Studime 23 Copyright © ASHAK PËRMBAJTJA
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVËS ACADEMIA SCIENTIARUM ET ARTIUM KOSOVIENSIS STUDIME Revistë për studime filologjike 23 2016 PRISHTINË 2017 AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVËS KOSOVA ACADEMY OF SCIENCES AND ARTS STUDIME A Review for philological Studies 23 2016 Del një herë në vit. Published annually. Këshilli redaktues - Editorial Board Rexhep Ismajli - Kryeredaktor, editor-in-chief Eqrem Basha - Sekretar, secretary Victor A. Friedman, anëtar, member Teuta Abrashi, anëtar, member Mehmet Kraja, anëtar, member Idriz Ajeti, Kryeredaktor nderi - Editor-in-chief of honour Adresa e Redaksisë / Address: Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës Redaksia e revistës “Studime” Rr. Agim Ramadani, nr. 305 10 000 Prishtinë Republika e Kosovës Tel. + 381 38 249 303 Fax. + 381 38 244 636 E-mail: [email protected] Redaksia e revistës Studime për vitin 2016 njofton se numri 23 i vitit 2016 është bërë gati për shtyp në pjesën e parë të vitit 2017, por për arsye të natyrës së procedurave financiare nuk ka qenë e mundur të botohej në versionin e shtypur deri në fillim të vitit 2018. Meqenëse ndërkohë redaksia për përgatitjen e numrit 24 e më tutje ka përbërje të re, në marrëveshje me Sekretarin e Seksionit vendosëm që versioni elektronik në formatin PDF ta nxjerrim në faqen e ASHAK-ut qysh tash. Kuptohet që versioni i shtypur do të jetë plotësisht i njëjtë me këtë version. Prishtinë, dhjetor 2017 Redaksia e Studime 23 Copyright © ASHAK PËRMBAJTJA Tryeza shkencore ESAD MEKULI NË 100-VJETORIN E LINDJES 7 Sabri HAMITI, ESAD MEKULI: PËR TY .......................................... 9 Mehmet KRAJA, ESAD MEKULI DHE “JETA E RE” .................... 15 Bashkim KUÇUKU, METAFORË IDENTITETI .............................. 21 Kujtim M. SHALA, SHKRIMTARÍ E IDEOLOGJI ......................... 31 Shaban SINANI, MIGJENI I ESAD MEKULIT ............................... 51 Nysret KRASNIQI, ESAD MEKULI: VERBI POETIK SI BURIM SOCIO-IDEOLOGJIK ................................................................... 69 Ymer ÇIRAKU, PËRCJELLJA E POEZISË SË ESAD MEKULIT NË KRITIKËN LETRARE - SI KOHERENCË VLERASH ........ 79 Nehas SOPAJ, ESAT MEKULI DHE LETËRSIA SHQIPE E VITEVE ’70 ................................................................................... 85 STUDIME, ARTIKUJ .................................................................................... 91 Shkumbin MUNISHI, PIKËPAMJET DHE QËNDRIMET NDAJ SHQIPES TE SERBËT E KOSOVËS .................................................... 93 Shaban SINANI, ENDONIME DHE EKZONIME PËR SHQIPTARËT DHE FQINJËT ........................................................................................ 109 Brian D. JOSEPH, UNDERSTANDING GREEK THROUGH ALBANIAN: THE CASE OF PRO(S)PAPPOUS ....................... 137 Norbert JOKL, SHQIPTARËT DHE GJUHA E TYRE ................... 143 Bajram KOSUMI, ALEGORIA NË LETRAT NGA BURGU: ART APO ENIGMË ......................................................................................... 161 MATERIALE..............................................................................................183 6 Studime 23 - 2016 Mehmet HALIMI, VISARE LEKSIKORE NGA E FOLMJA E KARADAKUT ............................................................................ 