PROCEEDINGS BOOK 2Nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

ISBN: 978-605-66529-0-5

PROCEEDINGS BOOK 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

April 20-23, 2017 Istanbul, TURKEY

Edited By Hayrullah KAHYA Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

April 20-23, 2017 Istanbul-TURKEY

ROMA DÖNEMİ KARIA KENTLERİNDE DAĞITIMLAR1

1*Esra GÜLER, 2Güray ÜNVER M

uğla Sıtkı Koçman University, TURKEY, [email protected] Asisst. Prof. Dr., Muğla Sıtkı Koçman University, TURKEY, [email protected] * Corresponding author Abstract Distributions in Carian Cities in the Roman Period

In this study of Carian cities in the Roman period, prestige competitions of the local elites as well as the euergetic services and favors done within them are presented. Also presented are the place and importance of these distributions in their social structures .The aim is to identify and document the quality and quantity of distributions made by private individuals in the cities of Caria in the Hellenistic and Roman periods. In relation to this custom, the priorities and privileges of the elite class are defined and the positions of the individuals who perform such distributions are determined. This is done from an urban sociological and economic perspective. Topics such as the quality and quantity of distributions, earliest and latest examples, and the periods and cities where these distributions most frequently occurred are highlighted. The inscriptions which give evidence about distributions were researched and a catalogue of inscriptions was compiled. The catalogue contains 46 inscriptions from Carian cities such as Aphrodisias, Heraclea Salbace, Iasus, Lagina, Nysa, Panamara, Sebastopolis, Stratonicea and Tralles, producing 117 pieces of data. The statistical results received from the data are presented via tables and graphs. Distributions of money, edible and sportive olive oil, meat, cereal, wine, morning and noon meals and public banquets were included. Was there a need and assigned privilege among some distributee groups or classes for participation in this activity? At the heart of this study is the question “what was the motivation to perform distributions? KEYWORDS: euergetism, distribution, Rome, Caria, inscriptions

GİRİŞ: Roma Dönemi’nde Toplumsal Yapı Hellenistik dönemde Küçük Asya kentlerinde yaygın olarak görülen demokratia ve isonomia ilkeleri üzerinde kurulu toplum yapısının Geç Hellenistik dönemden itibaren başlayan varlıklı elit aileler lehinde değişmeye başladığı birçok epigrafik belge aracılığı ile tespit edilebilmektedir. Kentlerde önemli ve itibarlı memuriyetleri üstlenebilmek için yeterli finansal gücü olanlar toplumun geri kalanından daha imtiyazlı bir konuma gelmişlerdir. Bu toplumsal dönüşüm, varlıklı elitlerin kent ve yurttaşlık olgusunu ayrıca din temasını ön planda tutarak vatanın ve toplumun ihtiyaçlarının karşılanmasında sorumluluk almaları ile sonuçlanmıştır. Elitlerin kente ve topluma yönelik armağan ve hizmetleri karşılığında kendilerine bahşedilen onurlar tüm varlıklı aileleri bu itibar elde etme yarışına dahil etmiştir. Böylece aslında elit yurttaş ile kent/halk arasındaki bu armağan alış verişi sonucunda ortaya çıkan hayırseverlik (euergesia) kavramı polis yaşamının vazgeçilmez bir unsuru halini almıştır. Kent toplumu içinde gelir düzeylerinde ve bunun sonucunda da sosyal ve politik etkinlik alanındaki ayrım Roma döneminde daha da belirginleşmiştir. Bunun sonucu olarak her kentte birkaç varlıklı elit ailenin fertleri nesiller boyunca vatanlarındaki politik kurumlarda yer almış ve itibarlı memuriyetleri (arkhai ve leitourgiai) üstlenmişlerdir.2

1 Bu çalışma, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi’nin 16/170 numaralı projesi ile desteklenmektedir. 2 Küçük Asya’da Hellenistik Çağ ve Roma Çağı’nda kent yönetimi ve memuriyetler için genel olarak bkz. Dmitriev 2005, 13-246. Memuriyetler ve sorumluluk alanları hakkında bkz. Magie 1950, 58 – 63; Dmitriev 2005, 23 – 33 (Hellenistik) ve 189 – 245 (Roma).

