Proefschrift Said Rezaeiejan Duitse Iranpolitiek 1871–2005
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Duitse Iranpolitiek 1871-2005 Rezaeiejan, S. Publication date 2012 Document Version Final published version Link to publication Citation for published version (APA): Rezaeiejan, S. (2012). Duitse Iranpolitiek 1871-2005. Vossiuspers - Amsterdam University Press. http://nl.aup.nl/books/9789056297039-duitse-iranpolitiek-1871-2005.html General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl) Download date:01 Oct 2021 AUP-Iran Thesis:AUP/Buijn 19-12-2011 20:29 Pagina 1 UvA Proefschrift Said Rezaeiejan Duitse Iranpolitiek 1871–2005 Faculteit der Geesteswetenschappen Said Rezaeiejan Duitse Iranpolitiek 1871–2005Duitse Iranpolitiek Said Rezaeiejan (1981) studeerde politicologie en geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is werkzaam als docent internationale betrekkingen en verzorgt tevens onderwijs bij de faculteit Geesteswetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Dat Duitsland als handelsnatie een bijzondere band met Iran heeft werd nog eens bevestigd in 1979, toen tijdens de revolutie onder leiding van Ayatollah Khomeini slechts één westerse ambassade geopend bleef: de Duitse. Dat deze ‘vriendschapsband’ ook zijn beperkingen kent wordt in dit boek van de historicus en politicoloog Said Rezaeiejan uit- eengezet. In zijn beschrijving van de pogingen van Duitsland om een dialoog aan te gaan met Iran laat hij zien waarom deze politiek van ‘verandering door toenadering’ tot mis- lukken gedoemd is. De overtuigingen van de Duitse democraten en de Iraanse machtheb- bers staan ver uiteen. Bovendien werken de Iraanse politieke structuren iedere verande- ring tegen. Ondanks de teleurstellende resultaten bleef Duitsland steeds opnieuw aandringen op dialoog met Iraanse hervormers. Sinds de jaren negentig kent Duitsland een tweesporenbeleid: de handelsbetrekkingen komen in direct contact met Iran tot stand, terwijl het mensenrechtenbeleid overgelaten wordt aan de EU. UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM 9 789056 297039 DUITSE IRANPOLITIEK 1871-2005 De totstandkoming van deze publicatie werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële steun van het Duitsland Instituut Amsterdam. Lay-out: Watashi no Bijen, Amsterdam Ontwerp omslag: René Staelenberg, Amsterdam Omslagillustratie: Said Rezaeiejan, Amsterdam ISBN 978 90 5629 703 9 E-ISBN 978 90 4851 653 7 (PDF) E-ISBN 978 90 4851 654 4 (EPUB) NUR 680 / 697 © S. Rezaeiejan / Vossiuspers UvA – Amsterdam University Press, 2012 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 jº het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. DUITSE IRANPOLITIEK 1871-2005 ACADEMISCH PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit van Amsterdam op gezag van de Rector Magnificus prof.dr. D.C. van den Boom ten overstaan van een door het college voor promoties ingestelde commissie, in het openbaar te verdedigen in het Agnietenkapel der Universiteit op dinsdag 21 februari 2012, te 12:00 uur door Said Rezaeiejan geboren te Teheran, Iran Promotores: prof. dr. A.J.J. Nijhuis prof. dr. M.J. Wintle Promotiecommissie: prof. dr. A. Ellian prof. dr. D.A. Hellema prof. dr. G.C.A. Junne prof. dr. M. van Leeuwen Faculteit: Faculteit der Geesteswetenschappen ﺑﺮاﯼ ﻣﺎدرم ‘De door mij wegens de ontwijfelbare zuiverheid van zijn bedoelingen persoonlijk hooggeschatte, maar als politicus onvoorwaardelijk afgewezen collega F.W. Föster meent in zijn boek het probleem te ontgaan door simpelweg te stellen dat uit iets goeds alleen iets goeds kan voortkomen en uit iets kwaads alleen iets kwaads. In dat geval zou de hele problematiek niet bestaan. Maar het is wel verbazend dat zoiets tweeduizend jaar na de Oepanisjaden nog gesteld kan worden. Niet alleen het gehele verloop van de wereldgeschiedenis, maar ook ieder onbevooroordeeld onderzoek van de dagelijkse ervaring leert immers het tegendeel. De ontwikkeling van alle godsdiensten berust erop dat het tegendeel waar is. Het oeroude probleem van de theodicee