183 Rexhep ISMAJLI, LETËR E GJERGJ PEKMEZIT PËR GJENDJEN NË SHQIPËRI PARA VITIT 1901 ............................................. 203 KRITIKA, RECENSIONE .......................................................................... 293 Tomor Plangarica: Remzi Përnaska: Gjuhësi ............................................. 295 Shkumbin Munishi: Rrahman Paçarizi. Konversioni në gjuhën shqipe .. 303 Tryeza shkencore ESAD MEKULI NË 100-VJETORIN E LINDJES Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, Seksioni i Gjuhësi- së dhe i Letërsisë, në 100-vjetorin e lindjes së shkrimtarit, përkthyesit dhe intelektualit të shquar me 6 dhjetor 2016 mbajti njuë Tryezë shkencore për jetën dhe veprën e poetit. Tryeza u drejtua nga Këshilli organizues i për- bërë nga akademikët Ali Aliu, Mehmet Kraja dhe Eqrem Basha. Në tryezë folën: Ali Aliu, Sabri Hamiti, Bashkim Kuçuku, Kujtim Shala, Shaban Sinani, Mehmet Kraja, Ymer Çiraku, Nysret Krasniqi, Kristaq Jorgo, Fadil Grajçevci dhe Nehas Sopaj. Në këtë numër të revistës Studime botohen ndihmesat e pjesëmarrësve që i kanë dorëzuar ato, sipas përgatitjes së Këshillit organizues. 8 Studime 23 - 2016 Esad Mekuli Sabri HAMITI, Prishtinë KDU 821.18.09 ESAD MEKULI: PËR TY 1. Poeti misionar Esad Mekuli (Plavë, 1916 – Prishtinë, 1993), poet, përkthyes, redak- tor, enciklopedist. Vepra e tij kryesore Për ty (1955). Ky shkrim nuk mund t’i shmanget okazionit, meqë bëhet në njëqindvjetorin e Esad Mekulit e në 61 vjetorin e daljes së librit të tij Për ty. Dalja nga rasti, që është mëtesë e secilit shkrim për letërsinë, bëhet më e vështirë qëkur Mekuli është quajtur e vetëquajtur moti poet misionar. Kjo do të thotë që ai shkruan poezi si pasion e poezi si mision, poezi okazionale, sidomos poezi me tendencë të theksuar. Çështja është të mos bëhet leximi tendencioz qoftë i letërsisë së shkruar me tendencë, përndryshe kalohet në thjeshtëzime të palejueshme. Udha mbetet kërkimi i bukurisë së shkrim/leximit letrar që rrokë njëko- hësisht aventurën e identifikimit letrar e kënaqësinë e leximit të poezisë, duke ndier bukurinë e saj e duke njohur strukturën e saj. 2. Libri Për ty Libri Për ty i Esad Mekulit, që doli më 1955 në Prishtinë, u pa menjëherë një ngjarje letrare, madje kulturore. Qe libri i parë poetik i një autori vendës, i autorit që tashmë ishte bërë autoritet, si krijues e veprimtar kulturor; edhe më tepër, u bë libër kult për brezin e mëpastajmë; dhe më e rëndësishmja, mbetu libri themelor i autorit, sado që ky botoi libra të tjerë gjatë katër decenieve të tjera. Libri përmbledh krijimtarinë poetike të Esad Mekulit të shkruar për dy decenie (rreth 30 poezi) dhe është i strukturuar me një ndërgjegje krijuese, kulturore e historike. Nis me poezinë programore Popullit tim, që është një eksplikim i titullit përkushtues Për ty të librit. Ka tre cikle: Në hijen e robnís, që merr vjershat e shkruara në vitet 1933-1940; Flamujt e 10 Studime 23 - 2016 shpaluem, që ka vjershat e viteve 1941-1944 dhe Jeta e re, që ka vjershat e viteve 1945-1953. Libri përfundon me vjershën Gjykimi, porse shoqërohet me shënimin Lexuesavet, i domosdoshëm për ndërgjegjen