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

April 20-23, 2017 Istanbul-TURKEY

Kentlerdeki boule üyeleri zengin elit ailelerin fertleri oluşmaktaydı. Boule’nin zengin elit ailelerin kontrolünde olması, boule üyeliğinin aynı kişi tarafından üst üste veya ömür boyu üstlenilmesine ve babadan oğula devredilebilen bir nitelik kazanmasına yol açmıştır3. Roma, varlıklı elit ailelere vatandaşlık hakkı verip kentin diğer kalanından ayrılmalarına sebebiyet vererek kent içerisindeki bu sınıflaşmayı büyük oranda desteklemiştir4. Roma yurttaşı olan elitlerin trianomina elde etmesi, onları hem toplumun geri kalanından hem de diğer elitlerden ayırmaktaydı. Zira Roma yurttaşlığı elde etmek, varlıklı elitin gücünün Roma merkezi yönetimi ve hatta imparator tarafından da tanındığını göstermekteydi5. Ancak varlıklı elitlerin toplumun diğer kalanından ayrıcalıklı bir konumda olması de facto işleyiş içinde yasalara tabi bir düzenleme olmadığı için, yurttaşların yasalar önündeki eşit olma hakkı (isonomia) varlığını sürdürmekteydi6. Roma Dönemi’nde Arkhe ve Leitourgia Hellenistik dönemle birlikte arkhe niteliğindeki memuriyetlerin yavaş yavaş leitourgia niteliğindeki memuriyetlere benzemesinin sonucu olarak, MÖ I. yüzyılda bu iki memuriyet türü arasındaki farklar azalmış, Roma döneminde ise neredeyse hiç fark kalmamıştır7. Hemen hemen her arkhe niteliğindeki memuriyet, leitourgia yoluyla üstlenilmeye başlanmıştır. Ancak bu durum, leitourgia niteliğindeki memuriyetlerden herhangi birisini üstlenen kişilerin de arkhai üstlenebileceği anlamına gelmemekteydi. Zira her iki kelime birbiri ile aynı anlama sahip değildi8. MS I. yüzyılda arkhe niteliğindeki memuriyetler arasında bir hiyerarşi söz konusu olmuştur9. Arkhe niteliğindeki memuriyetler arasında kimi, diğerlerine nazaran daha önemli veya üst düzey olarak nitelendirilmiştir. Bu durumu, yazıtlarda arkhe’yi tanımlarken ‘’en önemli’’, ‘’en önde gelen’’ veya ‘’birinci sınıf’’ anlamlarına gelen μέγιστος ve πρῶτος sıfatlarının çekimli formları olarak kullanılan epitheton’lar ispat etmektedir. Ayrıca yine yazıtlardan edinilen bilgilere göre, bu ifadeler leitourgia niteliğindeki memuriyetler için de kullanılmıştır10. Kuşkusuz, bu ifadeler ile bahsedilen memuriyetler doğrudan kent yönetimine ilişkin görevlerdi ve sosyal itibar açısından ise büyük bir öneme sahipti11. Kent içerisinde her varlıklı yurttaşın leitourgia üstlenme zorunluluğu yoktu. Roma döneminde kent içerisinde varlıklı olan ve maddi olarak kente karşı yükümlülüğü fazla olan ailelerin fertlerine Roma tarafından leitourgia’dan muaf olma hakkı (aleitourgesia) verilebiliyordu12. Bu haktan sadece babanın değil de oğlunun da yararlanması, aleitourgesia’nın babadan oğula devredilebilen bir hak haline gelmesini sağlamıştır13. Ancak bazı varlıklı yurttaşlar atalarından veya ebeveynlerinden beri aleitourgesia hakkı elde etmiş olmalarına rağmen yine de gönüllü olarak leitourgiai üstlenebilmekteydi. Örneğin, Stratonikeia’nın önemli ailelerinden olan Sempronii ailesine mensup, MS III. yüzyılda

3 Konuyla ilişkili olarak bkz. Quass 1993, 385-393, Zuiderhoek 2009, 62-63. 4 Dmitriev 2005, 323. 5 Ferray 1997, 204. 6 Veyne 1992, 130. 7 Veyne 1992, 134-135, Stephan 2002, 68, Dmitriev 2005, 114, Magie 1950, 61. 8 Macro 1980, 677-678. 9 Dmitriev 2005, 331. 10 I.Aph. 2007 no. 1.158 (sat. 5-9), I.Aph. 2007, no. 12.306 (sat. 10), I.Aph. 2007, no. 12. 21 (sat. 10), I.Aph. 2007, no. 12. 22 (sat. 15-16). 11 Dmitriev 2005, 113. 12 Dmitriev 2005, 318-319. 13 Dmitriev 2005, 318.

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

April 20-23, 2017 Istanbul-TURKEY yaşamış olan Marcus oğlu Marcus Sempronius Clemens atalarından beri ateleia (vergi muaflığı) ve aleitourgia14 hakkıyla onurlandırılmış olmasına rağmen gönüllü olarak prytaneia, grammateia, dekaproteia ve eutheniarkhia liturjilerini üstlenmiştir. Olağanüstü durumlarda kent, rahiplik yapmaları veya yüksek miktarda harcama gerektiren diğer kamu memuriyetlerini üstlenmeleri için kentin en varlıklı ailelerine baskı yapıyordu. Örneğin, Panamara’da MS 211-217 yıllarına tarihlendirilen yazıtta, Marcus Aurelius Arrianus Arbyles ve Aurelia Khotarion zeytinlerin beklenmedik bir şekilde yanması üzerine Komyria rahipliğini ve gymnasiarkhia görevini üstlenmeleri konusunda göreve çağırılmışlardır. Memuriyetlerin yanı sıra ziyafetler verip, şarap ve kendi nezdlerinde para dağıtmışlardır15. Dağıtımların Nitelikleri ve Para Dağıtımları Dağıtım, varlıklı yurttaşların şahsen, vakıf kurma yoluyla veya elçi aracılığı ile çok çeşitli kişi, kurum veya zümrelere vermiş olduğu para, zeytinyağı, şarap, et ve tahıl veya ziyafetlerdir. Özel şahıslar bu dağıtımları, festivaller sırasında ya da festival günleri dışında gerçekleştirebilmekteydiler. Katalog dahilinde ele alınmış olan 46 yazıtta, bahsi geçen dağıtımlara ilişkin 119 veri bulunmaktadır. Bu verilerin; 49’u ziyafetlere16, 29’u zeytinyağı dağıtımına17, 25’i para dağıtımına, 11’i şarap dağıtımına18, diğer diye adlandırılan 5’i de et ve tahıl dağıtımına19 ilişkindir20. Tüm dağıtımlara bakıldığında, ziyafetlerin diğer dağıtımlara oranla önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. Ziyafetler özel şahısların bir sofra kurarak, statü ayrımı yapmaksızın tüm halka verdiği yemeklerdir. Bu yüzden de birlik ve beraberlik açısından oldukça önemlidir. Hemen akabinde ise zeytinyağı dağıtımı gelmektedir. Zeytinyağı, bir şahsın farklı kalitede ve miktarda, çeşitli kullanım amaçlarına yönelik yağı, çeşitli sınıflardan kişi veya zümrelere dağıtmasıdır. Zeytinyağı sadece yemeklerde kullanılmayıp, sportif amaçlarla vücuda sürmek veya kozmetik amaçlı da kullanım görmekteydi. Zeytinyağı dağıtımının ardından ise en sık şarap dağıtımı gerçekleştirildiği

