : Dirk Schrama-

107 t huisnumme1788He . 6 ont6 r - roepnaam Crissie en Petronella. breekt in dit rijtje. Dat is een roepnaam Pietje. afzonderlijk genummerde achter- Uitendaal dree n handeee f kofn i l - huis achte t perceehe r l nummer fie en thee, kruidenierswaren en 70. Van perceel nummer 62 zij hondekan ee t vuur troj me r rHi k.e ook enige gegevens bekend e aan f d uitbou o -n . I D n t ewui va p o helling van het dak is aan de linker- het huis waren zijn magazijn, de zijde opvallend minder stijl. Dat stalling voor de hondekarren en latern ee wijs p e o tverbredin n gva bedsten ee e ondergebrachte d n I .

Het huis nummer 62 waarin Josefus Uitendaal rnet twee zussen was ge- vestigd. Het wordt nu bewoond door de heer en mevrouw Van Lent- Gerritsen. t huishe e aanwezigheiD . n va d woonkeuken bevond zich een in de muurankers in de huidige binnen- buurtschap bekende schouw. Deze tnuur is daarvan het vermoedelijke afgewerks wa t Delftsblauwme t - ete bewijs. In het pand heeft zich rond tegele d gels p s.O waren figuren ne 1900 de heer Josefus Uitendaal voorstellingen uit de Bijbel te zien. gevestigd. Hij woonde daar met hetgeen vooraverbeeldine d t to l g twee zussen, te weten: Christina, jeugde sprad heee n D k.va r Jozef

108 Uitendaal is in 1945 overleden. Na bouwing van het pand in 1975 ge- dooe zijd n ndva zuster Crissie ging vonden vermoedelije d n i , k voor- t panhe d ove handen e i rd n nva malige kelder onder het huis. In de erfgenaam Frans Uitendaal. Ver- tuin van het huis waren, wat we nu volgens is het verkocht aan Joop noemen de toilet met beerput van den Brink, die het weer ver- alsmede twee putte- n voowa e rd vreemde aan aannemer P.G.M, van tervoorziening n welpuEe . t voor Puttenr de . het winne grondwaten nva n ee n re put waari t hemelwatehe n r werd Vernielingen opgevangen achterervee .D tuif no - huizee d nen nnva grensdee d n naa De laatste verhuurde het van sep- oever van het Haarlemmermeer. tember 1963 tot en met juli 1974 Het is een moerassig en veenhou- medewerkern ee n aa . Deze huur- dend gebied, waar turf wer- dge der heeft nogal wat vernielingen stoken. Tijden e laatstd s e wereld- aangericht in en aan het pand. Hij oorlog hebbe e bewonersd n j bi , sloopte de achtergevel (Om deze te gebrek aan kolen, turf gewonnen voorzien van een glazenpui )Glipper e ed n n t terreidese he -s p ntu o prachtige schouw. Hij zou dit heb- weg en de Ringvaart, dat nu wordt ben gedaa voorkomee t m no t nda begrensd doo e huidigd r e Fazan- e Monumentenlijs t d pan he p o d t tenlaan. zou worden geplaatst. Het puin van schoue d schervee d e d n w e n nva Vic Klep tegels zijn tijdens een latere ver-

Opmerkingen:

1. Omstreeks 1815 heeft Koning Willem I, om een halt toe te roepen aan afslag van land t meehe , r laten indijken Glie D . p heeft vermoedelijk doo besluit rdi t kunnen overleven 184n .I 9 wer begonnes dpa droogleggine d t nme Haarlemmer t he n gva - meer. Op de eerste juli 1852 viel het meer droog en was de polder een feit.

Glipperwee D . 2 g liep vroeger vana Voorwee d f Valkenburgerlaa. gcq Heemn i - stede tot aan Binnenweg te Bennebroek Op 28 maart 1963, is het gedeelte vanaf Valkenburgerlaae d J.Th. Dr . e Visserstraad t nto t omgedoop Glipperdreefn i t .

3. Een handel in vuur behelsde de verkoop van petroleum, lampepitten, olielam- olietoestellen e n pe n (kooktoestellen) voorraae D . d petroleu 'vuurmane d n mva ' werd in die dagen binnenshuis opgeslagen. Brandpreventie-voorschriften waren er niet.

109 4. De panden Glipperpad l, alsmede Glipperweg 70 en 72 zijn 'beschermde mo- numenten', welke zijn opgenomen in het register van de Monumentenwet. September/oktober 1991.

BRONNEN: Heemstede in de historie. Mr. J.W. Groesbeek. Gemeentebestuu Heemsteden va r , 1972. straae D t waari wonenj nwi . SmiH . t e.a. Kruseman 1985. Koning Willem sceptiscI h tegenover stoomgemaal. V.C. Klep. Buizepers 1989. Heemsted oudn ei e ansichten . PeperC , . Europese Bibliotheek 1977.

lek leer noch...

Mede onder invloed van de publici- in Vlaanderen komn uitee t - teit rondom de verschijning van het hangbord voor met afbeelding en boekje over De Geleerde Man ont- vermelding van De Geleerde Man vin enkelk gi e reactie vollek i e -sdi voor. digheidshalve hier laat volgen. In het Tijdschrift Neerlands Volks- leven 1967 e jaargan;17 l r n g t buurlanhe n i k d l Oo Belgiwe n ëe staa t volgendhe t lezene et .

e Geleerd"D e Man n Vlaani " - deren

n geliefdEe e voorstellin p uito g - drage s voorzien leerwa ree n nva hangborden en volksprenten wa s dusdanisal n e g geleerd. Geleerd De Geleerde Man. De afbeelding heeft ook de betekenis van aan een stelde een man voor die een ladder ladder bevestigd zijn, bijv. van een ($leer) op een of andere wijze geslacht varken. droeg - een soort woordspeling. De In volksprenten kom geleerdee d t