autoriale të këtij strukturimi. Pra, ka një strukturë që artikulon autorin, tekstin e tij letrar dhe lexuesin, në një ndërkomunikim letrar, kulturor, historik dhe ideologjik. Duhet parë këtu një fillim e një fund e, patjetër, një substancë në mes apo në qendër. Në vjershën e parë, kushtrimore, nëpërmjet formulës kushtuese e posesive: Popullit tim – unë, biri yt besnik dhe – poeti, përkufizohet poeti misionar (zë i popullit) e poezia misionare (mjet i dëshirave e vullnetit të tij). Kënga solemne, me tone himni, ngritet në nivel madhështie e të heroikes, duke i vënë përballë dy kohë. Një të shkuar të robërisë: Këndova (edhe kur m’ishte ndalue); e një të lirisë: me ty këndoj mbí fuqinë e ngja- llun. Ka ndërruar edhe statusi i këngës: herën e parë kënga e vetmuar për zgjimin, herën e dytë këngë e bashkuar për ngadhënjimin. Kështu përkufi- zohet poeti si prijës dhe ky është misioni i mbaruar. Por, sprova është e madhe. Në vjershën përmbyllëse të librit, Gjykimi, shtohet edhe koha e ardhshme; ku hyjnë në lojë fëmijt tanë e fëmijt e fëmijvet tanë, breznitë, shekujt. Në një diskutim idesh poetike, në formë sokratike, provohet heroika e brezit, qoftë e kapërcyer nga “belbëzimet”, “shtërzimet”, “gabi- met”, “belbëzimet e abecesë e të gjuhës”… Pse – kush ka faj që të parët s’na kanë lanë gati kurrgjë – posë vorresh dhe padijes kush ka faj që shekuj me radhë – errësija dhe vetëmija – si mrazet e pranverës kanë mbytë filizat mû në farë?! Pikëpyetje, pikëçuditëse. Kështu mbyllet vepra. Kjo tezë është diskutuar edhe më parë. Këtë herë do ta lexojmë si një metonimi që fton për një metaforë, për një lexim letrar të tekstit të tij të shkruar, sepse, qoftë me imagjinime, mund të lexohet vetëm ajo që është shkruar si fjalë e parme apo si metaforë. Atëherë poezia më e mirë e Esad Mekulit në këtë libër është në ciklin Në hijen e robnís, që përmban vjersha të shkruara në vitet tridhjetë, kur autori ishte i ri, pra shkrimet e tij të rinisë. 1. Për misionin poetik që theksohet me pasion. 2. Për tematikat sociale e individuale, 3. Për lirinë si Studime 23 - 2016 11 absolut të njeriut. 4. Për figurimin e ideve të ditës e të natës me kapërcimet mbrëmje e agim. 5. Për alternimet e kohëve robëri e liri me ndërmjetëzi- met e trishtimit, hidhërimit deri në rebelim. 6. Madhështinë e bjeshkës e të njeriut të ngjyer në trishtimin e varfërisë. 7. Për peizazhin lotues të artiku- luar me krahasimin e ngjizur në ngushticat e uni-t. Në ciklin Flamujt e shpaluem, në fakt shfaqet shpalimi i fjalës, si dëshmi për imagjinim, kur shenjon, kur thërret, kur kujton apo kur vajton. Në ciklin Jeta e re gjuha e vjershës i dorëzohet entuziazmit në kufi të pro- pagandës, edhe kur përpiqet të bëjë hijen e intimizimit e të dashurisë. 3. Vjershat e bukura Lexuesi kërkon vjershat e bukura. Edhe Esad Mekuli dëshmon vetë që poezia nuk shkruhet vetëm me ide, por edhe me ndjeshmëri e formë të përsosur. Të tilla janë poezitë: Mbramja, Malli për të pambërrijtshëmen, Unë, Rinís, Djaloshi. Një shembull përfaqësues i poezisë së Esad Mekulit është tingëllimi Mbramja shkruar më 1933. MBRAMJA Si tufa mëndafshi t’artë në të kaltërtën shamí, n’mes dy duersh t’bardha, dy kodra nën borë — flakron perëndimi… Rêtë mbi krye përorë ngasin nëpër qiell