14 Marcus Sempronius Clemens’in elde etmiş olduğu aleitourgesia hakkı için bkz. I.Stratonikeia no. 295a (sat. 1-2). Ayrıca bkz. I.Stratonikeia no. 16 (sat. 12-13) ve I.Stratonikeia no. 293 (sat. 2-3). Marcus Sempronius Clemens veya ailesinden birisinin elde etmiş olduğu düşünülen aleitourgia hakkı için bkz. I.Stratonikeia no. 292 (sat. 1-2). 15 I.Stratonikeia no. 311. 16 Festivaller sırasında verilen ziyafetler için bkz. (Panamara) I.Stratonikeia no. 172 (sat. 6, sat. 10 ve sat. 11); I.Stratonikeia no. 192 (sat. 5); I.Stratonikeia no. 197 (sat. 9); I.Stratonikeia, no. 256 (sat. 4-5); I.Stratonikeia no. 268 (sat. 6); I.Stratonikeia no. 244 (sat. 16); I.Stratonikeia no. 245 (sat. 3); I.Stratonikeia no. 246 (sat. 1); I.Stratonikeia no. 258 (sat. 3-4); I.Stratonikeia no. 205 (sat. 20 ve sat. 23); I.Stratonikeia no. 202 (sat. 15-16, sat. 19-20 ve sat. 23); I.Stratonikeia 255 (sat. 10); I.Stratonikeia no. 311 (sat. 13); I.Stratonikeia no. 312 (sat. 5); I.Stratonikeia no. 262 (sat. 6 ve sat. 7); I.Stratonikeia no. 281 (sat. 7); I.Stratonikeia no. 295 (sat. 5); I.Stratonikeia no. 299 (sat. 4); I.Stratonikeia no. 309 (sat. 13); I.Stratonikeia no. 222 (sat. 6); I.Stratonikeia no. 318 (sat. 4-5 ve sat. 6); I.Stratonikeia no. 303 (sat. 6); I.Stratonikeia no. 310 (sat. 31) (Lagina) I.Stratonikeia no. 664 (sat. 7); I.Stratonikeia no. 685 (sat. 6); I.Stratonikeia no. 684 (sat. 6); I.Stratonikeia no. 672 (sat. 9); I.Stratonikeia no. 701 (sat. 5-6); (Stratonikeia) I.Stratonikeia no. 1025 (sat. 19-20). Festival dahilinde olduğu belirlenemeyen ziyafetler için bkz. (Panamara) I.Stratonikeia no. 210 (sat. 7); I.Stratonikeia no. 192 (sat. 4-5); I.Stratonikeia no. 236 (sat. 6- 7); I.Stratonikeia no. 17 (sat. 10-11 ve sat. 14-15); (Aphrodisias) I.Aph.2007 no. 12. 308 (sat. 18); (Stratonikeia) I.Stratonikeia no. 1028 (sat. 9). 17 Zeytinyağı dağıtımları için bkz. (Panamara) I.Stratonikeia no. 268 (sat. 7); I.Stratonikeia no. 192 (sat. 7-8); I.Stratonikeia no. 244 (sat. 22-23); I.Stratonikeia no. 245 (sat. 6); I.Stratonikeia no. 246 (sat. 8-9); I.Stratonikeia no. 15 (sat. 10-11); I.Stratonikeia no. 197 (sat. 12); I.Stratonikeia no. 256 (sat. 7-8); I.Stratonikeia no. 205 (sat. 14-15, sat. 17 ve sat. 18); I.Stratonikeia no. 202 (sat. 11 ve sat. 34); I.Stratonikeia 255 (sat. 12-13); I.Stratonikeia no. 248 (sat. 6); I.Stratonikeia no. 311 (sat. 23-24); I.Stratonikeia no. 281 (sat. 8); I.Stratonikeia no. 295 (sat. 7-8); I.Stratonikeia no. 310 (sat. 12); (Lagina) I.Stratonikeia no. 664 (sat. 10-11); I.Stratonikeia no. 685 (sat. 9); I.Stratonikeia no. 706 (sat. 3-4 ve sat. 8); I.Stratonikeia no. 684 (sat. 8); I.Stratonikeia no. 672 (sat. 3); (Iasos) I.Iasos no. 84 (sat. 11-12); (Nysa) Kourouniotes 1921-1922, 86-87 (sat. 3- 4); (Sebastopolis) Robert 1954, no. 172 (sat. 6-7); (Aphrodisias) I.Aph.2007, no. 12. 1111 (sat. 39) . 18 Şarap dağıtımları için bkz. (Panamara) I.Stratonikeia no. 245 (sat. 6-7); I.Stratonikeia, no. 256 (sat. 8 ve 10); I.Stratonikeia no. 205 (sat. 30, sat. 33 ve 36); I.Stratonikeia no. 202 (sat. 35); I.Stratonikeia 255 (sat. 13 ve 15); I.Stratonikeia no. 281 (sat. 11); I.Stratonikeia no. 309 (sat. 22-24); (Lagina) I.Stratonikeia no. 672 (sat. 3 - 4). 19 Et ve buğday dağıtımı için bkz. I.Stratonikeia no. 281 (sat. 16-17); Et ve ekmek dağıtımı için bkz. I.Stratonikeia no. 17 (sat. 12-14); yiyecek dağıtımı için bkz. I.Stratonikeia no. 310 (sat. 39-42). 20 Tüm dağıtımların nitelikler grafiği için bkz. Grafik:1.

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

April 20-23, 2017 Istanbul-TURKEY tespit edilmiştir. Şarap dağıtımı, bir şahsın farklı nitelikte ve miktarlarda olabilen şarabı kişilere veya zümrelere dağıtmasıdır. Katalog içerisinde yer alan tüm şarap dağıtımlarının festival zamanlarında dağıtıldığı belgelenmiştir. Şarap, günlük kullanımının yanı sıra toplumların özellikle dinsel yaşamlarında da önemli bir yer tutmaktaydı. Bu yüzden de özellikle dinsel festivaller sırasında şarap dağıtımı yapılması oldukça uygun bir zaman dilimi olarak görünmekteydi21. Katalog dahilindeki tüm dağıtım türleri arasında en az veriyi ise yiyecek dağıtımları oluşturmaktadır. Yiyecek dağıtımları bir şahsın sofra kurup yemek vermek amacından farklı olarak, et ve çeşitli tahıl ürünlerini kişilere veya zümrelere dağıtmasıdır ve bu açıdan da ziyafetlerden ayrılmaktadır.