110 e afdelinn d voo j ma bi r g spreek- n achttiende-eeuwsee p O e prent, woorden zegswijzen. De oude gepubliceerd in het Bennebroek- Vlaamse voorstelling is die op de Vogelzang-nr Neerlandsn va . Volks- spreekwoordenprent uit het fonds leven (XV, 4, 1965, blz. 28), ziet Vander Haeghen in het Museum men op het uithangbord de ge- voor Volkskund e t Gente , Hier laddee leerded n r ma drage n zoals steek e voorgesteldd t e figuur zijn mee gewoonlijdi n k draagtn ee , hoofd tussen twee sporten van de arm tussen twee sporten ee n e n p beido j ehi leer,schoudere di s sport op de schouder rustend. draagt. Hij is gekleed als een ge- Eigenaardi Lennen va . J n t pe da s gi leerde en bevindt zich in een inte- J. ter Gouw in De Uithangtekens... rieur met boekenrek en schrijftafel. (Leiden, z.j., deel IIIvlg.n e , blz)1 3 . De jongste voorsteliing vindt men vertellen dat, toen het uithangbord firme d n a va Bre pren1 p 4 o -. nr t verdweent he geleerde e p d , o n ma pol Turnhoute st Meyere d . e (M . :D bovenlich e deud n r va wert- ge d volks- kinderprenten Neder-de in schilder n daaroe d p voorgesteld landen. Antwerpen-Amsterdam, hooft he wer t d ddoome laddee rd r 1962, afb. blz. 444; Idem: Icono- s defti- wa gestoken ge gn ma e D . grafie ambachtskunst,n e Volks-: in kleed en droeg daarbij een boek in kunde, LXIV , blznl , . 25-27). hande dubbeln d ee feit - n s i , ge edu leerd man. J. van Lennep en J. ter Op het niet-gedateerde spreek- Gouw vermelden verscheidene ge- woordenschilderij dat op de veiling leerde lieden, zo ook te Dordrecht van de verzameling De Gulden in de Nieuwstraat, een Geleerden Spoor Frans- Claes 13.12.193p o 3 Boer.] verkocht werd 2576 . ondenr t ,rhe De enige herberg die bij mijn weten wordt in het midden, links, ook een in Vlaanderen nog deze naam en geleerde voorgesteln ma houdj dHi t dit uithangteken draagt, bevindt zijn leer zijdelings voor zic kijkn he t zich op de Dendermondse Steen- tussen twee sporten door. (Plaa3 t4 e Mazenzelt g we Vlaams-Bran i e - in het platendeel van de veilings- bant. De geleerde man staat ge- catalogus). schilderd tussen twee ramen van [Als uithangbord hing De Geleerde eerste d e verdiepin draagn ge e d t Man, voor zover geweten, alleen laddenormale d p ro e wijze, aan herbergen of afspanningen e herberd . n - aa e naage g u mzo Een beroemde e Geleerded s i n Ma geven zijn rond 1914 door de herberg te Bennebroek (N.-H.) toenmalige eigenaar Frans Leo- waarva e oudstd n e vermelding pold Rager. Bij het fruit plukken onde e naa di j n 170r mZi va . 4is brak zijn lange fruitladder door en verdween in de negentiende eeuw. kwam hij ten val. "Nu ben ik ge-

111 leerd!" zei hij. Toen hij daarop uit- men naa Leydsche d r e vaart gaat gelachten werd, besloo zijj nthi her -e passeerendd r e m o e schuiten berg, die hij sedert 1912 open waartenemen. hield, Den Geleerden Man te noe- men. Zijn zoon, Frans Rager, houdt W.P.J. Overmeer die veel over de thans de herberg open. De gevel streek publiceerde schree 190n i f 3 ontsierdig eer d wordt door bierpu- brochurn ee e ove e herberd r p go bliciteit, gedeeltelijk te zien op onze verzoe heee d n r A.Akva . Vorster- afbeelding eerstdaagl za , dezn sva e man van Oyen, welke hij zonder rommel ontdaan worde samen ne n eenige bedenkingen aannamj Hi . met het uithangteken worden op- putte uit het Rijksarchief van Noord- gefrist. -Hollann va d e . tijwaaA di d n i r Damm verbonden eaa evens nwa - L Ebrard een n bekenee s d publicise di n i t tijd.

t ViGemeentehuihe a e Bennet s - Van een onbekend auteur ver- broe n aantakee ontving l no k i g schee 192n i n e brochur7d e Uit- brochures en een traktaatje over spannin e "OudeD g " Geleerde De Geleerde Man, waarin voor- Man te Bennebroek. Wederom namelijk de overdrachtsregisters passeren de transportregisters naar voorkome j verkooe bi d n n va p t boekjhe e eindig opmerkelijt twa k herberg. commercieel door de plaatsing van Charmant is de vermelding in de een aantal advertenties die geest- Nederlandsche Stad- en Dorps- rijk vocht aanprijzen. Het is uiter- beschrijver 1793-1801 Amstere .t - aard niet na te gaan, maar het heeft dam van de bekende L van OSlefe wijzn sponson ee neva n va -g watwe en P. Bakker over de toegan- ring, welliche uitgavd n m o tva e kelijkhei e herbergd n va d . Onder deze brochure - mogelijma e t k t kopjhe e Reisgelegenheden staat ken. het volgende vermeld: Wynand Focking vermeldt in een Deezen zijn hier zeer weinig: dege- kroniek uitgebreid zijn spriritualia woone zogenaamde kleereschuit n roeme n passene t t zijn Hof- neem passagierl we t s mede; doch cierscha n j langzaa r hi Ie e v t da p- met rneer gemaks naan gaame tr merhan n allva de Europeesche Herbere d Geleerde gd e Man, van- hoven heeft verkregen. waar men met de postwagen, die er passeert, naar Haarlem of Leyden Reed jun4 p i o s 1829 s bijndu , a kan komen; ook kan men naar ge- honderd jaar geledenn i vind n me t zegde plaatzen komen, wanneer e boeked n WIJNANva n D FOC-

112 KINK een rekening ten laste van n eigenaage e traditid r WIJn va e - Heen de r Duyn leerde ,G "Aa e ed n NAND FOCKINK producten te Man" Bennebroej bi , k onder Heem- schenken, in eere gehouden. stede, voor de levering van Bran- Thans niet allee e alod n m ver- dewijn, jenever, anisette, Rins bitter maarde likeuren, maar ook het niet en Cognac, welke goederen per minder bekende merk oude jenever wagen door den ordergever wer- "Superior" van WIJNAND FOC- afgehaaldn de . KINK. Sinds dien zijn steeds in "De Ge- Moge bezoekere nd "Oue D -n sva leerde Man" de echt vaderlandsche de" Geleerde Man de traditie producten van WIJNAND FOC- onzer voorvaderen hoog houden, KINK voorradig geweest. om steeds en overal WIJNAND Menig e glaasjgeurigd n - va eeCu FOCKINK producten te vragen en racao. Hal Hal& fander f o f e likeur drinkene t . t vaardigisme e han vriendelijn de k woor vermoeiden dde n wandelaar benamine D herbere d n gva g eer- aangeboden j zic r rusthi te h s eal , tijds -1865- ick leer noch... is nederzette onder het heerlijke lom- eveneens voor de schrijver van mer der oude hoornen. deze bijdrage van toepassing mede e laatstd n 0 i jaa5 e r Veee r s i l door de toezending van diverse veranderd in de wereld maar steeds bronnen. word doo g tegenwoordin no t de r - Ce es Peper

113 Brochure "De Geleerde Man" voor- goed in Bennebroek

r gelegenheiTe nieuwe d n - dva ein tijden hebben schrijver n reva -s gebruiknam e GeleerdD n va ee putati pennevruchten ehu n gewijd Man heeft Cees Pepe verzoep o r k aan deze herberg zoals Jacon bva vae nieuwd n e eigenaa e heed r r Lennep, Godfried Boman- Mi n se J.F.M. Plasmeije n beschrijvinee r g r Plast boekjde He che.n s i va el gegeven over deze herberg naar de rijk geïllustreerd. k meeoo r recente gegevene di s Het boekje is verkrijgbaar bij De voorhanden waren. Naast locatie Geleerde Man te Bennebroek. en herbergiers is voor het eerst ook Dagelijks geopend, behalve maan- ruim aandacht e gegeved n aa n dag. Verkoopprij f 7,50s ; voor proz poëzin ae deze edi e herberg leden van de VOHB f 5,-. heeft ondervonden. In de loop der