is immers de vraag: hoe komt het dat een macht die tegelijk dat als almachtig en als goed wordt voorgesteld, een zo irrationele wereld heeft kunnen scheppen, vol onverdiend lijden, onbestraft onrecht en onverbeterlijke dwaasheid? Hij is of niet almachtig, of niet goed; ofwel het leven wordt door heel andere compensatie- en vergeldingsbeginselen beheerst – die welke wij metafysisch inzichtelijk kunnen maken, dan wel die welke voor altijd ons begrip te boven zullen gaan. Dit probleem: de ervaring van de irrationaliteit van de wereld, is nu de drijvende kracht achter de ontwikkeling van alle godsdiensten geweest. De Indische leer over het karma, het Perzische dualisme, de erfzonde, de predestinatie en de Deus absconditus zijn alle uit deze ervaring voortgekomen. Ook de oude christenen wisten heel goed dat de wereld door demonen geregeerd wordt, en dat wie zich met politiek (dus met macht en geweld als middelen) inlaat, gemene zaak maakt met duivelse machten, en dat voor zijn handelen niet geldt dat uit iets goeds alleen goeds en uit iets kwaads alleen kwaads kan voortkomen, doch juist vaak het tegendeel. Wie dit niet inziet, is inderdaad een kind in de politiek’. Max Weber1 1 De roeping tot de politiek, 1919, 39-40. INHOUD Inleiding 11 Onderzoeksvragen 13 Opbouw 13 Theoretisch kader en onderzoeksmethode 15 Het idealisme en de realistische kritiek 16 Neorealisme en neoliberalisme 18 Poststructuralistische kritiek op rationele keuze theorieën 21 Het constructivisme als synthese uit de voorgaande paradigmata 25 Functies van identiteit bij het vormgeven van buitenlandse politiek en Duitse nationale identiteit(en) en buitenlandse politiek na 1990 29 Duitsland als Zentralmacht 31 Duitsland als Wirtschaftsmacht 34 Duitsland als Zivilmacht 36 DEEL I DE GRONDSLAGEN DE GRONDSLAGEN VAN DE DUITSE IRANPOLITIEK I 47 Iran in de internationale politiek in de negentiende eeuw 47 Duitse Iranpolitiek: Inleiding 49 Duitse Iranpolitiek: Het politieke beleid 51 Duitse Iranpolitiek: Het economische beleid 53 Duitse Iranpolitiek: Het culturele beleid 54 Balans 57 De overgang naar de twintigste eeuw 58 DE GRONDSLAGEN VAN DE DUITSE IRANPOLITIEK II 60 Iran in de internationale politiek in de twintigste eeuw1906-1979 60 Duitse Iranpolitiek: Het politieke beleid 68 Duitse Iranpolitiek: Het economische beleid 91 Duitse Iranpolitiek: Het culturele beleid 98 DEEL II DE REVOLUTIE EN DE TRANSITIES DE IRAANSE REVOLUTIE EN DE DUITSE REACTIE 105 Structurele oorzaken van de revolutie van 1979 105 De socio-economische oorzaken: de onevenwichtige economische ontwikkeling 106 De politieke oorzaken: de ontwikkeling van de onderontwikkeling 108 De religieuze oorzaken: het religieuze en morele ‘verval’ van de staat en maatschappij 109 De Revolutie 110 Buitenlandpolitieke identiteit van Iran na de revolutie 115 De Duitse reactie: Duitse Iranpolitiek na de revolutie 121 Gronden voor samenwerking 123 Uitdagingen 124 Duitse Iranpolitiek: Het politieke beleid 127 Duitse Iranpolitiek: Het economische beleid 128 Duitse Iranpolitiek: Het culturele beleid 131 Duitse Iranpolitiek na de Duitse hereniging 131 Intermezzo: Kenmerken van macht binnen internationale betrekkingen en kenmerken van de Duitse macht na de hereniging 133 Duitse Iranpolitiek: Het politieke beleid 137 De betrekkingen tussen de Länder en Iran 141 Duitse houding ten aanzien van de Mojahedin Khalq Organization (MKO) 142 Duitse Iranpolitiek: Het economische beleid 145 Balans 147 DEEL III DUITSE IRANPOLITIEK IN HET KADER VAN HET GEMEENSCHAPPELIJK BUITENLAND EN VEILIGHEIDSBELEID VAN DE EU De overgang naar een gemeenschappelijk buitenland en veiligheidsbeleid 151 van Europa (GBVB) Het GBVB van de EU en de casus Iran 155 De kritische dialoog 156 De doelstellingen van de kritische dialoog 157 De implementatie van de kritische dialoog: 159 de mensenrechtenkwestie 159 De implementatie van de kritische dialoog: Terrorisme 164 De implementatie van de kritische dialoog: Massavernietigingswapens 175 Evaluatie van de kritische dialoog 175 De constructieve dialoog: inleiding