Para dağıtımı, bir şahsın şahsen veya elçi aracılığı ile ya da vakıf kurma yoluyla kişi veya zümrelere yapmış olduğu dağıtımdır. Ancak yazıtlarda ‘’şahsen’’ veya ‘’bizzat kendisi/kendileri’’ gibi ifadeler geçmediği takdirde dağıtımın doğrudan olduğunu belirleyebilmek her zaman için mümkün olamamaktadır. Para dağıtımlarının, kataloğu oluşturan yazıtlarda yer alan tüm dağıtımlar içerisinde %21’lik kısmı oluşturduğu görülmektedir. Nakit para dağıtımları festival kapsamında olduğu belgelenenler ve festival kapsamında olduğu belgelenemeyen dağıtımlar olmak üzere iki grupta incelenmiştir; Festival dahilinde yapılan para dağıtımları, özellikle doğum günü festivallerin22 olmazsa olmazıydı23. Bu durumu doğum günü festivallerinin yer aldığı katalog kapsamındaki yazıtlar da kanıtlar niteliktedir24. Örneğin, Panamara’da MS 117-138 yıllarına tarihlendirilen yazıtta Myonides oğlu Demetrios ve Menekles kızı Stakte, tanrının doğum gününde ve tanrının kutsal ayının tüm günlerinde kadınlara para dağıtımı

21 Laumonier 1958, 268. 22 Lagina’da kutlanan doğum günü festivali hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Ancak A. Laumonier, iki olasılığın üzerinde durmuştur. İlk olasılık olarak; festivalin yılda birkaç kez kutlandığını, ikinci olasılık olarak ise festivalin yılda bir kez kutlandığını öngörmüştür. Son olarak ise, bu festivalin yılın son ayında kutlanmasının daha uygun göründüğünü belirtmiştir. Konuya ilişkin olarak bkz. Laumonier 1958, 394-396. 23 Laumonier 1958, 395. 24 I.Stratonikeia no. 706; I.Stratonikeia no. 258; I.Stratonikeia no. 299; I.Stratonikeia no. 222.

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

April 20-23, 2017 Istanbul-TURKEY gerçekleştirmişlerdir25. Festival kapsamındaki dağıtımlara ilişkin, üç farklı kente ait olan on altı yazıtta toplamda, yirmi veri tespit edilmiştir. Bu verilerin on beş tanesi Panamara’ya26, dört tanesi Lagina’ya27 ve bir tanesi de Nysa’ya28 aittir. Dağıtımlar, dağıtımı alan alıcılar açısından incelendiğinde ise çokluk sıralamasını; beş veriyle kadınlar29, ardından üçer veriyle vatandaşlar30, her sınıf ve yaştan kişiler31, ikişer veriyle yabancılar32, köleler33, erkekler34 ve özgür kişiler35, en az olarak ise birer veriyle peripolion’da ikamet edenler36 ve ihtiyaç sahipleri37 oluşturmaktadır. Alıcılara bakıldığında, şahısların statü ayrımı yapmaksızın toplamda dokuz farklı kişi, kurum ve zümreye dağıtım yaptıkları görülmektedir38. Festival kapsamındaki dağıtımı yapan kişilerin üstlendiği memuriyetler açısından incelendiğinde ise rahiplik39 ve dinsel gymnasiarkhia40, nadir olarak ise başrahiplik41 ve stephanephoria42 memuriyetlerinin üstlenildiği görülmektedir43. Festival kapsamında olduğu belgelenemeyen nakit para dağıtımlarına ilişkin on bir veri bulunmaktadır; dört tanesi Aphrodisias’ta44, iki tanesi Lagina’da45, bir tanesi Herakleia Salbake’de46, bir tanesi Sebastopolis’te47, bir tanesi Stratonikeia’da48 ve bir tanesi de Tralleis’te49 olmak üzere toplam altı kentte ele geçmiş dokuz farklı yazıttan bu bilgiler edinilmektedir. Festival kapsamında olduğu belgelenemeyen dağıtım örneklerinde ise