Klein verborgen ee n monumenten in Heemstede en Bennebroek

Tot 1982 bevatte de Heemsteedse stede (die het college verweet lijst van beschermde rijksmo- onvoldoend hebbee t g eoo n voor numente 4 nummers4 nn ee p O . "het gezich Heemstede"n va t , voor t medewerkinme e VOHd n Bva g e hoofdstukke"d plaatsee d n va n- tot stand gebrachte voorlopige ge- lijke geschiedenis") besloot in fe- meentelijk t aantadi et u lijsme l zo t bruari 198 meerderhein 2ee n dva 66 monumenten en beeldbepalen- de gemeenteraad te wachten met e panded n uitgebreid wordet to n een monumentenverordening. Als 110. Ondank n vuriee s g pleidooi reden werd opgegeven: "onvoor- van de heer G. Hofland als enige ziene financiële gevolgen". Mo- binnen de CDA-fractie en in het bij- numentenzor s tegenwoordii g g zonder van mevrouw S. Noorman- voorwerp van beleid op alle be- den Uyl namens Progessief Heem- stuursniveau k jongeróó n e es

114 bouwwerke a 185n n 0nva kome n door oud-voorzitten r va ing . B . voor beschermin aanmerkingn gi . Tongeren en met betrekking tot Door de provincie Noord-Holland Bennebroek doo e hee d rVer. M r - zijn in Bennebroek 8 en Heem- kaik heeft monumentenzort he n gi sted objecte3 e2 notn - ee aop n ni verenigingsorgaa n Oudva n - genomen van provinciale monu- Heemstede-Bennebroek (te) wei- menten. nig aandacht gekregen. Sedert nummer 48 (1986) zijn nochthans Monumentenuerordening. vijftientan ee l berichten gewijn daa monumentale panden, gevelste- Door de gemeente Heemstede is in nen, grenspalen e.d. 1991 een monumentenverorde- Veel voorwerpen zijn med- we e ning aanvaard, teneinde te voor- gen t ontbreke he n soud ee -n va n komen dat, indie t budgehe n t to t heidkamer verloren gegaan- En . minder dan f 100.000,- daalt, het kele zaken (zoals de stenen poort subsidi t Heemstedda e e toekomt van Eikenrod voormalign ee e was- provincie d n aa e wordt toegekend. serijmachines) zijn opgeslagen nda "Directe toekennin bude d n - gva wel in bruikleen gegeven aan het getreserverin gewaarborgds du s gi ; museum in Lisse. Het is een teken bovendie gemeente d - s ni ge n eda fraaie wane d d t n edda paneleaa n machtigd vergunninge e verlet n - me e named t n successee n n va n nen voo wijzigingee rd afbraan ne k volbloedhengsten uit de stoeterij van rijksmonumenten" (sic!)e D . van baron Van Verschuer (De Har- Monumentencommise d taan kva - tekamp) terecht kwaStiche d j mbi - sie zal worden toegevoegd aan die ting Meerhistorie in Hoofddorp en Welstandscommissiee d n va t he n I . een tandarts/verslaggeve paarp ro - meerjarenprogramma financiering densportgebied in Aerdenhout. door het rijk van restauratie mo- t koetshuiHe s zelf, destijds gelegen numenten 199 1- 199 5 zij1 2 n e zuid-ingand n e Haraa d n - va g panden opgenomen, van welke er tekamp, ging tot overmaat van 8 eigendom zijn van de gemeente. ram septembe2 p po rn 196ee j 8bi In 1989 bedroe t toegekendghe e felle brand verloren. budget ruim f 122.000,-. Het voor Weliswaa s registratii n r ee n va e 1995 opgevoerde bedrag voor bouwwerk of voorwerp op de lijst subsidie bedraagt meer dan 7 ton, van beschermde monumenteg nno maar de verwachting is dat het geen waarborg voor behoud afe -.D doo ministervae rd beschikC nWV - braak door vernielin gebrej bi g- k baar te stellen bedrag lager bestemminn zaee l n koee d aa n - va g- uitvallen. pel op Hagenduin (tegenover de Afgezie n enkelva n e bijdragen Hartekamp), alsmede verkoop

115 n Verschuer-BrantVa doo e d r s Orpheus-beeld van professor Stichting van de gietijzeren tuin- Bronner. in het rijksrnonumenten- t bangeslachtswapenme k r de s register ingeschreven. vroegere bewoners van de Har- Bijzondere oude bome getuie ndi - tekamp zijn daar recente voorbeel- gen van de schoonheid der natuur den van. worden levende monumenten ge- noemd. Daartoe kunnen we reke- Kleine monumenten nen de treurbeuk in het plantsoen van de Krakelinglaan te Benne- De belangstelling voor kleine mo- broek. Fraaie voorbeelden k zijnoo numenten, zoals historisch straat- e plataae Heemsteedsd d p o n e meubilai rzicg e.d.e laatstd hma , e Dreef Amerikaansn ee ,t he p o k eei n toenemendjareee n ni e waarde- terrein van Mariënheuvel en de ring verheugen. Zustervereniging slange-de t huihe se tuin d va nn ni "Ons Bloemendaal" heef 198n i t 7 Crayenestersingel 57. Tuinarchi- historisch n kunstzinnige e e hek- tect L. Springer schreef in 1902 ken, tegelversieringen, lantaarns, een artikel over de Moederboom gevelplaten, uithangborden, zon- vae Hartekampnd n reusachtiee . - newijzers, theekoepels, bome t e ovenplaatd nui n etci g k .no ei e e sdi g geïnventariseer n hieraae d n ee n de tijd van Linnaeus dateerde. speciale uitgave gewijd. De Histori- Het oudste geregistreerde exem- sche Werkgroep Haerlem traceer- plaar in Nederland - geplant om- de meer dan 500 "eerste stenen" in streeks 1735 - 1737 - van de de Spaarnestad en deze zijn in een Libanoncede t e vindet he s i r p o n boekuitgave zorgvuldig beschreven. adres Bronsteeweg 59. Op de Dat met name in Heemstede nog weide bij de Vrijheidslaan in het relatief veel bewaard bleef is vooral wandelbos Groenendaal kan men particuliep o danke e t e d n naa r ter- voorts met een omvang van 6.70 rein gelegen buitenplaatsen (bijv. meter de dikste zwarte populier Bosbeek, Berkenrode, Huis te s lanvaon nd bewonderene "D . Manpad}. dikke zwarte populier van Heem- Grafkelders en marmeren graf- stede" heeft ruime aandacht gekre- sculpturen bevinden zich o pt onlangdhe e Aln i - sn verschenege n gemene Begraafplaats, in 1828 boek "Monumentale bomen in aangelegd op de voormalige bui- Nederland". tenplaats Westermeer naar een receni n k t Oo verschenen stan- ontwer tuinarchitecn pva - t J.DZo . daardwerken over ijskelders en cher. Tamelijk recent, december oranjerieën zijn Heemstede en e heed t n rgrahe va f1990s i , Bennebroek vertegenwoordigd. W.G.F.L Robert uit 1913 met