25 I.Stratonikeia no. 258 (sat. 5-7). 26 I.Stratonikeia no. 172; I.Stratonikeia no. 224; I.Stratonikeia no. 192; I.Stratonikeia no. 15; I.Stratonikeia no. 258; I.Stratonikeia no. 256; I.Stratonikeia no. 205; I.Stratonikeia no. 202; I.Stratonikeia no. 248; I.Stratonikeia no. 311; I.Stratonikeia no. 309; I.Stratonikeia no. 222. 27 I.Stratonikeia no. 685; I.Stratonikeia no. 672; I.Stratonikeia no. 701. Lagina’ya ait dört dağıtımdan bahsedilmesinin nedeni I.Stratonikeia no. 672’da iki farklı para dağıtımı yapılmış olmasından dolayıdır. 28 Kourouniotes 1921-1922, 86-87 (non vidi); SEG 4 (1929) 419. 29 I.Stratonikeia no. 258 (sat. 7); I.Stratonikeia no. 222 (sat. 4-6); tapınaktaki kadınlar için bkz. I.Stratonikeia no. 672 (sat. 6- 9); kentten ve khora’dan festivale çağırılan kadınlar için bkz. I.Stratonikeia no. 192 (sat. 8-10); kentte ve khora’da yaşayan hem yurttaş hem yabancı tüm kadınlar için bkz. I.Stratonikeia no. 256 (sat. 9-10). 30 I.Stratonikeia no. 672 (sat. 19-20); I.Stratonikeia no. 701 (sat. 5-8); I.Stratonikeia no. 205 (sat. 37). 31 I.Stratonikeia no. 224 (sat. 6-7); I.Stratonikeia no. 299 (sat. 8-11’de ikişer denaria, sat. 11-13’de beşer denaria), kentteki her yaş ve sınıftan kişiler için bkz. I.Stratonikeia no. 311 (sat. 27-31). 32 I.Stratonikeia no. 311 (sat. 30-31); I.Stratonikeia no. 309 (sat. 11-13). 33 I.Stratonikeia no. 15 (sat. 10-11); I.Stratonikeia no. 202 (sat. 30-38). 34 Tapınakta bulunan erkekler için bkz. I.Stratonikeia no. 672 (sat. 7-9); festivale katılan erkekler için bkz. I.Stratonikeia no. 192 (sat. 7-8). 35 I.Stratonikeia no. 15 (sat. 10-11); I.Stratonikeia no. 202 (sat. 30-38). 36 I.Stratonikeia no. 685 (sat. 10-11). 37 I.Stratonikeia no. 248 (sat. 11-12). 38 Festival kapsamında gerçekleştirilen para dağıtım tablosu alıcıları için bkz. Tablo 1. 39 I.Stratonikeia no. 685 (sat. 1-4); I.Stratonikeia no. 672 (sat. 21); I.Stratonikeia no. 701 (sat. 5); I.Stratonikeia no. 172 (sat. 1); I.Stratonikeia no. 224 (sat. 1-4); I.Stratonikeia no. 192 (sat. 1-2); I.Stratonikeia no. 15 (sat. 5); I.Stratonikeia no. 258 (sat. 1-2); I.Stratonikeia no. 256 (sat. 2-3); I.Stratonikeia no. 205 (sat. 4-5); I.Stratonikeia no. 202 (sat. 6-7); I.Stratonikeia no. 248 (sat. 17-18); I.Stratonikeia no. 311 (sat. 12-13); I.Stratonikeia no. 312 (sat. 5); I.Stratonikeia no. 309 (sat. 5); I.Stratonikeia no. 222 (sat. 1-3). 40 I.Stratonikeia no. 685 (sat. 7-8); I.Stratonikeia no. 672 (sat. 21-22); I.Stratonikeia no. 701 (sat. 8); I.Stratonikeia no. 172 (sat. 2-3); I.Stratonikeia no. 224 (sat. 7-8); I.Stratonikeia no. 15 (sat. 9-10); I.Stratonikeia no. 258 (sat. 4-5); I.Stratonikeia no. 256 (sat. 6); I.Stratonikeia no. 205 (sat. 9); I.Stratonikeia no. 202 (sat. 26-27); I.Stratonikeia no. 248 (sat. 4); I.Stratonikeia no. 311 (sat. 17-18); I.Stratonikeia no. 312 (sat. 7); I.Stratonikeia no. 309 (sat. 8 ve sat. 15); I.Stratonikeia no. 222 (sat. 7-8). 41 I.Stratonikeia no. 15 (sat. 6). 42 I.Stratonikeia no. 15 (sat. 6). 43 Festival kapsamında para dağıtımlarını gerçekleştirilen şahısların memuriyetleri için bkz. Tablo 3. 44 I.Aph. 2007, no. 12. 1111 (sat. 34 ve sat. 35-36); I.Aph. 2007, no. 15.321; I.Aph. 2007 no. 1.158. 45 I.Stratonikeia no. 706; I.Stratonikeia no. 702. 46 Robert 1954, no. 66. 47 Robert 1954, no. 172. 48 I.Stratonikeia no. 1025. 49 I.Tralleis no. 220.

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

April 20-23, 2017 Istanbul-TURKEY

çokluk sırasına göre ikişer veriyle yurttaşlar50, birer veriye sahip olan bouleutes’lerin ve vatandaşların eşleri51, kadın yurttaşlar52, kentte ve khora’da ikamet eden yurttaşlar53 ve talep edenler54 gibi yurttaşlık olgusunun ön planda tutulduğu ayrıcalıklı kişi veya zümrelerin bu dağıtımlardan faydalandıkları görülmektedir55. Alıcının dağıtıma olan ihtiyacından çok, alıcı grubun statüsü ve yurttaşlık olgusu bu tür dağıtımların temel motivasyonunu oluşturur. Festival kapsamında olduğu belgelenemeyen nakit para dağıtımlarını gerçekleştiren özel şahısların üstlenmiş oldukları memuriyetler56 incelendiğinde ise çokluk sıralamasına göre; rahiplik57, başrahiplik58, gymnasiarkhia59 ve stephanephoria60 memuriyetleri göze çarpmaktadır61. Festival kapsamı dışındaki para dağıtımının en erken örneği MS I. yüzyıla tarihlendirilen Herakleia Salbake’deki Kharmides kızı Ammia’nın bouleutes’lerin ve vatandaşların eşlerine yapmış olduğu dağıtımdır62. Burada doğrudan para miktarından bahsetmese bile διανομή kelimesinden yola çıkılarak para dağıtımı olduğu söylenebilir. Boule ve gerousia üyelerine, eşlerine, çocuklarına yapılan bu tür nakit para dağıtımları, o kişilerin bu paraya ihtiyacı olmamasına rağmen yapılmıştır. Bu da dağıtımı yapan kişinin itibarı açısından önem teşkil etmektedir. Şahıslar bazen boule’nin ve gerousia’nın işlerliğine yönelik ihtiyaçlarını karşılamak için de para yardımı yapabilmekteydi. Bu örneklerde her ne kadar dianome ifadesi kullanılsa da, bu durumdaki para dağıtımı kurumların işlerliğine yönelik pay ödemesi niteliğinde olmalıdır63. Örneğin; Panamara’da MS 40-69 arasına tarihlendirilen yazıtta, Tiberius oğlu Tiberius Claudius Lainas boule’ye toplamda 2400 denaria pay vermiştir64. Bahsi geçen yazıtta boule’ye verilen payın hangi amaçla verildiği belirtilmemiştir. Ancak bazı örneklerde verilen yardım payının amacı belirtilebilmekteydi. Örneğin; Aphrodisias’ta MS II. yüzyıl ikinci yarısı – erken III. yüzyıla tarihlendirilen yazıtta, Tiberius Cladius Ktesias, eşi [ - - - ]ia ve oğulları Tiberius Claudius [ - - - ], sürekli dağıtımlara ve taçlandırma işlerine yönelik boule’ye 11.000 denaria anaparanın yıllık faizini vermişlerdir65. Para dağıtımları sıklıkla yazıtlarda yer alan dianome (διανομή) kelimesi ile ifade edilmektedir. Ayrıca nakit para dağıtımını ifade etmek için kimi zaman didomi (δίδωμι) fiilinin çekimli bir formu ile birlikte bir miktar para miktarı ve bu paranın birimi belirtilebilir. Kuşkusuz bu tür bir ifade nakit para dağıtımının en belirgin ve açık anlatımıdır; örneğin

50 I.Aph. 2007, no. 12. 1111 (sat. 34-35); Robert 1954, no. 172 (sat. 12-13). 51 Robert 1954, no. 66 (sat. 13-16). 52 I.Stratonikeia no. 706 (sat. 11-13). 53 I.Aph. 2007, no. 12. 1111 (sat. 34-35). 54 Robert 1954, no. 172 (sat. 14-15). 55 Festival kapsamında olduğu belgelenemeyen para dağıtım tablosu alıcıları için bkz. Tablo 2. 56 Festival dahilinde olduğu belirlenemeyen para dağıtımlarını gerçekleştiren şahısların üstlendikleri memuriyetler için bkz. Tablo 4. 57 I.Aph. 2007, no. 12. 1111 (sat. 14); I.Stratonikeia no. 702 (sat. 2); I.Stratonikeia no. 1025 (sat. 13-14). 58 I.Aph. 2007, no. 12. 1111 (sat. 14); I.Stratonikeia no. 706 (sat. 12-13); I.Stratonikeia no. 1025 (sat. 9-10). 59 Robert 1954, no. 172 (sat. 0-1). 60 Robert 1954, no. 66 (sat. 3-4). 61 Ancak I.Aph. 2007 no. 1.158 ve I.Tralleis no. 220 yazıtlarında şahısların memuriyet üstlendikleri bilgisi belirtilmemiş, I.Aph. 2007, no. 12.28 ve I.Aph. 2007, no. 15.321 yazıtlarında ise yazıtların korunma durumu nedeniyle memuriyet bilgisi elde edilememiştir. 62 Robert 1954, no. 66. 63 Boule’ye yapılan para yardımları için bkz. Kourouniotes 1921-1922, 86-87 (sat. 2-3); I.Stratonikeia no. 172 (sat. 12-13); I.Stratonikeia no. 222 (sat. 5-6); I.Aph. 2007, no. 12. 1111 (sat. 31-32); I.Aph. 2007, no. 15.321 (sat. 19-21); I.Aph. 2007, no. 1.158 (sat. 16-20); I.Tralleis no. 220 (sat. 1-2); Gerousia’ya yapılan para yardımı için bkz. I.Aph. 2007, no. 12. 1111 (sat. 32) 64 I.Stratonikeia no. 172. 65 I.Aph. 2007, no. 12.28

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

April 20-23, 2017 Istanbul-TURKEY

Lagina’da, Myonides Damylas Menekles ve Tryphaina Drakontis, Heraia festivalinde her bir kadına ve tapınakta bulunan erkeklere ikişer denaria dağıttığı görülmektedir66. Dianome ifadesi imparatorluk döneminde yiyecek veya zeytinyağı yerine sadece para dağıtımı anlamında kullanılmıştır67. Yazıtlarda dianome kullanımı didomi kullanımına göre daha sık görülmektedir. Dağıtım ve İhtiyaç İlişkisi Yazıtlar, dağıtımlarda çok çeşitli ve farklı gelir düzeylerinde alıcı gruplarının bulunduğunu gösterir. Dağıtımlarda ön görülen motivasyon ihtiyaç sahiplerinin ihtiyaç ve beklentilerini karşılayabilmektir. Bu doğrultuda gerçekleştirilen dağıtımlar, sıklıkla dinsel nitelikli hayırseverlikle doğrudan ilişkili tutulabilmektedir. Özellikle, festival günlerinde gerçekleştirilen dağıtımlar kişi, sınıf veya statü ayrımı yapmaksızın ihtiyaç sahibi olan ya da olmayan tüm halka veya tapınaktaki her kişiye gerçekleştiriliyordu, hatta bu kişi köle bile olabilirdi. Ancak bazen dağıtıma ihtiyacı olmayan şahıs ve zümreler de alıcı olabiliyor ya da alıcılar arasında yer alabiliyordu. Bu tür dağıtımları ise, kent içinde itibar elde etmenin bir aracı olarak ele almak doğru olacaktır. Katalog dahilinde ele alınan yazıtlar arasında ihtiyaç sahibi olarak nitelendirilen şahıslar için δέομαι (deomai) kelimesinin çeşitli formları kullanılmaktaydı. Örneğin, Panamara’da MS 166-169 yıllarına tarihlendirilen yazıtta Publius Aelius Hekatomnos Phaidros ve ismi belirlenemeyen şahıs, ihtiyaç sahibi birçok kişiye üçer denaria dağıtmıştır68. Ancak; vatandaşlar, kadınlar, khora’da veya peripolion’da yaşayanlar, köleler gibi diğer alıcı grupları içerisinde de şüphesiz ki ihtiyaç sahipleri bulunmaktaydı. Bu kişilere gerçekleştirilen dağıtımlar, çoğunlukla rahiplerin festivaller sırasında yapmış oldukları zeytinyağı, ziyafet, para, şarap, et ve tahıl gibi dağıtımlardı. Ancak, ihtiyaç sahibi halka yapılan dağıtımların, aslında ihtiyaç sahibi olmayan zümrelere veya kurumlara yapılan dağıtımlarından miktar olarak daha az olduğu tespit edilmiştir. Örneğin, Sebastopolis’te MS geç II. yüzyıla tarihlendirilen yazıtta ismi belirlenemeyen şahıs, yurttaşlara birer denaria dağıtırken bouleutes’lere ise, yurttaş oldukları için birer denaria ve bouleutes oldukları için ise üçer denaria dağıtmıştır69. Yurttaşların bir kısmının bu dağıtıma ihtiyacı olması muhtemeldir, fakat bir kentin en varlıklı üyelerinden oluşan boule üyelerinin üç denaria miktarındaki bir para dağıtımına ihtiyacı olup olmadığı sorgulanmalıdır. Bu yolla dağıtımlar yerel elitlerin toplum içinde itibar elde etme çabalarının bir aracı olarak kullanılmış olmalıdır. Dağıtımlarda Yöntem, Zaman ve Mekan Katalog kapsamında yer alan yazıtlar aracılığıyla dağıtımların büyük çoğunluğunun festival kapsamında gerçekleştirildiği görülmektedir. Toplum yaşamının bir parçası olan festivaller, birlik ve beraberlik duygusu açısından önemli kutlamalardır. Oyunlar ve festivaller cömertliğin belirgin formuydu70. Zira büyük festivallerin olduğu yıllarda masraf da büyüktü. Bu yüzden finans ve organizasyonu, gönüllü olarak görev alan memurlar tarafından leitourgiai kapsamında sağlanmaktaydı71. Bu görevler, festivallerle bağlantılı