116 Gedenkstenen en eerste stenen plaatst, welke voo laatste rd e maal in 1907 en 1924 zijn vernieuwd. Op 23 october 1623 legde Nico- De oudste nog bestaande "eerste laas Pauw, oudst- eam zoon va n steen" in Haarlem dateert uit 17 bachtsheer Adriaan Pauw eere d , - augustus 1793 door Christian Ernst ste steen van de Gereformeerde Margarethn e a Catharina Lan- sge Kerk, zoals op een van de balken in legd voor "Eindenhout" (tot 1927 e kerd k weergegeven t ginHe .g feitelijk in Heemstede gelegen). In gewonn hierbiee m jo e baksteen ne Nieuwsbriee nummed n va 0 r r6 fde n natuursteeee s niem du o t t nme VOHB (april 1989) is de lezers ver- inscriptie t geld vook Da .e oo td r zocht ten behoeve van een inven- eerste steen 1652 gelegd bij de tarisatie gevelstenen, "eerste ste- vergrotin e kerd kn doova gn ee r nenandern e " e bijzondere objec- kleinzoon van de stichter .t bestuuhe n e meldent raa n te . e oudstD e straatnaamsteen "Hof- Hiermede krijg verenigine d t g meer laeHeemsteden nva " ingemetseld inzich aanwezigheie d n i t vern de - biingane d j garagn gSchava n eVa - spreidin kleinn gva e monumenten, dateern ge t vermoedelij 163t kui 9 zodat gewaak n wordeka t n over zodanis al s i n ge tamelijk uniekt Da . het behoud van deze voorwerpen. geldt evenzeer voor de grenssteen Er kwamen diverse reacties binnen, uit 1651 in zorgcentrum "Ken- zoals van mevrouw Langeler ver- nemeroord" geplaatst welke d e wijzende naa eerstn ree e steep no scheiding aangaf tussen de bezit- 18 mei 1908 gelegd door M.J.C tingen van het Oude (St. Elisa- Groen voo wonine rd g Prinsenlaan beth's) Gasthuis en de duinen 23 en van de heer Serné betref- van Heemstede. fende een eerste steen op 7 oc- Eeuwenlang markeerden de blau- tober 1875 gelegd door "Joh. we stenen palen de in 1428 vastge- H.H.M. Peeperkor jaa7 9 n d re nou stelde grenzen tussen Haarlem en maanden, en Joh.H.H.M, van der Heemstede. December 1698 zijn Weiden oud l jaar en 9 maanden", drir e e vernieuwd daarvann .Eé e ,di Bronsteeweg 2 (thans Perez). In de oorspronkelijk vóó t hofjn he r va e achtertuin van het huis van me- Heythuizen stond thans i , e vinst - e Camplaad n i t vrouWi ne wligD t den op het voorgazon van rusthuis een smalle, platte steen met in- Sparenhout t wapeme , naan ne m scripti e vermoedelijdi e s erfal k - van Heemstede aan ene en van scheidingssteen dienst heef- ge t Haarle e anderd n maa e zijden I . daan. 1653 kwam een limietscheiding De eerste stee "Kennemern va n - tussen Heemstede en Bennebroek duin", vroeger woonhuis van de tot stand en zijn grenspalen ge- burgemeeste LenneD.E. n rmr va . p

117 en zijn familie is door diens tien- . v.dJ t hui.he Berg s n VoorweVa . g jarige dochter Anna Catharina geeerste d - s i e4 stee 184n ni 2 gelegd legd op 7 juli 1908. Na afbraak van door Louise Henriëtte Dolleman de villa die moest wijken voor het (1839-1921), dochte n burva r - zorgcentrum "Kennemerduins i " gemeeste n DollemanJa r - Be . deze door haar broer jonkheer langwekkend voor Heemstede is Lennen Hva . p gered steeé t .D nme verder "De eerste steen gelegd inscriptie heeft in 1989 in het uit door Jacoba Elisabeth Beets oud 1963 daterende verzorgingshuis 5J/2 jaar den 18 maart 1852", oor- opnieu n plaatwee s gekregen- In . spronkelij e Bijzonderd k e Protes- tussen zij Bennebroen i n n i n e k7 tantse School Camplaan 12, thans Heemstede bijn 0 eerst5 a e ste- geplaatst in de hal van de Nicolaas geregistreerdn ne . Beetsschool aan de Sportparklaan. De meest recente "eerste steens "i Maria Cailas Leidsevaartweg 73 op 15 decem- ber 1989 gelegd door jonkheer mr. Ojun1 p1 i 1959 legd werelde ed - Boschn de O.Rn , va burgemeeste. r befaamde opera-zangeres Maria van Heemstede. Deze is na de fee- Gallas de eerste steen voor Studio stelijke bijeenkomst in veiligheid Bovema, Bronsteeweg 49. gebracht. Kort voo e officiëld r e De tot op heden oudste gevonden openint nieuwhe n egva hoofdge- steen dateer t 183ui t bevind1n e t bouw kwam de directeur van het t adrehe zic p s ho Blekersvaartwe g Waterleidingbedrij r gemeentde f e 18, thans atelier-galerie Snitker. In Amsterda ontdekkine d t mto t gda het pand was in de 19de eeuw was- e "eerstd e steen "gevee d nie n i tl r Horsde n serit gevestigdVa j a n , zat en in de haast is deze toen op overname door de firma Beelen een andere plaats aangebracht. "Knapenburg" geheten. De fami- bijzondern Ee e gelegenheidssteen lienaam (van der Horst?) is in de bevindt zich in het hoofdgebouw loop der tijd onleesbaar, geworden, van de buitenplaats Ipenrode, na- slecht t jaartahe s n voorlettere l s n gesty melijee e vor d n -n mi kva J.G. staa t zekerheinme d vast. leerde postzegel e naae d D .n mva t huidighe p O e adres Kerklaa, n13 toenmalige eigenaar B.F. En- e vroegerd e Zandvaart, bevindt sched hiervoos éi verklaringe d r . zich (los) "den eersten steen gelegd Bij de ingang van de (Gerefor- door Julien Wolber d 14ou s3 /4 meerde) Opstandingskere d n kaa jaar. Koediefslaan, die zal worden ge- 18 20 34of 20 januari 1834. In het sloopt om plaats te maken voor pand Kerklaan 7 is een steen in- n appartementencomplexee - be , gemetseld uit 1848 met de naam vindt zich een gevelsteen met de

118 Ipenrode 'gelegenheidssteen'! (voor deze steen is de vorm van een gestileerde postzegel ge- kozen. toenmalige de naam De van bewoners) verklaring).de is

tekst "Uw woord is de waarheid", tect u urontwerp van de heer Jonk- alsmed e voeeerstn d ee tn eaa e heid kwam. Verschillende ker- steen, op 2 augustus 1920 gelegd kelijke symbolen zij materin ni e uit- door de eerste predikant ds. mr. H. gedrukt. Het kerkgebouw met links Brouwer HMz. Hopelijk zullen de pastorie en rechts de kosterwo- beide stenen als aandenken aan ning en verenigingszalen, was een t verledehe afbraae nd k overleven. voorbeeld van de architectuurver- De bouw van de kerk is destijds een nieuwin e eerstjaree d d a n gn i e grote onderneming geweest voor wereldoorlog - goed van de grond de 455 gereformeerde kerkleden gekomen nadat politicus en theo- die Heemsted 192n ei 1 teldee D . loog dr. Abraham Kuyper in zijn kosten van het kerkgebouw be- boek "Kerk en eredienst" de lijnen droegen f 95.000,- en de toren aangaf waarlang kerkboude s w f30.000,-. Voorde stedebouwkun- diende te geschieden - en trok lan- dige opzet en constructies tekende delij e belangstellingkd . architec Bruine tD , terwij t archihe l -