66 I.Stratonikeia no. 672. 67 Bailey 2002, 9. 68 I.Stratonikeia no. 248 (sat. 11). 69 Robert 1954, no. 172. 70 Zuiderhoek 2009, 86. 71 Dmitriev 2005, 126.

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

April 20-23, 2017 Istanbul-TURKEY olarak rahipler, panegyriarkhos’lar, agonothetes’ler, khoregos’lar ve gymnasiarkhos’lar tarafından veya festivallerle doğrudan bağlantısı bulunmayan memurlar tarafından da üstlenilebiliyordu72. Gönüllü olarak üstlenmek istedikleri rahipliğe adaylığını koyan kişiler, yazıtlarda geçen ἐπαγγελία (epangelia) veya ὑπόσχεσις (hyposkhesis) kelimeleriyle veya bu kelimelerin çekimli formlarını kullanarak resmi bir söz vermiş olmaktaydılar. Karia, konumu itibariyle din ve kültür açısından etkileşime açık bir konumdadır. Bölgede yerel festivallerin yanı sıra Yunan kültürünün de belli başlı festivalleri kutlanmaktaydı. Karia’daki festivaller; Stratonikeia, Lagina, Panamara’da oldukça yoğun olarak kutlanmaktadır. Katalog kapsamındaki yazıtlar içerisinde Zeus onuruna kutlanan festivaller; Panamareia festivali73 ve Komyria74 festivalleridir. Hera onuruna ise Heraia festivali75 kutlanmaktaydı. Zeus ve Hera dışında sıklıkla Hekate onuruna da festivaller düzenlenmekteydi. Bu festivaller; Hekatesia76 ve Anahtar Taşıma Töreni77 idi. A. Laumonier, doğum günü festivallerinin olmazsa olmazı olarak para dağıtımı yapıldığından bahsetmiştir78. Katalog kapsamındaki veriler ışığında da, doğum günü festivallerinde gerçekleştirilen para dağıtımının bir gelenek haline geldiği görülmektedir79. Katalog kapsamında ele alınan dağıtım yazıtlarında bazı mekanları tespit etmek mümkün olabilir. Örneğin festival dahilinde gerçekleştirilen para dağıtımlarının mekanları sıklıkla tapınak alanı veya tapınak çevresindeki uygun mekanlardır80, örneğin; Hera tapınağı81, peripolion82, tiyatro83 ve tapınak’taki anados84 . Söz konusu mekanlarda gerçekleştirilen para dağıtımlarının yöntemleri ise tek bir örnek hariç belirtilmemiştir85; Lagina’da MS geç II. yüzyıla tarihlendirilen, Tiberius Claudius Aristeas Menandros ve Aelia Glykinna’nın tiyatroda, yurttaşların her birine, her bir demos’u listeden çağırarak, ikişer denaria dağıttıkları tespit edilmiştir86. Ancak bazı örneklerde ne mekan ne de yöntem belirtilmiştir87. Festival dahilinde olduğu belgelenemeyen para dağıtımı örneklerinde ise, mekan olarak khora88 ve vatan89 tespit edilmiştir90. Ancak, mekanı belirtilen bu iki dağıtım

72 Kaya 2009, 10. 73 Panamara’nın baş tanrısı Zeus onuruna kutlanan festivaldir. Hangi ay kutlandığı tam olarak bilinmemektedir. Ancak, ayın 20’sinden 30’una kadar, en az 10 gün kutlandığı bilinmektedir. Konuya ilişkin olarak bkz. Laumonier 1958, 297 ve 395. 74 Zeus Komyrios onuruna Panamara’da kutlanan ve yalnızca erkeklere yönelik olan festivalin adıdır. Festival ve ritüellere ilişkin olarak bkz. Laumonier 1958, 228. 75 Kadınlara yönelik olan, Hera onuruna Panamara’da kutlanan festivalin adıdır. Bilindiği kadarıyla, iki yılda bir düzenlenirdi ve dört gün sürerdi. Konuya ilişkin olarak bkz. Laumonier 1958, 307. 76 Karia’da Hekate onuruna kutlanan festivallerden biri olan Hekatesia festivali, MÖ 81 yılı ile birlikte Roma kültleriyle etkileşime girerek Hekatesia – Romaia adını almıştır. Stratonikeia’da dört yılda bir kutlanan bu festivalde, Hekate ve Roma’ya kurban adandığı bilinmektedir. Konuya ilişkin olarak bkz. Laumonier 1958, 396, 397; Magie 1950, 1613. 77 Yılda bir kez kutlanan Anahtar Taşıma Töreni, tören alayının Lagina Hekate tapınağının anahtarını, siyasi merkez olan Stratonikeia’ya götürmesi ile başlardı. Festivalin süresi tam olarak bilinmemekle birlikte, yaklaşık olarak üç dört gün devam ettiği kabul görmüştür. Festival sonunda ise, tapınağın anahtarı tekrardan Lagina Hekate tapınağına götürülmekteydi. Konuya ilişkin olarak bkz. Laumonier 1958, 398. 78 Laumonier 1958, 395. 79 I.Stratonikeia no. 706; I.Stratonikeia no. 258; I.Stratonikeia no. 299; I.Stratonikeia no. 222. 80 Festival dahilinde gerçekleştirilen para dağıtımlarının yöntem ve mekanlarına ilişkin olarak bkz. Tablo 5. 81 I.Stratonikeia no. 672 (sat. 6-9); I.Stratonikeia no. 256 (sat. 9-10). 82 I.Stratonikeia no. 685 (sat. 10-11). 83 I.Stratonikeia no. 701 (sat. 7). 84 I.Stratonikeia no. 311 ve 312 (sat. 15-17). 85 Festival dahilinde gerçekleştirilen, mekanı belirlenebilen ancak yöntemi belirtilmeyen para dağıtımları için bkz. I.Stratonikeia no. 672; I.Stratonikeia no. 256; I.Stratonikeia no. 685; I.Stratonikeia no. 311 ve 312. 86 I.Stratonikeia no. 701 (sat. 7). 87 Kourouniotes 1921-1922, 86-87; I.Stratonikeia no. 172; I.Stratonikeia no. 224; I.Stratonikeia no. 192; I.Stratonikeia no. 15; I.Stratonikeia no. 258; I.Stratonikeia no. 205; I.Stratonikeia no. 202; I.Stratonikeia no. 248; I.Stratonikeia no. 309; I.Stratonikeia no. 222. 88 I.Aph. 2007, no. 12. 1111 (sat. 35).

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

April 20-23, 2017 Istanbul-TURKEY

örneğinde yöntem belirtilmemiştir. Yöntemi belirtilen ancak mekanı belirtilmeyen ise tek bir örnek tespit edilmiştir; Herakleia Salbake’de MS I. yüzyıla tarihlendirilen yazıtta Ammia, bouleutes’lerin ve vatandaşların bütün eşlerine şahsen dağıtımlar yapmıştır91. Festival dahilinde gerçekleştirilen para dağıtımlarında olduğu gibi, festival dahilinde gerçekleştirildiği belgelenemeyen para dağıtımlarında da mekanın ve yöntemin belirtilmediği çok sayıda örnek bulunmaktadır92. Bu durumda eldeki bilgiler ışığında, mekan ve yöntem arasında doğrudan bir ilişki kurmak mümkün görünmemektedir.

89 I.Stratonikeia no. 1025 (sat. 8-9). 90 Festival dahilinde olduğu belgelenemeyen para dağıtımlarının yöntem ve mekanları için bkz. Tablo 6. 91 Robert 1954, no. 66 (sat. 13-16). 92 I.Aph. 2007, no. 12. 1111; I.Stratonikeia no. 706; I.Stratonikeia no. 702; Robert 1954, no. 172; I.Tralleis no. 220.

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

April 20-23, 2017 Istanbul-TURKEY

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

April 20-23, 2017 Istanbul-TURKEY

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

April 20-23, 2017 Istanbul-TURKEY

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

April 20-23, 2017 Istanbul-TURKEY

KAYNAKÇA BAILEY, Colin (2002), ‘’Distributions of Money in the Greek Cites of Asia Minor’’, MacEwan University, yayınlanmış yüksek lisans tezi, Hamilton. DMITRIEV, Sviatoslav (2005), City Government in Hellenistic and Roman Asia Minor, Oxford: Oxford University Press. FERRARY, Jean - Louis (1997), “De l’évergétisme hellénistique à l’évergétisme romain” surada: Christol, M., - Masson, O., (ed.) Actes du Xe Congrès International d’épigraphie grecque et latine, Nîmes, 4-9 octobre 1992, Paris, Publications de la Sorbonne, s. 199-225. GEHRKE, Hans. J. (2003), Geschichte des Hellenismus, München: Oldenbourg. KAYA, Esen (2009), ‘’Eskiçağda Karia Bölgesi’nde Festivaller’’, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmış yüksek lisans tezi, İstanbul. KOUROUNIOTES, Kōnstantinos (1921-1922), ‘’Anaskaphai en Nyse te epi Maiandrou’’, Archaiologikon Deltion 7, 1-88. LAUMONIER, Alfred (1958), Les cultes indigènes en Carie, Paris: E. de Boccard. MACRO, D. Anthony (1980), “The Cities of Asia Minor under the Roman Imperium.” ANRW 7. 2, s. 658–697. MAGIE, David (1950), Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century after Christ, 2 vols. Princeton: Princeton UP, 1950. QUASS, Friedemann (1993), Die Honoratiorenschicht in den Städten des griechischen Ostens, Wiesbaden: Franz Steiner. ROBERT, Louis - Jeanne (1954), La Carie: Histoire et géographie historique avec le recueil des inscriptions antiques, Vol. 2. Paris: Librairie d’Amerique et d’Orient, A. Maisonneuve. STEPHAN, Eckhard (2002), Honoratioren, Griechen, Polisbürger: Kollektive Identitäten innerhalb der Obersicht des kaiserzeitlichen Kleinasien, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht. VEYNE, Paul (1992), Bread and Circuses: Historical Sociology and Political Pluralism, translated by B. Pearce, London. ZUIDERHOEK, Arjan (2009), The Politics of Munificence in the Roman Empire: Citizens, Elites and Benefactors in Asia Minor, Cambridge: Cambridge University Press. YAZIT DERLEMELERİ VE CORPUS’LAR I.Aph. 2007: REYNOLDS, J. vd. (2007), Inscriptions of Aphrodisias. http://insaph.kcl.ac.uk/iaph2007 29.04.2017. I.Iasos: BLÜMEL, Wolfgang (1985), Die Inschriften von Iasos. Teil 1: Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien, Bd. 28,1 Bonn: R. Habelt, 1985; Teil 2: Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien, Bd. 28, 2 Bonn: Habelt. I.Stratonikeia: ŞAHİN, M. Çetin (1981-1990), Die Inschriften von Stratonikeia, Teil 1: Panamara, Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien Bd. 21, Bonn 1981; Teil 2,1: Lagina, Stratonikeia und Umgebung, Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien, Bd. 22,1, Bonn 1982; Teil 2,2: Neue Inschriften und Indices, Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien, Bd. 22,2, Bonn 1990. I.Tralleis: POLJAKOV, Fjodor. (1989), Die Inschriften von Tralleis und Nysa, Teil I: Die Inschriften von Tralleis, Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien, Bd. 36,1. Bonn. SEG (1923 - ): Supplementum Epigraphicum Graecum.