119 "Belvédère" t verenigingsarchiehe In r de f aan de V.O.H.B. ter bewaring wor- V.O.H.B. bevindt zich sedert 1987 den gegeven. Op de toren was dankzij schenkin n steet ee g me n voorts in een steen uitgebeiteld het t jaartahe l "1864", afkomstin va g Hope'wapee d n nva s alsmede ed de omstreeks 1970 afgebroken wapenspreu t spefracta"n k"A s no . Belvédère. Vermoedelijk aange- Het is niet bekend of deze wapen- brachuitbreidinn ee j bi t g omdae td stee s vernietigdi n l zicwe h n da , bouw van de uitzichttoren plaats- bevindg verborgeno e d n ti n collec- had op verzoek van Adrian Elia verzamelaarn s ee n tieva . Hope (in 1834 op Bosbeek overle- O pmaar8 t 188 2doos i r P.J. Ver- den o.an e ) s afgebeel.i n ee p o d jaar5 kerk eerste d ,d ou , e stee- nge litho uit circa 1840. Een tweede legd van het pand Achterweg, later (natuursteen met tekst "anno" zal beken s "Annal d o Sanctoe d n i " door de heer H.Th.M. Uitendaal tijd dat het als parochiehuis diende

120 van de r.k. parochie O.LV. Hemel- voormalige Stappersteeg en de vaart. aansluitin t pleintjhe p go e vooe rd Deze steen is door de heer J.C.M. Jacob van Campenstraat staat nog van Schagen bij de afbraak in een grenspaal achter het ver- maart 1971 dool gere- za rge n de keersbord. Daarin komen vooe rd noemde persoon aan onze vere- letters M-Bn e H :, alsmede identi- niging worden overgedragen. Als ficatiecod. 9 e voorbereidin e jaarpremid p o g e In het metselwerk van het zuid- 1991 over klein n verborgee e n oostelijke landhoof Glippere d n di - monumenten in Heemstede en brug kan men nog een opmer- Bennebroek zijn niet enkel diverse kelijke gebeeldhouwde steen aan- belangwekkende gedenkstenen treffen die het Nieuw Amsterdams "ontdekt", maa anderk e oo rd n ei Peil (N.A.P.) aangeeft e huidigD . e literatuup hedeo t nto r onop- gereguleerde waterstand is een gemerkte en voor de lokale historie stukje lager. De openbare wa- interessante zaken t sloTo .t volgt terplaats ofwel het urinoir, nog hier een kleine selectie. stammen stoome d n tije d d va -t dui n stut ee restank He n slanva t - e recentd j trambi es i , opknap- gemuur op Meer en Berg nabij het beurt gehandhaafd. Fonteinhuis e Glippervaartd n Aa . , d Heemstedou s i t n da e e k Oo nabi t historischhe j e pand Glipper- Bennebroek! pad l, bevindt zich mogelijk de laatste "spoe n wassteigere l e t " Vic Klep Heemstede. Hans Krol Vanaf de Raadhuisstraat bij de

Over monumenten

Een verzoek aan de lezers Esthetische, wetenschappelijkn e cultuurhistorische overwegingen Vooral in de 19e eeuw klonk alom speelden hierbij nauwelijk roln see . in Europ e slod e klan d an - va k Niet altij lans di g getreur datm do - pershamers. Complete wijken en gen t verdweenewa trouwensn E . : overbodig gebleken vestingwerken wat ervoor terugkwam wordt thans verdwene plaatm o n e maket s n vaak wee posities al r f ervarent He . voor functionelere zaken. meest saillante voorbeeld is waar-

121 schijnlij t Parij he n Haussk va s - inmiddels herziene, Monumenten- mann t jaarlijkda , s miljoene- be n dezt wet wordt Me .e we t beoog- din zoekers trekt Dichte j huibi r s dividuele gebouwen, waaronder kunne verbant di n i Alkmaarse dd e kerken, en bouwwerken, maar ook en Haarlemse bolwerken worden groepen van gebouwen in onder- genoemd. De parkachtige aanleg linge samenhang met de bijbeho- hiervan wordt ove t algemeehe r n rende omgeving (dwarsprofielen, zeer gewaardeerd. Op door geniale verhardingen, water, groenvoor- mensen als Berlage, Dudok, Riet- zieningen, hekken etc.) ondee d r veld etc. gedane ingrepen wordt aanduidingen beschermde stads- thans niet meer afwijzend gerea- of dorpsgezichten e beschermet , n geerd. Wel echter op de langza- vanwege hun algemene belang we- merhan e held e aardbol teiste- genn schoonheidhu - s be n hu , rende standaard- architektuur, die tekenis voor de wetenschap of hun zich qua materiaal-keuze, vorm, cultuurhistorische waarde. Hieron- maat en schaal op geen enkele r valle de k archaeologischoo n e wijze verdraagt met het oorspron- vindplaatsen. kelijke architektonische en ste- debouwkundig karakter. jun7 2 ip 199O 1 heef raae n d t dva de gemeente Heemstede de (ge- Rond de laatste eeuwwisseling meentelijke) Monumentenveror- groeide steeds meer het besef dening 1991 vastgesteld. Hierin "dat onze architectonische schat- wordt gewag gemaak kerken va t - ten een belangrijk en onmisbaar lijke-, rijks-, en gemeentelijke mo- dee onzn lva e culturele erfenis vor- numenten t begrihe n p Va provin. - e d r e , mitj er j wi s wi e ho n e n me ciaal monument ontbreekt ieder juiste zorge n bestedenaa n , daar- spoor ,l degelijterwijwe n r e ee lk n gezamenlijva k kunnen genie- provinciale monumentenverorde- ten". ning annex monumentenlijs- be t staat. Aldus Z.K.H. Prins Clau n ziji s n Een gemeentelijke monumenten- functie van ere-voorzitter van de lijst ontbreekt echte p vooro r - Stichting Nationaal Comité Mo- hand.. numentenjaar 1975. Hieronder volg overzichn ee t n va t Jhr. Victor de Steurs en geestver- de rijks- en provinciale lijsten van wanten gavetije e grotd di n ni e de gemeenten Heemstede en Ben- totstandkomine stood t tto , de n gva nebroek:

122 Monumentenlijst Heemstede:

R= Rijksmonument, P^Provinciaal monument.

Achterweg 5 Landhuis R Achterweg 11 Woonhuis P Gaspar Fagellaan 8 l/2 10 Twee dienstwoningen Bosch en Hoven R P Eijkmanlaan t.o 9 2 . Grenspaal Glipperdreef 195 Toegangshek Meer en Berg R Glipperdreef 199 Grenspaal P Glipperdreef 205 Huis Meerzicht R GlipperdreeR 9 20 f Huis Bosbeek Glipperweg Glipperbru t tramwacht/trafohuisjgme P e Glipperpad l Wit woonhuis R R Glipperwe g9 Gliphoeve Glipperweg 60 Tulpenburg (?) R Glipperweg 70 Woonhuis R Glipperweg 72 Woonhuis R Groenendaal 3 Verversingshuis/tolhek/tuinmuur R Groenendaal 4 Dienstwoning R Herenweg kad C 4073 Tuinkoepel R Herenweg kad B 8123 IJskelder R Herenweg 5 Huis Hartekamp R

Herenweg 7-9-11/ManpadsIaan l complex Huis te Manpad: R hoofdgebouw/parkaanleg/hoofdinrijhek/koetshuis met dienstwoning/tuinmanswoning met berging/bakstenen boogbrug/ijskelder/tuinmuur/orangerie met dienstwo- ningen/zij- inrijhek/menagerie/houten brug/bakstenen muren v.d. moestuin/zandstenen beelden /zandstenen vaas/gedenknaald/toegangshek overtuin

P Herenwe 0 g4 Vill Tigre L a e Herenweg 63-65 Opstallen Ipenrode c.a. R Herenweg 20 Woning R P Herenwe 2 g9 Woonhuis Herenweg 117 t/m 133/ kad B 7357 complex Berkenrode R woonhuis, twee woningen onder één kap, muur

123 huis, koepel, tuinmanswoning, vml. koetshuis/stal, huis Berkenrode, park Berkenrode, tuinmuur, tuinbeeld, boogbrug, badhuis Herenweg 145 Oud Berkenroede R R Kennemeroork He Herenwed 8 g13 Herenwe 2 gR 14 Pand Welgelegen Herenweg kad C 2838 Gedeelte Park Linnaeushof R Herenweg kad C 3779 Gedeelte Park Eikenrode R Herenweg kad C 4199 Gedeelte Park Dennenheuvel R Herenwe 426C d 9gka Gedeelte R Park Hertenduin Herfstlaan l 4 grafmonumenten op begraafplaats P Piete e Hooghstraad P r t Cra esterbrun ye g Kadijk 28 - 29 Vinkenhuis en Tuinmanswoning P R e DorstigD Koediefslaae Kuil 9 n6 KoediefslaaR n 97-99-10 Appelkamee D 1 r KoediefslaaR 1 12 n Pan Koepeltjn de e , Vogelenzangsewe77 m t/ P Leidsevaartwe 3 7 , 67 , m g21 t/ 7 g5 Oranjekom: Complex Amsterdamse Waterleiding Heemstede/ Bloemendaal pomp-, régulateur- en filterinstallaties, pomp- en dienstgebouwen en dienstwoningen R t OudHe e Slo . Ica rt Lelylaa 3 n3 Manpadslaa Herenwee zi ; n1 g 7-9-11 Manpadslaan 5-7 De Kapel R Van Merlenlaan 4 - 4a Villa P Nijverheidswe g5 Watertore pompgebout P nme w Raadhuisplein l Raadhuis P Raadhuisplan 9 Pand Overlaan R Wilhelminaplein ong. N.H. Kerk R Wilhelminaplein 4 Het Wapen van Heemstede (Pandahof) R vd Veldekade 2 Villa P J.H. Weissenbruchweg Marisbrug P Wagnerkade Bronsteebrug P

Monumenten/ijst Bennebroek

Binnenweg 67 NH Kerk R Binnenwe g8 woonhui Huij bi sBennebroee st P k Binnenwe 4 g1 woonhuis vml Graeve D . P e Tromp RijksstraatweP 7 g2 villa Bagatelle RijksstraatweP 1 g7 villa Eikenhorst

124 Rijksstraatweg 79 villa Bosch en Duinzicht V. Verschuer Brantslaan l t/m 12: gelijknamige Stichting complex bejaardenwoningen c.a. Zandlaan/Kennemerbroekweg: grenspalen Bennebroek/Hillegom

Gezien het succes van de jaarlijkse Aan de lezers wordt gevraagd, of zij open monumentendage laate n(d - naast panden en bomen ook waar- p stzaterdao e 4 septembe1 g r devolle elemente n ondergeva n - 1991) moet worden verondersteld, schikte aard kunnen noemen, die dat veel belangstelling voor dit on- naan meninhu r g voor bescher- derwerp bestaat t bijzondehe n I . r min n aanmerkini g g komene T . onder de VOHB-leden en overige denken n valschoorstenenaa t , lezers van de Nieuwsbrief. Het be- hekken, stoepen, bestratingen, beel- stuur VOHB stelt zichn vooee t rto den, bellen, klokken, lantaarns tweetal dialogen te komen, ten- etc. etc. einde de totstandkoming van ge- De nadruk zal dus veelal liggen op meentelijke monumentenlijsten te een speurtocht in de eigen woon- bevorderenledee d t n ne me n éé : omgeving. lezers en één met de gemeentebe- Reakties worden gaarne tegemoet sturen. Natuurlijk heef t bestuuhe t r gezien door de leden van het be- in de loop der jaren meermalen stuur en de commissie karakter- aan concept-lijsten gewerkt en be- behoud. schikt dus over veel ruw materiaal inzake panden. Het rapport Heem- Ben van Tongeren stede 2015, dat thans in de fase Oude Kruisweg 186 van inspraa n overleke g verkeert, 2142 EK Cruquius bevat veel waardevols, met name tel: 023-28 07 87 n aanziete n monumentalva n e bome e gemeentd n ni e Heemste- Herman Huijser de. Troelstralaan 73 210 HeemstedN 4V e tel: 023-29 0 1 84

125 Eenzaam monumentje

Herinner t artikehe zicu tg n i l hno nog volgen en in de nabijheid zal novemben va VOH 2 6 o Brn 1989 een bordje worden geplaatst, waar- e tited t l "Bivame n i Bennek - op is aangegeven wanneer en broek"? Daarin werd verteld over waarom indertij t gedenktekedi d n e kleind e obelis t weilanhe n ki j dbi is opgericht, (inmiddels geplaatst) het Huis te Bennebroek tegenover Dan n Natuurbeheeaa k e d n va r Herve d . kerk vroek I . g daarin toen PWNovee terreinedi e d r, t he n ne t meewa o.ar. aandacht voot da r bos aldaar het beheer heeft en de monumentje; zo mogelijk ook een opknapbeurt voor haar rekening wat gunstiger en eervoller plaats. heeft genomen. Het heeft wel geruime tijd moeten Overigens blijft het een "eenzaam duren, maar n inmiddelda t he s i s monumentje", zoals Mr. J. Belonje toch zover, dat de obelisk nu beter enkele jaren geleden reeds schreef op z'n voetstuk staat en er een keu- (VOHB no 53). rig hekwerk omheen geplaats. is t nieu n t he t grazend n He ka e eve mee s "schuurpaalal r " gebruiken. Een schoonmaakbeurt moeu n t M. Verkaik

126 Selectie aanwinsten verenigingsarchief (1988-1991) Schilderijen, tekeningen, gravures pel n Gabriele . sCirc co n ae s e.d 1825. Met waterverf ingekleurde - Schilderi n (oud-Heemstedeva j - gravure. naar) Siem Leuven, voorstellende - Kopergravure uit boek: "De mond een Frans stadsgezicht. Schen- va Sparen"ns ' , 1739 achterp O . - king door P.J. Leuven, Heemste- grond: kastee vuurtorenn e l . de. "Groenendaals Et - " door jhr. Axel - Schilderi n Jacova j b Pieten va r Emil Savornie ed n Lohman (geb. den Berg (1871-1942n ee t me ) 1903); gedrukt onder toezicht voorstellin Pacism Po . n Schengva - van Sem Hartz. king dooE.C. rmw . Cramer-Rogge- - "Berkenrode". Kopergravure door band, Haarlem. P. Saenredam {uit Ampsing). - Aquarel raadhuis Heemstede door - Staalgravur n J.Cva e . Edwards, Hoag In te Si voorstellende de Groote Hout- - 5 aquarellen van voormalige boer- poort. derij Van Schie (Merlenhoven), - "Buyten Haerlem" voorstellende vervaardigd 1975-1991 door pro- kwakee d Heemsteden li naas .Et r fesso . PannekoeJ rA k (schenking). Esaias van de Velde (1587-1630). . Bonke-J t (1802-1893). "Uyt ' - Oude Kerk Wilhelminaplein en Spaene te zien". Schets in pot- Cruquius-gemaal. Etsen door lood. A Wieringa, circa 1990. n WiegmanJa - . Getekende platte- - "Het kasteel Heemstede" (in pro- grond van Heemstede (schenking vincie Utrecht). Litho door C.C.A Nicolaas Beetsschool). Last. - Arnoldus Johannes Eyme 803l r( - 1863): gewassen pentekening Genealogie iconografieen van brug Oudse Slot circa 1830. - Braakenburg, LJ.A, Het geslacht - EK. (Everardus Koster?): Weg Clifford. 1887 (overdruk). naar Heemstede. Tekening, geda- - Drijfhou n Hooffva t , A.H.- ,Be teerd aug. 1865. schrijving eener verzameling pa- e ambassadeu"D - e Laberd n va -r pieren afkomstig van jhr. mr. dotten" (Herber t gBokje)' . Gra- Hendri Velsenn kva . 1920 (over- vurn Pelletieeva r naar schilderij druk). van Cornelis Troost. - geslacht Hop. Extract (Annuaire - "Gezig dort ' n ptva Heemstedy eb 1871 t wapenme ) . Haarlem" e AmsterdaT . - Ar j mbi - Lefebvre-Kaars Sijpesteijn, Johan-

127 mijnn va Allbertina a j en mi k i t .Wa Robas Producties, 1990. mijnfamilin va en e jeug d herin- - Hulkenberg . GezichteAM , n i n ner. Heemstede, augustus 1943. Zuid-Kennemerland tekenint Me . - - Portret van Adriaan Pauw. Doo Chrrn va .n Schuge t Alphen naa T. Matham naar het schilderij van den Rijn, Canaletto, 1991. G. Hondhorst - Reepmaker, J. Genealogie der fa- Archivalia milie Reepmaker. 1905. - Huurcontrac . BreeuwerJ t , Pijls- - Scheffer, J.H. Genealogie van het laa, Heemsteden15 , 1926. geslacht Lestevenon. 1879. - Nota en brief van het "Heeren Lo- gement" (wed AN. van den Berg) Boeken en publicaties Haarlemmerhoute ind augus8 1 ; - - Klaagzang bij het vertrek van den tus 1962. weleerw. zeer gel. heer dr. Nico- - Schoolboekj t aanteekeninme e - laas Beets, predikan Heemn va t - betreffendn ge e gedrag, vlijt vor- stede naar Utrecht Naar een oud deringen en schoolbezoek Bij- lied van wijlen Habakuk Hilde- zondere Protestantsche School brand, in leven Koster en School- gemeente Heemstede. Afkomstig meester te Beek, vrij gevolgd en van Bregina Roest 1896. met aanteekeningen verrijkt door - "Werk maakt sterk"; circulaire Dirk Lubbertszoon Triglandt Z.j., over inzameling ten behoeve van circa 1854. e werkkamped n voor jeugdige - Schamhart, J.D. (redactiesecreta- werkloozen. {Schenkin. mw g ris): Mededelinge Nedere d n nva - E.C.M. Visser). landsche Vereeniging tot Bevor- - "Werkboekje schildersknecht M. derin Biologisch-Dynamischr gde e van Deursen, 1917, werkzaam bij landbouwmethode. Heemstede, schildersbedrijf Gaikhorst Schen- l november 1940 (laatste num- GaikhorsA kinn gva t mer). - Collectie nota's, knipsels, bezwaar- - Reglement voor het bisschop- schriften etc. betreffende "Cen- pelijk kleinseminarie Hagevele dt trumplan Bennebroek" (gedepo- Heemstede. Tweede druk 1948. neerd doo . JongrT h Visscher). - Walsum van. N , jaa5 2 . r stichting Kennemeroord 1948-1973. Diuersen (foto's, plattegronden, - Kuuse, Jan e SwedisTh . h Sugar rijmprenten etc.) Company Cardo 1907-1982+ - Plattegrond van Schouwbroeker- diverse losse uitgave Hillesn nva - polder uit omstreeks 1925 (in hög. Ontvange e heed . a E r vi n loden koker). Heukel t Bennebroeksui . - Rappard, AG.A van, "Vergeet - Historische Atlas Noord-Holland toch niet". Rijmprent 5 mei 1960.

128 "Trotseer"loodj e loded n nva e voortselaan 23. Schenking door dakbedekking van de afgebroken de heer G. Rekoert. koepe n landgoeva l d Groenen- - Merklap: Openbare Lagere School daal. Met inschrift: J.R. (oest?), Heemstede 1912. S.D .= Sara 1917. Schenkin . CramerA g , (Petronella) Gee n M.Ve n . Vol- Heemstede. bracht. Geschonken door mw. E. Foto's nieuwbouw Heemstede van Rooy-Gomez uit Umuiden. (1989) ontvange e heed n r va n Schenkinge documenten nva n ne mr. F.Th.J. Harm. voorwerpen alsmede suggesties Fotoboek met familiefoto's, o.a. voor aankopen betreffende de Heemstede 1926-1927. histori Heemstedn eva Benncn ee - Houten plankj t daarome e p ver- broek blijven welkom. Het VOHB- meld de namen van 2 timmer- archief bevindt zich in de gemeente- lieden: H. Heemskerk en D. Voor- lijke openbare bibliotheek, Juliana- neveld, 21 maart 1879. Afkomsti afspraaa gn s i plein raade e kt , nl - uit pand garage Tromp, Zand- plegen.

129 Bustocht VOHB, 31 augustus 1991, naar "Nieuw Land" en Elburg

t wee vols he , wa r s mooibu p e o ; D Maar eerst kregen de horeca van naar Flevoland en Elburg! n Elborch de "Stae d n va t" (Oude De excursie-gangers kregen in de Burcht e kand ) e bewijzet s n zijn n duidelijkee s bu e uiteenzetting mannetje te staan. Na de prima van Cor van Gasteren over het lunch gin t gezelschapghe groepn i , - veranderende landschae d n va p jes ingedeeld, onder deskundige nieuwe polders. Meer recreatie- leiding Elburg bekijken. Straatjes, ruimt n woningboue e w naase d t steegjes . NicolaaskerkSt e d , e d , traditionele landbouwbestemming. Synagoge, Vismarkt Vispoort, bas- Wij zagen het aan onze ogen tions e Beekd , , Herenhuizen- ge , voorbijtrekken. veltjes, keïtjesstoepjes etc., alle- Bij Lelystad t ligInformatiecenhe t - maal keurig gerangschike d n i t trum "Nieuw Land". Hier koffie en oude rechthoekige vestingstad. dan naar de filmzaal. Boeiende film En nog was de, door Lenie 't Hooft over de kolonisatie van de polders. voortreffelij elkaan i k r gezette- ex , eveg No n tijd voo tentoonstele d r - cursie niet voorbij. Buiten de wal- ling en geestelijk bijgetankt de bus len brachten wij een bezoek aan de weer in voor het tweede gedeelte in werking zijnde Elburgse touwsla- van onze trip. Met het nieuwe land gerij; uniek! achter ons en het oude in he s veilit on ver n ge e - di n i Daarns bu e ad schie zoal, variatiof n t n see ee p eo wel naar Heemstede terugreed. Elburgs versje luidt: Einde van een zeer geslaagde Zaterdag's " de s ons gaobie t VOHB-excursie. VOHB Oud of jonk of riek of arm Gerard Schuitemaker e Toren-zonder-spitd o Nö n i s Elleburreg, Met het fototoestel an den aarm."

130 Va t bestuunhe r

Opzegging huur voormalige Nico- seert deze doelstele t pasd Di n .i t - laas Beetsschool vereniginge d linn gva neemk Oo . t ze bijv. deel aan jaarmarkten. De In juli 1991 is van B en W van de geplande op zaterdag 28 septem- gemeente Heemstede een brief ber jl. te Bennebroek, werd op het ontvangen, waarin een toelichting laatste moment afgelast zo'p O . n wordt gegeven op de beëindiging jaarmarke bedoelind t he s s i tgal va e huurovereenkomsnd t di n va t VOHB een grotere bekendheid te schoolgebouw. krijgen novembe2 p O . wordel rza n e ingeschrijved W j bi -n e t B da n deel genome Antiquarene d n naa - bruiknam juln ei i 198 t VOH3me B beur Haarleme st . afspraken zijn gemaakt over ge- t BestuuHe graau zo r j gzi zie t nda bruik, opzegtermijn en vervan- voor deze activiteite n beroeee n p gende ruimte. Verde- r heefge t he t zou kunnen doen op vrijwilligers . meentebestuur VOHB ingelicht De oproe vorige d pn i e Nieuwsbrief ove e nieuwd r e bestemminn va g is onbeantwoord gebleven. Daar- t schoolgebouwhe . Voor vervan- om nogmaal dringenn see d beroep gende ruimte verwijzen B en W op de leden om zich bij een van de naa e multifunctioneld r e ruimte bestuurslede meldene t hele t -m no van de bibliotheek. Door de voorkomendj gebi - n pe e activiteiten. meente kan geen passender ruimte ruimte worden aangeboden da n Stichting B.T.V. Nederland deze ruimte. Het Bestuur wil deze zaak als U zult wel denken wat heeft het Be- beëindigd beschouwenn ee a N . stuu t dezrme e Stichtin doenn gva . keer te hebben vergaderd in de Binieuwe d j e leden komt zelfn see bovenzaa Bibliotheee d n va l k wor- nieuw lid voor uit Zuid-Australië, dee resterendd n e bestuursver- nl.heede oud Pronk C. r een gaderinge jaat ndi r gehoudee d n i Heemstedenaar. Pauwehof te Heemstede. Dit nieuwe lid is aangebracht door Stichtine d g B.T.V. Nederlande D . Activiteiten van VOHB voorzitte heee d s ri Alex Goossens Heemstedee VOHBt n va d li . k oo , Het Bestuur van VOHB neemt deel Deze Stichting verzorg l gedua t - verschillendn aa e activiteiten zoals rende zes jaar radio- en videopro- Open Monumentenda f organigo - gramma's voor in Australië wonen-

131 de Nederlanders. Naast verzoeken Wasserij van Houten is mee- oud-Nederlandern va Australit sui ë gewerkt. Aan dit jubileum werd een kome k verzoekeoo n t anderui n e speciale uitgave aan de Nieuws- landen bij BTV Nederland binnen. brief gewijd aan Wasserij van Hou- In feite komt het er op neer dat de heefn te t deze dank omgezen ee n ti medewerkers van deze stichting waarderinn lijva k g voo e VOHd r B zullen proberen aan ieder redelijk in de vorm van een donatie van verzoe geëmigreerdn kva e Neder- fl. 1000,-. Het Bestuur is bijzonder landers overzee te voldoen. Ieder- erkentelijk voor deze blijk van e familidi f n kennisseo eee n i n waardering. Dit betekent een ver- Australië en/of Nieuw-Zeeland wil dere aansporin nie m e o ghuid t - groete radio-programma'n ni n ka s dige activiteiten door te gaan. iedere donderdagavond tussen 19.00 en 21.00 uur bellen met de Wijziging Opening Tentoonstelling stichting BTV Nederland, tel. 023 - 287491 of 358111. De tentoonstelling n"t Lief toneel Het adres van de Stichting is: Post- r blijdde e lustwaranden", (ui- tge bus 9567, 2003 LN Haarlem. dicht van Van Lennep) over tuin- aanle Heemsteedsj gbi Bennen ee - Donatie broekse buitenhuize e periodd n ni e 1750-1850, zal worden geopend t BestuuHe VOHn r va bijzons Bwa - vrijdap o novembe5 1 g r 1991. t schrijver verrashe de t n me tva n Deze tentoonstelling die in nauwe Wasserij/Stomerij van Houten BV samenwerkin t VOHgme georBs i - (Newasco e Heemstedet ) dezn I . e ganiseerd, wordt gehouden in het brief werd dank uitgesproken naa HIC, Groot Heiliglan Haare t 7 d4 - e VOHd B voo e wijzd r e waarop lem. De opening zal te 16.00 uur t 200-jarihe n aa g jubileun va m plaatsvinden.

. OlthaaJ r

132 Publicaties

Regelmatig wordt gevraagd welke goedn ee blad)t edi s aanleidini , gu publicatie n e vereniginoverzichd ee n va se g d e t geve tgno n va n verkrijgbaar zijn. Omdat binnen- overig g beschikbarno e e vereni- kort de premie 1991 zal worden gingsuitgaven. gepresenteerd (zie elders in dit

Titel Ledenprijs

De geschiedenis van het Huis te Heemstede ƒ. 15,— Geschiedenis van het buitengoed Bosbeek in Heemstede en van het adellijk geslacht Van Merlen ƒ. 15,-- Heemsteedse gemeentepolitiek in de jaren tussen om- streeks 175 190n 0e 0 ƒ.15.-- Adriaan Pauw (1585-1653) ƒ. 10,-- Heemstede Bennebroek 1907-1931 ƒ. 5,-- Verjaardagskalender (prenten P.J. Lutgers) ƒ. 5,-- geschiedenie D t orgedorpskere d he n i n l sva Bennee kt - . ƒ 5,-- broek Prent poortje van het Oude Slot ƒ. 2,50 Set met 6 oude ansichtkaarten ƒ. 2,50 Kaart Visscher ƒ. 1,--

Naast deze uitgaven heef e verenigind t e volgendd k goo e boekwerken over Heemsted Bennebroen e (beperkten ki ) voorraad:

Titel Ledenprijs

. 15,-ƒ - achten Va e Blauwed r n Engel Eiland in de stroom ƒ. 15,-- Heemstede rond Beets ƒ. 15,-- Een hofje in Bennebroek ƒ. 7,50 Gezondheidszorg in Heemstede 1896-1919 ƒ. 5,--

Al deze publikatie e bekends d zijj bi n e adresse t verkrijgene nt he s i k Oo . mogelijk ze schriftelijk te bestellen bij de penningmeester

K. de Raadt

133 134 Nieuw oktobe5 e1 l ledejult n to i rnva 1991

HEEMSTEDE BENNEBROEK ES. Dement-Rademaker L. van der Eijk . OldekerkeB n M. Koens P, Gielen G. Kaatee B. Kersten A. Braaksma H. Kamphof Th.M. v. d. Berg D.P.J. F. van Oeffel G.W.A. Luders A Bruin R Tienkamp

HOOFDDORP C de Schipper

LISSERBROEK J.F.M. Plasmeyer

UTRECHT B. Veenings

AUSTRALIË PronC k